Uzki

Uzki
Irudi gehiago
Xehetasunak
Honen parte	Digestio-aparatua
Identifikadoreak
Latinez	anus
TA	A05.7.05.013
Terminologia anatomikoa

Uzkia edo ipurtzuloa digestio-aparatuaren amaieran kokatuta dagoen organoa da, ondestea kanpoaldearekin lotzen duena. Hondakinak kanporatzen ditu.

Ondestearekin lotuta dago goialdean, heste lodiarekin alegia.

Endodermoa eta ektodermoa bereizten dituen lerro pektineoa, Morgagni zutabeen bukaeran dauden balbula semilunarrek eratuko dutena.

Uzkiaren irekidura, hau da, kanpoaldearekin kontaktuan dagoena.

Uzkiak, kanpotik, dilatatuta dagoenean forma zirkularra du . Hau gertatuko da gorozkiak pasatzean edo objektu bat sartzean. Atsedenean arraildura forma dauka eta bertatik tolesdura erradiatuak ateratzen dira. Uzkia uzkurtzean nabariagoak egiten dira eta luzatzean, desagertzen dira.

Uzki-zuloa inguratzen duen larruazalari uzki-ertza esaten zaio, azal meheagoa, gorriagoa, hezea eta bilorik gabekoa da.

3-4cm luzeera duen kanala izango da, eta diametroz askoz handiagoa izan dezake, esfinterren elastikotasunaren arabera. 3 atal nagusi ezberdinduko ditugu:

• Uzkiko zutabeak (Morgagni zutabeak): mukosaren luzetarako zutabeak dira eta horien sakonean zain plexuak egongo dira, zutabeak eragingo dituztenak. 1

• Uzkiko balbula: Zutabeak behealdean batzen dituztenak izango dira. Enara habi itxurakoak. 2
• Uzkiko sinuak: Balbula hauen goialdean eta zutabeen artean izango ditugu. 3

Uzki balbulak bata bestearekin bat egiten badute, lerro pektinatua (endodermoz eta ektodermoz osatuta). Lerro hau endodermoz osatutako eta ektodermoz osatutako uzki kanalak banatzen ditu. Lerroaren azpiko eremuari (zuriagoa) pekten eremua edo zona alba deitzen zaio eta uzkiraino luzatzen da.  Azkenik, pekten-aren behealdean uzki-larruazaletako ildoa edo esfinter arteko ildoa izango dugu, zeinaren aurretik zelulak ez dira keratanizatuak izango eta ondoren, berriz, keratinizatutak izango dira. Uzki kanalaren beheko muga uzki zuloa izango da.

• Uzki kanalak giharrezko geruza izango du, teniarik ezta haustrarik ez duena. Dena den, kanpoko luzetarako geruza (ondeste osoa hartu) eta sakoneko geruza biribila ditu. S3 mailan koloneko teniak bildu eta ondestearen luzetarako geruza osatzen dute. Geruza biribila kolonekoaren jarraipena da. Gihar geruza honek esfinterrak osatuko ditu:
• Uzkiaren barruko esfinter giharra (gihar leuna): geruza biribila loditu egiten da uzki kanalean. Luzetarako zuntzek esfinterraren behealdetik mukosara heldu eta bertan lotzen dira, aztarna utziz; esfinter arteko ildoa eta uzki-larruazaletako lerroa bere goialdean .
• Uzkiaren kanpoko esfinter giharra (gihar ildaskatua)

Ondestea eta barruko esfinterra nerbio sistema autonomoak inerbatzen ditu, bai sinpatikoak zein parasinpatikoak. Aldiz, kanpoko uzki esfinterra gihar ildaskatuz osatuta dagoenez, inerbazio somatikoa du, nerbio pudendoaren bitartez (S2-S4), beraz, ez da autonomoa.

Uzkiak inerbazio sentikorra du eta oso odoleztatua dago. Normalean, bi esfinter hauek uzkurtuta daude.

Barneko esfinterra gihar leunez osatuta dago,  beraz nerbio sistema sinpatikoak uzkurketa estimulatzen du eta parasinpatikoak, ordea, inhibitzen du. Kanpoko esfinterra borondatezkoa da.

Orokorrean, beheko uzki nerbioek, nerbio perinealeko zuntz batzuek eta nerbio pundendoaren zenbait adarrek inerbatzen dute.

Odoleztapena beheko ondeste arteriatik dator, barneko arteria pudendoaren adarra dena.

Linfa hodiek gongoil hipogastrikoetan, kanpoko iliakoetan eta iztaiekoetan drainatzen dute.

Uzkiaren funtzioa gorotzak organismotik kanporatzeko zuloa izatea da, iraunketaren bidez. Uzkiaren muskulu jasotzaileak 90º-ko angelua sortzen du ondestearen eta uzkiaren artean, eta horrek gorozkiak igarotzean ixten ditu, mahuka tolestearen antzera.

Iraunketaren prozesuan, ondeste-barneko presioa areagotzen da, eta ondestea gorozkiz betetzen da, eta hori areagotu egiten da zoru pelbikoko eta abdominaleko muskuluen uzkurduren ondorioz.

Nahi gabeko muskulu batek, uzki-esfinter barnekoak eta kanpokoak, erlaxazioaren bidez erantzuten diote presioari, gorotzak uzki-kanalean sartu ahal izateko. Iraunketa aurretik, uzkiko bi esfinterrak eta uzkiko muskulu jasotzailea lasaitzeak ondestearen eta uzkiaren arteko angelua 15º-ra igarotzea eragiten du, eta horrek gorotzak ebakuatzea ahalbidetzen du.

Olatu peristaltikoek gorozkiak uzkira bultzatzen dituzte. Azkenik, uzkiko muskulu jasotzaileak uzkitik tira egiten du gorotzak ateratzen diren bitartean.

Higienea sustatzeko, oro har, gizakiek uzkiaren kanpoaldea garbitzen dute hesteak hustu ondoren. Komuneko papera erabili ohi da — horretarako egiten da — eta/edo bidet bateko urarekin garbitzen da. Uzkiko garbiketa-praktikak aldatu egiten dira giza kulturen artean.

Uzki-eremuan, ileak linea uzkiperinealetik agertzen dira; oro har, garatuago daude gizonengan emakumeengan baino. Gizakietan, pubertaroan eta nerabezaroan androgenoen mailak gora egiten du (gizonezkoen sexu-hormonak). Ile-folikuluak gehikuntza horren ondorio dira, batez ere testosteronarena eta haren deribatuena, eta horrek gorputzean ile androgenikoa haztea eragiten du. Uzkiaren inguruan, ile uzkiperineala izeneko ile mota bat agertzen hasten da, perineo eta uzkiaren ingurua estaltzen duena.

Talde etniko batzuetan, ile uzkiperineala ez da hain ohikoa.

• Hemorroideak edo odoluzkiak.
• Uzkiko minbizia.
• Uzki zulogabea: gaixotasun kongenito bat da, non ondestea ez den uzkira konektatuko. 5000 jaioberrien artean gaixotasun honen kasu bat agertuko da. Uzki hobia normaltasunez garatuko da baina ez da dagokion bezala birkanalizatzen eta endodermo eta ektodemoa banatzen dituen mintza oso lodia izango da, uzki-zuloa eratu gabe geratuko delarik. Honen dianostikoa jaio ondoren, begi bistaz egin daiteke, ez delako uzkirik egongo. Tratamenduari dagokionez, kirurgia bidez tratatzen da, uzki zuloa irekiz.

• Pietrangelo A. Imperforate Anus [Internet]. Healthline.com. 2012 [citado el 11 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://www.healthline.com/health/imperforate-anus
• cirugía. CLASE DE SEMIOLOGIA Y ANATOMÍA DE ANO Y RECTO [Internet]. Edu.ar. [citado el 11 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://blogs.unc.edu.ar/cirugia/2011/09/17/clase-de-semiologia-y-anatomia-de-ano-y-recto/
• Wikipedia contributors. Imperforate anus [Internet]. Wikipedia, The Free Encyclopedia. 2021 [citado el 11 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Imperforate_anus&oldid=1051524288
• Wikipedia contributors. Atresia anal [Internet]. Wikipedia, The Free Encyclopedia. [citado el 11 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://es.wikipedia.org/wiki/Atresia_anal
• canalSALUD. Anatomía del recto y en canal anal. canalSALUD [Internet]. Mapfre.es. 2016 [citado el 11 de diciembre de 2021]. Disponible en: https://www.salud.mapfre.es/salud-familiar/mayores/enfermedades-mayores/anatomia-y-fisiologia-ano-rectal/