Gruffudd ap Dafydd ap Tudur
| Gruffudd ap Dafydd ap Tudur | |
|---|---|
| Ganwyd | 13 g  Cymru |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | bardd |
| Blodeuodd | 1300 |
Roedd Gruffudd ap Dafydd ap Tudur (fl. 1300) yn un o'r Gogynfeirdd diweddar. Mae ei ganu yn sefyll yn y bwlch rhwng gwaith Beirdd y Tywysogion a chanu Beirdd yr Uchelwyr.
Ei hanes
[golygu | golygu cod]Mae'r cwbl a wyddys amdano yn deillio o dystiolaeth ei gerddi. Dywed mai Môn yw ei gynefin ond cyfeiria hefyd at Sir Gaernarfon fel ei fro, gan leoli ei hun uwch Caer Rhun. Lleolir un o'i gerddi yn Abergwyngregyn yn Arllechwedd. Mae tystiolaeth arall ganddo yn dangos ei fod yn clera yn esgobaeth Llanelwy a Sir Ddinbych yn ogystal.
Mae'r cyfeiriadau at Sir Gaer Arfon yn dangos ei fod yn canu ar ôl creu'r sir newydd honno yn 1284 a chyfeiria hefyd at 'unfed flwyddyn ar ddeg oed y brenin', sy'n ei osod naill ai yn 1283 (Edward I o Loegr) neu 1318 (Edward II o Loegr). Mae'n cyfeirio hefyd at Lywelyn ap Gruffudd fel y naf a gollais, sy'n awgrymu ei fod wedi canu i Dywysog Cymru ei hun; awgrym a ategir gan ei gerdd i ferch anhysbys yn Abergwyngregyn, lleoliad un o lysoedd pwysicaf Llywelyn.
Llawysgrifau
[golygu | golygu cod]Mae testunau cynharaf ei bum cerdd ar gael mewn un bloc yn Llyfr Coch Hergest (tua 1400). Daw'r copïau diweddarach i gyd o'r ffynhonnell honno.
Cerddi
[golygu | golygu cod]Dim ond pump o gerddi sydd wedi goroesi ond mae'n sicr fod nifer o gerddi eraill ar goll. Cerddi gydag elfen serch o ryw fath ydyn nhw i gyd ac eithrio un awdl grefyddol i Gedig Sant. Mae ganddo gerdd i ofyn bwa gan ŵr o'r enw Hywel a gysylltir â Llanelwy; dyma'r cynharaf o'r cerddi gofyn sydd ar glawr. Mae'r tair cerdd arall yn enghreifftiau o'r math o ganu serch a elwir yn Rhieingerddi. Diolch am wregys ei gariad mae'r bardd mewn un gerdd. Cwyn i 'ferch fud' sy'n gwrthod ymateb i'w negeseuon yw'r nesaf. Yn olaf ceir cerdd i gwyno ei serch i ferch o Abergwyngregyn, sy'n cynnwys ymddiddan rhwng y bardd a'r ferch. Mae hon yn gerdd arbennig o ddiddorol am ei gyfeiriad at Lywelyn Ein Llyw Olaf yng 'ngheindref Aber' 'yng nghymwd pennaf Arllechwedd Uchaf' fel y 'naf (arglwydd)' a gollodd.
Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]Golygir gwaith y bardd gan Dafydd Johnston yn:
- N.G. Costigan (Bosco) ac eraill (gol.), Gwaith Gruffudd ap Dafydd ap Tudur, Gwilym Ddu o Arfon, Trahaearn Brydydd Mawr ac Iorwerth Beli (Aberystwyth, 1995)
Bedo Hafesb · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd