Wcreineg

Wcreineg

Enghraifft o'r canlynol	iaith naturiol, iaith fyw
Math	Slafeg dwyreiniol
Rhagflaenwyd gan	Rwtheneg
Rhagflaenydd	Rwtheneg, Hen Rwtheneg
Enw brodorol	українська мова
Nifer y siaradwyr	26,900,000 (2023),[1]   27,300,000 (2019),[2]   34,710,100 (2003)[3]
cod ISO 639-1	uk
cod ISO 639-2	ukr
cod ISO 639-3	ukr
Gwladwriaeth	Wcráin, Rwsia, Gwlad Pwyl, Canada, Casachstan, Belarws, Rwmania, Slofacia, Serbia, Unol Daleithiau America, Hwngari, Tsiecia, Moldofa
Rhanbarth	Dwyrain Ewrop, Canolbarth Ewrop
System ysgrifennu	Yr wyddor Gyrilig
Corff rheoleiddio	Academi Genedlaethol Gwyddorau Wcráin, Institiwt yr Iaith Wcreineg, Sefydliad Ieithyddiaeth Potebnia, Commissioner for the Protection of the State Language
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Iaith Slafonaidd Ddwyreiniol yw'r Wcreineg. Hon yw iaith swyddogol Wcráin a phrif iaith yr Wcreiniaid. Siaredir hefyd gan gymunedau Wcreinaidd yng Nghasachstan, Moldofa, Gwlad Pwyl, Rwmania, Lithwania, a Slofacia. Fe'i ysgrifennir gan ddefnyddio'r wyddor Gyrilig. Mae rhywfaint o gyd-ddealltwriaeth rhwng yr Wcreineg a'r Felarwseg a'r Rwseg, ac ohonyn nhw y tarddodd yn y 12fed a'r 13g. Fel y Felarwseg, mae ynddi lawer o eirfa a fenthyciwyd o'r Bwyleg.^[4]

Mae'r Wcreineg yn iaith asiadol (fusional), enwol-gwrthrychol (nominative-accusative), ac mae'n defnyddio arddodiaid i gyfleu cyfeiriad a natur symud (satellite framed). Mae'r iaith yn gwahaniaethu rhwng 'ti' a 'chi', ac mae'n gallu gollwng y goddrych (null-subject). Trefn arferol y frawddeg yw Goddrych-Berf-Gwrthrych (SVO)^[5]. Mae trefnau eraill yn gyffredin oherwydd y rhyddid y mae system ffurfdroi'r iaith yn ei ganiatáu.

Mae gan enwau un o 3 chenedl: gwrywaidd, benwyaidd, diryw; maen nhw'n ffurfdroi yn ôl:

• 7 cyflwr: enwol, gwrthrychol, genidol, derbyniol, offerynnol, lleoliadol, cyfarchol;
• 2 rhif: unigol, lluosog.

Mae ansoddeiriau'n cytuno gydag enwau yn ôl cenedl, cyflwr a rhif.

Ceir 4 amser i'r ferf yn Wcreineg:

• presennol (теперішній): читає;
• gorffennol (минулий): читав;
• dyfodol syml (простий майбутній): читатиме;
• dyfodol cwmpasog (складний майбутній): буде читати.

Wszystkie czasowniki mają dwa aspekty – dokonany (доконаний) і niedokonany (недоконаний).

Mae'r amser gorberffaith wedi'i golli yn yr Wcreineg modern, fel yn Pwyleg, yn y bôn nid yw'n cael ei ddefnyddio. Erbyn hyn, mae o'n cael ei ystyried yn hynafol. Ar lafar, prin y'i defnyddir o gwbl; dim ond mewn arddull lenyddol y gall ymddangos.

Mae'n bosib gwahaniaethu dau grŵp o dafodieithoedd Wcreineg – gogleddol a deheuol. O fewn y grŵp deheuol ceir dau is-grŵp, gorllewinol a dwyreiniol (gweler y llun)^[6]:

• Gogleddol – Y brif wahaniaeth o gymharu â'r tafodieithoedd deheuol yw datblygiad y synau Proto-Slafeg *e, *o mewn sillafau caeedig, a'r Proto-Slafeg *ě (ymha bynnag safle). Yn nhafodieithoedd y de maent yn troi'r cyfan yn i (ikavism fel y'i gelwir), ond yn y tafodieithoedd gogleddol mewn sillafau di-acen maent naill ai'n aros yr un mor llydan e, o neu'n gulach y, u. Yn ogystal, yn y tafodieithoedd hyn mewn sillafau acennog, nid yw'r sain yn trawsffurfio'n a fel yn y de, ac fe geir deuseiniaid amrywiol (er enghraifft u̯o, u̯e ac ati.) neu lafariad rheolaidd, ond yn fwy yn ôl (e.e. 'u', 'y').

• dwyreiniol - Wedi'i nodweddu gan ynganiad mwy blaen o y (tebyg i Bwyleg), dad-felareiddio l (hefyd yn debyg i Bwyleg) a'r ynganiad o ky, hy , xy gyda chytsain galed.
• gorllewinol – O'i gymharu â'r grŵp dwyreiniol, mae'n fwy heterogenaidd. Fe'i nodweddir gan 'y' sy'n diflannu neu'n is, 'ł' mwy felar (tebyg i Rwsieg) ac ynganiad meddal o 'ḱi', 'x́i' (ond 'hy' fel arfer).

Eginyn erthygl sydd uchod am iaith. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.