Park Chung-hee
- Hau korear izena da, abizena Park du.
Park Chung-hee (Hangul: 박정희; Hanja: 朴正熙; RR: Bak Jeonghui; MR: Pak Chŏnghŭi, /pak̚.t͈ɕʌŋ.ɦi/ edo pak̚ /tɕʌŋ.ɦi/ ahoskatua; Sonsan-gun, Kyongsang pukto, 1917ko azaroaren 14a - Seul, 1979ko urriaren 26a) Hego Koreako militar, politikari eta diktadorea izan zen. Herrialdeko presidentea izan zen 1963-1979 bitartean.
1961eko maiatzaren 16ko estatu-kolpe bati esker iritsi zen boterera, behin-behineko junta militarra, Berreraikuntza Nazionalerako Kontseilu Gorena eta 1963an presidentetzarako hauteskunde demokratikoak egitearekin amaitu zena. Hirugarren Errepublika izenekoan (1963-1972) herrialdeko hazkunde ekonomikoa bultzatzen zuten neurriak hartzeagatik eta Ipar Korearekin bateratzea negoziatzen saiatzeagatik nabarmendu zen. [1] Haren agintaldia eztabaidagai da eta autoritario eta diktatorialtzat jo dute . [2] [1] 1972an lege martziala aldarrikatu eta presidenteari botere osoak ematen zizkion konstituzio berria onartu zuen, oposizioko buruzagiak jazartzeko erabili zuen zerbait. [3] Atentatu batetik bizirik atera eta urte batzuetara Koreako Inteligentzia Agentzia Zentralaren zuzendariak hil zuen. [4] [5]
Haren alaba Park Geun-hye Hego Koreako presidentea izan zen 2013 eta 2017 artean. [6] [7]
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Park Gumi-n jaio zen, Daegu ondoko herri batean, eta jatorri apaleko bilau familia bateko zazpigarren semea izan zen. [8] Parkek geroagoko elkarrizketetan esan bezala, aitaren familiaren arbasoak klase menderatzaile tradizionaleko (yangban) kideak izan ziren, baina aitak estatus hori galdu zuen Donghak nekazarien iraultzan. [9]
Gaztetan irakasle izan nahi zuen, nahiz eta gero soldadutzarako bokazio hori aldatu. 1939an Mantxukuoko japoniar eskola militarrean sartu zen, non bere nagusien aitorpena lortu zuen. Korea Japoniak okupatuta zegoelako, Masao Takagi (japonieraz: 高木正雄) izena hartu behar izan zuen. 1942ko klaseko onenen artean graduatu ondoren, Japoniako Armada Inperialeko bigarren teniente mailara igo zen 1944an.
Txinan zerbitzatu zuen Kwantung Armadan Bigarren Mundu Gerraren azken hilabeteetan. Hirohito enperadorearen eskutik urrezko erloju bat jaso zuen zerbitzuengatik. [10]
Bigarren Mundu Gerraren amaieran haren herrialdera itzuli zen eta 1946an Koreako Akademia Militarrean sartu zen . Ameriketako Estatu Batuek Koreako gobernu militarrean kapitaintza izatera iritsi zen, baina bere karrera militarra moztu egin zuen Syngman Rhee boterera igotzeak. Park jazarri zuten Hego Koreako agintariek gaztaroan alderdi sozialista bateko kide izateagatik, baina berak ukatu egin du hori. [11] [12] Salaketa horrek armada uztera behartu bazuen ere, Koreako Gerra lehertzeak berriro onartzea ekarri zuen 1950ean. Gatazka osoan zehar brigada jeneral eta artilleria komandante izatera igo zen, eta amaieran 1953an Estatu Batuetara joan zen prestakuntza osatzeko.
1957an, Park Hego Koreako armadako Estatu Nagusirako izendatu zuten. [13]
Japoniako gudarostean egon zen 1940-1945 urteetan eta Koreakoan 1945-1963 urteetan. 1961eko estatu kolpearen eragileetako bat izan zen. Koreako Errepublikako (Hego Korea) lehendakari izan zen 1963. urtetik hil zen arte. 1979an hil zuten.
Ibilbide politikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hirugarren Errepublika (1961-1972)
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1960ko apirilaren 25ean, Rhee Syngman presidenteak dimisioa eman zuen, martxoko presidentetzarako hauteskundeen ondorengo apirileko iraultza zela eta, eta eszenatoki demokratiko berri bat ireki zen. Hala ere, Yun Bo-seon presidentearen eta Chang Myon lehen ministroaren arteko harreman eskasek botere militarra ekarri zuten. Parkek 1961eko maiatzaren 16an Bigarren Errepublika bota zuen estatu kolpea zuzendu zuen. Yun Bo-seon presidenteak kolpisteen alde egin zuen, Koreako tropa amerikarren komandanteari "Koreak gobernu indartsu bat behar duela" esanez. Estatu Batuek, tokiko eliteek ezkerraren beldurrez erregimen autoritario bat onartzen zutela ikusita, ez zuten estatu kolpearen aurka egin. [14] Kontrola mantentzeko, junta militar bat antolatu zen, Berreraikuntza Nazionalerako Kontseilu Gorena izenekoa, 1963ra arte botere exekutibo eta legegileen kontrolarekin. Parkek bere erregimena 1930eko hamarkadan Japoniak inspiratutako Estatu Batuekiko harreman estuagoetan, antikomunismoan, modernizazio ekonomikoan eta militarismoan oinarritu nahi izan zuen. [14] Bi urte horietan, komunismoaren ustezko hedapen bati aurre egiteko justifikazioarekin, gizabanakoaren eta prentsaren askatasunak bertan behera geratu ziren, informazio zerbitzu nazional bat sortzeaz gain (Koreako Inteligentzia Agentzia Zentrala, KCIA).
1963ko urriaren 15ean, presidentetzarako hauteskunde demokratikoak egin ziren Park Chung-hee, Alderdi Demokratiko Errepublikano kontserbadorea sortu zuena, eta Yun Bo-seonen artean. 200.000 botoen alde estuarekin, Park hauteskundeetako irabazle izendatu zuten eta boterearen trantsizioa gobernu zibil baterako pilotatu behar izan zuen. Orduan, herrialdea munduko pobreenetakoa da, ekonomikoki Ipar Koreak gaindituta, eta biztanleriaren gehiengo zabala pobrezia absolutuan bizi da. Parkek oso erakunde ustelak garbitzeari ekin zion. [15]
Park presidente bihurtu zen garaian, Hego Koreako baten per capita errenta 72 dolar baino ez zen eta Ipar Koreak armada eta industria garatuago zituen, Sobietar Batasunaren laguntzari esker. Horri aurre egiteko, Parkek bost urteko plan bat ezarri zuen 1962an, konglomeratu handien (chaebol) inbertsioa eta ezarpena bultzatu nahi zuena, multinazional amerikarren laguntzarekin, eta Hego Korea ekonomia industrializatu bihurtu zuena. [16] Prozesuak herrialdea pobreziatik atera zuen eta etengabeko hazkuntza ekarri zuen 1990eko hamarkadara arte, "Koreako miraria" izenez ezagutzen dena. Hala ere, beste ekonomialari batzuek salatu dute neurri askok langileei kalte egin ziela, hala nola , gutxieneko soldatarik ez izateak, sindikatuen edo ekintza kolektiboen debekua eta lanaldi luzeak. [17] Garapen ekonomikoa zaintzeko hiru erakunde sortu ziren: Ekonomia Plangintza Kontseilua, Merkataritza eta Industria Ministerioa eta Ogasun Ministerioa. [18] Hego Koreak protekzionismo zorrotza aplikatu zuen bai nekazaritza-ekoizpenean (arroz inportazioa debekatuz) bai industria-ekoizpenean. Gainera, Estatuak finantza-sistema osoa hartu zuen eta nazioarteko merkatuetan oso gutxi mailegatu zuen. Dibisen irabazi nagusietako bat 310.000 soldadu Vietnamera AEBetako armadarekin batera borrokatzera bidaltzeak dakartzan ondorio ekonomikoak dira. [19]
Amerikako laguntza ekonomikoak 1970eko hamarkadan agerian utzitako ustelkeria eskandaluak sortzen ditu Estatu Batuetan: parlamentari, kazetari, akademiko eta estatubatuar administrazioko kide askok Hego Koreako erregimenaren eroskeriak onartu zituzten laguntza hori handitzeko eta Hego Koreako erregimenaren irudia defendatzeko iritzi publikoaren aurrean. Amerikako konpainia pribatuek, batez ere petrolioaren sektorekoak, Hego Koreako agintarien finantzaketan ere lagundu zuten kontratuen truke (Gulf Oil-ek 4 milioi dolar gastatu zituen Park Chung-hee-k berriro hautatzeko 1967an). [20]
Hego Koreak Ipar Koreako bere parekidearekin Koreako batzearen aldeko elkarrizketak izan zituen, eta 1972an negoziazio dokumentu marko bat ezarri zen. [21] Hala ere, planak bertan behera utzi zituzten Kim Il-sung-en erregimena sendotu zelako, Gerra Hotzaren tentsioagatik eta bi buruzagien kontrako hainbat atentatuengatik. [22] Nazioarte mailan, Hego Koreako gobernuak Estatu Batuak bere aliatu nagusi gisa mantendu zituen eta Vietnamgo gerran soldadu kontingente handi batekin lagundu zuen. [22] 1965eko ekainaren 22an, Hego Koreak Japoniarekin harreman diplomatikoei buruzko oinarrizko akordioa sinatu zuen, nahiz eta bi estatuen arteko desadostasunak etengabeak izan bere agintaldian. [22]
Park 1967ko presidentetzarako hauteskundeetan berriro hautatu zuten 1963an baino emaitza hobeekin. Haren agintaldia teorikoki bi agintalditara mugatzen bazen ere, Alderdi Errepublikano Demokratikoak lortu zuen Asanblea Nazionalak zuzenketa bat onartzea, 1971ko hauteskundeetara aurkeztu ahal izateko, Kim Dae-jung liberalaren aurkako garaipenarekin alde estuarekin.
1968ko urtarrilaren 21ean, Ipar Koreako komando unitate bat Park Chung-hee hiltzen saiatu zen Etxe Urdinean, baina operazioak porrot egin zuen. [23]
Zerbitzu sekretuek (Korean Central Intelligence Agency) herrialde osoa kontrolatzen dute, berrogei mila kide finko eta milioi bat korrespontsal baino gehiagorekin. Greban dauden langileek, manifestariek edo eskaera sinpleen sinatzaileek espetxe zigor luzeak eta torturak jasan ahal dituzte. Gizarte osoa etengabeko zaintzapean dago. [24]
Laugarren Errepublika (1972-1979)
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hego Korearen hazkunde ekonomikoa gorabehera, Chung-hee jendearen artean zalantzan jartzen ari zen bere autoritarismo gero eta handiagoagatik; [25] Presidentea Asanblea Nazionalaren kontrola galtzeko gertu zegoen eta Estatu Batuen eta Txinaren arteko harremanak ezartzeak izan zitzakeen ondorioei buruzko kezkak zeuden. [25] 1972ko urriaren 17an, bere kide filipinar Ferdinand Marcosek hartutako neurrietan inspiratuta, Parkek lege martzialaren aldarrikapena eta Asanblea Nazionala desegitea iragarri zuen. [25] Hurrengo hilabetean, Hego Koreako Laugarren Errepublika oinarrizko lege berri batekin onartu zen, "Yushin Konstituzioa", eskumen osoak ematen zizkiona. Beste neurri batzuen artean, presidenteak adierazpen-askatasuna bezalako eskubideak muga ditzake, Asanblea Nazionaleko diputatuen heren bat hauta ditzake eta, praktikan, berak bakarrik bete ditzakeen presidentetzarako hauteskundeetarako baldintza zorrotzak ezarri. Prozesu guztia urriko Berrezarkuntza izenez ezagutu zen. Berari aurre egiteko areriorik gabe, Chung-hee-k berriro presidentetza lortu zuen 1972 eta 1978an.
1974ko abuztuaren 15ean, Japonian bizi zen Ipar Koreako bat Chung-hee hiltzen saiatu zen Independentzia Eguneko ekitaldi ofizial batean. Tiroek ez zuten presidentea jo, baina bai jo zuten ordu batzuk geroago hil zen haren emaztea Yuk Young-soo. [26] Atentatuak geldiarazi zituen Ipar Korearekin izandako bake elkarrizketak. [27] Presidentearen alaba, Park Geun-hye, jarduneko lehen dama gisa aritu zen. [28]
Chung-hee-ko etapa hau noraez autoritario batek, ustelkeria eskandaluek eta oposizioko buruzagien jazarpenak markatu zuten. [29] 1975ean, presidenteak kargua baliatu zuen oposizioaren ekintzak mugatzeko. [30] Urtebete geroago, oposizioko buruzagia Kim Dae-jung (KCIAk 1973an egindako bahiketa saiakera bat jasan zuena) [31] atxilotu zuten Seulen, gobernuaren aurkako manifestua sustatzeagatik [31] eta agerian geratu zen Hego Koreako administrazioak ustez, AEBetako Kongresuko kideak erosi zituen nazioarteko irudia hobetzeko. [32]
Era berean, 1975ean hasita, Chung-hee-ren gobernuak Seulen etxerik gabeko pertsona guztiak atxilotzeko eta gero lan eremuetara bidaltzeko agindua eman zuen, hamarkada geroago Associated Press agentziak egindako txosten batean aditzera eman bezala. [33] Politika horrek 1986ra arte iraun zuen eta 16.000 lagun atxilotu zituzten, horietako batzuk disidente politikoak. [33]
Chung-heeren egonkortasuna oso kaltetua izan zen 1978ko hauteskunde legegileen ostean, oposizioko Alderdi Demokratiko Berria-k botoetan irabazi baitzuen. Chung-hee-k hainbat preso politikori amnistia bat eman zien nazioarteko komunitateari egindako keinu gisa, baina hauteskunde-legearen bidez Asanbladaren kontrola mantendu zuen eta 1979an Kim Young-sam oposizioko hautagaiaren ganberatik kanporatzea bultzatu zuen, baita haren inhabilitazioa ere. [34] Oposizioko alderdiko diputatu guztiek batera dimisioa eman zuten eta Jimmy Carter Estatu Batuetako presidenteak ere bere enbaxadorea erretiratu zuen herrialdetik. Aldi berean, manifestazio handiak egin ziren herrialdeko hiririk jendetsuenetako batzuetan, askok ezkutuko erregimen diktatorialtzat baitzuten. [35]
Heriotza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1979ko urriaren 26an, Park Chung-hee hil zuen Kim Jae-gyuk, Koreako Inteligentzia Agentzia Zentralaren zuzendariak, gobernuko instalazioetan egindako afari pribatu batean. [36] [37] Gertaeren bertsio ofizialaren arabera, Parkek kritikatu zuen Kim bere aurkako protestak apaltzeko ustezko laxotasunagatik. [38] KCIAko beste agente batzuek parte hartu zuten ekintzan eta beste bost biktima utzi zituen tiroketa bat izan zen, presidentetzarako bizkartzaina barne. Berehala ezarri zuten lege martziala eta arduradunak atxilotu zituzten. [36] Jae-gyuk epaiketan adierazi zuen Chung-hee "abertzaletasun ekintza batengatik" hil zuela, nahiz eta beste iturri batzuek boterea galtzeko beldurra aipatu zuten. [39] Hilketa horretan parte hartu zuten guztiei heriotza zigorra ezarri zieten eta 1980ko maiatzaren 24an exekutatu [39]
Parkek estatuko ohoreak jaso zituen bere hiletan, 1979ko azaroaren 3an, Seulgo Hilerri Nazionalean. [40] Yuk Young-soorekin ezkondu zenetik bi alaba izan zituen; zaharrena, Park Geun-hye, Hego Koreako presidentea izan zen 2013tik 2017ra. [41]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b Park Chung Hee. 1998ko abuztuaren 23a.
- ↑ «Park Geun Hye pide perdón por los abusos cometidos durante la dictadura de su padre» Europa Press.
- ↑ «Crecimiento económico y restricción de libertades» El País 27 de octubre de 1979.
- ↑ 1979: South Korean President killed. 26 de octubre de 1979.
- ↑ Golpe de Estado en Corea del Sur. 26 de octubre de 1979.
- ↑ «Park Geun-hye, primera mujer que gana las presidenciales en Corea del Sur» El País 19 de diciembre de 2012.
- ↑ «La presidenta surcoreana Park Geun-hye, destituida por los tribunales» El País 10 de marzo de 2017.
- ↑ «Park Chung Hee» Encyclopedia Britannica.
- ↑ (Ingelesez) Pacheco Pardo, Ramón. Oxford University Press ISBN 9780197683514..
- ↑ .
- ↑ «The Park Chung Hee Regime in South Korea» San Jose State University.
- ↑ Park Chung Hee. 1998ko abuztuaren 23a.
- ↑ «Biografia de Park Chung Hee» www.biografiasyvidas.com.
- ↑ a b .
- ↑ .
- ↑ «Crecimiento económico y restricción de libertades» El País 1979ko urriaren 27a.
- ↑ «Corea del Sur y el milagro desenmascarado» www.cadtm.org.
- ↑ «The Park Chung Hee Regime in South Korea» San Jose State University.
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ «Crecimiento económico y restricción de libertades» El País 1979ko urriaren 27a.
- ↑ a b c Park Chung Hee. 1998ko abuztuaren 23a.
- ↑ January 1968: Assassins storm Seoul; US spyship seized. 2010eko urtarrilaren 24a.
- ↑ .
- ↑ a b c Park Chung Hee. 1998ko abuztuaren 23a.
- ↑ Park Chung Hee. 1998ko abuztuaren 23a.
- ↑ «El presidente surcoreano, implicado en sobornos a congresistas estadounidenses» El País 28 de octubre de 1976.
- ↑ «Park Geun-hye» CIDOB.
- ↑ Park Chung Hee. 1998ko abuztuaren 23a.
- ↑ «Crecimiento económico y restricción de libertades» El País 1979ko urriaren 27a.
- ↑ a b «Kim Dae-jung - Biographical» www.nobelprize.org.
- ↑ «El presidente surcoreano, implicado en sobornos a congresistas estadounidenses» El País 1976ko urriaren 28a.
- ↑ a b AP: S. Korea covered up mass abuse, killings of 'vagrants'. .
- ↑ «Crecimiento económico y restricción de libertades» El País 1979ko urriaren 27a.
- ↑ Park Chung Hee. 23 de agosto de 1998.
- ↑ a b 1979: South Korean President killed. 1979ko urriaren 26a.
- ↑ Golpe de Estado en Corea del Sur. 1979ko urriaren 26a.
- ↑ «Park Geun-hye» CIDOB.
- ↑ a b «Kim Jae Kyu» Encyclopedia Britannica.
- ↑ 1979: South Korean President killed. 1979ko urriaren 26a.
- ↑ «La presidenta surcoreana Park Geun-hye, destituida por los tribunales» El País 2017ko martxoaren 10a.
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
| Aurrekoa Yoon Po-son |
Hego Koreako presidentea 1962–1979 |
Ondorengoa Choi Kyu-ha |
 |  | ||
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q14356
Multimedia: Park Chung-hee / Q14356