Eslaba

Eslaba
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Eslabako ikuspegia hegoaldetik
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Eskualdea	Zangozerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Agoitz
Izen ofiziala	Eslava
Alkatea (2019-2023)	Ignacio Barber Zulet (kudeaketa-batzordea)
Posta kodea	31494
INE kodea	31094
Herritarra	eslabar
Geografia
Koordenatuak	42°33′50″N 1°27′30″W / 42.563889°N 1.458333°W / 42.563889; -1.458333
Azalera	19,26 km²
Garaiera	437-991 metro
Distantzia	54,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	103 (2023:  2)
60 (%58,3) (2019)  (%49,5) 51
Dentsitatea	0,05 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 27,04
Ugalkortasuna[1]	‰ 95,24
Ekonomia
Jarduera[1]	% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 8,45 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak[2][3]	% 3,00 (2018: %2,37)

Eslaba^[4][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 54,6 kilometrora. Altuera 437 eta 991 metro artekoa da, eta 19,26 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtea 103 biztanle zituen.

Oibar ibarrean dago, eta, eskualdeko beste hainbat herri bezala, muino baten inguruan dago. Muino horren gainean Eslabako gaztelua zegoen, gaur egun suntsituta eta desagertuta dagoena. Bere udalerrian dago Santakriz hiri erromatarra, 2016an Interes Kulturaleko Ondasun izendatua. Euskal Herriko erromatar aztarnategi garrantzitsuenetako bat da. Arkitekturari dagokionez, txandakatuta daude harriak pilatuz egindako eraikinak eta harrizko erliebeak dituzten horma zuridun eraikinak.

Bertako biztanleak eslabarrak dira.

Eslaba beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Eslava
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Eslava

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Stelaua (1035)
• Estelaba (1059)
• Stelaba (1087)
• Estellaba (1145)
• Eslaua (1178)
• Ezlaua (1183)
• Eslava (1268)
• Eslaua (1366)
• Eslava (1534)
• Eslaba (1587)
• Estalava (1670)
• Eslaba (1802)
• Eslava (1866)
• Eslaba (1974)
• Eslaba (1994)

Bai Eslaba (euskara) bai Eslava (erromantze) izen bera dira, hizkuntza bakoitzaren ortografiara egokituak. Beraz, jatorri berekoak dira. Mikel Belaskoren ustez, izena Nafarroako beste izen batzuekin (Izaba, Orbaibar, Ezkaba) edo mugakide diren eremuekin (Sadaba) lotu daiteke, baina Patxi Salaberrik adierazten duen bezala, izen horietan sufjio berak parte hartzen duen edo kointzidentzia hutsa den ere ezin da zehaztu.

Julio Caro Barojak eta Ricardo Zierbidek erronkaribarrerako aba ("aho") pentsatu dute, baina ez oso sinesgarria. Bestalde, Alfonso Reta Janarizek, antzinako Estellaba izena ikusita, latinezko Stella ("izar") eta euskal -ba (behe, beheko aldea) dela uste du. Patxi Salaberrik dio ez dela ezagutzen -ba kasurik, behe-ren aldaerarik, baina aitortu du "izar" ugari daudela Lizarra, Izarbeibar, Izarra, etab. toponimian.

Eslabako armarriak honako blasoi hau du:^[6]

Eslabako banderak Eslabako armarria dauka hondo marroi baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.

Eslaba Oibar ibarrean dago, Zangozerria eskualdean, Nafarroa Garaia herrialdearen ekialdean.

	Leotz	Azterein	Ezporogi
		Eslaba
	Lerga	Uxue	Galipentzu

Herria Nafarroa erdialde-ekialdean kokatzen da. Herrira heltzeko N-240 errepidea hartu behar da Iruñea-Irunberriko norabidean. Behin Irunberrira iritsitakoan Oibarrera doan errepidea hartu ondoren, bertan hasten den beste errepide bat hartu behar da Eslabara iristeko, Tafallako norabidean.

Eslabako klima mediterraneo motakoa da, nahiz eta iparraldean klima kontinentalaren ezaugarriak izan. Iparraldeko gune menditsuenetan prezipitazioak ugariagoak dira, urtero 800mm inguru, baina zenbat eta hegoalderago urriagoak, herrigunean, esaterako, 500mm euri baino ez dira jausten urtero. Batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa da eta urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartekoak.

Eslabako basoak asko gutxitu dira denboraz, gaur egun, jatorrizko haritzen eta arteen hedadura 223 hektareakoa baino ez dela. Arteei eta haritzei XIX. mendetik birlandatutako pinu lariziar austriarrak batu arren, basoak herriko azaleraren %7,1 baino ez ziren XX. mendearen amaieran.

Eslaban ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Lerga pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 612 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Datu klimatikoak (Lerga, 1974-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.0	21.5	25.5	27.0	34.5	38.0	40.0	40.0	37.5	31.0	23.0	19.0	40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.2	10.0	13.4	15.2	19.8	24.7	28.2	28.1	23.9	18.1	11.9	8.8	17.5
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.7	6.0	8.8	10.6	14.6	18.8	21.7	21.7	18.2	13.6	8.4	5.5	12.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.3	1.9	4.2	5.9	9.4	12.9	15.1	15.3	12.5	9.1	4.9	2.2	7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-10.0	-10.0	-10.0	-1.5	0.0	4.0	8.0	5.0	4.0	-1.0	-6.5	-8.5	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	61.8	52.7	57.2	86.6	62.2	49.6	28.9	29.0	66.4	78.2	82.7	74.0	729.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	48.6	34.5	68.7	59.0	37.0	54.2	42.5	86.3	118.5	64.7	78.7	54.7	118.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10.9	10.0	9.3	13.0	11.9	7.6	5.8	6.1	8.0	12.3	12.7	12.3	119.8
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.3	2.7	1.5	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	0.1	3.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]

Erromatar garaiko elementurik nabarmenena Maximianoko miliarioa da (238. urtekoa), 1,95 x 2 metrokoa. Pisaldea dermioan, herrigunearen hegoaldean eta Mairuen iturriaren errekan aurkitu zuten. Aurreko miliar harriaren ondoan hiri baten hondakinak ere agertu ziren, non toskanar kapitelak, korintoarrak, fuste zatiak... dauden. Horrek guztiak Santakrizko aztarnategia osatzen du, 2016. urteaz geroztik Kultur Intereseko Ondasuna dena. Mendiaren goialdean Burdin Aroko herri harresitua dago eta metro eskasetara erromatar garaiko hiria. Erromatar hiriaren nekropoliaren parte bat ere azaleratu dute arkeologia ikeketek.^[9]

Milarioak inskripzio hau zeukan:

Harrizko aldare bat ere aurkitu zen, 0,66 x 0,40 metrokoa, honako hau dioena: IOVI. OPTI MO MAX FLAV VO. LIB PER. Bere itzulpena "Jupiterri, Onenari eta Handienari, Flavok gustora bete zuen bere botoa" da.

Eslaba Antso III.a Nagusiak Ramiro I.a Aragoikoari emaniko herrietako bat izan zen. 1035. urtearen inguruko dokumentu baten arabera, Ramirori emaniko lurrak honako mugetan zehaztu ziren "Matidero (Boltanya) eta Vadoluengo (Zangoza) arteko lur guztiak, Loarre eta Sant Mitier kenduta, ondoko herriekin batera bere beste seme Ontzalurentzat direnak, Arrosta eta kontzejuak eta Petillako herrien salbuespenaz, hauek Gartzia oinordekoarentzat izango direla".

Hala ere, Vadoluengoko zatian espresuki aipatzen dira Ramiro I.ra Oibar eta Galipentzuri utzitako tokiak, beren hiribildu guztiekin, Leatxe, Sabaitza eta Eslaba beren ondasun guztiekin, Allotz Aztobietarekin, Arbontze eta Burutain beren hiribilduekin, Aratzuri bereekin, Sarriguren eta Ibero beren hiribilduekin, Tabar, Olatz eta Etxarriekin. Berrotzan gezurretan ari dira "Ligiera" eta "Taroca" (¿Errioxako Daroca?), Mañueta eta "Sotomalo" (¿Errioxako Somalo?). Gaztelan, azkenik, Rubena.^[10]

Dagoeneko amaitua dagoen gaztelu baten existentzia, Nafarroako Kontuen Ganberako artxiboan frogatuta dago. Oinarri angeluzuzeneko gaztelua Cisnerosek 1516an eraisteko agindu zuenetako bat izan zen; "Gaztelu" izeneko termino bat mantentzen da, baina ezta zutik ere, eraisteko dekretuak eragina izan zuela frogatuz. 1219an, Gartzia Semenetz Oharrizkoa jaunak gobernatzen zuen gotorleku hori, eta nortasun hori lagun izan zuen Antso VII.a Nafarroakoa erregeak Navas de Tolosako gudua garailean.

Eskualde hau asko sufritu zuen agramondarren eta beaumontarren borroketan, Nafarroako Erresumaren heriotzaren aitzindari izan ziren XV. mendean zehar. 1271n Henrike I.a Nafarroakoa erregeak betiko ordaindu zizkien Eslabako laborariei bertan zituen lursail guztiak, petxarekin eta erroldarekin, urteko 1200 soldatarekin.

1319an, Filipe II.a Nafarroakoa Leireko monasterioari 15 libera tornesa eman zizkion Oibar ibarreko Eslaba hiribilduaren errenten gainean. Eslaba Leringo konderriko herrietako bat izan zen 1425ean Karlos III.a Nafarroakoa erregeak sortu zuenean. Karlos Nobleak bere sasi-alabari, Joana andreari eta bere senar Luis Beaumontekoari eman zien dohaintza 1425ean. Dohaintza ezkontza zela eta egin zen, eta Leringo kondeak eta Nafarroako Kondestableak Erresumako beste hiribildu batzuk ere jaso zituen. 1476an Eslabaren lekuaren bularra, hau da, 18 libera eta 15 sause Leireko monasterioarena zen, eta gainerakoa Leringo kondearena, bere amaren oinordeko Leringo kondesarena.^[10]

XII. mendetik Iruñeko katedralak eta XIII. mendetik Jerusalemgo San Joan Ospitaleek ere ondasunak izan zituzten udalerrian. 1095ean Gurutze Santuari eskainitako eliza bat zegoen herrian. Titularra Olibako monasterioan sartu zuten 1408n, Piarres Azkoiengoa patroiak baiezkoa eman ondoren.1495ean Eslaba herriak 30 bizilagun zituen.

1810eko maiatzaren 13an, Frantzisko Espotz Minaren gerrilariek hemen gaua igarotzen zuen zutabe frantses bati eraso zioten Eslaban. Ekintza gaueko hamabietan izan zen, eta ondorioz soldadu frantziar asko hil ziren eta gainerakoak espetxeratu.

1802an, Albako dukeek, herriko jaunek, izendatzen zuten alkate arrunt batek gobernatzen zuen, baita herritarren artean aukeratutako erregidore batek ere. Erretorea, bestalde, Martzillako monasterioko abadea zen, eta berak bikario bat eta Eslabarentzako onuradun bat izendatzen zituen. 1847an eskola bat zuen, eta bertako irakasleak urtean 2000 erreal hautematen zituen; legoa erdiko dehesa bat, neguko larreak 1500 ardi elikatzeko modukoak, eta komunikazioak mandazaintzako bideetara mugatzen ziren. XX. mendean, eskola bitan banatu zen, bata mutikoena eta bestea neskatoena, eta olio-errota bat instalatu zen.^[9]

2018an, Izkoko mendietan, Eslaba udalerrian, haize-sorgailuen prototipo bat instalatu zen, Iberiar Penintsulako aerosorgailurik handiena eta munduko handienetako bat izatearen berezitasuna duena. Prototipoa Nafarroako enpresa batena da, Nabralift, eta 160 metroko buje altuera izango du, Iruñeko Singular eraikinak neurtzen duenaren bikoitza baino gehiago.^[11]

2023 urteko erroldaren arabera 103 biztanle zituen Eslabak.^[12]

Eslabako udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Zareko eta Lergako Udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak osatzen du. Egungo alkatea Ignacio Barber Zulet da, kudeaketa-batzordeko ordezkari gisa aurkeztu zena.

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udalaren egoitza eta udaletxea erdialdean dago.

• HELBIDEA: Sortzez Garbiaren kalea, 11

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

1979tik, Eslabak 4 alkate izan ditu:

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Eslaba atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Eslaba ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[17]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Eslaba eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %0,62k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 0,63k eta 2018n % 3,00k.

• San Migelgo jaiak, irailaren azken asteburuan

• Santakrizko aztarnategia, erromatar hiri zahar bateko aztarnategi arkeologikoa.
• San Migel eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
• Eslabako gaztelua, Erdi Aroko gaztelu zaharra.
• Alduate dorrea, Patxi Alduatek eraikitako eskultura.

2010eko hamarkadan, Felix Zaratiegi eskultore eslabarrak Eslabako ondarea, historia eta kultura islatzen duten sei lanaren ibilbidea eraiki zuen, herriko gainerako bizilagunen laguntzarekin. Hona hemen ibilbidea:

1. Bost Nekostak
2. Orratzak
3. Korrontxoak
4. Begiratokia
5. Caminant
6. Enigma

• 
  Santakriz
• 
  Begiratokia
• 
  Herrigunea
• 
  Alduate dorrea
• 
  Orratzak

1. ↑ /esláβ̞a/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia