Vincent van Gogh

Vincent van Gogh

Biografía
Nacemento	(nl) Vincent Willem Van Gogh 30 de marzo de 1853 Zundert, Países Baixos
Morte	29 de xullo de 1890 (37 anos) Auvers-sur-Oise ()
Causa da morte	suicidio, ferida por arma de fogo
Lugar de sepultura	Auvers-Sur-Oise Communal Cemetery (en) , B 49°04′31″N 2°10′44″L / 49.0753161, 2.1789531 tomb of Vincent and Theo van Gogh (en)
Residencia	Mosteiro de Saint-Paul de Mausole (pt) (1889–1890) Maison Van Gogh (en) (1879–1880) Cuesmes (en)
Grupo étnico	Pobo neerlandés
Educación	Real Academia de Belas Artes de Anveres
Cor do pelo	Rubio
Actividade
Campo de traballo	Pintura
Lugar de traballo	Auvers-sur-Oise (1890–1890) Saint-Rémy-de-Provence (1889–1890) Arles (1888–1889) París (1886–1888) Anveres (1885–1886) Nuenen (en) (1883–1885) Van Gogh House (en) (1883–1883) Hoogeveen (pt) (1883–1883) A Haia (1881–1883) Etten-Leur (pt) (1881–1881) Bruxelas (1880–1881) Maison Van Gogh (en) (1879–1880) Borinage (pt) (1878–1879) Ámsterdam (1877–1878) Dordrecht (1877–1877) Ramsgate (1876–1876) París (1875–1876) Londres (1873–1875) A Haia (1869–1873) Tilburgo (pt) (1866–1868) Etten-Leur (pt) Emmen (pt)
Ocupación	pintor, debuxante, gravador
Empregador	Goupil & Cie (en) (1869–1873)
Membro de	Société française de gravure (en)
Xénero artístico	Arte de paisaxes, Natureza morta, retrato, paisagem de cidade (pt) , vista interior, autorretrato e arte cristiá
Movemento	Postimpresionismo e Expresionismo
Catálogo crítico	L'Œuvre de Vincent van Gogh: catalogue raisonné (en) The New Complete Van Gogh: Fully revised and enlarged edition of the Catalogue raisonné (en) (6 de xullo de 1985) The Complete Van Gogh: Paintings, Drawings, Sketches (en) (1980) The Complete Paintings of van Gogh (en) (1977) The graphic work of Vincent van Gogh (en) (1995)
Profesores	Anton Mauve e Constantinus Cornelis Huysmans
Alumnos	Antoon Hermans
Influencias	Anton Mauve, Paul Gauguin, Willem Roelofs, Paul Cézanne, Peter Paul Rubens, Jean-François Millet e Hokusai Katsushika
Mecenas	Theo van Gogh
Participou en
28 de xuño de 1964	Documenta III (en)
Obra
Obras destacables (1884) Head of an Old Peasant Woman with White Cap (en) (1888) Os comedores de patacas (1888) Os xirasoles (1888) Terraço do Café à Noite (pt) (1888) Quarto em Arles (pt) (1889) Autorretrato com a Orelha Cortada (pt) (1889) A noite estrelada (1890) Retrato de Dr. Gachet (pt) (1890) A Siesta (pt) (1890) Landscape with a Carriage and a Train (en) (1890) Campo de Trigo com Corvos (pt)
Arquivos en	Museo van Gogh
Familia
Cónxuxe	sen valor
Parella	Sien Hoornik Margot Begemann
Pais	Theodorus van Gogh   e Anna Cornelia van Gogh-Carbentus
Irmáns	Wil van Gogh Theo van Gogh Cor van Gogh Elisabeth van Gogh Anna Cornelia van Houten-van Gogh
Cronoloxía
23 de decembro de 1888	automutilação (pt) : orelha esquerda (pt)
Sinatura
Descrito pola fonte	Grande Enciclopedia Soviética 1969-1978, (sec:Ван Гог Винсент) Larousse Encyclopedia online (pt) , (sec:Vincent Van Gogh) Canon of Dutch History (en)

Vincent Willem van Gogh (en neerlandés Vincent van Gogh (axuda · info) [ˈvɪnsɛnt fɑn'xɔx]), nado en Zundert o 30 de marzo de 1853 e finado en Auvers-sur-Oise o 29 de xullo de 1890, foi un pintor neerlandés e figura destacada do postimpresionismo.^[1] Pintou uns 900 cadros (deles 27 autorretratos e 148 acuarelas) e 1.600 debuxos. A figura central na súa vida foi o seu irmán máis novo Theo, quen lle prestou apoio financeiro continua e desinteresadamente. A grande amizade entre eles está documentada nas numerosas cartas que intercambiaron desde agosto de 1872; das 800 cartas conservadas do pintor, unhas 650 están dirixidas a Theo e as outras a amigos e familiares.^[2]

Xa desde moi novo tivo inclinación cara ao debuxo e o seu primeiro traballo foi nunha empresa de marchantes de arte, viaxando entre A Haia, Londres e París. Despois ensinou durante un tempo en Inglaterra, en Isleworth e Ramsgate. Máis tarde converteuse en pastor protestante e en 1879, á idade de 26 anos, marchou como misioneiro a unha rexión mineira de Bélxica, onde comezou a debuxar á xente da comunidade local. En 1885 pintou a súa primeira grande obra Os comedores de patacas; nese momento a súa paleta compoñíase de tons sombríos de terra. A luz de cores vivas pola que é coñecido xurdiu en obras posteriores, cando se trasladou ao sur de Francia conseguindo a plenitude durante a súa estadía en Arles en 1888. Malia a calidade da súa obra, esta só foi recoñecida logo da súa morte e hoxe é considerado un dos grandes mestres da pintura. Tivo unha grande influencia na arte do século XX, especialmente entre os fauvistas e os expresionistas alemáns.^[3] A súa arte foi seguida por Derain, Vlaminck e Van Dongen.^[4]

Sufriu frecuentes gromos dunha enfermidade mental ao longo da súa vida, o que o levou a se producir unha ferida de bala que acabou coa súa vida á idade de 37 anos. Malia que existe unha tendencia xeral a especular que a enfermidade mental influíse na súa pintura, o crítico de arte Robert Hughes cre que as obras do artista están executadas cun completo control.^[5]

Vincent van Gogh naceu na localidade de Zundert, preto de Breda, na provincia do Brabante Setentrional, nos Países Baixos. Fillo dun austero e humilde pastor protestante neerlandés chamado Theodorus van Gogh e da súa muller Anna Cornelia, Vincent recibiu o mesmo nome que lle puxeran a un irmán que nacera morto exactamente un ano antes. O 1 de maio de 1857 naceu o seu irmán Theo e amais tiveron outros catro irmáns: Cornelius Vincent, Elisabetha Huberta, Anna Cornelia e Wilhelmina Jacoba.

Durante a infancia acudiu á escola de xeito descontinuo e irregular, pois os seus pais enviárono a diferentes internados. O primeiro foi en Zevenbergen en 1864, onde estudou francés e alemán.^[6] Dous anos despois matriculouse no Instituto Hannik (Tilburg) onde permaneceu ata deixar os estudos de xeito definitivo aos 15 anos.^[7] Alí xurdiu a súa afección pola pintura, aínda que durante o resto da súa vida presumiría de ser autodidacta.

Sobre a súa infancia, Vincent van Gogh comentou: «A miña mocidade foi triste, fría e estéril.»^[8]

Desde moi novo mostrou un carácter difícil e un temperamento forte. Tras abandonar os estudos e logo dun ano en Zundert, van Gogh empezou a traballar en 1869, á idade de 16 anos, como aprendiz en Goupil & Co. (máis tarde Boussod & Valadon), unha importante compañía internacional de comercio de arte da Haia da que o seu tío Vincent foi socio.^[9] Adaptouse bastante ben a esta nova vida, chegando a escribir:

É un negocio marabilloso. Canto máis tempo se traballa nel máis ambicioso se volve un.

Catro anos despois foi trasladado a Londres para fornecer obras de arte os comercios da cidade. Na capital británica namorou de Eugénie, a filla de Ursula Loyer, a patroa da pensión onde se hospedaba, pero a moza estaba comprometida e rexeitouno.^[10] En 1874, un ano despois da súa estadía en Londres, pasou as vacacións en familia en Helvoirt e confesou o seu malestar por mor de Eugénie. Viviu illado, lendo libros relixiosos e perdendo o interese polo traballo.^[6]

En maio de 1875 foi destinado a París, onde creceu o seu amor pola arte. Nunha exposición de debuxos de Jean-François Millet comentou:

Cando entrei na sala do hotel Drouot, onde estaban expostos, sentín algunha cousa como: descálzate porque o chan que pisas é sagrado.^[11]

O 10 de xaneiro de 1878, nunha carta dirixida ao seu irmán Theo, comunicou que fora despedido da galería de arte e que se tería que ir o 1 de abril.^[12] O despedimento foi debido a que antepuña os seus gustos persoais sobre as vendas que debía facer. En Boussod Valadon quedou, aínda así, o seu irmán, catro anos menor ca el, que traballaría alí desde 1873 ata a súa morte e sen cuxa abnegación nunca seria posible a curta e intensa carreira artística do seu irmán máis vello. A súa familia propúxolle que abrise el mesmo unha galería, onde podería ofrecer a clase de pintura que el escollese. Rexeitou a idea e máis tarde insistiu ao seu irmán, tamén marchante de arte, para que deixase o seu traballo xa que «o comercio de arte era unha farsa».^[13]

O seu amigo o escritor Albert Djemal tratou de axudalo. A finais de marzo de 1876 regresou a Inglaterra, onde permaneceu dous anos. Por aquel tempo Van Gogh aumentou o seu fanatismo relixioso. Entusiasmáballe a lectura da Biblia, e De imitatione Christi (A imitación de Cristo (en galego)) de Tomás de Kempis. Logo de estar un tempo como mestre auxiliar en Ramsgate, empezou a traballar en Isleworth como axudante do predicador metodista Jones, onde chegou a subir ao púlpito da igrexa e ler un sermón que preparara escrupulosamente. Sobre este primeiro sermón existe unha copia que enviou ao seu irmán Theo con frases como:

Cando me atopaba no púlpito, sentíame como quen desde unha escura cova subterránea volve saír á plena luz, e é marabilloso pensar que, desde agora, predicarei o Evanxeo por todo o mundo.

Pasou uns seis meses en Dordrecht como empregado dunha librería, e en maio de 1877 trasladouse a Ámsterdam onde se quixo facer teólogo. Tivo que desistir e tamén abandonar os seus desexos de entrar nunha escola metodista. Foi rexeitado por non saber nin latín nin grego e a súa dificultade para falar en público, aínda que realmente o motivo era a súa falta de subordinación. Cada vez éralle máis difícil adaptarse a unha certa orde e someterse a alguén que o dirixira.^[14]

En 1878, compadecidos polo seu profundo fervor, os seus superiores enviárono como misioneiro ás minas de carbón de Borinage, na rexión de Mons en Bélxica, onde en condicións extremadamente duras realizou durante 22 meses un traballo evanxelizador entre os mineiros da zona. Pero co seu fanatismo o que conseguía era que lle chegasen a temer. Durmía nunha pequena barraca e o seu estado degradábase máis cada día. Ademais repartía entre os pobres o pouco que tiña. Dicía que estaba obrigado a crer en Deus para poder soportar tantas desgrazas. Os superiores decidiron entón envialo a Cuesmes, na provincia de Hainaut, onde permaneceu un ano completo nunha absoluta pobreza e en contacto cos mineiros, polos que sentía unha gran simpatía:^[15] «Os carboeiros e os tecedores seguen constituíndo unha raza separadamente dos demais traballadores e artesáns e sento por eles unha gran simpatía e sentiríame feliz se un día puidese debuxalos, de modo que estes tipos aínda inéditos ou case inéditos fosen sacados a luz.(...)». Despois suprimíronlle o pequeno soldo que recibía. Ante todo isto, seguiu os consellos de Theo, do que xa estaba recibindo axuda económica, e decidiu dar un cambio á súa vida e dedicarse á pintura.^[16]

Establecido en 1880 en Bruxelas fixo amizade co pintor neerlandés Anthon van Rappard. Inscribiuse na Academia de Belas Artes onde estudou debuxo e perspectiva. Nesta época realizou esbozos e debuxos baseados nas pinturas de Jean-François Millet, representando personaxes de campesiños e mineiros, modelos da vida cotiá, e pintándoos moi realistas e con tonalidades escuras.^[17]

O 12 de abril de 1881 Vincent chegou a Etten a visitar o seu irmán. Durante este período foi á casa do seu primo, o destacado pintor realista Anton Mauve, e volveu namorar, esta vez dunha das súas curmás, Cornelia Adriana Vos-Stricker, alcumada Kee, que viña de enviuvar, e á que propuxo rapidamente matrimonio; a resposta de Kee foi: «Xamais, non, nunca» ("Nooit, neen, nimmer").^[18] Malia esta negativa, insistiu mediante cartas que a viúva non contestaba, ademais de negarse a velo. Vincent insistiu cos pais dela, foi á súa casa a intentar mirala de novo, e os familiares chegáronlle a dicir que a súa insistencia era «noxenta». En decembro de 1881, escribiu ao seu irmán contándolle a historia e as disputas co seu pai: «Pero como podes ver, estou novamente na Haia; por Nadal tiven unha disputa bastante grave co noso pai, que chegou ao extremo de dicirme que sería mellor que abandonase a casa. Díxoo tan enérxico que me fun aquel mesmo día».^[19]

Debuxos da súa época na Haia
Dor (1882) Posiblemente a modelo foi Sien Hoornik.	Nena de xeonllos diante dun berce (1883)

Na Haia, o seu primo Antón Mauve aconselloulle e insistiu na importancia de que aprendese perspectiva e debuxo. Vincent fixo entón as súas primeiras acuarelas e naturezas mortas, utilizando tons apagados, como se ve en Os pobres e o diñeiro (1882) e Natureza morta con col e zocos (1881).

Mentres, a súa vida amorosa tomou un novo rumbo. Desesperado tralo rexeitamento da súa curmá Kee, ou quizais por compaixón, Vincent recolleu da rúa a Clasina María Hoornik, alcumada "Sien", unha prostituta alcohólica, embarazada e cunha filla, coa que viviu durante un ano; tanto a nai coma a filla servíronlle de modelos.^[20] No debuxo Dor, na marxe inferior, citou as palabras de Jules Michelet do tratado La Femme (1860): «Como é que hai na terra unha muller soa?» Sien, pola falta de recursos económicos, volvera a exercer a prostitución e isto, unido á gran presión que padecía Van Gogh por parte do seu pai, do seu irmán Theo e o seu primo Mauve (con quen chegaría a discutir e romper a súa amizade), fixo que este intento de vida familiar tamén fracasara.^[21]

Concluída esta relación, trasladouse a Drenthe, no norte dos Países Baixos, onde permaneceu durante tres meses e pintou paisaxes ao óleo nos que se pode apreciar a diferenza cos debuxos realizados anteriormente. Como quería plasmar todos os detalles, realizou os óleos con trazos grosos e pinceladas espesas. Esta tempada sentiu máis que nunca a soidade; nas cartas dirixidas ao seu irmán, insistíalle en que abandonase o seu traballo de marchante e seguise o camiño da pintura. En decembro de 1883 regresou novamente á casa paterna, esta vez en Nuenen, onde o seu pai fora trasladado.^[22]

En Nuenen, foi ben recibido pola súa familia, que lle acondicionou unha habitación como taller. Neste período dedicouse a debuxar e pintar o traballo nos teares. Coincidiu cun amigo seu, Anthon van Rappard, ao que coñecera en Bruxelas e que fora pasar uns días en Nuenen, e os dous xuntos estudaron e pintaron os teceláns rurais. Nestas obras Van Gogh non conseguiu a mesma técnica que o seu amigo, pero este serviulle de exemplo.^[23]

A pintura O tecelán no tear, de maio de 1884, expresa a dureza e o esforzo deste oficio, pero tamén a dignidade do personaxe; aquí Van Gogh amosa a súa solidariedade e identificación co protagonista, intentando representar o ideal dunha sociedade libre da industrialización e fai unha gabanza do traballo artesanal. A composición consegue o efecto de enmarcar o tecelán no mecanismo do tear, dentro dun enreixado horizontal e vertical que parece integrar o personaxe ata conseguir que chegue a formar parte da máquina. A claridade do fondo fai resaltar todo o debuxo.^[24]

No outono de 1884, namorou de novo, agora da filla dun veciño, Margot Begemann, dez anos maior ca el, que o acompañaba nas súas saídas pictóricas polo campo. Pensaron en contraer matrimonio, pero atopáronse coa firme oposición da familia de Margot, quen chegou a intentar suicidarse. Pouco despois o 26 de marzo de 1885, morreu repentinamente o pai de Vincent. As disputas pola herdanza entre a súa nai e as súas irmás, fixeron que marchase da casa para ir vivir a un lugar máis amplo que lle ofrecera o sancristán da Igrexa católica; na súa familia, que era protestante, este feito foi considerado como unha ofensa.^[25]

Durante a primavera de 1885 pintou a que se considera unha das súas grandes obras primeiras, Os comedores de patacas. Ata entón os seus esforzos centráranse sempre na representación dunha figura; nesta obra atopouse coa dificultade de ter que coordinar cinco personaxes e conseguir relacionalos. Para realizala contratou modelos e realizou diversos esbozos de debuxos das figuras e estudos sobre detalles, coas mans suxeitando o garfo, a cunca ou a teteira. As cores empregadas, de tons terrosos, non contribuíron a unha fusión harmoniosa co fondo.^[26]

Vincent, por carta, explicoulle ao seu irmán:^[27]

(...) quixen dedicarme conscientemente a expresar a idea de que esa xente que, baixo a lámpada, come as súas patacas coas mans que meten no prato, traballou tamén a terra, e que o meu cadro exalta, pois, o traballo manual e o alimento que eles mesmos gañaron tan honestamente(...)

Coa axuda de Theo imprimíronse vinte litografías de Os comedores de patacas que a xente dos arredores puido comprar a prezos accesibles.^[28] Nun só día trasladou directamente á pedra, de memoria e sen debuxos previos, a imaxe de Os campesiños comendo patacas (obviamente, na impresión en papel as figuras están invertidas). Das vinte litografías, Juliana Montford logrou localizar oito, entre as que se atopa a do Museo Thyssen-Bornemisza:

Esta pintura provocou a ruptura co seu amigo Rappard, xa que o hipersensible e vulnerable Van Gogh non aceptou os seus comentarios. Rappard fíxolle esta crítica baseada nunha das 20 litografías:

Estarás de acordo comigo en que este traballo non se pode tomar seriamente. Por fortuna es capaz de moito máis. Pero, por que todo o observas e o tratas superficialmente, do mesmo xeito? Por que non estudas minuciosamente os movementos? Neste cadro os personaxes posan. A man da muller do fondo... que pouco real! E que relación hai entre a cafeteira, a mesa e a man que toca a asa? Que función fai esta cafeteira? Non se mantén, tampouco a suxeitan, entón, que? E por que o home da dereita non ten xeonllos, nin ventre, nin pulmóns? Ou quizais os ten nas costas? Por que ao seu brazo lle falta un metro de longo, por que lle falta a metade do nariz? Por que a muller da esquerda ten por nariz un mango de pipa acabada nun dado? E atréveste aínda, con esta forma de traballar, a citar a Millet e a Breton? A arte é demasiado elevada para podela tratar con tanta neglixencia.^[29]

Hai que aclarar que a dureza da crítica por parte de van Rappard, debíase tamén ao propio enfado que este tiña con Van Gogh, polo feito de non ter noticia directa da morte repentina do pai de Vincent. Ao principio desta mesma carta queixábase Rappard, ofendido de recibir unha simple nota malia a súa amizade: «Pensaches que tiña tan pouco interese no teu pai e a túa familia?»^[30]

Á vista desta pintura en París, Camille Pissarro quedou profundamente impresionado pola forza expresiva do cadro. Tamén Émile Bernard escribiu nun artigo:

Quedei desconcertado, nesta confusión, pola comida dos pobres nunha barraca inquietante baixo unha mísera luz. Era grandioso na súa fealdade e estaba cheo dunha vida inquietante.

Seguramente cando Bernard falaba da grandiosa fealdade, referíase ás cores xa que el tiña un sentido da cor moito máis luminoso.^[31]

Durante estes dous anos en Nuenen completou numerosos debuxos e acuarelas, e preto de duascentas pinturas ao óleo. As cores usadas continuaban sendo escuras. Cando se queixou de que Theo non estaba a facer suficiente esforzo para vender as súas pinturas en París, o seu irmán contestoulle que eran demasiado apagadas e non estaban na liña do estilo do momento, onde destacaban as pinturas brillantes dos impresionistas.^[32] Vincent escribiu respecto diso:

Lin con moitísimo pracer Os mestres de outrora, de Fomentin. Atopei "tratadas" neste libro, en diversos sitios, as mesmas cuestións que me preocupaban moito nestes últimos tempos (...) tratar de dar un valor claro por medio de tons relativamente escuros. Nunha palabra, expresar a luz por oposición á escuridade. Xa sei todo o que pensas do "demasiado negro", pero, con todo, non estou aínda absolutamente convencido (...).^[33]

O cadro Natureza morta con Biblia, foi pintado en outubro de 1885 antes da súa partida cara a Anveres. Apréciase a Biblia como símbolo da casa paterna e de toda unha educación relixiosa, e como contraste aparece A joie de vivre de Zola, o libro do naturalismo e, en opinión do seu pai, unha das obras máis nefastas. Na composición, Van Gogh coloca a candea, un símbolo relixioso, coa idea de situar ámbolos símbolos no mesmo nivel.^[34]

En novembro de 1885 chegou a Anveres, onde ocupou un pequeno taller encima dunha tenda de pinturas; o alugueiro pagábao o seu irmán. Comprou nuns anticuarios algunhas xilografías xaponesas, e dedicouse a copiar modelos de xeso de esculturas antigas, expostas na Real Academia, malia o seu desacordo co ensino académico. Descubriu as pinturas de Rubens, que co seu colorido e as súas formas femininas abríronlle a alternativa do uso de cores como o carmín e o verde esmeralda. Nesta época contraeu sífilis, que aínda que foi tratada medicamente, fíxolle perder case todos os dentes. En febreiro de 1886, comentou en cartas dirixidas a Theo que só se puido permitir seis ou sete comidas quentes desde o mes de maio anterior.^[35]

O ano 1886 mudouse a París, a vivir xunto ao seu irmán, a quen avisou con esta simple nota: «Estarei no Louvre desde o mediodía, ou antes, se o desexas». Theo, que traballa en Boussod & Valadon, descubriulle a Vincent as obras do impresionismo, feito que produciu nel unha paleta máis "luminosa" e onde a cor xogaría un rol fundamental no resto da súa obra. Durante os dous anos seguintes, os irmáns tiveron múltiples friccións e sempre tivo que ser Theo o que cedese e perdoase.

Instaláronse en Montmartre e Vincent empezou a relacionarse cos artistas da época que alí se reunían. Coñeceu a Émile Bernard e a Henri de Toulouse-Lautrec, facéndose grande amigo deles, así como a Paul Gauguin, Georges Pierre Seurat, Paul Signac, Armand Guillaumin, Camille Pissarro, Paul Cézanne. Van Gogh, coma moitos pintores da época admiraba a arte xaponesa: Hokusai, Hiroshige, Utamaro; proba disto son as réplicas que realizou de gravados xaponeses e algunhas pinturas súas que reproducen o Xapón de maneira escenográfica. Ás reproducións procedentes do Xapón chamábanas "japonaiserie". Dúas destas obras realizadas por Van Gogh foron Ciroleira en flor e Ponte baixo a choiva, copias de obras de Hiroshige.^[36] Delas, Van Gogh deixou escrito o seguinte comentario:

Envexo aos xaponeses pola incrible claridade da que están impregnados todos os seus traballos. Nunca resultan aburridos nin fan o efecto de seren realizados rápido... O seu estilo é tan sinxelo coma respirar. Son capaces de facer unha figura con só uns poucos trazos seguros, o que fai que pareza tan fácil coma abotoar o chaleco.^[37]

Utilizou as cores complementarias e todo isto fíxolle abrirse a unha expresión na súa arte que non sospeitara nos Países Baixos. Pissarro tamén lle explicou as novas teorías sobre a luz e o tratamento divisionista dos tons. O artista conseguiu ir engadindo cores máis ricas e luminosas a súa paleta, grazas a Signac, con quen traballou en 1887. Practicou pintando paisaxes urbanas do barrio de Montmartre e naturezas mortas xa con cores máis vivas; os vermellos, amarelos e azuis cos seus complementarios xa se poden apreciar case en todas as súas pinturas deste período.^[38]

Exaltado pola intensidade do clima artístico de París, Van Gogh conseguiu, coa axuda de Toulouse-Lautrec, a renovación da súa pintura no que incumbe á investigación psicolóxica nos retratos. Puido apreciar as pinturas exóticas realizadas por Gauguin na Martinica. O retrato de Muller no Café de Tambourin é do mes de febreiro de 1887. Non representa unha bebedora nunha taberna calquera senón que é a imaxe concreta dunha antiga modelo dos pintores Degas e Corot, Agostina Segaroti, e que nese momento era a propietaria do bar. O cadro respira un certo atractivo exótico, desde o peiteado da muller pasando polo seu vestido ata o fondo da pintura onde na súa decoración obsérvanse láminas xaponesas. Unha das cousas máis importantes que aprendeu nesta época foi a aplicación do contraste complementario, o contrapoñer as tres cores básicas (amarelo, vermello e azul) á mestura formada polos outros dous, como combinación vermello-verde, amarelo-violeta e azul-laranxa que reforzan o seu ton ou se neutralizan ao mesturarse nun gris deslucido. Así observase a aplicación desta técnica nos Catro xirasoles onde claramente existe o contraste complementario entre o amarelo e o azul vivo do fondo.^[39]

Pouco antes de acabar a súa etapa parisiense Van Gogh realizou o Retrato de Père Tanguy, isto é, de Julien Tanguy chamado por todos os artistas "Père Tanguy" (Pai Tanguy), en cuxa trastenda do seu establecemento expuxeran as súas obras Van Gogh, Gauguin, Cézanne e Seurat. Este retrato considérase a obra representativa da súa etapa parisiense. Cunha visión frontal, é unha imaxe dunha estrutura simple, que contrasta co fondo decorado con estampas xaponesas.

O artista holandés estaba disposto a realizar o seu soño mediterráneo en busca da luz cativadora da Provenza, coa explosión da natureza e as cores puras, cores que estudara na súa colección de estampas xaponesas. Foi un período moi fértil, no que a súa arte respecta, inclinouse cara ao impresionismo, pero doutra banda, o consumo de asente e a fatiga mental agravaron a súa condición física.^[40]

En 1888 instalouse en Arles ao sur de Francia, coa intención de crear un taller de artistas. Primeiro instalouse nunha habitación do Hotel-Restaurante Carrel, pola que pagaba cinco francos diarios; isto excedía as súas posibilidades económicas e ademais o espazo era moi reducido para ter o seu taller. Pintaba todo o que vía (como Horto en flor con vistas de Arles) e xa non necesitaba estampas xaponesas, como el mesmo recoñeceu nunha carta dirixida á súa irmá: «Aquí non me fai falta para nada a arte xaponesa, porque me imaxino estar no Xapón e nada máis necesito abrir os ollos e ver o que teño diante». Os seus primeiros cadros en Arles foron tipicamente xaponeses; o cadro Pexegueiro en flor, realizouno en marzo de 1888.

Pintou a natureza dos arredores, os campos de trigo, os pantanos do delta do Ródano, a canle do sur de Arlés que reflectiu en diversas obras como A ponte de Langlois. Durante este período empezou a utilizar as pinceladas ondulantes e os amarelos, verdes e azuis intensos que caracterizan a súa obra pictórica dos últimos tempos.^[41] O 24 de maio de cada ano, xitanos de toda Europa acoden en peregrinación a Saintes-Maries-de-la-Mer para venerar á súa patroa santa Sara Kali. Van Gogh acudiu a observalo e aproveitou para realizar pinturas durante ese tempo. Entre estes cadros está a obra Barcas (barcos de pesca) en Saintes-Maries:^[42]

Pasei unha semana en Saintes-Maries. Na praia de area había pequenas barcas verdes, vermellas e azuis, de formas e cores tan belas que facían pensar en flores. Son tan pequenas que case nunca van a alta mar. Saen cando non hai vento e volven a terra cando sopra con demasiada forza

Vincent van Gogh, xuño 1888.

O Museo Van Gogh o 9 de setembro de 2013 anunciou unha nova obra confirmada como pintura de Van Gogh: Posta de sol en Montmajour, realizada en Arles.^[43] Entre as evidencias que fixeron detectar a súa autenticidade atópanse dúas cartas de Van Gogh dirixidas ao seu irmán Theo datadas en xullo de 1888 nas que describe o cadro realizado:^[44][45]

Onte, á tardiña, eu estaba nunha breixeira pedregosa onde crecen moi pequenos e retortos carballos, no fondo dunha ruína no outeiro, e campos de trigo no val. Era romántico, non podía ser máis, ao estilo de Monticelli, o sol derramaba os seus raios amarelos moi por encima dos arbustos e o chan, absolutamente unha choiva de ouro.

Vincent van Gogh, Arlés 5 de xullo de 1888 (Carta 636).

Ao principio da súa estadía en Arlés dedicouse á realización de retratos. Con todo, tiña dificultades para conseguir que alguén posase para el, sobre todo se eran mulleres; a primeira que puido retratar foi unha muller nova a finais do mes de xullo, e púxolle o nome de La Mousmé, adaptación ao francés da palabra xaponesa "musume" (娘, "filla") que lle inspirara a lectura do libro Madame Chisanthème de Pierre Loti. Aos homes foille máis fácil convencelos; a cambio de posaren invitábaos a unha copa na taberna. Podía retratalos sen ningún problema, e así realizou as obras O campesiño, retrato de Patience Escalier, O zuavo, O lugartenente Millet e O carteiro Roulin.

Co carteiro de nome Joseph Roulin tivo unha boa amizade;^[46][47] estaba casado coa señora Augustine Roulin coa que tiña tres fillos, Marcelle, Armand e Camille. Vincent fixo un gran número de pinturas sobre esta familia: o retrato coñecido como "La Berceuse" que mostra á señora Augustine Roulin, tamén o Retrato de Armand Roulin, o Retrato de Camille Roulin, e ao carteiro pintouno ata en seis retratos. O Retrato de Eugène Boch realizouno nunha visita que lle fixo este artista belga no mes de xullo, segundo explica ao seu irmán. Neste retrato quería captar as ideas románticas do personaxe:

Esaxerei o louro do cabelo, utilicei tamén tons laranxas e amarelo pálido. Detrás da cabeza, en lugar de pintar a parede ordinaria da habitación, pintei o infinito, un fondo plano do azul máis rico e intenso que puiden conseguir e con esta sinxela combinación da cabeza brillante sobre o fondo intensamente azul, conseguín un efecto misterioso, coma se fose unha estrela na profundidade dun ceo azul.

Vincent van Gogh, xullo 1888

• 
  La Mousmé, National Gallery of Art, Washington.
• 
  O Campesiño, retrato de Patience Escalier, Colección de Stavros Niarchos, Atenas.
• 
  O zuavo, Colección Lasker, Nova York.
• 
  Retrato de Eugène Boch, Museo de Orsay, París.

Van Gogh pasou todo o verán pintando paisaxes ao aire libre. Para realizar a composición colocaba no fondo do cadro toda a parte arquitectónica, con campanís de igrexa, chemineas, casas ou pobos, nunha fina franxa á altura do horizonte, mentres que o primeiro plano reservábao para os campos e a vexetación. Isto fíxoo co cadro Vista de Arles con lirios en primeiro plano, Os segadores con Arlés ao fondo, A colleita, Campos labrados, A viña verde e unha das súas obras paisaxistas máis coñecidas O sementador, realizada no mes de xuño, cando a colleita estaba case a punto, como se pode apreciar no campo de trigo maduro que hai detrás do sementador. Coas cores azul e púrpura, e os amarelos relucentes do sol e o ceo conseguiu un contraste cromático.^[48]

Van Gogh tiña a intención de crear un taller de artistas, e para isto alugou en maio a "Casa amarela" (chamada así por ter paredes desa cor) en Place Lamartine situada ao norte da cidade de Arles.^[49] Theo envioulle trescentos francos para poder acondicionar e amoblar modestamente a casa. O único que atendeu á súa petición de acudir ao taller foi Paul Gauguin, co que mantivo diversas cartas sobre o tema do "Atelier du Midi" que xuntos haberían de fundar e no que pedirían a participación de Seurat, Signac e Bernard.^[50]

Tamén Theo insistiu a Gauguin para que fixese a viaxe a Arles. Daquela Gauguin vivía en Pont-Aven, na Bretaña. Estaba cheo de débedas, sentíase incomprendido e soñaba coa fundación dun círculo de pintores, pero seguramente non pensara en Van Gogh como compoñente do mesmo. A súa meta era a Martinica, pero a cuestión económica era un impedimento.^[51] Theo van Gogh era o galerista e o marchante de Gauguin e este pensaba que detrás do carácter estraño de Vincent e as intencións de Theo ocultábase algunha estrataxema comercial, polo que non se decidía a viaxar a Arles. Así llo fixo saber nunha carta a Émile Bernard, en outubro de 1888:

Por máis que me aprecie, non creo que Theo se preste a manterme no Midi soamente pola miña cara bonita. Co seu carácter frío holandés estudou o terreo e proxecta algunha cousa...

Atrasou a viaxe, desculpándose por carta, ata que Theo acabou pagando todas as débedas que tiña Gauguin, e este entón viaxou a Arlés o 23 de outubro.^[52] Mentres, Vincent realizara diversas series de pinturas para decorar a casa, especialmente a habitación destinada a Gauguin.^[53]

A ideoloxía do simbolismo xurdiu a finais do século XIX. Segundo escribiu no ano 1886 Édouard Dujardin, un dos grandes teóricos desta técnica:

O obxectivo da pintura e a literatura é reproducir o sentimento provocado polas cousas cos medios propios destas artes. O que se debería expresar non é a imaxe senón o seu carácter.

Na obra Xarra con doce xirasoles, pintada en agosto de 1888, Van Gogh buscaba o espírito do simbolismo. A meticulosidade das flores contrasta coa caótica situación das follas así como a pastosa aplicación da cor que, diante do fondo azul claro, consegue que o cadro teña un significado que vai alén da simple reprodución das flores. Expón a imaxinación do artista e a súa gran forza expresiva e esta forza esixía un gran delirio de sentimentos.^[54]

Durante este mes de agosto realizou catro pinturas sobre xirasoles: primeiro con tres flores, despois con cinco, ata chegar á dos doce xirasoles sobre un fondo azul, e outra con quince xirasoles sobre fondo amarelo.

Antes da chegada de Gauguin a Arlés, Van Gogh envioulle un autorretrato, co título de Autorretrato como un bonzo, no que é evidente a súa identificación co xaponismo, xa que se retratou coa cabeza rapada ao estilo bonzo.^[55]

Diferentes puntos de vista entre Gauguin e Van Gogh
Os Alyscamps (1888) por Paul Gauguin.	A avenida dos Alyscamps (1888) por Van Gogh.

Paul Gauguin desprazouse ata alí e pasaron xuntos unha tempada, durante a que as desordes mentais de Vincent impediron que a relación se mantivese. Gauguin foi o que impulsou a Van Gogh para que pintase lugares históricos de Arlés e así traballaron xuntos e pintaron a serie de vistas dos Alyscamps. Escolleron diferentes motivos, e Gauguin pintou unha paisaxe cun encanto pintoresco e máis ben refinado, mentres que Van Gogh escolleu un paseo enmarcado por altos álamos que tiñan unha cor amarela pura que contrastaba coa verde-azul do ceo. En cambio a cor empregada por Gauguin era moito máis tímida. Tamén se pintaron mutuamente: Gauguin pintou de perfil a Van Gogh e este pintou a Gauguin de costas.^[56]

Co paso das semanas, a convivencia dos dous artistas foi empeorando, debido ás súas diferenzas persoais, acentuadas polo carácter moi temperamental de ambos. Logo de menos de dous meses, na tarde do 23 de decembro de 1888, Van Gogh e Gauguin tiveron un altercado que orixinou unha das explicacións que se deron verbo da perda da orella esquerda do primeiro, ou de parte dela. Gauguin nas súas memorias^[57] sinala que Van Gogh ameazouno e perseguiuno cunha navalla e que pola noite o holandés se automutilou o lóbulo da orella esquerda, non a orella completa. A continuación, Van Gogh envolveu o lóbulo nun pano e dirixiuse a un bordel de Arlés, onde presentou este "agasallo" a unha prostituta chamada Rachel e posteriormente regresou á "Casa amarela". Á mañá seguinte a policía atopouno inconsciente e foi trasladado ao hospital Hôtel-Dieu de Arlés.^[58] Avisouse a Theo, e Vincent quedou ingresado durante catorce días. Gauguin deixou Arlés con rumbo a París e non volveu ter contacto con Vincent, exceptuando algunhas cartas posteriores.^[59]

O xornal de Arlés Le Forum Républicain informou do caso o 30 de decembro de 1888 deste xeito:

"O domingo pasado, ás once e media da noite, o chamado Vincent Vaugogh (sic), pintor, orixinario dos Países Baixos, presentouse na casa de tolerancia nº 1, preguntou pola chamada Rachel, e entregoulle… a súa orella dicíndolle: «Garde este obxecto coidadosamente.» Despois desapareceu. Informada deste feito, que non podía ser máis que obra dun pobre tolo, a policía, foi á mañá seguinte á casa deste individuo, a quen atoparon deitado na cama, non dando case sinais de vida. O malpocado foi ingresado de urxencia no hospital."

Gauguin declarou á policía que a perda do lóbulo debérase a unha autolesión. Expúxose a teoría de que o corte na orella foi unha automutilación do artista como resultado do desgusto que lle provocara a noticia de que o seu irmán Theo ía casar.^[60]

Nunca houbo unanimidade entre os estudosos dos feitos, debido ás poucas fontes existentes e a que a versión xeralmente admitida baséase nas memorias de Gauguin, publicadas en 1903. En 2009 Hans Kaufmann e Rita Wildegans, no seu ensaio Van Goghs Ohr, Paul Gauguin und der Pakt des Schweigens (A orella de Van Gogh, Paul Gauguin e o pacto do silencio), revisaron o incidente estudando o informe policial, as noticias publicadas nos xornais da época, a correspondencia dos dous pintores e os poucos testemuños existentes, moi posteriores aos feitos. Chegaron á conclusión de que foi Gauguin quen feriu a Van Gogh co seu sabre na disputa (era mestre de esgrima), e que cando estivo só, Van Gogh terminaría de cortar a orella. Non se atopou ningunha das armas. Van Gogh non diría nada para protexer ao seu amigo, e Gauguin regresaría precipitadamente a París debido á súa mala conciencia.^[61][62]

Ao regresar á súa casa Van Gogh pintou o Autorretrato con orella vendada, do que existen dúas versións. Ambos os cadros mostran unha vendaxe na parte dereita da cabeza, e deberon ser pintados diante dun espello, xa que a orella ferida foi a esquerda.^[63] Nun deles Van Gogh represéntase fumando unha pipa para transmitir unha sensación de acougo, nunha composición na que predomina tanto o equilibrio cromático coma o equilibrio dos elementos iconográficos.^[63] Logo de catro semanas volveu ser ingresado xa que presentaba síntomas de teima persecutoria e imaxinaba que o querían envelenar. Durante uns dez días estivo baixo tratamento do doutor Félix Rei. En marzo, atendendo unha petición de trinta veciños de Arlés, que o alcumaban le fou roux ("o tolo rubio"), e que avisaran á policía, foi ingresado unha vez máis, permanecendo seis semanas no Hospital Hôtel-Dieu de Arlés.

O 17 de abril, Theo contraeu matrimonio con Johanna Bonger en Ámsterdan. Pouco despois, Vincent decidiu internarse voluntariamente no hospital mental de Saint-Paul-de-Mausole, un antigo mosteiro en Saint-Rémy-de-Provence, a trinta e dous quilómetros de Arlés.^[64]

Os derradeiros anos de Van Gogh estiveron marcados polos seus permanentes problemas mentais, que o levaron a ser recluído de forma voluntaria en sanatorios mentais, entre eles o manicomio de Saint-Rémy. Neste sanatorio tiña dúas habitacións, unha delas habilitada para servir de taller,^[65] e cando non podía pasear, pintaba cadros de interior, como Xerra con lirios. Un dos primeiros cadros que pintou alí foi Iris, onde amosa unha gran vitalidade rítmica e unha gran conxunción de cores. Nesta época a súa pintura caracterízase pola presenza de remuíños, como se pode observar nunha das súas obras máis coñecidas, A noite estrelada.^[66]

Cando deixou de saír a dar paseos polos arredores da clínica, empezou obras onde os temas eran piñeiros, cipreses e oliveiras. Durante o mes de xuño foi cando desenvolveu os efectos pictóricos das árbores. Das oliveiras cos seus troncos sinuosos, fixo varios cadros: Alpilles con oliveiras en primeiro plano, Oliveira e Recolección da oliva. Os piñeiros tíñaos como modelos no mesmo xardín do hospital. Un dos primeiros cadros foi Maleza, onde só aparece a parte inferior dos troncos con tons constituídos por azuis fríos. Máis tarde pintou os piñeiros que se aprecian nos cadros O xardín do hospital de Saint Paul e Piñeiros no ceo da tarde. Pero foron os cipreses, coa súa forma triangular, os que lle serviron para crear unha magnífica serie de paisaxes. Incorporaba a mancha escura do ciprés en moitas das súas grandes composicións, como en A noite estrelada e, entre outras, en Campo de trigo con ciprés, Cipreses con dúas mulleres e Ciprés no ceo estelar.^[67]

En Sant Remy volveu ter a necesidade de copiar a pintores que admiraba, polo que pediu ao seu irmán Theo que lle enviase láminas de reproducións, a partir das que el interpretaba a cor ao seu xeito. Desta forma explorou temas relixiosos como A Piedade (Delacroix), onde pintou a Cristo co cabelo e a barba de cor vermella e A resurrección de Lázaro (Rembrandt). Tamén volveu copiar algunhas das súas pinturas favoritas, as de Millet: a Campesiña batendo o liño e A Noite (a partir de La Veillée de Millet). Todas se conservan no Museo van Gogh de Ámsterdam.^[68]

A primeira exposición que fixo foi en París en 1889, no Salón dos Independentes, organizada máis tarde (entre maio e outubro) que outros anos, para que puidese coincidir coa Exposición Universal daquel mesmo ano. A elección das obras facíana os mesmos artistas pero os novos socios só podían presentar dúas, e Van Gogh indicou ao seu irmán as dúas pinturas que quería enviar: A noite estrelada (1888) e Iris (1889).^[69]

En xaneiro de 1890 recibiu o convite para participar nunha exposición en Bruxelas co grupo Les XX, á que enviou seis obras, dúas da serie dos "xirasoles" e catro sobre paisaxes. Destas, dúas pintáraas en Arlés, O viñedo vermello e Vista de Arlés, e as outras en Sant Remy. Durante a inauguración, Henri de Groux criticou os cadros de Van Gogh, pero saíron na súa defensa Toulouse-Lautrec e Paul Signac. Nesta exposición vendeu a obra O viñedo vermello, adquirida pola pintora pertencente ao grupo Les XX, Anna Boch,^[70] irmá do seu amigo Eugène Boch.^[71][72]

Finalmente no Salón dos Independentes de París, en febreiro de 1890, expuxo un total de dez pinturas.^[73]

Volveu ter novos colapsos, que lle duraban máis que nas veces anteriores; padecía angustia, terror e alucinacións con accesos de ira moi intensos. Cando volveu escribir a Theo, explicoulle que decidira abandonar a clínica. Despois dunha breve estadía en París co seu irmán, decidiu establecerse en Auvers-sur-Oise.^[74]

Trasladado a Auvers-sur-Oise, localidade próxima a París, instalouse nunha habitación da pensión Ravoux. Alí coñeceu a un amigo de Theo, o doutor Paul Gachet, pintor afeccionado, que se ofreceu a coidalo e visitalo. Baixo a atención do doutor Gachet a actividade artística de Van Gogh foi intensa, en dous meses pintou máis de setenta cadros. Frecuentaba a casa do doutor, e pintou o xardín, á súa filla Margarida rodeada de flores e no piano, e ao mesmo doutor. Van Gogh volveu a refuxiarse na pintura con grande entusiasmo; gustábanlle as paisaxes de Auvers, coma antes marabillaran a tantos outros pintores como Corot, Pissarro, Armand Guillaumin e Cézanne.^[75]

Escribiulle á súa nai estas reflexións:

Estou plenamente absorbido por estas chairas inmensas de campos de trigo sobre un fondo de outeiros, vastos coma o mar, dun amarelo moi tenro, un verde moi pálido, dun malva moi doce, cunha parte de terra labrada, todo xunto con plantacións de patacas en flor; todo baixo un ceo azul con tons brancos, rosas e violetas. Séntome moi tranquilo, case demasiado acougado, séntome capaz de pintar todo isto.^[76]

Nesta poboación foi onde empezou a utilizar o formato horizontal de dobre cadrado, que precisamente fora utilizado no val de Oise polo pintor Charles-François Daubigny da escola de Barbizon. Van Gogh pintou varias veces o xardín da casa de Daubigny.

O seu cadro A igrexa de Auvers-sur-Oise, está construído sobre liñas fortes e definidas, que producen o efecto dunha escultura recortada sobre o azul intenso do ceo, efecto que dá unha sensación de escuridade. A profundidade conséguea cos dous camiños en forma de "V" nun primeiro plano; estes camiños aparecen colocados de xeito similar nunha obra posterior, Campo de trigo con corvos. Van Gogh sinala nas súas cartas a soidade e a melancolía que teñen estas últimas paisaxes de trigais baixo ceos tempestuosos e ameazantes. Díxose que os símbolos dos corvos planeando sobre o trigo suxiren a premonición da morte.^[77] As dúas bandas de cor, co contraste do azul e o amarelo, anulan o espazo da perspectiva. A composición da perspectiva no campo aberto ten un sentido inverso, sae do horizonte en dirección cara á parte dianteira. O azul do ceo está nun só plano e consegue crear unha unidade, mentres que o amarelo do trigo está dividido en dous planos, o vermello dos camiños en tres e o verde complementario das franxas do camiño en cinco. Este cadro está considerado como unha das mellores obras do artista.^[78]

Antonin Artaud, nun extenso poema en prosa, expresa a noción da calidade de Van Gogh; abonda ler algúns fragmentos do poema:

...Regreso ao cadro dos corvos; ¿quen veu como, nese cadro, equivale a terra ó mar? (...) o mar é azul pero non dun azul de auga senón de pintura líquida (...) Van Gogh retornou as cores á natureza, pero, a el, ¿quen llas devolverá? (...) aquel que soubo pintar tantos soles embriagados sobre tantos cereais sublevados, o Café de Arlès, a recolección das olivas, os Alyscamps... A ponte, sobre unha auga onde se ten o irrefreable desexo de afundir o dedo nun movemento de regresión violenta á infancia,(...).

Durante os últimos trinta meses de vida chegou a realizar 500 obras e nos seus últimos 69 días asinou ata 79 cadros. O 22 de febreiro de 1890, Van Gogh sufriu unha nova crise que foi "o punto de partida dun dos episodios máis tristes nunha vida xa inzada de tristes acontecementos". Este período durou ata finais de abril, tempo durante o cal foi incapaz de decidirse a escribir, con todo seguiu debuxando e pintando.^[79] Hughes escribe que entre maio de 1889 e maio de 1890, «tivo arrebatos de desesperación e alucinación que lle impedía traballar, e entre eles, meses nos que puido facelo e fíxoo marcado polo éxtasis extremo visionario».^[80] Con todo, a súa depresión empeorou e o 27 de xullo de 1890, á idade de trinta e sete anos, mentres paseaba polo campo, disparouse un tiro no peito cun revólver. Non se deu conta de que a súa ferida era mortal e volveu á pensión Ravoux, onde morreu na súa cama dous días despois, en brazos do seu irmán Theo. «Eu arrisquei a miña vida pola miña obra, e a miña razón destruída a medias»: estas son as palabras de Vincent na última carta atopada no seu leito de morte o 29 de xullo de 1890.^[81] Vincent foi enterrado no cemiterio de Auvers-sur-Oise.^[82] E Theo como consecuencia dos trastornos mentais que lle xeraba unha insuficiencia renal,^[83] probablemente por pedras nos riles,^[84] aínda que segundo outros autores a súa enfermidade mental producíalla a sífilis,^[85][86] os poucos logo da morte de Vincent ingresou nunha clínica de Utrecht, onde faleceu o 25 de xaneiro de 1891: aos seis meses da morte de Vincent. En 1914 o corpo de Theo foi exhumado e enterrado xunto ao do seu irmán.

Con todo, en 2011 xurdiu unha teoría que postulaba que Van Gogh non se suicidou, senón que morreu por un disparo accidental efectuado por dous raparigos que xogaban cunha pistola. Nunha biografía sobre o artista, Van Gogh: a vida, Steven Naifeh e Gregory White Smith manteñen que o disparo proveu de René e Gaston Secrétan, dous irmáns adolescentes que veraneaban en Auvers, e que eran coñecidos do pintor, polo que non querería incriminalos e autoinculpouse. Segundo os autores, René era un raparigo problemático ao que gustaba vestirse de «cowboy», e entretíñase disparando a animais cunha vella pistola do calibre 38. Así, o 27 de xullo de 1890 Van Gogh sairía como sempre a pintar, recibindo de forma accidental o disparo do menor dos irmáns. Segundo Naifeh, historiador da arte titulado en Princeton, «revisamos os testemuños iniciais que deron lugar á versión do suicidio, e vimos que non eran nada sólidos». Este autor afirma que na entrevista que René Secrétan deu en 1956, o ano da estrea da película, Lust for Life,^[87] que Vincente Minnelli realizou sobre o pintor holandés, o seu testemuño «está cheo de culpabilidade». Esta teoría non está confirmada con outras probas nin aceptada pola maioría da comunidade académica, e o Museo Van Gogh de Ámsterdam considera prematuro valorar as conclusións ás que chegaron estes autores.^[88]

Van Gogh produciu todo o seu traballo (unhas 900 pinturas e 1.100 debuxos) durante un período de tan só 10 anos ata que sucumbiu á doenza mental (posibelmente desorde bipolar). A súa fama medrou rapidamente despois da súa morte, grazas á promoción da esposa de Theo que, aínda que non tivo unha boa relación con el, resultou ser a única herdeira de toda a súa obra tras a morte do seu esposo, ocorrida pouco despois da de Vincent. O maior impulso da obra de Vincent van Gogh chegou especialmente logo dunha exposición de 71 pinturas, en París o 17 de marzo de 1901, 11 anos despois da súa morte.

Decidiu ser pintor cando tiña 27 anos e sempre quixo reflectir a vida nas súas obras. A súa carreira pictórica está marcada polos lugares onde viviu e traballou. Así se aprecia na primeira etapa dos Países Baixos (1880-1886), onde a pintura tradicional e popular deste país, exclusivamente en cores terrosos, foron o que máis influíu en obras como Os comedores de patacas e as pinturas sobre os tecedores. Realizou numerosos debuxos de mineiros, de personaxes populares e copiou obras do seu pintor favorito Millet.^[89]

A influencia de Van Gogh no expresionismo, o fauvismo e os comezos do abstraccionismo foi enorme, e pódese notar en moitos outros aspectos da arte do século XX. O Museo van Gogh en Ámsterdam está dedicado ao seu traballo e ao dos seus contemporáneos e o Kröller-Müller en Otterlo, tamén nos Países Baixos, ten unha colección considerable das súas pinturas.

Varias das pinturas de Van Gogh están entre as pinturas máis caras do mundo. O 30 de marzo de 1987 a pintura "Lirios" de Van Gogh foi vendida por un valor récord de 53,9 millóns de dólares en Southeby's, Nova York, e o 15 de maio de 1990 o seu "Retrato do doutor Gachet" vendeuse por 82,5 millóns de dólares en Christie's, establecendo un novo prezo récord.

A seguinte etapa, en París (1886-1887), é a que o pon en contacto cos impresionistas que pretendían romper co academicismo da época, co traslado á pintura das impresións dos seus sentidos mediante a observación da natureza. En París, coñeceu pintores como Henri de Toulouse-Lautrec e Paul Signac, descubriu unha nova percepción da luz e a cor, aprendeu a división das gamas claras e os tons e mostrou unha simplificación á vez que unha maior intensidade no tratamento das cores. Nesta época empezou a copiar láminas xaponesas, sendo un dos pintores europeos aos que máis influíu este tipo de pintura.^[89]

Quizais Van Gogh representou mellor o posimpresionismo, estilo que sucedeu aproximadamente nun período entre 1885 e 1915. Representou unha vía diverxente do impresionismo, onde os pintores fan da vida cotiá o seu tema principal. Este termo foi utilizado por primeira vez en 1910 por Roger Eliot Fry; xorde do título que deu á exposición da Grafton Gallery en Londres: «Manet e os postimpresionistas». Foi utilizado por artistas como Cézanne, Van Gogh e Seurat pero ás veces tamén por outros artistas da gran década impresionista (1870-1880) como Matisse e Pierre Bonnard.^[90]

A súa obra destaca polo uso da cor e unha técnica frenética que contén algúns trazos do expresionismo. Van Gogh e Gauguin tiñan técnicas diferentes; Gauguin estaba afeito a pintar normalmente no taller de memoria e Van Gogh necesitaba sempre copiar in situ, fosen paisaxes ou un modelo. O seu temperamento exaltado quixo demostralo pola vía da cor.^[91]

Os inicios do expresionismo aparecen durante as dúas últimas décadas do século XIX, na obra de Van Gogh, A italiana de finais de 1887, e na de Edvard Munch (autor do Berro) e, noutro nivel, na do belga James Ensor (autor de A entrada de Cristo a Bruxelas). Unha tendencia á que contribuiría Van Gogh, despois da súa chegada en 1888 a Arlés, onde o choque coa luz do sur, empúxao á conquista da cor, con obras como A noite estrelada e As Oliveiras de Saint-Rémy (1889). As pinturas do período de Sant Rémy da Provenza, caracterízanse en xeral por remuíños e espirais. Desde a dramatización das escenas dos seus primeiros traballos, á simplificación que caracterizou as súas últimas obras, nas que Van Gogh xa anuncia o comezo do expresionismo. Houbo que esperar ata agosto de 1911, cando o crítico de arte Wilhelm Worringer foi o primeiro en falar do expresionismo.^[92]

En Alemaña e Austria, expresionistas como Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel, Paul Klee e Oskar Kokoschka aprenderán da técnica de Van Gogh, do nerviosismo, a esaxeración das liñas e cores, que fan que xurda mellor a expresión dos sentimentos e as emocións. A cor e o empaste na proxección da pintura de Van Gogh, formalizouse quince anos máis tarde co xurdimento do fauvismo. Segundo Van Gogh: «En lugar de reproducir con exactitude o que teño diante dos ollos, prefiro servirme da cor para expresarme con máis forza».^[93]

Octavi Mirbeau, historiador de arte, un dos primeiros en admirar a van Gogh, para renderlle homenaxe no Salón dos Independentes, na exposición realizada en 1891, escribiu:

Aquí atópome en presenza de alguén grande, gran mestre, unha persoa que me perturba, emocióname, chama a miña atención (...) Van Gogh posuía, dun xeito pouco frecuente, algo que diferenza un home doutro: estilo (...) é dicir, afirmación da personalidade

Desde o século XXI, a análise da mensaxe que se desprende das súas pinturas é positivo e alegre. Durante a súa breve dedicación artística, Van Gogh conseguiu o dominio técnico e unha produtividade que poucos artistas conseguiron. Nas súas obras conseguiu fusionar as calidades das súas predecesoras neerlandesas, como a devoción á natureza, co uso da cor e a técnica da pintura francesa.^[94]

A súa fama creceu rapidamente logo da súa morte, grazas á promoción da esposa de Theo^[95] que, aínda que non tivo unha boa relación con Vincent, resultou ser a única herdeira de toda a súa obra tralo falecemento do seu esposo, ocorrido pouco despois da do pintor. Ha de sinalarse que a ela se debe unha das poucas vendas de Van Gogh en vida do artista. O maior impulso da súa obra veu especialmente logo dunha exposición de 71 das súas pinturas, en París o 17 de marzo de 1901 (11 anos logo da súa morte) á que seguiron outras exposicións, como a de 1905 en Ámsterdan, ou a de Colonia en 1912, Nova York en 1913 e Berlín de 1914.^[96]

Todas elas tiveron un grande impacto sobre as xeracións artísticas posteriores.^[97] A mediados do século XX Van Gogh foi recoñecido como un dos maiores pintores da historia.^[98][99]

No ano 2007, un grupo de historiadores holandeses realizou o The Canon of the Netherlands para o seu ensino nas escolas e incluíu a Van Gogh como un dos cincuenta temas do canon, xunto con outros iconas nacionais como Rembrandt e os artistas do movemento artístico De Stijl.^[100]

Limitáronse a só tres as obras vendidas en vida do pintor: A viña vermella comprada por Anna Boch pola suma de 400 francos; Ponte de Clichy, adquirido por 250 francos segundo o libro de vendas da Casa Boussod e Valadon e, finalmente, un Autorretrato aos marchantes Sulley e Lori de Londres. As tres obras curiosamente foron compradas o mesmo ano de 1888.^[101]

Varias das pinturas de Van Gogh están entre as pinturas polas que se pagou máis en todo o mundo. O 30 de marzo de 1987 a pintura Lirios foi vendida por un valor récord de 53,9 $millóns en "Sotheby's", Nova York.^[102] Pero o seu comprador, o magnate Alan Bond, non puido terminar de pagala e tivo que revenderla (por unha suma non revelada) ao Getty Center dos Ánxeles. O 15 de maio de 1990 o seu Retrato do Doutor Gachet foi vendido por 82,5 $millóns en Christie's, estabelecendo así un novo prezo récord.^[103]

Mostra dunha pintura e a anterior subxacente

Mancha de herba (1887) Museo de Kröller-Müller Países Baixos.

a cara dunha muller pintada anteriormente.

A técnica que empregaba era diferente segundo o efecto que quería conseguir, cubría os planos con cores claras, mentres que noutros cadros poñía pinceladas amplas e ás veces perfilaba todo o debuxo con trazos grosos. Noutras ocasións, traballaba cun pincel duro raiando todas as formas, segundo lle interesase, acentuaba as liñas ou a cor, o trazo con movemento rítmico repetíao tanto nos debuxos como nas pinturas.^[104] Crese que Van Gogh fixo un reaproveitamento de lenzos xa usados en máis dun terzo da súa produción durante os seus primeiros traballos.^[105] En 2008, un equipo da Universidade Tecnolóxica de Delft e a Universidade de Anveres utilizou avanzadas técnicas de raios X para descubrir unha imaxe da cara dunha muller pintada anteriormente e ata conseguio a súa coloración, que se atopaba por baixo da obra Mancha de herba.^[106]

Unha gran parte do coñecemento que se ten sobre Van Gogh deriva das súas cartas, a maior parte dirixidas ao seu irmán, Theo van Gogh.^[107][108] Consérvanse máis de seiscentas cartas de Vincent a Theo e corenta cartas de Theo a Vincent, e aínda que a maioría delas non están datadas, os historiadores de arte foron capaces de ordenar esta correspondencia, en gran parte, de xeito cronolóxico. A recompilación destas fontes textuales foi moi valiosa para estabelecer as bases do que se coñece sobre os irmáns Van Gogh. É interesante facer constar que o período no que a vida de Van Gogh é máis escura, é o da súa etapa de París, xa que Theo e Vincent vivían xuntos sen necesidade de escribirse e polo tanto hai menos información.^[109]

Van Gogh mantivo correspondencia e consérvanse unhas duascentas cartas dirixidas a amigos e familiares especialmente coa súa irmá Wilhelmina.^[110] As cartas saíron a luz en 1913, a través da viúva do seu irmán Theo, Johanna van Gogh-Bonger, quen explicou a «inquietude» que sentía ao mostrar o drama da vida do pintor e a súa preocupación para que non fose motivo de eclipsar a súa obra artística. O mesmo Van Gogh fora un ávido lector de biografías doutros artistas para comprobar a consonancia do carácter coa arte destes.^[111]

Commons ten máis contidos multimedia sobre:  Vincent van Gogh

• DDAA (2004). Barcelona, Espasa-Calpe, ed. Historia del Arte Espasa. ISBN 84-670-1323-0 (en castelán). 
• Frank, Herber (1988). Barcelona, Salvat Editors, ed. Van Gogh. ISBN 84-345-8702-5 (en castelán). 
• Hughes, Robert (1990). Londres, The Harvill Press, ed. Nothing If Not Critical (en inglés). ISBN 0-14-016524-X. 
• Hughes, Robert (2002). Universe, ed. "Introducción". The Portable Van Gogh (en inglés). Nueva York. ISBN 0-7893-0803-7. 
• Hulsker, Jan (1990). Ann Arbor: Fuller Publications, ed. Vincent and Theo van Gogh; A dual biography (en inglés). ISBN 0-940537-05-2. 
• Lecaldano, Paolo (1976). Noguer, ed. La obra pictórica completa de Van Gogh (en castelán). Vol. 1. ISBN 9788427987326. Consultado o 23 abril 2011. 
• Leprohon, Pierre (2004). Folio, ed. Vincent van Gogh. Madrid. ISBN 8441320276. 
• López Blázquez, Manuel i Rebull Trudell, Melania (1995). Madrid, Globus, ed. Van Gogh 1853-1890. ISBN 84-8223-116-2 (en castelán). 
• Mathey, François (1957). Barcelona, Editorial Gustavo Gili, ed. Van Gogh: Auvers-sur-Oise. (en castelán). 
• Monneret, Sophie (1991). Paris, Robert Laffont, ed. L'Impressionnisme et son époque. Volum II. ISBN 222105413 X (en francés). 
• Pomerans, Arnold (1997). Penguin Books, ed. The Letters of Vincent van Gogh (en lingua). Londres. ISBN 0-14-044674-5. 
• Rewald, John (1986). Harry N. Abrams, ed. Studies in Post-Impressionism, The Posthumous Fate of Vincent van Gogh 1890–1970 (en inglés). ISBN 0-8109-1632-0. 
• Thomson, Belinda (2007). Editorial Blume, ed. La pintura de Van Gogh. ISBN 978-84-9801-195-1. 
• Tralbaut, Marc Edo (1981). Macmillan,, ed. Vincent van Gogh, le mal aimé. Alpine Fine Art Collections (en inglés). Londres. ISBN 0-933516-31-2. 
• Van Gogh, Vicent (1992). Barcelona, Editorial Labor, ed. Cartas a Théo. ISBN 84-335-3505-6 (en castelán). 
• Walther, Ingo (2000). Germany, Taschen, ed. Vincent van Gogh 1853-1890. ISBN 3-8228-6193-6. 

• Harry Lachman
• Henri Rousseau

• Vincent van Gogh Gallery. Obras e traballo completos de Vincent van Gogh.
• Van Gogh Letters As cartas completas de Van Gogh, traducidas ó inglés. Publicadas polo Van Gogh Museum.
• Johanna Gesina van Gogh-Bonger, Memoria de Vincent van Gogh
• Memoria de Vincent van Gogh Arquivado 19 de abril de 2016 en Wayback Machine.. Por Johanna Gesina van Gogh-Bonger.
• Museo Van Gogh, Ámsterdan, Países Baixos.
• Ficha no MOMA
• Traballos de e sobre Vincent van Gogh Arquivado 25 de maio de 2013 en Wayback Machine. nas librarías (catálogo WorldCat)
• Van Gogh at the National Gallery of Art, Washington, D.C., Estados Unidos.
• Painted with Words: Vincent van Gogh's Letters to Emile Bernard The Morgan Library & Museum
• Union List of Artist Names, Getty Vocabularies.