Historio di Paraguay

Paraguay habitesis da 17 indijena kulturi di raso Guaraní ante l'arivo dil Europani. Ta kulturi duras existar til nun. L'unesma Hispani arivis en la regiono cirkum la yaro 1516. Asuncion fondesis ye la 15ma di agosto 1537, da Juan de Salazar y Espinosa. L'urbo divenis importanta centro por jezuiti komencar lia verki en Sud-Amerika.

En 1542, Paraguay divenis parto di la Vicerejio Peru, kun sideyo en Lima. Jezuiti arivis en la regiono en 1604, dum la guvernerio di Hernando Arias ("Hernandarias") de Saavedra. Dum plu kam 150 yari, li verkis en Paraguay ed en la regioni Corrientes (nun parto de Arjentinia) e Rio Grande do Sul, til ke Hispani e Portugalani ekpulsis li, en 1767. Anke dum la guvernerio di Hernandarias la regiono dividesis administrale en du: Paraguay, y Buenos Aires. En 1776 Hispana rejulo Carlos la 3ma kreis la Vicerejio di la fluvio Plata, ed unionis Paraguay kun ta vicerejio. Ta uniono duris til 1811.

Notici pri l'invado di Hispania da Napoleon Bonaparte, qua ekpulsis lora rejulo Fernando la 7ma, arivis en la regiono di Buenos Aires en 1810. Sen la rejulo, komencis em Sud-Amerika la Revoluciono di Mayo en Buenos Aires. Paraguayani ne partoprenis en la revoluciono, nam existis rivaleso inter la habitanti di Asuncion e di Buenos Aires (Porteños).

José Espínola y Peña esis la reprezentero di Paraguayani en Asuncion. Ilu mentiis pri la suporto di la habitanti di Asuncion a la revoluciono. Do, en la fino di 1810, Buenos Aires sendis expediciono komandita da Manuel Belgrano por liberigar Paraguay de Hispana dominaco. Belgrano perdis la batalii di Tacuari e Paraguarí kontre royalisti ye la 9ma di mayo 1811, ma ye la 14ma di mayo Pedro Juan Caballero komencis la revoluciono qua rezultis en Paraguayana nedependo. Ye la 17ma di junio 1811, eventis kongreso komandita dal ex-royalisto Fulgencio Yegros, qua kreis uniono por guvernar Paraguay. Ta uniono establisis projeto pri kunfederuro inter Paraguay e l'Unionita Provinci di Río de la Plata. Fulgencio Yegros mortigesis en 1821.

José Gaspar Rodríguez de Francia esis un ek la precipua nomi de Paraguayana historio. Ilu guvernis de 1814 til lua morto en 1840. Dum lua guvernisteso, l'unesma industrii instalesis en Paraguay.

Ye la 14ma di marto 1844 Carlos Antonio López asumis kom unesma prezidanto di Paraguay. Lua filiulo, Francisco Solano López, komencis modernigar la lando, instalar skoli, konstruktar navi ed inauguris l'unesma ferovoyo di lando. En decembro 1864, pos ke Bernardo Berro, lua asociiito en Uruguay, ekpulsesis de la povo kun la helpo di Brazilia, Solano López deklaris milito kontre Brazilia ed komencis la Milito di Paraguay, anke konocata kom Milito di la Triopla Interkonsento. Por atakar la sudo di Brazilia ed Uruguay, Paraguay trairis l'Arjentiniana teritorio Corrientes. To enduktis Arjentinia en la milito kontre Paraguay, qua vinkesis pos 6-yara kombati. Francisco Solano López, lora diktatoro di la lando, mortigesis en kombato. Kun la milito lando perdis 2/3 ek lua maskula populo, ed en 1870 restis precipue mulieri, olda personi e pueri, lua industrio restis severe destruktita, publika eduko preske desaparis e la ferovoyo e la telegrafo konfiskesis por pagar debi pri la milito. Paraguay anke perdis kelka teritorii por Brazilia, e l'areo qua formacas la nuna provinco Formosa por Arjentinia.

Dum la 20ma yarcento, de 1932 til 1935, eventis la milito di Chaco, en qua Paraguay vinkis Bolivia. De marto til agosto 1947 eventis interna milito en la lando, qua produktis 30.000 morti.^[1]

En 1954, generalo Alfredo Stroessner kaptis povo pos revokir prezidanto Federico Chávez Careaga. Dum lua guvernerio - fakte, diktatoreso - qua duris dum plu kam 34 yari, la totala nacionala produkturo kreskis mezavalore 5,17% omnayare. De 1959 til 1960, e 1982 til 1983 la kresko esis negativa pro extera influi. Dum l'epoko di la konstrukto dil aquobarilo Itaipu la kresko yarala dil TNP superiris 10%, e la rekordo eventis en 1977: 14%. Tamen, la persequo al opozantaro ed a sindikati, la praktiko di tormento ed altra violaci di homala yuri, e la korupto dil guvernerio esis multe granda. Stroessner restis en povo til la 3ma di februaro 1989, kande stato-stroko komandita dal generalo Andrés Rodríguez Pedotti revokis ilu. En 1991 tale-nomizita "traktato di Asunción" kreis Mercosur, ekonomial uniono di quar landi: Paraguay, Arjentinia, Uruguay e Brazilia.

En 1992, Paraguay adoptis nova konstituco qua limitis ofico-tempo di prezidanteso a 5 yari. En 1993 eventis elekto, e Juan Carlos Wasmosy divenis l'unesma civila prezidanto di lando pos 40 yari, en yusta e neta elekti. Dum l'administrado da Wasmosy, Paraguay subisis la maxim severa financala krizo de lua historio: plu kam 20 banki subisis bankroto dum ca epoko.^[2]