Куба

Гэта артыкул пра дзяржаву. Калі вам патрэбны артыкул пра востраў у Карыбскім моры, глядзіце артыкул Куба (востраў).

Куба República de Cuba
Сьцяг
Нацыянальны дэвіз: Patria o Muerte
Дзяржаўны гімн: «La Bayamesa»
Афіцыйная мова	Гішпанская
Сталіца	Гавана
Найбуйнейшы горад	Гавана
Форма кіраваньня Прэзыдэнт	Сацыялістычная рэспубліка Мігель Дыяс-Канэль
Плошча  • агульная  • адсотак вады	105-е месца ў сьвеце 110 861 км² нязначны
Насельніцтва  • агульнае (2017)  • шчыльнасьць	82-е месца ў сьвеце 11 221 060 102/км²
СУП  • агульны (2006)  • на душу насельніцтва	Сьпіс краінаў паводле СУП $46,22 млрд $4500
Валюта	Кубінскі пэса (CUP)
Часавы пас	EST (UTC-5)
Незалежнасьць — дэкляраваная — абвяшчэньне рэспублікі — Кубінская рэвалюцыя	ад Гішпаніі 10 кастрычніка 1868 20 траўня 1902 1 студзеня 1959
Аўтамабільны знак	C
Дамэн верхняга ўзроўню	.cu
Тэлефонны код	+53

Рэспу́бліка Ку́ба (па-гішпанску: Cuba ці República de Cuba) — краіна на поўначы Карыбскага мора на мяжы паміж Карыбскім морам, Мэксыканскай затокай і Атлянтычным акіянам. На поўнач ад Кубы разьмешчана ўсходняе ўзьбярэжжа ЗША і Багамскія выспы, на захад — Тэркс і Кэйкас, Гаіці і ўсход Мэксыкі. На ўсход ад Кубы Кайманавы астравы і Ямайка, Складаецца з выспы Куба (самая вялікая і другая паводле колькасьці насельніцтва выспа сярод Вялікіх Антыльскіх астравоў), выспы Ювэнтуд (па-гішпанску: Isla de la Juventud) і некалькіх блізкіх выспаў. Нацыянальная кветка — Hedychium Coronarium Koenig, больш вядомая пад назвай матылёк (па-гішпанску: mariposa), нацыянальнай птушкай зьяўляецца Кубінскі Трагон (па-гішпанску: Tocororo) зь сямейства Трагонавых.

У даэўрапейскі час Вялікія Антыльскія астравы засялялі плямёны індзейцаў таіна. Першым з эўрапейцаў, што апынуліся тут, быў Хрыстафор Калюмб, які высадзіўся на ўсходзе архіпэляга ў кастрычніку 1492 году. Насельніцтва Кубы ў XV стагодзьдзі складала каля 1,8 млн чалавек. Калянізацыя праходзіла ва ўмовах барацьбы з карэнным насельніцтвам вострава — індзейцамі таіна, якія складалі 75% насельніцтва. Калюмб дакладваў аб мільённым забітым індзейцы. У 1511 годзе Дыега Вэляскес дэ Куэльяр падпарадкаваў карэннае насельніцтва астравоў, пабудаваў форт Баракоа і стаў першым гішпанскім губэрнатарам Кубы. Да 1514 году было заснавана сем паселішчаў. У 1515 годзе Куэльяр перанёс штаб-кватэру ў Сант’яга-дэ-Куба, які стаў першай сталіцай Кубы. У складзе гішпанскае кароны Куба лічылася цукерняй з-за неабсяжных плянтацыяў цукровага трысьнёгу, на якіх працавалі рабы з Афрыкі.

У 1823 годзе было задушана першае антыгішпанскае паўстаньне. У 1868 годзе пачалася дзесяцігадовая вайна за незалежнасьць Кубы. Паўсталыя мелі падтрымку з боку ЗША. Вайна вялася толькі ва ўсходніх правінцыях, Камагуэй і Ар’ентэ. У 1878 годзе была падпісаная мірная дамова, якая адмяніла найбольш непрыемныя для жыхароў вострава заканадаўчыя акты. У 1895 годзе на Кубе высадзіўся атрад кубінскіх патрыётаў пад кіраўніцтвам Хасэ Марці. Гэтая падзея стала адпраўной кропкай новай вайны з гішпанцамі, падчас якой кубінцы дамагліся кантролю амаль над усёй тэрыторыяй вострава, выключаючы буйныя гарады. Гішпанія прызнала незалежнасьць новае дзяржавы ў 1898 годзе пасьля паразы ў вайне з ЗША, аднак Куба падпала ў залежнасьць ад ЗША. У канстытуцыі было агаворана права ЗША ўвесьці войскі на тэрыторыю краіны, але гэты пункт быў выкрэсьлены ў 1934 годзе.

Гісторыя незалежнай кубінскай дзяржавы тыповая для краіны Трэцяга сьвету. Фульхэнсіё Батыста па сваім паходжаньні быў мулатам і не належыў да заможных саслоўяў кубінскага грамадзтва. Да перавароту, які зрынуў у 1933 годзе «антыльскага Мусаліні» — генэрала Мачада ён займаў пасаду сяржанта-стэнаграфіста Генэральнага штабу. Ён даволі хутка атрымаў падтрымку кубінскіх камуністаў, бо абвесьціў сваёй мэтай зьмяненьне існага ладу. Пры наўпростым удзеле кампартыі ў 1940 годзе была выйграная прэзыдэнцкая кампанія Батысты і прынятая канстытуцыя, што дэкляравала мноства правоў і палёгкаў для народу. Але неўзабаве ў краіне ўсталёўваецца дыктатарскі рэжым.

Праз чатыры гады Батыста быў вымушаны зьехаць у Флорыду, але ўжо празь дзесяць гадоў ён ізноў апынуўся на чале дзяржавы. Новы пераварот, фінансаваны італійскай мафіяй і дамініканскім дыктатарам Трухільлё, адбыўся 10 сакавіка 1952 году напярэдадні заплянаваных прэзыдэнцкіх выбараў. Таму другі рэжым Батыста ня меў у вачах большасьці кубінцаў легітымнасьці. Батыста спрабаваў утрымацца за кошт падтрымкі ЗША і пастаяннага зьнішчэньня сваіх апанэнтаў.

Большасьць кубінскай апазыцыі, уключаючы камуністаў, было скампрамэтаваная карупцыяй ці колішняй супрацай з Батыстам. Радыкальная моладзь утварыла новы «Рух 26-га ліпеня» на чале з маладым адвакатам Фідэлем Кастрам. Кастра амаль варагаваў з кубінскімі камуністамі, бо памятаў пра іх былы хаўрус з Батыстам, кампартыя лічыла яго прадстаўніком буржуазіі.

Кастра ўзначаліў спробу паўстаньня, пачаўшы няўдалы штурм казармаў Манкада. Новы імпульс змаганьне надала высадка паўстанцаў зь яхты «Гранма», калі распачалася партызанка ў гарах Сіера-Маэстра. Але і напрыканцы 1958 году рэжым Батысты здаваўся дастаткова моцным. Яму ўдалося задушыць усеагульны палітычны штрайк. Урадавая армія ў 10 разоў пераважала сілы паўстанцаў, што ня мелі ні авіяцыі, ні флёту.

Узяцьце аддзелам Чэ Гевары места Санта-Кляры паказала, што паўстанцы здольныя атрымаць перамогу ў адкрытым сутыкненьні з рэгулярным войскам, а сустрэчы лідэраў апазыцыі з прадстаўнікамі амэрыканскага ўрада засьведчылі, што паўночны сусед больш ня лічаць Батысту безальтэрнатыўным. Гэтыя дзьве падзеі прымусілі кубінскіх генэралаў перагледзець свае стасункі з Батыстам і пачаць перамовы з паўстанцамі. Пагадненьне аднак дасягнутае не было. Паўстанцы былі незадаволеныя тым, што Батысту далі ўцячы, і таму ўвайшоўшы ў Гавану пасьля перамогі рэвалюцыі ў 1959 годзе, пачалі расправу над ўсімі, хто быў зьвязаны з рэжымам. Усяго па абвінавачаньню ў саўдзеле ў батыстаўскіх злачынствах было расстраляна каля 600 чалавек — ад начальніка таемнай паліцыі да абслугі дыктатара. Ідыёма «батыстаўскі злачынец» на доўгія гады стала абыдзённай фразай на Кубе для апісаньня ці ня ўсіх уцекачоў і палітзьняволеных.

Дзеючая канстытуцыя была ўхваленая ўсенародным рэфэрэндумам 15 лютага 1976 і ўступіла ў сілу 24 лютага 1976. У чэрвені 2002 у тэкст Канстытуцыі быў занесены шэраг паправак, якія замацавалі сацыялістычны выбар разьвіцьця краіны і кіруючую ролю Кампартыі.

Найвышэйшы орган дзяржаўнай улады — Нацыянальная асамблея народнай улады, якая складаецца з 609 дэпутатаў, абіраных на 5 гадоў. Зь ліку яе дэпутатаў фармуецца Дзяржаўны савет (31 дэп.) — стала дзеючы орган, які прадстаўляе асамблею ў перапынку паміж сэсіямі (праводзяцца два разы на год). Дзяржсавет падсправаздачны Нацыянальнай асамблеі. Нацыянальная асамблея прызначае членаў Савету міністраў — найвышэйшага выканаўчага і адміністрацыйнага органа.

У адпаведнасьці з канстытуцыяй (арт. 101) у мірны час з мэтай кіраваньня краінай ва ўмовах падрыхтоўкі да вайны, вайны, усеагульнай мабілізацыі або надзвычайнага становішча на сталай аснове дзейнічае Савет нацыянальнай абароны пад кіраўніцтвам кіраўніка дзяржавы. У Савет уваходзяць, апроч старшыні, яшчэ 6 членаў — кіраўнікі Нацыянальнай асамблеі, Міністэрства Рэвалюцыйных узброеных сіл, МУС, МЗС, а таксама сакратар Выканкама Саўміна і Генэральны пракурор.

У 2003 адбыліся выбары ў Нацыянальную асамблею чарговага, 6-га скліканьня. На яе першай сэсіі главой дзяржавы — старшынём Дзяржаўнага Савета, Савета нацыянальнай абароны і Савета Міністраў — быў абраны шосты раз запар Фідэль Кастра Рус (находзіцца на гэтым пасту нязьменна з 1976); старшынём Нацыянальнай асамблеі — у трэці раз Рыкарда Аларкон дэ Кесада.

Мясцовыя органы дзяржаўнай улады — правінцыйныя і муніцыпальныя асамблеі, першыя зь якіх абіраюцца дэлегатамі муніцыпальных асамблей, а другія — грамадзянамі, якія дасягнулі 16 гадоў. Тэрмін паўнамоцтваў дэлегатаў правінцыйных асамблей — 5 гадоў, муніцыпальных — 2,5 гады.

У судовую сыстэму ўваходзяць выбарныя Вярхоўны народны суд, правінцыйныя і муніцыпальныя суды. Генэральны пракурор абіраецца Нацыянальнай асамблеяй. Ён стаіць на чале органаў пракуратуры і, у сваю чаргу, прызначае пракурораў.

Палітычныя й грамадзкія арганізацыі: Камуністычная партыя — 840 тыс. чал., Саюз маладых камуністаў — больш 456 тыс., Прафсаюзны цэнтар працоўных — каля 3,8 млн, Камітэты абароны рэвалюцыі — больш 8 млн, Фэдэрацыя кубінскіх жанчын — 3,6 млн.

Куба падзяляецца на 14 правінцыяў, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на 169 муніцыпальных раёнаў, і адзін спэцыяльны муніцыпальны раён.

1. спэцыяльны муніцыпальны раён Ісьля-дэ-ля-Хувэнтуд
2. правіцыя Пінар-дэль-Рыё
3. правіцыя Гавана
4. горад Гавана
5. правіцыя Матансас
6. правіцыя Сьенфуэгас
7. правінцыя Вільля-Кляра
8. правінцыя Санкці-Сьпірытус
9. правінцыя Сьега-дэ-Авіля
10. правінцыя Камаґуэй
11. правінцыя Тунас
12. правінцыя Ґранма
13. правінцыя Гальґін
14. правінцыя Сант’яґа-дэ-Куба
15. правінцыя Ґуантанама

На Кубе захоўваецца сыстэма, якая абапіраецца на адміністрацыйна-камандныя мэтады кіраваньня, партыйныя й сілавыя структуры. На V зьезьдзе кампартыі (кастрычнік 1997) быў пацьверджаны цяперашні курс — «забесьпячэньне выжываньня рэвалюцыі» і працяг будаўніцтва «сацыялізму з кубінскай спэцыфікай».

Са другой паловы 2001 у краіне ідзе падрыхтоўка да VI зьезду Кампартыі. Адзначаецца больш актыўнае прызначэньне на кіруючыя пасады маладых кадраў.

У выніку пагаршэньня стану здароўя 31 ліпеня 2006 Ф. Кастра зьвярнуўся да кубінскага народа з заявай аб тым, што часова перадае абавязкі і паўнамоцтвы Першага сакратара ЦК Кампартыі Кубы, а таксама Старшыні Дзяржаўнага Савета і Савета Міністраў свайму брату Раулю Кастра, што прадугледжана кубінскім заканадаўствам. Працэс выздараўленьня Ф. Кастра ідзе марудна і няпроста. Тым ня менш унутрыпалітычная сытуацыя ў краіне пакуль застаецца стабільнай. У студзені 2008 Фідэль Кастра зноў абраны дэпутатам Нацыянальнай асамблеі, але 19 лютага 2008 заявіў, што не пагадзіцца зноў заняць пасады Старшыні Дзяржсавета і Савета нацыянальнай абароны пры новым фармаваньні гэтых органаў улады.

Стратэгічнай мэтай Гаваны застаецца нэўтралізацыя лініі Вашынгтону на міжнародную ізаляцыю Кубы, пераадоленьне эканамічнага эмбарга з боку ЗША і інтэграцыя ў сусьветную гаспадарку праз разьвіцьцё супрацоўніцтва «па ўсіх азімутах». Прыкметных посьпехаў кубінская дыпляматыя дабілася ў разьвіцьці гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва са краінамі Эўрапейскага Зьвязу, Канадай, Кітаем, збліжэньні зь дзяржавамі Лацінскай Амэрыкі, галоўным чынам, Вэнэсуэлай.

16 красавіка 1992 году ўраду Беларусі і Кубы ўсталявалі дыпляматычныя дачыненьні^[1]. У 1997 г. Кубу наведаў старшыня Палаты прадстаўнікоў Беларусі Анатоль Малафееў^[2]. У траўні 1997 г. гандлёвае прадстаўніцтва Кубы ў Беларусі ператварылі ў амбасаду. У лістападзе 1998 г. адчынілі амбасаду Беларусі на Кубе, якое сталася першым дыпляматычным прадстаўніцтвам Беларусі ў Лацінскай Амэрыцы.

З 10 сакавіка 1999 г. між Беларусьсю і Кубай дзейнічае міжурадавае Пагадненьне «Аб узаемных бязьвізавых паездках грамадзянаў», якія вызваляюцца ад патрэбы атрыманьня візы пры знаходжаньні ў краіне да 30 дзён. 2-5 верасьня 2000 г. А.Лукашэнка наведаў Кубу, дзе падпісаў з Фідэлем Кастрам Дамову аб сяброўстве і супрацы. Міністры замежных спраў Беларусі і Кубы Ўрал Латыпаў і Фэліпэ Пэрэс-Рокэ адпаведна падпісалі Пагадненьне аб эканамічнай супрацы^[3]. У 2001 г. старшыня Палаты прадстаўнікоў Беларусі Анатоль Малафееў паўторна наведаў Кубу^[2].

20-24 красавіка 2006 г. прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь Сяргей Сідорскі наведаў Кубу з афіцыйным візытам^[4], дзе сустрэўся са старшынём Дзяржаўнага савету і Савету міністраў Кубы Фідэлем Кастра^[5]. 15-16 верасьня 2006 г. А.Лукашэнка наведаў Гавану для ўдзелу ў 14-м саміце Руху недалучэньня. Тамсама ён сустрэўся з выканаўцам абавязкаў старшыні Дзяржаўнага савету і Савету міністраў Кубы Раулем Кастрам. У лютым 2011 г. міністар замежных справаў Кубы Бруна Радрыгес-Парыльля наведаў Беларусь з афіцыйным візытам, дзе сустрэўся з А.Лукашэнкам, міністрам замежных справаў Беларусі Сяргеем Мартынавым і старшынём Палаты прадстаўнікоў Беларусі Ўладзімерам Андрэйчанкам.

24-25 чэрвеня 2012 году А. Лукашэнка зрабіў афіцыйны візыт на Кубу, дзе паўторна сустрэўся са старшынём Дзяржаўнага Савету і Савету Міністраў Кубы Раулем Кастрам. 23-25 чэрвеня 2014 г. міністар замежных справаў Беларусі Ўладзімер Макей наведаў Кубу з афіцыйным візытам, дзе падпісаў са сваім кубінскім калегай Брунам Радрыгесам-Парыльляй Пагадненьне «Аб узаемным прызнаньні рэгістрацыі лекавых сродкаў»^[6].

Абсяг двухбаковага гандлю ў 2015 г. склаў $67,3 млн (+72,1% параўнальна з 2014 г.), зь іх $36,3 млн экспарту зь Беларусі (+177,1%) і $31 млн імпарту з Кубы (+0,3%). Станоўчае сальда для Беларусі склала $5,3 млн адпаведна. Зь Беларусі пераважна пастаўляліся трактары «Беларус» вытворчасьці Менскага трактарнага заводу, грузавікі (седзельныя цягачы) Менскага аўтамабільнага заводу, рухавікі ўнутранага згараньня вытворчасьці Менскага маторнага заводу і мінэральныя ўгнаеньні ад салігорскага «Беларуськалія». З Кубы ў асноўным імпартавалі цукар і лекі.

Аб’ём зьнешняга гандлю ў 2006 па ацэнках склаў $ 12,5 млрд. Асноўныя гандлёвыя партнэры — Вэнэсуэла, Канада, Кітай, Гішпанія, Нідэрлянды.

У краіне працягвае часткова дзейнічаць разьмеркавальна-карткавая сыстэма. Застаюцца вострымі праблемы беспрацоўя (афіцыйная — 2,6%, схаваная — каля 10% эканамічна актыўнага насельніцтва), забесьпячэньні насельніцтва прадметамі першай неабходнасьці.

Нягледзячы на шкоды, прычыненыя ў 2004 прыроднымі катаклізмамі, азначыліся прыкметы некаторага паляпшэньня эканамічнай сытуацыі на востраве, што зьвязана з павелічэньнем сусьветных цэнаў на асноўныя тавары кубінскага экспарту і прыбыткаў ад турызму. Дадатная дынаміка працягвалася і ў 2006, рост ВУП у якім склаў 12,5% (2005 — 11,8%), а яго аб’ем перавысіў $ 38 млрд. у сталых цэнах. ВУП на душу насельніцтва з улікам рэальнай пакупніцкай здольнасьці склаў $ 3900. Інфляцыя ў 2006 нахадзілася на ўзроўні 4%.

Куба мае чатыры агульнанацыянальныя тэлеканалы — «Кубавісьён», «Тэле — Ребельдэ», «Эдукатыва», «Эдукатыва II», а таксама кабэльны канал «Кубавісьён інтэрнасіёналь». Маюцца 6 агульнанацыянальных, 56 правінцыйных і муніцыпальных радыёстанцыяў, вядзецца радыёвяшчаньне на краіны Лацінскай Амэрыкі. Выходзяць 3 цэнтральныя газэты — штодзённыя «Гранма» (орган Кампартыі) і «Хувентуд рэбельдэ» (газэта Саюзу маладых камуністаў) і штотыднёвая «Трабахадорэс» (орган Прафцэнтру працоўных), маецца шэраг іншых штотыднёвікаў.

• Соэ Вальдэс — пісьменьніца
• Кампай Сэгунда — музыка, сьпявак і кампазытар

• Амбасада Беларусі на Кубе (рас.)
• Government of Cuba
• Chief of State and Cabinet Members
• Cuba from UCB Libraries GovPubs
• Map of Cuba (Political) 1994 °C.I.A./Univ. of Texas, Austin
• Welcome To Cuba — slideshow by Life magazine
• fotopedia.com, Selected photos of Cuba