Galloromaans

Galloromaanse tale
Geografiese verspreiding:	wêreldwyd
Genetiese klassifikasie:	Indo-Europees  Romaanse tale   Galloromaanse tale
Onderafdelings:	Frans Gallo Lorreins Normandies Champenois Waals Anglo-Normandies Oksitaans Arpitaans
Verspreiding van Galloromaanse tale

Die Galloromaanse tale tak van die Romaanse tale sluit Frans en verskeie ander tale wat in Frankryk, Monaco, die suide van België, noordelike Italië en Spanje en westelike Switserland, die Kanaaleilande en voormalige Franse kolonies en Franse oorsese gebiede gepraat word. Die Galloromaanse tale, te same met Iberoromaans en Retoromaans groepe, vorm Westelike Romaans.

Voor die aankoms van die Latynsprekende Romeine het die bewoners van die Galloromaanse taalgebied Germaanse tale, Keltiese tale of Baskies gepraat. Die Romeine het in die 2de eeu v.C. na wat nou die suide van Frankryk is, getrek waar hulle na 'n vierjaar lange veldtog, van 125 to 121 v.C., die provinsie Gallia Narbonensis gestig het wat van Toulouse tot by die Alpe gestrek het. Die res van Gallië, tot by die Ryn en die Lae Lande is in die Galliese oorlog van 58–51 v.C. deur Julius Caesar verower. Die mees noordelike deel van Gallia Belgica is deur Germaanssprekende Franke bewoon en later by die provinsie Laer-Germanië ingelyf.

Ondanks die feit dat die Latynsprekende Romeinse koloniste in Gallië slegs 'n klein minderheid was, was die stamme van Gallia Comata reeds voor die Romeinse verowering aan sterk Griekse en Romeinse invloede blootgestel. Die proses van verstedeliking het hier ook die geleidelike romanisering bevorder. Net die Nerviërs, Eburones, Kondruse en die Bataviërs in die heel noordelikste gedeelte het hulle tradisionele Keltiese en Germaanse beskawings bewaar. Hier het stamme eerder as dorpe en stede die grondslag van die maatskaplike organisasie gevorm, en gevolglik het hier een Germaanse dialek as Oudnederfrankies (Oud-Nederlands) oorleef. Ook die Germaanse dialekte in die Romeinse provinsies Laer- en Bo-Germanië is nouliks deur Latyn beïnvloed (behalwe vir 'n aantal leenwoorde) en het later tot die Duitse dialekte van die Rynland, Elsasser Duits en Lotharings Frankies ontwikkel.^[1] Germaans het egter veral in die Noordelike dialekte van Galloromaans 'n baie groter invloed op Galloromaans gehad as wat dit op enige ander Romaanse taalgroep gehad het.^[2]

In die suide het Baskies waarskynlik oorleef omdat daar in die Baskiese gebied nie veel groot dorpe was waar Latyn 'n vastrapplek kon kry nie.^[1] Die ander gebied waar 'n beduidende nie-Romaanse taal in die Galloromaanse taalgebied oorleef het is Bretagne. Daar word egter deur meeste vakkundiges gemeen dat die Keltiese sprekers van Bretons na romanisering van Frankryk uit Brittanje na die Noordweste van Frankryk gekom het.^[1]

In die ooste is Galloromaans waarskynlik van Rhaeto-Romaans afgesny deur die Boergondiërs en Allemniërs. Tussen 250 en 800 n.C. het die Allemniërs effektiewelik die Graubünden van die bo-Rhonevallei geskei. Die Boergondiërs het rofweg die gebied wat vandag die Franse deel van Switserland is beset waar hulle deur hulle Romaans onderdane geabsorbeer is terwyl die groter aantal Allemniërs hulle taal afgedwing het op wat vandag die Duitse gedeelte van Switserland is. Die Switserse Rhaeato-Romaans en die Ladienies van Suid-Tirol sou stadigaan krimp tot kleiner en kleiner eilande wat van ander Romaans sprekende gebied afgesny is.^[3]

Galloromaans kan onderverdeel word in die Oïltale, Oksitaans en Arpitaans. Hoewel Galloromaans algemeen as 'n geldige onderafdeling van die Romaanse tale gesien word, verteenwoordig Katalaans, wat gewoonlik onder die Iberoromaanse tale geklassifiseer word, 'n probleem as gevolg van ooreenkomste met Oksitaans. Sommige vakkundiges voel dus dat die hele gebied van die Franse taal gebied in die Ooste tot Spaans en Portugees in die Weste 'n enkele kontinuum vorm met Oksitaans-Katalaans 'n sone in die middel daarvan.^[1] Ethnologue gebruik dan ook byvoorbeeld 'n geheel en al ander verdeling waarin Oksitaans nie as deel van Galloromaans gesien word nie:^[4]

• Gallo-Iberies
  • Gallo-Romaans
    • Gallo-Italiaans (Emiliano-Romagnolo, Liguriaans, Lombardies, Piemontees, Venesiaans)
    • Gallo-Rhaetian
      • Oïl (Frans, Suidoostelike Oïltale)
      • Rhaetian (Friuliaans, Ladienies, Romansch)
  • Iberoromaans
    • Oos-Iberies (Katalaans-Valensiaans-Balearies)
    • Oksitaans (Auvergnat, Gaskons, Limousin, Languedocien, Provensaal, Shuadit)
    • Wes-Iberies (Asturo-Leonees, Asturiaans, Miranda do Douro, Extremaduries, Ladino, Spaans, Loreto-Ucayali, Portugees-Galicies, Fala, Galicies, Portugees)

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Galloromaans.
• (en) "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Gallo-Romance". Ethnologue. Besoek op 30 Maart 2018.