Göbekli Tepe

Göbekli Tepe (Turks: [gœbecˈli teˈpe],^[1] "Potbelly Hill";^[2] bekend as Girê Mirazan of Xirabreşkê in Koerdies^[3]) is 'n Neolitiese argeologiese terrein naby die stad Şanlıurfa in Suidoos-Anatolië, Turkye. Gedateer na die Pre-Pot Neolitikum, tussen ongeveer 9 500 en 8 000 vC, die terrein bestaan uit 'n aantal groot sirkelvormige strukture wat deur massiewe klippilare ondersteun word - die wêreld se oudste bekende megaliete. Baie van hierdie pilare is ryklik versier met abstrakte antropomorfiese besonderhede, kleredrag en reliëfs van wilde diere, wat argeoloë seldsame insigte oor prehistoriese godsdiens en die besondere ikonografie van die tydperk bied. Die 15 m hoë, 8 ha tell sluit ook baie kleiner reghoekige geboue, steengroewe en klipgesnyde reënbakke uit die Neolitikum in, sowel as 'n paar tenkens van bedrywigheid uit latere tydperke.

Die terrein is vir die eerste keer gebruik aan die begin van die Neolitiese tydperk, wat in Suidwes-Asië die verskyning van die oudste permanente menslike nedersettings op enige plek in die wêreld aandui. Prehistorici koppel hierdie Neolitiese Revolusie aan die koms van landbou, maar stem nie saam of boerdery mense laat vestig het of andersom nie. Göbekli Tepe, 'n monumentale kompleks wat op die bopunt van 'n rotsagtige bergtop gebou is, ver van bekende bronne van water en tot op hede geen duidelike bewyse van landbouverbouing opgelewer het nie, het 'n prominente rol in hierdie debat gespeel. Die terrein se oorspronklike ondersoeker, Duitse argeoloog Klaus Schmidt, het dit beskryf as die "wêreld se eerste tempel": 'n heiligdom wat gebruik word deur groepe nomadiese jagter-versamelaars uit 'n wye gebied, met min of geen permanente inwoners. Ander argeoloë het hierdie interpretasie uitgedaag en aangevoer dat die bewyse vir 'n gebrek aan landbou en 'n inwonende bevolking ver van voldoende was. Onlangse navorsing het ook daartoe gelei dat die huidige ondersoekers van Göbekli Tepe baie van die gevolgtrekkings wat Schmidt se interpretasie onderlê, hersien of laat vaar.^[4]

Die eerste keer opgemerk in 'n opname in 1963, is die belangrikheid van die terrein erken deur Schmidt, wat opgrawings daar gerig het vanaf 1995 tot sy dood in 2014. Sedertdien het werk voortgegaan onder die beskerming van die Istanbul Universiteit, Şanlıurfa Museum, en die Duitse Argeologiese Instituut, onder die algehele leiding van die Turkse prehistorikus Necmi Karul. Dit is in 2018 as 'n UNESCO-wêrelderfenisgebied aangewys, wat die uitstaande universele waarde daarvan erken as "een van die eerste manifestasies van mensgemaakte monumentale argitektuur".^[5] Teen 2021 is minder as 5% van die terrein opgegrawe.^[6]