Saena

Saena

main stream

Anv er yezh a orin	Seine
Eien	source of the Seine River
En em daol e	Mor Breizh
Diazad doureier	Seine basin
Bro an diazad	Frañs
Stad	Frañs
E tiriad	Normandi, Bourgogn, Champagne-Ardenne, Seine-et-Marne, Pariz
Daveennoù douaroniel	49°26′5″N 0°7′3″E
Deskrivet en URL	https://time.com/6261729/seine-clean-up-paris-olympics-2024/?utm_source=pocket-newtab-global-en-GB
Activity policy in this place	no swimming
Rummad evit ar c'hartennoù	Category:Maps of the Seine River

Ar Saena (Seine e galleg) zo ur stêr e Bro-C'hall, an eil hirañ goude al Liger gant 774,76 km dezhi^[1] a-dreuz trizek departamant ha 350 kumun.

Eienañ a ra war harzoù Pladenn Langres (Côte-d'Or) kent redek war-du ar gwalarn en ur dreuziñ Troyes, Paris, Rouen ha Le Havre hag en em deurel e Mor Breizh.

Tost da 30% eus poblañs Bro-C'hall a vev e diazad doureier ar Saena, a zo 76 441 km² e c'horread^[2] (14,05% eus gorread pennvro Frañs).

Stumm brezhonekaet an anv gallek Seine eo Saena, a gaver e geriadur Gregor Rostren (1732)^[3].

Testeniekaet eo an anv latin Sequana, skrivet gant Caius Julius Caesar e Commentarii de bello Gallico (58 kJK)^[4] ; adskrivet eo bet gant an douaroniour Pomponius Mela e De situ orbis libri III (43)^[5] ha gant Plinius an Henañ en e Naturalis Historiæ (74)^[6]. Un treuzskrivadur Σηκοάνα Sikoána en henc'hresianeg zo roet gant Strabon en e Γεωγραφικά Geôgraphiká (23)^[7].

Da vare ar Veroveed (457-751) e veze skrivet Sequana (558)^[8], Segona ha Sigona^[8] ; Super fluvium Sigona e oa e 717^[9] ; pelloc'h e kaver Secana ha Sequana en-dro e-kerzh ren Philippe II Auguste (1165-1223, ren 1180-1223)^[10], ha Secana c'hoazh e-tro 1350^[9]. Diwezhatoc'h ez eas vogalenn wan an eil silabenn da get, ar pezh a roas an anv skrivet Saine ha Seine^[11].

Ur stêr anvet Saine zo e departamant ar Jura ; redek a ra e tachenn gozh ar bobl c'halian Sequani. Ne c'heller ket bezañ asur avat e teu anv ar stêr Saena eus o yezh keltiek pe gentkeltiek, pa rank ar soniad indezeuropek /kw/ treiñ d'ar soniad /p/ e galianeg ; droukvesket marteze anv ar stêr *sepana gant hini ar boblad Sequani gant Caesar.

C'hwec'h milion a vloaziadoù zo e krogas istor ar Saena. Da neuze e treuze ar stêr un argompezenn briellek ec'hon, hag istrovanel e oa an hin (evel e Florida hag Uruguay hiziv). E dibenn ar Plioken, un 3 milion a vloaziadoù zo, e yenaas an hin hag ec'h uhelaas an douar abalamour ma oa bountet gant kreskidigezh ar Pireneoù hag an Alpoù.

Ur stêr hepken e oa al Liger adalek he eienenn hag ar Saena betek Orléans ; dispartiet e voent diwezhatoc'h, met liammet c'hoazh dre ar stêr Loing da vare ar Mioken^[12].

Pelloc'h, e-kerzh ar skornadurioù a c'hoarvezas 1,8 milion a vloaziadoù zo, ec'h izelaas live ar mor : Mor Breizh a droas da draoñienn ar Roen, ar Maas, ar Somme hag an Thames tra man echue ar Saena a-vaez da Vreizh ; skornet e veze hogozik a-hed ar bloaz, ha 40 gwech kreñvoc'h eget hiziv e oa he c'has, p'edo o strivañ evit kleuzañ he gwele. Kemm-digemm e voe red ar stêr e-pad tost da zaou vilion a vloaziadoù, betek ar skornadur diwezhañ (Skornadur Würm, -115 000 – -11 700) ma voe stummet an draoñienn a anavomp hiziv ha ma sioulaas ar stêr goude tizhet he strad izelañ, eleze an ildraoñ ma c'hall redek distriv.^[13].

War-zisvarr zoken eo gwele ar Saena : ker gwanaet e oa deuet kas ar stêr ma oa bet ret dezhi tremen dre an douaroù blotañ, alese ar c'hildroioù niverus a ra etre Pariz hag an aber.

Darvoudoù

• Er bloaz 820 e savas ur bagad Vikinged gant ar Saena ; pa zilestrjont e voent faezhet gant gwarded an arvor hag ec'h ejont kuit. E miz Mae 841, Vikinged renet gant Ásgeirr a zizalbadas manati Saint-Wandrille kent lakaat kêr Rouen en arigrap hag he zangwallañ ; goude-se e kendalc'hjont da sevel gant ar stêr betek Saint-Denis ma preizhjont an abati. Lod prizonidi a voe dasprenet hag an nemorant a voe miret da sklaved. Pinvidik e oa Ásgeirr pa zistroas d'e vro, ar pezh a lakaas ur penn all, Ragnarr Loðbrók, da seveniñ brasoc'h ur gur c'hoazh : lakaat seziz war Baris^[14]. Er bloaz 845 hervez Annales Bertiniani (IX^vet kantved)^[15], e dibenn miz Meurzh, ez erruas Ragnarr en aber ar Saena gant 120 knǫrr kent sevel gant ar stêr ; ar roue gall Charles II a bostas timat div rannarme war glannoù ar Saena, met faezhet e voe an hini vihanañ, ha dre ma ne oa pont ebet dreist ar stêr e c'hallas ar Vikinged lakaat seziz war Baris. Ar roue a baeas truaj d'ar Vikinged en eskemm ouzh ar peoc'h, ar pezh a vroudas an alouberien da genderc'hel gant o argadennoù e Frankia hag e Bro-Saoz^[16]. Er bloaz 885 e tistroas ar Vikinged war ar Saena ; kemer Rouen a rejont d'ar 25 a viz Gouere kent sezizañ Paris arre adalek miz Du 885 betek miz Gouere 886.^[17]
• E miz Meurzh 1314, ar roue gall Philippe IV a lakaas Jacques de Molay, mestr diwezhañ Urzh an Templ, da vezañ devet war un enez er Saena e-tal iliz-veur Notre-Dame e Paris^[18].
• Goude devadenn Janed Ark e 1431 e Rouen e voe stlapet he ludu er Saena a-ziwar ar pont anvet Empress Matilda^[19],[20].
• D'an 21 Thermidor ar bloaz XI (9 a viz Eost 1803), an ijinour stadunanat Robert Fulton (1765-1815) a savas hag a vleinas e "garr-dour kaset gant an tan", ar vag-dre-dan gentañ, war ar Saena kent sevel unan kalz brasoc'h, an North River, a voe ar c'hentañ bag-dre-dan genwerzhel^[21].
• D'ar 17 a viz Here 1961 e c'hoarvezas Lazhadeg Paris, ma voe stlapet etre 200 ha 300 manifester Aljerian er Saena gant ar boliserien c'hall ^[22].

E Diazad Paris e red ar pep hirañ eus ar Saena goude eienet war an harzoù etre Pladenn Langres hag an Auxois (latin : pagus Alesiensis, "bro Alesia", ma c'hoarvezas Emgann Alesia)^[23]. Un diazad gouelezennek eo diazad Paris, da lavaret eo ur gleuzenn ec'hon goloet a wiskadoù bruzun roc'helloù, kregin, hag all, a oa en aer, en dour pe er skorn kent kouezhañ dre ar pounnerder ; digor war Mor Breizh hag ar Meurvor Atlantel eo ar gleuzenn-se. Reier razek, priellek ha traezhek, koulz ha margoù (ur meskaj kalkit CaCO₃ ha pri) a bep eil zo aet a-wiskadoù er Mezozoeg hag er C'henozoeg, eleze etre -252,17 ha -2,58 milion a vloaziadoù.

E kreiz an diazad-se emañ diazad douereier ar Saena ; dre an adsterioù e tastum doureier ar glaveier kent o c'has da Vor Breizh^[24]. N'eus lec'h ebet uheloc'h eget 300 metr ennañ^[25], ha war-ildraoñ eo war-du e greiz. Dre-se ez eo war-ildraoñ ivez an dourredennoù : etre 0,1 ha 0,3 m dre gilometr. An holl zourredennoù-se, ar Saena en o zouez, a red tamm-pe-damm war-du ar gwalarn etre rizennoù ar reter kent troc'hañ a-dreuz pladennoù ar c'hreiz^[24].

Ul lodenn vihan eus diazad doureier ar Saena zo e penn su Proviñs Hainaut e Belgia.

Eienañ a ra ar Saena e Source-Seine, 446 m a-us live ar mor, war harzoù Pladenn Langres en departamant Côte-d'Or, un 30 km bennak er gwalarn da Zijon. Redek a ra a-hed 774,76 km a c'hevred da walarn kent erruout e Mor Breizh dre un aber etre Le Havre ha Honfleur (Seine-Maritime).

Seizh eienenn zo d'ar stêr Saena. Abaoe 1864 ez eo ar Stad c'hall perc'hennez warno. E 1865 e voe kleuzet ur vougev evit gwareziñ an eienenn bennañ, a zo merket gant delwenn un nymfenn da aroueziañ ar stêr^[23].

Adalek 1836 betek 1967 e voe furchet al lec'hienn ha dizoloet un neved galian-ha-roman a zo bet darempredet adalek ar Iañ kantved kJK (da vare C. J. Caesar) betek ar IV^e kantved. Tost da 1 500 traezenn a voe kavet eno, pezh a ziskouez e oa ul lec'h meur en impalaeriezh roman. Da Sequana, doueez c'halian ar stêr, e oa gouestlet an neved evel m'en diskouez an niver bras a ex-voto e prenn derv a voe dizouaret etre 1963 ha 1967 ; da c'houlenn ma vefe pareet o c'hleñvedoù ha roet o goulennoù dezho e teue ar bric'hirined hag ar pirc'hirinezed^[26].

Pemp rann zo d'ar Saena, a grec'h da draoñ.

1. Saena vihan (Petite Seine), adalek Source-Seine (Côte-d'Or) betek Montereau-Fault-Yonne (Seine-et-Marne) ma kember gant ar stêr Yonne ;
2. Saena uhel (Haute Seine), adalek Montereau-Fault-Yonne betek Paris ;
3. Saena Paris (Seine parisienne) ;
4. Saena izel (Basse Seine), adalek Paris betek Rouen ;
5. Saena vorel (Seine maritime), adalek Rouen betek Mor Breizh.

• Saena vihan : Côte-d'Or (27 kumun), Aube (56), Marne (0), Seine-et-Marne (45).
• Saena uhel : Seine-et-Marne, Essonne (16), Val-de-Marne (9).
• Treuz Paris : Paris (1).
• Saena izel : Hauts-de-Seine (17), Seine-Saint-Denis (4), Val-d'Oise (8), Yvelines (52), Eure (52), Seine-Maritime (60).
• Saena vorel : Seine-Maritime war al lez dehou (Le Havre) ha Calvados (3) war al lez kleiz (Honfleur).

• Saena ha Yonne [1].

Un aber a reer en douaroniezh eus lodenn draoñ ur stêr ma vez oberiant mareoù ar mor pe ar meurvor m'en em daol ar stêr.

A-hed 170 km diwezhañ ar Saena^[27] en em led hec'h aber, eus stankell-skluz Poses (Eure, 46 km en argrec'h da Rouen) a-dreuz 7 kildroenn betek Bae ar Saena e Mor Breizh. War-dro 135 m eo ledander ar stêr e Poses goude ar stankell, ha 2,5 km eo pa dremen dirak Honfleur.

Teir rann zo en aber adalek Poses, hervez ma'z eo dous pe sall dour ar stêr^[28].

1. An aber-stêr, etre stankell-skluz Poses ha Vieux-Port (Eure, un 35 km bennak a-raok genoù ar stêr) ; en dour dous e c'hoarvez lanv ha tre.
2. An aber-kreiz, etre Vieux-Port ha Honfleur, m'en em vesk an dourioù dous hag ar re sall.
3. An aber-mor, adalek Honfleur betek rann reterel Bae ar Saena ; atav e vez sall an dourioù eno.

• Ul landarzh a c'hoarveze gwechall war ar Saena a-live gant Caudebec-en-Caux (Rives-en-Seine hiziv) : pa veze lanv bras da vare al Loar nevez pe al loargann e save ar mor enep red ar stêr, ar pezh a c'hane ur wagenn uhel pe uheloc'h, a save war-du an argrec'h en ur greñvaat seul strishoc'h ma oa ar stêr. Gwall wanaet ez eo bet landarzh ar Saena gant labourioù ravellerezh e 1963^[29], goude ma voe lazhet un den gantañ e 1961^[30].

• 
  Landarzh war ar Saena, 1920

Setu amañ kas miziek keitat ar Saena muzuliet a-hed 48 vloaz e Poissy (78), en traoñ da Baris^[31]. Da 502,3 m³/s (502 300 litr bep eilenn) e sav ar c'has keitat war ar maread muzuliet.

Kas miziek keitat ar Saena, 01/01/1975 — 31/12/2022 e m³/s

Dourgreskoù bras e Paris
Porzh-houarn Saint-Lazare, 1910
28 a viz Genver 1910 : 8,68 m 10 a viz Genver 1919 : 6,09 m 5 a viz Genver 1920 : 6,63 m 6 a viz Genver 1924 : 7,30 m 8 a viz Genver 1926 : 6,04 m 2 a viz Kerzu 1930 : 6,06 m 16 a viz C'hwevrer 1945 : 6,83 m 23 a viz Genver 1955 : 7,10 m 19 a viz Genver 1959 : 6,20 m 14 a viz Genver 1982 : 6,13 m

Evel en holl stêrioù ez eo kemm-digemm kas hag uhelder ar Saena hervez ar c'hlavegezh : ker serc'h e voe an hañvezh e 1719 ma voe ar Saena en hec'h izelañ e Paris : 26,25 m a-us live ar mor ; diwar al live-se e voe termenet ar zero (0) e skeul an dourgreskoù e pont an Tournelle, etre al lez kleiz hag an Île Saint-Louis^[32]. E Paris e vez muzuliet ez-ofisiel an dourgreskoù abaoe 1876 gant ar skeul a zo e pont Austerlitz, 1 km er argrec'h d'an Île Saint-Louis.

Meur a wech he deus ar Saena koeñvet a-hed an Istor. Koshañ dourgresk ar stêr a zo testeniekaet eo er bloaz 358, a zo meneget gant an impalaer roman Flavius Claudius Iulianus en e skrid Misopogon^[33].^[34]. E miz C'hwevrer 582 e c'hoarvezas unan all, a zo meneget gant Grégoire de Tours en e Historia Francorum^[35]. Bras-spontus ez eo bet dourgresk ar bloaz 1658 (8,81 m)^[36].

Biskoazh n'eus bet unan ker bras abaoe, met 10 dourgresk pouezus a voe en XX^vet kantved, muzuliet e pont an Tournelle, hini 1910 o vezañ 0,13 m hepken izeloc'h eget hini 1658^[36].

Hogozik ker bras all e voe hini 1910, pa dizhas 8,50 war skeul ar pont Austerlitz ; e Poses e savas kas ar stêr da 3 000 m³/s, da lavaret eo 6 gwech muioc'h eget he c'has keitat eno (480 m³/s)^[37].

E miz Mezheven 2016 e kreskas ar Saena en-dro, betek 6,10 m e Paris^[38] ; divoas e voe an darvoudenn pa c'hoarvezas en hañv, padal ez eo e miz Genver e vez dourioù ar Saena en o uhelañ. Ur dourgresk all a c'hoarvezas e dibenn miz Genver 2018 betek 5,84 m, e Paris bepred.

Peder mirlenn zo bet terket etre ar bloavezhioù 1960 hag ar bloavezhioù 1990 evit reoliañ red ar Saena etre he dourgreskoù hag he liveoù izelañ, ha neuze gwareziñ kêr Baris.

Marcilly-sur-Seine (Marne) eo ar gumun gentañ war ribl ar Saena ma c'haller bageal, 245 km en ardraoñ d'an eienenn (57 km goude Troyes neuze) ha 530 km bageadus betek ar mor ; e skluz Marcilly emañ "PK₁ 0" (Point Kilométrique) ar stêr, eleze deroù an troc'had ma c'heller bageal betek ar pont Marie e Paris (Île Saint-Louis)^[45] m'emañ ar "PK₂ 0", deroù an troc'had betek ar mor^[46].

E Paris n'eo ar Saena nemet 24 m a-us live ar mor, 446 km en argrec'h d'he genoù : gorrek e red neuze, hag aes eo bageal warni. Adalek Rouen e krog ar Saena vorel, 123 km he hirder, ma c'heller merdeiñ betek Le Havre ha Mor Breizh^[47]

• 
  Kobiri e Bouloge-Billancourt
• 
  Ar gobar Sequana en ur skluz

Ar Saena vageadus

Etre Marcilly-sur-Seine ha Mor Breizh ez eus 35 ehan, 31 porzh, 27 skluz hag 1 pont-fiñv ; lod anvioù a gaver meur a wech abalamour da gildroennoù ar stêr.

• Saena vihan (argrec'h) (19 km) : PK 1 Marcilly-sur-Seine — 1 skluz — PK 10 Pont-sur-Seine — 3 skluz + 1 pont-fiñv — PK 19 Nogent-sur-Seine.
• Saena vihan (ardraoñ) (48 km) : PK 19 Nogent-sur-Seine — 5 skluz — PK 46 Bray-sur-Seine (Seine-et-Marne) — 1 skluz — PK 61 Marolles-sur-Seine — 1 skluz — PK 68 Montereau-Fault-Yonne & kember gant ar Yonne.
• Saena uhel (98 km) : PK 68 Montereau-Fault-Yonne — 1 skluz — PK 81 Saint-Mammès & kember gant kanol al Loing — 1 skluz — PK 86 Thomery (Seine-et-Marne) — PK 90 Avon — PK 93 Samois-sur-Seine — PK 101 Chartrettes — 1 skluz — PK 108 Vaux-le-Pénil — PK 109 Melun — 1 skluz — PK 109.8 Melun-La-Reine-Blanche — PK 111.8 Boissettes — PK 119 Saint-Fargeau-Ponthierry — 1 skluz — PK 129 Saintry-sur-Seine - Morsang-sur-Seine (Essonne) — 1 skluz — PK 145 Draveil — PK 148 Vigneux-sur-Seine — 1 skluz — PK 151 Villeneuve-le-Roi (Val-de-Marne) — PK 157 Villeneuve-Saint-Georges — 1 skluz — PK 163 Charenton-le-Pont & kember gant ar Marne — PK 168 Paris Arsenal (Paris) [PK 0 ar Saena izel] & kember gant ar ganol Saint-Martin.
• Saena izel (242 km) : PK 0 Paris Arsenal — PK 13 Boulogne-Billancourt (Hauts-de-Seine) — PK 17 Suresnes — 1 skluz — PK 24 Asnières-sur-Seine — PK 29 Villeneuve-la-Garenne (brec'h kleiz ar stêr) & kember gant ar ganol Saint-Denis — PK 32 Épinay-sur-Seine (Seine-Saint-Denis) (brec'h dehou ar stêr) — PK 35 Gennevilliers (Hauts-de-Seine) — 1 skluz — PK 45 Rueil-Malmaison — PK 48 Bougival (Yvelines) — 1 skluz — PK 68.9 Conflans-Sainte-Honorine (Boat Paradise) — PK 69.5 Conflans-Sainte-Honorine — PK 72 Conflans : kember gant an Oise — 1 skluz — PK 73 Andrésy — PK 74 Achères — PK 76 Carrière-sous-Poissy — PK 78 Poissy — PK 80 Villennes-sur-Seine — PK 81.3 Carrière-sous-Poissy — PK 85.3 Triel-sur-Seine — PK 87.5 Vaux-sur-Seine — PK 88 Verneuil-sur-Seine — PK 89.5 Verneuil-sur-Seine — PK 90 Vaux-sur-Seine — PK 93 Meulan-en-Yvelines — PK 110 Limay — PK 120 Saint-Martin-la-Garenne — 1 skluz — PK 139 Bonnières-sur-Seine — PK 140 Bennecourt — PK 150 Vernon (Eure) — 1 skluz — PK 174 Les Andelys (chanter) — PK 176 Les Andelys — PK 184 Venables^[48] — PK 186 Heudebouville — PK 191 Saint-Pierre-du-Vauvray — PK 200.5 Poses — 1 skluz — PK 218 Saint-Aubin-lès-Elbeuf (Seine-Maritime) — PK 242 Rouen (Île Lacroix).
• Saena vorel (123 km) : PK 242 Rouen (Île Lacroix) — PK 244 Rouen (Bassin Saint-Gervais) — PK 260 La Bouille — PK 278 Duclair — PK 310 Caudebec-en-Caux — PK 339 Tancarville-le-Bas & kember kanol Tancarville — 1 skluz — PK 356 Honfleur — PK 366 Le Havre & kember kanol Tancarville.

Stank eo an tremenerezh kenwerzhel war ar Saena etre Paris ha Le Havre via Rouen. Daou borzh-kenwerzh bras zo war ar Saena izel : Gennevilliers (PK 35) ha Rouen, ar porzh-edoù pouezusañ en Europa, ma vez treuzlestret ar marc'hadourezhioù eus kobaroù ar stêr da listri-karg ar mor ha vice versa. Porzhioù-mor eo Rouen ha Le Havre, daoust da Rouen bezañ 6 eurvezh bageal diouzh genoù ar Saena. Porzhioù bras zo ivez war ar Saena vihan : Nogent-sur-Seine (PK 19 ar Saena vihan) ha Montereau-Fault-Yonne (PK 68) ; ur porzh bras all war ar Saena izel eo Limay (PK 110).

Bez' ez eus 286 pont dreist ar Saena, 37 anezho e Paris.

• Saena vihan : 149 • Saena uhel : 36 • Saena izel : 92 • Saena vorel : 9.

Tri font zo dreist aber ar Saena adalek Rouen : hini Brotonne (hirder : 1,278 m ; uhelder : 125 m), 58 km en ardraoñ da Rouen ; hini Tancarville (1,420 km ; 123,5 m) en ardraoñ 28 km goude Vieux-Port ; hini Normandie (2,141 km ; 214,77 m), a zo 28 km goude pont Tancarville ha 2 km a-raok Honfleur. Uhel eo ar pontoù-se evit reiñ tremen d'al listri-karg.

• 
  Ar pont kentañ, e Source-Seine
• 
  Ar Pont des Arts e Pariz
• 
  Ar pont diwezhañ, dreist an aber
• 
  Kember ar Saena (kleiz, pont 2 wareg dezhañ) hag ar Yonne (dehou, pont 3 gwareg dezhañ) e Montereau-Fault-Yonne

• 
  Quillebeuf, at the Mouth of Seine, William Turner (1833)
• 
  Boot wasplaats de buurt van de Pont Neuf, Parijs^[49], Johan Jongkind (1850)
• 
  Le pont d'Argenteuil, Gustave Caillebotte (1885)
• 
  La Seine et ses affluents, Maurice Ferrary (1898)

• (fr) 'Agence de l'Eau Seine-Normandie'. Kavet : 29 Genver 2023.
• (fr) 'Hydro Portail'. Kavet : 29 Genver 2023.
• (fr) 'Fluviacarte'. Kavet : 29 Genver 2023.
• (fr) 'Compilation des profils bathymétriques de la Seine (transversaux et longitudinaux), de 1824 à 2005'. Kavet : 29 Genver 2023.

Muioc'h a restroù diwar-benn

Saena

a vo kavet e Wikimedia Commons.