Iniesta

Llenda al norte colos conceyos de Castillejo de Iniesta y Graja de Iniesta, al este colos de Villalpardo, Villarta y El Herrumblar, toos ellos na provincia de Cuenca, al sur con Villamalea (Albacete) y Ledaña y al oeste con Villanueva de la Jara y con La Peral, toos estos na provincia de Cuenca. Iniesta ye un conceyu asitiáu na contorna de La Manchuela, estremu oriental de La Mancha, nel sureste de la provincia de Cuenca, con 23.841 Has. de términu municipal, ocupando una de les mayores estensiones de terrén de tola provincia, y pertenez al Partíu Xudicial de Motilla del Palancar. Iniesta ta bien comunicada, tien carreteres locales cola N-320 y cola A-3 (autovía Madrid-Valencia). La so topografía ye llana y con ciertes elevaciones que-y confieren una personalidá propia. Entiende les pedaníes de Alcahozo y Casas de Juan Fernández, según el Sitiu de Consolación y Vadocañas.

Mientres munchos años fuéronse atopando en tol so estensu términu municipal numberosos restos arqueolóxicos de distintes dómines históriques, datándose aquellos más antiguos nel periodu neolíticu y la Edá del Bronce. Nel añu 1995 dar# en realizar la primer escavación científica desenterrando una necrópolis ibera conocida col nome de Punta del Barrionuevo, por tar asitiada a la fin de la cai d'esi nome, dientro del cascu urbanu. Darréu escavóse otra necrópolis ibérica onde apaeció unu de los mosaicos de cantares pintaos más antiguos de toos cuantos conocer nel arcu mediterraneu. De la dómina de la Romanización los restos atopaos son variaos y de máxima calidá: una ponte, dellos cercos, ares votivas, restos de villes romanes, monedes, etc., considerándose por una mayoría d'historiadores como l'antigua Egelasta, y consiguiendo una fama inusual pola calidá del so sal tan importante pa les salazones d'esa dómina que yera estrayida de les distintes mines qu'esistíen na zona. Nel periodu árabe llamóse Mandrona la Grande, siendo una zona fronteriza importante y nucleu económicu basáu nel cultivu del azafrán, la ganadería lanar y l'artesanía de les sos alfombres. Esa situación de frontera con Alarcón obligó-y a tener un castiellu, que sería esmocáu en tiempos de los Reis Católicos y del que queden delles muertes nel llamáu Torrexón. Alfonsu VIII reconquistar nel añu 1186 otorgándo-y una serie de privilexos. Pero va ser Alfonsu X el Sabiu quien-y conceda'l mesmu fueru qu'a Cuenca, y otros reis y señores van ampliar los sos privilexos, como lo fueron Alfonso d'Aragón, Xuan I, Enrique III, y los Reis Católicos. Pola so importancia económica, mientres los sieglos XIV, XV y XVI, Iniesta contribúi al caltenimientu de la Hermandá del Marquesáu de Villena como unu de los pueblos más importantes, siendo'l terceru pa votar nes Xuntes del Marquesáu, dempués de Villena y Chinchilla. D'esta dómina destaquen distintos personaxes y families pernomaes como son los Manuel, Albornoz, Infante d'Aragón, Pacheco, y como home más sobresaliente, D.Enrique d'Aragón, herederu legtimo del Marquesáu de Villena, del que nun llegó a esfrutar; que tuvo casa-palaciu en Iniesta, no qu'anguaño ye'l Conceyu, y ellaboró parte de los sos llibros na so biblioteca que llegó a cobrar gran fama nesa dómina, que na so mayoría fueron quemaos pol inquisidor Fray Lope de Barrientos (la xente creía que faía conxuros nel suétanu del castiellu). Carlos I, nel sieglu XVI, concede como dote a Sabela de Portugal la villa de Iniesta. La revuelta de les Comunidaes traxo hasta Iniesta al mesmu Obispu Acuña col fin de reclutar xentes pa lluchar contra'l rei. Mientres el reináu de Felipe II, según consta nos sos Rellaciones Topográfiques, Iniesta yera considerada como unu de los pueblos más influyentes de la provincia de Cuenca. Los sieglos vinientes van caltener l'enclave iniestense cola so importancia político-alministrativa, siendo en delles causes cabeza de partíu. El sieglu XVII destaca pol gran desenvolvimientu urbanísticu cola construcción d'importantes cases-palaciu na Villa. Yá nel sieglu XVIII sobresalen una serie de personaxes pernomaos de la vida relixosa del país: obispos, santos, etc. Les continues guerres decimonóniques y la política xeneral del país marcaron una decadencia histórica bien acusada non solo en Iniesta sinón en toles rexones d'España. Yá nel sieglu XX la revolución industrial na agricultura motivó un despegue xeneralizáu que solo se vio atayáu pola guerra civil de 1936 y la so dura posguerra. Dempués vendríen años d'emigración a les grandes ciudaes, principalmente Valencia y Barcelona, y tamién al estranxeru, hasta llegar al momentu actual como dómina de máximu nivel de vida enxamás algamáu na hestoria de Iniesta. Na actualidá, una gran parte de los residentes en Iniesta son emigrantes, que provienen mayoritariamente d'Ecuador y Rumanía.

El conceyu, que tien una superficie de 232,30 km²,^[2] cuenta según el padrón municipal pa 2017 del INE con 4337 habitantes y una densidá de 18,67 hab./km².

Gráfica d'evolución demográfica d'Iniesta ente 1842 y 2017

Población de derechu según los censos de población del INE.[3]      Población según el padrón municipal de 2017.[4]

Desglose de población según el Padrón Continuu por Unidá Poblacional del INE.

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Antonio García Gómez	UCD
1983-1987	Francisco Risueño Pérez	PDL-Ind.
1987-1991	Juan Vicente Cases Cases	PSOE
1991-1995	Juan Vicente Cases Cases	PSOE
1995-1999	Juan Vicente Cases Cases	PSOE
1999-2003	Juan Vicente Cases Cases	PSOE
2003-2007	Juan Vicente Cases Cases[6]	PSOE
2007-2011	Teodomiro Risueño Pérez[7]	PP
2011-2015	Teodomiro Risueño Pérez	PP
2015-2019	José Luis Merino Fajardo	PSOE
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

El conceutu de delda viva contempla solo les deldes con caxes y bancos relatives a creitos financieros, valores de renta fixa y préstamos o creitos tresferíos a terceros, escluyéndose, poro, la delda comercial.

Gráfica d'evolución de la delda viva del conceyu ente 2008 y 2014

Delda viva del conceyu en miles d'Euros según datos del Ministeriu de Facienda y Ad. Públiques.[8]

La delda viva municipal per habitante en 2014 xubía a 91,50 €.^[9]

 

Envalórase qu'a principios del añu 2008, Iniesta averar a 5.000 habitantes, con un gran desenvolvimientu económicu que se ve reflexáu nos sectores agrícola, industrial y ganaderu. Anque eminentemente cerealista, nes últimes décades el cultivu vitivinícola, con una capacidá d'ellaboración de más de 40 millones de kg. d'uva nes bodegues de la Cooperativa O.C.I., convirtió a Iniesta n'unu de los puntos más importantes de producción provincial. Coles mesmes, como productu alternativu a les tradicionales xeres agrícoles, el cultivu del xampiñón significó un verdaderu emburrie económicu, non solo pa Iniesta sinón tamién pa pueblos cercanos como Quintanar del Rey, Villanueva de la Jara o Casasimarro, produciendo ente ellos el 60% del cultivu nacional d'esti productu. Otros de los grandes recursos actuales, que pola so situación estratéxica ye un oficiu tradicional que parte de los antiguos y célebres carreteros iniestenses, ye'l tresporte pesáu de mercancíes, cuntando con una de les mayores flotes de vehículos pesaos de la provincia con un total averáu de 400 camiones. Hai de solliñar la puxanza de distintes empreses qu'en redol al sector primariu desenvolviéronse nos últimos años en Iniesta, como son la Cooperativa del xampiñón o la del vinu, una fábrica conservera, dos empreses comercializadoras de ceberes, o delles axencies de tresportes, según distintes empreses dedicaes a la cunicultura y a la ganadería porcina y ovina. Tamién ye importante'l desenvolvimientu actual de la construcción que da emplegu a numberoses persones. Con esti potencial económicu'l sector de los servicios atópase en continuu cambéu y desendolque ufiertando acaldía más posibilidaes y oportunidaes a tolos sos vecinos.

 

• Ilesia Parroquial de l'Asunción (sieglos XVI-XVIII): Templu relixosu de grandes proporciones, (60 m. de llargor, 20 m. d'anchu y 20 m d'altor a la cúpula) con una nave central y dos llaterales con distintes capiyes, siendo la más destacada la capiya mayor o nueva que cunta con una solería de Manises del sieglu XVIII. La ilesia nun guarda un estilu propiu definíu. Nel esterior sobresal una torre cuadrada de gran tamañu y nes sos fachaes cunta con dos portaes de bona traza anque austeres. Ente los sos oxetos de cultu destaca nel planu artísticu la custodia procesional del Corpus Christi, obra del orfebre conquense Francisco Becerril datada nel añu 1556.
• Ermita de la Concepción (sieglu XVI): Cortil d'orixe relixosu perteneciente a un antiguu conventu que nel so decorrer históricu foi, amás d'ermita, sede de sindicatu obreru na última guerra civil, tenada na posguerra, almacén de xampiñón hasta va pocos años, centru cultural, y na actualidá alluga'l Muséu Arqueolóxicu de Iniesta. Caltién la so cubrición orixinal de madera, llamada d'espiga.
• Casa-palaciu de D. Enrique d'Aragón (sieglu XVI): Anguaño ye la sede del Conceyu de la Villa. D'interés ye'l so Torrexón compuestu por una torre y un arcu principal que, según la tradición, daba accesu al antiguu castiellu, como tamién les sos portalaes o "portalones" que guarda ente les sos columnes una d'orixe romanu. L'interior ta totalmente tresformáu siendo reconocible tan solo l'antigua cárcel con columnes de piedra y madera.
• Casa-palaciu del Marqués de Melgarejo (sieglu XVI-XVII): Ye una de les poques grandes construcciones palaciegues que llegaron hasta los nuesos díes, teniendo una de les fachaes más interesantes del conxuntu arquiteutónicu de la Villa. Hasta va pocos años fixo la función de Casa-Cuartel de la Guardia Civil.
• Casa de los Canteros (sieglu XVI-XVII): Casa de gran amplitú con fachada señorial y escudu blasonado con águila bicéfala (imperial). Un patiu interior distribúi les distintes viviendes como carauterística principal y orixinal d'esti edificiu dientro de l'arquiteutura local. El nome d'esta casa vien dau per ser onde vivió un famosu militar de la guerra carlista apellidado Canteru.
• Casa de Dña. María de Luján (sieglu XVI-XVII): El so interior ta pocu reformáu, calteniendo inda'l so suelu orixinal. Destaca la so monumental fachada de piedra de sillería según les sos rexes. Tien influencies d'estilu herreriano y ye de les meyor calteníes.
• Casa de la Inquisición (sieglu XVI-XVII): Pola importancia que tuvo la Villa históricamente, hubo inquisidores qu'habitaron esta casa como manifiesta'l so escudu: cruz al centru, espada a la derecha, y a la izquierda una caña d'olivar.
• Casa de Pedru I el Cruel (sieglu XVI): Diz la lleenda qu'esta casa foi habitada pol rei Pedru I el Cruel. Tien dos fachaes blasonadas de bon trabayu en piedra y de grandes proporciones. La tradición iniestense asegura que, inda güei, los díes de lluna llena escúchense los lloros d'una moza que s'aguantó a chase col rei, o d'una amante que dexó zarrada'l rei na cueva de la casa cuando partió a engardir.
• Casa de les Talaya (sieglu XVIII): Fachada de traza regular y de gran tamañu. Na actualidá ta estremada en delles cases y nuna de les sos piedres puede lleese una inscripción cola fecha de construcción y el nome del so dueñu. Frente a ella puédese ver un mosaicu d'azulexos de Manises del sieglu XVIII cola imaxe de l'antigua Virxe de la Consolación.
• Plaza de Toros: El so orixe ye inciertu. Destaca la orixinalidá de la so construcción yá que s'atopa escavada no más alto del pueblu. Debaxo del graderíu de solombra inda se caltienen delles cueves que sirvieron de vivienda a les persones más humildes hasta apocayá tiempu. Al pie de la puerta de sol puede reparase una placa homenaxe dedicada al toreru Manuel Jiménez Díaz "Chicuelo II" nacíu nuna aldega de Iniesta nel añu 1926. L'afición taurina en Iniesta cunta na actualidá con dos toreros de reconocíu prestíu na zona, José Agustín (revolcones con dos coyones y arroz caldoso) "la esperanza de iniesta" y José Manuel Prieto.
• Muséu Llocal de Iniesta: Creáu y empobináu pel Centru d'Estudios de La Manchuela (C.Y.M.), tratar d'un muséu de tipu etnográficu y costumista. Destaquen, ente los sos fondos, coleiciones de indumentaria tradicional, preseos populares, mueble doráu y policromado, ornamientos relixosos, fotografía antigua y otros oxetos.
• Muséu Arqueolóxicu: Atópase allugáu na antigua ermita de la Concepción, del sieglu XVI, y alluga pieces arqueolóxiques correspondientes a distintos periodos históricos, anque ta especializáu na etapa ibera. Ente los sos fondos más destacaos destaca'l mosaicu de cantares pintaos datáu nel sieglu V e. C. que representa a una diosa sedente, que foi topáu na necrópolis conocida como Cerro Gil.

• Llista de conceyos de Cuenca
• Gastronomía de la provincia de Cuenca

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Iniesta.
• Páxina web non oficial con abondosa información sobre Iniesta.
• Páxina web oficial del Conceyu de Iniesta.