Hak-kâ-ngî

Hak-kâ-ngî
Hak-kâ-ngî
Mû-ngî koet-kâ / thi-khî	Chûng-koet Thòi-vân Yî-hâ koet-kâ lâu thi-khî ke Hak-kâ-ngìn sa khiùn： Hiông-kóng  Sîn-kâ-po  Mâ-lòi-sî-â  Yin-nì  Ye̍t-nàm  Thai-koet  Yin-thu  Jamaica  Suriname  Mauritius tén-tén Hak-kâ sa-khiùn chhi-kî thi-khî só sṳ́-yung.
Khî-vet	Hak-kâ thi-khî
Mû-ngî Sṳ́-yung ngìn-sú	44,000,000 [1]（2007[1]）
Ngî-hì	Hon-chhông Ngî-hì Hon-ngî-chhu̍k Hak-kàm Ngî-kî Hak-kâ-ngî
Vùn-sṳ	Hon-sṳ Hak-ngî Pha̍k-fa-sṳ Thòi-vân Hak-kâ-ngî Piâng-yîm Fông-on (Thòi vân) Hak-kâ fa piâng-yîm fông-on (Chûng-koet Yhai-liu̍k) Hak-ngî piâng-yîm (Hiông-kóng)
Kôn-fông thi-vi
kôn-fông ngî-ngièn	Chûng-fà Mìn-koet[2]
Sṳ̀n-ngin séu-sú ngî-ngièn	Chûng-fà Mìn-koet fap-thin thai-chung kâu-thûng kûng-khí-pô po-yung ngî-ngièn chṳ̂-yit [3]
Kón-lî kî-kèu	Chûng-fà Mìn-koet Hak-kâ Vî-yèn-fi (kiùn-han Thòi-vân thi-khî, fî khiòng-chṳ-sin kî-kèu) [4] Hiông-kóng Pún-thú Ngî-ngièn Pó-yuk Hia̍p-fi (mìn-kiên kî-kèu, sat yû mióng-chhàm ki-liu̍k Hiông-kóng Hak-kâ-fa lâu Hiông-kóng Vì-thèu-fa chṳ̂ fat-yîm )
Ngî-ngièn thoi-ma
ISO 639-3	hak
Hak-kâ-ngî ke thûng-hàng fam-vì, kì ya-he Chûng-koet Thai-liu̍k vì-yit yit-chak mu̍t-yû sat-sén ke Hon-ngî-chhu̍k ngî-ngièn chhu̍k-khiùn

Hak-kâ-ngî (Hon-sṳ: 客家語, me ôn-to Hak-kâ-fa, kán-chhṳ̂n Hak-Ngî) he Hon-ngî-chhu̍k hâ-poi ke ngî-ngièn chû-yit, yû chhêu-ko si-chhiên van-ngìn sṳ́-yung. Hak-ngì yû kí chûng, fûn m̀-thùng thi̍t set. Yung Hak-ngì-chá kîn-chhoî Chûng-koet nàm fông kí sén: Kóng-tûng, Fuk-kien, Kông-sî, Kóng-sî, Si-chhôn, Fù-nàm, Kui-chû, Hoí-nám taú lâu Thoì-vân. Chhoî fà-thi chû ngoi, yû tông-tô koet-kâ tû yû hiaú-kóng Hak-ngì kai yung-chá hi kî-mìn. Yîn-koet fò khì thâ Eû-chû koet-ga, Mî-koet, Fî-chû, Nàm Thai-phìn-yòng, Yin-thu, Fî-lṳ̍t-pîn, Mâ-loì-sî-â, Àu-chiu tén thi fông tû yû. Ho̍k-su̍t-sông, Hak-ngî yî Mòi-yen-fa cho thoi-péu; chhai Thoì-vân tú, Si-yen khiông he Hak-kâ-ngî ke kha khiòng-sṳ fông-ngièn.

Hak-kâ-ngî he Hon-chhu̍k Hak-kâ-ngìn ke mû-ngî, fûn-phu khî-vet tông kóng-fàm, pâu-koat yí Chûng-koet Thai-liu̍k tûng-nàm yèn-hói, nàm-phu, sî-phu (li-yì Si-chhôn) ke sén-fun, Hói-nàm, Hiông-kóng Sîn-kie, Thòi-vân, hói-ngoi Hak-kâ-ngìn yì-mìn thi-khî (yì Mô-lî-khiù-sṳ̂, Yin-thu, Mâ-lòi-sî-â, Sâ-pâ-chû tén-tén) . Pí-káu si̍p-chûng ke chûng-sîm vùn-fa-khî he Kóng-tûng-sén tûng-pet phu (chit Ye̍t-tûng, Ye̍t-pet), Kông-sî ke nàm-phu (Kàm-nàm), Fuk-kien ke sî-phu (chit Mên-sî), liá-têu thi-khî thúng chhṳ̂n-cho Mên-Ye̍t-Kàm sâm-kok thi-tai, ya ôn-to Mên-Ye̍t-Kàm piê-khî.

Yîn-vi “Hak-kâ” liá-chak hêm-fap pin-mò liù-hàng yî yit-têu thi-kî, ku-só Hak-kâ-ngî yû mò-séu phe̍t-ke hêm-fap. Lie̍t-péu yì-hâ poi:

Ngî-ngièn ho̍k-kâ yit-pân tsiông Kóng-tûng Mòi-yen-fa khon-tso Hak-kâ-ngî ke tién-hìn thoi-péu^[8]. Tshai Thòi-vân，tshiu yî Si-yen-fa vì tién-hìn thoi-péu （kì lâu Mòi-yen-fa yû tông-tô siông-thùng），thai-tsong yun-sû tú ke Hak-kâ-ngî kóng-po sṳ́-yung ke thai-tô he kî. m-ko pin-mò sùn-tshai yit-tsak kông-yin ke pêu-tsún khéu-yîm. Sûi-yèn Mòi-yen-fa he Hak-kâ-ngî thoi-péu，m-ko，mìn-kiên tui “Mòi-yen-fa tsok-vì Hak-kâ-ngî pêu-tsún-yîm”khiet-fap ngin-thùng，tô-su sṳ́-yong fî Mòi-yen-fa ke Hak-kâ-ngìn yit-pân m-voi kóng Mòi-yen-fa，sim-tsṳ lâu kóng Mòi-yen-fa ke ngìn kâu-liù sṳ̀ hàn-yû yit-têu kêu-thûng tsông-ngoi.

Hak-kâ-ngî tshai 《tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-tshak》 tú fûn-va̍k tso pat-phién：Ye̍t-thòi-phién，Ye̍t-tsûng-phién，Fi-tsû-phién，Ye̍t-pet-phién，Thîn-tsû-phién，Nèn-liùng-phién，Yî-kui-phién，Thùng-kú-phién。Tshù-hôi song-poi só-kóng ke pat-phién，hàn-yû yit-têu mò fûn-phién ke Hak-kâ-ngî fông-ngièn，hó-tshiong Ye̍t-sî，Kui-tûng-nàm，si-tshôn tén thi-khî ke Hak-kâ-ngî^[9].

• Hak-kâ-ngî chhòn-thúng sṳ́-yung Hon-sṳ, fûn-phu vù-fap-thu kháu-chhat châng-sṳ ke péu-tha̍t vông-vông yung thùng-yîm sṳ thoi-thi;
• Chûng-koet Thai-liu̍k Kóng-tûng-sén yû thôi-chhut Hak-kâ-fa Piâng-yîm Fông-on, m̀-ko tân-chhiang yung chhai Mòi-yen-fa；
• Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi chhai Hak-kâ-ngî thi-khî, tông-chhièn yî Ńg-kîn-fu (五經富, kîm-ha su̍k-yî Kóng-tûng-sén Ket-sî-yen), Thai-phû-yen, Sông-hông-yen, Sân-thèu lâu Thòi-vân vi-chú sṳ́-yung Pha̍k-fa-sṳ;
• Thòi-vân thi-khî yung-yî vi Hak-kâ-ngî chu-yîm ke he Thòi-vân Hak-ngî Thûng-yung piâng-yîm (toi11 van11 hag2 ngi24 tung24 iung55 pin24 im24), heu-lòi yu kói-chin vi Thòi-vân Hak-kâ-ngî piâng-yîm fông-on。

1. ↑ ^{1.0 1.1} Chhia Liù-vùn, Vòng Siet-chṳ̂n (2007-08-24). Hak-kâ fông-ngièn ke fûn-khî (in Chinese). Pet-kîn: 《Fông-ngièn》. pp. 238–249. Archived from the original on 2014-12-29. 2014-12-29 chhà-khon. Kîn-kí 《Chûng-fà Ngìn-mìn Khiung-fò-koet Hàng-chṳn Khî-va̍k Kién-chhak 》(2004), sṳ́-yung Hak-kâ-ngî ke ngìn-khiéu Kông-sî thai-yok 80-0van, Kóng-tûng thai-yok 2300-van, Fuk-kien thai-yok 300-van , Fù-nàm thai-yok 300 van, kâ sông Kóng-sî, Si-chhôn, Hói-nàm, Thòi-vân, Hiông-kóng khi̍p hói-ngoi Fà-ngìn, fà yí ke Hak-kâ-ngî ngìn-khiéu, chúng kie 4,400 van chó-yu 
2. ↑ 「客家基本法」三讀 客語列國家語言
3. ↑ 《Thai-chung yun-sû kûng-khí pô-yîm ngî-ngièn phìn-tén pó-chong fap》：“Thai-chung yun-sû kûng-khí chhù Koet-ngî ngoi, nang yin yî Mên-nàm-ngî , Hak-kâ-ngî pô-yîm . ” Mìn-koet 89-ngièn ( 2000-ngièn ) 3-ngie̍t 31-ngit li̍p-fap
4. ↑ Chiet-chṳ 2005-ngièn 9-ngie̍t, Hàng-chṳn-yen Hak-kâ Ve-yèn-fi tui ńg-chúng Thòi-vân Hak-kâ ngî ke sòng-yung sṳ chhṳ̀ chok liáu thu̍k-yîm, yung-sṳ kûi-fam, liá-chúng kûi-fam sṳ̂-hàng yî Hak-kâ-ngî ngièn nèn-li̍t ngin-chṳn kháu-sṳ chûng, than put tui ngit-sòng sṳ́-yung chin-hàng khiòng-chṳ .
   Chhù Hak-ve-fi ngoi, Hiông-kóng chhùng-chang chúng-fi , Kóng-tûng-sén kau-yuk-thâng , Thòi-vân ngî-vùn ho̍k-fi , Chûng-fà Mìn-koet Kau-yuk-phu tén kî-kèu yi̍t chin-hàng liáu yit-têu kûi-fam , than tû mò tha̍t-to chang-yîm chang-sṳ ke kô-thu .
5. ↑ "Top 100 Languages by Population". 
6. ↑ ^{6.0 6.1} Men Van-chhûn. Shám-sî sông-lo̍k “Kóng-tûng-fa” ngî-yîm ngiên-kiu [J]. Yèn-ôn Thai-ho̍k Ho̍k-po (Sa-fi Khô-ho̍k pán), 2008, 30(05), 100-103.
7. ↑ Lai Vùn-fûng. Nèn-chiu Fài-yén-ngìn Yen-ngièn Hi-kháu [J]. Nî-chhûn Ho̍k-yen Ho̍k-po, 2005. (03).
8. ↑ Tshia-yún-tshông. Kú-hon-ngî ke “fa̍t-fa-sa̍k”——Hak-kâ-fa（Kiâm-lun Hak-kâ-fông-ngièn yî Mòi-yen-fa vì thoi-péu ke yèn-yù）[J]. Kâ-yin-thai-ho̍k ho̍k-po（sâ-fi-khô-ho̍k）,1997,(5),102-107.
9. ↑ Lí-yùng，Yùng-tsin-fî，Tsông-tsin-hîn tén. Tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-si̍p. Hiông-kóng：Lóng-vùn tshut-pán (Yén-tûng) yû-han kûng-sṳ̂,1987

• http://taigu.fhl.net/Iahap/old.html