Lectura de La Coca 1
Lectura de La Coca 1
Lectura de La Coca 1
MAMA YACHAYWASI
“KUKAP QHAWAY”
Yanariy qillqa
URURU- QULLASUYU
INTRODUCCION
RIQSICHIY K’USKI.-
Ñawpakamay ñawpa kachkan, may kukata mallki apuyku Ayllurayku Anti kiti
jamurpayaq karqa, jaywaypi jayllipi ima qurikujina Pachamamapaq thantanku,
kukata kawsay pachawan t’inkiyuq, jark’anqa añaychanqakuna apukunap
mañanku, Pachamama ñawpa, Kay mallki kapuyninkunarayku jampinallakuna
chaninchanqa kachkan, kultura allyu runakunarayku qullana.
kukamanta jujukun suyupi yunkap puquy Jina, La Pas Chapari ima, maymanta
sakha sino ima llaqtap waqikun. Ururupi kukata yunkap misk’irayku munanku,
kukata chaparip k’allku k’usu kachkan.
3
DESARROLLO
RIQSICHIYNIN
4
Chantapis, Kukata kuraq runakunarayku jamuqpa kunanpa qhawaytaq
ñawiriytapaq mawk’akun, Ururup ñankunapi “kallawaya yatiri”
waqyachikunku runakuna kanku, paykunaman jamunku runakunata
munaymanta, llamk’aymanta, yachaymanta, qhali kaymanta, samimanta
ñawirinku.
En Bolivia los kallawayas, yatiris y amautas, brujos andinos, utilizan la hoja
de coca para consultar el futuro. En manos de los yatiris la hoja de coca son
sagradas, revelando lo que pasa en el alma y el cuerpo.
Qullasuyupi kallawayakunata, yatirikunata, amawtakunata, antip layqakuna,
Kukap raphita qhipata ñinakuypaq mawk’anku. Kukap raphita
yatirikunamanta makikunapi apuykukuna kanku, ukhutapitaq nunatapi
imachus pasan sut’incharquspa.
3. COSTO DE LA LECTURA DE LA COCA
En las calles de Oruro la lectura de coca vale a 15 bs. El cual realiza lectura
acerca del amor, trabajo, salud, estudio y suerte. Para la lectura agarra un
grupo de hojas de coca y lo tira en la “inkuña” a fin de interpretar las hojas.
3.- KUKAP QHAWAYMANTA CHANIY: Ururup ñankunapi kukap ñawiriyta
chunka phichqayuq bulivianus chanin, munay, llamk’ay, qhali kay, yachay
samitaqpa ñawiriy ruwakun. Ñawiriypaq juk qutu kukap raphikunata jap’in,
inkuñapi wikch’un, raphikunata yuyaqaypaq kasqa,
4. SIGNIFICADO DE LOS COLORES DE LA COCA.- Aquí en Oruro, el verde
claro, el verde oscuro representa la mala suerte, también la hoja de coca
que esta rota representa el dinero.
4.- YUYAYNIN KUKAP LLIMP’IKUNAMANTA: Kaypi Ururupi, chay ch’uwa
q’umir sumaq samita rantichan, yana q’umir saqra samita rantichan,
chantapis, p’akisqa kukap raphita qullqita rantichan.
5. LA INKUÑA.- Es un manto pequeño de forma cuadrada, con figuras tejidas
de uso ceremonial, son tejidas con lana de llama y alpaca. Sirve para llevar
la coca, para mantener el color natural de las hojas
5.- INKUÑATA: Juk juch’uy mantu tawak’uchu yupa rikch’aymanta, qhasi
pallaykunawan jaylli apaykachaymanta, allpaqataq llamamanta millmawan
5
awanku. Kukata apaypaq sirwin, raphikunamanta purum llimp’ita
unaychachiypaq.
Según Tomas Huanca “el uso de la inkuña con lana de llama dará un buen
diagnóstico, y no si se usa una inkuña de lana de oveja, pues traería mala
suerte”
Tata Tomas Huanca “llama millmawan inkuñata apaykacharqa allin
diagnosticota qurqa, inkuñata millma owijamanta apaykachakun, mana allin
samilta apamunku
6
También, se llaman Yatiris (Sabios Conocedores) realizando “lectura de
la coca”. Se atribuye el nombre de Yatiris a las personas perdonas a
quienes les ha caído un rayo, y finalmente la marca de algún signo en el
cuerpo.
Chantapis, Yatirikuna waqyarikunku (riqsiq yachaqkuna) “kukap qhaway”
ruwaspa. Yatirikuna runakunaman juk q’iju q’iju urmaykurqanku
waqyakun. Qhiparayku ukhunpi juk sueña pacha tiyan.
7
siente un sabor dulce, el ritual ha sido aceptado por la Mama Coca y puede
continuar con el diagnostico, de lo contrario no se debe continuar.
8.- AKULLIKUTA.-
Jukqa Kawsay ruway, Kukap raphikunata ch’apapura k’aki ima churakun.
Pachamamawan juklla Yacharuk’ana k’uskiJina rimanakuypaq takyay ima,
kukata ancha yungasmanta apaykachay kachkan.
Malliyta pijcheop Allinman saqra ima samita Uyarikun, jukjina kutichina
unancha yupa tapuymanta,Ari yatiri juk misk’i malliy, mama kukata jawkay
Ari ñiyrqa, pay Jawkayta ruway atin,
CONCLUSIÓN
TUKUYCHAYNIN
Kukata, antip juk ñawpaq mallki, Qullauyup kulturataq ñawpakamaypi ancha yupa
rulkunañisqa ruwasqan. iñiy jaywaykuna mawk’akun, kikinchakuy cultural unancha
yupajina, chawpi achka runakuna kunan pachapi mikhun qhatin, jina: qhuya
runakuna, chufirkuna, ch’isip llamk’aqkuna, pikunachus chaypi kallpata tarinku.
Chantapis ruwakipay apaykachaypa, kukata umulliypaq ñawiriiykunapi mawk’akun,
8
akullikupitaq, juk ruwapay anti ayllukunaman t’inkin. Sapa chunka jukniyuq
p’unchaw qhapaq raymi killap raymikun, “p’unchaw llaqta akullikup”
patrimunioñisqa kulturaljina chanin. Jampi kapuyninkunan, imatachus
antiinflamaturiuñisqajina, miniraltaq, ukhukallpacha yaykusqan, riqsikapusqa
qhatinku kaspa, sayk’utaq, sayayninmanta mana allinta chhallachaypaq.
Pisiyachiypi, kukata aswan juk mallki kan; juk qullmu ñawpaqkamaypi saphichasqa
kan, kulturata, Qullasuyumanta jampita,
9
JUK YAPAYNINKUNA
MUSUQ SIMI:
Historia: Ñawpaqkamay
Planta: Mallki
Ritual: Jayway
Ceremonia: Jaylliy
Protección: Jark’anqa
Bendecir: Añaychay
Ofrenda: Quriku
Hoja: Raphi
Usar: Mawk’ay
Propiedades: Kapuyninkuna
Albañil: Wasichaq
Viajero: Ch’usaq
Agradecimiento: Pachi
Producción: Puquy
Dulce: Misk’ic
Agrio: K’arku
Aspero: Kharka
10
Lectura: Ñawiriy
Futuro: Qhipa
Pronosticar: Rakiy
Suerte: Sami
Consultar: Ñinakuy
Valer: Chaniy
Agarrar: Jap’iy
Arrojar: Wikch’uy
Interpretar: Yuyaqay
Roto: P’akisqa
Dinero: Qullqi
Representar: Rantichay
Ancestral: Ñawpa
Significado: Yuyaynin
Aportar: Yapay
Equilibrio: Turay
Contenido: Yaykusqan
Altura: Sayaynin
Forma: Rikch’ay
11
Sagrado: Apuyku
Revelar: Sut’incharquy
ISKAY YAPAYNINKUNA
ENTREVISTA
DIA: 28 de abril de 2024 HORA: 15:00 LUGAR: calle 6 de agosto y ayacucho
ENTREVISTADOR:
ENTREVISTADO: Juan Velasco Est. Gabriela Carolina Gutierrez Soto
Est. Heidy Tereza Nuñez Mamani
12
5.¿cómo sabe usted que le irá bien o mal Cuando yo veo la coca medio mascada es
en la salud o en el amor? que vas a tener un problema con tu pareja, o
van a pelear, por ejemplo tu hoja está medio
mascado eso quiere decir que vas a discutir o
vas a ver algo que no te va gustar.
En la salud la coca que te sale está enterita
está sana, eso quiere decir que no vas a
enfermar, que de salud vas a estar bien.
13
ENTREVISTA
DIA: 28 de abril de 2024 HORA: 15:30 LUGAR: calle 6 de agosto y ayacucho
ENTREVISTADOR:
ENTREVISTADO: Juvenal Morales Est. Gabriela Carolina Gutierrez Soto
Est. Heidy Tereza Nuñez Mamani
14
quedes dónde estás no más, y talvez en un
futuro si puedas cambiar, pero por el
momento no
5.¿cómo sabe usted que le irá bien o mal Dos hojas a los dos les representan cuando
en la salud o en el amor? tiramos la coca y sale dos iguales en la
misma dirección eso quiere decir que tú
pareja tiene buena suerte, Pero si sale cada
uno con vista a otro lado quiere decir
separación, no bien, cuando una hoja apunta
al otro lado y un arriba quiere decir que es
por celos, y si sale una hoja en medio de los
dos quiere decir tranca
15