Artozki

Artozki
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Artozkiko ikuspegia hegoaldetik, urtegia baino lehen
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Artzibar
Administrazioa
Mota	herri hustu (urpean)
Izen ofiziala	Artozqui/Artozki
Posta kodea	31439
Herritarra	artozkiar
Geografia
Koordenatuak	42°51′16″N 1°19′58″W / 42.85444°N 1.33278°W / 42.85444; -1.33278
Garaiera	552 metro
Distantzia	46,4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	0 (2023)

Artozki^[1][a] Artzibar udalerriko kontzeju zaharra eta gaur egun urpeko herri hustu bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

Bertako biztanleak artozkiarrak ziren.

Artozki toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Artozqui (1268)
• Artozqui (1288)
• Artozqui (1366)
• Artozqui (1532)
• Artoqui (1587)
• Artozqui (1591)
• Artozqui (1767)
• Aroztegui (1829)
• Artoa-ozqui (1911)
• Artozki (1966)

Artozkiko armarria Artzibarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:^[3]

Artozki Artzibarran dago, Itoitzeko urtegiaren pean.

Artzibar kokatzeko ez dago aho bateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.

Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Arokan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.

Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.

Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.

Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4]

Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.0	21.0	25.0	27.0	31.0	39.0	38.0	39.0	34.0	28.0	22.0	17.0	39.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.2	9.1	11.9	15.1	18.5	23.5	26.2	26.4	22.6	17.8	11.8	8.8	16.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.4	4.8	7.2	10.2	13.3	17.5	19.9	19.7	16.5	12.8	7.9	5.0	11.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.7	0.5	2.5	5.3	8.1	11.5	13.7	13.0	10.4	7.8	4.0	1.1	6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-9.0	-10.0	-11.0	-2.0	0.0	2.0	5.0	6.0	1.0	-3.0	-7.0	-10.0	-11.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	157.6	130.4	121.0	114.7	89.9	64.5	45.8	50.3	81.4	111.3	162.7	141.3	1270.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	75.0	72.0	65.0	62.0	45.0	65.0	58.0	140.2	97.0	98.0	72.0	91.0	140.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.4	12.9	11.9	13.4	11.8	7.6	5.9	6.7	8.4	11.2	14.1	13.1	131.4
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.8	3.8	2.0	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.0	1.9	12.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]

Artozki 550 metroko altueran zegoen, Irati ibaian zabaltzen zen lautada txiki batean, Iñarbe eta Gaztelu arroilen artean. XIII. mendean nolabaiteko administrazio-batasuna izan zuen, Artozkibar izenekoa, baina oraindik ez dago argi zer funtzio betetzen zituen edo Artzibarretik independentea zen.

XX. mendeko azken hamarkadetan, urtegien mehatxupean zegoen herria. Lehenik, Usotzeko urtegia handitzea planteatu zen, herria urez gainezka geratuko zela esanez. Itoitzeko urtegia azkenean desagertu egin zen. Baratzeak, belardiak eta zerealetarako zelaiak ez ezik, mahasti batzuk ere bazeuden paisaian azken urteetara arte, eta herri hori zen, Muniainekin batera, Irati ibaian bere ekoizpenaren muga gorena. Paisaiak, hegoalderantz, aldaketa bat markatzen zuen tipo mediterraneorantz.

Demografiari dagokionez, 1366ko eta 1553ko edo 1819ko hamalau etxeen artean ibili zen. Bere maximo historikoa XIX. mendearen erdialdean egon zen, 165 biztanlerekin 1858an, eta 1936ko gerraren inguruan, 156 biztanlerekin 1930ean, eta 150 biztanlerekin 1950ean, hortik aurrera beherakada jarraitua izan zelarik.

2023 urteko erroldaren arabera 0 biztanle zituen Artozkik.^[6]

• Sortzez Garbiaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza, gaur egun urpean

1. ↑ /aɾtós̻ki/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Artozkiko artelanak
• Artzibar
• Pirinioaurrea
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Artzibarko Udalako webgune ofiziala