Gwas neidr

Gweision neidr
	Gwäell asgell aur - (Sympetrum flaveolum)
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Arthropoda
Dosbarth:	Insecta
Urdd:	Odonata
Is-urdd:	Anisoptera
Teuluoedd
	Aeshnoidea$ Aeshnidae ('Yr Ymerawdwyr'); Austropetaliidae; Gomphidae ('Gweision neidr tindrom'); Petaluridae ('Cynffonau petal'); ; Cordulegastroidea Chlorogomphidae; Cordulegastridae ('Gweision neidr torchog'); Neopetaliidae; ; Libelluloidea Corduliidae ('Y Gweision Gwyrdd')$$; Libellulidae ('Y Picellwyr'); Macromiidae ('Y criwserod'); Synthemistidae ('Y cynffonau teigrod'); ; $Uwchdeulu yw Aeshnoidea, Cordulegastroidea a Libelluloidea. $$Nid yw'n gytras

Un o nodweddion pennaf y gweision neidr yw eu llygaid mawr, symudliw (*iridescent*).

Pryf gydag adenydd dwbwl sy'n perthyn i urdd Odonata yw gwas neidr (hefyd: gwas y neidr) (lluosog: gweision neidr). Mae'n byw ger llynnoedd, nentydd a gwernydd ac maen nhw'n bwyta mosgitos, gwybed, clêr, gwenyn, gloynnod byw a phryfed eraill. Nid ydynt yn brathu nac yn pigo pobl. Mae'r gair Groeg Anisoptera yn golygu "adenydd anwastad" gan fod yr adain cefn yn lletach na'r rhai blaen.^[2]

Un o brif nodweddion y gwas neidr yw ei lygaid cyfansawdd enfawr, dau bâr o adenydd a chorff hir sy'n eu galluogi i weld bron i 360 gradd - i bob cyfeiriad. Fel pob pryfyn arall mae ganddyn nhw chwe choes; ond nid ydy'r rhan fwyaf ohonyn nhw, bellach, yn medru cerdded. Mae'r gwas y neidr ymhlith y pryfaid a all hedfan gyflymaf ac am gyfnod hir e.e. ar draws y cefnforoedd. Gallant hedfan i 6 chyfeiriad: ymlaen, yn ôl, i fyny, i lawr, i'r chwith ac i'r dde.^[3] Mae'r Ymerawdwyr yn medru hedfan ar gyflymder uchaf o 10–15 metr yr eiliad (22–34 mya).

Dim ond am chwe mis mae rhai gweision y neidr yn byw, tra bod eraill yn byw cyn hired â chwe neu saith mlynedd.

Ceir oddeutu 3000 math gwahanol o weision neidr ac mae tua 5,900 o rywogaethau yn yr urdd Odonata gan gynnwys y mursennod.^[4]^[5]

Ffosiliau a pherthynas teuluoedd

Mae'r gwas y neidr yn hen grŵp a cheir ffosiliau o weision neidr mawr o gyfnod y Meganisoptera (tua 300-325 miliwn o flynyddoedd cyn y presennol. Mae gan y ffosiliau hyn faint adenydd o 750 mm (30 mod). Yn y grŵp hwn mae'r Meganeuropsis, sef y pryf mway ei faint ar wyneb y Ddaear. Ceir tua 3,000 rhywogaeth o Anisoptera ar y Ddaear heddiw. Mae'r rhan fwyaf yn drofanol.

'Dyw'r union berthynas rhwng y gwahanol deuluoedd heb ei brofi'n llawn (yn 2015), ondmae'r coeden deulu canlynol yn rhoi syniad i ni o'r berthynas honno. Y llinellau toredig yw' berthynas nad ydyw wedi'i brofi'n llawn.

Anisoptera

Gomphidae (clubtails)

	Austropetaliidae

	Aeshnoidea ('Ymerawdwyr')

	Petaluridae ('Cynffonau petal')

Macromiidae ('Criwserod')

Libelluloidea ('Picellwyr')

	Neopetaliidae

	Cordulegastridae ('Cylchoedd aur')

Libellulidae (skimmers)

"Corduliidae" [Nid yw'n gytras] ('Y Gweision Gwyrdd')

Synthemistidae ('Cynffonau teigrod)

Chlorogomphidae

Gweision neidr gwledydd Prydain

Ceir 57 o rywogaethau'r Odonata yng ngwledydd Prydain: mae 21 ohonynt yn fursennod (is-urdd Zygoptera) a 36 ohonynt yn weision neidr (is-urdd suborder Anisoptera). Ond ymwelwyr yw rhai o'r rhain ac mae rhai ar y rhestr wedi hen farw o'r gwledydd hyn. Y niferoedd sy'n parhau i baru ar yr ynysoedd hyn (yn 2015) yw 42, sef 17 o fursennod a 25 o weision neidr. Caiff y rhestr hon ei diweddaru ar adegau gan Odonata Records Committee a ffurfiwyd yn 1998.

Dyma nhw:

Is-urdd Anisoptera (Gweision neidr): Teulu'r Gomphidae ('Gweision neidr tindrom'); Teulu'r Aeshnidae ('Yr Ymerawdwyr'); Teulu'r Cordulegastridae ('Gweision neidr torchog'); Teulu'r Corduliidae ('Y Gweision gwyrdd'); Teulu'r Libellulidae ('Y Picellwyr')

Ar lafar, ac yn gyffredinol gelwir y mursennod hefyd yn weision neidr, er nad yw hyn yn hollol gywir. Dyma'r prif grwpiau:

Is-urdd Zygoptera (Mursennod): Teulu'r Calopterygidae ('Y Morwynion'); Teulu'r Lestidae ('Y Mursennod gwyrdd'); Teulu'r Coenagrionidae ('Y Mursennod coch a glas-ddu'); Teulu'r Platycnemididae ('Y Mursennod coeswen')

Mae gan nifer o weision neidr enwau Cymraeg ac mae'r rheiny ar y cyfan wedi'u canfod yng ngwledydd Prydain ar ryw gyfnod.

Teulu'r Gomphidae - Y Gweision neidr tindrom

Delwedd	Rhywogaeth	Enw Lladin	Gwledydd	Côd eu statws
	Gwas neidr dindrom ^[B]	Gomphus vulgatissimus	Cymru Lloegr
	Gwas neidr coes felen ^[C]	Gomphus flavipes		V (1818)

Teulu'r Aeshnidae - Yr Ymerawdwyr

Rhywogaeth	Enw Lladin	Gwledydd	Côd eu statws
Gwas neidr y De	Aeshna cyanea	yr Alban Cymru Lloegr
Gwas neidr brown	Aeshna grandis	Cymru Lloegr
Gwas neidr llygadwyrdd	Aeshna isoceles	Lloegr^[K]
Gwas neidr Asur	Aeshna caerulea	yr Alban
Gwas neidr glas	Aeshna juncea	yr Alban Cymru Lloegr
Gwas neidr mudol	Aeshna mixta	Cymru Lloegr
Gwas neidr mudol y De ^[D]	Aeshna affinis		V (1952)
Ymerawdwr	Anax imperator	Cymru Lloegr
Ymerawdwr bach	Anax parthenope	Cymru Lloegr	RC (1996)
Gwas neidr gwyrdd	Anax junius		V (1998)
Gwas neidr flewog	Brachytron pratense	yr Alban Cymru Lloegr
Gwas neidr crwydrol ^[E]	Hemianax ephippiger		V (1903)

Teulu'r Cordulegastridae - Gweision neidr torchog

Delwedd	Rhywogaeth	Enw Lladin	Gwledydd	Côd eu statws
	Gwas neidr eurdorchog	Cordulegaster boltonii	yr Alban Cymru Lloegr

Teulu'r Corduliidae - Y Gweision Gwyrdd

Rhywogaeth	Enw Lladin	Gwledydd	Côd eu statws
Gwas gwyrdd blewog	Cordulia aenea	yr Alban Cymru Lloegr
Gwas gwyrdd gloyw	Somatochlora metallica	yr Alban Lloegr
Gwas gwyrdd y Gogledd	Somatochlora arctica	yr Alban
Gwas orenfrith	Oxygastra curtisii		Ex (1963)

Teulu'r Libellulidae - Y Picellwyr

Rhywogaeth	Enw Lladin	Gwledydd	Côd eu statws
Picellwr praff	Libellula depressa	Cymru Lloegr
Picellwr prin	Libellula fulva	Lloegr
Picellwr pedwar nod	Libellula quadrimaculata	yr Alban Cymru Lloegr
Picellwr tinddu	Orthetrum cancellatum	Cymru Lloegr
Picellwr cribog	Orthetrum coerulescens	yr Alban Cymru Lloegr
Gwäell scarlad	Crocothemis erythraea		V (1995)
Gwäell ddu	Sympetrum danae	yr Alban Cymru Lloegr
Gwäell asgell aur ^[F]	Sympetrum flaveolum		V
Gwäell wythien goch	Sympetrum fonscolombei	Lloegr	RC
Gwäell rudd	Sympetrum sanguineum	Cymru Lloegr
Gwäell gyffredin ^[G]	Sympetrum striolatum	yr Alban Cymru Lloegr
Gwäell grwydrol	Sympetrum vulgatum		V
Gwäell resog	Sympetrum pedemontanum		V (1995)
Picellwr wynebwyn	Leucorrhinia dubia	yr Alban Cymru Lloegr
Picellwr wynebwyn mawr ^[H]	Leucorrhinia pectoralis		V (1859)
Y gleider crwydrol ^[I] ^[J]	Pantala flavescens		V (1823)

Gweision neidr yng Nghymru

Yng Nghymru roedd 37 o rywogaethau o Urdd yr Odanata yn paru rhwng 2010 a 2015: 22 o fursennod (Zygoptera) a 15 o weision neidr (Anisoptera).^[6]

Dyma'r gweision neidr:

Gwas neidr glas - Aeshna juncea
Gwas neidr mudol - Aeshna mixta
Gwas neidr y De - Aeshna cyanaea
Gwas neidr brown - Aeshna grandis
Ymerawdwr - Anax imperator
Ymerawdwr bach - Anax parthenope
Gwas neidr crwydrol - Anax (Hemianax) ephippiger
Gwas neidr flewog - Brachytron pratense
Gwas neidr dindrom - Gomphus vulgatissimus
Gwas neidr eurdorchog - Cordulegaster boltonii
Gwas gwyrdd blewog - Cordulia aenea
Picellwr wynebwyn - Leucorrhinia dubia
Picellwr pedwar nod - Libellula quadrimaculata
Picellwr praff - Libellula depressa
Picellwr tinddu - Orthetrum cancellatum
Picellwr cribog - Orthetrum coerulescens
Gwäell wythien goch - Sympetrum fonscolombii
Gwäell asgell aur - Sympetrum flaveolum
Gwäell rudd - Sympetrum sanguineum
Gwäell ddu - Sympetrum danae
Gwäell grwydrol - Sympetrum vulgatum

Maint

Maint gweision neidr Cymru
Enw'r rhywogaeth	milimetrau
picellwr wynebwyn	37(Leucorrhinia dubia)
picellwr cribog	44(Orthetrum coerulescens)
gwas gwyrdd blewog	48(Cordulia aenea)
picellwr pedwar nod	48(Libellula quadrimaculata)
picellwr praff	48(Libellula depressa)
picellwr tinddu	49(Orthetrum cancellatum)
gwas neidr flewog	55(Brachytron pratense)
gwas neidr mudol	63(Aeshna mixta)
gwas neidr crwydrol	63(Anax (Hemianax) ephippiger)
gwas neidr y de	70(Aeshna cyanaea)
ymerawdwr bach	71(Anax parthenope)
gwas neidr brown	73(Aeshna grandis)
gwas neidr glas	74(Aeshna juncea)
ymerawdwr	78(Anax imperator)
gwas neidr eurdorchog	84(Cordulegaster boltonii)

Gweler hefyd

Mursennod (Zygoptera)

Cyfeiriadau

↑ Martin Schorr, Martin Lindeboom, Dennis Paulson. "World Odonata List". University of Puget Sound. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-07-28. Cyrchwyd 25 Mawrth 2014.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ Odonata at Tree of Life web project. Retrieved 2011-09-18.
↑ Waldbauer, Gilbert (2006). A Walk Around the Pond: Insects in and Over the Water. Harvard University Press. t. 105. ISBN 9780674022119.
↑ Dunkle, Sidney W. (2000). Dragonflies Through Binoculars: a field guide to the dragonflies of North America. Oxford University Press. ISBN 0-19-511268-7.
↑ Zhang, Z.-Q. (2011). "Phylum Arthropoda von Siebold, 1848 In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness". Zootaxa 3148: 99–103. http://mapress.com/zootaxa/2011/f/zt03148p103.pdf.
↑ www.british-dragonflies.org; Archifwyd 2016-11-10 yn y Peiriant Wayback adalwyd 16 Awst 2015

[1] Martin Schorr, Martin Lindeboom, Dennis Paulson. "World Odonata List". University of Puget Sound. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-07-28. Cyrchwyd 25 Mawrth 2014.CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[2] Odonata at Tree of Life web project. Retrieved 2011-09-18.

[3] Waldbauer, Gilbert (2006). A Walk Around the Pond: Insects in and Over the Water. Harvard University Press. t. 105. ISBN 9780674022119.

[4] Dunkle, Sidney W. (2000). Dragonflies Through Binoculars: a field guide to the dragonflies of North America. Oxford University Press. ISBN 0-19-511268-7.

[5] Zhang, Z.-Q. (2011). "Phylum Arthropoda von Siebold, 1848 In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness". Zootaxa 3148: 99–103. http://mapress.com/zootaxa/2011/f/zt03148p103.pdf.

[6] www.british-dragonflies.org; Archifwyd 2016-11-10 yn y Peiriant Wayback adalwyd 16 Awst 2015

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[B]

[C]

[K]

[D]

[E]

[F]

[G]

[H]

[I]

[J]

[6]