Llingües dogón

Llingües dogón
Distribución xeográfica	El Sahel
Países	Malí  Burkina Fasu
Falantes	~600 mil
Filiación xenética	Nixero-congolesa   llingües dogón
Subdivisiones	Dogón occidental Dogón oriental Dogón norte
Códigu Glottolog	dogo1299
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües dogón constitúin una familia d'unos venti llingües emparentaes falaes polos diversos pueblos dogón que usualmente clasifíquense como una caña diverxente de les familia Níxer-Congu, anque'l llugar precisu qu'ocupen les llingües dogón nel árbol filoxenéticu ye bien inseguru. Dacuando fálase d'un idioma dogón, pero la enorme diverxencia interna nun xustifica'l considerar que toles variedaes dogón como dialeutos d'una mesma llingua.

Les llingües dogón fálense principalmente nel sur y este de Malí —na rexón sobre la ribera izquierda del ríu Níxer— y na rexón fronteriza de Burkina Fasu. Cuenta con unos 600.000 falantes.

Nel pasáu, la llingua dogón clasificar na caña de les llingües gur, magar anguaño esa hipótesis foi refugada por falta de sustentu, daes les diferencies tanto léxiques como gramaticales y la meyor conocencia que se tien de dambos grupos de llingües.

Suxiriéronse diverses agrupaciones sobre la base del porcentaxe de cognaos compartíos, sobre esa base Pokhorov (2010) considera la siguiente división, pa 14 de llingües dogón:

• Dogón occidental
  • Mombo
  • Ampari
  • Bunoge
• Dogón oriental
  • Dogón centroriental
    • Tommo so
    • Donno so
    • Yorno so
  • Dogón suroriental
    • Jamsay
    • Togo-Kan
  • Dogón nororiental
    • Toro Tegu
• Dogón septentrional
  • Dogón noroccidental
    • Nanga
    • Walo
    • Beni
  • Dogón nororiental
    • Yanda
    • Najamba-Kindige

Los numberales para distintes llingües dogón son:^[1][2]

GLOSA	Nororiental		Norcental		Najamba- Kindige	Pandu central			Mombo	Togo Kan	PROTO- DOGÓN
	Toro Tegu	Bakan Tey	Yanda Dom	Nanga		Donno So	Tommo So	Dogul Dom
'1'	túrú	tùmá	tùmáː	tùmâ	kúndé	tí / túru	tíː / túmɔ́	tɔ̀mɔ̀	tíːtà	tí	*ti- *tuma/*turu
'2'	lɛ̌y	yǒy	nɔ́ː ~ nó	wǒy	nôːy	lɛ̀y	néː	néːɡè	nɛ́ːŋɡá	lɔ́y	*lɛy lɔy<br~/>*noy/*neː-
'3'	tǎːlí	tàːní	táːndù	tàːndǐː	tàːndîː	tàːnu	tàːndú	táːndù	táːndì	tàːnú	*taːndɨ
'4'	nǎyⁿ	nìŋŋěyⁿ	cɛ́zɔ̀	nɔ̌yⁿ	kɛ́ːdʒɛ̀y	này	nǎy	kɛ́ːsɔ̀	kɛ́ːjɔ́	nǎyⁿ	*nay *kɛːʝɔ
'5'	nǔːyⁿ	nùmmǔyⁿ	nûm	nìmǐː	nùmîː	nùmoro	ǹnɔ́	ǹó	núːmù	núnɛ́ːⁿ	*numu-
'6'	kúréy	kúròy	kúlé	kúrê	kúlèy	kúlóy kulei	kúlóy	kúlè	kúléyⁿ	kúréː	*kuley~kuloy
'7'	sóyⁿ	síyⁿɔ̀yⁿ	swɛ́ː	súyɛ̂	swɛ̂y	sɔ̀y	sɔ́y	sɔ́ːwɛ̀	sɔ́ːlì	sɔ́ː	*sɔːwi
'8'	ɡáːrà	ɡáːrày	sáːɡè	ɡáːrɛ̀	sáːɡìː	ɡàɡllabra	ɡáɡìrà	sèːlé	séːlè	sìláà	?
'9'	láːrà	tèːsúm	twâː	tèːsǐː	twây	tùo el toɡɔ	túwːɔ́	tùːwɔ́	tóːwà	túwáà	*tuwa
'10'	pɛ́ró	pɛ́ːrú	píyél	pɛ́ːrú	píyɛ́lì	pɛ́lu	pɛ́l	pɛ́ːl	pɛ́ːlù	pɛ́rú	*pɛːlu

• Bendor-Samuel, John & Olsen, Elizabeth J. & White, Ann R. (1989) 'Dogon', in Bendor-Samuel & Rhonda L. Hartell (eds.) The Niger–Congo languages: A classification and description of Africa's largest language family (pp. 169–177). Lanham, Maryland: University Press of America.
• Hochstetler, J. Llee; Durieux, J.A. (2004) Sociolinguistic Survey of the Dogon Language Area. SIL International. Consultáu'l 30 de xunu de 2011.

• Promotora Española de Llingüística. «Lengua dogón» (castellanu).