Qilakitsoq

Qilakitsoq heitir byggð, sem nú er farin í eyði, norðan megin á Nuussuaq-skaganum ekki langt frá þorpinu Uummannaq. Qilakitsoq þýðir Himinhátt enda eru fjallahlíðar þar mjög brattar og háar. Þar hafa fundist einar merkilegustu fornleifar á Norðurslóðum. Voru það einstaklega vel varðveittar múmíur, meira en 500 ára gamlar.

Það var árið 1972 að bræðurnir Hans og Jokum Grønvold voru í veiðileit að þeir fundu múmíur í hellisskúta. Þeir létu yfirvöld vita af fundinum en það var ekki fyrr en 1977 sem vísindamenn hófu rannsóknir og voru allar múmíurnar þá fluttar til Kaupmannahafnar.

Fornleifafræðingar hafa komist að mörgu um líf þessara einstaklinga, heilsufar og skyldleika. Hins vegar hefur í fæstum tilvikum tekist að sýna fram á dánarorsök þeirra með nokkurri vissu. Hér var um að ræða átta einstaklinga, sex konur og tvö börn. Með C-14 aldursgreiningu má sjá að þau hafa dáið um 1475. Þau voru öll vel búin og höfðu með sér aukaklæðnað, samanlagt sextán selskinnsfeldi, sjö pelsa gerða úr fuglshömum, einn hreindýrsfeld og tólf skinnbuxur auk margra sokka og skinnstígvéla (kamik). Alls 78 plögg. Fötin voru mjög vel saumuð og tilsniðin og má t.d. nefna skinnbuxur úr selskinni sem voru saumaðar úr tíu sérsniðnum skinnbútum. Innra lag úr fuglshömum var gert úr hömum fimm fuglategunda þar sem þétt stutt fiður var notað þar sem halda þurfti hita og hamur með grófari fjöðrum hafður í hálsmál og ermum til að sleppa út hita. Hefur þessi klæðnaður varðveist einstaklega vel. Hellisskútinn hafði varið múmíurnar fyrir veðri og þurrt loftslagi' og kuldinn frostþurrkað líkin.

Múmíurnar voru í tveim gröfum með um það bil eins metra millibili. Í annarri gröfinni voru þrjár konur, fjögurra ára drengur og sex mánaða ungbarn. Tvær kvennanna voru ungar, önnur milli tvítugs og þrítugs og hin 25 til 35 ára. Sú þriðja var á milli fertugs og fimmtugs þegar hún dó.

Í hinni gröfinni voru þrjár konur. Tvær um fimmtugt og ein milli 18 ára og 21 árs aldurs.

Múmíurnar voru rannsakaðar eins varlega og hægt var. Tannabreytingar sýndu aldur, DNA-sýni voru tekin tekin úr hári og nöglum til að sjá skyldleika og heilsuástand.

Fimm kvennanna voru með húðflúr á andliti eins og tíðkaðist meðal Inuítakvenna fram á 19. öld. Þessar fimm höfðu allar bláar eða svartar línur yfir enni og kinnbein. Þrjár höfðu einnig línur á höku. Tvær höfðu hins vegar punktamerki á enni í stað lína. Bendir það til þess að nokkrar kvennanna hafi gifst inn í fjölskylduhópinn.

Öll höfðu þau verið vel nærð fyrir dauða sinn. Matarleifar í innyflum og greining á húð sýnir að megnið af fæðunni voru sjávardýr og einungis um 25% hennar jurtir og landdýr, t.d. hreindýr. En þau höfðu ekki öll verið við góða heilsu. Með gegnumlýsingu sást að drengurinn hafði skaddað mjaðmabein og þar að auki svo nefndan Legg-Calvé-Perthes sjúkdóm sem gerði honum erfitt um gang. Ein af eldri konunum hafði illa gróið viðbeinsbrot sem gerði henni erfitt að nota vinstri handlegg. Hún var þar að auki með krabbamein í nefi sem hafði breiðst út til augnanna. Að öðru leyti virtist heilsufar þessara einstaklinga hafa verið ágætt. Meðalhæð kvennanna var 150 cm sem er sama meðalhæð og er enn hjá grænlenskum konum.

DNA-greining sýnir að flestir einstaklingarnir voru skyldir. Tvær elstu konurnar í gröf tvö hafa sennilegast verið systur og önnur þeirra móðir yngstu konunnar í gröf eitt. Sú kona hefur verið móðir fjögurra ára drengsins sem var grafinn með henni. Hinar yngri konurnar tvær voru systur og önnur þeirra sennilega móðir ungbarnsins. Elsta konan í gröf eitt virðist hins vegar ekki hafa verið skyld neinum hinna.

En greftrunin og greftrunarstaðurinn eru hins vegar óleyst leyndarmál. Það var ekki siður Inuíta að grafa konur og börn annars staðar en karla. Heilsufar eldri drengsins og einnar eldri kvennanna hefur kannski leitt þau til dauða. En engin vísbending hefur hins vegar fundist um dánarorsök hinna. Það er ekki heldur víst að þau hafi dáið um sama leyti eða verið lögð til hvílu samtímis. Hugsanlegt er að ungbarnið hafi verið grafið lifandi enda siður Inuíta lengi vel að kæfa eða grafa lifandi ungbörn með mæðrum sínum ef þær létust.

Múmíurnar voru fluttar aftur til Grænlands 1982 og eru nú til sýnis í Þjóðminjasafninu í Nuuk.

• Jens Peder Hart Hansen, Jørgen Meldgaard, Jørgen Nordqvist (Hrsg.): The Greenland Mummies. British Museum Publications, London 1991, ISBN 0-7141-2500-8.
• Jens Peder Hart Hansen, Jørgen Meldgaard, Jørgen Nordqvist: The Mummies of Qilakitsoq. In: National Geographic Society : National Geographic Magazine. 167, Nr. 2, National Geographic Society, Washington Februar 1985, ISSN 0027-9358.
• Colin Renfrew and Paul Bahn: Archaeology: Theories, methods and practice (1994) Thames and Hudson. ISBN 0500281475
• Grønlands forhistorie, rits. Hans Christian Gulløv, Gyldendal 2005, ISBN 87-02-01724-5

• Þjóðminjasafn Grænlands í Nuuk
• Myndir frá Qilakitsoq og af múmíunum sem fundust þar Geymt 11 apríl 2008 í Wayback Machine

• Skyldleikatengsl múmíanna