Կոպենհագեն
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Կոպենհագեն | |||||
| դան․՝ København | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Դանիա | ||||
| Համայնք | Մայրաքաղաքային տարածաշրջան | ||||
| Հիմնադրված է | 1167 թ. | ||||
| Առաջին հիշատակում | 11-րդ դար | ||||
| Մակերես | 90,90 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 14 մետր | ||||
| Պաշտոնական լեզու | դանիերեն | ||||
| Բնակչություն | ▲644 431 մարդ (հունվարի 1, 2022)[1] | ||||
| Ժամային գոտի | Կենտրոնական եվրոպական ժամանակ | ||||
| Հեռախոսային կոդ | 3 | ||||
| Փոստային դասիչ | 1000 | ||||
| Պաշտոնական կայք | kk.dk(դան.) | ||||
| |||||
Կոպենհագեն[2] (դան․՝ København [kʰøb̥ənˈhaʊ̯ˀn], հին դան․՝ Køpmannæhafn - «Առևտրականների նավահանգիստ», լատին․՝ Hafnia), Դանիայի մայրաքաղաքը և խոշորագույն բնակավայրը։ Գտնվում է Զելանդիա, Սլոտսհոլմեն և Ամագեր կղզիների վրա։ Պատմական քաղաքի բնակչությունը կազմում է ավելի քան 500 հազար մարդ, արվարձաններով՝ ավելի քան 1 մլն մարդ։ Կոպենհագենի մի մասն է կազմում Քրիստիանիա ազատ քաղաքը, որն ունի մասամբ ինքնակառավարություն։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին անգամ հիշատակվում է 1043 թվականին Հավն (դան․՝ havn - «նավահանգրվան») անունով։ 1167 թվականին այն ժամանակվա մայրաքաղաք Ռոսկիլեից այստեղ ժամանած Արսալոն եպիսկոպոսը Ստոկհոլմ փոքրիկ կղզում հիմնել է մի ամրություն, որն ուներ ստրատեգիական կարևոր դիրք և ապահովում էր հսկողությունը Էրեսուն նեղուցի նկատմամբ։ Այստեղ արագորեն սկսեց աճել մի բնակավայր, որտեղ կազմակերպվում էր ձկան առևտուր, ուր վաճառականներ էին գալիս Բալթիկայի տարբեր երկրներից։
Բնակավայրը 1170 թվականին անվանվել է Կոպենհագեն (København, բառացի՝ «վաճառականական նավահանգրվան»․ անվանման գերմաներեն ձևն է Kopenhagen, որն էլ գործածական է աշխարհի շատ լեզուներում, այդ թվում հայերերում)[3]։
Պատմական ակնարկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1254 թվականին ստացել է քաղաքի կարգավիճակ։ 1416 թվականին անցել է թագավորի անմիջական իշխանության տակ և ստացել լայն արտոնություններ, իսկ 1433 թվականին դարձել է թագավորական աթոռանիստ։
Ճարտարապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կոպենհագենի հին մասում պահպանվել է նեղ ու ոլորուն փողոցներով միջնադարյան օղակաշառավղային հատակագծումը։ Ճարտարապետական հուշարձաններից են Կրիստիանսբորգ պալատ-պառլամենտը (1733-1740), Բիրժան (1619-1640), Տորդվալսենի թանգարանը (1839-1848), Ռոսենբերգ պալատը (1606-1634), միջնաբերդը (1661), բարոկկո ոճի Շառլոտենբերգ պալատը (1672-1677) և Ամալիենբորգ պալատային համալիրը (շինարարության սկիզբը՝ 1750), ռատուշան (1892-1905)։
20-րդ դարի սկզբից քաղաքն աճում է դեպի հյուսիս-արևմուտք և հարավ՝ միաձուլվելով արվարձաններին, որտեղ կառուցում են բնակելի համալիրներ։ 20-րդ դարի կառույցներից են Գրունդտվիգի եկեղեցին (1921-1940), ռադիոկենտրոնի համալիրը (1938-1945), «ՍԱՍ» ավիաընկերության շենքը (1959)։ Կոպենհագենի զարգացման գլխավոր հատակագիծը հրապարակվել է 1948 թվականին (ճարտարապետ՝ Ս. Է. Ռասմուսսեն)։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կոպենհագենը Øresund շրջանի հատված է կազմում. այն բաղկացած է Զելանդիայից, Լոլանդ-Ֆալստերից և Բորնհոլմից Դանիայում, Սկանիայից՝ Շվեդիայում։ Այն գտնվում է Զելանդիայի կղզու արևելյան ափի, մասամբ Ամագեր կղզու և երկուսի միջև գտնվող մի շարք բնական և արհեստական կղզիների վրա։ Øresund նեղուցը բաժանում է Դենմարկը Շվեդիայից և Հյուսիսային ծովը կապում Բալթիկ ծովին։ Շվեդական Մալմո և Լանդսկրոն քաղաքները տեղակայված են նեղուցի շվեդական կողմում ՝ անմիջապես Կոպենհագենի դիմաց։ Կոպենհագենը գտնվում է Շվեդիայի Մալմո քաղաքից 42 կիլոմետր (26 մղոն) հյուսիս-արևմուտք, Նեստվեդից հյուսիս-արևելք ՝ 85 կիլոմետր (53 մղոն), 164 կիլոմետր (102 mi) Օդենսից հյուսիս-արևելք, 295 կիլոմետր (183 մղոն) արևելք Էսբերգից և 188 կմ ( 117 մղոն) Օրխուսից հարավ-արևելք ծովային ճանապարհով։
Տեղագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքի կենտրոնական տարածքը բաղկացած է համեմատաբար ցածր մակերեսով հարթ տարածքից, որը ձևավորվել է մորեյնների կողմից վերջին սառցե դարաշրջանում, մինչդեռ հյուսիսի և արևմուտքի լեռնոտ տեղայնքները հաճախ ունենում են ծովի մակարդակից 50 մ (160 ֆուտ) բարձրություն։
Կլիմա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կոպենհագենը գտնվում է օվկիանոսային կլիմայական գոտում։ Այնտեղի եղանակը ենթակա է ցածր ճնշումների Ատլանտիկայից, որոնք հանգեցնում են անկայուն պայմանների ամբողջ տարվա ընթացքում։ Տեղումները չափավոր են՝ բացառությամբ հուլիսից սեպտեմբեր ընկած ժամանակահատվածը, որի ժամանակ տեղումներն ավելի առատ են։
Հունիսը տարվա ամենաարևոտ ամիսն է, որում արևում է միջինը օրական շուրջ ութ ժամ։ Հուլիսը ամենաթեժ ամիսն է. օրվա միջին ջերմաստիճանը 21 °C է։ Ի հակադրություն ամռանը, արևի միջին ժամերը նոյեմբեր ամսվա ընթացքում երկուսից պակաս են, իսկ դեկտեմբերից փետրվար ամիսներին ընդամենը մեկ ու կես ժամ է։ Գարնանը կրկին տաքանում է մարտ ամսից մինչև մայիս, արևում է օրվա ընթացքում չորսից վեց ժամ։ Փետրվարը տարվա ամենաչոր ամիսն է։ Բացառիկ եղանակային պայմանների պատճառով ձմռան ամիսներին կարող է 24 ժամում Կոպենհագեն գալ մոտ 50 սմ ձյուն, մինչդեռ ամռան առավելագույն ջերմաստիճանը եղել է 33 °C:
Կոպենհագենի հյուսիսային լայնության պատճառով ցերեկային ժամերի քանակը զգալիորեն տարբերվում է ամառվա և ձմռան ամիսներին։ Ամառային արևադարձի ժամանակ արևը ծագում է 04:26-ին և մայր է մտնում 21:58-ին ՝ ապահովելով 17 ժամ 32 րոպե լույս։ Ձմեռային արևադարձի ժամանակ այն ծագում է 08:37 և մայր մտնում ժամը 15:39-ին՝ 7 ժամ և 1 րոպե ցերեկով։ Այսինքն՝ ամառային և ձմեռային արևադարձների ընթացքում եղած ցերեկների և գիշերների տևողության միջև կա 10 ժամ և 31 րոպե տարբերություն։
| Կոպենհագենի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 11.8 (53.2) |
15.8 (60.4) |
20.8 (69.4) |
26.2 (79.2) |
28.5 (83.3) |
32.7 (90.9) |
33.0 (91.4) |
33.8 (92.8) |
29.8 (85.6) |
23.2 (73.8) |
17.0 (62.6) |
12.8 (55) |
33.8 (92.8) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 3.4 (38.1) |
3.6 (38.5) |
6.5 (43.7) |
11.8 (53.2) |
16.7 (62.1) |
19.6 (67.3) |
22.2 (72) |
21.8 (71.2) |
17.5 (63.5) |
12.6 (54.7) |
7.6 (45.7) |
4.4 (39.9) |
12.3 (54.1) |
| Միջին օրական °C (°F) | 1.4 (34.5) |
1.4 (34.5) |
3.5 (38.3) |
7.7 (45.9) |
12.5 (54.5) |
15.6 (60.1) |
18.1 (64.6) |
17.7 (63.9) |
13.9 (57) |
9.8 (49.6) |
5.5 (41.9) |
2.5 (36.5) |
9.1 (48.4) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −0.7 (30.7) |
−0.8 (30.6) |
0.7 (33.3) |
4.2 (39.6) |
8.6 (47.5) |
11.9 (53.4) |
14.3 (57.7) |
14.1 (57.4) |
10.8 (51.4) |
7.1 (44.8) |
3.3 (37.9) |
0.5 (32.9) |
6.2 (43.2) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −26.3 (−15.3) |
−20.0 (−4) |
−18.5 (−1.3) |
−8.8 (16.2) |
−3.4 (25.9) |
1.0 (33.8) |
0.7 (33.3) |
0.6 (33.1) |
−3.2 (26.2) |
−7.0 (19.4) |
−15.2 (4.6) |
−16.0 (3.2) |
−26.3 (−15.3) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 53.0 (2.087) |
36.9 (1.453) |
42.3 (1.665) |
35.8 (1.409) |
47.2 (1.858) |
63.9 (2.516) |
60.9 (2.398) |
67.5 (2.657) |
61.0 (2.402) |
63.3 (2.492) |
56.4 (2.22) |
57.4 (2.26) |
645.7 (25.421) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ 0.1 mm) | 14.9 | 11.4 | 13.5 | 11.5 | 10.8 | 12.0 | 12.4 | 12.0 | 13.6 | 14.5 | 15.4 | 15.4 | 157.4 |
| Միջ. ձնառատ օրեր | 5.9 | 4.4 | 4.1 | 1.3 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.7 | 3.9 | 21.4 |
| % խոնավություն | 86 | 84 | 82 | 76 | 72 | 72 | 73 | 75 | 78 | 83 | 84 | 85 | 79 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 51.5 | 68.1 | 119.7 | 180.9 | 230.2 | 213.3 | 228.1 | 198.9 | 141.9 | 100.9 | 55.3 | 40.6 | 1629,7 |
| աղբյուր: {{{աղբյուր 1}}} | |||||||||||||
Լողափ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Amager Strandpark- ը, որը բացվել է 2005 թվականին, 2 կմ երկարությամբ արհեստական կղզի է, որի ընդհանուր լողափերը կազմում են 4,6 կմ։ Քաղաքի կենտրոնից նրա հեռավորությունը ընդամենը 15 րոպե է հեծանիվով կամ մի քանի րոպե մետրոյով։ Կլամպենբորգում, որը գտնվում է Կոպենհագենից մոտ 10 կմ հեռավորության վրա, գտնվում է Bellevue լողափը, որն ունի 700 մետր (2300 ֆուտ) երկարություն։
Թատրոններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Արքայական թատրոն (Det Kongelige Teater) - Դանիայի ամենամեծ թատրոնը, հիմնադրվել է XVIII դարում, առաջին ազգային թատրոն է[4]
- Նոր թատրոն (Det Teater Ny) - Դրամատիկական թատրոն, բացվեց 1908 թ. սեպտեմբերի 19
- Օպերայի տուն (Operaen Pa Holmen) աշխարհի օպերաների տներից ամենաթանկ և նորագույներից մեկը[4]։ Տրամադրված է Դանիայի թագավորական թատրոնին
- Թատրոնի տուն (Skuespilhuset) - Դրամատիկական թատրոն։ Տրամադրված է Դանիայի թագավորական թատրոնին
Հայտնի բնակիչներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հանս Քրիստիան Անդերսեն - գրող և բանաստեղծ
- Նիլս Բոր - ֆիզիկոս
- Լյուդվիգ Հոլբերտ - նորվեգա-դանիական գրող, ակնարկագիր, փիլիսոփա, պատմաբան և դրամատուրգ
- Սյորեն Կիերկեգոր - փիլիսոփա, բողոքական աստվածաբան և գրող
- Լարս ֆոն Թրիեր - ռեժիսոր, սցենարիստ, պրոդյուսեր, դերասան, մոնտաժող, օպերատոր և կոմպոզիտոր
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Statistikbanken — Statistics Denmark.
- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».
- ↑ 4,0 4,1 Դանիայի Արքայական թատրոնի կայք.(դան.)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Կոպենհագենի տուրիստական պորտալ և մշակութային տեղեկատու Արխիվացված 2010-06-20 Wayback Machine (անգլ.)
- GoingToCopenhagen.com – Խորհուրդներ և զբոսաշրջիկային ուղեցույցներ (անգլ.)
- Կոպենհագենի տուրիստական կայք (անգլ.)
- Կոպենհագենի թանգարանների ժողավածուներ Dansk.ru կայքում Արխիվացված 2012-10-31 Wayback Machine (ռուս.)
- Պետական Արվեստների Թանգարան Արխիվացված 2010-03-13 Wayback Machine (դան.), (անգլ.)
- Գրականություն Կոպենհագենի մասին Արխիվացված 2005-05-21 Wayback Machine (անգլ.)
- Կոպենհագենի պատմություն Արխիվացված 2015-09-11 Wayback Machine (գերմ.)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոպենհագեն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
| ||||||
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 596)։ |