Тарпеда

Тарпе́да^[1][2] — самаходная зброя. Цыліндрычны, абцякальны аэрадынамічны, корпус з грабным вінтом (вінтамі) або з рэактыўным соплам у хвасце. У корпус закладзены зарад выбуховага рэчыва (часам ядзерны зарад), дэтанатар, паліва (або акумулятар), рухавік (электрарухавік) і прыборы кіравання-навігацыі. Тарпеды — асноўнае ўзбраеннем многіх тыпаў падводных лодак. Носьбітамі тарпед могуць быць самалёты-тарпеданосцы.

Думкі пра самаходную падводную зброю ўзніклі за шмат стагоддзяў да яе паспяховай распрацоўкі. Напрыклад, у 1275 годзе арабскі інжынер Хасан Аль-Рам, ваенны навуковец з мамлюкскага султаната Егіпет, пісаў, што можна стварыць прыладу ўзору «яйка», якая б прасоўвалася скрозь ваду і несла «снарад».

У пачатку XVII стагоддзя правобраз тарпеды створаны галандцам Карнеліем Дрэбелем па заказе англійскага караля Якава I. Узрыўчатка была прымацавана да канца бэлькі, прымацаванай да падводнай лодкі. Гэтая схема потым атрымала назву ланжэроннай тарпеды або шаставой міны, і ў першыню выпрабавана падчас англійскіх экспедыцый у Ла-Рашэль у 1626 годзе (аднак без асаблівага поспеху). Таксама першая баявая падводная лодка «Чарапаха» паспрабавала падобным чынам закласці бомбу з узрыўчаткай і з таймерам на корпус HMS Eagle падчас вайны за незалежнасць ЗША, але гэтая спроба правалілася.

Першыя ўзоры сучасных самаходнай тарпед былі незалежна адзін ад аднаго распрацаваны І. Ф. Александроўскім (1865, тарпеда Александроўскага) і англічанінам Робертам Уайтхедам (1866, тарпеда Уайтхеда), аднак ніводная з іх не трапіла на ўзбраенне флоту, і спатрэбіліся гады на ўдасканаленне механізмаў працы.

У 1868 годзе новай перспектыўнай зброяй зацікавіўся флот Аўстра-Венгрыі, а потым і іншых вядучых дзяржаў.

29 мая 1877 годзе падчас бітвы ў бухце Пакоча тарпеда ўпершыню прыменена брытанскім флотам у баявых умовах, аднак беспаспяхова — цэль здолела ўхіліцца ад трапляння.

13 студзеня 1878 года падчас руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў паравыя катары «Чэсма» і «Сіноп» на рэйдзе Батума двума трапляннямі патапілі турэцкую кананерскую лодку «Інцібах», што стала першым паспяховым выкарыстаннем самаходнай тарпеды ў баявых мэтах.

27—28 мая 1905 года падчас Цусімскай бітвы адбылося адно з першых масавых прымяненняў тарпед. Вынікам якога сталі патапленні браняносцаў «Сісой Вялікі», «Наварын», «Князь Сувораў», дапаможнага крэйсера «Урал». Крэйсеры I рангу «Адмірал Нахімаў» і «Уладзімір Манамах» атрымалі шмат пашкоджанняў і іх давялося затапіць. Хаця не заўсёды можна было пэўна сцвярджаць, што караблі затанулі менавіта ад траплянняў тарпед (то-бок траплянне тарпеды яшчэ не азначае непазбежнае затапленне карабля), але стала зразумела, што тарпеды могуць стаць вельмі грознай зброяй. Па выніках руска-японскай вайны з’явіліся новыя тэорыі і тактыкі выкарыстання тарпед (напрыклад скідання лёгкіх тарпед з самалётаў).

• Тарпеда Mark 54 MAKO

• Тарпе́да // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 443. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Торпе́да // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 114. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Торпе́да // Военно-морской словарь (руск.) / Гл. ред. В. Н. Чернавин. — М.: Воениздат, 1989. — С. 431. — 511 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00174-X.
• Торпеда // Военно-морской словарь для юношества: Около 10 000 слов / Под общ. ред. П. А. Грищука. — 2-е изд. — М.: ДОСААФ, 1988. — С. 455—456. — 560 с., 64 л. ил. — 100 000 экз. — ISBN 5-7030-0298-2. (руск.)
• Тарпе́да // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 480. — 663 с.

	Тарпеда на Вікісховішчы