Conradh Trianon
| ||
Law identifier (en)  | 大正10年条約第3号  | |
|---|---|---|
| Cineál | Córas Versailles conradh síochána | |
| Ainmnithe in ómós | Grand Trianon | |
| Dáta na bliana | 4 Meitheamh 1920 | |
| Suíomh | Grand Trianon, An Fhrainc | |
| Rannpháirtí | ||
| Teanga an tsaothair nó an ainm | an Fhraincis | |
| Cúis | Comhdháil Síochána Pháras | |
D'ullmhaíodh Conradh Trianon (Fraincis:Traité de Trianon, Ungáiris:Trianoni békeszerződés, Iodáilis: Trattato del Trianon) ag Comhdháil Síochána Pháras agus síníodh é sa château Grand Trianon i Versailles an 4 Meitheamh 1920. Chuir sé deireadh foirmiúil leis an gCéad Chogadh Domhanda idir an chuid is mó de Chomhghuaillithe an Chéad Chogadh Domhanda agus Ríocht na hUngáire.[1] Bhí ról mór ag taidhleoirí Francacha ]i ndearadh an chonartha, agus iad ar aon intinn le comhrialtas de na stáit nuabhunaithe a bhunú faoi stiúir na Fraince. Rialaigh sé stádas Ríocht na hUngáire agus shainmhínigh sé a teorainneacha go ginearálta laistigh de na línte sos comhraic a bunaíodh i Samhain-Nollaig 1918 agus d'fhág sé an Ungáir mar stát gan chósta lena n-áirítear 93,073 ciliméadar cearnach, 28% de na 325,411 ciliméadar cearnach a bhí mar Ríocht na hUngáire roimh an gcogadh (an leath Ungárach den mhonarcacht Ostra-Ungárach). Bhí daonra de 7.6 milliún ag an Ríocht theasctha, 36% i gcomparáid le daonra na ríochta réamh-chogaidh de 20.9 milliún.[2] Sa daonáireamh deiridh roimh Chonradh Trianon a reáchtáladh sa bhliain 1910, a thaifead daonra de réir teanga dhúchais agus reiligiún, ach ní de réir eitneachta, chuimsigh cainteoirí máthairtheanga na hUngáire timpeall 48% de dhaonra iomlán Ríocht na hUngáire.[3] Cé go raibh tromlach neamh-Ungárach sna ceantair a leithdháileadh ar thíortha comharsanacha (bunaithe ar dhaonáireamh 1910: 54% Rómánaigh san Trasalváin, 58% Slóvaicaigh san Ungáir Uachtarach, 40 % Seirbea-Chrótaigh i Vojvodina, 54 % Rúitéinigh san Rúitéin Chairpeach) , 62 % Crótaigh sa Chróit, 48 % Iodálaigh i Fiume, 74 % Gearmánaigh i Őrvidék, 80 % Slóivéinigh i Muravidék), ina gcónaí ansin bhí 3.3 milliún Ungárach - 31 % - a bhí anois i stádas mionlaigh. Chuir an conradh teorainn le arm na hUngáire go 35,000 oifigeach agus fear, agus tháinig deireadh le Cabhlach na hOstaire-Ungáire. Tá na cinntí seo agus a n-iarmhairtí ina gcúis le doicheall mór san Ungáir ó shin i leith.[4]
Ba iad na príomhthairbhithe ná Ríocht na Rómáine, Poblacht na Seice, Ríocht na Seirbiach, na Cróite agus na Slóivéine (Iúgslaiv níos déanaí), agus an Chéad Phoblacht Ostarach. Ar cheann de phríomhghnéithe an chonartha bhí an fhoirceadal “féinchinntiúcháin na ndaoine”, agus iarracht a bhí ann a stáit náisiúnta féin a thabhairt do na neamh-Ungáraigh. Ina theannta sin, bhí ar an Ungáir cúiteamh cogaidh a íoc lena comharsana. Ba iad na Comhghuaillithe seachas idirbheartaíocht a rinne an conradh, a leag síos an clár oibre agus ní raibh de rogha ag na hUngáraigh ach glacadh lena théarmaí.Shínigh toscaireacht na hUngáire an conradh faoi agóid, agus thosaigh ar agóid láithreach bonn lena athbhreithniú.
Is ionann teorainneacha reatha na hUngáire agus na teorainneacha atá sainmhínithe i gConradh Trianon, le roinnt mionathruithe go dtí 1924 maidir le teorainn na hUngáire-na hOstaire agus an eisceacht shuntasach de thrí shráidbhaile a aistríodh go dtí an tSeicslóvaic sa bhliain 1947.[5]
Ainneoin “ féinchinntiúchán na ndaoine“ a bhí i mbéal an phobail maidir le Cumhachtaí na gComhghuaillithe, tar éis an Chéad Chogadh Domhanda níor ceadaíodh ach pobalbhreith amháin (ar a dtugtaí pobalbhreith Sopron níos déanaí) maidir le teorainneacha conspóideacha ar chríoch iar-Ríocht na hUngáire. Shocraigh sé aighneas críochach beag idir Chéad Phoblacht na hOstaire agus Ríocht na hUngáire. Le linn phobalbhreith limistéar Sopron i 1921, bhí na stáisiúin vótaíochta faoi mhaoirseacht oifigigh arm na Breataine, na Fraince agus na hIodáile de chumhachtaí na gComhghuaillithe.
Naisc sheachtracha
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Craig, G. A. (1966). Europe since 1914. New York: Holt, Rinehart and Winston
- ↑ "Grenville, J. A. S. (1974). The Major International Treaties 1914–1973. A history and guides with texts. Methnen London.". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-01-03. Dáta rochtana: 2022-07-17.
- ↑ Frucht, p. 356.
- ↑ Michael Toomey, "History, nationalism and democracy: myth and narrative in Viktor Orbán’s 'illiberal Hungary'." New Perspectives. Interdisciplinary Journal of Central & East European Politics and International Relations 26.1 (2018): 87–108.
- ↑ AZ ŐRVIDÉKI (BURGENLANDI) MAGYARSÁG SORSA1