Sokrato

Ĉi tiu artikolo estas redaktata de Kani. Por eviti la riskon de redaktokonflikto, ne redaktu la artikolon. Kontrolu la kronologion kaj forigu la ŝablonon, se necese.

Sokrato
Persona informo
Σωκράτης
Naskiĝo	470 a.K. aŭ 469 a.K. en Alopeke
Morto	399 a.K. en Ateno
Mortis pro	Perforta sinmortigo vd
Mortis per	Hemlock poisoning (en) vd
Etno	grekoj vd
Lingvoj	antikva greka vd
Loĝloko	Antikva Ateno vd
Ŝtataneco	Antikva Ateno vd
Familio
Patro	Sophroniscus (en) vd
Patrino	Phaenarete (en) vd
Edz(in)o	Ksantipo Myrto (en) vd
Infanoj	Lamproklo  ( Ksantipo) Menekseno  ( Ksantipo) vd
Profesio
Okupo	filozofo verkisto instruisto etikisto vd
Laborkampo	Filozofio, epistemologio kaj etiko vd
Membrecoj Membrecoj bulé (antikva greka urba konsilio) (406 a. K.–) vd
Filozofo
vd	Fonto: Vikidatumoj
v • d • r

Sokrato (greke: Σωκράτης Sōkrátēs; naskiĝis en 470/469 a.K., mortis en 399 a.K.^[1]) estis klasika helena filozofo kiu estas konsiderata unu el ĉefaj fondintoj de okcidenta filozofio. Li famiĝis kiel interparoladanto kun junuloj sur la stratoj, la gimnastikejoj (gimnazioj), kaj en la agoro de la antikva Ateno. Li restas enigma figuro konata ĉefe tra la rakontoj de klasikaj verkistoj, ĉefe el la verkoj de liaj disĉiploj Platono kaj Ksenofono kaj per la verkoj de sia samtempulo Aristofano. La dialogo de Platono estas inter la plej kompletaj rakontoj pri Sokrato kiuj survivis el la antikveco, kvankam ne klaras la grado laŭ kiu Sokrato mem estas "kaŝita malantaŭ sia 'plej bona disĉiplo', Platono".^[2]

Tra lia portretado en la dialogoj de Platono, Sokrato fariĝis fama por sia kontribuo al la kampo de etiko, kaj estas tiu platona Sokrato kiu aŭtoritatas la konceptojn de sokrata ironio kaj la sokrata metodo, aŭ elenĥus. Tiu lasta ofte estas uzita ilo en larĝa gamo de diskutoj, kaj estas speco de pedagogio en kiu serio de demandoj estas petita ne nur por eltiri individuajn respondojn, sed ankaŭ por apogi fundamentajn sciojn pri la temo ĉe mano. Sokrato de Platono ankaŭ faris gravajn kaj daŭrantajn kontribuojn al la kampo de sciteorio, kaj la influo de liaj ideoj kaj aliro restas forta fundamento por multe de la okcidenta filozofio kiu sekvis.

Preciza bildo de la historia Sokrato kaj liaj filozofiaj vidpunktoj estas problemaj: temo konata kiel la sokrata problemo.

Ĉar Sokrato ne verkis filozofiajn tekstojn, la kono de la viro, lia vivo, kaj lia filozofio estas tute bazita sur skribaĵoj fare de liaj studentoj kaj samtempuloj. Ĉefe inter ili estas Platono. Verkoj de Ksenofono, Aristotelo, kaj Aristofano disponigas gravajn komprenojn.^[3] La malfacileco de trovado de la "reala" Sokrato ekestas ĉar tiuj verkoj estas plejparte filozofiaj aŭ dramecaj tekstoj prefere ol simplaj historioj. Krom Tucidido (kiu faras neniun mencion de Sokrato aŭ filozofoj ĝenerale) kaj Ksenofonto, ekzistas fakte neniu simpla historio tiutempa kun Sokrato kiu traktis liajn propran tempon kaj lokon. Konsekvenco de tio estas ke tiuj fontoj kiuj mencias Sokrato'n ne nepre asertas ke ili estas historie precizaj, kaj ofte estas partiaj (tiuj kiu procesigis kaj kondamnis Sokrato'n forlasis neniun testamenton). Historiistoj tial renkontas la defion de unuigado de la diversaj tekstoj kiuj venas de tiuj viroj por krei precizan kaj koheran raporton pri la vivo de Sokrato kaj ties verko. La rezultoj de tia fortostreĉo ne estas nepre realismaj, simple koheraj.

Platono estas ofte rigardita kiel la plej informa fonto pri la vivo kaj filozofio de Sokrato..^[4] En la sama tempo, aliflanke, multaj akademiuloj kredas ke en kelkaj verkoj Platono, estanta literatura artisto, puŝis sian deklarite favoran version de "Sokrato" longe preter io ajn kion la historia Sokrato supozeble faris aŭ diris; kaj tiu Ksenofonto, estanta historiisto, estas pli fidinda atestanto al la historia Sokrato. Estas demando pri multe da debato super ĝuste kiu Sokrato estis kaj kiun Platono priskribis ĉe iu antaŭfiksita punkto - la historia figuro, aŭ la fikcio fare de Platono. Kiel Martin Cohen asertis, Platono, la idealisto, proponas "idolon, majstran figuron, por filozofio. Sanktulo, profeto de la "Suno-dio", instruisto kondamnita pro sia instruo kiel herezulo."^[5]

Estas klara ankaŭ el aliaj skribaĵoj kaj historiaj artefaktoj, aliflanke, ke Sokrato ne estis simpla rolulo, aŭ invento, de Platono. La atestaĵoj de Ksenofonto kaj Aristotelo, kune kun iuj el la verkoj de Aristofano (aparte La Nuboj), estas utila en precizigo de la percepto de Sokrato preter la verkaro de Platono.

Detaloj pri Sokrato povas esti derivitaj de tri tiutempaj fontoj: la dialogoj de Platono kaj Ksenofono (ambaŭ fervoruloj de Sokrato), kaj la teatraĵoj de Aristofano. Li estis prezentita fare de kelkaj akademiuloj, inkluzive de Eric Havelock kaj Walter Ong, kiel ĉampiono de parolaj sistemoj de komunikado, starante supren ĉe la krepusko de skribado kontraŭ ĝia hazarda difuzo.^[6]

La teatraĵo La nuboj de Aristofano portretas Sokrato'n kiel klaŭno kiu instruas al siaj studentoj kiel trompi ilian elirejon de ŝuldo. La plej multaj el la verkoj de Aristofano, aliflanke, funkcias kiel parodioj. Tiel, estas supozite ke tiu karakterizado ankaŭ estis ne laŭvorta.

La patro de Sokrato estis Sofronisko,^[7] skulptisto,^[8] kaj lia patrino Fenarete,^[9] akuŝistino. Sokrato geedziĝis kun Ksantipo,^[10] kiuj estis multe pli juna ol li kaj estis karakterizitaj kiel nedezirindaj en temperamento (kiu havis laŭdire malbonan karakteron, ne komprenis lin, konstante kritikis kaj prikriis lin, sed li toleris ŝin kun pacienco). Ŝi ekhavis por li tri filojn,,^[11] nome Lamproklo, Sofronisko kaj Menekseno. Lia amiko Kritono de Alopece kritikis lin pro forlasado de siaj filoj kiam li rifuzis provi eskapi antaŭ sia ekzekuto.^[12]

Sokrato komence gajnis sian porvivaĵon kiel majstra ŝtontajlisto. Laŭ Timono de Flio kaj pli postaj fontoj, Sokrato transprenis la profesion de ŝtonmasonaĵo de sia patro kiuj tranĉis ŝtonon por la Partenono. Ekzistis tradicio en antikvo, ne kreditita per moderna enketado, ke Sokrato kreis la statuojn de la Tri Gracioj, kiu staris proksime de la Akropolo ĝis la 2-a jarcento p.K.^[13] Antikvaj tekstoj ŝajnas indiki ke Sokrato ne laboris pri ŝtontondado post demisiado. En la Simpozio de Ksenofono, oni informas ke Sokrato diras, ke li dediĉas sin nur al kion li rigardas kiel la plej gravan arton aŭ okupon: diskutado de filozofio. En La nuboj Aristofano portretas Sokrato'n kiel akceptanto de pago por instruado kaj prizorgado de sofista lernejo kun Ĥajrefono, dum en la Apologio de Sokrato de Platono kaj en la Simpozio kaj en la rakontoj de Ksenofono, Sokrato eksplicite neas esti akceptinta pagon por instruado. Pli specife, en la Apologio Sokrato citas sian malriĉecon kiel pruvon ke li ne estas instruisto.

Sokrato batalis kiel hoplito en la Peloponesa Milito.

En la jaro 399 a. K., kiam Sokrato aĝis 70 jarojn, atenanaj samcivitanoj lin akuzis pri blasfemo, ateismo, kaj pri korupto de la junularo. La kortumo kondamnis lin je mortpuno. Anstataŭ defendi sin bone antaŭ la juĝistoj, aŭ fuĝi laŭ konsiloj de siaj amikoj, Sokrato akceptis sian kondamnon. Sokrato, kiu kredis je la senmorteco de la animo, ne timis la morton. Li diris, ke la juĝistoj, ĉar ili neniam ekzamenis siajn proprajn vivojn, jam estis mortaj. Sokrato trinkis venenon de konio ("konia kaliko"^[14]), kaj mortis serene meze inter siaj amikoj.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Apologio de Sokrato (Platono).

Kvankam dum la unua parto de sia vivo, li estis patrioto kaj homo de profundaj religiaj kredoj, Sokrato suferis tamen la malfidon de multaj samtempuloj, al kiuj ne plaĉis la nova sinteno kiun li adoptis antaŭ la atena ŝtato kaj la establita religio, ĉefe kontraŭ la metafizikaj kredoj, kiuj proponis «eteran ekzistadon sen konsento de iu ajn dio kiel evidenta figuro». Li estis akuzita en la jaro 399 a.n.e. je enkonduko de novaj dioj kaj je koruptado de la moralo de la junularo, malproksimigante ĝin disde la principoj de la demokratio. Tamen, Sokrato manifestiĝis devota de la dioj, kaj li tute ne intencis enkonduki novajn diaĵojn, al kio li manifestis jenon:

„ «Kiel mi povus enkonduki novajn diojn dirante, ke dia voĉo manifestiĝas al mi por indiki al mi tion kion oni faru? [...] Aliflanke, ke la dieco scias antaŭvide tion kio estas okazonta kaj ke ĝi anoncas ĝin per signoj al tiuj kiujn ĝi deziras, tiel kiel mi ĝin diras, tion diras ankaŭ ĉiuj kaj ili kredas ĝin. Sed dum tiuj nomas aŭguroj, voĉoj, koincidoj kaj divenuloj tiujn kiuj anoncas al ili la signojn, mi nomas ĝin dia genio kaj opinias, ke nomante ĝin tiel, mi esprimiĝas pli verece kaj pia ol tiuj kiuj atribuaa al birdoj la povon de dioj».[15] ”

Sed la vera tialo por procesi Sokraton, laŭ Ksenofono, estas ke li akceptis kiel lernanton Kritias, kiu kiel aliaj lernantoj de Sokrato estis membro de la frakcio pro-sparta poste nomita la Tridek Tiranoj, kiuj enpoviĝis en Ateno post la Milito de Peloponezo, kaj estis akuzitaj pro masakroj kaj enriĉiĝo fare de iliaj demokrataj rivaloj.

La Apologio de Platono kolektas la esencon de la defendon de Sokrato en lia propra juĝo; fakte kuraĝa defendo de lia tuta vivo. Li estis mortokondamnita, sed dekomence la kondamno estis aprobita per malgranda majoritato. Kongrue kun la jura praktiko de Ateno, Sokrato faris ironiajn aludojn al la mortokondamno fare de la tribunalo proponante pagi nur malgrandan monpunon pro la malgranda valoro kiun havas por la ŝtato homo kiu havs nur filozofian mision. Oni menciis ankaŭ, ke Sokrato petis ŝerce, ke oni povus kondamni lin simple «invitante lin manĝi en komunumaj bankedoj», alude al la fakto ke ili estas malbonkvalitegaj. Ambaŭ reagoj kolerigis al la juĝistoj tiom ke ili revoĉdonis favore al la mortokondamno nun per pli granda majoritato. La amikoj de Sokrato proponis pagi kaŭcion, kaj eĉ planis lian fuĝon el la prizono, sed li preferis obei la leĝon kaj li mortis tiutiale. Li pasigis siajn lastajn tagojn kun siaj amikoj kaj sekvantoj.

La venenigo per konio estis metodo kutime uzita de la grekoj por ekzekuti la mortopunojn. Sokrato estis juĝita kaj deklarita kulpulo; oni plenumis tiun punon en la jaro 399 a.n.e.^[16]

Li mortis estante 71-jaraĝa, serene akceptante tiun mortopunon. Laŭ rakontas Platono en la Apologio kiun li lasis pri sia majstro, tiu estis povinta eviti la morton, pere de la helpo de amikoj kiujn li ankoraŭ konservis, sed li pro honesteco preferis obei la juran decidon kaj morti.

Je lia morto aperis variaj sokrataj skoloj, ĉar liaj doktrinoj estis interpretitaj diverse pere de liaj lernintoj. Tiele, krom la Platona Akademio, aperis kvar minoraj sokrataj skoloj: nome la cirenisma, la cinikisma, la skolo de Elis kaj Eretria kaj la megara.^[17]

Platono ne povis veni al la lastaj momentoj de Sokrato kaj ili estis rekonstruitaj en lia verko Fedono, laŭ la rakonto de kelkaj lernantoj. La rakonto pri la lastaj simptomoj estas jena:

„ Él paseó, y cuando dijo que le pesaban las piernas, se tendió boca arriba, pues así se lo había aconsejado el individuo. Y al mismo tiempo el que le había dado el veneno lo examinaba cogiéndole de rato en rato los pies y las piernas, y luego, apretándole con fuerza el pie, le preguntó si lo sentía, y él dijo que no. Y después de esto hizo lo mismo con sus pantorrillas, y ascendiendo de este modo nos dijo que se iba quedando frío y rígido. Mientras lo tanteaba nos dijo que, cuando eso le llegara al corazón, entonces se extinguiría. Ya estaba casi fría la zona del vientre, cuando descubriéndose, pues se había tapado, nos dijo, y fue lo último que habló: —Critón, le debemos un gallo a Asclepio. Así que págaselo y no lo descuides. —Así se hará, dijo Critón. Mira si quieres algo más. Pero a esta pregunta ya no respondió, sino que al poco rato tuvo un estremecimiento, y el hombre lo descubrió, y él tenía rígida la mirada. Al verlo, Critón le cerró la boca y los ojos. Este fue el fin, Equécrates, que tuvo nuestro amigo, el mejor hombre, podemos decir nosotros, de los que entonces conocimos, y, en modo muy destacado, el más inteligente y el más justo. ” — Fedón 117e-118c.[18]

Posteriormente, en su honor y a modo de reconocimiento, la Academia Moderna de Atenas colocó una estatua suya en la entrada de la institución.

Sokrato parolis piedirante laŭlonge la vojoj, kaj faris multajn demandojn serĉante difinojn de (ĉefe etikaj) nocioj. Tiumaniere li inventis la dialogon kiel metodon por malkovri la veron. Sian tipan metodon li nomis majeŭtikon ("akuŝan arton"); t.e. la arto naskigi la ideojn, kiuj estas jam kaŝitaj en la kapo, sed pri kiuj oni konsciiĝas nur se oni "turnas" la menson tiel, ke oni ekvidas ilin.

Ankaŭ ironion li uzis: Ŝajne aprobante la ideojn, kiujn li deziris malpruvi, li montris, ke ili kondukas al absurdaj konkludoj, do ke ili estas malpravaj. De tio devenas la literatura senco de ironio. Sokrato ne verkis ion, sed poste Platono, lia adepto, verkis dialogojn, en kiuj Sokrato ludas ĉefan rolon. Tiele oniaj ĉefaj fontoj pri la vivo de Sokrato restas la jenaj: Platono, Aristofano, Ksenofono.

Laŭ Sokrato, multe gravas ekzameni la vivon. Konversaciante kun multaj homoj, Sokrato uzis induktan racion por atingi la veron. Sed la ofta uzado de ironio en liaj diskursoj havigis al li malamikojn. Tamen Sokrato, laŭ propra aserto, lernis multon de siaj sekvantoj, kaj ofte li laŭ si mem ne havis propran opinion. Li neniam donis doktrinojn.

Antaŭsokrataj filozofoj estas la filozofoj kiuj vivis antaŭ Sokrato. Ili loĝis en Antikva Grekio. Ili inkluzivas ĉefajn figurojn kiaj Taleso, Alkmeono, Hipokrato, Empedoklo, kaj Demokrito.

Sokrato, kvarakta tragedio de Ch. Richet, el la franca trad. en ritma prozo J. Couteaux, 1914, 101 p. Oni volis prezenti ĝin dum la 10-a Universala Kongreso, sur la p. 5. oni eĉ legas: "Estas ludita dum la Deka UK de E (Paris, aŭgusto 1914) de la jenaj geaktoroj: ..."

• Dialektiko
• Sofismo
• Grekaj filozofoj