Wind
Wind (vom althochdütsche wint «de Wehendi») isch e underschidlich starchi Bewegig vo de Luft innere Atmosfäre.
Entstehig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Wind entstoht bi underschidlichem Luftdruck. Es flüssed solang Luftmasse vome Hochdruckgebiet ine Tüüfdruckzoone bis de Luftdruck uusgliche isch.
Windgschwindigkait und Windstärchi
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Gschwindigkait vom Wind wird mit verschidne Maass aagee; Meter pro Sekund (m/s), Kilometer pro Stund (km/h) oder i de Schifffahrt au i Knoote (1 kt = 1,852 km/h). För d Windstärchi gilt d Skala vom Bofor (Beaufort Bft). En Wind zwüschet 2 und 5 Bft wird als Brise bezaichnet. Windstärchene zwüschet 6 und 8 Bft wird als Wind mit de Abstufige starke, stiife und stürmische Wind bezaichnet. Bi Windstärkene ab 9 Bft ret ma vomene Sturm. Ame Wind mit de Windstärki 12 sait me Orkan. E starki aber churzi Luftbewegig isch e Böe.
Windrichtige
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Wind chan us allne Himmelsrichtige cho. Drumm findt me öpe uf alte Charte oder als Zaichnig uf Plätz d Windrose mit de vier Hauptrichtige (Norde, Oste, Süde und Weste) und de Zwüschebezaichnige (Nordoste, Südoste, Südweste und Nordweste).
Windnäme
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Je noch Land, Region oder Ort, händ d Lüüt em Wind underschidlichi Näme gee. Bekannti Wind sind; de Mistral z Südfrankrich, de Bora a de östliche Adriaküste, de Passat i Tropische Meeresgebiet und so witer. Underschidlichi Windrichtige oder Windstärchine sind au en Grund för en Name vome bestimmte Wind. So gits am Gempfersee vill Windnäme: la bise noire (N); la bise (NO); le séchard (NO, O); le vaudaire (O, SO; usem Walis); le bornan (S); la maurabia, le vent (SW); le vent blanc (W); le joran (NW, vom Jura); le rebat (e Loft wo vo de Seemitti ufs Land goot); les brises nocturnes (nächtlichi Löft, wo vom Land uf de See gönd und lokal ganz verschidnigi Näme hend). Le joran isch entlang vom ganze Jura bikannt.
Im alemannische Sprochruum gits Regione wo me eme bestimmte Wind au Luft oder Loft sait. D Luft (f), wo me dor d Nase iischnuufet, isch nöd de Luft (m), wo dors Tal bloost. Do e paar alemannischi Bispil vo underschidliche Bezaichnige för Wind und Lüft.
| Ort | Nord | Ost | Süüd | West | anderi |
| Mels | - | Riiwìnd (vom Rintl) |
SO: Taalùft (vom Wiistanetal) |
Ùnderwìnd (vom Walesee) |
Wätterwìnd |
| Appezäll | Vòrderlofd | Sònderwend Föö, Pföö |
Henderlofd Hönderlofd |
Seelofd, Chostetzer Stäälofd, Öörlipötscher etc. | |
| Rhintl | Underluft, Schöawäatterluft | Oster | Pföa | Heanderluft | - |
| Chesswil | Òòrdluft | Oosterwend | Pföö | Wöösterwend | - |
| Kt. Schaffuuse | Biise Schwòòbeluft |
Oberluft | Riiluft Truubechocher |
Underluft Regeluft |
- |
| Zörisee | Biise | Oberwind | Fööne | Twäärwind Underwind |
- |
| Aargi | Wälder (vom Schwarzwald) |
Byswind Oberwind |
Föön | Hinderwind | Gregooribiise (im Märze) |
| Zugersee | Bys | Bäärgbyys | Föön | Weschter | Aarbys, Flotschi |
| Uri | Byysä Rüüch |
Chlooserli | Feen | Twärr Weschter |
Schoon |
Arte vo Wind
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Biise
- Briise
- Föö
- Sunnewind (magnetisch gladni Taili, wo vo de Sunne is All ströömed)
- Sturm
- Thermik (z. B. Uuf- oder Fallwind)
- Wind wird au i de Medizin prucht (Laibwind för warmi, unagnehm schmeckendi Luft – umgangsprochlich Furz)
Lueg au
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Wind – Sammlig vo Multimediadateie