Cranford (nofel)

Cranford
	Miss Matty a Peter
Enghraifft o'r canlynol	gwaith llenyddol
Awdur	Elizabeth Gaskell
Cyhoeddwr	Household Words
Gwlad	Deyrnas Unedig
Iaith	Saesneg
Dyddiad cyhoeddi	1851
Dechrau/Sefydlu	1851
Genre	Ffuglen, Nofel
Statws hawlfraint	parth cyhoeddus, parth cyhoeddus

Mae Cranford yn un o nofelau mwyaf adnabyddus yr awdur Saesneg o'r 19eg ganrif, Elizabeth Gaskell. Fe'i cyhoeddwyd gyntaf, yn afreolaidd, mewn wyth rhan, rhwng Rhagfyr 1851 a Mai 1853, yn y cylchgrawn Household Words, a olygwyd gan Charles Dickens. Yna fe'i cyhoeddwyd, gyda mân adolygiad, ar ffurf llyfr ym 1853.^[1]

Yn y blynyddoedd yn dilyn marwolaeth Elizabeth Gaskell daeth y nofel yn hynod boblogaidd.^[2]

Cefndir

Mae tref wledig fychan Cranford yn cyfateb i Knutsford, Sir Gaer, lle'r oedd Elizabeth Gaskell wedi treulio llawer o'i phlentyndod a lle dychwelodd ar ôl iddi briodi. Fodd bynnag daw adroddwr y stori o ddinas ddiwydiannol gyfagos Drumble, sy'n cyfateb i Fanceinion, lle'r oedd yr awdur yn byw wrth ysgrifennu'r nofel.^[3]

Crynodeb

Nid oes gan y gwaith unrhyw blot go iawn. Mae'n gasgliad o frasluniau dychanol, sy'n portreadu'r newid mewn arferion a gwerthoedd trefi bach yn Lloegr Oes Victoria.^[4] Mae Gaskell yn edrych yn ôl at atgofion o’i phlentyndod yn nhref fechan Knutsford. Mae Cranford yn bortread serchog yr awdur am bobl ac arferion a oedd eisoes yn ddechrau troi'n anacroniaethau.^[5]

Mae hanesion y llyfr yn cael eu hadrodd gan Mary Smith, merch ifanc sy'n ymweld â'r dref yn aml. Pan fo Mary i ffwrdd o'r dref mae'n parhau i fod yn ymwybodol o ddigwyddiadau yno trwy ohebiaeth â rhai o'r cymeriadau eraill.

Cymeriadau

Mary Smith - Yr adroddwr. Dim ond gwybodaeth gyfyngedig a roddir inni amdani. Mae Mary yn fenyw ifanc a arferai fyw yn Cranford ond sydd bellach yn byw gyda'i thad dyn busnes yn ninas gyfagos Drumble. Mae hi'n aros yn aml gyda Miss Matty.
Miss Matty Jenkyns - Dynes ddi-briod oedrannus hawddgar, addfwyn, ond braidd yn swil.
Miss Deborah Jenkyns - Chwaer hŷn Miss Matty. Dynes drahaus ac awdurdodus, sy'n marw yn gynnar yn y nofel.
Miss Pole - Honnir mai hi yw'r mwyaf "rhesymol" a "goleuedig" o holl ferched Cranford.
Yr Anrhydeddus Mrs Jamieson - Gwraig weddw â chysylltiadau pendefigaidd a pherchennog Carlo, ei chi annwyl. Ar y raddfa gymdeithasol hi yw'r person pwysicaf yn Cranford.
Mrs Forrester - Gwraig weddw arall.
Betty Barker - Cyn-felinydd, sy'n berchen ar fuwch y mae hi'n ei charu fel merch.
Peter Jenkyns - Brawd Matty Jenkyns, sy'n diflannu'n gynnar yn y nofel, ar ôl iddo gael ei guro gan ei dad. Yn dilyn hynny, mae Mary Smith yn darganfod ei fod yn dal yn fyw ac yn ysgrifennu ato. Ar ddiwedd y nofel mae Peter yn dychwelyd o India ac yn cael ei aduno gyda'i chwaer.
Thomas Holbrook - Ffermwr bywiog a chwilfrydig ei feddwl, a oedd yn gyn-edmygydd Miss Matty. Mae'n marw flwyddyn ar ôl taith i Baris.
Capten Brown - Capten yn y fyddin, dyn tlawd sy'n dod i fyw i Cranford gyda'i ddwy ferch.
Miss Brown - Merch hynaf y Capten Brown.
Miss Jessie Brown - Merch iau Capten Brown. Ar ôl marwolaethau ei thad a'i chwaer, mae'n priodi ac yn gadael Cranford.
Major Gordon - Ffrind i'r Capten Brown sydd wedi bod mewn cariad â Jessie Brown ers blynyddoedd.
Arglwyddes Glenmire - Chwaer yng nghyfraith wael, weddw Mrs Jamieson. Mae hi'n priodi Dr Hoggins er mawr siom i ferched Cranford.
Dr Hoggins - Llawfeddyg Cranford. Dyn garw ond cyfeillgar ac ystyrlon. Mae merched Cranford yn ystyried ei fod ef a'i gyfenw'n ddi-chwaeth.
Martha - morwyn Miss Matty, sydd yn meddwl y byd o'i meistres. Yn ddiweddarach, ar ôl i Matty golli'r rhan fwyaf o'i harian, Martha yw ei landlord a'i chydymaith. Mae Matty yn byw gyda hi ar delerau cyfartal.
Jem Hearn - Y dyn ifanc mae Martha yn priodi.
Mr Mulliner - Bwtler Mrs Jamieson
Signor Brunoni - consuriwr teithiol.
Signora Brunoni - Gwraig y consuriwr teithiol, a deithiodd ar droed ar draws India i achub bywyd ei merch fach.

Addasiadau

Mae'r nofel wedi cael ei haddasu deirgwaith ar gyfer y teledu gan y BBC. Darlledwyd y fersiwn gyntaf ym 1951, yr ail ym 1972, gyda Gabrielle Hamilton fel Miss Matty, a'r drydedd fersiwn yn 2007. Ychwanegodd fersiwn 2007 ddeunydd o ysgrifau eraill gan Gaskell: My Lady Ludlow, Mr Harrison's Confessions a The Last Generation in England. Cymerodd Judi Dench ac Eileen Atkins y rolau blaenllaw fel Miss Matty a Miss Deborah Jenkyns, gydag Imelda Staunton yn cael ei gastio fel cariwr clecs y dref, Miss Pole, a Michael Gambon fel cyn edmygydd Miss Matty, Mr Holbrook. Darlledwyd dilyniant y BBC, Return to Cranford, yn 2009.

Cyfeiriadau

↑ Peter Keating, "Cyflwyniad" i argraffiad Penguin o Cranford (1976). (Llundain, 1986).
↑ Peter Keating, "Introduction", t.9.
↑ Michell, Sheila (1985). "Cyflwyniad" i The Manchester Marriage. UK: Alan Sutton. t. iv-viii.
↑ Denisoff, Dennis (2004). The Broadview Anthology of Victorian Short Stories. Canada: Broadview Press. t. 123.
↑ Wright, Edgar. "Elizabeth Cleghorn Gaskell". Dictionary of Literary Biography.

Dolenni allanol

(Saesneg) Cranford (1951) (TV) ar wefan Internet Movie Database
(Saesneg) Cranford (1972) (TV) ar wefan Internet Movie Database
(Saesneg) Cranford (2007) ar wefan Internet Movie Database
Uglow, Jenny (3 Tachwedd 2007). "Band of women". The Guardian. UK. Cyrchwyd 2007-11-06.

[1] Peter Keating, "Cyflwyniad" i argraffiad Penguin o Cranford (1976). (Llundain, 1986).

[2] Peter Keating, "Introduction", t.9.

[3] Michell, Sheila (1985). "Cyflwyniad" i The Manchester Marriage. UK: Alan Sutton. t. iv-viii.

[4] Denisoff, Dennis (2004). The Broadview Anthology of Victorian Short Stories. Canada: Broadview Press. t. 123.

[5] Wright, Edgar. "Elizabeth Cleghorn Gaskell". Dictionary of Literary Biography.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]