Пераходная Ісламская Дзяржава Афганістан

Гістарычная дзяржава
Пераходная Ісламская Дзяржава Афганістан
перс.: دولت اسلامی انتقالی افغانستان
Герб Сцяг
<  <   > 13 ліпеня 2002 — 26 студзеня 2004
Сталіца	Кабул
Мова(ы)	дары і пушту
Рэлігія	суніты
Грашовая адзінка	Афгані

Пераходная Ісламская Дзяржава Афганістан, таксама вядомая як Афганская пераходная ўлада — так называлася часовая адміністрацыя Афганістана, створаная Лоя-Джырга ў чэрвені 2002 года. Яна прышла на змену першапачатковай Ісламскай дзяржаве Афганістан, потым яе змяніла Ісламская Рэспубліка Афганістан (2004—2021).

Пасля ўварвання ў Афганістане, на арганізаванай ААН канферэнцыі афганскіх лідараў у Боне, Германія, была прызначана часовая адміністрацыя Афганістана пад старшынствам Хаміда Карзая. Аднак гэтая Часовая адміністрацыя, якая не была ў цэлым рэпрэзентатыўнай, павінна была праслужыць усяго шэсць месяцаў, перш чым яе зменіць Пераходная адміністрацыя. Для пераходу на гэты другі этап спатрэбіцца скліканне традыцыйнага афганскага «вялікага сходу», які называецца Лоя-Джырга. Гэтая Надзвычайная Лоя-Джырга абрала новага кіраўніка дзяржавы і прызначыла Пераходную адміністрацыю, якая, у сваю чаргу, будзе кіраваць краінай максімум яшчэ два гады, пакуль праз свабодныя і сумленныя выбары не будзе абраны «цалкам прадстаўнічы ўрад».^[1]

Самае галоўнае, што павінна было зрабіць Лоя Джырга — гэта выбраць прэзідэнта Пераходнай адміністрацыі, які кіраваў бы краінай да афіцыйных прэзідэнцкіх выбараў у 2004 годзе. Першапачаткова былі заяўлены два кандыдаты: былы прэзідэнт Афганістана і лідар Паўночнага альянсу Бурханудзін Рабані і старшыня Часовай адміністрацыі Афганістана Хамід Карзай. Карзая таксама падтрымалі Абдула Абдула і Махамад Фахім, два важныя лідары Паўночнага альянсу. Трэцім магчымым кандыдатам быў Захір Шах, былы кароль Афганістана да 1973 года. Ён пражываў у Рыме, але вярнуўся ў Афганістан пасля падзення рэжыму Талібана. Ужо на Бонскай канферэнцыі, якая ўсталявала часовую адміністрацыю, прысутнічала група прыхільнікаў Захір Шаха, так званая Рымская група, якая хацела ўзняць былога караля на пасаду кіраўніка дзяржавы.

Па прыбыцці ў Кабул больш за 800 дэлегатаў падпісалі петыцыю з заклікам вылучыць Захіра Шаха кіраўніком дзяржавы, хаця б у якасці намінальнага кіраўніка. З улікам спекуляцый, якія выклікала петыцыя, прадстаўнікі ЗША і Арганізацыі Аб’яднаных Нацый націснулі на былога караля адклікаць сваё вылучэнне. Пачатак Лоя-Джыргі быў адкладзены з 10 на 11 чэрвеня з-за «лагістычных і падрыхтоўчых праблем». 10 чэрвеня амерыканскі прадстаўнік Залмай Халілзад даў прэс-канферэнцыю, на якой заявіў, што Захір Шах не з’яўляецца кандыдатам. У той жа дзень на прэс-канферэнцыі Захір Шаха былы кароль пацвердзіў гэта і сказаў: «Я не маю намеру аднаўляць манархію. Я не прэтэндую на любую пасаду ў Лоя-Джырзе». Хамід Карзай, які сядзеў побач з Захір Шахам на прэс-канферэнцыі, назваў Захір Шаха «бацькам нацыі» і падзякаваў яму за «давер, якім яго вялікасць аказала мне»^[2]. На наступны дзень былы прэзідэнт Бурханудзін Рабані зняў сваю кандыдатуру на пасаду кіраўніка дзяржавы на карысць Хаміда Карзая «дзеля нацыянальнага адзінства»^[2].

Такім чынам, выглядала, што Карзай бярэ ўдзел у гонцы за кіраўніка ўрада без альтэрнатывы, але з’явіліся яшчэ два кандыдаты. Каб быць у бюлетэнях для галасавання ў Лоя-Джырзе, кандыдат павінен быў падаць 150 подпісаў за сваю кандыдатуру. Глам Фарэк Маджыдзі сабраў усяго 101 подпіс, таму яго дыскваліфікавалі як кандыдата. Былы баец маджахедаў Махамед Асеф Мохсоні прадставіў спіс з 1050 імёнамі за Карзая, таксама ў бюлютэнь была ўключана Масуд Джалал, жанчына-урач, якая працуе ў Сусветнай харчовай праграме, і Махфоз Надай, афіцэр узбекскай арміі, паэта і намесніка міністра ўрада, які сабраў дастаткова подпісаў каб з’явіцца на бюлетэні.^[3]

Выбары на пасаду прэзідэнта пераходнай адміністрацыі адбыліся тайным галасаваннем 13 чэрвеня 2002 года. Хамід Карзай быў абраны пераважнай большасцю галасоў 83 % і застаўся на пасадзе прэзідэнта.

18 чэрвеня, у дзень, калі Карзай павінен быў прадставіць свой кабінет Лоя-Джырзе, ён сказаў, што яму патрэбен яшчэ адзін дзень, каб скласці свой канчатковы спіс.

19 чэрвеня, у апошні дзень Лоя-Джыргі, Карзай назваў імёны 14 міністраў будучай пераходнай адміністрацыі Афганістана, у тым ліку трох віцэ-прэзідэнтаў. Ён таксама прызначыў галоўнага суддзю. «Вы прымаеце гэты кабінет міністраў», — спытаў Карзай у Лоя-Джыргі. Пасля таго, як рукі падняліся ў падтрымку, ён сказаў: «Усе прынялі гэта, і я рады гэтаму». Гэта выклікала пэўныя супярэчнасці, паколькі дэлегаты заявілі, што не было належнага галасавання і што кабінет міністраў не быў абраны дэмакратычным шляхам, а стаў вынікам паралельных палітычных перамоваў у Лоя-Джызе.^[2]

Усе тры пасады віцэ-прэзідэнта Карзая былі заняты камандзірамі Паўночнага альянсу, хоць Карзай уважліва сачыў, каб ніхто з віцэ-прэзідэнтаў не быў аднаго этнічнага паходжання. Пасля «Лоя Джыргі» адбыліся спрэчкі наконт урада, які прызначыў Карзай, і некалькі імёнаў былі дададзены ў спіс да прысягі сапраўднага кабінета міністраў 24 чэрвеня, каб супакоіць некаторыя групоўкі ў Афганістане. 22 чэрвеня Карзай прадставіў больш членаў кабінета міністраў, агульная колькасць міністраў склала 29 чалавек. Гэты кабінет быў усталяваны 24 чэрвеня 2002 года. Але з-за спрэчак вакол пасады міністра па справах жанчын гэтая пасада засталася пустой. Да канца чэрвеня Карзай прызначыў саветніка па дзяржаўных пытаннях Міністэрства па справах жанчын, а пазней і афіцыйнага міністра па справах жанчын. У гэтыя апошнія дні чэрвеня Карзай таксама дадаў яшчэ двух віцэ-прэзідэнтаў і яшчэ аднаго саветніка па нацыянальнай бяспецы.

Часовым урадам у значнай ступені кіравалі таджыкскія ваеначальнікі з Паўночнага альянсу, таму пуштунская большасць хацела, каб наступная пераходная адміністрацыя была больш прадстаўнічай. У першапачатковай адміністрацыі 9 з 29 міністраў былі пуштунскага этнічнага паходжання, у новай адміністрацыі сярод 30 міністраў было 13 пуштунскіх міністраў. Астатнюю частку кабінета складалі 7 таджыкаў, 3 узбекі, 2 хазары, 2 не-хазарскія шыіты і 1 туркмен.^[4]

Паштуны ў пераходнай адміністрацыі былі мацнейшыя, чым у часовай адміністрацыі, і Лоя-Джырга часткова павінна была павялічыць грамадзянскі ўплыў на ўрад. Аднак шмат у чым вайсковыя групоўкі і ваеначальнікі Афганістана павялічылі і яшчэ больш узаконілі сваю ўладу падчас Лоя-Джыргі. Падчас і пасля Лоя-Джыргі чыноўнікі арміі і паліцыі пагражалі, саджалі ў турмы і нават забівалі кандыдатаў, каб перашкодзіць ім балатавацца або запалохаць іх ад незалежных дзеянняў^[5]. Паўночны альянс па -ранейшаму дамінаваў ва ўрадзе. Трох віцэ-прэзідэнтаў Карзай абвясціў на Лоя-Джырзе, Халілі, Кадзір і Фахім — усе камандзіры Паўночнага альянсу, хоць ні адзін з іх не меў аднолькавага этнічнага паходжання. Магутнае таджыкскае трыа з Джаміят-е ісламі: Фахім, Кануні і Абдула захавалі важныя пасады ў новым кабінеце міністраў.

Буйны ваеначальнік Ісмаіл Хан не ўваходзіў у адміністрацыю, але яго прадстаўляў яго сын Мір Вайс Садык. Аднак Садзік быў забіты ў 2004 годзе, знаходзячыся на пасадзе міністра. Іншы буйны ваеначальнік, узбек Абдул-Рашыд Достум, таксама не ўваходзіў у кабінет міністраў, аднак у пераходнай адміністрацыі было на адзнаго узбека больш, чым у часовай адміністрацыі.

У гады пасля ўтварэння ўрада прэзідэнт Карзай прыклаў некаторыя намаганні, каб абмежаваць найгоршыя наступствы панавання ваеначальнікаў, напрыклад, замяніўшы адносна слабага пуштуна, які кіраваў міністэрствам унутраных спраў, больш настроеным да рэформаў Алі Ахмадам Джалалі.^[6]

На Лоя-Джырзе Карзай назваў былога караля Захір Шаха Бацькам нацыі. Аднак некаторыя прыхільнікі караля лічылі, што ганаровага звання каралю недастаткова, і яны хутчэй бачылі яго на афіцыйнай пасадзе прэзідэнта, а Карзая на пасадзе прэм’ер-міністра. Акрамя таго, два лаяліста караля Хедаят Амін Арсала і Абдул Расул Амін страцілі пасады, якія яны займалі ў часовым урадзе. Паколькі члены, лаяльныя Захіру Шаху, аб’яднаныя ў «Рымскую групу», лічылі, што ў іх менш ўплыву, Карзай дадаў у канцы чэрвеня Залмая Расула у якасці саветніка па бяспецы і Аміна Арсалу ў якасці пятага віцэ-прэзідэнта.

На Карзая таксама аказваўся ціск з мэтай прыцягнуць да адміністрацыі некаторых высокаадукаваных афганцаў, якія сталі бежанцамі падчас камуністычнай улады або панавання талібаў у Афганістане і навучаліся ў заходніх універсітэтах. Самым выдатным чалавекам, якога Карзай паставіў у сваю адміністрацыю, быў Ашраф Гані, які працаваў у Сусветным банку на пасадзе міністра фінансаў. Джума Махамедзі, які стаў міністрам горнай прамысловасці, таксама быў супрацоўнікам Сусветнага банка. Новы міністр унутраных спраў Тадж Махамад Вардак меў амерыканскае грамадзянства, як і Алі Ахмад Джалалі, які змяніў яго на пасадзе міністра ўнутраных спраў у студзені 2003 года.

З-за пытання прадстаўніцтва пуштунаў, Юнус Кануні, адзін з важных лідараў Паўночнага альянсу, заявіў на адкрыцці сесіі, што сыдзе ў адстаўку з пасады міністра ўнутраных спраў, каб Карзай мог умацаваць нацыянальны ўрад, пашырыўшы яго разнымі этнічнасцямі. Былы міністр унутраных спраў Юнус Кануні быў незадаволены прызначанай яму пасадай міністра адукацыі, паколькі чакаў, што стане чымсці накшталт прэм’ер-міністра. Кануні заявіў, што разглядае магчымасць зусім не ўваходзіць у склад урада. Радавыя войскі Панджышыры, якія дамінуюць у МУС, часова перакрылі дарогі вакол комплексу будынкаў МУС у Кабуле 20 і 21 чэрвеня і размахвалі зброяй, каб прадэманстраваць сваю вернасць Кануні. Яны адмовілі новаму міністру ўнутраных спраў, 80-гадоваму Тадж Махамаду Вардаку ў доступе да Міністэрства ўнутраных спраў.^[7] Пасля таго, як Карзай прызначыў Кануні спецыяльным дарадцам па бяспецы, дзякуючы якому ён захаваў неафіцыйны кантроль над апаратам афганскай выведкі і стаў фактычным кіраўніком Вардака, ён усё ж вырашыў далучыцца да адміністрацыі, але таксама стварыў партыю па-за межамі ўрада і балатавацца на пасаду прэзідэнта на наступных выбарах.^[2]

Былі таксама спрэчкі вакол пасады міністра па справах жанчын: часовы міністр па справах жанчын Сіма Самар была вельмі адкрытай, ёй пагражалі, і скаргі на яе былі пададзеныя вярхоўным судом, які ў выніку вырашыў не абвінавачваць яе ў блюзнерстве. Паколькі ў Лоя-Джырга Самар не было ў спісе, першапачаткова не быў прызначаны міністр па справах жанчын. Пазней Карзай прызначыў ва ўрад Махбубу Хукукмаль дзяржаўным прадстаўніком у Міністэрстве па справах жанчын, а пасля Хабібу Сарабі афіцыйным міністрам па справах жанчын.

Віцэ-прэзідэнтам пуштунаў быў Абдул Кадыр, адзін з нешматлікіх камандзіраў Паўночнага альянсу пуштунскага этнічнага паходжання. 6 ліпеня 2002 года Кадзір і яго зяць былі забітыя ўзброенымі людзьмі ў выніку нечаканай атакі з невядомым матывам. У 2004 годзе за забойства аднаго чалавека асудзілі да смяротнага пакарання, а двух — да турэмнага зняволення.^[8]