Plantaginaceae

Teulu'r llyriad
Scoparia dulcis
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Plantae
Ddim wedi'i restru:	Angiosbermau
Ddim wedi'i restru:	Ewdicotau
Ddim wedi'i restru:	Asteridau
Urdd:	Lamiales
Teulu:	Plantaginaceae Juss.
Llwythi
Angelonieae Antirrhineae Callitricheae Cheloneae Digitalideae Globularieae Gratioleae Hemiphragmeae Plantagineae Russelieae Sipthorpieae Veroniceae
Cyfystyron
Antirrhinaceae Pers. Aragoaceae D.Don Callitrichaceae Link nom. cons. Chelonaceae Martinov Digitalaceae Martinov Ellisiophyllaceae Honda Globulariaceae DC. nom. cons. Gratiolaceae Martinov Hippuridaceae Vest nom. cons. Littorellaceae Gray Psylliaceae Horan. Sibthorpiaceae D.Don Veronicaceae Cassel

Teulu o blanhigion blodeuol yw'r Plantaginaceae, neudeulu'r llyriad, sy'n perthyn i'r urdd Lamiales. Y teipdylwyth yw Plantago L., sy'n cynnwys P. major a P. coronopus.

Tan yn ddiweddar, roedd yn deulu bychan o fewn urdd ei hun – y Plantaginales – ond mae astudiaethau ffylogenetig, wedi eu crynhoi yn yr Angiosperm Phylogeny Group (APG), wedi dangos y dylai'r teulu gael ei gynnwys yn yr urdd Lamiales.

Yn draddiodiadol, dim on tri genws oedd yn nheulu'r Plantaginaceae: Bougueria, Littorellaa Plantago. Fodd bynnag, mae ymchwil ffylogenetig wedi dangos fod y Plantaginaceae yn yr ystyr fanylaf wedi eu hamnythu o fewn y Scrophulariaceae (ond gan ffurfio grwp ac eithrio teipdylwyth y teulu hwnnw, Scrophularia). Er mai Veronicaceae (1782) yw'r enw hynnaf ar gyfer y grwp hwn, mae'r enw Plantaginaceae (1789) wedi ei warchod gan y Gyfundrefn Enwau Botanegol Ryngwladol (ICBN) ac mae ganddo felly flaenoriaeth dros unrhyw enw arall am deulu sy'n cynnwys y genws Plantago. Ar ben hynny, dydy enwau wedi eu cyhoeddi cyn 1789 ddim yn gymwys i gael eu gwarchod gan yr ICBN. Mae'r enw Antirrhinaceae wedi ei gynnig ar gyfer cael ei warchod yn lle'r enw Plantaginaceae.Yn y cyfamser, mae'r APG wedi derbyn yr enw Plantaginaceae

Yn yr ystyr ehangach, mae'r Plantaginaceae yn deulu amryfath a chosmopolitaidd ac i'w canfod yn bennaf mewn cylchfeydd tymherus. Mae'r grwp yn cynnwys llysiau, llwyni a hefyd rhai planhigion dyfrdrig gyda gwreiddiau (ee y genws Callitriche). Oherwydd yr amrywiaeth yma, mae amsgrifiad y teulu yn anodd i'w gadarnhau.^[1]

Gall dail planhigion y Plantaginaceae fod yn droellog neu gyferbyn a'i gilydd, yn syml neu'n gyfansawdd.

Gall strwythur a ffurf y blodau amrywio. Mae gan rhai genera bedwar petal a phedwar sepal; mae gan aelodau erai bump i wyth o bob un.

Hadlestr neu gibyn (capsule) yw'r ffrwyth, sy'n ymagor trwy raniadau rhwng y celloedd.

Mae'r Plantaginaceae wedi iddo gael ei ehangu yn cynnwys 94 genws a tua 1,900 o rywogaethau.^[2]Veronica yw'r genws mwyaf, gyda tua 450 rhywogaeth. Mae Veronica hefyd weithiau'n cynnwys y genera Hebe, Parahebe and Synthyris, oedd gynt yn cael eu trin fel genera ar wahan. Ar wahan i pan ddatganir yn wahanol, roedd pob aelod o'r Plantaginaceae gynt wedi ei gynnwys yn y Scrophulariaceae.