Jane Fonda

Jane Fonda
Fonda in 2015 op die Cannes-rolprentfees.
Geboortenaam	Jayne Seymour Fonda
Geboorte	21 Desember 1937 (1937-12-21) (86 jaar oud) New York-stad, New York, VSA
Nasionaliteit	Amerikaans
Beroep(e)	Aktrise, skryfster, aktivis
Aktiewe jare	1959–tans
Internet-rolprentdatabasis-profiel

Jane Fonda (geb. Jayne Seymour Fonda^[1] op 21 Desember 1937) is ’n Amerikaanse aktrise, skryfster en politieke aktivis, asook ’n fiksheidsghoeroe en voormalige model. Sy het die Oscar al twee keer gewen en in 2014 het sy ’n prys vir haar lewenslange bydrae tot die rolprentbedryf van die Amerikaanse Filminstituut ontvang.

Fonda het in 1960 haar verhoogdebuut gemaak in There Was a Little Girl, en vir haar spel is sy vir die eerste van twee Tony-pryse benoem. Later in dié jaar het sy haar rolprentdebuut gemaak in Tall Story. Sy het in die 1960's bekend geword danksy rolle in prente soos Period of Adjustment (1962), Sunday in New York (1963), Cat Ballou (1965), Barefoot in the Park (1967) en Barbarella (1968). Haar eerste benoeming vir ’n Oscar was vir die prent They Shoot Horses, Don't They? (1969), en daarna het nog ses benoemings gevolg. Sy het twee Oscars gewen: vir Klute (1971) en Coming Home (1978).

Fonda is die dogter van die akteur Henry Fonda en die Kanadees gebore sosiale vlinder Frances Ford Brokaw (geb. Seymour). Een van Jane se voorouers aan vaderskant was die stigter van die stad Fonda in die deelstaat New York (sien "Descendants of Jellis Douw Fonda (1614–1659)". fonda.org. en "Ancestry of Peter Fonda". genealogy.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Maart 2012.)^[2][3] Sy is genoem na Jane Seymour, die derde vrou van koning Hendrik VIII van Engeland, aan wie sy verlangs verwant is deur haar ma se familie.^[4] Sy het ’n broer, Peter, ook ’n akteur, en ’n halfsuster, Frances de Villers Brokaw.^[5]

Voor haar toneellooppbaan was Fonda ’n model en het sy twee keer op die voorblad van die tydskrif Vogue verskyn.^[6]

Fonda het in 1954 in toneelspel begin belangstel terwyl sy saam met haar pa in ’n welsynopvoering van The Country Girl gespeel het.^[6] In 1958 het sy die akteur, regisseur en toneelafrigter Lee Strasberg ontmoet en hy het vir haar gesê sy het talent. Dit het volgens Fonda haar hele lewe verander en toneelspeel was al waaraan sy daarna kon dink.^[7]

Ná haar verhoogloopbaan in die 1950's het sy in die 1960's in amper twee rolprente per jaar verskyn. Die eerste was Tall Story (1960). Daarna het Period of Adjustment en Walk on the Wild Side in 1962 gevolg. Vir laasgenoemde het sy ’n Golden Globe gewen vir die beste nuweling.

Ná nog ’n paar rolle het haar deurbraak in 1965 gekom met Cat Ballou. Dié komedie-western het vyf Oscar-benoemings gekry en was een van die top-10-prente by die loket. Hierna het die komedies Any Wednesday (1966) en Barefoot in the Park saam met Robert Redford (1967) gevolg. In 1968 is haar rol as ’n sekssimbool gevestig met die prent Barbarella. Vir haar spel in die tragedie They Shoot Horses, Don't They? (1969) het sy groot lof gekry, asook haar eerste Oscar-benoeming.

Fonda het in 1971 haar eerste Oscar vir beste aktrise gewen vir haar rol as ’n prostituut in die moordraaisel Klute. Sy het ook ’n Golden Globe daarvoor gewen, en in 1978 nog een vir Coming Home. Vir laasgenoemde het sy ook nog ’n Oscar gewen.

Tussen die twee laasgenoemde prente het Fonda op politieke aktivisme gefokus en nie eintlik in suksesvolle prente verskyn nie. Die komedie Fun with Dick and Jane (1977) word algemeen beskou as haar terugkeer. In dié jaar was sy ook in Julia, waarvoor sy positiewe resensies, ’n Bafta vir beste aktrise in ’n hoofrol, ’n Golden Globe vir beste aktrise in ’n dramaprent en ’n Oscar-benoeming gekry het.^[8] In dié tyd het sy aangekondig sy gaan haar toespits op prente oor belangrike sake, en sy het dit gedoen. Sy het nog ’n Bafta vir beste aktrise gewen vir haar spel in The China Syndrome, oor ’n toesmeerdery ná ’n ongeluk by ’n kernaanleg.

In 1980 het Fonda in 9 to 5 verskyn saam met Lily Tomlin en Dolly Parton. Dit was baie gewild by die loket en die prent in dié jaar met die tweede grootste finansiële sukses.^[9]

Fonda wou al lank saam met haar pa werk en het gehoop dit sal hul stram verhouding verbeter.^[8] Sy het die rolprentregte vir die toneelstuk On Golden Pond gekoop vir hulle twee.^[10] Vir die prent, met ook Katharine Hepburn in, het Henry Fonda sy enigste Oscar vir beste akteur gewen. Jane het dit namens haar pa ontvang omdat hy siek was. Hy is vyf maande later dood.^[8]

In die 1980's het Fonda in nog ’n paar prente gespeel en ’n Emmy in 1984 gewen vir The Dollmaker. Die romatiese drama Stanley & Iris (1990) saam met Robert de Niro was haar laaste rolprent vir 15 jaar.

Fonda het baie jare lank ballet geneem om fiks te bly, maar nadat sy haar voet seergemaak het tydens die verfilming van The China Syndrome, kon sy nie meer dans nie. Sy het aan aërobiese oefeninge begin deelneem onder Leni Cazden. Die Leni Workout het die Jane Fonda Workout geword, wat vir ’n tweede loopbaan vir Fonda gesorg het. Sy het jare daarmee volgehou.^[8] Dit word beskou as een van die redes vir die fiksheidsbewustheid onder middeljarige vroue destyds. In 1982 het Fonda haar eerste oefeningvideo, Jane Fonda's Workout, uitgereik wat geïnspireer is deur haar trefferboek Jane Fonda's Workout Book. Die video was ’n paar jaar lank die beste verkoper onder tuisvideo's; meer as ’n miljoen is verkoop. Nog 23 video's in die reeks het gevolg, waarvan altesaam 17 miljoen verkoop is – meer as enige ander oefeningvideoreeks.^[8]

Sy het tot in 1995 vyf boeke met oefeninge uitgereik asook 13 oudioprogramme. Twee fiksheid-DVD's het in 2010 gevolg, wat gemik was op ’n ouer gehoor.^[11]

In die vroeë 1990's, ná drie dekades as aktrise, het Fonda haar uittrede uit die rolprentbedryf aangekondig.^[12]

In Mei 2005 het sy na die skerm teruggekeer in die prent Monster-in-Law, saam met Jennifer Lopez.^[8] Twee jaar later het sy ’n byrol gehad in die drama Georgia Rule, saam met Felicity Huffman en Lindsay Lohan.

In 2009 het sy vir die eerste keer sedert 1963 weer op die verhoog verskyn in Moisés Kaufman se 33 Variations.^[13][14] Sy is vir ’n Tony vir beste aktrise in ’n verhooghoofrol benoem vir haar spel.^[15]

Hierna het nog rolprentrolle gevolg in All Together (2011), Peace, Love and Misunderstanding (2011), The Butler (2013), Better Living Through Chemistry, This is Where I Leave You (2014) en Youth (2015).

In die 1960's het Fonda begin deelneem aan die aktivistiese bedrywighede van die Amerikaanse burgerregtebeweging. Sy was sterk gekant teen die Viëtnamoorlog^[8] en het saam met ander akteurs op ’n toer na militêre dorpe aan die Amerikaanse weskus gegaan om met soldate te praat oor hul deelname. ’n Fliek is in 1972 van die toer gemaak, met sterk, openlike kritiek teen die oorlog deur manlike en vroulike soldate.

Sy het Hanoi in Julie 1972 tydens die oorlog besoek om die skade aan dyke in Noord-Viëtnam te bekyk en die Amerikaanse regering daarvan beskuldig dat hulle die dyke met opset vernietig.^[16] Benewens kritiek wat sy ontlok het met haar besoek aan beskadigde dorpe, hospitale, skole en fabrieke en haar kritisering van die Amerikaanse regering, is sy afgeneem waar sy op ’n Viëtnamese lugafweerwapen sit; die foto het sommige Amerikaners woedend gemaak^[17] en haar die bynaam "Hanoi Jane" besorg. In haar outobiografie van 2005 het sy geskryf sy is gemanipuleer om op die wapen te sit terwyl sy uitgeput was, en sy is jammer dat foto's daarvan geneem is.^[18]

In ’n onderhoud in 1988 met Barbara Walters het Fonda gesê sy is jammer oor sommige van haar dade en kommentaar en verskoning gevra vir Viëtnamsoldate wat sy seergemaak het. Sy het toe ook gesê sy is spyt oor die foto van haar op ’n lagafweerwapen van die vyand, wat dit laat lyk het of sy op Amerikaanse vliegtuie probeer skiet.^[19] In ’n onderhoud op 31 Maart 2005 in 60 Minutes het sy gesê: "The image of Jane Fonda, Barbarella, Henry Fonda's daughter … sitting on an enemy aircraft gun was a betrayal … the largest lapse of judgment that I can even imagine."^[20]

Saam met ander bekendes het Fonda in 1969 die besetting van Alcatraz-eiland deur Amerikaanse Indiane gesteun; hulle wou daarmee die aandag vestig op die mislukking van die Amerikaanse regering in verdrae vir Indiaanse sowereiniteit.^[21]

Sy het die Black Panthers en hul medestigter die aktivis en rewolusionêr Huey Newton in die vroeë 1970's gesteun en gesê: "Rewolusie is ’n daad van liefde; ons is die kinders van rewolusie, gebore om rebelle te wees. Dit is in ons bloed." Sy het die Black Panthers "ons rewolusionêre voorhoede" genoem en gesê: "Ons moet hulle ondersteun met liefde, geld, propaganda en waagmoed."^[22] Sy is sedert die 1970's ook betrokke by die feministiese beweging.

Fonda is op 14 Augustus 1965 in Las Vegas met haar eerste man, die Franse regisseur Roger Vadim, getroud.^[23] Hulle het ’n dogter, Vanessa, wat in 1968 in Parys gebore is. Sy is genoem na die aktrise en aktivis Vanessa Redgrave.^[24] Op 19 Januarie 1973, kort ná hul egskeiding, is Fonda in Los Angeles met die aktivis Tom Hayden getroud.^[25] Hul seun, Troy Garity, is in 1973 in Los Angeles gebore. Hy het sy ouma aan vaderskant se van gekry omdat die vanne "Fonda en Hayden te veel bagasie saamdra".^[26] In 1982 het Fonda en Hayden ’n swart Amerikaanse tiener, Mary Luana Williams, nieamptelik aangeneem.^[27] Sy was die dogter van lede van die Black Panthers.^[28] Fonda en Hayden is in 1990 geskei.^[29]

Sy is op 21 Desember 1991 in Florida met haar derde man, die CNN-stigter Ted Turner, getroud.^[30] Hulle is in Mei 2001 geskei.^[31] Borskanker is daarna by haar gediagnoseer en in November 2010 het sy ’n kwaadaardige knop laat uitsny.^[32]

In 1981 het Fonda die Kristalprys van Women in Film Los Angeles ontvang.^[33] en in 1994 het die Verenigde Nasies haar ’n welwillendheidsambassadeur gemaak.^[34] In 2004 het sy die Women's eNews 21 Leaders for the 21st Century-prys gekry as een van "sewe wat die wêreld verander het".^[35] In 2007 het sy ’n ere-Palme d'Or by die Cannes-rolprentfees ontvang.^[36] Nog net drie ander mense het dié spesiale prys ontvang.

In Desember 2008 is Fonda in die Kaliforniese eresaal (Hall of Fame) opgeneem.^[34][37] In 2009 het sy ’n lewensbydraeprys van die New York Women's Agenda gekry en in 2014 een van die Amerikaanse Filminstituut.^[38]

Benewens talle benoemings het Fonda die volgende pryse vir haar toneelspel gewen:

• Jane Fonda in die Internet-rolprentdatabasis
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Jane Fonda.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia