ბრიუსელი

ქალაქი
ბრიუსელი Bruxelles / Brussel / Brüssel
დროშა გერბი
ქვეყანა	ბელგია
დაქვემდებარება	დედაქალაქი
რეგიონი	ბრიუსელიბრიუსელი (რეგიონი)|ბრიუსელი
კოორდინატები	50°50′48″ ჩ. გ. 4°21′09″ ა. გ. / 50.84667° ჩ. გ. 4.35250° ა. გ. / 50.84667; 4.35250
ქალაქის მერი	ფრედი ტილემანსი
დაარსდა	VI საუკუნე
პირველი ხსენება	966
ფართობი	161.4 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	13 მ
ოფიციალური ენა	ფრანგული ენა და ნიდერლანდური ენა
მოსახლეობა	148 000 კაცი (2008)
სიმჭიდროვე	4566 კაცი/კმ²
აგლომერაცია	1 830 000
სასაათო სარტყელი	UTC+1, ზაფხულში UTC+2
სატელეფონო კოდი	02
საფოსტო ინდექსი	1000[1] , 1020[1] , 1040[1] , 1050, 1120[1] და 1130[1]
ოფიციალური საიტი	brussels.irisnet.be
ბრიუსელი ვიკისაწყობში

ბრიუსელი (Brussels, ნიდ.: Brussel, ფრანგ.: Bruxelles, გერმ.: Brüssel) — უდიდესი მუნიციპალიტეტი და ბრიუსელის რეგიონის ცენტრი, ბელგიის სამეფოს დედაქალაქი. მიუხედავად ურბანული და გადაჭედილი ცენტრისა, მას აკრავს უამრავი გარეუბანი, რომლებითაც იგი ესაზღვრება ფლანდრიის მუნიციპალიტეტებს. იგი არის ევროკავშირის ადმინისტრაციული ცენტრი, რის გამოც ხშირად ბელგიასთან ერთად მას ევროკავშირის დედაქალაქადაც მოიაზრებენ.

ბრიუსელი არის მუნიციპალიტეტი, რომელიც შედგება ცენტრალური ისტორიული ქალაქისა და გარკვეული დამატებითი ტერიტორიებისაგან.

2017 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით ბრიუსელში 176,545 ადამიანი ცხოვრობს, მისი საერთო ფართობი კი 32.61 კმ²-ა, რაც ნიშნავს 5,475 მოსახლეს ერთ კვადრატულ კილომეტრზე. 2007 წლის მონაცემებით ბრიუსელში ცხოვრობდა 50,000-მდე იმიგრანტი.

ძველი გადმოცემის თანახმად თანამედროვე ბრიუსელის ტერიტორიაზე პირველი დასახლება VI საუკუნეში დაარსდა წმინდა გაგერიკის მიერ. თავდაპირველად ეს პატარა, სოფლის ტიპის დასახლება იყო, თუმცა XIII საუკუნიდან ბრიუსელში მრავალმა ადამიანმა იწყო ჩასვლა და დასახლება, რომელთაც დასახლებას დიდი, ორმაგი გალავანი შემოარტყეს, რომელიც XIV საუკუნეშიც გააახლეს. სულ მალე მას ქალაქის წოდება მიენიჭა, რასაც მოჰყვა მისი სავაჭრო-პოლიტიკური როლის ზრდა, საბოლოოდ კი იგი ბრაბანტის საჰერცოგოს დედაქალაქი გახდა.

XV საუკუნიდან ბრაბანტსაც და ბრიუსელსაც ვალუები მართავდნენ, რომელთაც მთელი ნიდერლანდების დედაქალაქი ბრიუსელში გადაიტანეს. ამას მოჰყვა ქალაქის აღმშენებლობა და აღორძინება. მარია მდიდარის გარდაცვალების შემდეგ მთელი ნიდერლანდები ესპანელ ჰაბსბურგებს დარჩათ, რითაც შეიქმნა ე.წ. ჰაბსბურთა ნიდერლანდები. უკვე XVI საუკუნეში, რელიგიური ომების დროს ბრიუსელი რამდენჯერმე გახდა კალვინისტთა სამიზნე. მას შემდეგ, რაც 1648 წელს ესპანეთის მეფე ფილიპე IV-მ ჩრდილოეთ ნიდერლანდების დამოუკიდებლობა სცნო, ბრიუსელი ესპანური ნიდერლანდების (თანამედროვე ბელგია და ლუქსემბურგი) დედაქალაქი გახდა. ამის შემდეგ იგი რეგიონში კათოლიკეთა მთავარ დასაყრდენად იქცა.

ესპანური მემკვიდრეობისათვის ატეხილი ომის შემდეგ ბრიუსელი და სამხრეთი ნიდერლანდები ავსტრიის იმპერიას დაექვემდებარა. ბრიუსელი დროებით ბავარიელებმაც დაიკავეს, თუმცა ისინი ავსტრიელებმა მალე გააძევეს. ავსტრიელთა ასწლიანი ბატონობის შემდეგ მთელ სამხრეთ ნიდერლანდებს, ბრიუსელიანად იპყრობს საფრანგეთი, ნაპოლეონის მეთაურობით. 1815 წელს ვენის კონგრესმა სამხრეთი ნიდერლანდები ჩრდილოეთს მიუერთა, რის გამოც ბრიუსელმა დედაქალაქის სტატუსი ამსტერდამს დაუთმო, თუმცა ეს დიდ ხანს არ გაგრძელებულა.

1830 წლის რევოლუციით ბელგიის სამეფომ ნიდერლანდებისაგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა და ბრიუსელი მისი დედაქალაქი გახდა. ამის შემდეგ სწორედ ბრიუსელში განთავსდა მონარქის სამეფო რეზიდენცია და პარლამენტის შენობა. მოგვიანებით, პირველი და მეორე მსოფლიო ომების დროს ბრიუსელი, ისევე, როგორც მთელი ბელგია, გერმანელების ხელში იყო, თუმცა გათავისუფლების შემდეგ ქალაქმა ახალი სიცოცხლე შეიძინა, ევროკავშირის დედაქალაქად გამოცხადების შემდეგ კი მისი მნიშვნელობა კიდევ უფრო გაიზარდა.

ქალაქის სახელწოდება წარმოდგება სიტყვებისგან bruoc (ძვ.ფლომანურად — „ჭაობი“) და sella (ძვ.ფლომანურად — „დასახლება“), რაც პირდაპირი მნიშვნელობით ნიშნავს „დასახლებას ჭაობზე“.

ცენტრალური უბანი მდებარეობს სენ-გერლისინ-გორიკის კუნძულზე, რომელსაც წარმოქმის მდინარე სენა და რომელზეც ჩაისახა ბრიუსელის პირველი დასახლებები. დღეისათვის ეს დედაქალაქის ყველაზე ტრენდული უბანია. ცენტრალურ უბანში მდებარეობს XIII საუკუნეში ნაგები ბრიუსელის გალავნის ნანგრევები, ასევე ძველი რომაული ტაძარი, წმინდა მიქაელისა და წმინდა გუდულას სახელობის ბრაბანტის გოთიკური ტაძარი და კუდენბერგის სასახლის ნანგრევები. რაც მთავარია, სწორედ ცენტრალურ უბანში მდებარეობს ბრიუსელის სიმბოლოდ ქცეული Manneken Pis-ის ქანდაკება და ასევე აქვეა სენ-უბერტის სამეფო გალერეა. აქვე მდებარეობს ბრიუსელის საფონდო ბირჟის შენობა.

• 
  Manneken Pis
• 
  წმინდა მიქაელისა და წმინდა გუდულას სახელობის ბრაბანტის გოთიკური ტაძარი
• 
  ბრიუსელის საფონდო ბირჟის შენობა
• 
  სენ-უბერტის სამეფო გალერეა

სამეფო უბანი (ფრანგ. Quartier Royal, ნიდერლ. Koninklijke Wijk) მდებარეობს ზუსტად ცენტრალური უბნის გვერდით და ძირითადად მოიცავს სამეფო მოედანს, რომელიც აშენდა დედოფალ მარია ტერეზიას მაზლის, შარლ ალექსანდრე ლოთარინგიელის მმართველობის დროს. ეს უბანი აშენდა ბრაბანტის ჰერცოგთა ყოფილი რეზიდენციის, კუდენბერგის სასახლის ნანგრევებსა და მის შემოგარენში. ამავე უბანშია განთავსებული ბელგიის მეფის სამეფო რეზიდენცია და ბრიუსელის პარკი. ასევე სამეფო უბანში მდებარეობს ბელგიის სამეფო ბიბლიოთეკა, ბელგიის სამეფო კინოარქივი, ბრიუსელის სახვითი ხელოვნების მუზეუმი, კინოს მუზეუმი, სახვითი ხელოვნების სამეფო მუზეუმი და მუსიკალური ინსტრუმენტების მუზეუმი.

• 
  მუზეუმის მოედანი
• 
  ბრიუსელის პარკის შესასვლელი
• 
  მეფის რეზიდენცია
• 
  სახვითი ხელოვნების სამეფო მუზეუმი
• 
  აკადემიის სასახლე

სამეფო უბნის გვერდით მდებარეობს საბლონების უბანი, რომელიც აერთიანებს დიდი და პატარა საბლონების კვარტლებს, რომლის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილშიც მდებარეობს საბლონის ღვთისმშობლის სახელობის კათედრალი. ამ უბანში ხშირად იმართება ანტიკვარული ნივთების ბაზრობა, რაც მოიაზრებს ანტიკვარიატისა და ხელოვნების ნიმუშების დილერების მიერ ძვირად გაყიდვას. ასევე აქ მდებარეობდა არქიტექტორ ვიქტორ ორტას „ხალხის სასახლე“, რომელიც 1965 წელს დაინგრა. ასევე საბლონზე მდებარეობს ეგმონტის სასახლე და ბრიუსელის სამეფო კონსერვატორია.

• 
  ეგმონტის სასახლე
• 
  ბრიუსელის სამეფო კონსერვატორია
• 
  მინევრას ფანტანი
• 
  ღვთისმშობლის სახელობის საკათედრო ტაძარი
• 
  ეგმონტისა და ორნის გრაფების ფანტანი

იუსტიციის გიგანტური სასახლიდან იწყება მაროლენის უბანი, რომელიც 7 ქუჩას აერთიანებს. აქ 1873 წლიდან მოყოლებული განთავსებულია 24-საათიანი ბაზარი, რომელზეც განთავსებულია როგორც მეორეული საქონლის, ისე ტრენდული მაღაზიები. აქ ასევე ვხვდებით ანტიკვარიატის მაღაზიებს. ამავე უბანში მდებარეობს რუე-ოტის ქუჩა, რომელიც გალურ-რომაული სტილითაა გაფორმებული და მთავრდება ჰოლ-გეიტის კარიბჭესთან, რომელიც ასევე ბრიუსელის ისტორიული ძეგლია.

• 
  წმინდა ბრიჯიტის ეკლესია
• 
  იუსტიციის სასახლე
• 
  ჰოლ-გეიტი

კუაის უბანი ბრიუსელის უძველესი პორტია, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში ასრულებდა ქალაქის „მუცლის“ როლს. ძველად ბრიუსელში ნავებით მიმავალი მგზავრები სწორედ ამ უბანში მდებარე რივეჟის ჭიშკრით შედიოდნენ დედაქალაქში, აქვე მდებარეობდა დიდი პორტი ნებისმიერი ტიპის საზღვაო ტრანსპორტის გასაჩერებლად. უკვე XIX საუკუნეში ბრიუსელის პორტი ბულვარმა ჩაანაცვლა, რომელშიც ნაწილობრივ კვლავაა შემონახული ისტორიული პორტის ნაწილები. დღეისათვის ეს უბანი ბრიუსელის ერთ-ერთი ყველაზე კომერციული ადგილია. მის ქუჩებს მრავალრიცხოვანი ბურჟუაზიული ტიპის სახლი ამშვენებს, რომლებიც ერთ დროს ვაჭრებს ეკუთვნოდათ, თუმცა დღეისათვის რესტავრირებულია. იპრის ბულვარი განსაკუთრებით ცნობილია საბითუმო მაღაზიებით. უბნის მთავარ ღირსშესანიშნაობებს წარმოადგენს წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის საკათედრო ტაძარი და ფლამანდიული სამეფო თეატრი.

• 
  წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის საკათედრო ტაძარი
• 
  ანსპახის ფანტანი
• 
  ფლამანდიური სამეფო თეატრი
• 
  მეზონ-დე-ლა-ბელონი

თავისუფლების უბანი მდებარეობს ბელგიის პარლამენტსა და სამეფო უბანს შორის. უბანს სახელი დაერქვა მას შემდეგ, რაც 1830 წელს ბელგიამ ნიდერლანდებისაგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. სწორედ აქ განისვენებენ ბელგიური დემოკრატიის ფუძემდებელი და ქვეყნის თავისუფლებისათვის თავგანწირული ჯარისკაცები, რომელთა საფლავებზეც მარადიული ცეცხლი ანთია. აქვე მდებარეობს 1911 წელს აშენებული სასტუმრო ასტორია. აღსანიშნავია, რომ ბელგიის დამოუკიდებლობამდე უბანს ნოტრ-დან-ოქს-ნიჟესი ერქვა და უმეტესწილად დასახლებული იყო მუშათა კლასის წარმომადგენლებით. მოგვიანებით ამ უბანში ბურჟუაზია დასახლდა და გადაწყვიტეს სახელის შეცვლაც, რა დროსაც გადაწყდა სახელი ქვეყნის ახლადმოპოვებული დამოუკიდებლობის აღსანიშნავად დაერქმიათ. თავად უბანი აერთიანებს ოთხ სხვადასხვა უბანს, რომლებშიც თავმოყრილია პრესის, რელიგიის, ორგანიზაციებისა და საგანმანათლებლო ცენტრები.

ევროპული უბანი მდებარეობს პენტაგონის აღმოსავლეთით, ლუქსემბურგის მოედნის გარშემო და ძირითადად მხოლოდ ლეოპოლდის კვარტალს მოიცავს. სწორედ აქ, ლუქსემბურგის მოედანზეა განთავსებული ევროპარლამენტი. ასევე ევროკომისია, რომელიც ბერლიმონტის შენობაშია განთავსებული, მდებარეობს შუმანის შემოვლით გზაზე, ორმოცდაათი წლისთავის პარკის მახლობლად. აქვე მდებარეობს ლეოპოლდის პარკი, რომელშიც განთავსებულია ევროპის ისტორიის სახლი, რომელიც სტუმრებს სრულიად კონტინენტის სოციალურ ისტორიას სთავაზობს. ევროპარლამენტის მთავარ შენობაში არის ვიზიტორთა ცენტრი, რომელიც ცნობილია, როგორც პარლამენტარიუმი. იქ შესვლა შესაძლოა მხოლოდ გარკვეულ დღეებში, ისიც დაჯავშნის შემთხვევაში.

• 
  ლუქსემბურგის მოედანი
• 
  ევროკომისიის შენობა
• 
  ორმოცდაათი წლისთავის პარკი

ლეკენი არის დედაქალაქის ერთ-ერთი განაპირა მუნიციპალიტეტი, რომელიც მას 1921 წელს მიუერთდა. აქ მდებარეობს ლეკენის სამეფო დომენი, სამეფო სათბურები, ლეკენის სასახლე, ლეკენის ღვთისმშობლის სახელობის ეკლესია (რომელშიც განისვენებს ბელგიის სამეფო ოჯახის წევრების ნეშტები) და ლეკენის სასაფლაო, რომელიც ცნობილია ძეგლებისა და ქანდაკებების სიმრავლით. ასევე აქ მდებარეობს ჰეიზელის პლატო, სადაც ჩატარდა 1935 და 1958 წლების მსოფლიოს ბაზრობა, აქვე მდებარეობს მეფე ბადუენის სტადიონი, ატომიუმი, ევროპის მინიატურული პარკი, საუკუნოვანი სასახლე, ბრიუსელის საგამოფენო ცენტრი და ბრიუსელის პორტი.

• 
  ლეკენის სამეფო სასახლე
• 
  ლეკენის კათედრალი
• 
  ატომიუმი

ზოგ შემთხვევაში ეს უბანი ცნობილია პაგოდას სახელით, რაც გამოწვეულია იაპონური დასახლებების სიმრავლით. ეს არის ისტორიული უბანი, რომელიც მდებარეობს ლეკენსა და ნედერ-ოვერ-ჰემბეკს შორის, სახელი კი იქიდან გამომდინარე დაერქვა, რომ იგი მხოლოდ მუცარდის მოედანს მოიცავს. ტერიტორიული სიმცირის გამო იგი თავიდან ლეკენის უბნის შემადგენლობაშიც შედიოდა, თუმცა კულტურული განსხვავების გამო შემდეგში გამოყვეს. აღსანიშნავია, რომ ზოგჯერ უბნის შემადგენლობაში მოიაზრებენ ვილვორდისა და გრიმბერგენის ფლამანდიურ მუნიციპალიტეტებსაც.

• 
  იაპონური კოშკი
• 
  ჩინური პავილიონი

ნედერ-ოვერ-ჰემბეკი, მსგავსად ლეკენისა, ბრიუსელის შემადგენლობაში 1921 წლიდან შევიდა. აღსანიშნავია, რომ მის ტერიტორიაზე ქალაქური ტიპის დასახლება უკვე VII საუკუნეშია ნახსენები საისტორიო წყაროებში. ნედერ-ოვერ-ჰემბეკის უბანში მდებარეობს დედოფალ ასტრიდის სამხედრო ჰოსპიტალი, სახანძრო და ასევე ბელგიის შეიარაღებული ძალების გაწვევის სამსახური.

მსგავსად ლეკენისა და ნედერ-ოვერ-ჰემბეკისა, ჰარენის უბანი 1921 წელს მიუერთდა დედაქალაქს. აქ ძირითადად განლაგებულია აეროდრომები და სარკინიგზო სადგურები, რომლებიც ჯერ კიდევ პირველი მსოფლიო ომის დროს ააშენეს გერმანელებმა. თითქმის ორმოცდაათი წლის განმავლობაში სწორედ ჰარენში მდებარეობდა ნატოს შტაბ-ბინა. ასევე აქ მდებარეობს სხვა მრავალი ადმინისტრაციული და კორპორაციული კომპანიის სათავო ოფისი, მაგალითად ევროკონტროლის შტაბი.

ბრიუსელის ისტორიას მხოლოდ ერთი საპატიო მოქალაქე ახსოვს დევიდ სასკინდის (1925-2011) სახით, რომელიც იყო ებრაული წარმოშობის ბელგიელი ლიდერი და მშვიდობის აქტივისტი, რომელსაც საპატიო მოქალაქის წოდება 2010 წლის 24 თებერვალს მიენიჭა.

• Netherlandish sculpture 1450-1550 by Paul Williamson 2002 ISBN 0-8109-6602-6 page 42
• The Belgian Constitution (PDF). Brussels, Belgium: Belgian House of Representatives. May 2014. p. 63. Retrieved 10 September 2015.
• Statistics foreign population in Belgium by municipality (in French and Dutch only)
• Picavet, Georges (29 April 2003). "Municipalities (1795-now)". Georges Picavet. Retrieved 2009-04-05.
• "Brussels Capital-Region". Georges Picavet. 4 June 2005. Retrieved 2009-04-05.
• "Panty Poetry: Celebrity Underwear Museum Opens in Brussels". Spiegel Online. Der Spiegel. 2009-07-23. Retrieved 2018-08-27.
• "Le "musée du slip", dernière expérience surréaliste à Bruxelles". La Dépêche. 2009-06-28. Retrieved 2018-08-27. (36 rue des Renards, 1000 Bruxelles).
• Boyle, Robyn (2016-09-25). "Underwear Museum moves from Brussels to Lessines". The Bulletin. Retrieved 2018-08-27.
• "City of Brussels". Archived from the original on 2017-02-02. Retrieved 2018-09-20.
• "Wettelijke Bevolking per gemeente op 1 januari 2018". Statbel. Retrieved 9 March 2019.
• Louis Robyns de Schneidauer, La couronne comtale de la ville de Bruxelles, in Le Parchemin, Gendbrugge-lez-Gand, 1939 (March–April).

• http://www.brussels.be/ დაარქივებული 2021-12-13 საიტზე Wayback Machine.
• https://web.archive.org/web/20040404112632/http://www.bruxelles.irisnet.be/en/1en_admi/1en_5com/1en_5bru.htm
• http://www.brussels.be/4664 დაარქივებული 2016-05-30 საიტზე Wayback Machine.
• http://www.ilotsacre.be/site/en/default_en.htm

ხ • გ • რ ევროკავშირის ქვეყნების დედაქალაქები ათენი · ამსტერდამი · ბერლინი · ბრატისლავა · ბრიუსელი · ბუდაპეშტი · ბუქარესტი · დუბლინი · ვალეტა · ვარშავა · ვენა · ვილნიუსი · ზაგრები · კოპენჰაგენი · ლისაბონი · ლიუბლიანა · ლონდონი · ლუქსემბურგი · მადრიდი · ნიქოზია · პარიზი · პრაღა · რიგა · რომი · სოფია · სტოკჰოლმი · ტალინი · ჰელსინკი