‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬

‫اﺑﻮﻋﻠﯽ اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ‬

‫ﻧﺎﺷﺮ ﭼﺎﭘﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺳﻞ‬

‫ﻧﺎﺷﺮ دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 5‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬
‫‪23‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪23‬‬ ‫ﻣ ﺸ ﺨ ﺼ ﺎ ت ﮐﺘ ﺎ ب‬
‫‪23‬‬ ‫]ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن )ﻣﺘﻦ([‬
‫‪23‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫‪23‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪26‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪26‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪27‬‬ ‫ﻧﺴﺦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪27‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪27‬‬ ‫اﻟ ﻒ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق ﻣﺼﺮ‬
‫‪28‬‬ ‫ب‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺼّﺤﺢ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‬
‫‪28‬‬ ‫ج‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ‬
‫‪29‬‬ ‫د‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ‬
‫‪31‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪31‬‬ ‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﻓﺘﺎدﮔﯽ از ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪32‬‬ ‫ﺷﯿﻮه ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪32‬‬ ‫‪ .2‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮوح در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪32‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪33‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻓﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪34‬‬ ‫‪ .3‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎورﻗﯽ و ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪34‬‬ ‫‪ .4‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن در ﻃﺐ‬
‫‪34‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 6‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫‪35‬‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ و رﯾﺸﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت آن‬

‫‪36‬‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ و ﮔﺮدش ﺧﻮن ﮐﻮﭼﮏ )رﯾﻮي(‬
‫‪37‬‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ و ﮔﺮدش ﺧﻮن ﺑﺰرگ )ﮔﺮدش ﻣﺤﯿﻄﯽ(‬
‫‪38‬‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﺼﺎب دﻣﺎﻏﯽ و رﯾﺸﻪ اﺧﺘﻼف در آن‬
‫‪39‬‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن اورﻃﯽ )آﺋﻮرت( و اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﺮوق اﮐﻠﯿﻠﯽ )ﮐﺮوﻧﺮي(‬
‫‪40‬‬ ‫ﻣﺒﺪا ورﯾﺪﻫﺎ ﻗﻠﺐ ﯾﺎ ﮐﺒﺪ‬
‫‪40‬‬ ‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪40‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪41‬‬ ‫اﻟ ﻒ‪ .‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻠﻤﺎت‬
‫‪46‬‬ ‫ب‪ .‬ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺘﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﺧﯽ از واژه ﻫﺎ‬
‫‪47‬‬ ‫ت‪ .‬اﺷﮑﺎﻻت ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫‪50‬‬ ‫ج‪ .‬دﺳﺘﮑﺎري و ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻃﺒﯽ‬
‫‪50‬‬ ‫د‪ .‬اﻓﺘﺎدﮔﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪51‬‬ ‫ذ‪ .‬اﺷﺘﺒﺎه در ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﺳﺎﻣﯽ داروﻫﺎ‬
‫‪51‬‬ ‫رﻣﻮز ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫‪52‬‬ ‫]ﺧﻄﺒﮥ اﻟﮑﺘﺎب[‬
‫‪53‬‬ ‫اﻟِْﮑَﺘﺎُب اَﻷﱠوُل اُﻷُﻣﻮُر اﻟُْﮑﻠﱢﱠﯿُﮥ ِﻣْﻦ ِﻋْﻠِﻢ اﻟﱢﻄِﺐ َﯾْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ أَْرﺑََﻌِﮥ ُﻓُﻨﻮٍن‪:‬‬
‫‪53‬‬ ‫اﻟَْﻔﱡﻦ اَﻷﱠوُل ِﻣَﻦ اﻟِْﮑَﺘﺎِب اﻷﱠوِل ﻓِﯽ َﺣﱢﺪ اﻟﱢﻄﱢﺐ َو َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎﺗِِﻪ ِﻣَﻦ اُﻷُﻣﻮِر اﻟﱠﻄِﺒﯿِﻌﱠﯿِﮥ َﯾْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋﻠَﯽ ِﺳﱠﺘِﮥ َﺗَﻌﺎﻟ ِﯿَﻢ‪.‬‬
‫‪53‬‬ ‫]اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ ﺣﺪ اﻟﻄﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻪ[‬
‫‪53‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻷﱠوُل ِﻣَﻦ اﻟﱠﺘْﻌﻠِﯿِﻢ اﻷﱠوِل ِﻣَﻦ اﻟَْﻔﱢﻦ اَﻷﱠوِل ِﻣَﻦ اﻟِْﮑَﺘﺎِب اﻷﱠوِل ِﻣْﻦ ِﮐَﺘﺎِب اﻟَْﻘﺎُﻧﻮِن ﻓِﯽ َﺣﱢﺪ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪.‬‬
‫‪55‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ﻓِﯽ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎِت اﻟﱢﻄِﺐ‬
‫‪57‬‬ ‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ِﻓﯽ اﻷْرَﮐﺎِن َو ُﻫَﻮ َﻓْﺼٌﻞ َواِﺣٌﺪ‬
‫‪59‬‬ ‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ِﻓﯽ اﻷْﻣِﺰَﺟِﮥ َو ُﻫَﻮ َﺛﻼَﺛُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬
‫‪59‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ِﻓﯽ اﻟِْﻤَﺰاِج‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 7‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪64‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ﻓِﯽ أَْﻣِﺰَﺟِﮥ اﻷْﻋَﻀﺎِء‬
‫‪65‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ﻓِﯽ أْﻣِﺰَﺟِﮥ اَﻷْﺳَﻨﺎِن َو اَﻷْﺟَﻨﺎِس‬
‫‪69‬‬ ‫اﻟﱠﺘْﻌﻠِﯿُﻢ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ﻓِﯽ اَﻷْﺧﻼِط َو ُﻫَﻮ َﻓْﺼﻼِن‬
‫‪69‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ﻓِﯽ َﻣﺎِﻫﱠﯿِﮥ اﻟِْﺨْﻠِﻂ َو أَْﻗَﺴﺎِﻣِﻪ‬
‫‪75‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ »‪ «4‬ﻓِﯽ َﮐْﯿِﻔﱠﯿِﮥ َﺗَﻮﻟ ﱡِﺪ اَﻷْﺧﻼِط‬
‫‪78‬‬ ‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ َﻓْﺼٌﻞ َواِﺣٌﺪ َو َﺧْﻤُﺲ ُﺟَﻤٍﻞ‬
‫‪78‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ ِﻓﯽ َﻣﺎِﻫﱠﯿِﮥ اﻟُْﻌْﻀِﻮ َو أْﻗَﺴﺎِﻣِﻪ‬
‫‪86‬‬ ‫اﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟُْﺄوﻟ َﯽ ِﻓﯽ اﻟِْﻌَﻈﺎِم َو ِﻫَﯽ َﺛﻼُﺛﻮَن َﻓْﺼًﻠﺎ‬
‫‪86‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل َﮐﻼٌم ُﮐﻠﱢﱞﯽ ِﻓﯽ اﻟِْﻌَﻈﺎِم َو اﻟَْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ‬
‫‪87‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟِْﻘْﺤ ِﻒ‬
‫‪89‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻣﺎ ُدوَن اﻟِْﻘْﺤ ِﻒ‬
‫‪89‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎِم اﻟَْﻔﱠﮑْﯿِﻦ َو اَﻷْﻧ ِﻒ‬
‫‪91‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻷْﺳَﻨﺎِن‬
‫‪92‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ﻓِﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﺼْﻠِﺐ‬
‫‪93‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎﺑُِﻊ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟِﻔْﻘَﺮاِت‬
‫‪94‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ ﻓِﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟُْﻌُﻨِﻖ َوَﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎِﻣِﻪ‬
‫‪97‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ﻓََﻘﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر َوَﻣَﻨﺎﻓِِﻌَﻬﺎ »‪«1‬‬
‫‪98‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﻌﺎِﺷُﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻓْﻘَﺮاِت اﻟَْﻘَﻄِﻦ‬
‫‪98‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺤﺎِدَي َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﻌُﺠِﺰ‬
‫‪98‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧَِﯽ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟُْﻌْﺼُﻌِﺺ‬
‫‪98‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ َِﺚ َﻋَﺸَﺮ َﮐﻼٌم َﮐﺎﻟَْﺨﺎِﺗَﻤِﮥ ِﻓﯽ »‪َ «1‬ﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﺼْﻠِﺐ‬
‫‪99‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑَِﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻷْﺿﻼِع‬
‫‪99‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣَﺲ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﻘِﺺ‬
‫‪100‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدَس َﻋَﺸَﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱠﺘْﺮُﻗَﻮِة‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 8‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪100‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎﺑَِﻊ َﻋَﺸَﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﮑِﺘ ِﻒ‬
‫‪101‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣَﻦ َﻋَﺸَﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﻌُﻀِﺪ‬
‫‪102‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳَﻊ َﻋَﺸَﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‬
‫‪102‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟِْﻤْﺮﻓَِﻖ‬
‫‪102‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺤﺎِدي َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‬
‫‪103‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ واﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ُﻣْﺸِﻂ اﻟَْﮑ ِﻒ‬
‫‪104‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اَﻷَﺻﺎﺑِِﻊ‬
‫‪105‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﻈُﻔِﺮ‬
‫‪105‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ واﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎم اﻟَْﻌﺎﻧَِﮥ‬
‫‪105‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن َﮐﻼٌم ُﻣْﺠَﻤٌﻞ ِﻓﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‬
‫‪105‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎﺑُِﻊ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋْﻈِﻢ اﻟَْﻔِﺨِﺬ‬
‫‪106‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺴﺎِق‬
‫‪106‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ َواﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ‬
‫‪107‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﻼُﺛﻮَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎِم »‪ «1‬اﻟَْﻘَﺪِم‬
‫‪109‬‬ ‫اﻟُْﺠْﻤﻠَُﮥ اﻟﱠﺜﺎﻧَِﯿُﮥ ﻓِﯽ اﻟَْﻌَﻀِﻞ و ِﻫَﯽ َﺛﻼُﺛﻮَن »‪َ «1‬ﻓْﺼًﻠﺎ »‪«2‬‬
‫‪109‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل َﮐﻼًم ُﮐﻠﱢﱞﯽ ﻓِﯽ اﻟَْﻌَﺼِﺐ َو اﻟَْﻌَﻀِﻞ َو اﻟَﻮَﺗِﺮ َو اﻟﱢﺮﺑَﺎِط‬
‫‪109‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱢﺜﺎﻧِﯽ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﻮْﺟِﻪ »‪«4‬‬
‫‪109‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﺠْﺒَﻬِﮥ »‪«5‬‬
‫‪110‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟُْﻤْﻘﻠِﮥ‬
‫‪110‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﺠْﻔِﻦ‬
‫‪111‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﺨﱢﺪ‬
‫‪112‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎﺑُِﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺸَﻔِﮥ‬
‫‪112‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟِْﻤْﻨَﺨِﺮ‬
‫‪112‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 9‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪114‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﻌﺎِﺷُﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺮْأِس‬
‫‪116‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺤﺎِدَي َﻋَﺸَﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﺤْﻨَﺠَﺮِة‬
‫‪117‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ َﻋَﺸَﺮ ﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟُْﺤْﻠُﻘﻮِم َو اﻟَْﺤْﻠِﻖ »‪«3‬‬
‫‪118‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ َِﺚ َﻋَﺸَﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اِﻣِﯽ‬
‫‪118‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪118‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن‬
‫‪118‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣَﺲ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟُْﻌُﻨِﻖ »‪«3‬‬
‫‪118‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدَس َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺼْﺪِر‬
‫‪119‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎﺑَِﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟَْﻌُﻀِﺪ‬
‫‪121‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣَﻦ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‬
‫‪122‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳَﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‬
‫‪122‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اَﻷَﺻﺎﺑِِﻊ‬
‫‪124‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺤﺎِدي واﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱡﺼْﻠِﺐ‬
‫‪124‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﺒْﻄِﻦ‬
‫‪125‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اُﻷْﻧَﺜَﯿْﯿِﻦ‬
‫‪125‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﻤَﺜﺎﻧَِﮥ‬
‫‪125‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺬَﮐِﺮ »‪«1‬‬
‫‪126‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟَْﻤْﻘَﻌَﺪِة‬
‫‪126‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎﺑُِﻊ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟَْﻔِﺨِﺬ‬
‫‪127‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ َو اﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱠﺴﺎِق َو اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ‬
‫‪128‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ واﻟِْﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟَْﻘَﺪِم‬
‫‪129‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَﺜﻼُﺛﻮَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ أََﺻﺎﺑِِﻊ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‬
‫‪130‬‬ ‫اﻟُْﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟﱠﺜﺎﻟ َِﺜُﮥ ِﻓﯽ اﻟَْﻌَﺼِﺐ و ِﻫَﯽ ِﺳﱠﺘُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬
‫‪130‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل َﮐﻼٌم َﺧﺎﱞص ﻓِﯽ اﻟَْﻌَﺼِﺐ »‪«1‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 10‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪131‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﻌَﺼِﺐ اﻟﱢﺪَﻣﺎِﻏﱢﯽ َو َﻣَﺴﺎﻟ ِِﮑِﻪ‬
‫‪135‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﺼِﺐ »‪ُ «4‬ﻧَﺨﺎِع اﻟُْﻌُﻨِﻖ َو َﻣَﺴﺎﻟ ِِﮑِﻪ‬
‫‪137‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﺼِﺐ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر »‪«1‬‬
‫‪137‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﺼِﺐ اﻟَْﻘَﻄِﻦ »‪«3‬‬
‫‪138‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﻌَﺼِﺐ اﻟَْﻌُﺠِﺰﱢي َو اﻟُﻌْﺼُﻌِﺼِﯽ »‪«4‬‬
‫‪138‬‬ ‫اﻟُْﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟﱠﺮاﺑَِﻌُﮥ ِﻓﯽ اﻟﱠﺸَﺮاِﯾﯿِﻦ َو ِﻫَﯽ َﺧْﻤَﺴُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬
‫‪138‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل »‪ِ «1‬ﻓﯽ ِﺻَﻔِﮥ اﻟﱠﺸَﺮاِﯾﯿِﻦ »‪«2‬‬
‫‪138‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟَْﻮِرﯾِﺪِي‬
‫‪139‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟﱠﺼﺎِﻋِﺪ »‪«3‬‬
‫‪140‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎﻧَْﯿِﻦ اﻟﱡﺴَﺒﺎِﺗﱠﯿْﯿِﻦ‬
‫‪140‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟﱠﻨﺎِزِل »‪«7‬‬
‫‪143‬‬ ‫اﻟُْﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟَْﺨﺎِﻣَﺴُﮥ ﻓِﯽ اﻷْوِرَدِة َو ِﻫَﯽ َﺧْﻤَﺴُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬
‫‪143‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ﻓِﯽ ِﺻَﻔِﮥ اﻷْوِرَدِة‬
‫‪143‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟَْﻮِرﯾِﺪ اﻟُْﻤَﺴﱠﻤﯽ ﺑِﺎﻟَْﺒﺎِب »‪«1‬‬
‫‪144‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اَﻷْﺟَﻮِف َو َﻣﺎ َﯾْﺼَﻌُﺪ ِﻣْﻨُﻪ »‪«3‬‬
‫‪146‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ أْوِرَدِة اﻟَْﯿَﺪْﯾِﻦ »‪«1‬‬
‫‪147‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ ﻓِﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اَﻷْﺟَﻮِف اﻟﱠﻨﺎِزِل‬
‫‪150‬‬ ‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ اﻟُْﻘَﻮي َو اَﻷْﻓَﻌﺎِل َو ُﻫَﻮ ُﺟْﻤَﻠٌﮥ َو َﻓْﺼٌﻞ‬
‫‪150‬‬ ‫اﻟُْﺠْﻤَﻠُﮥ ِﻓﯽ اﻟُْﻘَﻮي َو ِﻫَﯽ ِﺳﱠﺘُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬
‫‪150‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ِﻓﯽ أَْﺟَﻨﺎِس اﻟُﻘﻮي ﺑَِﻘْﻮٍل ُﮐﻠﱢٍﯽ‬
‫‪150‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻧِﯽ ِﻓﯽ اﻟُْﻘَﻮي اﻟﱠﻄِﺒﯿِﻌﱠﯿِﮥ اﻟَْﻤْﺨُﺪوَﻣِﮥ‬
‫‪151‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎﻟ ُِﺚ ِﻓﯽ اﻟُْﻘَﻮي »‪ «6‬اﻟﱠﻄِﺒﯿِﻌﱠﯿِﮥ اﻟَْﺨﺎِدَﻣِﮥ‬
‫‪154‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاﺑُِﻊ ِﻓﯽ اﻟُْﻘَﻮي اﻟَْﺤَﯿَﻮاﻧِﱠﯿِﮥ‬
‫‪156‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟَْﺨﺎِﻣُﺲ ﻓِﯽ اﻟُْﻘَﻮي اﻟﱠﻨْﻔَﺴﺎﻧِﱠﯿِﮥ اﻟُْﻤْﺪِرَﮐِﮥ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 11‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪158‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ﻓِﯽ اﻟُْﻘَﻮي اﻟﱠﻨْﻔَﺴﺎﻧِﱠﯿِﮥ اﻟُْﻤَﺤﱢﺮَﮐِﮥ‬
‫‪158‬‬ ‫اﻟَْﻔْﺼُﻞ اَﻷِﺧﯿُﺮ ﻓِﯽ اَﻷْﻓَﻌﺎِل‬
‫‪159‬‬ ‫ﻓﻬﺮس اﻟﻌﻨﺎوﯾﻦ‬
‫‪162‬‬ ‫]ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن )ﺗﺮﺟﻤﻪ([‬
‫‪162‬‬ ‫]ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ[‬
‫‪169‬‬ ‫]ﻣﻘﺪﻣﻪ[‬
‫‪171‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اول »ﮐّﻠﯿﺎت ﻋﻠﻢ ﻃّﺐ«‬
‫‪171‬‬ ‫ﻓﻦ اّول از ﮐﺘﺎب اّول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن از اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻦ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﺶ آﻣﻮزش اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪171‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪171‬‬ ‫آﻣﻮزش اّول ]در ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن[‬
‫‪171‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬
‫‪171‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪173‬‬ ‫اﺷﮑﺎل ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬
‫‪173‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬
‫‪173‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪174‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫‪174‬‬ ‫‪ .1‬ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي‬
‫‪174‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ‬
‫‪175‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺒﺐ ﺻﻮري‬
‫‪175‬‬ ‫‪ .4‬ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ‬
‫‪176‬‬ ‫]ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ دارد[‬
‫‪176‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي‬
‫‪176‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫‪179‬‬ ‫آﻣﻮزش دوم ارﮐﺎن و آن ﯾﮏ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 12‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪179‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪179‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ارﮐﺎن‬
‫‪179‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪182‬‬ ‫»اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ ﻣﺰاج«‬
‫‪185‬‬ ‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪186‬‬ ‫ﻣﺰاج داروﻫﺎ »‪«2‬‬
‫‪189‬‬ ‫ﻣﺰاجﻫﺎي ﺳﺎده و ﻣﺎدي‬
‫‪189‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎ ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﺎدي‬
‫‪190‬‬ ‫آﻣﻮزش ﺳﻮم ﻣﺰاجﻫﺎ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪190‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪190‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﻣﺰاج »‪«1‬‬
‫‪190‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪192‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻣﺰاج اﻋﻀﺎ‬
‫‪192‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪192‬‬ ‫ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪193‬‬ ‫ﺳﺮدﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪194‬‬ ‫ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪195‬‬ ‫ﺧﺸﮏﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪196‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺰاجﻫﺎي ﺳﻦ و ﺟﻨﺴﯿﺖ‬
‫‪196‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪197‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻃﺒﯿﺒﺎن درﺑﺎره ﻣﺰاج ﮐﻮدك و ﺟﻮان‬
‫‪197‬‬ ‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫‪200‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﺟﻨﺴﯿﺖ در ﻧﻮع ﻣﺰاج‬
‫‪201‬‬ ‫آﻣﻮزش ﭼﻬﺎرم اﺧﻼط و آن دو ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 13‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪201‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪201‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اّول ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺧﻠﻂ و اﻗﺴﺎم آن‬
‫‪201‬‬ ‫ﺧ ﻠ ﻂ؛‬
‫‪202‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪202‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪن‬
‫‪203‬‬ ‫اﺻﻨﺎف رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي و ﻏﯿﺮ زاﯾﺪ‬
‫‪203‬‬ ‫اﺟﻨﺎس ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﺧﻼط‬
‫‪203‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪203‬‬ ‫ﺧﻮن‪:‬‬
‫‪205‬‬ ‫ﺑﻠﻐﻢ‪:‬‬
‫‪208‬‬ ‫ﺻﻔﺮاء‪:‬‬
‫‪208‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪209‬‬ ‫ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ »‪«1‬‬
‫‪211‬‬ ‫ﺳﻮداء‬
‫‪211‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪212‬‬ ‫ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪215‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺧﻠﻄﻬﺎ در ﺑﺪن‬
‫‪215‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪218‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻠﻂ در ﺑﺪن »‪«1‬‬
‫‪218‬‬ ‫ﺧﻠ ﻂ ﺧ ﻮن‬
‫‪218‬‬ ‫ﺧﻠﻂ ﺻﻔﺮاء‬
‫‪218‬‬ ‫ﺧ ﻠ ﻂ ﺑ ﻠﻐﻢ‬
‫‪219‬‬ ‫ﺧﻠﻂ ﺳﻮداء‬
‫‪219‬‬ ‫دﻻﯾﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء در ﺑﺪن »‪«2‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 14‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪221‬‬ ‫ﻋﻼﯾﻢ اﻓﺘﺮاﻗﯽ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺰاج ﺳﻮداوي‬
‫‪222‬‬ ‫ﻓﻀﻮﻻت و ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ ﮔﻮارش‬
‫‪222‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺮاغ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺧﻼط رﻗﯿﻖ‬
‫‪223‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺧﻼط در ﺑﺪن‬
‫‪223‬‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺗﺨﯿﻼت در ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺧﻼط‬
‫‪223‬‬ ‫آﻣﻮزش ﭘﻨﺠﻢ در ﯾﮏ ﻓﺼﻞ و ﭘﻨﺞ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫‪223‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪223‬‬ ‫ﻓ ﺼ ﻞ ﺣ ﻘﯿ ﻘ ﺖ ﻋ ﻀ ﻮ و ا ﻗ ﺴ ﺎ م آ ن‬
‫‪223‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪224‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن‬
‫‪226‬‬ ‫ﻓﻮاﯾﺪ وﺟﻮد ﻏﺸﺎﻫﺎ در ﺑﺪن‬
‫‪227‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪229‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪231‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ از ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‬
‫‪231‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺎده »‪«1‬‬
‫‪232‬‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺧﻮن اﯾﺎم ﻋﺎدت در ﺟﻨﯿﻦ »‪«2‬‬
‫‪233‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي و اﻋﻀﺎي دﻣﻮي‬
‫‪234‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺒﺪأ ﻋﺼﺐ‬
‫‪234‬‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ روﯾﺶ ﭘﺮدهﻫﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ‬
‫‪235‬‬ ‫اﻋﻀﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺪن و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫‪236‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪن »‪«1‬‬
‫‪237‬‬ ‫آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ درﺑﺎره اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫‪238‬‬ ‫ﻓﺎﯾﺪه‪:‬‬
‫‪238‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 15‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪238‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﻋﻤﻮﻣﯽ درﺑﺎره اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﺑﻨﺪﮔﺎهﻫﺎ »‪«1‬‬
‫‪238‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪239‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠّﻮف و ﻣﺼﻤﺖ‬
‫‪240‬‬ ‫ﻣﻔﺎﺻﻞ و اﻗﺴﺎم آن »‪«2‬‬
‫‪241‬‬ ‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺟﻨﺎغ »‪«1‬‬
‫‪241‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ »‪«2‬‬
‫‪241‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪242‬‬ ‫درزﻫﺎي ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‬
‫‪243‬‬ ‫اﺷﮑﺎل ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﺮ‬
‫‪244‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي زﯾﺮﯾﻦ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‬
‫‪245‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻓﮏ و ﺑﯿﻨﯽ‬
‫‪245‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪246‬‬ ‫ﺑﯿﻨﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن‬
‫‪247‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ‬
‫‪248‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دﻧﺪانﻫﺎ‬
‫‪249‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺸﺖ‬
‫‪249‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎ‬
‫‪251‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﮔﺮدن و ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي آن‬
‫‪252‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪253‬‬ ‫)ﻣﻔﺎﺻﻞ ﮔﺮدن(‬
‫‪254‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن‬
‫‪255‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن‬
‫‪256‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ‬
‫‪257‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 16‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪258‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ‬
‫‪258‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ‬
‫‪258‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﮔﻔﺘﺎر ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺸﺖ‬
‫‪259‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دﻧﺪهﻫﺎ‬
‫‪260‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ‬
‫‪260‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه‬
‫‪261‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘ ﻒ‬
‫‪262‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﺎزو‬
‫‪263‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺎﻋﺪ‬
‫‪264‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ آرﻧﺞ‬
‫‪265‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﭻ‬
‫‪265‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐ ﻒ دﺳﺖ‬
‫‪266‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻧﮕﺸﺘﺎن‬
‫‪268‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺎﺧﻦ‬
‫‪268‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه )ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه( »‪«1‬‬
‫‪269‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺎ »‪«1‬‬
‫‪269‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ران‬
‫‪270‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق‬
‫‪271‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ زاﻧﻮ‬
‫‪271‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﯽام‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﮔﺎم‬
‫‪274‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم درﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ »‪ «1‬آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» :‬‬
‫‪274‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﮐﻠﯽ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬وﺗﺮ و رﺑﺎط‬
‫‪275‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺻﻮرت‬
‫‪275‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 17‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪275‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺮه ﭼﺸﻢ‬
‫‪275‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻠﮏ‬
‫‪276‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪277‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻟﺐ‬
‫‪278‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ‬
‫‪278‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‬
‫‪278‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪279‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎن(‬
‫‪280‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه دﻫﺎن(‬
‫‪280‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺟﻮﻧﺪه(‬
‫‪281‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﺮ‬
‫‪281‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪281‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واروﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ(‬
‫‪281‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واروﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺟﻠﻮ(‬
‫‪281‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ(‬
‫‪282‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ(‬
‫‪283‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ(‬
‫‪283‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﻨﺠﺮه‬
‫‪283‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪284‬‬ ‫)ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ( »‪«1‬‬
‫‪284‬‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﺣﻨﺠﺮه »‪«6‬‬
‫‪285‬‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻨﺠﺮه‬
‫‪286‬‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه‬
‫‪286‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻠﻮ »‪«3‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 18‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪286‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ‬
‫‪287‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي زﺑﺎن‬
‫‪287‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﺮدن‬
‫‪288‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ »‪«3‬‬
‫‪288‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪289‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ(‬
‫‪289‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﻨﺒﺴﻄﮑﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ(‬
‫‪290‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو‬
‫‪291‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪291‬‬ ‫)ﻧﻮع دوم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو(‬
‫‪292‬‬ ‫)ﻧﻮع ﺳﻮم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو(‬
‫‪293‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎﻋﺪ‬
‫‪293‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪293‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪293‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪293‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪294‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه(‬
‫‪294‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روﮔﺮداﻧﻨﺪه(‬
‫‪295‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﭻ‬
‫‪295‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪295‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪295‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪296‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ اﻧﮕﺸﺘﺎن‬
‫‪296‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 19‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪297‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪298‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﻮم(‬
‫‪298‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﮐ ﻒ(‬
‫‪299‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﭘﺸﺖ‬
‫‪299‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪299‬‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﻠﻮ‬
‫‪300‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﮑﻢ‬
‫‪301‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ‬
‫‪302‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺜﺎﻧﻪ‬
‫‪302‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ‬
‫‪302‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻘﻌﺪ‬
‫‪302‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ران‬
‫‪302‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪303‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪304‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪305‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ داﺧﻞ( »‪«6‬‬
‫‪305‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪305‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪه ران(‬
‫‪306‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺳﺎق و زاﻧﻮ‬
‫‪306‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪307‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪308‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞ ﮔﺎم‬
‫‪308‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪308‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪه(‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 20‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪308‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه(‬
‫‪309‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﯽام‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ‬
‫‪309‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪310‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐ ﻒ ﭘﺎﯾﯽ(‬
‫‪310‬‬ ‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫‪311‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐﻫﺎ و آن در ﺷﺶ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪311‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري وﯾﮋه درﺑﺎره ﻋﺼﺐ‬
‫‪312‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي و ﮐﺎﻧﺎلﻫﺎي آن‬
‫‪312‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪317‬‬ ‫)ﺳﺒﺐ روﯾﺶ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ از ﻧﺨﺎع(‬
‫‪317‬‬ ‫)ﺳﺒﺐ روﯾﺶ از زوج ﺷﺸﻢ(‬
‫‪318‬‬ ‫)ﺳﺒﺐ روﯾﺶ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ زﺑﺎن از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ(‬
‫‪319‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮔﺮدن و ﮐﺎﻧﺎلﻫﺎي آن‬
‫‪319‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪321‬‬ ‫)ﻋﻠﺖ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ از اﻋﺼﺎب ﮔﺮدﻧﯽ(‬
‫‪322‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ »‪«2‬‬
‫‪323‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ »‪«2‬‬
‫‪324‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﺧﺎﺟﯽ و دﻧﺒﺎﻟﭽﻪاي »‪«3‬‬
‫‪324‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺮخ رگﻫﺎ و آن ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪324‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ﺳﺮخ رگﻫﺎ‬
‫‪324‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي‬
‫‪327‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺎﻻرو‬
‫‪327‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دو ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ‬
‫‪329‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ رو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 21‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪331‬‬ ‫)وﺿﻌﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ(‬
‫‪333‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ورﯾﺪﻫﺎ )ﺳﯿﺎه رگﻫﺎ( و آن ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪333‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾ ﻒ ورﯾﺪﻫﺎ‬
‫‪333‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ ﺑﺎب‬
‫‪335‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ آﻣﺪه از آن‬
‫‪335‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪339‬‬ ‫وداج ﻇﺎﻫﺮ‬
‫‪339‬‬ ‫وداج ﻏﺎﯾﺮ )ﭘﻨﻬﺎن(‬
‫‪340‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪﻫﺎي دﺳﺖ »‪«6‬‬
‫‪342‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف ﭘﺎﯾﯿﻦ رو‬
‫‪345‬‬ ‫آﻣﻮزش ﺷﺸﻢ درﺑﺎره ﻗﻮا و اﻓﻌﺎل و آن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر و ﯾﮏ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪345‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪345‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻗﻮا و آن ﺷﺶ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪345‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻠﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺟﻨﺎس ﻧﯿﺮوﻫﺎ‬
‫‪346‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪346‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪346‬‬ ‫)ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ(‬
‫‪349‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن‬
‫‪349‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪350‬‬ ‫)ﭼﻬﺎر ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ(‬
‫‪353‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ‬
‫‪353‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪353‬‬ ‫)اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺗﻤﺎﯾﺰ آن از ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ(‬
‫‪354‬‬ ‫)ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ از ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ(‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 22‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪355‬‬ ‫)ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ اوﻟﯿﻦ ﻧﯿﺮو(‬
‫‪355‬‬ ‫)ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن(‬
‫‪357‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ادراك ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‬
‫‪360‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺘﯽ‬
‫‪360‬‬ ‫ﻓﺼﻞ آﺧﺮ‪ :‬اﻓﻌﺎل »‪«3‬‬
‫‪361‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪362‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ )ﺗﻬﺮان ‪ .1295‬ق(‬
‫‪363‬‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 23‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺘﺎب‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ ‪ :‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪428 - 370 ،‬ق‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﺮاردادي ‪ :‬اﻟﻘﺎﻧﻮن ﻓﯽاﻟﻄﺐ ‪.‬ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﯾﺪآور ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ /‬ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺷﯿﺦاﻟﺮﺋﯿﺲ اﺑﻮﻋﻠﯽﺳﯿﻨﺎ؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽرﺿﺎ ﻣﺴﻌﻮدي‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ ‪ :‬ﮐﺎﺷﺎن‪ :‬ﻣﺮﺳﻞ‪-1386 ،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي ‪ 5 :‬ج‪.‬‬
‫ﺷﺎﺑﮏ ‪ 140000 :‬رﯾﺎل‪: 978-964-972-050-0‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﯾﺴﯽ ‪ :‬ﻓﺎﭘﺎ)ﺑﺮون ﺳﭙﺎري(‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﻓﺎرﺳﯽ ‪ -‬ﻋﺮﺑﯽ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﭘﺸﺖ ﺟﻠﺪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪...Shaykh al - Rais Avicenna. Canon on Medicine :‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﭘﺰﺷﮑﯽ اﺳﻼﻣﯽ ‪ --‬ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺎ ﻗﺮن ‪14‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬داروﺷﻨﺎﺳﯽ ‪ --‬ﻣﺘﻮن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺎ ﻗﺮن ‪.14‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده ‪ :‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ‪ ،1343 ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫رده ﺑﻨﺪي ﮐﻨﮕﺮه ‪/R128/3 :‬اﻟﻒ‪18‬ق‪1386 2041‬‬
‫رده ﺑﻨﺪي دﯾﻮﯾﯽ ‪610 :‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ ‪1158211 :‬‬
‫]ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن )ﻣﺘﻦ([‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻧﺎم ﻃﺐ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﺎد آور ﻃﺒﯿﺒﯽ ﻧﺎﻣﺪار و اﺳـﺘﺎدي ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و او ﮐﺴـﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ اﺑﻮ ﻋﻠﯽ ﺳـﯿﻨﺎ‪ ،‬و‬
‫اﺛﺮ ژرف و ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎر وي در ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿـﺎن ﻣﺘﻮاﻟﯽ در ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺟﻬﺎن ﻣـﺪار ﺗـﺪرﯾﺲ در‬
‫ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺷﺎﻫﮑﺎر وي ﮐﺘﺎب ﮔﺮان ﺳﻨﮓ »ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ« ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﺬر اﯾﺎم و ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻤﯽ‬
‫و ﺑﯿﻨﺸﯽ‪ ،‬ﻏﺒﺎر ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه آن ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻃﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ اﻧﺰوا راﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺳﺎﯾﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻃﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻗـﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷـﺘﻪ و درﺧﺖ ﺗﻨﻮﻣﻨـﺪ آن ﺑﺎ ﮔـﺬر از زﻣﺴـﺘﺎن ﺧﻤﻮدي ﺑﺎر دﯾﮕﺮ زﻧﺪه و ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ "ﻗﺎﻧﻮن "ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺎﺣﯽ از آن ﮔﺮﯾﺰان ﺷﻮﻧﺪ ﻟﯿﮏ ﺑﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻏﻮش آن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻦ ﺷـﺒﻬﻪ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﯾـﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﮔﺬر ﻫﺰار ﺳﺎل و وﻗﻮع ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺷـﮕﺮف ﺑﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دوره ﺧﻮد ﺗﻌﻠﻖ داﺷـﺘﻪ ﺑـﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻃـﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪ زﻧـﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ و ﺣـﺎل ﺗﻌﻠﻖ ﻧـﺪارد‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺐ ﻃـﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺟﻬـﺎن از ﻃﺮف اﻧﺴـﺎن وﺿﻊ ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺸﻒ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ و ﻧﺎدﯾـﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 24‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎري ﻃﺐ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬از ﻣﻨﻄﻖ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگ آﻣﻮزﮔﺎر ﻃﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳـﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﻧـﺎم ﮐﺘـﺎب ﺧﻮد را »ﻗـﺎﻧﻮن در ﻃﺐ« ﻧﻬـﺎد ﯾﻌﻨﯽ ﻗـﺎﻧﻮن ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و اﻋـﺎده آن‪ .‬ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬ﮐﺘـﺎﺑﯽ ژرف و ﻋﻤﯿﻖ از‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف اﺳﻼﻣﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽﮔﺰافام اﻟﮑﺘﺎِب ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد و در آن ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﻃﺐ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺤﺮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻋﺮوﺿﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪8 :‬‬
‫»ﮐّﻞ اﻟﺼـﯿﺪ ﻓﯽ ﺟﻮف اﻟﻔﺮأ« »‪ «1‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺎزﻫـﺎي ﻃﺒﯽ را ﻗـﺎﻧﻮن ﺑﺮآورده ﻣﯽ ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻨـﺞ ﮐﺘﺎب‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎب اول‪ :‬ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﮐﻠﯿﺎت ﻃﺐ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب دوم‪ :‬داروﻫﺎي ﺳﺎده )ﻣﻔﺮدات(‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻧﺪام ﺑﺪن از ﺳﺮ ﺗﺎ ﻗﺪم رخ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮي ﺧﺎص اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺐ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ )داروﺳﺎزي(‪.‬‬
‫ﭘﺲ در واﻗﻊ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن در ﺑﺮدارﻧﺪه ﻫﻤﻪ اﺑﻮاب ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﻃﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از اﺑﺘﺪاي آﺷـﻨﺎﯾﯽام ﺑﺎ ﻃﺐ ﺑﻪ ﺳـﺮاغ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ اﺑﻮ ﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ رﻓﺘﻢ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد از آن را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻬﯿﻪ‬
‫ﮐﺮدم‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻧﺎرﺳـﺎ ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺒـﺎرات‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ دﯾـﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﯾـﺪ از ﻃﺮﯾﻖ زﺑﺎن اﺻـﻠﯽ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑـﺎ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ارﺗﺒـﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﻃـﺒﯽ ﺷـﯿﺦ واﻗﻒ ﮔﺮدم و ﻃﺒﻌـًﺎ در ﭘـﺎره اي از ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ آن ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻢ و در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎري در آن ﭘﯽ ﺑﺮدم ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﺑﺮاي درك‬
‫و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدم و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻦ را از ﻣﺘﻦ اﺻـﻠﯽ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎ‬
‫دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﺎ آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺳـﺘﺎد ﻣﺤﻘﻖ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻧﺎﻇﻢ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت اﺳﺎﺳﯽ و ﻓﺎﺣﺶ در ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ اﺳـﺘﻔﺎده درﺳﺖ از ﯾـﮏ ﮐﺘـﺎب ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ را دﭼـﺎر ﺗﺮدﯾـﺪ و آن را از درﺟﻪ اﻋﺘﻤـﺎد و اﻋﺘﺒـﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬آن ﻫﻢ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻪ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﻨﺒﻊ ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﻋﺮوﺿـﯽ در ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺴـﺘﻐﻨﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﯿﺪ ﮐﻮﻧﯿﻦ و‬
‫ﭘﯿﺸﻮاي ﺛﻘﻠﯿﻦ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﻞ اﻟﺼـﯿﺪ ﻓﯽ ﺟﻮف اﻟﻔﺮا« ﻫﻤﮥ ﺷﮑﺎرﻫﺎ در ﺷﮑﻢ ﮔﻮرﺧﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ در ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ‬
‫ﺑﺴـﯿﺎري از زواﯾﺪ و ﻫﺮ ﮐﻪ را ﻣﺠﻠﺪ اول از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ از اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﮐﻠﯿﺎت او ﻫﯿﭻ ﺑﺮ او ﭘﻮﺷـﯿﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﻘﺮاط و‬
‫ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس زﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ روا ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳﺠﺪه ﮐﻨﻨﺪ ‪) ...‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ص ‪.(71‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪9 :‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺐ ﺳـﻨﺘﯽ از اﻧﺰوا ﺧﺎرج ﮔﺮدد و از اﺿﻤﺤﻼل ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫اﯾﻦ ﻋﻠﻢ را درﯾـﺎﻓﺖ و در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎرﻫـﺎي ﻻـزم‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺗﻨﻘﯿـﺢ و ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻗﯿﻖ ﻣﺘﻮن و ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﺻـﯿﻞ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴـﯽ ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﯽ ﻃﺐ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻧﻮﺷﺘﺎر و واژﮔﺎن آن ﭘﺪﯾﺪار ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر‬
‫آن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻮن ﻋﺮﺑﯽ ﺿـﺮوري ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻـﯿﻞ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ‪ ،‬اﻟﺤﺎوي رازي و ‪ ...‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ دﻗﺖ و ﺣﻮﺻـﻠﻪ ﺑﺴـﯿﺎري ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،،‬زﯾﺮا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻤﯽ از زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 25‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫زﺑـﺎن دﯾﮕﺮ آن ﻫﻢ از زﺑـﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ از ﻟﻔﻈﯽ ﮐﻮﺗﺎه و ﻣﻮﺟﺰ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﻠﻨـﺪ اراده ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﺎري ﺑﺲ دﺷﻮار اﺳﺖ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﺑﺮ ادﺑﯿـﺎت دو زﺑـﺎن )ﻣﺒـﺪأ و ﻣﻘﺼـﺪ( ﮐﻪ در ﻗﻮاﻋـﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ از اﺻـﻮل اﺑﺘـﺪاﯾﯽ آن ﺷـﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬رﻋـﺎﯾﺖ دو اﺻـﻞ دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺿﺮوري ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻞ اﻣﺎﻧﺖ در اداي ﺗﻤﺎم ﻧﮑﺎت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ و ﺗﺼﺮف در آن‪.‬‬
‫‪ .2‬آﮔـﺎﻫﯽ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺘـﺎب‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﮕﺎرش و ﺗﺮﺟﻤﻪ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﺨﺼﺼـﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﮐﺴﺐ ﺗﺨﺼـﺺ ﻻزم در آن زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺗﺨﺼﺼﯽ و ﻋﻠﻤﯽ را درﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮد و آﻧﭽﻪ‬
‫از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾـﺪ ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﻟﻐـﺎت اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﻋﺒـﺎرات و اﺻـﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﺼـﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎﻣﻠﯽ در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻃﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻟﻐﺎت و ﻣﺼـﻄﻠﺤﺎت ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن را ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻄﻼح اﻫﻞ ﻓﻦ و ﻋﻠﻤﺎي ﻃﺐ آن را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﭘﯿﺶ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻃﺒﯽ‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﮐﻠﯿﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ اﺷـﺘﺒﺎه در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻦ ﻃﺒﯽ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ از ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻃﺒﯽ ﻧﺎﺷﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن رواﯾﺎت ﻃﺒﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪10 :‬‬
‫رواﯾﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ -‬ﺻـﻠﻮات اﻟﻠﱠﻪ ﻋﻠﯿﻪ وآﻟﻪ‪ -‬را ﮐﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪َ» :‬ﺧﯿُْﺮ َﻣﺎ َﺗَﺪاَوﯾْﺘُْﻢ ﺑ ِِﻪ اﻟ َْﻤِﺸـ ﱡﯽ« ﯾﺎ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺎ ﺑﯿﺎن‬
‫ﺷـﺪه و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻟﱠﺪاُء َﺛﻼَﺛٌﮥ َو اﻟﱠﺪَواُء َﺛﻼَﺛٌﮥ ‪َ ...‬و َدَواُء اﻟ ِْﻤﱠﺮِة اﻟ َْﻤـِﺸ ﱡﯽ« ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺪان ﺗﺪاوي ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫راه رﻓﺘـﻦ اﺳـﺖ و در رواﯾﺖ دوم ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬درد ﺳﻪ ﮔـﻮﻧﻪ اﺳﺖ و درﻣـﺎن ﺳﻪ ﮔـﻮﻧﻪ ‪ ...‬و دواي ﻣِﺮه )ﺻـﻔﺮا و ﺳـﻮدا( راه رﻓﺘﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺮ اﺑﺘـﺪاﯾﯽ و ﻏﯿﺮ ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اي درﺳﺖ و زﯾﺒـﺎ اﺳﺖ و ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﮐﻪ در ﺟـﺎي ﺧﻮد ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﻮب ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺳـﻔﺎرش ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ورزش و راه رﻓﺘﻦ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﺿـﺮوري ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﯽ و ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻃﺒﯽ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا واژه »َﻣﺸـﯽ« از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﺖ ﻣﺼﺪر و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي راه رﻓﺘﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ در اﺳـﺘﻌﻤﺎل و اﺻـﻄﻼح ﻃﺒﯽ َﻣِﺸـ ّﯽ )ﺑﺮ وزن رﺿـّﯽ( ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴـﻬﻞ )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮردن ﻣﺴـﻬﻞ( ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ »‪ .«1‬و از ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ در ﻃﺐ ﺳـﻨﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻـﻔﺮا و ﺳﻮدا ﺑـﺎ ﺧﻮردن‬
‫داروي ﻣﺴﻬﻞ از ﺑﺪن ﺗﺨﻠﯿﻪ و ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻧﻪ ﺑﺎ راه رﻓﺘﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد ﮔﺮﻣﯽ در ﺑﺪن و ﺑﺎﻋﺚ ﻫﯿﺠﺎن ﺻﻔﺮا ﻣﯽ ﮔﺮدد‬
‫و آﺷﻨﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﮐﻠﯿﺎت ﻃﺐ ﺳﻨﺘﯽ ﺧﻮب ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ راه رﻓﺘﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺶ اﻣﺮ ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﺣﯿﺎت و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ اﺳﺖ و در ﻣﺒﺤﺚ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﮑﻮن از آن ﯾﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد و در اﺻﻄﻼح ﻃﺒﯽ‪ ،‬دواء ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺰء ﺿﺮورﯾﺎت ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺟﻨﺒﻪ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮاﻧﻪ از ﺑﺮوز‬
‫ﺑﯿﻤـﺎري ﻫـﺎ را دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﯿـﭻ ﮔﺎه راه رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻋﺚ اﺳـﺘﻔﺮاغ و ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﺑـﺪن از دو ﺧﻠﻂ ﺻـﻔﺮا و ﺳﻮدا ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ راه رﻓﺘﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧـﺪ در ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﺑﻠﻐﻢ از ﺑـﺪن ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻫﻤﺎن رواﯾﺖ از ﺑﺎب ﺗﻤﺜﯿﻞ ﺑﻪ ﺣّﻤﺎم ﮐﺮدن ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻠﻐﻢ ﺗﻮﺻـﯿﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ داﺷﺘﻦ آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﭘﯿﺶ از ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻃﺒﯽ‪ ،‬ﺿﺮوري ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﺮاي اﺣﯿﺎي ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﺘﻮن اﺻـﯿﻞ آن را ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﻧﻤﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬
‫اﺻﯿﻞ آن‪ ،‬ﮐﺘﺎب »اﻟﻘﺎﻧﻮن ﻓﯽ اﻟﻄﺐ« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨـﺎي اﺻـﻄﻼﺣﯽ در ﮐﺘﺎبﻫـﺎي ﻟﻐﺖ ﻧﻈﯿﺮ ﻟﺴـﺎن اﻟﻌﺮب اﺷـﺎره ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﺷـﻨﺎ و ﻣﺘﺒﺎدر ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 26‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪11 :‬‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ اي ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻗﺎي ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺷـﺮﻓﮑﻨﺪي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮐﺘﺎب‬
‫ﻧﺨﺴﺖ آن زﯾﺮ ﻧﻈﺮ داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﺳﺎﺗﯿﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺎره اي از ﻣﻮارد ﺑﺎ‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷـﺪه و در ﭘﺎورﻗﯽ آن درج ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا‬
‫اﺷـﺎره ﮐﺮدم ﺑﺮوز اﺷـﮑﺎﻻت ﻣﺘﻌـﺪد و ﻧﺎرﺳـﺎﯾﯽ در اداي ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻣـﺎ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻃﺮح ﺗﺮﺟﻤﻪ اي دﯾﮕﺮ از ﻗﺎﻧﻮن وا داﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺑـﺎ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑـﺎ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ﺳـﻌﯽ واﻓﺮي در اﯾﻦ راه ﻧﻤﻮده وﻟﯽ ﺑﻪ‬
‫دﻻـﯾﻠﯽ ﮐﻪ اﯾﺸـﺎن در ﻣﻘـﺪﻣﻪ ﮐﺘـﺎب ﺳﻮم ﺑـﺪان اﺷـﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻨـﺪ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻋـﺪم آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑـﺎ ﻃﺐ و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻃـﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﯿﺶ از ﺣـﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ژرﻓﺎي »ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ« ﮐﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي در ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﻮر‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺪرﯾﺲ ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻـﻠﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻃﺒﯽ ﺷـﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺤﻮر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺴـﯿﺎري ﻣﯽ‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻟـﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﻋﻨﺎﯾﺖ اوﻟﯿﺎي ﺣﻖ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴـ ﻼم‪ -‬و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎي اﺳـﺘﺎد ارﺟﻤﻨـﺪ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﻧﺎﻇﻢ ﺑﺮ آن‬
‫ﺷﺪم ﺗﺎ در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺘﺎب اول )ﮐﻠﯿﺎت( ﺑﭙﺮدازم‪.‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺷـﯿﻮه اي ﮐﻪ در آن اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ ﮐﻮﺷﺶ دﯾﮕﺮي‬
‫در اﯾﻦ راه اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ اﺷﺎره ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ از زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻮن ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﯿﻮه‬
‫ﻧﮕﺎرش و ﻧﮑﺎت ادﺑﯽ از ﻗﺒﯿﻞ اﺷﺘﺮاك زﻣﺎﻧﯽ و ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻀﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي در ﭘﯿﺶ روي‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻗﺮار دارد و آن دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ اي ﮐﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪12 :‬‬
‫ﻣﻐﻠﻮط ﻧﺒﺎﺷـﺪ و از ﺳـﻼﻣﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ و در ﮔﺬر زﻣﺎن دﺳﺖ ﺧﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺼـﺮﻓﺎت ﻧﺎﺑﺠﺎي ﮐﺎﺗﺒﺎن واﻗﻊ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﺛﺎر ﻣﮑﺘﻮب و ﻣﯿﺮاث ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن ﺑﺎ ﻧﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت ﭼﺎﭘﯽ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻮﯾﺴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻮرد اﺳـﺘﻨﺴﺎخﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎنﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬ﻏﺒﺎر ﺗﺼـﺮﻓﺎت و ﺗﺼﺤﯿﻔﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮ ﭼﻬﺮه آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺸﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﻣﺘﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳـﺪهﻫﺎي ﭘﯿﺶ از ﺳـﺪه ﻫﺸـﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻮن ﺑﺎﯾـﺪ ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ اي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﯾﺎ ﻣﺘﻦ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺷـﺪه از ﮐﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﻣﺒﺎدرت ورزد و ﯾﺎ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ در ﺗﺮﺟﻤﻪ و آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬در ﺻـﺪد ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳـﯽ آﻧﻬﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ در ﻓﻦ‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از اﺻﻮل و ﺷﯿﻮهﻫﺎي آن‪ ،‬اﺷﮑﺎﻻت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻧﺴﺨﻪ را ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ اي دﻗﯿﻖ از ﮐﺘﺎب را ار ﺋا ﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ در آﻏﺎز‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﮐﻬﻦ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻄﺮح ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ »ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ آوردن ﻧﺴﺨﻪ اي‬
‫از اﺛﺮي ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺮض دادن و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﺮدن ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﺛﻖ آن اﺛﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣـﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 27‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﭼﻪ از ﺟﻬﺖ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﯽ و ﭼﻪ از ﺑـﺎﺑﺖ ﻟﻔـﻆ و ﺻﻮرت ﻋﯿﻦ ﻧﺴـﺨﻪ اي ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﻋﺮﺿﻪ داﺷـﺘﻪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﻫﯿﺄﺗﯽ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ اﺛﺮش را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ آن ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ« »‪.«1‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪﻣﻪ در ﺑﺎره ﻣﻌﻀﻞ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ در ﺧﺼﻮص ﮐﺘﺎب ﻧﻔﯿﺲ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﺎﻓـﻞ ﻋﻠﻤﯽ و ﻣـﺪارس ﻃﺒﯽ در ﻗﺮون و اﻋﺼـﺎر ﻣﺘﻤـﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔـﺬﺷﺖ ﻫﺰار ﺳﺎل از ﺗﺄﻟﯿﻒ آن‪ ،‬داراي ﻧﺴـﺦ‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺼﺤﯿﻔﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻏﻠﻄﻨﻮﯾﺴﯽ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬راﻫﻨﻤﺎي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻮن‪ ،‬ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪13 :‬‬
‫اﻓﺘﺎدﮔﯽ و ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻋﺒﺎرات ﻣﺼﻮن ﻧﺒﻮده و اﺷـﮑﺎﻻت ﻧﺎﺷـﯽ از اﺳـﺘﻨﺴﺎخﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ دﻗﯿﻖ آن در ﺻﺪد ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﺑﺮآﻣﺪ ﺗﺎ اﺛﺮ ﻃﺒﯽ ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻮده ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺮدد و از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﮐﻢ‬
‫ﺳﻮادي‪ ،‬ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻬﯽ و ﺣﻮاس ﭘﺮﺗﯽ ﻧﺴـﺨﻪ ﻧﻮﯾﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردي از آن اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬در ﺣـﺪ ﺗﻮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا در‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻮن ﭼﻨﺪ ﮐﺎر ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺼﺤﯿﺢ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﺷﯿﻮه و روش اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ‪.‬‬
‫در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن از ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﮐﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮده و در ﮐﻨﺎر آﻧﻬﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ -2 ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪ -3 ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ -4 ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻮﺟﻮد در ﺿﻤﻦ ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ ﮐﻪ از ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ در ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳﯿﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ‪ -2 ،‬ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﺷﻔﺎ‪،‬‬
‫‪ -3‬ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼﻨﺎﻋﮥ ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻫﻮازي‪ -4 ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻋﺮﺑﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن‬

‫اﺷﺎره‬

‫ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ از آﻧﻬﺎ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق ﻣﺼﺮ‬

‫ﻧﺴـﺨﻪ اي ﺑﺴـﯿﺎر راﯾـﺞ و ﻣﺘـﺪاول ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﭼﺎپﻫﺎي ﺑﻌـﺪي ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ از ﻧﺴـﺨﻪ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان ﺧﻮاﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫اﺷﮑﺎﻻت ﺳﻄﺤﯽ و ﺑﺪ ﺧﻄﯽ در آن ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻏﻼط اﺳﺎﺳﯽ و ﻓﺎﺣﺶ در آن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪14 :‬‬
‫اﺷـﮑﺎﻻت اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ‪ ،‬ﮔﺎه در ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺴـﯿﺎر ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬار ﺑﻮده و ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ را ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ واروﻧﻪ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬و ﺟﺎي ﺗﺄﺳـﻒ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ ﻣﺄﺧـﺬ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز اﺷـﮑﺎﻻت ﺑﺴـﯿﺎري در ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﮔﺮدﯾـﺪه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 28‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎﯾﯽ دارد وﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻏﻼط ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮي ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪16 :‬‬

‫ب‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺼّﺤﺢ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‬

‫ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻃﺒﯿﺐ ﺧﺒﺮه و آﮔﺎه ﻣﻮرد ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻓﻀﻼ ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﻗﺎﻧﻮن آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد »ﺑﺴﻢ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﺬا ﮐﺘﺎب ﻟﻮ ﯾﺒﺎع ﺑﻮزﻧﻪ ذﻫﺒًﺎ‬
‫ﻟﮑﺎن اﻟﺒﺎﯾﻊ ﻣﻐﺒﻮﻧًﺎ« اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ وزﻧﺶ ﻃﻼ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه آن ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﭘﺮدازد و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺧﺮان را از ﻣﻄﺎﻟﻌﺖ اﯾﻦ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬اﮐﺘﺴﺎب‬
‫و اﺟﺘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺳـﺰا دﺳﺖ ﻧﻤﯽ داد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﺘﺎب ﺑﻮد و ﮐﺜﺮت اﻏﻼط ﮐﺘﺎب از آن ﮐﻪ ﺗﺼـﺮﯾﻒ ﻋﻬﻮد و ﺗﺼـﺤﯿﻒ ﻧّﺴﺎخ‬
‫ﭼﻨـﺪان ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑـﺪان راه داده ﮐﻪ ﺗﻮان ﮔﻔﺘﻦ ﺷـﻄﺮي و ﺳـﻄﺮي از اﻧﺸـﺎء ﻣﺼـﻨﻒ و اﻣﻼـء ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺼﻮن از ﻧﺴـﺦ و ﻣﺴـﺦ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ ﺗـﺎ در اﯾﻦ ﻋﻬـﺪ ﻣﯿﻤﻮن ‪ ...‬ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس زﻣﺎن و اﻓﻼﻃﻮن اوان ﻋﺎرف ﻏﻮاﻣﺾ ﻃﺐ و ﺣﮑﻤﺖ ‪ ...‬آﻗﺎ ﻣﯿﺮزا ﺳـﯿﺪ رﺿـﯽ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺑﺎﺷـﯽ ‪ ...‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﯾﻦ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﮐﺘﺎب و ﺗﻨﻘﯿﺢ ﻓﺼﻮل و اﺑﻮاب ﻣﺒﺬول داﺷﺖ ‪ ...‬ﻣﻘﺎﺑﻠﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺛﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺼّﺤﺢ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺠﻤﻌﯽ از ﻓﻀـﻼء ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗـﺎ ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾـﺪ و ﺷﺎﯾـﺪ از اﺑﺘـﺪاي ﮐﻠﯿـﺎت ﺑﻪ اﻧﻀـﻤﺎم ادوﯾﻪ ﻣﻔﺮده ﺗﺎ ﺣّﻤﯿﺎت و ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ از‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻨﻘﺢ و ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﻄﺒﻮع ﺑﯿﺮون آﻣﺪ ‪ ...‬ﺣّﺮره اﻟﻌﺒﺪ اﻟﻤﺬﻧﺐ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻃﻬﺮاﻧﯽ ﻃﺒﯿﺐ ﻧﻈﺎم ﻓﯽ ﺷﻬﺮ ﺷﻌﺒﺎن ‪.«1295‬‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺿـﻌﻒ آن در ﺑﺪﺧﻄﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺧﻮردﮔﯽ ﭘﺎره اي از ﮐﻠﻤﺎت‬
‫آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻧﻮع ﭼـﺎپ ﺳـﻨﮕﯽ آن ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻫﻤﯿﻦ ﺑـﺪﺧﻄﯽ و ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ ﺑﻮدن ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز اﻏﻼط ﺳـﻄﺤﯽ در آن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺣﻮﺻﻠﻪ و دﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﮐﻢ اﻫﻤﯿﺖ دﯾﮕﺮي در ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺑﻮﻻق دﯾـﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺧﺘﻼف در ﺗﺄﻧﯿﺚ و ﺗـﺬﮐﯿﺮ‬
‫اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت و ﺿﻤﺎﯾﺮ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﻤﺪه آن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪17 :‬‬
‫وﺟﻮد ﻣﺆﻧﺚﻫـﺎي ﻣﺠـﺎزي در زﺑـﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ و در ﭘﺎره اي از ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ارﺟﺎع ﺿـﻤﺎﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎرﺣﺎن‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﻠﯽ در ﻣﻮارد ﺣﺎﯾﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬دو ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺑﻮﻻق ﻣﮑﻤﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ اﺷﮑﺎﻻت ﻓﺎﺣﺶ دﯾﮕﺮي را ﻣﯽ زداﯾﺪ و دﯾﮕﺮي اﺷﮑﺎﻻت ﺳﻄﺤﯽ اﯾﻦ‬
‫را ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺮ دو ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن اﻣﺮي اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪19 :‬‬

‫ج‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 29‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ اي ﮐﻪ ﺣﮑﯿﻢ ﺻﺪر اﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﺟﯿﻼﻧﯽ در ﺷﺮح ﺧﻮد ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارد و در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﯽ دارد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺄﺧﺬ اﺳﺘﻨﺴﺎخ‬
‫آن ﺑﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﺷـﮑﺎﻻت اﺳﺎﺳـﯽ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق در آن ﮐﻤﺘﺮ دﯾـﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺎﺗﺐ آن در ﺑا ﺘـﺪا ﻣﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷـﺮح ﻗﺎﻧﻮن از ﻓﺎﺿﻞ ﮐﺎﻣﻞ ادﯾﺐ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﺟﯿﻼﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻞ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﺪه از ﻧﺴﺨﻪ اي ﮐﻪ ﻣﺼﻨﻒ آن را‬
‫ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﻈﺮ ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻧﻤﻮده ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ ﺷـﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻧﺒﻮدن ﺑﺎ ﺷـﺮح در ﮐﻨﺎر دو ﻧﺴﺨﻪ دﯾﮕﺮ راه ﮔﺸﺎي ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي رﻓﻊ اﺷﮑﺎﻻت و اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻧﺴﺨﻪ اي‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد در ﺿـﻤﻦ ﺷـﺮح ﺑﻪ ﺑﯿﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﺴـﺨﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻧﺴﺨﻪ و ﻓﻬﻢ ﻋﺒﺎرت ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬وي در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﺷﺪﯾـﺪ در ﻧﺴﺦ ﻗﺎﻧﻮن اﺷﺎره و آن را ﮐﻢ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﻣﻨﺨﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻧﺴـﺨﻪ ﻫـﺎ در اﯾﻦ ﻣﻘـﺎم‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻢ ﻓﺎﯾـﺪه ﺑﻮدن و اﺗﺤﺎد ﻣﻌﻨﻮي آﻧﻬﺎ از ﺑﯿﺎن آن ﺻـﺮف ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﺴﺦ در ﺗﻘﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻋﺒﺎرات در ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﺻـﻔﺤﻪ ‪ 66‬ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق و‬
‫ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﺒﺎرت »واﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﺗﺄﺗﯽ اﻟﺮﺣﻢ ﻣﻦ اﻟﺠﻮاﻧﺐ ﯾﺘﻔﺮع ﻣﻨﻬﺎ ﻋﺮوق ﺻﺎﻋـﺪة اﻟﯽ اﻟﺜـﺪي ﻟﯿﺸﺎرك ﺑﻬﺎ اﻟﺮﺣﻢ اﻟﺜﺪي« در ﺳـﻄﺮ‬
‫ﻫﻔﺘﻢ و ﯾﺎزدﻫﻢ ﮐﺘﺎب ﺗﮑﺮار ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺼـﺤﯿﻒ از ﻧﻮع ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ دﻻﯾﻞ آن در ﭘﺎورﻗﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ اﺧﺘﻼف ﻧﺴﺦ را ﻋﻠﺖ وﻗﻮع اﯾﻦ ﺗﮑﺮار ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﺴﺦ ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﭘﺮ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻮﯾﮋه در ﺗﻘﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ« و ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﺴﺦ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﭘﺎورﻗﯽ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ آن را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪20 :‬‬

‫د‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ‬

‫آﻣﻠﯽ در آﻏﺎز ﺷـﺮح ﺧﻮد ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎد از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﻫﺎ و ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻃﺒﯽ را ﻣﻐﻠﻮط ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻃﺒﻌًﺎ آن را ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﺿﺒﻂ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨـﺪ ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﻣﻮرد از اﺷـﺘﺒﺎﻫﺎت در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ ﮐﺴـﯽ ﻋﺒﺎرت »اﻟﻐﺴﻞ ﺗﻘﻠﻞ ﻣﻦ ﺣﺮارة اﻟﺼﺒﺮ« ﺷﺴـﺘﻦ ﺻﺒﺮ زرد‬
‫ﺑـﺎﻋﺚ ﮐـﺎﻫﺶ ﺣﺮارت آن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﻟﻌﺴﻞ ﺧﻮاﻧـﺪه و در ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻏﻠﻄﺨﻮاﻧﯽ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺮارت ﺻﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺎﺻـﯿﺖ‬
‫ﻋﺴﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ«‪ .‬دﯾﮕﺮي ﺧﻮاﻧﺪه ﮐﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس از ﻓﺼﺪ »ﻣﻨﺠﻢ« ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮده در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺻـﺤﯿﺢ »ﻣﺘﺨﻢ« اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ‬
‫دﭼﺎر ﺗﺨﻤﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﯾﺎ در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺒﺎرت »اﻟﺤّﺲ اﻟﺒﺼﺮي ﯾﺸﻬﺪ ﺑﺬﻟﮏ« را ﺧﻮاﻧﺪه‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮔﻮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻧﺴـﺨﻪ ﺷـﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد آﻣﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺴـﺨﻪ اي ﻣﺰﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﺷﺮح ﺑﺴﯿﺎر آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﯿﻦ ﺷـﺮح و ﻣﺘﻦ ﻣﻘﺪور ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﺸـﺨﯿﺺ و ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ ﺷـﺮح و ﻣﺘﻦ ﺧﻮد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﻗﺖ زﯾﺎدي‬
‫دارد‪ ،‬ﺧﻂ ﮐﺸﯽ روي ﺳﻄﻮر ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ﮐﺎﻣﻞ و دﻗﯿﻖ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در ﺑﺴـﯿﺎري از ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮن در آن‬
‫دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و ﮔﺎه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺰﺟﯽ ﺑﻮدن آن ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﺮﺟﻊ ﺿـﻤﯿﺮ را در ﻣﺘﻦ آورده ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاﯾﻦ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺦ دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻟﻔﻈﯽ از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 30‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻋﺒﺎرت »ﻋﻀـﻠﺘﺎن ﺗﺄﺗﯿﺎن ﻣﻦ ﺟﻬـﮥ اﻟﻤﻮﻗﯿﻦ ﯾﺠﺬﺑﺎن اﻟﺠﻔﻦ اﻟﯽ اﺳـﻔﻞ ﺟﺬﺑﺎ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎ« ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ و در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت »ﻧﺎﺑﺘﺎن« ﺑﻪ ﺟﺎي »ﺗﺄﺗﯿﺎن« ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﭼﻨﯿﻦ دارد »ﻋﻀـﻠﺘﺎن ﯾﺄﺗﯽ اﺣـﺪﻫﻤﺎ ﻣﻦ ﺟﻬﮥ اﻟﻤﻮق اﻟﻮﺣﺸـﯽ واﻻﺧﺮي ﻣﻦ‬
‫ﺟﻬـﮥ اﻻﻧﺴـﯽ ﺣﺘﯽ اذا ﺟـﺬﺑﺘﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﻮﻗﯿﻦ ﺑﺎﻟﺘﺴـﺎوي ﺣﺼﻞ اﻻﻧﻄﺒﺎق« ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﺴـﺦ دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻟﻔﻈﯽ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪21 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮاي داوري ﺑﯿﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺑﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻔﻆ »ﯾﺄﺗﯽ« در ﻋﺒﺎرت آﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ در‬
‫ﻧﺴﺨﻪ وي ﻟﻔﻆ »ﺗﺄﺗﯿﺎن« وﺟﻮد دارد ﻧﻪ ﻟﻔﻆ »ﻧﺎﺑﺘﺎن« ﻟﺬا در اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ را در ردﯾﻒ دو ﻧﺴﺨﻪ دﯾﮕﺮ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺷﻔﻪ )ﻟﺐ( در ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان »ﺑﻘﺮب ﻃﺮﻓﯿﻬﺎ« دارد و در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﺑﻘﺮب ﻃﺮﻓﻬﺎ« و در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﺑﻘﺮب ﻃﺮﻓﯽ‬
‫اﻟﺸﻔﻪ« دارد ﮐﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺿﻤﯿﺮ را آورده ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ آن ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻓﻘﺮات ﻗﻄﻦ ﻋﺒﺎرت ﺳﻪ ﻧﺴﺨﻪ »وﻋﻠﯽ ﻓﻘﺮ اﻟﻘﻄﻦ ﺳﻨﺎﺳﻦ‬
‫وأﺟﻨﺤﮥ ﻋﺮاض وزواﺋﺪﻫﺎ اﻟﻤﻔﺼﻠﯿﮥ اﻟﺴﺎﻓﻠﮥ ﺗﺴﺘﻌﺮض ﻓﺘﺘﺸﺒﻪ ﺑﺎﻷﺟﻨﺤﮥ اﻟﻮاﻗﯿﮥ وﻫﯽ‬
‫ﺧﻤﺲ ﻓﻘﺮات ‪«...‬‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ »اﻟﻘﻄﻦ وﻋﻠﯽ ﮐﻞ ﻣﻨﻬﺎ ﺳﻨﺴﻨﮥ وﺟﻨﺎﺣﺎن وﮐﻠﻬﺎ ﻋﺮاض واﺳﺘﻌﺮﺿﺖ زواﺋﺪﻫﺎ اﻟﻤﻔﺼﻠﯿﮥ اﻟﺴﺎﻓﻠﮥ ﻟﯿﮑﻮن ﺷﺒﯿﻬﮥ ﺑﺎﻷﺟﻨﺤﮥ اﻟﻮاﻗﯿﮥ‬
‫‪ «...‬در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻨﺪﻣﺞ ﺑﻮدن و ﻣﺰج ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺎ ﺷﺮح‪ ،‬ﮐﺎﻣًﻠﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﻓﮏ اﺳـﻔﻞ ﻋﺒﺎرت ﺳﻪ ﻧﺴﺨﻪ از ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »ﺛﻢ ﺣﺮﮐﺎت اﻟﻔﮏ اﻻﺳﻔﻞ ﻟﻢ ﯾﺤﺘﺞ ﻓﯿﻬﺎ اﻟﯽ أن ﯾﮑﻮن ﻓﻮق ﺛﻼث‬
‫ﺣﺮﮐﺎت« و در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﮐﺎﻣًﻠﺎ ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﺷﺪه »ﺛﻢ ﺣﺮﮐﺎت اﻟﻔﮏ اﻻﺳﻔﻞ أﻧﻪ ﻻ ﯾﺤﺘﺎج اﻟﯽ أزﯾﺪ ﻣﻦ ﺣﺮﮐﺎت ﺛﻼث«‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮي ﻣﯽ آورﯾﻢ‪ :‬در ﻣﺒﺤﺚ اﻋﺼﺎب دﻣﺎﻏﯽ زوج ﺷﺸﻢ‪ ،‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق دارد‪» :‬ﻗﺪ‬
‫اﻧﻘﺴﻢ ﻗﺒـﻞ ﻟا ﺨﺮوج ﺛﻼﺛـﮥ اﺟﺰاء ﺛﻼﺛﺘﻬـﺎ ﺗﺨﺮج ﻣﻦ ذﻟـﮏ اﻟﺜﻘﺐ ﻣﻌـﺎ« و در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ دارد‪» :‬ﺛﻼﺛـﮥ اﺟﺰاء ﺛﻠﺜﻬﺎ ﺗﺨﺮج ﻣﻦ‬
‫ذﻟﮏ« ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴـﯽ ﺗﻮّﻫﻢ ﮐﻨـﺪ ﺛُﻠﺚ )ﯾﮏ ﺳﻮم( ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﻨﻪ »ﻣﻌﺎ« وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫»ﺛﻼﺛﺘﻬﺎ« ﺑﻪ »ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻠﮏ اﻻﺟﺰاء« ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮدﯾـﺪه ﮐﻪ ﻣﺆﯾﺪ ﺛﻼﺛﺘﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸـﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﻔﺎوت در رﺳﻢ اﻟﺨﻂ ﺛﻼث اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﻮن ﺑﻪ ﺣﺬف اﻟﻒ و ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﺛﻠﺚ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪22 :‬‬
‫از ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻣﻠﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ و اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺘﻦ آﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺷﺪه‬
‫اﯾﻢ ﻣﺜًﻠﺎ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 66‬ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق دارد »ﮐﻤﺎ ﯾﺘﺤﻠﻞ ﻣﻔﺼﻞ اﻟﺮﮐﺒﮥ« ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق در ﻇﺎﻫﺮ ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻧﯿﺰ »ﯾﺘﺤﻠﻞ«‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان »ﯾﺘﺨﻠﻞ« ﺿـﺒﻂ ﺷﺪه ﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ در ﺷـﺮح آن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬أي وﺻﻞ ﺧﻼل ﻣﻔﺼﻞ اﻟﺮﮐﺒﮥ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﺘﺨﻠﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﺴـﺨﻪ ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﭘﺎره اي از ﺗﺼﺤﯿﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﯾﻢ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﺗﺼﺤﯿﻒ از ﻧﻮع ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 61‬ﭼﺎپ‬
‫ﺑﻮﻻق ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬واﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﻓﯽ ﻋﻈﻢ اﻟﻌﺠﺰ وﺣﺪه واذا راﻓﻖ اﻟﺸﺮﯾﺎن اﻟﻌﻀﻞ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﮥ ﻋﻠﯽ اﻟﻮرﯾﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﺼﻠﺐ« در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺻـﺤﯿﺢ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪» :‬اﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﻓﯽ ﻋﻀﻞ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﮥ ﻋﻠﯽ ﻋﻈﻢ اﻟﻌﺠﺰ وﺣﺪه واذا راﻓﻖ‬
‫اﻟﺸﺮﯾﺎن اﻟﻮرﯾﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﺼﻠﺐ«‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘـﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑـﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﮔﺮدد در ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﺒـﺎرات از اﺳـﺘﻔﺎده ﻟﻔﻈﯽ از ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﺑﯽﺑﻬﺮه ﮔﺮدﯾﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﻠﯽ در ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻋﺒـﺎرات از ﻧﻘـﻞ ﻣﺘﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ وﺿﻮح و ﺑﯽﻧﯿﺎزي از ﺷـﺮح ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ ﺣﺎوي ﻧﺴـﺨﻪ و ﻣﺘﻦ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 31‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼـﻧﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣـﻮارد ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﻧﺴـﺨﻪ اي اﺷـﺎره ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﺜًﻠـﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ دارد‪» :‬ﯾﺘﻌﺮف او‬
‫ﯾﻌﺮف ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﻓﯽ ﺑﻌﺾ اﻟﻨﺴﺦ« از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﺴـﺦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪ ،‬وﻟﯽ در اﺧﺘﻼف ﻟﻔﻈﯽ ﺑﯿﻦ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ ﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻗﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺆﯾﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل از ذﮐﺮ آن در ﻣﻮارد ﻣﻨﻔﺮد در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻔﺎوت ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي زﯾﺎدي از ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد دارد و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ازدﯾﺎد ﻧﺴﺦ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺘﺖ اﻓﮑﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪم‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪23 :‬‬
‫داﻧﺴﺘﯿﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑﺴـﻨﺪه ﻧﻤﻮدﯾﻢ و در اﯾﻦ ﺑـﺎره آﻗـﺎ ﺑﺰرگ ﺗﻬﺮاﻧﯽ در ﮐﺘـﺎب اﻟﺬرﯾﻌـﮥ ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬از ﮐﺘـﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴـﺦ ﻣﺘﻌـﺪدي در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨـﺎﻧﻪ ﺳـﭙﻬﺴﺎﻻر ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﺴـﺨﻪ اي ﮐﻪ در ‪ 694 - 2 - 23‬ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﻧﺴـﺨﻪ اي ﮐﻪ ﺗﻮﺳـﻂ اﻣﯿﻦ ﺑﻦ ﺟﻼل ﺑﻦ اﻣﯿﻦ‬
‫اﻟﺼـﺪﯾﻖ اﻟﮑـﺎزروﻧﯽ در ‪ 13‬ذي اﻟﺤﺠـﻪ ‪ ،888‬ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﻧﺴـﺨﻪ اي ﮐﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻧﻮراﻟـﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻦ ﺟﻼل اﻟـﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤـﺪ اﻟﻄﺒﯿﺐ‬
‫اﻻﺻﻔﻬﺎﻧﯽ در ‪ 17‬ﺻﻔﺮ ‪ 993‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪25 :‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺳـﯿﺪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺪه و ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤـﺎﻧﯽ از ﮐﺘـﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻫـﺪف ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ از ﻧﻮﺷـﺘﻦ ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ و اﻏﺮاض ﻃﺒﯿﻪ و ﺧﻔﯿﻪ ﻋﻼﯾﯽ‬
‫ﻧﮕﺎرش ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن و در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻓﻬﻢ ﻣﻮﺿﻮع از ﮐﺘﺎب "ذﺧﯿﺮه "ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه اﯾﻢ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ دﻣﺎﻏﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫»ﻣﺒﺪأ زوج ﻧﺨﺴﺖ از درون دو ﺑﻄﻦ )ﻟﻮب( ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﺷﺒﯿﻪ دو ﻧﻮك ﭘﺴـﺘﺎن« در‬
‫ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﺴـﺨﻪ »ﺟﻮاز« ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣﻌﻨﺎي روﺷـﻨﯽ ﻧـﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان »ﺟﻮار« اﺳﺖ ﻟـﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان )ﺟﻮار(‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺆﯾﺪ ﻣﺎ در ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬از ﭘﯿﺶ دﻣﺎغ دو ﻓﺰوﻧﯽ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﭼﻮن دو ﺳﺮ ﭘﺴﺘﺎن و ﺣﺲ ﺑﻮﯾﯿﺪن ﺑﺪان ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬از »ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ« ﻫﺮ ﯾﮑﯽ ﻋﺼﺒﯽ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺠﻮف ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎن ﺗﻬﯽ ‪.«...‬‬
‫در ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ از ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺑﻮﻻق ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ »ﻣﺎﺗﺰﯾـﺪ اﻟﺜﻘﺒـﮥ اﻟﻌﻨﺒﯿـﮥ ‪ «...‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺳﻮراخ‬
‫)ﻣﺮدﻣﮏ( ﻋﻨﺒﯿﻪ ﮔﺸﺎده ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ آن از ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ ... :‬و ﺛﻘﺒﻪ ﻋﻨﺒﯿﻪ ﻓﺮاخ‬
‫ﺗﺮ ﮔﺮدد‪ -‬ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﻓﺘﺎدﮔﯽ از ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺪار از ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻮردي از اﻓﺘﺎدﮔﯽ در ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬در ﭘﺎورﻗﯽ اﺷﺎره ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻼت ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه ﮐﺘﻒ‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ«‪ .‬در ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺪﯾﻤﯽ‬
‫از ﻗـﺎﻧﻮن ﭘﺲ از ﻋﺒﺎرت اﺧﯿﺮ »ﻓﺘﻌﯿﻦ ﻋﻠﯽ اﻧﺒﺴﺎط اﻟﺼـﺪر« در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺘﻒ )ﺷﺎﻧﻪ( ﭼﻨﯿﻦ آﻣـﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﯾﺨﺘّﺺ ﺗﺤﺮﯾﮏ‬
‫اﻟﮑﺘﻒ ﺳـﺒﻌﮥ ازواج ‪ «...‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ در اداﻣﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﯽ داﻧﺪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﺸـﺮﯾﺢ از ﻣﻠﺤﻘﺎت ﺧﻮد ﺷﯿﺦ اﺳﺖ ﯾﺎ از ﻃﺮف‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 32‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪.«...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪26 :‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺧﺼﻮص ﻧﺴﺦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷـﯿﻮه از ﺑﯿﻦ روشﻫﺎي ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬روش ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﻧﺴـﺨﻪ اﺳـﺎس و ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ ﻫﺮ دو‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷـﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷـﻬﺮت و رواج‪ ،‬ﺧﻮش ﺧﻄﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﯽ و اﻏﻼط ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻤﺘﺮ‪ -‬و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﯿﻞ ﺧﻮد ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق را ﻧﺴﺨﻪ اﺳﺎس ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ رﺟﺤﺎن‬
‫آن ﻗﺪر ﻣﻤﺘﺎز ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاي ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﻏﻼط ﻓﺎﺣﺶ آن از ﺷﯿﻮه اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه ﺷﯿﻮه ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﻣﺠﻤﻮع دو روش ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺴﺨﻪ اﺳﺎس و ﺗﺼﺤﯿﺢ اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷـﯿﻮه در ﺟﺎﯾﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺴـﺨﻪ اي ﻧﻪ آن ﻗـﺪر ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﻧﺴـﺨﻪ ﻫﺎ رﺟﺤﺎن ﯾﺎﺑﺪ و ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻧﻪ آن‬
‫ﻗـﺪر ﮐﻢ اﻫﻤﯿﺖ ﮐﻪ داﺧـﻞ در ﺗﺼـﺤﯿﺢ اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬آن را ﻧﺴـﺨﻪ اﺳﺎس‬
‫ﻧﺴﺒﯽ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .2‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮوح در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺷﺎره‬
‫در اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻫﻢ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ و ﻫﻢ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪ ،‬از ﺷﺮوح و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺼﻮص ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺤﻔﻪ ﺳـﻌﺪﯾﻪ از ﺷﺮوح ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺒﺴﻮط و ﻣﻌﺮوف ﮐﺘﺎب اول ﻗﺎﻧﻮن )ﮐﻠﯿﺎت( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﯿﻢ ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
‫ﺷﯿﺮازي ﺑﻪ رﺷـﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ در آﻣـﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺷـﺮح ﻣﻔّﺼﻞ در اﺑﺘـﺪا و در ﻣﻮاردي اﻧـﺪك اﺳـﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﻫﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺤﻔﻪ‬
‫ﺳﻌـﺪﯾﻪ را ﺷـﺎرح آﻣﻠﯽ در ﺷـﺮح ﺧﻮد ﺑـﺪون اﻃـﺎﻟﻪ ﮐﻼـم )و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮد ﺑـﺪون رﻃﺐ و ﯾﺎﺑﺲ( ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؛ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن اﻫﻢ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯿﻪ‪ ،‬در ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﯿﺮازي از ﺷﺮح آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺗﺤﻔﮥ ﺳﻌﺪﯾﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻧﻔﯿﺴﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪27 :‬‬
‫‪ .2‬ﺷـﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺷـﻤﺲ اﻟـﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﻮد آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘـﺎب ﻧﻔـﺎﯾﺲ اﻟﻔﻨﻮن‪ ،‬وي در آﻏـﺎز ﺑـﺎ ﺑﯿـﺎن اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از‬
‫اﺳﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ در زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺻﺪد ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺠﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر از ﻋﻼﻣﻪ ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ ﺷﯿﺮازي ﻣﯽ‬
‫ﭘﺮدازد و ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ ﮐﻪ وي ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﻌﻀـﻼت ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ دﯾﮕﺮان از ﮔﺸﺎﯾﺶ آن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮه ﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﺮده و در ﺗﺒﯿﯿﻦ آن‬
‫ﺳﻌﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑـﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﻃﺎﻟﻪ ﮐﻼم ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد از وي ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬إﻻ أﻧﻪ ﮐﺘﺐ ﻓﯿﻪ ﮐﻞ رﻃﺐ و ﯾﺎﺑﺲ و‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ راﺣـﻞ و ﻓﺎرس و ﻣﺎ ﯾﺒﺎﻟﯽ ﺑﺎﻟﺘﮑﺮار و ﻻ ﺑﻔﺮط اﻹﮐﺜﺎر ﺣﺘﯽ ﺻﺎر اﻟﻤﻘﺼﻮد ﻣﻨﻪ ﮐﺎﻟﻤﻔﻘﻮد و ﺑﺎب اﻟﻤﻄﻠﻮب ﻹﻃﻨﺎﺑﻪ ﮐﺎﻟﻤﺴـﺪود«‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺟﺰ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻫﺮ رﻃﺐ و ﯾﺎﺑﺴـﯽ را ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ آورده و ﺳـﻮاره و ﭘﯿـﺎده را ﮔﺮد آورده و ﭘﺮواﯾﯽ از ﺗﮑﺮار و اﻓﺮاط در اﻃـﺎﻟﻪ ﮔـﻮﯾﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﮔﻢ ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺎب ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﺒﺎرات ﺷﯿﺦ ﯾﺎري ﺟﺴﺘﻪ اﯾﻢ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه در ﭘﺎورﻗﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج از ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ‬
‫آﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 33‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺰج ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ در ردﯾﻒ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮحﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺷـﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﺟﯿﻼﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷـﺮوح ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﻮب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳـﺘﻔﺎده در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ‪ ،‬در ﺗﺒﯿﯿﻦ‬
‫ﭘﺎره اي از ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﯿﻼـﻧﯽ در ﺷـﺮح ﺧﻮد ﻋﻼـوه ﺑﺮ ﺗﻮﺿـﯿﺢ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﺒـﺎرات ﺷـﯿﺦ ﺑﻪ ﺑﯿـﺎن ﻧﻈﺮات اﻃﺒﺎي ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﭼﻮن ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽ ورزد‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد روش درﻣﺎﻧﯽ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس را ﯾﺎد آور ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﺑﺤﺚ ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ دﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﮑﺎﯾﺖ روش ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﻪ رﻓﻊ‬
‫ﺗﻌـﺎرض از ﮐﻼم ﺷـﯿﺦ ﻣﯽ ﭘﺮدازد و ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺗﺼـﺮﯾﺢ از ﮐﻼم ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ از ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮد ﺣﮑﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣِﺲ اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﮐﻮﭼـﮏ و اﻧﮕﺸﺘﺮي و ﻧﯿﻤﯽ از اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿـﺎﻧﯽ ﻣﺮدي دﭼـﺎر ﻣﺸـﮑﻞ ﮔﺮدﯾـﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻋﻼج در او‬
‫ﻣﻔﯿﺪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪28 :‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ دارو ﺑﺮ ﺧﺮوﺟﯽﻫﺎي ﻋﺼﺐ زوج ﺷﺸﻢ از اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ وي ﺿﻤﺎد ﻧﻤﻮدم ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺶ واﻗﻊ ﮔﺮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻫﻢ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻫﻢ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻓﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد از ﮐﺘﺎب ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼﻨﺎﻋﮥ ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻫﻮازي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﻣﻌﻨﺎي ﮐﺸﮏ اﻟﺸﻌﯿﺮ )آش ﺟﻮ( در‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﯿﻠﻮس ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻮ ﺑﺎ آب ﭘﺨﺘﻪ ﮔﺮدد و از آن ﮐﺸﮏ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ ‪) «...‬ج ‪ ،1‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ (181‬و در ﻣﻮارد دﯾﮕﺮي‬
‫ﮐﻪ در ﭘﺎورﻗﯽ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ ﻃﺒﯽ ﺑﺤﺮ اﻟﺠﻮاﻫﺮ ﮐﻪ در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫»ﻋﻘﺐ« در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮه ﻫـﺎ از آن اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟـﻒ ﺑﺤﺮ اﻟﺠـﻮاﻫﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪َ» :‬ﻋَﻘﺐ وزان ﻓﺮس ﻋﺼﺐ اﺳﺖ و وزان ﮐﺘِﻒ‬
‫)َﻋِﻘﺐ( ﻫﺮ رﺑﺎﻃﯽ را ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻼت ﮐﺸﯿﺪه ﻧﺸﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان را ﻣﺤﮑﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺪ«‪.‬‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻄﻠﺐ از دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﻧﯿﺰ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬اﻟﻤﺼﺒﺎح اﻟﻤﻨﯿﺮ و ﺣﺘﯽ در ﻣﻌﻨﺎي أﺿﻼع ﺧﻠﻒ )دﻧﺪهﻫﺎي آزاد(‬
‫از ﮐﺘﺎب ﻣﻔﺮدات راﻏﺐ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﮐﻪ راﻏﺐ در ﻣﻔﺮدات ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟَﺨﻠﻒ ‪ ..‬ﻣﺎ‬
‫ﺗﺨّﻠﻒ ﻣﻦ اﻻﺿﻼع اﻟﯽ ﻣﺎ ﯾﻠﯽ اﻟﺒﻄﻦ« ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎ دﻟﯿﻞ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺪهﻫﺎي ﺧﻠﻒ را روﺷﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ ﮐﻪ در ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳـﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﺷﻔﺎ ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه اﯾﻢ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ‬
‫در ﺑﺤﺚ ارﮐﺎن در ﻣﻮرد زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن در ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﺷﻔﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 223‬ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫»در اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ دﯾﺪه ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳـﺮدي‪ ،‬ﺧﺸـﮑﯽ و ﺗﺮي‪ ،‬ﺳﺒﮑﯽ‪ ،‬و ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬زﻣﯿﻦ داراي رﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪29 :‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ اﺷﮑﺎل ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬رﻧﮓ زﻣﯿﻦ از اﻣﺘﺰاج ﺑﺎ آب و دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﻋﺎرض ﺷﺪه اﺳﺖ و )اﻧﻪ ﻟﻮ ﮐﺎن ﻟﻨﺎ ﺳﺒﯿﻞ إﻟﯽ ﻣﺼﺎدﻓﮥ اﻷرض‬
‫اﻟﺨﺎﻟﺼﮥ ﻟﮑﻨﺎ ﻧﺠﺪﻫﺎ ﺧﺎﻟﯿﮥ ﻋﻦ اﻷﻟﻮان‪،‬‬
‫وﮐﻨﺎ ﻧﺠـﺪﻫﺎ ﺷـﻔﺎﻓﮥ ‪ (...‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ راﻫﯽ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﺪﯾﻢ )اﻣﮑﺎﻧﺎت اﻣﺮوزي( ﻫﺮ آﯾﻨﻪ زﻣﯿﻦ را ﺧﺎﻟﺺ و ﺧﺎﻟﯽ‬
‫از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ رﻧﮓ و ﺷﻔﺎف ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ زﯾﺮا اﺟﺴﺎم ﺑﺴﯿﻂ رﻧﮓ ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 34‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .3‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎورﻗﯽ و ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻋﺒﺎرت ﻣﺘﻦ و ﺑﯿﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺰار و ﺻﺪ ﭘﺎورﻗﯽ آورده ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ درج ﺷﺪه در اﯾﻦ ﭘﺎورﻗﯽ‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬از ﺷﺮوح ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮﯾﮋه ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ اﻗﺘﺒﺎس ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﻪ ﭘﺎره اي از اﺑﻬﺎﻣﺎت و ﻧﻈﺮﯾﺎت در ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ارﮐﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺧﻼط در ﺣﺪ ﺗﻮان ﭘﺎﺳﺦ داده اﯾﻢ و‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺚ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي را اراﺋﻪ داده اﯾﻢ‪.‬‬
‫از ﻣﻮاردي ﮐﻪ در ﭘـﺎورﻗﯽ درج ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻐـﺎت و اﺻـﻄﻼﺣﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ ﺟﺪﯾـﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺴـﻬﯿﻞ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎ آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ ﺟﺪﯾﺪ در ﭘﺎره اي ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻓﻬﻢ ﺑﻬﺘﺮ واﻗﻊ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺜًﻠﺎ در ﻓﻬﻢ ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻟﻔﺎﺋﻒ اﻟﮑﻠﯿـﮥ« در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ورﯾـﺪ اﺟﻮف ﻧﺎزل آورده اﯾﻢ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﻟﻔﺎﺋﻒ ﮐﻠﯿﻪ« در ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻻﯾﻪﻫﺎي‬
‫ﭼﺮﺑﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨـﺪه ﮐﻠﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ »‪ «1‬آﻣـﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺧـﺎرج از ﮐﭙﺴﻮل ﻓﯿﺒﺮوز‪ ،‬ﭘﻮﺷﺸـﯽ از ﭼﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﭼﺮﺑﯽ اﻃﺮاف ﮐﻠﯿﻮي )ﭼﺮﺑﯽ ﭘﺮي رﻧﺎل( وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫دﻟﯿـﻞ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﺨﺘﺼـﺮ ﺑـﺎ آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ ﺟﺪﯾـﺪ و اﺻـﻄﻼح اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روﺷﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺟﺪﯾـﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاوان در ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﯿﻖ اﻧﺪام ﺑﺪن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬وﯾﺮاﯾﺶ دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺣﺴﻦ زاده‪ ،‬ص ‪.358‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪30 :‬‬
‫در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﻃﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﻮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻃﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ در ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻋﺼﺐ و ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ واژه ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺷﺪه ﮐﻠﻤﺎت ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ واژه »ﻃﺮوﺧﺎﻧﻄﯿﺮ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زاﯾﺪه و ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ روي اﺳﺘﺨﻮان ران ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﻟﻔﻆ اﺻﻞ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺮوﮐﺎﻧﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﯾـﺎ واژه ﭘﺎﻧﮑﺮاس ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن دارد »اﻟﻤﺴـّﻤﯽ ﺑﺎﻧﻘﺮاس« ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ اﻧﻘﺮاس‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﻪ اﺻـﻠﯽ ﺑﻮدن ﺑﺎء ﺑﻪ ﭘﺎﻧﮑﺮاس ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪه ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫از ﭘﺮاﻧﺘﺰ داﺧﻞ ﻣﺘﻦ ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﺿﺮوري در ﺿﻤﻦ ﻣﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﭘﺮاﻧﺘﺰ داﺧﻞ ﻣﺘﻦ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ اي از ﮐﺘﺎب اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن آن ﺑﯿﻦ ﭘﺮاﻧﺘﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻬﺎم و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ‬
‫در ﻣﻔﻬﻮم و ﺳﯿﺎق ﻋﺒﺎرت ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن در ﻃﺐ‬
‫اﺷﺎره‬
‫از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺨﺶ ﮐﻠﯿﺎت‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗﺸـﺮﯾﺢ از ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻃﺒﯿﺒـﺎن‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒـﺪ ﺷـﮑﺎﻓﺎن ﻣﻮﮐﻮل ﻧﻤﻮده اﻧـﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ را ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪ ﻣﯽ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺷـﯿﺦ در ﻓﺼﻞ دوم در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أﻣﺎ اﻻﻋﻀﺎء و ﻣﻨﺎﻓﻌﻬﺎ‬
‫ﻓﯿﺠﺐ ان ﯾﺼﺎدﻓﻬﺎ ﺑﺎﻟﺤﺲ و اﻟﺘﺸـﺮﯾﺢ« اﻣﺎ درﺑﺎره اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺸـﺮﯾﺢ‪ ،‬ﺑﺪان دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ )ﺟﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺐ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 35‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﻘﻠﯿـﺪ ﻧﯿﺴﺖ(‪ .‬ﺷﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ﺷﺎرح ﺑﺰرگ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻼﻣﻪ ﻗﻄﺐ اﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﯿﺮازي از ﺷـﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺻـﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ واﻗﻊ در آن ﺗﻨﻬﺎ از راه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻮار ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪31 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از اﺑﺘﺪا ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖ داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺑﻮده و در ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در ﺗﻮﺻﯿﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺰﺷـﮑﺎن در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي درﺑﺎره اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ »ﻟﻮﮔﺎن ﮐﻠﻨـﺪﻧﯿﻨﮓ« ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳـﯿﺪه اﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻣًﻠﺎ ﺑﺎ آن آﺷـﻨﺎ ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺒﯽ درﺑﺎره اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎب ﻣﻦ‬
‫ﮐﻪ از ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎب ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬دﻗﯿﻖ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺣﺎﻃﻪ ﯾﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬـﺎ ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﺳـﺘﺨﻮان ﻫـﺎ را در ﮐﺘـﺎب ﺑﺨﻮاﻧﯿـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﺸـﻤﺎن ﺧﻮد را در ﺣـﺎل ﻟﻤﺲ ﻫﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪازﯾـﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ وﺿـﻌﯿﺖ ﻫﺮ‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان آﺷﻨﺎ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮي دﺳﺖ اول ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﯾﺪ ‪ .«1» «...‬وي ﻫﻤﭽﻮن ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯿﻤﻮن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از آن را در ﻣﻮرد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺘﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ از اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن ﻧﻘﺎﺷـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻣﯽ داﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺌﻮﻧـﺎردو‬
‫داوﯾﻨﭽﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ ﻣﻌﺮوف دوران رﻧﺴـﺎﻧﺲ‪ -‬ﻫﻤﭽﻮن ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس‪ -‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﭘﯿﮑﺮ ﻣﺮدﮔـﺎن ﻫﻢ ﺑﺮاي ﭘﺰﺷـﮑﺎن و ﻫﻢ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﮔﺰﯾﺪه ﮐﻪ از دﻓﺘﺮﭼﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ او از ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺐ ﻧﻮﺷـﺘﻪ روﺑﺮﺗﻮ ﻣﺎرﮔﻮﺗﺎ اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه‪ ،‬وي ﻋﻠﺖ و‬
‫ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺗﺸﺮﯾﺢﻫﺎي ﺧﻮد را ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮح ﻣﯽ دﻫﺪ‪:‬‬
‫»ﺷـﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﺪ ﺗﻤﺎﺷﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪﺷـﮑﺎﻓﯽ واﻗﻌﯽ ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻤﺎﺷﺎي اﯾﻦ ﺗﺼﺎوﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﻖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﺗﻤـﺎم ﺟﺰﺋﯿـﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺗﺼـﺎوﯾﺮ ﻧﺸـﺎن داده ﺷـﺪه اﺳﺖ در ﯾـﮏ ﻧﻤـﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺷـﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم‬
‫زﯾﺮﮐﯿﺘﺎن ﻏﯿﺮ از ﭼﻨﺪ رگ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي را ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮاي درك ﮐﺎﻣﻞ و واﻗﻌﯽ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﯿﺶ از ده ﺟﺴﺪ را ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﮐﺮدهام و‬
‫ﺗﻤﺎم ﻏﺸﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻃﺮاف رگ ﻫﺎ را ﮐﻨﺎر زدهام ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﺑﺸﻮم ‪«2» «...‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎن )ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ص ‪ ،27‬ﻟﯿﺰا ﯾﻮﻧﺖ(‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﻟﯿﺰا ﯾﻮﻧﺖ‪ ،‬ص ‪.40‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪32 :‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ و رﯾﺸﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت آن‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﻓﻦ اول ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ﻻزم ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ درﺑﺎره ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫و ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺪﯾﺪ و رﯾﺸﻪ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻓﺎت در آن ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑـﺎ ﺑﯿـﺎن اﯾﻦ ﻣﻘـﺪﻣﻪ‪ ،‬اﺑﺘـﺪا ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﺑـﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل در آن اﻣﺮي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس و اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺷﺨﺼـﯽ و ﻋﯿﻨﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده اﻧـﺪ ﮐﻪ ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﻗﻮل ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮﭘـﺬﯾﺮي در آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﻗﻄﻌﯽ در آن ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪات ﮐﺎﻟﺒﺪﺷـﮑﺎﻓﺎن‬
‫ﺗﻌﯿﯿـﻦ ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿـﻦ ﻣﺒﻨـﺎ آﻣﻠﯽ ﺷـﺎرح ﻗـﺎﻧﻮن ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﺮح ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ در ﭘـﺎره اي از ﻣﺒـﺎﺣﺚ ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﻪ رأي‬
‫ﭘﺰﺷـﮑﺎن ﮐﺎﻟﺒﺪﺷـﮑﺎف ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺷـﮑﺎﻓﺎن‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻋﯿﻨﯽ ﺧﻮد ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜًﻠﺎ درﺑﺎره وﺟﻮد اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻨﺠﺪي )ﺳـﺰاﻣﻮﺋﯿﺪ( ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻗﺮﺷـﯽ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎ را در ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻧا ﮕﺸﺘﺎن‬
‫اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎه ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺷﮑﺎﻓﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 36‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑـﺎ ﻓﺮض ﺑﻄﻼن ﭘﺎره اي از ﻧﻈﺮات ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ‪ ،‬ﺑﺎز از ارزش ﮐﺎر اﯾﺸﺎن در ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ﻃﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺳـﺘﻪ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮد و اﻋﺘﺒﺎر آن ﻣﻮرد ﺳﻮال ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻇﺎﻫﺮي در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ و ﮔﺮدش ﺧﻮن ﮐﻮﭼﮏ )رﯾﻮي(‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﭘﺎره اي از اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎ در ﺗﺸﺮﯾﺢ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺷﮑﺎﻓﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﺸﺮﯾﺢ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت‬
‫ﭼﺸﻢ را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻇﺮاﻓﺖ و ﻗﻄﺮ ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮي آن ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده اﻧـﺪ وﻟﯽ از ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻗﻠﺐ و رﯾﻪ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺠﯿﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﺰ از ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪33 :‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ وﯾﻠﯿﺎم ﻫﺎروي ﭘﺰﺷﮏ و ﮐﺎﻟﺒﺪﺷـﻨﺎس اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ )‪ (1657 -1578‬ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﮔﺮدش ﺧﻮن رﯾﻮي را‬
‫اراﺋﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﻫﺎروي ﺑﺎ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪ ﻓﺮﺿـﯿﻪ ﺟﺪﯾﺪي رﺳﯿﺪ‪ .‬وي ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻗﻠﺐ ﯾﮏ ﻋﻀﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن را در ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ‬
‫ﭘﻤﭗ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ ...‬ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮن ﮐﺒﻮد رﻧﮓ را از ﻃﺮﯾﻖ ﺳـﯿﺎه رگ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي رﯾﻮي ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ رﯾﻪ ﻫﺎ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎه‬
‫رگ ﻫﺎ ﺧﻮﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ از ﮐﺒﻮدي ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺳﺮخ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻗﻠﺐ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ ‪.«1» «...‬‬
‫و ﺑﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ دو ﺑﻄﻦ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﻣﻨﻔﺬﻫﺎي زﯾﺎد ارﺗﺒﺎط وﺟﻮد دارد و ﺧﻮن از ﺑﻄﻦ راﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬اﯾﻨـﮏ در ﻣﻮرد ﺟﺮﯾـﺎن ﺧﻮن ﮐﻮﭼـﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﻗﺎﻧﻮن )ﺷﺸـﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻫﺎروي(‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ از ﺣﻔﺮه ﭼﭗ ﻗﻠﺐ روﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ دو ﺷﺮﯾﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ از آن دو ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺮاي اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻫﻮاي ﻟﻄﯿﻒ و رﺳﺎﻧﺪن ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ رﯾﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ ﻣﯽ رود‬
‫و در آن ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﺬرﮔﺎه ﻏﺬارﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﯾﻪ‪ ،‬ﻗﻠﺐ و از ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ﻗﺴﻢ )ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾﺪي( از ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﻠﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و )اﯾﻦ روﯾﺸﮕﺎه( در ﺟﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ورﯾﺪﻫﺎ در آن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠﺐ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ »‪ ،«2‬اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﮕﺮ ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد« »‪.«3‬‬
‫ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿـﺪ‪ ،‬ﺷـﯿﺦ ارﺗﺒﺎط ﻗﻠﺐ ﺑﺎ رﯾﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾـﺪي و ﺑﺎزﮔﺸﺖ )ﺧﻮن( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﻮا )اﮐﺴـﯿﮋن( را ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬
‫روﯾﺸـﮕﺎه آن را ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻄﻦ ﭼﭗ از ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﻠﺐ ﻧﺰدﯾﮏ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ورﯾـﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠﺐ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﯽ داﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺪﯾـﺪ در ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژي اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و آن ﺗﻐﺬﯾﻪ رﯾﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﻪ اﺑﻦ ﻧﻔﯿﺲ ﻗﺮﺷـﯽ ﺑﺎ رد آن ﻋﯿﻨًﺎ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ وﯾﻠﯿﺎم ﻫﺎروي را در ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از وي ﺑﯿﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ص ‪.46‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ در آن ورﯾﺪﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﭘﺲ از ارﯾﺐ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﺣﻔﺮه ﻗﻠﺐ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻓﺼﻞ دوم ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪34 :‬‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻧﻔﯿﺲ در ﺷـﺮح اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺷـﯿﺦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ رﯾﻪ از‬
‫اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن از ﺣﻔﺮه ﭼﭗ ﻗﻠﺐ ﻣﯽ آﯾـﺪ و ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﺟﺮﯾﺎن دارد از ﻃﺮف رﯾﻪ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺧﻮن از ﻃﺮف ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ از ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷـﯿﺦ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف ﺑﻪ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮن از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻗﻠﺐ ﺗﻮﺳﻂ ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ورﯾﺪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎذي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ »‪ «1‬ﺑﺎ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺳﻪ رگ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽ ﮔﺬارد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 37‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫رگ اول ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪن از ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ ﻣﯽ رود‪ ،‬روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ رگ از ﮐﻨﺎر روﯾﺸﮕﺎه ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف رﯾﻪ ﺧﻢ ﺷـﺪه اﺳﺖ »‪ «2‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷـﺮﯾﺎن ﻫﺎ از دو ﻻﯾﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا ورﯾﺪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ در ﺗﺸﺮﯾﺢ رﯾﻪ )ﮐﺘﺎب ﺳﻮم( ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي و ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻫﺮ دو را در ﺗﻐﺬﯾﻪ رﯾﻪ از ﻗﻠﺐ ﺳﻬﯿﻢ ﻣﯽ داﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دادن اﯾﻦ دو ﮔﻔﺘﺎر ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي و ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺷﯿﺦ در اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﻠﺐ‬
‫و رﯾﻪ ارﺗﺒـﺎط ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﯿﻦ آن دو ﺗﺒﺎدل ﺧﻮن در ﭼﺮﺧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ واﻗﻒ ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺟﻬﺖ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط )و ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژي‬
‫آن( ﻣﺒﻬﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﺟﺮﯾﺎن از ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ(‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻧﻔﯿﺲ ﺷﺎرح ﻗﺎﻧﻮن اﯾﻦ اﺑﻬﺎم را ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺑﻄﻦ ﻗﻠﺐ ﻣﻨﻔﺬي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر ﺧﻮن از آن‪ ،‬ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻋﯿﻦ ﻋﺒﺎرت ﺷﯿﺦ را در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ )ﮐﺘﺎب ﺳﻮم( ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻌﺪ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻣﺤﺎذات ﺧﺎرج از ﻗﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ (2‬دﻟﯿﻞ ﺧﻤﯿـﺪﮔﯽ ورﯾـﺪ در ﺑﻄﻦ راﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ورﯾﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ در ﮔﻮﺷﮏ دﻫﻠﯿﺰ راﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﻧﻔﻮذ در ﺑﻄﻦ ﭼﭗ را ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﺧﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪35 :‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ و ﮔﺮدش ﺧﻮن ﺑﺰرگ )ﮔﺮدش ﻣﺤﯿﻄﯽ(‬
‫درﺑﺎره ﮔﺮدش ﺑﺰرگ ﺧﻮن در ﺑﺪن‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺧﻮﺑﯽ در ﮐﻼم ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪» :‬وﯾﻠﯿﺎم ﻫﺎروي ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮن در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺑﺪن ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ در ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود ﺑﻪ ﺳﻮي ورﯾـﺪﻫﺎ راه ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﻮن‬
‫در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺑـﺪن ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ ...‬ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﺛﺒـﺎت ﮐﻨـﺪ ارﺗﺒـﺎط ﺑﯿﻦ ﺷـﺮﯾﺎﻧﻬﺎ و ورﯾـﺪﻫﺎ ﺑﻮد ‪ ....‬ﻣﺎرﭼﻠﻮ ﻣﺎﻟﭙﯿﮕﯽ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯿﮑﺮوﺳـﮑﻮپ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ از دﺳـﺘﮕﺎه ﮔﺮدش ﺧﻮن را ﮐﻪ ﻫﺎروي ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ‪ .‬او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ و ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﻋﺮوق ﺑﺴـﯿﺎر رﯾﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮي رگ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪ 1661‬ﻣﻮي رگ ﻫﺎ را در رﯾﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد و ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻋﺪﺳـﯽ ﻣﻦ ﻟﮑﻪﻫﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺧﻮن را ﻧﺪﯾﺪم ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺮوﻗﯽ را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻦ ﻋﺮوق‬
‫از ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﺑﻪ ورﯾﺪ و از ﺳﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎن ﻣﯽ رﺳﯿﺪﻧﺪ« »‪.«1‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﮐﻼم اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﻗﺎﻧﻮن و دﯾﮕﺮ اﻃّﺒﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫وي در ﺑﺤﺚ ﻣﺰاج اﻋﻀﺎ »‪ «2‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أﺣﺮ ﻣﺎ ﻓﯽ اﻟﺒﺪن ‪ ...‬ﺛﻢ اﻟﺪم وان ﮐﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪا ﻓﯽ اﻟﮑﺒﺪ ﻓﺎﻧﻪ ﻻﺗﺼﺎﻟﻪ ﺑﺎﻟﻘﻠﺐ ﯾﺴﺘﻔﯿﺪ ﻣﻦ اﻟﺤﺮارة‬
‫ﻣﺎ ﻟﯿﺲ ﻟﻠﮑﺒﺪ‪ «.‬ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ در ﺑﺪن ‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﺧﻮن‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ از‬
‫ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺒﺪ از آن ﺑﯽﺑﻬﺮه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻻﺗﺼﺎﻟﻪ ﺑﺎﻟﻘﻠﺐ« ﺧﻮن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮدﻧﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻠﺐ از ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ رﻃﻮﺑﺎت ﺑﺪن‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 38‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ص ‪.48‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ص ‪.10‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪36 :‬‬
‫آﻣﻠﯽ در ﺷـﺮح اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﮐﺴـﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺧﻮن ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ اﻧﺪك اﺳﺖ و آن ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﺒﺪ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدد در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ان اﻟﺪم ﺟﻤﯿﻌﻪ ﯾﺘﺼﻞ ﺑﺎﻟﻘﻠﺐ ﻟﮑﻦ ﺑﻌﻀﻪ ﺑﻐﯿﺮ واﺳـﻄﮥ ﮐﺎﻟﻤﺬﮐﻮر وﺑﻌﻀﻪ ﺑﻮاﺳـﻄﮥ‬
‫اﻟﺸـﺮاﯾﯿﻦ ﻓﺎﻧﻬﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﮥ ﻟﻸوردة وﺑﯿﻨﻬﻤﺎ ﻣﻨﺎﻓﺬ ﯾﺴـﺘﻔﯿﺪ دم اﻷوردة ﻣﻦ ﺣﺮارة اﻟﻘﻠﺐ اﻟﻤﻮﺟﻮدة ﻓﯽ اﻟﺪم ‪...‬؛ ﻫﻤﻪ ﺧﻮن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺪون واﺳـﻄﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ )از ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ( و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﺬﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن ورﯾﺪي از ﺣﺮارت ﻗﻠﺐ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﻮن ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪،‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﻋﯿﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎِط ﺑﯿﻦ ورﯾﺪﻫﺎ و ﺷـﺮﯾﺎن ﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ورﯾﺪي زده ﺷﻮد ﻫﻤﻪ ﺧﻮن ورﯾﺪي و ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ از ﺑﺪن ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽ‬
‫ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻫﻮازي در ﮐﺘﺎب ﻧﻔﯿﺲ ﺧﻮد‪ «1» ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻋﺮوق در ﺑﺪن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»وذاك أن ﻟا ﻌﺮوق ﻏﯿﺮ اﻟﻀﻮارب ﻓﯿﻬـﺎ ﻣﻨﺎﻓـﺬ اﻟﯽ اﻟﻌﺮوق اﻟﻀﻮارﺑﯽ واﻟـﺪﻟﯿﻞ ﻋﻠﯽ ذﻟﮏ أن اﻟﻌﺮق اﻟﻀﺎرب اذا اﻧﻘﻄﻊ اﺳـﺘﻔﺮغ ﻣﻨﻪ ﺟﻤﯿﻊ‬
‫اﻟـﺪم اﻟﺬي ﻓﯽ اﻟﻌﺮوق ﻏﯿﺮ اﻟﻀﻮارب‪ .‬در ورﯾﺪﻫﺎ ﻣﻨﺎﻓﺬ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷـﺮﯾﺎن ﻫﺎ وﺟﻮد دارد و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ زده‬
‫ﺷﻮد ﺗﻤﺎم ﺧﻮن ورﯾﺪي ﻧﯿﺰ از ﺑﺪن ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﺑﺤﺚ ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺷﺮﯾﺎن و ورﯾﺪ در ﻣﻐﺰ اﺷﺎره ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﻼﻗﯽ ﻓﻮﻫﺎت ﺷـﻌﺒﻬﺎ اﻟﺘﯽ ﻗﺪ ﺗﺼـﻐﺮت ﺛﻤﮥ ﺑﻔﻮﻫﺎت اﻟﺸـﻌﺐ اﻟﻌﺮوق اﻟﻮرﯾﺪة اﻟﻨﺎزﻟﮥ« »‪ «2‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬در آﻧﺠﺎ دﻫﺎﻧﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ ﺷـﺪه‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎ دﻫﺎﻧﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رگﻫﺎي ورﯾﺪي ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽ رﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼﻨﺎﻋﮥ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.139‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ص ‪.60‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪37 :‬‬
‫از ﻋﺒﺎرات ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺷـﺮﯾﺎن ﻫﺎ و ورﯾﺪﻫﺎ ﺗﺼـﺮﯾﺢ دارد اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺒﺤﺚ ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ...» :‬واﻧﻤﺎ اﺻﺤﺒﺖ اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ‬
‫اﻻوردة ﻟﺸـﯿﺌﯿﻦ أﺣﺪﻫﻤﺎ ﻟﺘﺮﺗﺒﻂ اﻻوردة ﺑﺎﻟﻐﺸـﯿﮥ اﻟﻤﺠﻠﻠﮥ ﻟﻠﺸـﺮاﯾﯿﻦ وﺗﺴـﺘﻘﯽ ﻣﻤﺎ ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ ﻣﻦ اﻻﻋﻀﺎء واﻵﺧﺮ ﻟﯿﺴﺘﻘﯽ ﮐﻞ واﺣﺪ ﻣﻨﻬﻤﺎ ﻣﻦ‬
‫اﻵﺧﺮ« »‪ «1‬ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺷﺮﯾﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﺮاي دو ﻫﺪف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﺸﺎﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺎن ﻫﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ و اﻋﻀﺎي واﻗﻊ ﺑﯿﻦ آن دو ﺳﯿﺮاب ﮔﺮدﻧﺪ‪«2» .‬‬
‫‪ .2‬ﺷﺮﯾﺎن و ورﯾﺪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﯿﺮاب ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﺷﺮﯾﺎن و ورﯾﺪ و ﻧﻮﻋﯽ ﮔﺮدش ﺧﻮن ﻣﺤﯿﻄﯽ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﺼﺎب دﻣﺎﻏﯽ و رﯾﺸﻪ اﺧﺘﻼف در آن‬
‫ﭘـﺎره اي از اﺧﺘﻼـف ﻫـﺎ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫـﺪه و ﮐﺎﻟﺒـﺪ ﺷـﮑﺎﻓﯽ ﺑﺮ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﺸـﺄ اﺧﺘﻼـف آرا در ﻧـﻮع ﺗﻔﺴـﯿﺮ و ﮔﺰارش از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﭘﺎره اي از ﺗﻔﺎوت ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ﻣﻮرد ازواج ﻣﻐﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪﺷـﮑﺎﻓﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻔﺖ زوج ﻓﺮض ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 39‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﯿﺰ در ﻗﺎﻧﻮن آن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﻣﺮوزه دوازده زوج ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﯿـﺦ در ﺑﺤﺚ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي زوج ﭘﻨﺠﻢ ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬أﻣـﺎ اﻟﺰوج اﻟﺨﺎﻣﺲ ﻓﮑﻞ ﻓﺮد ﻣﻨﻪ ﯾﻨﺸﻖ ﺑﻨﺼـﻔﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻫﯿﺄت اﻟﻤﻀﺎﻋﻒ ﺑﻞ‬
‫ﻋﻨﺪ أﮐﺜﺮﻫﻢ ﮐﻞ ﻓﺮد ﻣﻨﻪ زوج ‪ «3» «...‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﻓﺮد از زوج ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دو ﻻﯾﻪ )ﻣﻀﺎﻋﻒ( ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻧﺰد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻫﺮ ﻓﺮدي از آن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ زوج ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از ﻋﺼﺐ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ص ‪.61‬‬
‫)‪ (2‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﯿﻦ ورﯾﺪ و ﺷﺮﯾﺎن ﻋﻀﻮي ﻗﺮار ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد از اﻋﻀﺎي واﻗﻊ ﺑﯿﻦ آن دو‪ ،‬دو ﺟﺎﻧﺐ آن دو ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ص ‪.55‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪38 :‬‬
‫آﻣﻠﯽ در ذﯾﻞ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺘﯽ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دو از ﯾﮏ روﯾﺸـﮕﺎه واﺣﺪي ﺧﺎرج ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﻣﺒﺪأ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ روﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﯾﺸﻪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف‪ ،‬در ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن از ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﮑﺎﻓﺎن‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬دﻟﯿـﻞ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺑﻨـﺪي ﻣﺘﻔﺎوت در ﺑﺎرة ﺗﻌـﺪاد اﻋﺼﺎب ﻣﻐﺰي ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺎرب روﯾﺸـﮕﺎه‪ ،‬آن را ﺷﺎﺧﻪ اي از ﻋﺼـﺐ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و اﻣﺮوزه آن را زوج ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي از ﻋﺼﺐ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره زوجﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ در ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺸﺮﯾﺢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ روﺷﻦ ﺷﺪن آن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و‬
‫ﺗﺘﺒﻊ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن اورﻃﯽ )آﺋﻮرت( و اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﺮوق اﮐﻠﯿﻠﯽ )ﮐﺮوﻧﺮي(‬
‫وﺟﻮد ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي اﮐﻠﯿﻠﯽ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻏـﺬا رﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ را ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه دارد ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪﺷـﮑﺎﻓﺎن ﺟﺪﯾـﺪ ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﻨـﺪ و ﺑﺮﺧﯽ آن را از‬
‫ﮐﺸﻔﯿﺎت اﺑﻦ ﻧﻔﯿﺲ ﻗﺮﺷﯽ در ﺷﺮح ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷـﯿﺦ در ﮐﺘـﺎب ﺳﻮم در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ آورده و ﺑـﺎﻋﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮري ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ...» :‬وﻓﯿﻪ ﺛﻼﺛـﮥ ﺑﻄﻮن ﺑﻄﻨﺎن ﮐﺒﯿﺮان وﺑﻄﻦ‬
‫ﮐﺎﻟﻮﺳﻂ ﻟﯿﮑﻮن ﻟﻪ ﻣﺴـﺘﻮدع ﻏـﺬاء ﯾﻐﺘـﺬي ﺑﻪ ‪ «...‬ﯾﻌﻨﯽ در ﻗﻠﺐ ﺳﻪ ﺑﻄﻦ وﺟﻮد دارد دو ﺑﻄﻦ ﺑﺰرگ و ﺑﻄﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ‬
‫ذﺧﯿﺮه ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از آن ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻧﻔﯿﺲ »‪ «1‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﻏﺮﺿﻪ ﺑﻬـﺬه اﻟﺪﻻﻟـﮥ ﻋﻠﯽ ﺛﺒﻮت اﻟﺒﻄﻮن اﻟﺜﻼﺛـﮥ اﻟﺘﯽ ﻇﻦ ﺛﺒﻮﺗﻬﺎ واﻧﻤﺎ ﻫﯽ ﺑﻄﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﮐﻤﺎ ﻗﺮرﻧﺎه وﺟﻌﻠﻪ ﻟﻠﺪم‬
‫اﻟﺬي ﻓﯽ اﻟﺒﻄﻦ اﻻﯾﻤﻦ ﻣﻨﻪ ﯾﻐﺘﺬي اﻟﻘﻠﺐ ﻻ ﯾﺼﺢ اﻟﺒﺘﮥ ﻓﺎن ﻏﺬاء اﻟﻘﻠﺐ اﻧﻤﺎ ﻫﻮ اﻟﺪم اﻟﻤﻨﺒﺚ ﻓﯿﻪ ﻣﻦ اﻟﻌﺮوق اﻟﻤﻨﺒﺜﮥ ﻓﯽ ﺟﺮﻣﻪ ‪.«...‬‬
‫ﻏﺮض ﺷـﯿﺦ ﺑـﺎ اﯾﻦ دﻻـﻟﺖ‪ ،‬ﮔﻤـﺎن وﺟﻮد ﺑﻄﻦﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﺑﻄﻦ ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻗﺮار دادن آن ﺑﺮاي ﺧﻮن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ ﻧﻔﯿﺲ‪ ،‬ﺷﺮح ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ص ‪.95‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪39 :‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﮐﻪ از آن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ؛ زﯾﺮا ﻏﺬاي ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه از رگﻫﺎي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 40‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﺟﺮم ﻗﻠﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻄﻦ ﺳـﻮم )وﺳـﻂ( ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾـﺎ ﻣﺠﺮاي ارﺗﺒـﺎط اﺳﺖ ﺑﯿﻦ دو ﺑﻄﻦ ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ از ﻧﺴـﺨﻪ ﭼـﺎپ ﺗﻬﺮان اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ )ﯾﻌـّﺪه‬
‫ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس دﻫﻠﯿﺰا وﻣﻨﻔـﺬا ﻟﯿﺲ ﺑﺒﻄﻦ( و ﺟﺮﺟـﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ در ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ﻋﯿﻦ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان را آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﻄﻦ ﺳﻮم را‬
‫دﻫﻠﯿﺰ و ﻣﻨﻔﺬ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﺑﻄﻦ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺷـﺮﯾﺎن در ﮐﺘﺎب اول از دو ﺗﺠﻮﯾﻒ ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻄﻦ‬
‫ﺳﻮم در اﯾﻨﺠﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫اﻫﻮازي »‪ «1‬وﺟﻮد ﺑﻄﻦ ﺳﻮم را اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ اﻟﺘﺠﻮﯾﻒ اﻻﯾﻤﻦ اﻟﯽ اﻟﺘﺠﻮﯾﻒ اﻻﯾﺴـﺮ ﻣﻨﻔﺬ ﺗﺴـﻤﯿﻪ ﻗﻮم ﺗﺠﻮﯾﻔﺎ ﺛﺎﻟﺜﺎ‬
‫وﻟﯿﺲ ﮐﺬﻟﮏ ‪.«...‬‬
‫داود اﻧﻄﺎﮐﯽ »‪ «2‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ ﺳﻪ ﺑﻄﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﮐﻪ ورﯾﺪﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻄﻦ وﺳﻂ ﮐﻪ در آن ارواح ﻧﻀﺞ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ‪.«...‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺑﻄﻦ ﺳـﻮم ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺴـﻠﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﯿﺦ درﺑـﺎره ﻋﺮوق ﻏـﺬا رﺳـﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ در ﮐﺘـﺎب ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻮح ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﺸﺮﯾﺢ آﺋﻮرت ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺷـﺮﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﮐـﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ارﺳـﻄﻮﻃﺎﻟﯿﺲ آن را اورﺗﯽ ﻧﺎﻣﯿـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬در اﺑﺘـﺪاي روﯾﺶ از ﻗﻠـﺐ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﺳـﺘﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آن ﺑﻪ دور ﺳﻄﺢ ﻗﻠﺐ داﺋﺮه ﻣﯽ زﻧﺪ و در اﺟﺰاي آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽ ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ از اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﮐﺮوﻧﺎري‪ -‬اﮐﻠﯿﻠﯽ )ﺗﺎﺟﯽ( ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺪا ورﯾﺪﻫﺎ ﻗﻠﺐ ﯾﺎ ﮐﺒﺪ‬
‫در ﺗﺸﺮﯾﺢ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ رگﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬ﻗﻠﺐ اﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻫﻮازي‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼﻨﺎﻋﮥ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.108‬‬
‫)‪ (2‬داود اﻧﻄﺎﮐﯽ‪ ،‬اﻟﻨﺰﻫﮥ اﻟﻤﺒﻬﺠﮥ در ﻫﺎﻣﺶ ﺗﺬﮐﺮه‪ ،‬ص ‪.134‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪40 :‬‬
‫آﻣﻠﯽ »‪ «1‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻌﻠﻢ اول ارﺳﻄﻮ ﻗﻠﺐ را ﻣﺒﺪأ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎن و ورﯾﺪﻫﺎ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺮ اﯾﻦ رأي ﺑﻮده ﮐﻪ ورﯾـﺪﻫﺎ از ﮐﺒﺪ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و اﺳـﺘﺪﻻل وي ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ورﯾﺪﻫﺎي واﺻﻞ ﺑﯿﻦ ﮐﺒﺪ و ﻗﻠﺐ از ﮐﺒﺪ ﻣﯽ‬
‫روﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ رﯾﺸﻪ و اﻧﺘﻬﺎي ﺳﺘﺒﺮ آن‬
‫در ﺳـﻤﺖ ﮐﺒﺪ ﻗﺮار دارد و از آن ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺘﻔﺮع ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﺷﻔﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻤﻮده و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺳﺘﺒﺮ‬
‫ﺑﻮدن در ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻓﺎﯾﺪه و ﺿﺮورﺗﯽ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ روﯾﺸﮕﺎه و ﻣﺒﺪأ ﺑﺮاي‬
‫آن ﻃﺮف«‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 41‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﮐﻪ درﺑﺎره ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ از ﻗﺎﻧﻮن و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﯾﻦ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از اﺷﮑﺎﻻت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺷﺎره ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻠﻤﺎت‬

‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﮐﻠﻤﺎت ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دﻗﺖ و ﺣﻮﺻـﻠﻪ زﯾﺎدي دارد ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﭘﯿﺸـﯿﻦ اﯾﻦ‬
‫دﻗﺖ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻠﻤﺎت و ﻧﯿﺰ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎرات ﻣﺼﺮوف ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫از ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﻢ اﺷﮑﺎل در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻠﻤﻪ و ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ ﮐﻠﻤﻪ »أﺻﺒﺎغ« ﺑﻪ ﻣﺮﻫﻢ ﻫﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن رﻧـﮓ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و ﻋﺒﺎرت »و ﻣﺎ ﮐﺎن ﺳـﻠﻒ ذﮐﺮه ﻣﻦ اﻻدوﯾـﮥ ‪ ....‬ﻟﻢ أﮐﺮر اﻻ ﻗﻠﯿﻼ« ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺷـﯿﺦ در اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت در ﺻـﺪد ﺑﯿﺎن ﻧﺤﻮه ﺗـﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﻣﺮاض ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺎب ادوﯾﻪ‬
‫ﻣﻔﺮده در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺪول ﻫﺎ و رﻧﮓ ﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهام‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺮح ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ص ‪.165‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪41 :‬‬
‫دﯾﮕﺮ در ﮐﺘﺎب اﻣﺮاض ﺗﮑﺮار ﻧﮑﺮدهام ﻣﮕﺮ اﻧﺪﮐﯽ از آﻧﻬﺎ را‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻠﻤﻪ اﺻﺒﺎغ ﺑﻪ ﻣﺮﻫﻢ ﻫﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‬
‫و ﻏﻔﻠﺖ از ﻣﺒﺘﺪا )ﻣﺎ ﺳﻠﻒ( و ﺧﺒﺮ )ﻟﻢ أﮐّﺮر( در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺷﺘﺒﺎه در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮارد دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﮑﺎﻻت در ذﯾﻞ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ «:7‬ﻋﻠﻮم أﺧﺮي أﻗـﺪم ﻣﻨﻬﺎ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ و ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ أﻗﺪم در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻋﻠﻮم ﻣﻘﺪم ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻮﻣﯽ ﮐﻪ از ﺣﯿﺚ ﻣﻮﺿﻮع اﻋﻢ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع آن ﻫﺴﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺪم ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :7‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »اﻟﻌﻼج ﺑﺎﻟﯿـﺪ وأﻋﻤﺎل اﻟﯿـﺪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ )و ﻓﯿﺰﯾﮏ درﻣﺎﻧﯽ( ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺄﻧﻮس آن ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮاﺣﯽ و ﻓﺼﺪ ‪ (...‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :7‬ﻋﺒـﺎرت »ﻓﺒﻌﺾ ﻫـﺬه اﻻـﻣﻮر اﻧﻤـﺎ ﯾﺠﺐ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻃﺒﯿﺐ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﺮﻓﻪاش ‪ ...‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﻣﻮر را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد درك ﮐﻨـﺪ و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﻘـﺎد ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻧـﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮيﻫـﺎي وي از ﻃﺮف ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤـﺎي ﻃـﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺎراﮔﺮاف از ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﭘﺮدازي ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﺆﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :8‬از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﺑﯽرﺑﻂ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺶ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ «:9‬ﻣﺘﮑﻠﻢ« ﻗﺎﺋـﻞ )ﮔﻮﯾﻨـﺪه( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻋـﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮐﻼم ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﻠﻢ ﮐﻼم از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :11‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻓﻠﯿﺘﺴـﻠّﻢ اﻟﻄﺒﯿﺐ ﻣﻦ اﻟﻄﺒﯿﻌﯽ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻃﺒﯿﺐ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺷـﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ‪ ...‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻃﺒﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﺎﻧﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﭙﺬﯾﺮد ‪...‬‬
‫‪ .7‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :11‬ﮐﻠﻤﻪ »ارض« ﺧﺎك ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ درﺳﺖ آن‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 42‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪42 :‬‬
‫‪ .8‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :11‬ﻋﺒﺎرت »وﯾﺘﺤّﺮك اﻟﯿﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ان ﮐﺎن ﻣﺒﺎﯾﻨﺎ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﺧﺎك اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻗﻄﻌﻪ اي از آن ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺟﺪا ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :11‬ﻋﺒـﺎرت »ﺛﻘﻠﻪ اﻻﺿـﺎﻓﯽ« در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻨﺼـﺮ آب ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﺎ ﺷـﺪه )ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ زﯾﺎد( و‬
‫ﺻﺤﯿﺢ آن ﯾﮏ ﺳﻄﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‪ :‬از ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻧﺴﺒﯽ آب )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮا و آﺗﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ .10‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :11‬ﻋﺒﺎرت »ﯾﺤّﺒﺐ ﺑﺄدﻧﯽ ﺳـﺒﺐ اﻟﯽ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬آب ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﺘﯽ ﺣﺒﺎب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن ‪ ...‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪك ﺳﺒﺐ )از ﮔﺮﻣﯽ( ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ‪....‬‬
‫‪ .11‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :12‬ﻋﺒـﺎرت »ﺗﻔﺎﻋـﻞ اﻟﮑﯿﻔﯿﺎت اﻟﻤﺘﻀﺎدة« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬واﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺰاي رﯾﺰ ﻣﻮاد ﻣﺘﻀﺎد ‪ ...‬ﺻـﺤﯿﺢ آن‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻀﺎد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ و ﻋﺪم دﻗﺖ‪ ،‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺰاج‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ .12‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :16‬ﻋﺒﺎرت »ﻣﺰاج ﺑﺤﺴﺐ اﻟﺸﺨﺺ ﻣﻘﯿﺴﺎ اﻟﯽ اﺣﻮاﻟﻪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎﻻت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ آن‪ :‬ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺰاﺟﯽ ﺷﺨﺺ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ‬
‫ﻧﻪ ﻧ ﻔﺴﺎ ﻧﯽ ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :16‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »وﻫﻮ ﺷـﯽء ﻟﻪ ﻋْﺮض« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج در اﻧﺴﺎن َﻋَﺮﺿـﯽ اﺳﺖ )ﮔﻮﻫﺮي ﻧﯿﺴﺖ( در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ﻋﺮض در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﺳـﮑﻮن راء )در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل( ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾﻌﻨﯽ داﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺮض‪ -‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ راء‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻮﻫﺮ ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .14‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :18‬ﻋﺒﺎرت »ﺑﺮاي او ﻧﯿﺰ ﺣﻮادﺛﯽ در ﮐﻤﯿﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ« ﮐﻪ ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .15‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :21‬ﻋﺒﺎرت »ﻟﮑﻦ ﻫﺬه اﻻرﺑﻌﮥ ﻻ ﺗﺴـﺘﻘﺮ وﻻ ﺗﺜﺒﺖ زﻣﺎﻧﺎ ﻟﻪ ﻗﺪر ‪ «...‬ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻤﯽ را در ﺑﺤﺚ ﻣﺰاج ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل ﮔﻮﺷـﺰد ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨـﺪ ﺑﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺗﺨﻤﯿﻦ زد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣـﺪﺗﯽ ﭘﺎﯾـﺪار ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي درﺳﺖ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺰاج در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج‪ ،‬دوام ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪43 :‬‬
‫اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﯽ دﻫﻨﺪ زﯾﺮا ‪ ...‬و در اداﻣﻪ ﺑﯿﺎن دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺎ را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﺑﺎﻟﺮﻃﻮﺑﮥ اﻟﻐﺮﯾﺒﮥ« )ﯾﻌﻨﯽ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ( ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺪن را ﺑﻄﻮر ﻏﯿﺮ ﻋﺎدي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ از رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .16‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :22‬ﻋﺒﺎرت »ان اﻟﻤﺰاج ﻣﻊ اﻟﻤﺎدة ﻗﺪ ﯾﮑﻮن ﻋﻠﯽ ﺟﻬﺘﯿﻦ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺰاج واﺟﺪ ﻣﺎده دو وﺟﻪ دارد وﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ آن ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎده ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﺑﺪ و ﺟﺴﻢ را ﺑﻬﺒﻮدي دﻫﺪ و وﺟﻪ دوم اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎده در ﻣﺠﺎري و ﻣﺨﻔﯽ ﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺰاج ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن‪،‬‬
‫ﻣﺰاج ﺑﺎ ﻣﺎده ﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻀﻮي در ﺑـﺪن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .1 :‬ﮔﺎه ﻋﻀﻮ در ﻣﺎده )ﺧﻠﻂ( ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﺑﺪان آﻏﺸﺘﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .2 .‬ﮔﺎه ﻣﺎده در ﻣﺠﺎري و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺪن ﺣﺒﺲ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .17‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :22‬ﭘﺎراﮔﺮاف آﺧﺮ ﻓﺼﻞ اول ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺪون دﻗﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .18‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :26‬در ﻣﺰاِج ﺳﻦ ﻧﻮﺟﻮان ﻋﺒﺎرت »اﻟﯽ أن ﯾﺒﻘﻞ وﺟﻬﻪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻮش در ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑََﻘَﻞ وﺟُﻪ اﻟﻐﻼم‪ ،‬ﺻﻮرت ﻧﻮﺟﻮان ﺳﺒﺰ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻨﺎﯾﻪ از رﯾﺶ درآوردن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .19‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :27‬ﻋﺒـﺎرت »ﺟﻮﻫﺮ رﻃﺐ ﮐﺜﯿﺮ ‪ ...‬وﺟﻮﻫﺮ ﯾـﺎﺑﺲ ﻗﻠﯿـﻞ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﺴـﯿﺎر رﻃﻮﺑﯽ ‪ ...‬و ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﺸـﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﮐﺜﯿﺮ و ﻗﻠﯿﻞ‬
‫ﺻﻔﺖ ﺟﻮﻫﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺻﻔﺖ ﺑﺮاي رﻃﺐ و ﯾﺎﺑﺲ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬ﺟﻮﻫﺮ رﻃﻮﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد و ‪....‬‬
‫‪ .20‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :28‬ﻋﺒﺎرت »ﻓﯿﺠﺐ أن ﯾﮑﻮن ﻓﯽ اﻟﻮﺳﻂ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﮐﺎرﻫﺎ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 43‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫دﻫﺪ ‪ ...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﮑﯽ از آن دو ﺟﻨﺒﻪ را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪....‬‬
‫‪ .21‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :28‬ﻋﺒﺎرت ﻧﺒﺾ اﻃﻔﺎل ﺳـﺮﯾﻊ و ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ و »ﻟﯿﺲ ﻟﻪ ﻋﻈﻢ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻧﺒﺾ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آن ﺑﺎرزي ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ‪:‬‬
‫و ﻧﺒﺾ )اﻃﻔﺎل( ﻋﻈﯿﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .22‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :29‬ﻋﺒﺎرت »واﻻﻣﺮان ﮐﻼﻫﻤﺎ ﻣﺘﻈﺎﻫﺮان« ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪44 :‬‬
‫‪ .23‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :29‬ﻋﺒﺎرت »ﻷن ﺗﻠﮏ اﻟﺮﻃﻮﺑـﮥ ﺗﮑﻮن ﺑﻠﻐﻤﯿـﮥ ﺑﺎردة« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬از اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻤﯿﻪ ﺳـﺮدي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ آن‪ :‬زﯾﺮا رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ )ﺑﺮ ﺧﻼف رﻃﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي( ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﺑﻠﻐﻤﯽ و ﺳﺮد دارد ‪....‬‬
‫‪ .24‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :33‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻟﻄﯿﻔﻪ ﻣﺮة ﺻـﻔﺮاء وﮐﺜﯿﻔﻪ ﻣﺮة ﺳﻮداء« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻟﻄﯿﻒ آن ﺑﻪ ﺻـﻔﺮاﯾﯽ ﺗﻠﺦ و ﻣﺎده ﻏﻠﯿﻆ آن ﺑﻪ ﺳﻮداﯾﯽ ﺗﻠﺦ‪.‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ )ﻣِﺮة( در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻠـﺦ ﻣﻌﻨﯽ ﺷـﺪه اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮة ﺑﻪ ﮐﺴـﺮ ﻣﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ )ﻧﻪ ﺑﻪ ﺿﻢ ﻣﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻠﺦ( و ﺑﻪ ﺧﻠﻂ‬
‫ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺻﻔﺮا و ﺳﻮدا اﺷﺎره دارد‪.‬‬
‫‪ .25‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :33‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻋﮑﺮ و رﻗﯿﻖ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ ﺗﯿﺮه و روﺷﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ درﺳﺖ آن ُدردي و آﺑﮑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .26‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :34‬ﺟﻤﻠﻪ »وﻫﻮ ﺿﺮب ﻣﻦ اﻟﺒﻠﻐﻢ اﻟﺤﻠﻮ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺰه اﯾﻦ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬و آن ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .27‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :34‬ﻋﺒﺎرت »ﻟﯿﺲ ﻫﻮ ﺷﺪﯾـﺪ اﻟﺒﺮد ﺑﻞ ﻫﻮ ﺑﺎﻟﻘﯿﺎس اﻟﯽ اﻟﺒـﺪن ﻗﻠﯿﻞ اﻟﺒﺮد و ﺑﺎﻟﻘﯿﺎس اﻟﯽ اﻟـﺪم و اﻟﺼـﻔﺮاء ﺑﺎرد«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪:‬‬
‫ﺳﺮدي آن زﯾﺎد ﻧﯿﺴﺖ و در ﺣﺪ ﺳـﺮدي ﺧﻮن و ﺻـﻔﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺻـﺤﯿﺢ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﺳـﺮد ﻧﺒﻮده )ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن اﻧﺪﮐﯽ‬
‫ﺳﺮد اﺳﺖ( و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﺧﻠﻂ ﺧﻮن و ﺻﻔﺮا ﺳﺮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .28‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :34‬ﻋﺒـﺎرت »وﻗـﺪ ﯾﮑﻮن ﻣﻦ اﻟﺒﻠﻐﻢ اﻟﺤﻠﻮ ﻣـﺎ ﻟﯿﺲ ﺑﻄﺒﯿﻌﯽ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﮔـﺎﻫﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘـﺪ ﮐﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺷـﯿﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﮔﺎه ﺑﻠﻐﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .29‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :34‬ﻋﺒﺎرت »أﻗﺒﻠﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﻗﻮاﻫﺎ ﺑﺤﺮارﺗﻪ اﻟﻐﺮﯾﺰﯾـﮥ ﻓﺄﻧﻀـﺠﺘﻪ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪام ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﮐﻪ از ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي‬
‫ﺑﻠﻐﻢ ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﻠﻐﻢ را ﭘﺨﺘﻪ ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﻮاي اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ را ﭘﺨﺘﻪ ‪....‬‬
‫‪ .30‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :35‬ﻋﺒـﺎرت »ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻘﻮام ﺣﺘﯽ ﻋﻨـﺪ اﻟﺤّﺲ وﻫﻮ اﻟﻤﺨـﺎﻃﯽ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ زاﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺷـﮑﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﻪ اﻧﻮاع‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺣﺲ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان اﺧﺘﻼف اﻧﻮاع آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻢ ﻫﻤﺎن ﺑﻠﻐﻢ ﺧﻠﻤﯽ )آب ﺑﯿﻨﯽ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪45 :‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ‪ ... :‬ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺨﺎﻃﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ زاﯾﺪي ﮐﻪ از ﺣﯿﺚ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت در ﻫﯿﺌﺖ و ﺷﮑﻞ در ﺣﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﻬﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .31‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :36‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »اﻟﺒﻠﻐﻢ ﻧﻮع زﺟﺎﺟﯽ ﺛﺨﯿﻦ ﻏﻠﯿﻆ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﻠﻐﻤﯽ اﺳﺖ ﻏﻠﯿﻆ و ﺗﻨـﺪ‪ .‬ﺻـﺤﯿﺢ‪ :‬ﺳـﻔﺖ و ﻣﺘﺮاﮐﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺛﺨﯿﻦ‬
‫ﺗﻨ ﺪ ﻧ ﻤ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫‪ .32‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :36‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻧﺎﺻﻌﮥ« )ﺧﺎﻟﺺ و درﺧﺸﺎن( در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺻﻔﺮا اﻫﻤﯿﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ .33‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :37‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺗﮏ ﺗﮏ اﻧﺪامﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﺴﻪ ﺻﻔﺮا را ﻏﺬا ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ‪ ...‬آﻣﯿﺨﺘﻦ ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎده ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﻔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ از ﮐﺒﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫‪ .34‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :38‬ﺧﻠﻂ ﺳﻮدا »رﻧﮓ ﺳﯿﺎه« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اﺧﻼط ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺘﯽ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﮐﻠﯿﺎت ﻃﺐ دارد ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﺷﮑﺎﻻت ﻓﺮاواﻧﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آن دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .35‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :40‬ﺿﻌﻒ ﺑﺪن از ﮐﻢ ﺧﻮﻧﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ ﻻﻏﺮي‪،‬‬
‫‪ .36‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ «:41‬ﺣﺪﺑﮥ اﻟﮑﺒﺪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻘﻌﺮ ﺟﮕﺮ ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .37‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :42‬ﻋﻠﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺛﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮن ‪ ...‬و ﻋﻠﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ در ﺻـﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﮐﻒ( ﺧﻮن و ﮔﺮﻣﯽ ﻣﻌﺘـﺪل اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 44‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .38‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :51‬ﮐﻠﻤﻪ »أﻗﺮاء« ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دورهﻫﺎي ﻋﺎدت زﻧﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ دوره ﺑﺎرداري‪.‬‬
‫‪ .39‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :51‬ﭘـﺎراﮔﺮاف »أن اﻻﻋﻀﺎء اﻟﺤﺴﺎﺳـﮥ ‪ ...‬ﻟﮑﻞ ﻗﻮة ﻋﺼـﺒﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻣﻨﺸﺄ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ اﻧـﺪاﻣﻬﺎي ﺣﺴـﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻋﺼﺒﯽ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺮوي ﻋﺼﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺎﻣًﻠﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﺗﻘﺴـﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻋﺘﺒـﺎر ﻣﻨﺸـﺄ ﻋﺼﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﺣﺴـﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻋﺼﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺼﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪46 :‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺗﺸﺮﯾﺢ‪ ،‬اﺷﮑﺎﻻت ﻓﺎﺣﺶ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫‪ .40‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :62‬دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺣﻠﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ )اﺣﺘﻼم ﯾﻌﻨﯽ روﯾﺎ( ﮐﻪ ﺣﻠﻢ دو ﻣﻌﻨﺎ دارد دﻧﺪانﻫﺎي ﻋﻘﻞ و دﻧﺪانﻫﺎي ﺑﻠﻮغ‪.‬‬
‫‪ .41‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :63‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »زاﯾﺪة ﻣﺴـﺘﺪﯾﺮة ﻋﻠﯿﻬﺎ ﻋﻈﻤﯿﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﺮ آن روﯾﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻـﺤﯿﺢ‪ :‬ﻋﻈﻤﯿﮥ ﺻﻔﺖ ﺑﺮاي‬
‫زاﯾﺪة ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺨﺖ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ُﻋَﻈﯿْﻤﮥ ﮐﻪ ﺗﺼﻐﯿﺮ ﻋﻈﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .42‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :69‬اﻧﺪام »اﺷﺮف« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪) :‬اﻧﺪام ﺑﺮ آﻣﺪه ﺗﺮ( ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﻧﺪام ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .43‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :70‬ﺗﻌـﺒﯿﺮ »وﻫـﻮ دﻋﺎﻣـﮥ وﺣﺎﻣـﻞ ﻟﻌﻈـﻢ اﻟﻌﺎﻧـﮥ وﻣﻨﺒـﺖ اﻋﺼـﺎب اﻟﺮﺟـﻞ« در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺿـﻤﯿﺮ ﻫـﻮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧـﺎﺟﯽ )ﻋﺠﺰ(‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ﻟﺬا ﺑﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه اﺳـﺘﺨﻮان زﻫﺎر و رﺳـﺘﻨﮕﺎه ﭘﯽﻫﺎي ﭘﺎﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﻗﻄﻦ )ﮐﻤﺮ( ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .44‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :71‬ﺟﻤﻠﻪ »اﻟﺼﻠﺐ ﮐﺸﯽء واﺣﺪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪) :‬ﺳﺘﻮن ﭘﺸﺖ در ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺧﻮد واﺣﺪي از ﺑﺪن اﺳﺖ‪ (.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﻣﺘ ﻦ ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫‪ .45‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :81‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »وﻗﺪ وﺿﻊ ﻋﻠﯽ ﻫﺬا اﻟﻌﻈﻢ أﻋﻀﺎء اﻟﺸﺮﯾﻔﮥ ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺜﺎﻧﮥ واﻟﺮﺣﻢ و ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﻧﺪام ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎﻧﻪ و زﻫﺪان‬
‫و ‪ ...‬ﻣﻘﻌﺪ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺣﻘﻪ ران ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻫﺬا اﻟﻌﻈﻢ اﺳﺘﺨﻮان زﻫﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺣﻘﻪ ران‪.‬‬
‫‪ .46‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :82‬ﻋﺒـﺎرت »وﻫﯽ ﻋﯿﻦ اﻟﺮﮐﺒـﮥ« در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺸـﮑﮏ زاﻧـﻮ آﻣـﺪه اﺳﺖ )ﮐﺸـﮑﮏ ﻫﻤـﺎن ﺧـﻮد زاﻧﻮ ﺳﺖ( ﺗﺮﺟﻤﻪ درﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮐﺸﮑﮏ‪ ،‬ﮐﺎﺳﮥ زاﻧﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .47‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :86‬ﻋﺒﺎرت »ﻗﺪ ﻋﺮض ﻻﻏﺸﯿﺘﻬﺎ اﻟﺮﺑﺎﻃﯿﮥ ﻣﻦ اﻟﺘﺸﻌﺐ ﻣﺎ ﺷﮑﮏ ﻓﯽ اﻣﺮﻫﺎ ‪ «...‬در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻼت ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪) :‬ﭼﻮن‬
‫ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي رﺑﺎﻃﯽ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫آن را از اﻧﺸﻌﺎب ﺑﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ (.‬ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪47 :‬‬
‫‪ .48‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :96‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻌّﺮﺿـﺘﺎن ‪ ...‬و ﻣﻄّﻮﻟﺘﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪) :‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ ‪ ...‬و ‪ ...‬ﻃﻮﯾﻞ( و ﺗﺮﺟﻤﻪ درﺳﺖ‪ :‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻋﺮﯾﺾ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه و درازﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .49‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :99‬ﻋﺒﺎرت )دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺗﺮﻗﻮه ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳـﺮ ﮐﺘﻒ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي اوﻟﯽ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﭼﺴـﺒﻨﺪ و ﮐﺘﻒ را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫اﺷـﺘﺒﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬و ﺑﻪ دﻧـﺪه اوﻟﯽ ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﭼﺴـﺒﺪ و آن را )ﯾﻌﻨﯽ دﻧـﺪه( ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺷـﺘﺒﺎه در ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬در‬
‫ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﮑﺎل وارد ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﻗﻮه‪.‬‬
‫‪ .50‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :99‬ﻋﺒﺎرت »اﻋﻠﯽ اﻟﻘﺺ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺪه و »اﻧﺴـﯽ رأس اﻟﻌﻀﺪ« ﺑﺨﺶ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳـﺮ ﺑﺎزو ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن‪ ،‬ﺑﺨﺶ‬
‫داﺧﻠﯽ ‪ ...‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .51‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :99‬در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ «99‬أﺿﻼع اﻟﺨﻠﻒ ﯾﺎ ﺿﻠﻮع اﻟﺨﻠﻒ« ﮐﻪ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ ﺑﺮاي دﻧﺪهﻫﺎي آزاد ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 45‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬دﻧﺪهﻫﺎي ﻋﻘﺒﯽ‪.‬‬
‫‪ .52‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :104‬ﻋﺒﺎرت »وأﺷﺮﻓﻬﺎ وﻫﻮ اﻻﺳﻔﻞ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬ﺣﺠﯿﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ‪ ...‬و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ‪....‬‬
‫‪ .53‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :110‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »وﻟﻬـﺎ ﺛﻼﺛـﮥ رؤوس و ﻃﺮﻓﺎن« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ داراي ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ و دو ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ‪ :‬و‬
‫ﺑﺮاي آن ﺳﻪ ﺳﺮ و دو اﻧﺘﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .54‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :112‬در ﭼﻨـﺪ ﻣـﻮرد واژه ﻣﻌّﺮق اﺷـﺘﺒﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه ﻣﺜًﻠـﺎ در ﺟﺰء ﻣﻌﺮق‪ ،‬اﻟﻤﻮﺿﻊ اﻟﻤﻌﺮق ﻣﻦ اﻟﺴـﺎق واﻟﻤﻮﺿﻊ اﻟﻤﻌﺮق ﻣﻦ‬
‫اﻟﺮﮐﺒﮥ؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬ﺑﺨﺶ رگ دار‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ رگ دار ‪ ...‬و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ واژه ﻣﻌّﺮق ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﮐﻢ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﻤﻌﺮق‪ :‬اﻟﺨﺎﻟﯽ ﻣﻦ اﻟﻠﺤﻢ‪ ،‬اﻟﻘﻠﯿﻞ اﻟﻠﺤﻢ‪ ،‬اﻟﻤﻬﺰول‪.‬‬
‫‪ .55‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :130‬در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺘﯽ داراي دو زوج ﻋﺼﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ در ﺗﻌﻠﯿﻘﻪ ‪ -199‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬اﻋﺼﺎب ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ اي دوازده زوج ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪48 :‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ در ﻋﺒﺎرت ﺷـﯿﺦ درﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﻧﯿﺰ دوازده ﻋﺪد ﻣﯽ داﻧﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ده زوج دﯾﮕﺮ را در ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ »وﺑﺎﻗﯿﻪ ﻣﻊ ﺳﺎﺋﺮ اﻻزواج اﻟﺒﺎﻗﯿﮥ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻼم ﺷـﯿﺦ در ﺗﻌﺪاد زوجﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﺳﯿﻨﻪ اي‪ ،‬درﺳﺖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺎ واﻗﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺪم دﻗﺖ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .56‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ 130‬ﺗﻌـﺒﯿﺮ »ﻋﺼﺐ دﻧـﺪهﻫﺎي ﮐﻤﺮ« ﮐﻪ در ﭼﻨـﺪ ﻣﻮرد ﺗﮑﺮار ﺷـﺪه و ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻣﺤﺸـﯽ ﻧﯿﺰ واﻗﻊ ﺷـﺪه ﺗﺮﺟﻤﻪ »ﻋﺼـﺐ‬
‫اﻟﻘﻄﻦ« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ آن ﻋﺼﺐ ﮐﻤﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .57‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :139‬ﻋﺒﺎرت »واﻟﺴﺒﺎﺗﯿﯿﻦ ﺣﯿﺚ ﯾﺘﻔّﺮﻗﺎن ﻓﯽ اﻟﺸﺒﮑﮥ واﻟﻤﺸﯿﻤﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ ... :‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﺷﺒﮑﻪ ﻋﺮوﻗﯽ رﺣﻢ و ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬دو‬
‫رگ ﺳﺒﺎﺗﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﺷﺒﮑﻪ و ﭘﺮده ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯽ ﻣﻐﺰ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻘﺎم و ﺳﺎﺣﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﮑﺘﺐ ﻃﺒﯽ ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد و در ﺷﻌﺎع اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه‬
‫ﺑﺮداري ﻃﺒﯽ و درﻣـﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﻧﺰد ﻣـﺎ ﭘﯿﺸﻮاي ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻗﻠﻤـﺪاد ﻣﯽ ﺷﻮد آﯾـﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴـﯿﺮ و ﺗﺮﺟﻤﻪ از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻠﻤﯽ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ را ﺧﺪﺷﻪ دار ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ؟‬
‫‪ .58‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 164‬و ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪» :‬ﻧﯿﺮوي ﻧﺎﻃﻘﻪ« ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﮔﻔﺘﺎري ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﯿﺮوي ﻋﺎﻗﻠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .59‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :165‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻟﻼﺟﻤـﺎع« در ﻋﺒـﺎرت )اﻟﻮﻫﻢ اﻟﻤﻮﺟﺐ ﻟﻼﺟﻤـﺎع( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮﻣﺎن وﻫﻢ ﺳـﺒﺐ ﮔﺮد آوردن اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﺟﻤﺎع ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺼﺪ و آﻫﻨﮓ ﮐﺎري ﮐﺮدن و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮﻣﺎن وﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ آﻫﻨﮓ ﮐﺎري اﺳﺖ‪) .‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻗﻮه‬
‫ﺑﺎﻋﺜﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫‪ .60‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :270‬در ﺑﺤﺚ ﻋﻼﺋﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ اورام ﻋﺒﺎرت »اﻣﺎ ﺑﺸﮑﻠﻪ ﻓﺎﻧﻪ ان ﮐﺎن ﻋﻨﺪ اﻟﯿﻤﯿﻦ وﮐﺎن ﻫﻼﻟﯿﺎ دل ﻋﻠﯽ اﻧﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺲ اﻟﮑﺒﺪ ‪«...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬از ﺷﮑﻞ ورم ‪ ...‬اﮔﺮ ﺷﮑﻞ ورم ﻫﻼﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯿﻤﺎري در ﮐﺒﺪ اﮔﺮ دراز ﺑﺎﺷﺪ ﺑﯿﻤﺎري در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ زﯾﺮ ورم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪49 :‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ ... :‬اﮔﺮ ورم در ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﻼﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ورم در ﺧﻮد ﮐﺒﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ‬
‫ورم دراز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ورم در ﻋﻀﻠﻪ ﺑﺎﻻي ﮐﺒﺪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ .61‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :287‬در ﺑﺤﺚ ﻧﺒﺾ ﻧﯿﺰ اﺷـﮑﺎﻻت ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﻣﺜًﻠﺎ در ﻋﺪم اﺣﺴﺎس ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﺒﺎﺿﯽ ﻧﺒﺾ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﺒﺎض در ﻧﺒﺾ اﻧﺪام ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و اﻧﺪام ﺑﺰرگ و اﻧﺪام ﺳـﺨﺖ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮاي ﺷـﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﯽ اﻧﺪام ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و‬
‫ﻣﺒﺎرزه اﻧﺪام ﺳﺨﺖ ‪....‬‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﻧﮑﻨﯿﺪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺒﺾ ﻗﻮي‪ ،‬و ﻧﺒﺾ ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬و ﻧﺒﺾ ﺻﻠﺐ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 46‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .62‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :289‬ﻋﺒـﺎرت »اﻟﺠﻨﺲ اﻟﻤـﺄﺧﻮذ ﻣﻦ ﻗﻮام اﻵﻟـﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻧﺒﺾ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ اﺑﺰار ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫آﻟﺖ در ﺑﺤﺚ ﻧﺒﺾ‪ ،‬ﺷـﺮﯾﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﺌﺖ آن از ﻟﺤﺎظ ﻧﺮﻣﯽ و ﺳـﻔﺘﯽ از اﺟﻨﺎس ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺸـﺨﯿﺺ در ﻧﺒﺾ ﮔﯿﺮي ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫‪ .63‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :291‬ﻋﺒﺎرت »وأﻧﺎ أﺳـﺘﻌﻈﻢ ﺿﺒﻂ ﻫﺬه اﻟﻨﺴﺐ ﺑﺎﻟﺠﺲ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻧﺒﺾ ﮔﯿﺮي را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪم‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﻔﻆ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﺒﺾ ﮔﯿﺮي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ ﻣﯽ داﻧﻢ‪.‬‬
‫‪ .64‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :380‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »اذا وﻗﻊ اﻟﺨﻄﺄ ‪ ...‬ﺑﺎﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺎ ﯾﻀﺎده ﻋﻘﯿﺒﻪ ﺣﺘﯽ ﯾﻨﻬﻀﻢ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ ... :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﻀﻢ آن‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ﭼﯿﺰي ﻣﺘﻀﺎد آن را ﻓﺮو داد ‪ ...‬ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺻـﺤﯿﺢ آن‪ ... :‬اﮔﺮ از اﻏﺬﯾﻪ دواﯾﯽ ﺧﻮرد ﺑﺮاي ﺗﺪﺑﯿﺮ در ﻫﻀﻢ آن ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻣﺘﻀﺎد ﻓﺮو دﻫﺪ »ﺣﺘﯽ ﯾﻨﻬﻀﻢ« ﺗﺎ ﻫﻀﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .65‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :390‬ﻋﺒﺎرت »ﻗﺎل ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس واﻟﻐـﺬاء اﻟﺮﻃﺐ ﻫﻮ اﻟﻤﻔﺎرق ﻟﮑﻞ ﮐﯿﻔﯿـﮥ ‪ «....‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺧﻮراك ﺗﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﯿـﭻ ﺣﺎﻟﺘﯽ از ﺣﺎﻻت ﺑـﺪن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ اﻧﮕﺎر ﮐﻪ در ارزش ﻫﯿـﭻ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷـﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ و ‪ ...‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻬﻤﯿـﺪه ﻧﺸﺪه‬
‫زﯾﺮا در ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺶ دارد‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﺪن ﺳـﻬﻞ اﻟﺘﺤﻠﻞ دارﻧـﺪ ﺑﺎﯾـﺪ از ﻏـﺬاي ﺗﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨـﺪ زﯾﺮا ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮن‬
‫اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﯿﺎن ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻏﺬاي‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪50 :‬‬
‫ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐﻪ از ﻫﺮ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ )ﻃﻌﻤﯽ( ﺟـﺪاﺳﺖ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻔﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ...‬ﺑﯿﺎن ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در ﻣﺬﻣﺖ ﻏﺬاي رﻃﺐ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮن ﺳﺎزي‬
‫در ﺑﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .66‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :491‬ﺣﺠﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﮐﺎﻫﻞ »ﺧﻠﯿﻔﮥ اﻟﺒﺎﺳﻠﯿﻖ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺎﺳﻠﯿﻖ در آﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺤﯿﺢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺠﺎﻣﺖ ﮐﺎﻫﻞ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻓﺼﺪ ﺑﺎﺳﻠﯿﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .67‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :514‬ﮐﻠﻤﻪ »ﺳﺪة« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺘﻼ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .68‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :515‬ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﺎﻟﺘﻄﻔﯿـﮥ« ﻫﻤﺎن ﺑﺎﻟﺘﻄﻔﺌـﮥ )از ﻣﺎده ﻃﻔﺄ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ (.‬ﮐﻪ ﻫﻤﺰه آن ﺑﺎ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﻪ ﯾﺎء ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺎﻻ آوردن )از‬
‫ﻣـﺎده ﻃﻔـﺎ ﯾﻄﻔﻮ( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه ﮐﻪ ﻧـﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻـﺤﯿﺢ آن‪ :‬در ﺗﺐ ﺳﻮﻧﺎﺧﻮس‪ ،‬اﺑﺘـﺪا ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردن و اﻃﻔﺎي ﺣﺮارت ﺗﺐ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﮑﺎﻻت در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮاوان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردي از آن اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺘﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﺧﯽ از واژه ﻫﺎ‬

‫در اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳـﻌﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﻋﯿﻦ ﻋﺒﺎرات ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪه ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﭘﺎره اي از ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺳـﻼﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧـﺪك‬
‫آﺳﯿﺒﯽ وارد ﺷﻮد وﻟﯽ در ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻮدن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎري دارد و ﺑﻪ اﺗﻘﺎن آن ﻣﯽ اﻓﺰاﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜًﻠﺎ اﮔﺮ ﺷﯿﺦ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺎﻟﺰاﯾﺪ ﯾﺎ ﮐﺎﻟﻤﺜّﻠﺚ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮدﯾﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ زاﯾﺪ و‬
‫ﻣﺜﻠﺚ ﮔﻮﻧﻪ و ﯾﺎ اﮔﺮ در ﺟﺎﯾﯽ ان ُوﺻـﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺻـﻼ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﺎره اي از ﻧﮑﺎت و ﻇﺮاﯾﻒ‪ ،‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﺸﺪه و در ﻣﻮاردي ﻧﯿﺰ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫در ﻣﻮاردي ﻣﻦ )از( و ﻓﯽ )در( ﺟﺎﺑﺠـﺎ ﻣﻌﻨـﺎ ﺷـﺪه ﮐﻪ ﮔـﺎه ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻬﺎم در ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ در ﺑﺤﺚ اﺧﻼط ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪) :‬ﺻـﻔﺮا‬
‫وﻗﺘﯽ از ﺟﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ( درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 47‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪51 :‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺻﻔﺮا وﻗﺘﯽ در ﺟﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬و در ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ آﻣﺪه )ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻌﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ( درﺳﺖ آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ :‬در ﻣﻌﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .69‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :38‬ﻋﺒﺎرت »اﮐﺜﺮ ﻣﺎ ﯾﺘﻮﻟﺪ ﻣﻨﻪ ﻣﻤﺎ ﻫﻮ ﻓﯽ اﻟﻤﻌﺪة« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﮐﺜﺮ آن از ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﻣﻌﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .70‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :272‬ﻋﺒﺎرت »أﮐﺜﺮ ﻣﻦ ﻫﻮ ﺑﺎرد اﻟﻤﺰاج ﻟّﯿﻦ اﻟﺒـﺪن وان ﮐﺎن ﻧﺤﯿﻔﺎ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳـﺮد ﻣﺰاج ﻫﺎ ﺑﻮﯾﮋه اﮔﺮ ﻻﻏﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫ﺑﺪن ﻧﺮم دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺮد ﻣﺰاﺟﺎن ﺑﺪن ﻧﺮﻣﯽ دارﻧﺪ ﮔﺮ ﭼﻪ ﻻﻏﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺴـﯿﺎري از ﻋﺒﺎرات واژه »ﻃﺮف« ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺘﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻨﺎره ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺜًﻠﺎ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 71‬دارد )ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭘﯽ از ﮐﻨﺎره‬
‫آن ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪(.‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از اﺷـﮑﺎﻻت ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎي زﯾـﺎدي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺑـﺪون ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ در ﻣﻮﺿﻮع و اﺑﻬﺎم و اﺷﺘﺒﺎه در آن ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ت‪ .‬اﺷﮑﺎﻻت ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ‬

‫ﻧـﻮع دﯾﮕﺮ اﺷـﮑﺎﻻت در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ از ﻧـﺎدرﺳﺘﯽ و ﻋـﺪم وﺿﻮح ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن اﯾﻦ‬
‫ﻧﻘﯿﺼﻪ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه در ﻣﻮارد ﻋﺪم وﺿﻮح و ﺗﻔﺎوت در ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮده اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﻧﺴـﺨﻪ ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ و ﺷـﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ و در ﻣﻮاردي از ﻗﺮاﯾﻦ ﻗﻄﻌﯽ ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت دﯾﮕﺮي در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﻣﺜًﻠﺎ‪:‬‬
‫‪ .71‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :4‬ﮐﻠﻤﻪ »ﯾﮑﺸﻒ« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮوزدﻫﻨﺪه در ﻋﻼج ورمﻫﺎي ﮔﺮم‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﯾﮑﺜﻒ« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪52 :‬‬
‫‪ .72‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :30‬ﮐﻠﻤﻪ »أﺷﺪ ﺗﺒّﺮدًا« در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺰاج زﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان‪ ،‬ﮐﺎﻣًﻠﺎ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ و ﻧﺴﺨﻪ درﺳﺖ »أﺷﺪ ﺗﺒﺮءًا« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺘﻦ آﻣﻠﯽ آﻣـﺪه‪ ،‬ﻟـﺬا ﻋـﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺻـﺤﯿﺢ ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪه ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮد ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺗﺮ از‬
‫ﮔﻮﺷﺖ زن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رگ ﻫﺎ و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ در آن ﻧﻔﻮذ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺳﺮدﺗﺮ از ﮔﻮﺷﺖ زن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .73‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :43‬ﮐﻠﻤﻪ »أذﻋﺮ‪ ،‬ﺟﺒﺎﻧـﺎ« ﺑﯿﻤﻨـﺎك و ﺗﺮﺳﻮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه وﻟﯽ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ »أزﻋﺮ« ﺑﻪ زاء ﺻـﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻢ ﻣﻮ و ﺑﯽﻣﻮ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﺰاج ﺳﺮد و ﺧﺸﮏ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .74‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :45‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ »اﻟﻐﻀــﺮوف اﻟﺤﻨﺠﺮي« ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺷـﺪه‪) :‬ﻏﻀــﺮوف ﮔﻠـﻮ ﮐـﻪ زﯾﺮ اﺳــﺘﺨﻮان ﺳـﯿﻨﻪ ﻗﺮار دارد( ﮐـﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن‬
‫»اﻟﻐﻀﺮوف اﻟﺨﻨﺠﺮي« اﺳﺖ و از ﻗﺮﯾﻨﻪ زﯾﺮ ﺟﻨﺎغ ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪.‬‬
‫‪ .75‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :61‬در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪ »ﺟﻤﻠﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪) :‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎم ﻫﻮاي اﺳـﺘﻨﺸﺎق ﺷﺪه وارد ﺷـﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد(‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ آن‬
‫»ﺟّﻠﻪ« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن وارد ﺷﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﻨﺎﻗﻀﯽ ﺑﺎ ﺳﻄﺮ ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .76‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :69‬در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﮔﺮدن ﮐﻠﻤﻪ »ﮐـﺎﻟﻤﺘﻮﺟﻪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪) :‬ﺑﺨﺶ ﺗـﺎج ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻧﻬـﺎده اي از ﻣﻔﺼـﻞ( ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺴـﺨﻪ درﺳـﺖ‬
‫ﮐﺎﻟﻤﺘﻮﺣﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻔﺼﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .77‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :75‬در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑﺎزو ﮐﻠﻤﻪ »ﻣﺘﻘﺎرﺑﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ )زاﯾﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮدش( و ﻧﺴﺨﻪ درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ »ﻣﻨﻘﺎرﯾﮥ« ﯾﻌﻨﯽ زاﯾﺪه‬
‫ﻣﻨﻘﺎري و ﻧﻮك ﮐﻼﻏﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 48‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .78‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :99‬ﻋﺒﺎرت »زﯾﻖ اﻟﺘﺮﻗﻮه« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺗﺮﻗﻮه و در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »زﯾﻖ اﻟﻨﻘﺮه« اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻨﺎره‬
‫ﮔﻮدي ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .79‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :101‬ﻋﺒﺎرت »ﻣﻦ ﺗﺤﺖ ﻣﻘـﺪم اﻟﻌﻀﺪ وﻣﻦ اﻟﻀـﻠﻊ اﻻﺳـﻔﻞ وﻣﻦ اﻟﮑﺘﻒ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺒﺪأ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ در زﯾﺮ ﻗﺴـﻤﺖ‬
‫ﺟﻠﻮﯾﯽ ﺑﺎزو و دﻧﺪه ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﮐﺘﻒ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪53 :‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ »واو« اﺿﺎﻓﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ »ﻣﻦ اﻟﻀﻠﻊ اﻻﺳﻔﻞ ﻣﻦ اﻟﮑﺘﻒ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬از ﺿﻠﻊ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺷﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ .80‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :101‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻓﻘﺎر اﻟﻌﻀﺪ« ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ »ﻗﻔﺎء اﻟﻌﻀﺪ« ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺸﺖ ﺑﺎزو‪.‬‬
‫‪ .81‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :101‬ﻋﺒﺎرت »ﻷن ﻣﻨﺸﺄه ﻣﻦ اﻟﺰﻧﺪ اﻻﺳـﻔﻞ ﻣﻦ اﻟﮑﺘﻒ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺒﺪأ آن از زﻧﺪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺘﻒ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪ »اﻟﺰﻧﺪ« ﻣﺼﺤﻒ‬
‫اﻟﺰﯾﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻔﺮه ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .82‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :110‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻃﺮوﺧﺎﺑﻄﯿﺮ اﻻﻋﻈﻢ« در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﻣﺼﺤﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺤﯿﺢ آن ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان »اﻟﻄﺮوﺧﺎﻧﻄﯿﺮ« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ و اﺻﻞ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻠﻤﮥ ﺗﺮوﮐﺎﻧﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .83‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 131‬ﻋﺒﺎرت »ﻟﻤﺎ ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﻟﻠﻌﻀﻞ اﻟﺘﯽ ﺗﻨﺒﺖ ﻣﻦ ﻧﺎﺣﯿـﮥ ﻋﻈﻢ اﻟﻌﺎﻧـﮥ ﻃﺮﯾﻖ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان زﻫﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ و ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻣﻘﺎﻣﯿﻪ )ﺑﺤﺚ ﻋﺼﺐ( ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ »ﻟﻤﺎ ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﻟﻠﻌﺼﺐ ‪ ...‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼﺐ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎ راﻫﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ .84‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :134‬در ﻓﺼﻞ دوم ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﮐﻠﻤﻪ »اﺣﮑﺎم اﻟﺴـﮑﻦ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم زﯾﺎد ﻧﯿﺎز ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬واژه اﻟﺴـﮑﻦ‬
‫ﻣﺼﺤﻒ »اﻟﺴﮑﺮ« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻧﺴﺦ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻣﺎ آن را ﺑﻪ »درﯾﭽﻪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .85‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 79‬و ﺻﻔﺤﻪ ‪ :134‬ﮐﻠﻤﻪ »اﻟﻠﺜـﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﺷـﻌﺒﻪ )آﺋﻮرت( ‪ ...‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻟﺜﻪ ﻣﯽ رود‪ .‬و ﺻـﺤﯿﺢ آن »اﻟﻠﺒﮥ«‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ زﯾﺮ ﮔﺮدن و ﺳﯿﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ .86‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :143‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎرت »ﯾﺘﺨﻠﻒ ﻟﻪ أﻏﺸـﯿﮥ ﺛﻼﺛـﮥ ﻣﺴـﻘﻔﻬﺎ ﻣﻦ داﺧﻞ اﻟﯽ ﺧﺎرج و ﻣﻦ ﺧﺎرج اﻟﯽ داﺧﻞ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﯾﻦ رگ‬
‫ﺑﺰرگ وﻗـﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ وارد ﻣﯽ ﺷﻮد ﺳﻪ ﻏﺸـﺎ از آن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾـﺪ ﮐﻪ ﺳـﺨﺖﺗﺮﯾﻦ و ﺳـﻔﺖﺗﺮﯾﻦ ﻏﺸﺎﻫـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و آﺳﺘﺮ آﻧﻬـﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﺑﯿﺮون و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف درون ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪54 :‬‬
‫در ﻋﺒﺎرت ﺳﻪ ﺗﺼﺤﯿﻒ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .1 :‬ﯾﺘﺨﻠﻒ ﯾﺘﺨﻠﻖ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ .2‬ﻣﺴﻘﻔﻬﺎ ﮐﻪ ﺿﺒﻂ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮ آن ﻣﺴﻔﻘﻬﺎ‬
‫)ﺑﺴﺘﻦ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ .3‬ﻋﺒﺎرت »ﻣﻦ داﺧﻞ اﻟﯽ ﺧﺎرج« اﺿﺎﻓﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻨﺎﻗﺾ در ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ درﺳﺖ ﻋﺒـﺎرت ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ورﯾـﺪ ﻫﻨﮕـﺎم ورود ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺳﻪ ﻏﺸﺎ از ﺳـﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻏﺸﺎﻫﺎ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه ﮐﻪ ﺑﺴـﺘﻦ آن از‬
‫ﺧﺎرج ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .87‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :143‬ﻋﺒﺎرت »ﺷـﻌﺒﺎ ﮐﺒﯿﺮة ﺗﺘﻔﺮع ﮐﺎﻟﺸـﻌﺮ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﻧﺸـﻌﺎﺑﺎت ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﻠﺐ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ »ﮐﺜﯿﺮة«‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺎﻟﺸﻌﺮ )ﻣﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ( ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .88‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :144‬ﮐﻠﻤﻪ »اﻟﯽ اﻟﺤﻨﺠﺮي« ﺑﺮاي ﭼﻨـﺪﻣﯿﻦ ﺑﺎر ﺣﻨﺠﺮه ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا ﻋﺒﺎرت »ﺗﻨﺤﺪر ﻋﻠﯽ ﻃﺮف اﻟﻘﺺ ﯾﻤﻨﮥ وﯾﺴـﺮة‬
‫ﺣﺘﯽ ﺗﻨﺘﻬﯽ اﻟﯽ اﻟﺤﻨﺠﺮي« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻃﺮف راﺳﺖ اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﯿﻨﻪ و دﯾﮕﺮي از ﻃﺮف ﭼﭗ آن ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﺣﻨﺠﺮه‬
‫ﭘﺎﯾـﺎن ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨـﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ درﺳـﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ از آن رﺷـﺘﻪ ﻫـﺎ از ﻫﺮ ﺟـﺎﻧﺐ ﺑﺮ اﻧﺘﻬـﺎي ﺟﻨـﺎغ ﺳـﯿﻨﻪ از ﭼـﭗ و راﺳﺖ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺗـﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻏﻀﺮوف ﺧﻨﺠﺮي ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .89‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :149‬ﻋﺒـﺎرت »ﻗﺒﻞ ﻣﻮاﻓﺎة اﻟﮑﺒـﺪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﻃﺮف ﯾﮑﯽ از ران ﻫﺎ ﻣﯽ رود و ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﺷـﻌﺒﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 49‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﮐﺒـﺪ ‪ ...‬واﺿـﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﮐﺒـﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯽﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺦ دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ »ﻣﻮاﻓﺎة اﻟﻔﺨﺬ« ﻗﺒﻞ از‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ران‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .90‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :621‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻟﺘﻌّﯿﻦ اﻓﻌﺎﻟﻬﺎ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه ﺑﻪ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﻌﯿﻨﯽ دارد ﺷﺒﯿﻪ ﻗﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﺴـﺨﻪ ﺻـﺤﯿﺢ‬
‫»ﻟﺘﻔّﻨﻦ اﻓﻌﺎﻟﻬﺎ« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬از ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻮع ﮐﻨﺶ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ .91‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :166‬ﻋﺒﺎرت ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق دارد »واﻟﮑﯿﻔﯿـﮥ اﻟﺠﺎذﺑـﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ‪ ...‬ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ »واﻟﮑﯿﻔﯿﮥ اﻟﺤﺎرة« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺮﻣﺎ‪.‬‬
‫‪ .92‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :171‬ﻋﺒﺎرت »وﻋﺪم اﻟﻘﺮﺣﮥ ﻓﯽ اﻟﺤﺪﻗﮥ« اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎرت ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪) :‬و ﻧﺒﻮد زﺧﻢ در ﺣﺪﻗﻪ ﭼﺸﻢ( ﭼﻮن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪55 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﯽارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺣﺪﺳـﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﯾﺎ ﮐﺮه ﭼﺸﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﭙﯿﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﯾﺎن ﺑﺒﺎر ﻣﯽ‬
‫آورد و ﻧﻮﻋﯽ از ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن ﻃﺒﻖ ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﻋﺪم اﻟﻔﺮﻃﺤﮥ ﻓﯽ اﻟﺤﺪﻗﮥ« اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﻤﻪ ﻓﺮﻃﺤﮥ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻋﺮﯾﺾ و ﭘﻬﻦ ﺑﻮدن ﻟﺬا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪) :‬ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺷﮑﻞ( ‪ ...‬و ﺑﯿﻀﯽ ﺷﮑﻞ ﻧﺒﻮدن ﺣﺪﻗﻪ ﭼﺸﻢ‪.‬‬
‫‪ .93‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :177‬ورم ﺻـﻔﺮاوي را ﻃﺒﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺻـﺤﯿﺢ از آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ و ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ﺑﺤﺚ اورام ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ )ﺣﻤﺮه( ﻣﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ و در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﺟﻤﺮة آﻣﺪه ﻟﺬا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬اﺧﮕﺮ )ﺟﻤﺮه(‬
‫‪ .94‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :178‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﮐﺜﺮ ورمﻫﺎي ﺳـﺨﺖ و ورمﻫﺎي ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺮﯾﻔﯽ )ﮐﻨﺎره ﻧﺸﯿﻦ( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺒﻬﻢ ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫اﺷـﺘﺒﺎه در ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت در زﻣﯿﻨﻪ ﻃﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ و اﺻﻼح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ )ﺧﺮﯾﻔﯿﮥ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﮐﺜﺮ ورمﻫﺎي ﺳﻔﺖ و ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ در ﻓﺼﻞ ﭘﺎﯾﯿﺰ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ )زﯾﺮا ﻓﺼﻞ ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎده آﻧﻬﺎ‪ -‬ﺳﻮدا‪ -‬ﻣﯽ ﮔﺮدد(‪.‬‬
‫‪ .95‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :180‬ﻋﺒـﺎرت »و آﻓـﺎت اﻟﺮاﺋﺤـﮥ ﮐﺎﻟﻀـﺄن« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه ﺑﻪ‪ :‬ﺑﻮي ﻧـﺎﻣﻄﺒﻮع ﭼﻮن ﺑﻮي ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﯿـﭻ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع )ﺷﺒﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺎ( ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﺎﻟﱡﺼﻨﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﻮي ﺑﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻞ‪.‬‬
‫‪ .96‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :182‬در ﻓﺼـﻞ ﻫﺸـﺘﻢ ﮔﻔﺘـﺎر در اﻣﺮاض ﻋﺒـﺎرت »ﻻﻧﻬﻤـﺎ ﻣﺘﺠﺎوزان ﮐﺎﻟﺮﺋـﮥ واﻟـﺪﻣﺎغ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪) :‬ﯾﺎ ﻫﺮ دو اﻧـﺪام ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺶ و ﻣﻐﺰ( ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﺎﻟﺮﻗﺒﮥ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮدن و ﻣﻐﺰ و در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺮ ﻋﺒﺎرت »ﺣﺎر ﺿﻌﯿﻒ« ﮔﺮم‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ آن »ﺟﺎر ﺿﻌﯿﻒ« اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻧﺎﺗﻮان‪.‬‬
‫‪ .97‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :183‬ﻋﺒـﺎرت »ان اﻣﺮاض ﮐـﻞ ﻓﺼـﻞ ﯾﺮﺟﯽ أن ﯾﻨﺤـّﻞ ﻓﯽ ﺻـﺪره ﻣﻦ اﻟﻔﺼﻮل« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎي ﻣﻮﺳـﻤﯽ ﮐﻪ وﯾﮋه‬
‫ﻓﺼﻠﯽ از ﻓﺼﻮل ﺳﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رود ﮐﻪ در اواﯾﻞ ﻓﺼﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪56 :‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ اي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ در ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ دارد ﮐﻠﻤﻪ »ﺻﺪره«‬
‫در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﺿﺪه« ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻓﺼﻠﯽ از ﺳﺎل اﻣﯿﺪ ﻣﯽ رود ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﻣﺨﺎﻟﻒ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺰاج ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺜًﻠﺎ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﺰي در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر رو ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد رود(‪.‬‬
‫‪ .98‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :186‬ﻋﺒﺎرت »ﻣﺜﺎل اﻻﺳـﺒﺎب اﻟﻮاﺻـﻠﮥ ‪ ...‬اﻟﺮﻃﻮﺑـﮥ اﻟﺴﺎﺋﻠـﮥ اﻟﯽ اﻟﻨﻔﺚ ﻟﻠﺴـﺪة واﻟﺴﺪة ﻟﻠﺤﻤﯽ‪ «.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺑﺰاق )ﻧﻔﺚ( ﺟﺎري اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد )ﺳـﺪه( و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑﯿﻨﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫ﺻﺤﯿـﺢ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت زﯾﺎد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬اﻟﺮﻃﻮﺑﮥ اﻟﺴﺎﺋﻠﮥ اﻟﯽ اﻟﺜﻘﺒﮥ )اﻟﻌﻨﺒﯿﮥ( ﻟﻠﺴﺪة واﻟﺴﺪة ﻟﻠﻌﻤﯽ‪ .‬ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن‪ :‬رﯾﺰش رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﺒﯿﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ و آن ﻧﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ‪ ....‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .99‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ :231‬ﻋﺒـﺎرت »واﻧﺤﻼـل اﻟﻔﺆاد ﻓﯽ ﻧﻮاﺣﯽ اﻟﺼـﺪر« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه‪ :‬و ﯾـﺎ ﻗﻠﺒﺸـﺎن در اﻃﺮاف ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﮔﺮاﺋﯿـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 50‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺻﺤﯿـﺢ از ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ »اﻧﺤﻼـل اﻟﻔﺮد ‪ «...‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎرﮔﯽ )ﺗﻔﺮق اﺗﺼﺎل( در ﻗﻔﺴﻪ ﺳـﯿﻨﻪ و ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ ﮐﻪ در ﭘﺎورﻗﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻣـﺪه‪،‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .100‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :287‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺒﺾ ﺑﻄﯽ )ﻧﺒﺾ ﮐﻨـﺪ( ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم وﺿﻮح »ي« و اﺷـﺘﺒﺎه ﺑﺎ »ن« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻪ )ﻧﺒﺾ ﺷـﮑﻢ( ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻗﺮﯾﻨﻪ واﺿﺢ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ .101‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :361‬در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﮐﻮدﮐﺎن »ﺑﺰراﻟﻌﺮﻓـﺞ« آﻣـﺪه ﮐﻪ ﺻـﺤﯿﺢ آن ﺑﺰراﻟﻔﺮﻓـﺦ )ﺧﺮﻓﻪ( ﯾﺎ در ﻫﻤﺎن ﺻـﻔﺤﻪ »ﺣﺐ ﻟا ﺨﻮري«‬
‫آﻣﺪه ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ آن ﺣﺐ اﻟﺨﻮزي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﮑﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ از ﺿﻌﻒ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮﺟﻤﻪ )ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق( و ﻋﺪم ﺗﻄﺒﯿﻖ در‬
‫ﻣﻮارد ﺿﺮوري ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ و اﺗﻘﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺳﯿﺐ ﺟﺪي وارد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج‪ .‬دﺳﺘﮑﺎري و ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻃﺒﯽ‬

‫در ﺗﺮﺟﻤـﻪ اي ﮐـﻪ ﭘﯿﺶ رو دارﯾـﺪ ﺳــﻌﯽ ﺷـﺪه از دﺳــﺘﮑﺎري و ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺻــﻄﻼﺣﺎت ﻃـﺒﯽ ﺧـﻮدداري ﺷـﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮاي ﺧـﻮد‬
‫اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻄﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﻋﻠﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﺤّﻠﻞ در ﻃﺐ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪57 :‬‬
‫داروﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻠﯿﻞ اورام ﮔﺮدد و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد از ﻗﺎﻧﻮن اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺷﺪه و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻣﻮاردي‬
‫ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .102‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :4‬ﻣﺤﻠّﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻬﺎي ﺷﺴﺘﺸﻮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .103‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :148 ،147‬در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد »ورﯾﺪ ﻗﯿﻔﺎل« را ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس »ورﯾﺪ ﺳـﺮ و ﺻﻮرت« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ ... :‬ﺑﺎ‬
‫ﺷﻌﺒﻪ ﻋﻤﻘﯽ ﺳـﺮ و ﺻﻮرت ﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧـﺪد‪ .‬و ورﯾـﺪ اﮐﺤـﻞ را ﯾـﮏ ﺟﺎ رگ ﭼﻬﺎر اﻧـﺪام و ﺟﺎي دﯾﮕﺮ رگ ﭼﻬﺎرم اﻧـﺪام ﺗﻌﺒﯿﺮ آورده ﮐﻪ‬
‫ﺧﺮوج از اﺻﻄﻼح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .104‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :170‬اﺻـﻄﻼح ﺗﻔﺮق اﺗﺼﺎل و اﻧﺤﻼل ﻓﺮد ﮐﻪ از اﻗﺴﺎم ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻔﺮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه ﺑﻪ‪) :‬ﺟﺪاﯾﯽ اﻧﺪاز و ﺗﮏ‬
‫ر ﺑ ﺎ( ‪.‬‬
‫‪ .105‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 174‬ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻔﺮق اﺗﺼﺎل ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‪ :‬ﮔﺴﺴﺘﮕﯽ آور‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز در ﭘﺎورﻗﯽ ﯾﺎ در ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫د‪ .‬اﻓﺘﺎدﮔﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫در اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬دﻗﺖ ﺷﺪه ﭼﯿﺰي از ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب از ﻗﻠﻢ ﻧﯿﻔﺘﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﮔﺎه‪ ،‬اﻓﺘﺎدﮔﯽ ﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﮐﻪ ﺑﻄﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ دﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .106‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :23‬ﮐﻠﻤﻪ »ﺛُﱠﻢ اﻟﺮﺋﮥ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .107‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :30‬از »وأﻣﺎ اﻟﮑﻬﻮل و اﻟﻤﺸﺎﯾﺦ ‪ «...‬دو ﺳﻄﺮ از ﮐﺘﺎب ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .108‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :184‬ﮐﻠﻤﻪ »ﻧﻘﺮس« در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 51‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .109‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :231‬ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﺎﻟﺼـﻨﻌﮥ« در ﻋﺒﺎرت ﺑـﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻗﯿﺪ ﻣﻬﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺳـﯿﻠﻪ و آﺗﺶ‬
‫ﮔﺮم ﺷﺪه ﻧﻪ آبﻫﺎي ﮔﺮم ﻣﻌﺪﻧﯽ و ﯾﺎ ﮔﺮم ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺣﺮارت ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪58 :‬‬

‫ذ‪ .‬اﺷﺘﺒﺎه در ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﺳﺎﻣﯽ داروﻫﺎ‬

‫از ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﻌﯽ ﺷـﺪه در ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺎﻣﯽ داروﻫﺎ از ﻧﺎمﻫﺎي راﯾـﺞ و ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن و ﻣﻨﺪرج در‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻔﺮدات داروﯾﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷﻮد و از اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﺎمﻫﺎي ﻧﺎآﺷﻨﺎ و ﯾﺎ ﺟﻌﻞ و ﺗﺼﺮف در آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﮔﺮدد و در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻃﺒﯽ ﮐﻪ ﻗﺒًﻠﺎ درﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﺎ در ﻧﺎم دارو ﺗﺼﺮف ﮐﻨﯿﻢ و آن را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻨﯿﻢ؛ ﻣﺜًﻠﺎ‬
‫وﻗﺘﯽ ﻟﻔﻆ »ﺻﺒﺮ« ﻧﺰد ﻫﻤﮕﺎن از ﻃﺒﯿﺐ ﺗﺎ‬
‫ﻋﺎﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺿﺮورت دارد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ »آﻟﻮا« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣـﺎ در ﺧﺼﻮص ﻧـﺎم داروﻫـﺎ از ﮐﺘـﺎب »ﻣﻔﺮدات ﻗـﺎﻧﻮن« و ﻗﺮاﺑـﺎدﯾﻦ آن )ﮐﺘـﺎب ﭘﻨﺠﻢ( و دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبﻫـﺎي ادوﯾﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺨﺰن اﻻـدوﯾﻪ‬
‫اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و اﺷﺘﺒﺎه‬
‫در آن ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ اﺷـﺘﺒﺎه در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﻌـﺪي ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺳـﺮدرﮔﻤﯽ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﯾﺴﺎن داروﯾﯽ ﺷﻮد و‬
‫ﺷﺎﯾـﺪ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾـﻞ ﺗﻌـﺪد اﺳـﺎﻣﯽ داروﻫـﺎ و اﺧﺘﻼـف در ﻣﺼـﺎدﯾﻖ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﯿﻦ دﺧﻞ و ﺗﺼـﺮﻓﺎت ﺑﯽروﯾﻪ در ﭘﺎره اي از ﮐﺘﺐ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﯿﺰ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد از ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺷـﮑﺎﻻت زﯾـﺎدي دﯾـﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﻼـوه ﺑﺮ ﺗﺼـﺮف در ﻧﺎم دارو در ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻣﻮارد‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺼﺪاق ﻧﯿﺰ رخ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ ﻓﺮاوان دارد‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از آن اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ .110‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :414‬در ﮐﺘﺎب ﮐﻠﯿﺎت در ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻟﻔﻆ »ﺑﺴـﻔﺎﯾﺞ« ﮐﻪ ﻧﺎﻣﯽ ﻣﻌﺮوف ﻧﺰد اﻃّﺒﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺴـﭙﺎﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫در ﻫﻤﺎن ﺻـﻔﺤﻪ »اﻟﻤّﺮي« ﯾﮏ ﺟﺎ آﺑﮑﺎﻣﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه ﮐﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ و در ﺳـﻄﺮﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﻣﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه در ﻫﻤﺎن ﺻـﻔﺤﻪ ﻗﺜﺎء‬
‫)ﺧﯿﺎرزه‪ -‬ﺧﯿﺎر ﻣﺘﻌﺎرف( ﺑﻪ ﺧﯿﺎرﭼﻨﺒﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .111‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ :415‬در دو ﺟﺎ »ﻗﺮﻃﻢ« ﮐﻪ ﺗﺨﻢ ﮐﺎﻓﺸﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﻃﻤﺎن )ﺟﻮ دو ﺳـﺮ( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺤﻪ دو داروي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‬
‫»اﺛﺎﻧﺎﺳﯿﺎ و اﻣﺮوﺳﯿﺎ« ﮐﻪ از داروﻫﺎي‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪59 :‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ اﺳﺖ و در ﻣﻌﺎﺟﯿﻦ ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﻨﺠﻢ آورده ﺷﺪه ﺑﻪ آﻧﺎﻧﺎس و دوﺷﺎب ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾـﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷـﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣـﺎ در اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﭘـﺎورﻗﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻋﺒـﺎرات دﺷﻮار و ﺑﯿـﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﯾﻢ و در ﭘـﺎره اي از ﻣﻮارد ﺑﺮاي ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ از وﺟﻮد ﭘﺮاﻧﺘﺰ در ﻣﺘﻦ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﯾﻢ‪ .‬و ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫ﯾﺎد آور ﺷﻮم ﮐﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﻧﺴﺨﻪ ﯾﺎﺑﯽ آن‪ ،‬ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺘﺎب ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫را ﺑﺎ اﻋﺮاب ﮔﺬاري و ﺿﺒﻂ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻠﻤﺎت اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﯾﻢ ﺗﺎ ﻓﺎﯾﺪه آن ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﺣﺪ ﺗﻮان و ﺑﻀﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﺳـﻌﯽ ﮐﺮده اﯾﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻗﯿﻖ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت ﯾﺎد‬
‫ﺷـﺪه را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﺸـﺮي از اﺷـﮑﺎﻻت اﺳﺎﺳـﯽ ﺑﻪ دور ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ ،‬و ﺳـﻬﻮﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪ .‬و ﮐﻤﺎل اﻟﺠﻮد ﺑﺬل اﻟﻤﻮﺟﻮد‪.‬‬
‫رﻣﻮز ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 52‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ط ﻧﺴﺨﻪ ﻃﻬﺮان‬
‫ج ﻧﺴﺨﻪ ﺟﯿﻼﻧﯽ‬
‫ب ﻧﺴﺤﻪ ﺑﻮﻻق‬
‫آ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‬
‫»‪ «-‬در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ اي در ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻣﯽ ﮔﺮدد؛ ﻣﺜﻼ ﻧﺴﺨﻪ ب‪ -:‬اﻟﻌﻈﯿﻢ‪.‬‬
‫»‪ «+‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ اي در ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬؛ ﻣﺜﻼ ﻧﺴﺨﻪ ط‪ ،‬ج‪ +:‬اﻟﻔﻮﻫﺎت‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪61 :‬‬
‫]ﺧﻄﺒﮥ اﻟﮑﺘﺎب[‬
‫ﺑ ِْﺴِﻢ اﻟﻠﱠِﻪ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‬
‫اﻟ َْﺤْﻤُﺪ ﻟ ِﻠﱠِﻪ َﺣْﻤﺪًا َﯾـْﺴ َﺘِﺤﱡﻘُﻪ ﺑ ُِﻌﻠُﱢﻮ َﺷﺄﻧِِﻪ َوُﺳـ ﺒُﻮِغ إْﺣَﺴﺎﻧِِﻪ َو اﻟﱠﺼﻼُة َﻋَﻠﯽ َﺳـ ﯿﱢِﺪَﻧﺎ »‪ُ «1‬ﻣَﺤﱠﻤٍﺪ اﻟﻨﱠﺒِﱢﯽ َوآﻟ ِـِﻪ »‪َ «2‬وَﺳـ َﻠﺎُﻣُﻪ وﺑَْﻌُﺪ َﻓَﻘِﺪ اﻟ َْﺘَﻤَﺲ ﻣِّﻦ ددي‬
‫ﺑَْﻌُﺾ ُﺧﻠﱠِﺺ ِإْﺧَﻮاﻧِﯽ وَﻣْﻦ َﯾﻠَْﺰﻣُﻨِﯽ ِإْﺳﻌﺎﻓُُﻪ ﺑ َِﻤﺎ »‪َ «3‬ﯾْﺴَﻤُﺢ ﺑ ِِﻪ ُوْﺳِﻌﯽ َأْن ُأَﺻﻨﱢَﻒ ﻓِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ ِﮐَﺘﺎﺑًﺎ ُﻣْﺸَﺘِﻤًﻠﺎ َﻋَﻠﯽ َﻗَﻮاﻧِﯿﻨِِﻪ اﻟ ُْﮑﻠﱢﯿﱠِﮥ َواﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠﮥ اْﺷﺘَِﻤﺎﻟًﺎ‬
‫َﯾْﺠَﻤُﻊ إﻟَﯽ اﻟﱠﺸْﺮِح اﻻْﺧﺘِـَﺼ ﺎَر َو إﻟَﯽ ِإﯾَﻔﺎِء »‪ «4‬اَﻷْﮐَﺜِﺮ َﺣﱠﻘُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒَﯿﺎِن اِﻹﯾﺠﺎَز َﻓَﺄْﺳـ َﻌْﻔﺘُُﻪ ﺑ ِـَﺬﻟ ِﮏ َوَرَأﯾُْﺖ أْن َأَﺗَﮑﻠﱠَﻢ أﱠوﻟًﺎ ﻓِﯽ اُﻷُﻣﻮِر اﻟ َْﻌﺎﱠﻣِﮥ »‪«5‬‬
‫اﻟ ُْﮑﻠﱢﯿﱠِﮥ ﻓِﯽ ِﮐَﻠـﺎ ﻗِْﺴـ َﻤِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪ ،‬أْﻋﻨِﯽ اﻟ ِْﻘْﺴَﻢ اﻟﻨﱠَﻈِﺮﱠي‪َ ،‬واﻟ ِْﻘْﺴَﻢ اﻟ َْﻌَﻤﻠِﱠﯽ ﺛُﱠﻢ ﺑَْﻌـَﺪ َذﻟ ِـَﮏ أَﺗَﮑﻠﱠَﻢ ﻓِﯽ ُﮐﻠﱢﯿﱠﺎِت أْﺣَﮑﺎِم ﻗَُﻮي اﻟ ْﺄْدِوَﯾـِﮥ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة ﺛُﱠﻢ ﻓِﯽ‬
‫ُﺟْﺰﺋِﯿﱠﺎﺗَِﻬﺎ ﺛُﱠﻢ ﺑَْﻌَﺪ َذﻟ َِﮏ ﻓِﯽ اﻷﻣَْﺮاِض اﻟ َْﻮاﻗَِﻌِﮥ ﺑ ُِﻌْﻀٍﻮ ُﻋْﻀٍﻮ َﻓَﺄﺑ َْﺘِﺪُئ أﱠوﻟًﺎ ﺑ َِﺘْﺸـ ِﺮﯾِﺢ َذﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َوَﻣﻨَْﻔَﻌﺘِِﻪ َوأﱠﻣﺎ َﺗْﺸِﺮﯾُﺢ اﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة اﻟ َْﺒِﺴﯿَﻄِﮥ‬
‫َﻓَﯿُﮑﻮُن َﻗـْﺪ َﺳـ َﺒَﻖ ﻣِﻨﱢﯽ ِذْﮐُﺮُه ﻓِﯽ اﻟ ِْﮑَﺘﺎِب اﻷﱠوِل اﻟ ُْﮑﻠﱢﱢﯽ َوَﮐَﺬﻟ َِﮏ َﻣَﻨﺎﻓُِﻌَﻬﺎ ﺛُﱠﻢ إَذا َﻓَﺮْﻏُﺖ ﻣِْﻦ َﺗْﺸـ ِﺮﯾِﺢ َذﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﺑ َْﺘَﺪأُْت ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اﻟ َْﻤَﻮاِﺿـ ِﻊ‬
‫ﺑ ِﺎﻟﱠﺪﻻﻟَـِﮥ َﻋَﻠﯽ َﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ ِﺣْﻔـِﻆ ِﺻـ ﱠﺤﺘِِﻪ ﺛُﱠﻢ َدﻟَﻠُْﺖ ﺑ ِـﺎﻟ َْﻘْﻮِل اﻟ ُْﻤْﻄَﻠِﻖ َﻋَﻠﯽ ُﮐﻠﱢﯿﱠﺎِت أﻣَْﺮاِﺿِﻪ َوأْﺳـ َﺒﺎﺑ َِﻬﺎ وُﻃُﺮِق اﻻْﺳـ ﺘَِﺪﻻﻻِت َﻋَﻠﯿَْﻬـ ﺎ َوُﻃُﺮِق ُﻣَﻌﺎﻟ ِـَﺠ ﺎﺗَِﻬﺎ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ َْﻘْﻮِل اﻟ ُْﮑﻠﱢﱢﯽ أﯾْﻀًﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﻧﺒّﯿﻪ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ‪ .‬ج‪ :‬ﻧﺒّﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬اﻟﻄﯿﺒﯿﻦ وأﺻﺤﺎﺑﻪ اﻟﻄﺎﻫﺮﯾﻦ‪ .‬ج‪ +:‬اﻟﻄﯿﺒﯿﻦ اﻟﻄﺎﻫﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻓﯿﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬إﯾﻔﺎء‪ .‬آ‪ :‬إﻋﻄﺎء‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬اﻟﻌﺎﻣﯿﮥ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺎّﻣﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪62 :‬‬
‫َﻓﺈَذا َﻓَﺮْﻏُﺖ ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه اُﻷُﻣﻮِر اﻟ ُْﮑﻠﱢﯿﱠِﮥ َأﻗَْﺒﻠُْﺖ َﻋَﻠﯽ اﻷﻣَْﺮاِض اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ َوَدﻟَﻠُْﺖ أﱠوﻟًﺎ ﻓِﯽ أْﮐَﺜِﺮَﻫﺎ أﯾْﻀًﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﺤْﮑِﻢ اﻟ ُْﮑﻠﱢﱢﯽ ﻓِﯽ َﺣﱢﺪِه َوأْﺳَﺒﺎﺑ ِِﻪ َوَدﻻﺋِﻠِِﻪ‬
‫ﺛُﱠﻢ َﺗَﺨﻠﱠْﺼُﺖ‬
‫إﻟَﯽ اَﻷْﺣـَﮑ ﺎِم اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ ﺛُﱠﻢ َأْﻋَﻄﯿُْﺖ اﻟ َْﻘﺎﻧُﻮَن اﻟ ُْﮑﻠﱢﱠﯽ ﻟ ِﻠُْﻤَﻌﺎﻟَـَﺠ ِﮥ »‪ «1‬ﺛُﱠﻢ َﻧَﺰﻟ ُْﺖ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻤَﻌﺎﻟ ِـَﺠ ﺎِت اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ ﺑ ِـَﺪَواٍء َدَواٍء ﺑَِﺴـ ﯿٍﻂ أْو ُﻣَﺮﱠﮐٍﺐ َو َﻣﺎ َﮐﺎَن‬
‫َﺳَﻠَﻒ ِذْﮐُﺮُه ﻣَِﻦ‬
‫اَﻷْدِوَﯾـِﮥ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة َو َﻣﻨَْﻔَﻌﺘَِﻬـ ﺎ ﻟ ِﻸﻣَْﺮاِض »‪ «2‬ﻓِﯽ ِﮐَﺘـﺎِب اﻷْدِوَﯾـِﮥ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺠ َﺪاِوِل َو اَﻷْﺻـ َﺒﺎِغ اﻟ ﱠﺘِﯽ َأَري اْﺳـ ﺘِْﻌَﻤﺎﻟََﻬﺎ ﻓِﯿِﻪ َﮐَﻤـ ﺎ َﺗِﻘـُﻒ أﱡﯾَﻬﺎ‬
‫اﻟ ُْﻤَﺘَﻌﻠﱢُﻢ َﻋَﻠﯿِْﻪ إَذا َوَﺻﻠَْﺖ إﻟَﯿِْﻪ‪،‬‬
‫ﻟَْﻢ ُأَﮐﱢﺮْر إﻟ ﱠﺎ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ ﻣِﻨُْﻪ َو َﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣَِﻦ اَﻷْدِوَﯾـِﮥ اﻟ ُْﻤَﺮﱠﮐـَﺒ ِﮥ أﻧﱠَﻤﺎ »‪ «3‬اﻷَـْﺣَﺮي ﺑ ِِﻪ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ اَﻷﻗَْﺮاﺑَﺎِذﯾِﻦ »‪ «4‬اﻟ ﱠِﺬي َأَري أْن َأْﻋَﻤَﻠُﻪ‪َ ،‬أﱠﺧْﺮُت ِذْﮐَﺮ‬
‫َﻣَﻨﺎﻓِِﻌِﻪ َوَﻣَﻀﺎﱢرِه »‪َ «5‬وَﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ َﺧﻠِْﻄِﻪ إﻟَﯿِْﻪ َو َرَأﯾُْﺖ أْن َأﻓَْﺮَغ ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬا اﻟ ِْﮑَﺘﺎِب إﻟَﯽ ِﮐَﺘﺎٍب أﯾْﻀًﺎ ﻓِﯽ اﻷُﻣﻮِر اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ ُﻣْﺨَﺘﱟﺺ ﺑ ِِﺬْﮐِﺮ اﻷﻣَْﺮاِض اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 53‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫إَذا َوَﻗَﻌْﺖ ﻟَْﻢ َﺗْﺨَﺘﱠﺺ ﺑ ُِﻌْﻀٍﻮ ﺑ َِﻌﯿْﻨِِﻪ َو ﻧُﻮِرُد ُﻫَﻨﺎﻟ َِﮏ أﯾْﻀًﺎ‬
‫اﻟ َْﮑﻼَم ﻓِﯽ اﻟﱢﺰﯾَﻨِﮥ َو َأْن َأْﺳﻠَُﮏ ﻓِﯽ َﻫَﺬا اﻟ ِْﮑَﺘﺎِب أﯾْﻀًﺎ َﻣْﺴَﻠِﮑﯽ ﻓِﯽ اﻟ ِْﮑَﺘﺎِب‬
‫اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﱢﯽ اﻟ ﱠِﺬي َﻗﺒَْﻠُﻪ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﻬﯿﱠَﺄ ﺑ َِﺘْﻮﻓِﯿِﻖ اﻟﻠﱠِﻪ َﺗَﻌﺎﻟَﯽ اﻟ َْﻔَﺮاُغ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا اﻟ ِْﮑَﺘﺎِب َﺟَﻤْﻌُﺖ ﺑَْﻌَﺪُه ِﮐَﺘﺎَب اﻷﻗَْﺮاﺑَﺎِذﯾِﻦ »‪.«6‬‬
‫َو َﻫـ َﺬا ِﮐَﺘﺎٌب ﻻ َﯾَﺴُﻊ َﻣْﻦ َﯾـﱠﺪِﻋﯽ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱢﺼَﻨﺎَﻋـ َﮥ َو َﯾْﮑَﺘِﺴُﺐ ﺑ َِﻬﺎ أْن ﻻ َﯾُﮑﻮَن ُﺟﱡﻠُﻪ َﻣْﻌﻠُﻮﻣًﺎ َﻣْﺤُﻔﻮﻇًﺎ ِﻋﻨْـَﺪُه َﻓﺈﻧﱠُﻪ ُﻣْﺸـ َﺘِﻤٌﻞ َﻋَﻠﯽ أَﻗﱢﻞ َﻣﺎ ﻻﺑ ُـﱠﺪ ﻣِﻨُْﻪ‬
‫ﻟ ِﻠﱠﻄﺒِﯿِﺐ َوأﱠﻣﺎ اﻟﱢﺰَﯾﺎَدُة َﻋَﻠﯿِْﻪ َﻓَﺄﻣٌْﺮ َﻏﯿُْﺮ َﻣْﻀﺒُﻮٍط َو إْن َأﱠﺧَﺮ اﻟﻠﱠُﻪ َﺗَﻌﺎﻟَﯽ ﻓِﯽ اَﻷَﺟِﻞ وَ َﺳﺎَﻋَﺪ اﻟَﻘَﺪُر اﻧ َْﺘَﺼﺒُْﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﻟﻠﻤﻌﺎﻟﺠﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻤﻌﺎﻟﺠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻟﻸﻣﺮاض‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ اﻷﻣﺮاض‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أﻧّﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬أن ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻷﻗﺮاﺑﺎذﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ -:‬ﻣﻀﺎّره‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻷﻗﺮاﺑﺎذﯾﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪63 :‬‬
‫ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ اﻧ ْﺘَِﺼﺎﺑًﺎ َﺛﺎﻧِﯿًﺎ َوأﱠﻣﺎ اﻵَن َﻓﺈﻧﱢﯽ َأْﺟَﻤُﻊ َﻫَﺬا اﻟ ِْﮑَﺘﺎَب َو َأﻗِْﺴُﻤُﻪ إﻟَﯽ ُﮐﺘٍُﺐ َﺧْﻤَﺴٍﮥ َﻋَﻠﯽ َﻫَﺬا اﻟ ِْﻤَﺜﺎِل »‪:«1‬‬
‫اﻟ ِْﮑَﺘﺎُب اﻟ َْﺄﱠوُل ﻓِﯽ اُﻷُﻣﻮِر اﻟ ُْﮑﻠﱢﯿﱠِﮥ ﻣِْﻦ »‪ِ «2‬ﻋﻠِْﻢ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪.‬‬
‫اﻟ ِْﮑَﺘﺎُب اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻓِﯽ اَﻷْدِوَﯾِﮥ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة‪.‬‬
‫اﻟ ِْﮑَﺘﺎُب اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ ﻓِﯽ اَﻷﻣَْﺮاِض اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ اﻟ َْﻮاﻗَِﻌِﮥ ﺑ َِﺄْﻋَﻀﺎِء اﻹﻧ َْﺴﺎِن ُﻋْﻀٍﻮ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮأِْس »‪ «3‬إﻟَﯽ اﻟ َْﻘَﺪِم َﻇﺎِﻫِﺮَﻫﺎ َو ﺑَﺎِﻃﻨَِﻬﺎ‪.‬‬
‫اﻟ ِْﮑَﺘﺎُب اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ ﻓِﯽ اﻷﻣَْﺮاِض اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ إَذا َوَﻗَﻌْﺖ ﻟَْﻢ َﺗْﺨَﺘﱠﺺ ﺑ ُِﻌْﻀٍﻮ َو ﻓِﯽ اﻟﱢﺰﯾَﻨِﮥ‪.‬‬
‫اﻟ ِْﮑَﺘﺎُب اﻟ َْﺨﺎﻣُِﺲ ﻓِﯽ َﺗْﺮِﮐﯿِﺐ اَﻷْدِوَﯾِﮥ َوُﻫَﻮ اﻟ َْﺄﻗَْﺮاﺑَﺎِذﯾُﻦ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬وﻫﻮ ﺣﺴﺒﯽ وﻧﻌﻢ اﻟﻮﮐﯿﻞ وﻧﻌﻢ اﻟﻤﻮﻟﯽ وﻧﻌﻢ اﻟﻨﺼﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬اﻟﺮأس‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻔﺮق‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪65 :‬‬
‫اْﻟِﮑَﺘﺎُب اَﻷﱠوُل اُﻷُﻣﻮُر اْﻟُﮑﱢﻠﱠﯿُﮥ ِﻣْﻦ ِﻋْﻠِﻢ اﻟﱢﻄِﺐ َﯾْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ َأْرَﺑَﻌِﮥ ُﻓُﻨﻮٍن‪:‬‬
‫اْﻟَﻔﱡﻦ اَﻷﱠوُل ِﻣَﻦ اْﻟِﮑَﺘﺎِب اﻷﱠوِل ِﻓﯽ َﺣﱢﺪ اﻟﱢﻄﱢﺐ َو َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎِﺗِﻪ ِﻣَﻦ اُﻷُﻣﻮِر اﻟﱠﻄِﺒﯿِﻌﱠﯿِﮥ َﯾْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ ِﺳﱠﺘِﮥ َﺗَﻌﺎِﻟﯿَﻢ‪.‬‬
‫]اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ ﺣﺪ اﻟﻄﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻪ[‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻷﱠوُل ِﻣَﻦ اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿِﻢ اﻷﱠوِل ِﻣَﻦ اْﻟَﻔﱢﻦ اَﻷﱠوِل ِﻣَﻦ اْﻟِﮑَﺘﺎِب اﻷﱠوِل ِﻣْﻦ ِﮐَﺘﺎِب اْﻟَﻘﺎُﻧﻮِن ِﻓﯽ َﺣﱢﺪ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪.‬‬

‫َأﻗُــﻮُل‪ :‬إﱠن اﻟﱢﻄﱠﺐ ِﻋﻠْـٌﻢ َﯾَﺘَﻌﱠﺮُف »‪ «1‬ﻣِﻨْـُﻪ َأْﺣـ َﻮاُل ﺑَـَﺪِن اﻹﻧ َْﺴـ ﺎِن ﻣِـْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﻣـ ﺎ َﯾـِﺼ ﱡﺢ َو َﯾُﺰوُل َﻋِﻦ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ‪ «2» ،‬ﻟ َِﯿْﺤَﻔـَﻆ »‪ «3‬اﻟﱢﺼﱠﺤَﮥ َﺣﺎـِﺻ َﻠًﮥ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 54‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َوَﯾْﺴَﺘِﺮﱠدَﻫﺎ َز ﺋا َِﻠـًﮥ‪َ .‬وﻟ َِﻘﺎﺋٍِﻞ أْن َﯾُﻘﻮَل إﱠن اﻟﱢﻄﱠﺐ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َﻧَﻈٍﺮ َوَﻋَﻤٍﻞ‪َ ،‬و َأﻧ ْﺘُْﻢ َﻗْﺪ َﺟَﻌﻠْﺘُْﻢ ُﮐﻠﱠُﻪ َﻧَﻈﺮًا‪ ،‬إْذ ﻗُﻠْﺘُْﻢ إﻧﱠُﻪ ِﻋﻠٌْﻢ‪َ .‬وِﺣﯿَﻨﺌٍِﺬ ﻧُِﺠﯿﺒُُﻪ َو َﻧُﻘﻮُل إﻧﱠُﻪ‬
‫ﯾَُﻘﺎُل إﱠن ﻣَِﻦ ﻟا ﱢﺼَﻨﺎَﻋﺎِت َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻧَﻈِﺮﱞي َوَﻋَﻤﻠِﱞﯽ‪َ ،‬وﻣَِﻦ اﻟ ِْﺤْﮑَﻤـ ِﮥ »‪َ «4‬ﻣـ ﺎ ُﻫَﻮ َﻧَﻈِﺮﱞي َوَﻋَﻤﻠِﱞﯽ‪َ ،‬وﯾَُﻘﺎُل إﱠن ﻣَِﻦ اﻟﱢﻄﱢﺐ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻧَﻈِﺮﱞي َوَﻋَﻤﻠِﱞﯽ‪َ .‬و َﯾُﮑﻮُن‬
‫اﻟ ُْﻤَﺮاُد ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ ﻗِْﺴَﻤٍﮥ »‪ «5‬ﺑ َِﻠْﻔِﻆ اﻟﻨﱠَﻈِﺮﱢي َواﻟ َْﻌَﻤﻠِﱢﯽ َﺷﯿْﺌًﺎ آَﺧَﺮ‪،‬‬
‫َو ﻻ َﻧْﺤَﺘﺎُج »‪ «6‬اﻵـَن إﻟَﯽ ﺑَـَﯿ ﺎِن اْﺧﺘِﻼـِف اﻟ ُْﻤَﺮاِد ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ إﻟّﺎ ﻓِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪َ .‬ﻓﺈَذا ﻗِﯿَﻞ إﱠن ﻣَِﻦ اﻟﱢﻄﱢﺐ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻧَﻈِﺮﱞي‪َ ،‬وﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻋَﻤﻠِﱞﯽ‪َ ،‬ﻓﻼ َﯾِﺠُﺐ‬
‫أْن ﯾَُﻈﱠﻦ أﱠن ُﻣَﺮاَدُﻫْﻢ ﻓِﯿِﻪ ُﻫَﻮ أﱠن َأَﺣَﺪ ﻗِْﺴَﻤِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ ُﻫَﻮ َﺗْﻌﻠِﯿُﻢ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ‪َ ،‬واﻟ ِْﻘْﺴَﻢ اﻵَﺧَﺮ ُﻫَﻮ اﻟ ُْﻤَﺒﺎَﺷَﺮُة ﻟ ِﻠَْﻌَﻤِﻞ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ ،‬ج‪ ،‬ب‪ :‬ﯾﺘﻌّﺮف‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻌﺮف‪.‬‬
‫)‪ (2‬آ‪ ،‬ب‪ :‬ﻋﻦ اﻟﺼﺤﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻋﻨﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﻋﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﺤﻔﻆ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﺘﺤﻔﻆ‪ .‬آ‪ :‬ﻟﺤﻔﻆ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﻤﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻔﻠﺴﻔﮥ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ط‪ :‬ﮐﻞ ﻗﺴﻤﮥ‪ .‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﮐﻞ ﻗﺴﻤﺘﻪ‪ .‬آ‪ِ :‬ﮐﻼ ﻗﺴﻤﯿﻪ )ﻣﻨﻘﻮل ﻋﻦ ﻧﺴﺨﮥ(‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬وﻻ ﻧﺤﺘﺎج‪ .‬ج‪ -:‬و‪ .‬ط‪ :‬ﻻ ﯾﺤﺘﺎج‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪66 :‬‬
‫َﯾـْﺬَﻫُﺐ إﻟَﯿِْﻪ َوْﻫُﻢ َﮐﺜِﯿٍﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﺎِﺣﺜِﯿَﻦ َﻋْﻦ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﯾِﺤﱡﻖ َﻋَﻠﯿَْﮏ أْن َﺗْﻌَﻠَﻢ أﱠن اﻟ ُْﻤَﺮاَد ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َﺷـ ْﯽٌء آَﺧُﺮ‪َ :‬وُﻫَﻮ أﻧﱠُﻪ ﻟَﯿَْﺲ َواـِﺣ ٌﺪ ﻣِْﻦ‬
‫ﻗِْﺴَﻤِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ إﻟّﺎ ِﻋﻠْﻤًﺎ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ِﻋﻠُْﻢ ُأُﺻﻮِل اﻟﱢﻄﱢﺐ‪َ «1» ،‬و اﻵَﺧُﺮ ِﻋﻠُْﻢ َﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ ُﻣَﺒﺎَﺷَﺮﺗِِﻪ‪ «2» .‬ﺛُﱠﻢ ﯾَُﺨﱡﺺ اَﻷﱠوُل ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ﺑ ِﺎْﺳِﻢ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ‪ ،‬أْو ﺑ ِﺎْﺳِﻢ‬
‫اﻟﻨﱠَﻈِﺮ‪َ ،‬و ﯾَُﺨﱡﺺ اﻵـَﺧُﺮ ﺑ ِﺎْﺳِﻢ اﻟ َْﻌَﻤِﻞ‪َ .‬ﻓَﻨْﻌﻨِﯽ ﺑ ِﺎﻟﻨﱠَﻈِﺮ ﻣِﻨُْﻪ‪َ ،‬ﻣﺎ َﯾُﮑﻮُن اﻟﺘﱠْﻌﻠِﯿُﻢ ﻓِﯿِﻪ ُﻣِﻔﯿـﺪًا ﻟ ِﺎْﻋﺘَِﻘﺎٍد َﻓَﻘْﻂ‪ ،‬ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ أْن َﯾَﺘَﻌﱠﺮَض ﻟ َِﺒَﯿﺎِن َﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ َﻋَﻤٍﻞ‪ ،‬ﻣِﺜُْﻞ‬
‫َﻣﺎ ﯾَُﻘﺎُل ﻓِﯽ ﻟا ﱢﻄﱢﺐ‪ :‬إﱠن أْﺻـ َﻨﺎَف اﻟ ُْﺤﱠﻤَﯿﺎِت َﺛﻼَﺛـٌﮥ‪َ ،‬وإﱠن اَﻷﻣِْﺰـَﺟ َﮥ ﺗِْﺴـ َﻌٌﮥ‪َ .‬وَﻧْﻌﻨِﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﻤِﻞ ﻣِﻨُْﻪ‪ ،‬ﻻ اﻟ َْﻌَﻤَﻞ ﺑ ِﺎﻟِﻔْﻌِﻞ‪َ ،‬وﻻ ُﻣَﺰاَوﻟَـَﮥ »‪ «3‬اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت »‪«4‬‬
‫اﻟ ْـَﺒ َﺪﻧِﯿﱠِﮥ‪ ،‬ﺑَِﻞ ﻟا ِْﻘْﺴَﻢ ﻣِْﻦ ِﻋﻠِْﻢ اﻟﱢﻄﱢﺐ اﻟ ﱠِﺬي ﯾُِﻔﯿُﺪ اﻟﺘﱠْﻌﻠِﯿُﻢ ﻓِﯿِﻪ َرْأﯾًﺎ‪َ ،‬ذﻟ َِﮏ اﻟﱠﺮْأُي ُﻣَﺘَﻌﻠﱢٌﻖ ﺑ َِﺒَﯿﺎِن َﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ »‪َ «5‬ﻋَﻤٍﻞ ﻣِﺜُْﻞ َﻣﺎ ﯾَُﻘﺎُل ﻓِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪ ،‬إﱠن اﻷْوَراَم‬
‫اﻟ َْﺤﺎﱠرَة َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾْﻘُﺮَب إﻟَﯿَْﻬﺎ ﻓِﯽ اﻻﺑ ْﺘـِ َﺪاِء َﻣﺎ َﯾْﺮَدُع َوﯾَُﺒﱢﺮُد َوﯾَُﮑﺜﱢُﻒ‪ «6» .‬ﺛُﱠﻢ ﻣِْﻦ ﺑَْﻌـِﺪ َذﻟ َِﮏ‪ ،‬ﺗُْﻤَﺰُج اﻟﱠﺮاِدَﻋﺎُت ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤْﺮِﺧَﯿﺎِت ﺛُﱠﻢ ﺑَْﻌَﺪ اﻻﻧ ْﺘَِﻬﺎِء إﻟَﯽ‬
‫اﻻﻧ ِْﺤَﻄـ ﺎِط‪ ،‬ﯾُْﻘَﺘـَﺼ ُﺮ َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﺮِﺧَﯿﺎِت اﻟ ُْﻤَﺤﻠﱢَﻠـِﮥ‪ ،‬إﻟّﺎ ﻓِﯽ َأْوَراٍم َﺗُﮑﻮُن َﻋْﻦ َﻣَﻮاﱠد َﺗـْﺪَﻓُﻌَﻬﺎ اَﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴـ ُﮥ‪َ .‬ﻓَﻬـ َﺬا اﻟﺘﱠْﻌﻠِﯿُﻢ ﯾُِﻔﯿـُﺪَك َرأْﯾًﺎ ُﻫَﻮ ﺑََﯿﺎُن‬
‫َﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ َﻋَﻤٍﻞ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﻋﻠِْﻤَﺖ َﻫَﺬﯾِْﻦ اﻟ ِْﻘْﺴَﻤﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓَﻘْﺪ َﺣَﺼَﻞ ﻟََﮏ ِﻋﻠٌْﻢ ِﻋﻠِْﻤﱞﯽ‪َ ،‬وِﻋﻠٌْﻢ َﻋَﻤﻠِﱞﯽ‪َ ،‬و إْن ﻟَْﻢ َﺗْﻌَﻤْﻞ َﻗﱡﻂ‪.‬‬
‫َو ﻟَﯿَْﺲ ﻟ َِﻘﺎﺋٍِﻞ أْن َﯾُﻘﻮَل إﱠن َأْﺣَﻮاَل ﺑَـَﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن ﺛََﻠﺎٌث‪ :‬اﻟﱢﺼﱠﺤُﮥ‪َ ،‬واﻟ َْﻤَﺮُض‪َ ،‬وَﺣﺎﻟَـٌﮥ ﺛَﺎﻟ َِﺜٌﮥ ﻻ ـِﺻ ﱠﺤَﮥ َوﻻ َﻣَﺮَض‪َ ،‬وَأﻧ َْﺖ اﻗَْﺘـَﺼ ْﺮَت َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴـ َﻤﯿِْﻦ‪،‬‬
‫َﻓﺈﱠن َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻘﺎﺋَِﻞ ﻟََﻌﻠﱠُﻪ إَذا َﻓﱠﮑَﺮ‪ ،‬ﻟَْﻢ َﯾِﺠـ ْﺪ َأـَﺣ َﺪ اَﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ َواِﺟﺒًﺎ‪ ،‬ﻻ َﻫـ َﺬا اﻟﺘﱠﺜْﻠِﯿَﺚ‪َ ،‬وﻻ إْﺧﻼﻟَﻨﺎ ﺑ ِِﻪ‪ .‬ﺛُﱠﻢ إﻧﱠُﻪ إْن َﮐﺎَن َﻫَﺬا اﻟﺘﱠﺜْﻠِﯿُﺚ َواِﺟﺒًﺎ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﻗْﻮﻟََﻨﺎ‪:‬‬
‫اﻟﱠﺰَواُل َﻋِﻦ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ َﯾَﺘَﻀﱠﻤُﻦ اﻟ َْﻤَﺮَض‪َ ،‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻋﻠﻢ أﺻﻮل اﻟﻄﺐ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻠﻢ أﺻﻮل‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﮥ ﻣﺒﺎﺷﺮﺗﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﮥ ﻣﺒﺎﺷﺮة‪ .‬ج‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﮥ اﻟﻤﺒﺎﺷﺮة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺰاوﻟﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻤﺰاوﻟﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﺤﺮﮐﺎت‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻠﺤﺮﮐﺎت‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﺒﯿﺎن ﮐﯿﻔﯿﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮑﯿﻔﯿﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﮑﺜﻒ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﮑﺸﻒ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪67 :‬‬
‫اﻟ َْﺤﺎﻟََﮥ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜَﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺟَﻌﻠُﻮَﻫﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻟََﻬﺎ َﺣﱡﺪ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ‪ ،‬إِذ اﻟﱢﺼﱠﺤُﮥ »‪َ «1‬ﻣَﻠَﮑٌﮥ أْو َﺣﺎﻟٌَﮥ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 55‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﺗْﺼُﺪُر َﻋﻨَْﻬﺎ اﻷﻓَْﻌﺎُل ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮِع ﻟََﻬﺎ َﺳﻠِﯿَﻤًﮥ‪َ ،‬وﻻ ﻟََﻬﺎ ُﻣَﻘﺎﺑ ُِﻞ َﻫَﺬا اﻟ َْﺤﱢﺪ إﻻ‬
‫أْن َﯾُﺤﱡﺪوا اﻟﱢﺼﱠﺤَﮥ َﮐَﻤﺎ َﯾْﺸَﺘُﻬﻮَن َوَﯾْﺸَﺘِﺮُﻃﻮَن ﻓِﯿِﻪ ُﺷُﺮوﻃًﺎ َﻣﺎ ﺑ ِِﻬْﻢ إﻟَﯿَْﻬﺎ َﺣﺎَﺟٌﮥ‪ .‬ﺛَُﻢ‬
‫ﻻ ُﻣَﻨﺎَﻗَﺸَﮥ َﻣَﻊ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء ﻓِﯽ َﻫَﺬا‪َ ،‬وَﻣﺎ ُﻫْﻢ ﻣِﱠﻤْﻦ ﯾَُﻨﺎَﻗُﺸﻮَن ﻓِﯽ ﻣِﺜْﻠِِﻪ‪َ ،‬وﻻ ﺗَُﺆﱢدي‬
‫َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻤَﻨﺎَﻗَﺸُﮥ ﺑ ِِﻬْﻢ أْو ﺑ َِﻤْﻦ ﯾَُﻨﺎﻗُِﺸُﻬْﻢ »‪ «2‬إﻟَﯽ َﻓﺎﺋَِﺪٍة ﻓِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ َﻣْﻌِﺮَﻓُﮥ اﻟ َْﺤِﻖ‬
‫ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ َﻓِﻤﱠﻤﺎ َﯾﻠِﯿُﻖ ﺑ ُِﺄُﺻﻮِل ِﺻَﻨﺎَﻋٍﮥ ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬ﻧْﻌﻨِﯽ ُأُﺻﻮَل ِﺻَﻨﺎَﻋِﮥ اﻟ َْﻤﻨِْﻄِﻖ‪،‬‬
‫َﻓﻠْﯿُْﻄَﻠْﺐ ﻣِْﻦ ُﻫَﻨﺎَك‪«3» .‬‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎِت اﻟﱢﻄِﺐ‬

‫ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟﱢﻄﱡﺐ َﯾﻨُْﻈُﺮ ﻓِﯽ ﺑََﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ َﻣﺎ َﯾِﺼﱡﺢ َو َﯾُﺰوُل َﻋِﻦ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ‪َ ،‬و اﻟ ِْﻌﻠُْﻢ ﺑ ُِﮑﱢﻞ َﺷْﯽٍء إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺤُﺼُﻞ َو َﯾﺘِﱡﻢ‪ ،‬إَذا َﮐﺎَن ﻟَُﻪ َأْﺳَﺒﺎٌب‪ ،‬أنْ‬
‫ﯾُْﻌَﻠَﻢ ﻣِْﻦ أْﺳَﺒﺎﺑ ِِﻪ‪َ «4» ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ أْن ﯾُْﻌَﺮَف ﻓِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪ ،‬أْﺳَﺒﺎُب اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ َو اﻟ َْﻤَﺮِض‪َ ،‬و اﻟﱢﺼﱠﺤُﮥ َو اﻟ َْﻤَﺮُض »‪َ «5‬و َأْﺳَﺒﺎﺑ ُُﻬَﻤﺎ َﻗْﺪ َﯾُﮑﻮَﻧﺎِن َﻇﺎِﻫَﺮﯾِْﻦ‪َ ،‬وَﻗْﺪ‬
‫َﯾُﮑﻮَﻧـﺎِن َﺧِﻔﯿﱠﯿِْﻦ ﻻـ ﯾَُﻨﺎﻻـِن ﺑ ِـﺎﻟ ِْﺤﱢﺲ ﺑَـْﻞ ﺑ ِﺎﻻْﺳـ ﺘِْﺪﻻِل ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﻮاِرِض‪َ ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ أﯾْﻀـًﺎ أْن ﺗُْﻌَﺮَف ﻓِﯽ اﻟﱢﻄﱢﺐ اﻟ َْﻌَﻮاِرُض اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﻌِﺮُض ﻓِﯽ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ وَ‬
‫اﻟ َْﻤَﺮِض‪َ .‬و َﻗـْﺪ َﺗَﺒﯿﱠَﻦ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌﻠُﻮِم اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﯿﱠِﮥ‪ ،‬أﱠن اﻟ ِْﻌﻠَْﻢ ﺑ ِﺎﻟﱠﺸْﯽ ِء إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺤُﺼُﻞ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ ﺑ ِﺄْﺳـ َﺒﺎﺑ ِِﻪ َو َﻣَﺒﺎِدﯾِﻪ إْن َﮐﺎَﻧْﺖ ﻟَُﻪ‪َ ،‬و إْن ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ َﻓﺈﻧﱠَﻤﺎ‬
‫َﯾﺘِﱡﻢ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ ﺑ َِﻌَﻮاِرِﺿِﻪ َوﻟََﻮاِزﻣِِﻪ اﻟﱠﺬاﺗِﯿﱠِﮥ‪ .‬ﻟَِﮑِﻦ اﻷْﺳـ َﺒﺎُب َأْرﺑََﻌُﮥ أْﺻـ َﻨﺎٍف‪َ :‬ﻣﺎﱢدﯾﱠٌﮥ‪َ ،‬و َﻓﺎِﻋﻠِﯿﱠٌﮥ‪َ ،‬وُﺻﻮِرﯾﱠٌﮥ‪َ ،‬و َﺗَﻤﺎﻣِﯿﱠٌﮥ‪َ .‬و اﻷْﺳـ َﺒﺎُب اﻟ َْﻤﺎﱢدﯾﱠُﮥ‪ِ :‬ﻫَﯽ‬
‫اﻷْﺷَﯿﺎُء اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯿَﻬﺎ َﺗَﺘَﻘﱠﻮُم »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬اذ اﻟﺼﺤﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬وﻫﯽ‪ .‬آ‪ :‬ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﯾﻨﺎﻗﺸﻬﻢ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻨﺎﻗﻀﻬﻢ آ‪ :‬ﻫﺬا اﻟﻤﻨﺎﻗﺸﮥ ﻟﻬﻢ أو ﻣﻌﻬﻢ إﻟَﯽ ﻓﺎﺋﺪة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ +:‬ﻧﻌﻨﯽ أﺻﻮل ﺻﻨﺎﻋﮥ اﻟﻤﻨﻄﻖ ﻓﻠﯿﻄﻠﺐ ﻣﻦ ﻫﻨﺎك ط‪ ،‬ج‪ -،‬ﻧﻌﻨﯽ أﺻﻮل ﺻﻨﺎﻋﮥ اﻟﻤﻨﻄﻖ ﻓﻠﯿﻄﻠﺐ ﻣﻦ ﻫﻨﺎك‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬أن ﯾﻌﻠﻢ ﻣﻦ أﺳﺒﺎﺑﻪ )ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ( ب‪ :‬ﺑﻌﻠﻢ أﺳﺒﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﻷن اﻟﺼﺤﮥ و اﻟﻤﺮض‪ .‬ب‪ :‬و اﻟﺼﺤﮥ و اﻟﻤﺮض‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬ﺗﺘﻘّﻮم‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻘّﺮر‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪68 :‬‬
‫اﻟﱢﺼﱠﺤُﮥ َو اﻟ َْﻤَﺮُض‪َ :‬أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮُع »‪ «1‬اﻷﻗَْﺮُب‪َ ،‬ﻓُﻌْﻀٌﻮ أْو ُروٌح‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮُع »‪ «2‬اﻷﺑ َْﻌُﺪ‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ اﻷْﺧَﻠﺎُط‪َ ،‬و َأﺑ َْﻌُﺪ ﻣِﻨُْﻪ‪ُ ،‬ﻫَﻮ اﻷْرَﮐﺎُن‪َ .‬و َﻫَﺬاِن‬
‫َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎِن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟﺘﱠْﺮِﮐﯿِﺐ َو إْن َﮐﺎَن أﯾْﻀًﺎ َﻣَﻊ اﻻْﺳـ ﺘَِﺤﺎﻟَِﮥ َو ُﮐﱡﻞ َﻣﺎ ُوِﺿَﻊ َﮐَﺬﻟ َِﮏ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ﯾَُﺴﺎُق ﻓِﯽ َﺗْﺮِﮐﯿﺒِِﻪ َو اْﺳﺘَِﺤﺎﻟَﺘِِﻪ إﻟَﯽ َوْﺣَﺪٍة ﱠﻣﺎ‪َ «3» ،‬و‬
‫ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﻮْﺣَﺪُة ﻓِﯽ َﻫَﺬا اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠَْﺤُﻖ ﺗِﻠَْﮏ‬
‫اﻟ َْﮑﺜَْﺮُة‪ :‬إﱠﻣﺎ ﻣَِﺰاٌج‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ َﻫﯿَْﺌٌﮥ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻤَﺰاُج‪َ ،‬ﻓﺒَِﺤَﺴِﺐ اﻻْﺳﺘَِﺤﺎﻟَِﮥ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻬﯿَْﺌُﮥ َﻓﺒَِﺤَﺴِﺐ اﻟﺘﱠْﺮِﮐﯿِﺐ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻷْﺳَﺒﺎُب اﻟ َْﻔﺎِﻋﻠِﯿﱠُﮥ‪َ :‬ﻓِﻬَﯽ اﻷْﺳَﺒﺎُب اﻟ ُْﻤَﻐﯿﱢَﺮُة‪َ ،‬أِو اﻟ َْﺤﺎﻓَِﻈُﮥ ﻟ َِﺤﺎﻻِت‬
‫ﺑََﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن ﻣَِﻦ اَﻷْﻫِﻮَﯾِﮥ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻬﺎ َواﻟ َْﻤَﻄﺎِﻋِﻢ‪َ ،‬واﻟ ِْﻤَﯿﺎِه‪َ ،‬واﻟ َْﻤَﺸﺎِرِب‪،‬‬
‫َوَﻣـ ﺎ َﯾﺘﱠـِﺼ ُﻞ ﺑ َِﻬﺎ‪َ ،‬واﻻْﺳـ ﺘِْﻔَﺮاِغ َواﻻْﺣﺘَِﻘﺎِن‪َ ،‬واﻟ ْﺒُﻠْـَﺪاِن‪َ ،‬واﻟ َْﻤَﺴﺎِﮐِﻦ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻬﺎ‪َ ،‬واﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت‪َ ،‬واﻟﱡﺴُﮑﻮَﻧﺎِت اﻟ ْـَﺒ َﺪﻧِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬واﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟﻨﱠْﻮُم‪،‬‬
‫َوإﻟَﯿَﻘَﻈُﮥ‪َ ،‬و اﻻْﺳﺘَِﺤﺎﻟَِﮥ ﻓِﯽ اﻷْﺳَﻨﺎِن‪َ ،‬و اﻻْﺧﺘِﻼِف ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ ،‬وﻓِﯽ اﻷْﺟَﻨﺎِس َو اﻟﱢﺼَﻨﺎَﻋﺎِت َو اﻟ َْﻌﺎَداِت‬
‫َواﻷْﺷَﯿﺎِء اﻟ َْﻮاِرَدِة َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎﻧِﱢﯽ ُﻣَﻤﺎﱠﺳًﮥ ﻟَُﻪ إﱠﻣﺎ َﻏﯿُْﺮ ُﻣَﺨﺎﻟ َِﻔٍﮥ ﻟ ِﻠﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ َوإﱠﻣﺎ ُﻣَﺨﺎﻟ َِﻔٌﮥ ﻟ ِﻠﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻷْﺳَﺒﺎُب اﻟﱡﺼﻮِرﯾﱠُﮥ‪َ :‬ﻓﺎﻟ ِْﻤَﺰاَﺟﺎُت َو اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ َْﺤﺎِدَﺛُﮥ ﺑَْﻌَﺪَﻫﺎ‪َ ،‬و اﻟﺘﱠَﺮاِﮐﯿُﺐ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 56‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻷْﺳَﺒﺎُب اﻟﺘﱠَﻤﺎﻣِﯿﱠُﮥ‪َ :‬ﻓﺎﻷﻓَْﻌﺎُل‪َ ،‬و ﻓِﯽ َﻣْﻌِﺮَﻓِﮥ اﻷﻓَْﻌﺎِل‪َ ،‬ﻣْﻌِﺮَﻓُﮥ اﻟ ُْﻘَﻮي ﻻ َﻣَﺤﺎﻟََﮥ‪َ ،‬وَﻣْﻌِﺮَﻓُﮥ اﻷْرَواِح اﻟ َْﺤﺎﻣَِﻠِﮥ ﻟ ِﻠُْﻘَﻮي‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ َﺳﻨَُﺒﯿﱢُﻦ‪.‬‬
‫َﻓَﻬِﺬِه َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎُت ِﺻَﻨﺎَﻋِﮥ اﻟﱢﻄﱢﺐ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ أﻧﱠَﻬﺎ ﺑَﺎِﺣَﺜٌﮥ َﻋْﻦ ﺑََﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن‪ ،‬أﻧﱠُﻪ َﮐﯿَْﻒ َﯾِﺼﱡﺢ َوَﯾْﻤَﺮُض‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬اﻟﻤﻮﺿﻮع‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻮﺿﻊ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﻮﺿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬اﻟﻤﻮﺿﻮع‪ .‬ط‪ :‬وﺿﻊ‪ .‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﻮﺿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻓﺈﻧﻪ ﯾﺴﺎق إﻟﯽ وﺣﺪة ﻣﺎ ﻓﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺈﻧﻪ ﯾﺴﺎق ﻓﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﻪ و اﺳﺘﺤﺎﻟﺘﻪ إﻟﯽ وﺣﺪة ﻣﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪69 :‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﺗَﻤﺎِم َﻫَﺬا اﻟ َْﺒْﺤِﺚ‪َ ،‬وُﻫَﻮ أْن َﺗْﺤَﻔَﻆ اﻟﱢﺼﱠﺤَﮥ‪َ ،‬و ﺗُِﺰﯾَﻞ اﻟ َْﻤَﺮَض‪ ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ أْن َﺗُﮑﻮَن ﻟََﻬﺎ أﯾْﻀًﺎ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎٌت »‪ُ «1‬أَﺧُﺮ‪ ،‬ﺑ َِﺤَﺴِﺐ أْﺳَﺒﺎِب‬
‫َﻫَﺬﯾِْﻦ اﻟ َْﺤﺎﻟَﯿِْﻦ َو آﻻﺗِِﻬَﻤﺎ‪َ ،‬و أْﺳَﺒﺎُب َذﻟ َِﮏ اﻟﺘﱠْﺪﺑ ِﯿُﺮ ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﺄُﮐﻮِل‪َ ،‬واﻟ َْﻤْﺸُﺮوِب‪َ ،‬و اْﺧﺘَِﯿﺎُر اﻟ َْﻬَﻮاِء‪َ ،‬و َﺗْﻘِﺪﯾُﺮ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‪َ ،‬و اﻟﱡﺴُﮑﻮِن‪َ ،‬و اﻟ ِْﻌﻼُج ﺑ ِﺎﻟﱠﺪَواِء‪،‬‬
‫َواﻟ ِْﻌﻼُج ﺑ ِﺎﻟ ْـَﯿ ِﺪ‪َ ،‬و ُﮐُﻞ »‪َ «2‬ذﻟ َِﮏ ِﻋﻨْـَﺪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َﺛﻼَﺛِﮥ َأْﺻـ َﻨﺎٍف ﻣَِﻦ اَﻷـِﺻ ﱠﺤﺎِء َو اﻟ َْﻤْﺮـَﺿ ﯽ َواﻟ ُْﻤَﺘَﻮﱢﺳِﻄﯿَﻦ اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ َﻧْﺬُﮐُﺮُﻫْﻢ َو َﻧْﺬُﮐُﺮ َأﻧﱠُﻬْﻢ‬
‫َﮐﯿَْﻒ َﯾُﻌﱡﺪوَن ُﻣَﺘَﻮﱢﺳِﻄﯿَﻦ ﺑَﯿَْﻦ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ ﻻ َواِﺳَﻄَﮥ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ‪.‬‬
‫َوإْذ َﻗـْﺪ َﻓﱠﺼﻠَْﻨـﺎ َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﺒَﯿﺎَﻧـﺎِت‪َ ،‬ﻓَﻘـ ِﺪ اْﺟَﺘَﻤَﻊ ﻟََﻨـﺎ أﱠن اﻟﱢﻄﱠﺐ َﯾﻨُْﻈُﺮ ﻓِﯽ اﻷْرَﮐـ ﺎِن‪َ ،‬واﻟ ِْﻤَﺰاـَﺟ ﺎِت‪َ ،‬واَﻷْﺧﻼِط‪َ ،‬و اﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﺒِﺴـ ﯿَﻄِﮥ‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤَﺮﱠﮐـَﺒ ِﮥ‪َ ،‬و‬
‫اﻷـْرَواِح‪َ ،‬و ﻗَُﻮاَﻫـ ﺎ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ‪َ ،‬و اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬واﻟﻨﱠْﻔَﺴـ ﺎﻧِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬و اﻷﻓَْﻌـ ﺎِل َو َﺣﺎﻻِت اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻣَِﻦ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ َو اﻟ َْﻤَﺮِض َو اﻟﺘﱠَﻮﱡﺳِﻂ »‪ «3‬ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َو َأْﺳـ َﺒﺎﺑ َِﻬﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻤﺂِﮐِﻞ َواﻟ َْﻤَﺸﺎِرِب َواﻷْﻫِﻮَﯾِﮥ َواﻟ ِْﻤَﯿﺎِه َواﻟ ْﺒُﻠَْﺪاِن َو اﻟ َْﻤَﺴﺎِﮐِﻦ َو اﻻْﺳﺘِْﻔَﺮاِغ َو اﻻْﺣﺘَِﻘﺎِن َو اﻟﱢﺼَﻨﺎَﻋﺎِت َواﻟ َْﻌﺎَداِت َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت اﻟ َْﺒَﺪﻧِﯿﱠِﮥ َو اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ َو‬
‫اﻟﱡﺴُﮑﻮَﻧـﺎِت َو اﻷْﺳـ َﻨﺎِن َواﻷْﺟَﻨﺎِس َو اﻟ َْﻮاِرَداِت َﻋَﻠﯽ اﻟـَﺒ َﺪِن ﻣَِﻦ اُﻷُﻣﻮِر اﻟ َْﻐِﺮﯾـَﺒ ِﮥ‪َ ،‬و اﻟﺘﱠْﺪﺑ ِﯿِﺮ ﺑ ِﺎﻟ َْﻤَﻄﺎِﻋِﻢ َواﻟ َْﻤَﺸﺎِرِب َواْﺧﺘَِﯿﺎِر اﻟ َْﻬَﻮاِء‪َ ،‬وَﺗْﻘـِﺪﯾِﺮ »‪«4‬‬
‫اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت َو اﻟﱡﺴُﮑﻮَﻧﺎِت »‪َ «5‬و اْﺳﺘِْﻌَﻤﺎِل اﻷْدِوَﯾِﮥ »‪َ «6‬و َأْﻋَﻤﺎِل اﻟ َْﯿِﺪ ﻟ ِِﺤْﻔِﻆ اﻟﱢﺼﱠﺤِﮥ َو ِﻋَﻠﺎِج َﻣَﺮٍض‬
‫َﻣَﺮٍض‪َ ،‬ﻓَﺒْﻌُﺾ َﻫِﺬِه اُﻷُﻣﻮِر إﻧﱠَﻤﺎ َﯾِﺠُﺐ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻃﺒِﯿٌﺐ‪ ،‬أْن َﯾَﺘَﺼﱠﻮَرُه ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﺎِﻫﯿﱠِﮥ َﻓَﻘْﻂ َﺗَﺼﱡﻮرًا ِﻋﻠِْﻤّﯿًﺎ‪َ ،‬وﯾَُﺼﱢﺪَق ﺑ َِﻬﻠﱢﯿﱠﺘِِﻪ َﺗْﺼِﺪﯾﻘًﺎ َﻋَﻠﯽ أﻧﱠُﻪ‬
‫ُوِﺿَﻊ ﻟَُﻪ‪َ ،‬ﻣْﻘﺒُﻮٌل ﻣِْﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ .‬ط‪ :‬أﺟﺰاء‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ :‬وﮐﻞ ذﻟﮏ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﻞ ذﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬اﻟﺘﻮﺳﻂ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺘﻮﺳﻂ ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻘﺪﯾﺮ‪ .‬ب‪ :‬اﺧﺘﯿﺎر‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬و اﻟﻌﻼج‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و اﻟﻌﻼج‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ج‪ :‬و اﻷدوﯾﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬و اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻷدوﯾﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪70 :‬‬
‫َﺻﺎِﺣِﺐ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ‪َ ،‬وﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ َﯾﻠَْﺰُﻣُﻪ أْن ﯾَُﺒْﺮِﻫَﻦ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻓِﯽ ِﺻـ َﻨﺎَﻋﺘِِﻪ‪َ ،‬ﻓَﻤﺎ َﮐﺎَن ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه َﮐﺎﻟ َْﻤَﺒﺎِدِئ َﻓَﯿﻠَْﺰُﻣُﻪ أْن َﯾَﺘَﻘﻠﱠَﺪ َﻫﻠﱢﯿﱠَﺘَﻬﺎ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﻣَﺒﺎِدَئ اﻟ ُْﻌﻠُﻮِم‬
‫اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠِﮥ ُﻣَﺴﻠﱠَﻤٌﮥ »‪َ «1‬و َﺗَﺘَﺒْﺮَﻫُﻦ »‪َ «2‬و َﺗَﺘَﺒﯿﱠُﻦ »‪ «3‬ﻓِﯽ ُﻋﻠُﻮٍم اَﺧَﺮ »‪َ «4‬أﻗَْﺪَم ﻣِﻨَْﻬﺎ‪َ ،‬وَﻫَﮑَﺬا »‪َ «5‬ﺣﺘﱠﯽ َﯾْﺮَﺗِﻘَﯽ »‪َ «6‬ﻣَﺒﺎِدُئ اﻟ ُْﻌﻠُﻮِم ُﮐﻠﱢَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ ِْﺤْﮑَﻤِﮥ‬
‫»‪ «7‬اُﻷوﻟَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﯾَُﻘﺎُل ﻟََﻬﺎ ِﻋﻠُْﻢ َﻣﺎ ﺑَْﻌَﺪ اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ‪َ .‬وإَذا َﺷـ َﺮَع ﺑَْﻌُﺾ اﻟ ُْﻤَﺘَﻄﺒﱢﺒِﯿَﻦ َوَأَﺧَﺬ َﯾَﺘَﮑﻠﱠُﻢ ﻓِﯽ ِإﺛ َْﺒﺎِت اﻟ َْﻌَﻨﺎِﺻِﺮ َو اﻟ ِْﻤَﺰاِج َوَﻣﺎ َﯾﺘْﻠُﻮ َذﻟ َِﮏ »‪ «8‬ﻣِﱠﻤﺎ‬
‫ُﻫَﻮ َﻣْﻮُﺿﻮُع »‪ «9‬اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾْﻐَﻠُﻂ ﻣِْﻦ َﺣﯿُْﺚ إﻧﱠُﻪ »‪ «10‬ﯾُﻮِرُد ﻓِﯽ ِﺻـ َﻨﺎَﻋِﮥ اﻟﱢﻄﱢﺐ َﻣﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻣِْﻦ ِﺻَﻨﺎَﻋِﮥ اﻟﱢﻄﱢﺐ َو َﯾْﻐَﻠُﻂ ﻣِْﻦ َﺣﯿُْﺚ َﯾُﻈﱡﻦ أﻧﱠُﻪ‬
‫ﯾَُﺒﯿﱢُﻦ »‪َ «11‬ﺷـ ﯿْﺌًﺎ َوﻻـ َﯾُﮑﻮُن َﻗـْﺪ ﺑَﯿﱠَﻨُﻪ اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ‪َ ،‬ﻓﺎﻟ ﱠِﺬي َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾَﺘَﺼﱠﻮَرُه اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﺎِﻫﯿﱠِﮥ‪َ ،‬و َﯾَﺘَﻘﻠﱠَﺪ َﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣِﻨُْﻪ »‪َ «12‬ﻏﯿَْﺮ ﺑَﯿﱢِﻦ اﻟ ُْﻮُﺟﻮِد ﺑ ِﺎﻟ َْﻬﻠﱢﯿﱠِﮥ‪ُ ،‬ﻫَﻮ‬
‫َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﺠْﻤَﻠـُﮥ‪ ،‬اﻷرَﮐﺎُن أﻧﱠَﻬﺎ َﻫْﻞ ِﻫَﯽ َوَﮐْﻢ ِﻫَﯽ‪َ ،‬واﻟ ِْﻤَﺰاَﺟﺎُت أﻧﱠَﻬﺎ َﻫْﻞ ِﻫَﯽ َوَﻣﺎ ِﻫَﯽ »‪َ «13‬وَﮐْﻢ ِﻫَﯽ‪َ ،‬واَﻷْﺧﻼـُط أﯾْﻀًﺎ َﻫْﻞ ِﻫَﯽ »‪َ «14‬وَﻣﺎ ِﻫَﯽ‬
‫َوَﮐْﻢ ِﻫَﯽ‪َ ،‬واﻟ ُْﻘَﻮي َﻫْﻞ ِﻫَﯽ َوَﮐْﻢ ِﻫَﯽ »‪َ «15‬واﻷْرَواُح َﻫْﻞ ِﻫَﯽ َوَﮐْﻢ ِﻫَﯽ َوَأﯾَْﻦ ِﻫَﯽ‪َ .‬و أﱠن ﻟ ُِﮑِﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 57‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺘﺴﻠﻤﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺗﺘﺒﺮﻫﻦ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺒﺮﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬و ﺗﺘﺒﯿﻦ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ -:‬و ﺗﺘﺒﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬اَﺧﺮ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﺧﺮي‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬وﮐﺬﻟﮏ‪ .‬ب‪ :‬و ﻫﮑﺬا‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺮﺗﻘﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺮﺗﻘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﻤﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻠﺴﻔﮥ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻠﻮ ذﻟﮏ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺘﻠﻮﻫﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﻣﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺣﯿﺚ إﻧﻪ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﯿﺚ ﯾﻮرد‪.‬‬
‫)‪ (11‬ط‪ :‬ﯾﺒّﯿﻦ‪ .‬آ‪ :‬ﺑّﯿﻦ‪ .‬ج‪َ :‬ﺗَﺒﯿﱠﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻗﺪ ﯾﺒّﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (12‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺘﻘﻠّﺪ ﻣﻨﻪ ﻣﺎ ﮐﺎن‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻘﻠﺪ ﻣﺎ ﮐﺎن ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (13‬ب‪ :‬و ﻣﺎ ﻫﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و ﻣﺎ ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (14‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬و ﮐﯿﻒ ﻫﯽ‪ .‬ب‪ :‬و ﻣﺎ ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (15‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬و أﯾﻦ ﻫﯽ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ -:‬و أﯾﻦ ﻫﯽ‪) .‬ﻓﯽ اﻵﻣﻠﯽ و ﻗﺪ ﯾﻮﺟﺪ ﻓﯽ ﺑﻌﺾ اﻟﻨﺴﺦ و ذﻟﮏ إﻋﻄﺎء ﻟﻤﺎ ﺑﺎﻟﻌﺮض ﺣﮑﻢ ﻣﺎ ﺑﺎﻟﺬات(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪71 :‬‬
‫َﺗَﻐﱡﯿِﺮ َﺣﺎٍل َوَﺛَﺒﺎﺗِِﻪ َﺳَﺒﺒًﺎ‪َ ،‬و أﱠن اﻷْﺳَﺒﺎَب َﮐْﻢ ِﻫَﯽ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻷْﻋَﻀﺎُء َوَﻣَﻨﺎﻓُِﻌَﻬﺎ َﻓَﯿِﺠُﺐ أْن ﯾَُﺼﺎِدَﻓَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﺤﱢﺲ َواﻟﺘﱠْﺸِﺮﯾِﺢ‪َ .‬واﻟ ﱠِﺬي َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾَﺘَﺼﱠﻮَرُه »‪«1‬‬
‫َوﯾَُﺒْﺮِﻫَﻦ َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻷـﻣَْﺮاُض َوَأْﺳـ َﺒﺎﺑ َُﻬﺎ اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠُﮥ َو َﻋﻼَﻣﺎﺗَُﻬـ ﺎ َو أﻧﱠُﻪ َﮐﯿَْﻒ ﯾَُﺰاُل اﻟ َْﻤَﺮُض َو ﺗُْﺤَﻔُﻆ اﻟﱢﺼﱠﺤُﮥ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻠَْﺰُﻣُﻪ أْن ﯾُْﻌِﻄَﯽ اﻟ ْﺒُْﺮَﻫﺎَن َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﮐﺎَن‬
‫ﻣِْﻦ َﻫَﺬا َﺧِﻔﱠﯽ اﻟ ُْﻮُﺟﻮِد ﺑ َِﺘْﻔِﺼﯿﻠِِﻪ َوَﺗْﻘِﺪﯾِﺮِه َو َﺗْﻮﻗَِﯿﺘِِﻪ‪َ «2» .‬و »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪ ،‬إْذ َﺣﺎَوَل ِإَﻗﺎَﻣَﮥ اﻟ ْﺒُْﺮَﻫﺎِن َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻘْﺴِﻢ اَﻷﱠوِل َﻓﻼ َﯾِﺠُﺐ أْن ﯾَُﺤﺎِوَل َذﻟ َِﮏ‬
‫ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ أﻧﱠُﻪ َﻃﺒِﯿٌﺐ َوﻟَِﮑْﻦ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ أﻧﱠُﻪ ﯾُِﺤُﺐ »‪ «3‬أْن َﯾُﮑﻮَن َﻓﯿَْﻠُﺴﻮﻓـًﺎ َﯾَﺘَﮑﻠﱠُﻢ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ‪َ ،‬ﮐَﻤـ ﺎ أﱠن اﻟ َْﻔِﻘﯿَﻪ إَذا ـَﺣ ﺎَوَل أْن ﯾُﺜْﺒَِﺖ ـِﺻ ﱠﺤَﮥ‬
‫ُوُﺟﻮِب ُﻣَﺘﺎﺑََﻌـ ِﮥ اﻹْﺟَﻤﺎِع َﻓَﻠﯿَْﺲ َذﻟ َِﮏ ﻟَُﻪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻓِﻘﯿٌﻪ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ َﻣﺎ ُﻫَﻮ ُﻣَﺘَﮑﻠﱢٌﻢ َو ﻟَِﮑِﻦ اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻃﺒِﯿٌﺐ َو اﻟ َْﻔِﻘﯿُﻪ‬
‫ك ﺑَﺘﱠَﮥ! »‪َ «4‬و إﻟّﺎ َوَﻗَﻊ اﻟـﱠﺪْوُر‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 71‬اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ ﻓﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‬ ‫ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﻣـ ﺎ ُﻫَﻮ َﻓِﻘﯿٌﻪ ﻟَﯿَْﺲ ﯾُْﻤِﮑﻨُُﻪ أْن ﯾَُﺒْﺮِﻫَﻦ َﻋَﻠﯽ َذا َ‬
‫اﻟﻄﺐ ‪ .....‬ص ‪67 :‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﯾﺘﺼﻮره اﻟﻄﺒﯿﺐ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬اﻟﻄﺒﯿﺐ‪ .‬آ‪ :‬ﺗﺼّﻮُره و اﻟﺒﺮﻫﺎن ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻮﻗﯿﺘﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻮﻓﯿﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﯾﺤّﺐ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺠّﺐ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ذﻟﮏ‪ -‬ﺑﺘﮥ‪ .‬ب‪ :‬ذاك ﺑﺘﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪73 :‬‬
‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ اﻷْرَﮐﺎِن َو ُﻫَﻮ َﻓْﺼٌﻞ َواِﺣٌﺪ‬
‫اﻷْرَﮐﺎُن ِﻫَﯽ َأْﺟَﺴﺎٌم »‪ «1‬ﺑَِﺴﯿَﻄٌﮥ‪ِ ،‬ﻫَﯽ َأْﺟَﺰاٌء َأﱠوﻟ ِﯿﱠٌﮥ ﻟ َِﺒَﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن َوَﻏﯿِْﺮِه‪َ ،‬وِﻫَﯽ »‪ «2‬اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻻ ﯾُْﻤِﮑُﻦ أْن َﺗﻨَْﻘِﺴَﻢ إﻟَﯽ َأْﺟَﺴﺎٍم »‪ُ «3‬ﻣْﺨَﺘﻠَِﻔِﮥ اﻟﱡﺼَﻮِر‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 58‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫»‪َ «4‬وِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻨَْﻘِﺴُﻢ اﻟُﻤَﺮﱠﮐـَﺒ ﺎُت إﻟَﯿَْﻬﺎ »‪َ «5‬وَﯾْﺤـ ُﺪُث ﺑ ِﺎﻣْﺘَِﺰاِﺟَﻬﺎ اﻷﻧ َْﻮاُع اﻟ ُْﻤْﺨَﺘﻠَِﻔُﮥ اﻟﱡﺼَﻮِر »‪ «6‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨﺎِت َﻓﻠَْﯿَﺘَﺴـ ﻠﱠِﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻣَِﻦ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ أﻧﱠَﻬﺎ‬
‫َأْرﺑََﻌٌﮥ ﻻ َﻏﯿُْﺮ‪ ،‬اﺛ َْﻨﺎِن ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺧِﻔﯿَﻔﺎِن َو اﺛ َْﻨﺎِن »‪ «7‬ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺛِﻘﯿﻼِن‪َ ،‬ﻓﺎﻟ َْﺨِﻔﯿَﻔﺎِن اﻟﻨﱠﺎُر َو اﻟ َْﻬَﻮاُء‪َ ،‬و اﻟﺜﱠِﻘﯿﻼِن اﻟ َْﻤﺎُء َواﻷْرُض‪َ .‬واﻷْرُض ِﺟْﺮٌم ﺑَِﺴﯿٌﻂ َﻣْﻮِﺿُﻌُﻪ‬
‫اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ُﻫَﻮ َوَﺳـ ُﻂ اﻟ ُْﮑﱢﻞ َﯾُﮑﻮُن ﻓِﯿِﻪ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄﺒِْﻊ َﺳﺎِﮐﻨًﺎ َو َﯾَﺘَﺤﱠﺮُك إﻟَﯿِْﻪ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄﺒِْﻊ إْن َﮐﺎَن ُﻣَﺒﺎَﯾﻨًﺎ َو َذﻟ َِﮏ ﺛَِﻘﻠُُﻪ اﻟ ُْﻤْﻄَﻠُﻖ َو ُﻫَﻮ ﺑَﺎِرٌد َﯾﺎﺑ ٌِﺲ ﻓِﯽ َﻃﺒِْﻌِﻪ‪َ ،‬أيْ‬
‫َﻃﺒُْﻌـُﻪ َﻃﺒـْ ٌﻊ إَذا ُﺧﻠﱢَﯽ َو َﻣـ ﺎ ﯾُـﻮِﺟﺒُُﻪ َو ﻟَـْﻢ ﯾَُﻐﯿﱢْﺮُه َﺳــ َﺒٌﺐ ﻣِـْﻦ ـَﺧ ﺎِرٍج‪َ ،‬ﻇَﻬَﺮ َﻋﻨْـُﻪ ﺑَْﺮٌد َﻣْﺤُﺴـ ﻮٌس َو ﯾُﺒٌْﺲ‪َ .‬و ُوُﺟـ ﻮُدُه ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨـﺎِت ُوُﺟـ ﻮٌد ُﻣِﻔﯿٌﺪ‬
‫ﻟ ِﻼْﺳﺘِْﻤَﺴﺎِك َو اﻟﺜﱠَﺒﺎِت َو ِﺣﻔِْﻆ اَﻷْﺷَﮑﺎِل َو اﻟ َْﻬﯿَْﺌﺎِت‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﺎُء َﻓُﻬَﻮ ِﺟْﺮٌم ﺑَِﺴﯿٌﻂ َﻣْﻮِﺿُﻌُﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ أْن َﯾُﮑﻮَن َﺷﺎﻣًِﻠﺎ ﻟ ِﻸْرِض‪َ ،‬ﻣْﺸُﻤﻮﻟًﺎ ﻟ ِﻠَْﻬَﻮاِء‪ ،‬إَذا َﮐﺎَﻧﺎ َﻋَﻠﯽ َوْﺿَﻌﯿِْﻬَﻤﺎ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠﯿِْﻦ َو ُﻫَﻮ ﺛَِﻘﻠُُﻪ اﻹَﺿﺎﻓِﱡﯽ‪.‬‬
‫َو ُﻫَﻮ ﺑَﺎِرٌد َرْﻃٌﺐ َأْي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أﺟﺴﺎم‪ .‬ب‪ :‬أﺟﺴﺎم ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬وﻫﯽ‪ .‬ب‪ +:‬وﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ :‬أﺟﺰاء‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أﺟﺴﺎم‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺼﻮرة‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪» +:‬وﻫﯽ اﻟﺘﯽ ﺗﻨﻘﺴﻢ اﻟﻤﺮﮐﺒﺎت إﻟﯿﻬﺎ«‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪» -:‬وﻫﯽ ‪.«...‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ +:‬اﻟﺼﻮر‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬اﻟﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻨﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯿﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪74 :‬‬
‫َﻃﺒُْﻌُﻪ َﻃﺒٌْﻊ إَذا ُﺧﻠﱢَﯽ َو َﻣـ ﺎ ﯾُﻮِﺟﺒُُﻪ َو ﻟَْﻢ ﯾَُﻌـ ﺎِرْﺿُﻪ َﺳـ َﺒٌﺐ ﻣِْﻦ ـَﺧ ﺎِرٍج‪َ ،‬ﻇَﻬَﺮ َﻋﻨُْﻪ »‪ «1‬ﺑَْﺮٌد َﻣْﺤُﺴـ ﻮٌس‪َ ،‬و َﺣﺎﻟَـٌﮥ ِﻫَﯽ ُرُﻃﻮﺑَـٌﮥ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ َﮐْﻮﻧُُﻪ ﻓِﯽ ِﺟﺒِﻠﱠﺘِِﻪ‬
‫ﺑ َِﺤﯿُْﺚ ﯾُِﺠﯿُﺐ »‪ «2‬ﺑ َِﺄْدَﻧﯽ َﺳـ َﺒٍﺐ إﻟَﯽ أْن َﯾَﺘَﻔﱠﺮَق َو َﯾﺘﱠِﺤَﺪ َو َﯾْﻘَﺒَﻞ أﱠي َﺷـ ْﮑٍﻞ َﮐﺎَن‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻻ َﯾْﺤَﻔَﻈُﻪ‪َ .‬و ُوُﺟﻮُدُه ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨﺎِت ﻟ َِﺘْﺴـ َﻠَﺲ اﻟ َْﻬﯿَْﺌﺎُت »‪«3‬‬
‫اﻟ ﱠﺘِﯽ ﯾَُﺮاُد ﻓِﯽ َأْﺟَﺰاﺋَِﻬﺎ اﻟﺘﱠْﺸِﮑﯿُﻞ »‪َ «4‬و اﻟﺘﱠْﺨِﻄﯿُﻂ َو اﻟﺘﱠْﻌِﺪﯾُﻞ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟﱠﺮْﻃَﺐ َو إْن َﮐﺎَن َﺳْﻬَﻞ اﻟﺘﱠْﺮِك ﻟ ِﻠَْﻬﯿَْﺌﺎِت اﻟﱠﺸْﮑﻠِﯿﱠِﮥ َﻓُﻬَﻮ َﺳْﻬُﻞ اﻟ َْﻘﺒُﻮِل ﻟََﻬﺎ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ‬
‫أﱠن اﻟ ْـَﯿ ﺎﺑ َِﺲ َوإْن َﮐـ ﺎَن ُﻋْﺴـ َﺮ اﻟ َْﻘﺒُﻮِل ﻟ ِﻠَْﻬﯿَْﺌـﺎِت اﻟﱠﺸْﮑﻠِﯿﱠِﮥ َﻓُﻬَﻮ ُﻋْﺴـ ُﺮ اﻟﺘﱠْﺮِك ﻟََﻬﺎ‪َ ،‬و َﻣْﻬَﻤﺎ ﺗُْﺨَﻤُﺮ اﻟ َْﯿﺎﺑ ُِﺲ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮْﻃِﺐ اْﺳـ َﺘَﻔﺎَد اﻟ َْﯿﺎﺑ ُِﺲ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮْﻃِﺐ َﻗﺒُﻮﻟًﺎ‬
‫ﻟ ِﻠﺘﱠْﻤِﺪﯾِﺪ َو اﻟﺘﱠْﺸـ ِﮑﯿِﻞ َﺳـ ْﻬًﻠﺎ‪َ ،‬و اْﺳَﺘَﻔﺎَد اﻟﱠﺮْﻃُﺐ ﻣَِﻦ اﻟ َْﯿﺎﺑ ِِﺲ ِﺣْﻔﻈًﺎ ﻟ َِﻤﺎ َﺣَﺪَث ﻓِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﻘِﻮﯾِﻢ َواﻟﺘﱠْﻌِﺪﯾِﻞ َﻗِﻮّﯾًﺎ َواْﺟَﺘَﻤَﻊ اﻟ َْﯿﺎﺑ ُِﺲ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮْﻃِﺐ َﻋْﻦ َﺗَﺸﱡﺘﺘِِﻪ‬
‫َو اْﺳَﺘْﻤَﺴَﮏ اﻟﱠﺮْﻃُﺐ ﺑ ِﺎﻟ َْﯿﺎﺑ ِِﺲ َﻋْﻦ َﺳَﯿﻼﻧِِﻪ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻬَﻮاُء َﻓـﺈﻧﱠُﻪ ِﺟْﺮٌم ﺑَِﺴـ ﯿٌﻂ َﻣْﻮـِﺿ ُﻌُﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ َﻓْﻮَق اﻟ َْﻤـ ﺎِء َو َﺗْﺤَﺖ اﻟﻨﱠﺎِر َو َﻫـ َﺬا ِﺧﱠﻔﺘُُﻪ اِﻹـَﺿ ﺎﻓِﯿﱠُﮥ‪َ ،‬و َﻃﺒُْﻌُﻪ َﺣـ ﺎﱞر َرْﻃٌﺐ َﻋَﻠﯽ ﻗِـَﯿ ﺎِس َﻣﺎ ﻗُﻠَْﻨﺎُه‪َ ،‬و‬
‫ُوُﺟﻮُدُه ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨﺎِت ﻟ َِﺘَﺘَﺨﻠَْﺨَﻞ َو ﺗَُﻠﱠﻄَﻒ َو َﺗِﺨﱠﻒ َو َﺗْﺴَﺘِﻘﱠﻞ‪«5» .‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﻨﱠﺎُر َﻓُﻬَﻮ ِﺟْﺮٌم ﺑَِﺴـ ﯿٌﻂ َﻣْﻮِﺿُﻌُﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ َﻓْﻮَق اﻷْﺟَﺮاِم اﻟ ُْﻌﻨُْﺼِﺮﯾﱠِﮥ ُﮐﻠﱢَﻬﺎ َو َﻣَﮑﺎﻧُُﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ُﻫَﻮ اﻟﱠﺴْﻄُﺢ اﻟ ُْﻤَﻘﱠﻌُﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔَﻠِﮏ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ ِﻋﻨَْﺪه‬
‫اﻟ َْﮑْﻮُن َو اﻟ َْﻔَﺴﺎُد َو َذﻟ َِﮏ ِﺧﱠﻔﺘُُﻪ »‪ «6‬اﻟ ُْﻤْﻄَﻠَﻘُﮥ‪َ ،‬و َﻃﺒُْﻌُﻪ »‪َ «7‬ﺣﺎﱞر َﯾﺎﺑ ٌِﺲ‪َ ،‬و ُوُﺟﻮُدُه »‪ «8‬ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨﺎِت ﻟ َِﺘﻨَْﻀَﺞ َو ﺗَُﻠﱠﻄَﻒ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ +:‬ﻣﻨﻬﺎ‪ .‬ب‪ -:‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺠﯿﺐ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺤﺒﺐ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻬﯿﺌﺎت‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻠﻬﯿﺎت‪ .‬آ‪ :‬ﻟﻠﻬﯿﺎة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻦ اﻟﺘﺸﮑﯿﻞ‪ .‬ب‪ -:‬ﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬آ‪ :‬ﻟﯿﺘﺨﻠﺨﻞ وﯾﻠﻄﻒ وﯾﺨﻒ وﯾﺴﺘﻘﻞ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻟﺘﺘﺨﻠﺨﻞ و ﺗﻠﻄﻒ و ﺗﺨﻒ و ﺗﺴﺘﻘﻞ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬ﺧﻔﺘﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺧﻔﺘﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 59‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬ب‪ :‬ﻃﺒﻌﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺒﻌﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ :‬وﺟﻮده‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬وﺟﻮدﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪75 :‬‬
‫َو َﺗْﻤَﺘِﺰَج »‪ «1‬ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﻨﺎِﺻِﺮ »‪َ «2‬و َﯾْﺠِﺮَي ﻓِﯿَﻬﺎ ﺑ َِﺘﻨِْﻔﯿـِﺬِه »‪ «3‬اﻟ َْﺠْﻮَﻫَﺮ اﻟ َْﻬَﻮاﺋِﱠﯽ‪َ ،‬و ﻟ َِﯿْﮑِﺴـ َﺮ ﻣِْﻦ ُﻣُﺤﻮَﺿِﮥ ﺑَْﺮِد اﻟ ُْﻌﻨْـُﺼ َﺮﯾِْﻦ اﻟﺜﱠِﻘﯿَﻠﯿِْﻦ اﻟ َْﺒﺎِرَدﯾِْﻦ َﻓَﯿْﺮِﺟَﻌﺎ َﻋِﻦ‬
‫اﻟ ُْﻌﻨْـُﺼ ِﺮﯾﱠِﮥ إﻟَﯽ اﻟ ِْﻤَﺰاِﺟﯿﱠِﮥ‪َ .‬و اﻟﺜﱠِﻘﯿﻼـِن َأْﻋـَﻮُن ﻓِﯽ َﮐْﻮِن اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء َو ﻓِﯽ ُﺳـ ُﮑﻮﻧَِﻬﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﺨِﻔﯿَﻔـ ﺎِن َأْﻋَﻮُن ﻓِﯽ َﮐْﻮِن اﻷـْرَواِح َو ﻓِﯽ َﺗَﺤﱡﺮِﮐَﻬـ ﺎ »‪َ «4‬و‬
‫َﺗْﺤِﺮﯾِﮏ اﻷْﻋَﻀﺎِء َو إْن َﮐﺎَن اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮُك اﻷﱠوُل ُﻫَﻮ اﻟﻨﱠْﻔُﺲ ﺑ ِِﺈْذِن ﺑَﺎِرﯾَﻬﺎ »‪َ «5‬ﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ اﻷْرَﮐﺎُن‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﺘﻨﻀﺞ و ﺗﻠﻄﻒ وﺗﻤﺘﺰج‪ .‬ب‪ :‬ﻟﯿﻨﻀﺞ و ﯾﻠﻄﻒ و ﯾﻤﺘﺰج‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻤﺘﺰج ﺑﺎﻟﻌﻨﺎﺻـﺮ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻤﺘﺰج‪) -‬ﺑﺎﻟﻌﻨﺎﺻـﺮ(‪) .‬ﻗﺎل اﻵﻣﻠﯽ‪ :‬ﻗﺎل اﺑﻦ اﻟﺘﻠﻤﯿﺬ و ﯾﻤﺘﺰج ﻓﯽ دﺳـﺘﻮر اﻟﺸـﯿﺦ ﻏﯿﺮ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﺎﻟﻌﻨﺎﺻـﺮ و‬
‫ﻣﻌﻨﺎه ﯾﻌﺘﺪل ﻋﻠﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻟﺴﺮﯾﺎﻧﯿﯿﻦ‪ ،‬و ﻫﻮ َﻣَﻊ ﺑ ُﻌﺪه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻟﻤﺎ ﻗﺒﻠﻪ و ﻣﺎ ﺑﻌﺪه ﻓﯽ اﻟﻔﺎﻋﻞ(‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﺗﺠﺮي ﻓﯿﻬﺎ ﺑﺘﻨﻔﯿﺬﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺠﺮي ﻓﯿﻬﺎ ﺑﺘﻨﻔﯿﺬه‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﺤّﺮﮐﻬﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﮑﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬ﺑﺎذن ﺑﺎرﯾﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪77 :‬‬
‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ اﻷْﻣِﺰَﺟِﮥ َو ُﻫَﻮ َﺛﻼَﺛُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ِﻓﯽ اْﻟِﻤَﺰاِج‬

‫َأﻗُﻮُل‪ :‬اﻟ ِْﻤَﺰاُج َﮐﯿِْﻔﯿﱠٌﮥ َﺣﺎِﺻَﻠٌﮥ »‪ «1‬ﻣِْﻦ َﺗَﻔﺎُﻋِﻞ اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠﺎِت اﻟ ُْﻤَﺘَﻀﺎﱠداِت »‪ «2‬إَذا »‪َ «3‬وَﻗَﻔْﺖ َﻋَﻠﯽ َﺣﱟﺪ َﻣﺎ‪ ،‬و ُوُﺟﻮُدَﻫﺎ ﻓِﯽ َﻋَﻨﺎِﺻـ َﺮ ُﻣَﺘَﺼﱢﻐَﺮِة اﻷْﺟَﺰاِء‬
‫ﻟ ِﯿَُﻤﺎﱠس َأْﮐَﺜُﺮ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َأْﮐَﺜَﺮ اﻵَﺧِﺮ‪ ،‬إَذا َﺗَﻔﺎَﻋَﻠْﺖ ﺑ ُِﻘَﻮاَﻫﺎ ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ ﻓِﯽ ﺑَْﻌٍﺾ‪َ ،‬ﺣَﺪَث َﻋْﻦ ُﺟْﻤَﻠﺘَِﻬﺎ َﮐﯿِْﻔﯿﱠٌﮥ ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ ِﻬٌﮥ ﻓِﯽ َﺟِﻤﯿِﻌَﻬﺎ‪ِ ،‬ﻫَﯽ ﻟا ِْﻤَﺰاِج‪.‬‬
‫َو اﻟ ُْﻘَﻮي »‪ «4‬اﻷﱠوﻟ ِﯿﱠُﮥ ﻓِﯽ اﻷْرَﮐﺎِن اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرِة َأْرﺑٌَﻊ ِﻫَﯽ‪ :‬اﻟ َْﺤَﺮاَرُة َو اﻟ ْﺒُُﺮوَدُة َو اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَُﮥ َو اﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳُﮥ‪َ .‬و ﺑ ُﯿﱢَﻦ »‪َ «5‬أﱠن اﻟ ِْﻤَﺰاَﺟﺎِت ﻓِﯽ اﻷْﺟَﺴﺎِم اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨِﮥ‬
‫اﻟ َْﻔﺎِﺳَﺪِة إﻧﱠَﻤﺎ َﺗُﮑﻮُن َﻋﻨَْﻬﺎ‪ ،‬وَذﻟ َِﮏ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َﻣﺎ ﺗُْﻮِﺟﺒُُﻪ اﻟ ِْﻘْﺴَﻤُﮥ اﻟ َْﻌْﻘﻠِﯿﱠُﮥ ﺑ ِﺎﻟﻨﱠَﻈِﺮ اﻟ ُْﻤْﻄَﻠِﻖ َﻏﯿِْﺮ ُﻣَﻀﺎٍف إﻟَﯽ َﺷْﯽٍء َﻋَﻠﯽ »‪َ «6‬وْﺟَﻬﯿِْﻦ‪.‬‬
‫َو َأَﺣُﺪ اﻟ َْﻮْﺟَﻬﯿِْﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ِْﻤَﺰاُج ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟًﺎ َﻋَﻠﯽ أْن َﺗُﮑﻮَن اﻟ َْﻤَﻘﺎِدﯾُﺮ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠﺎِت اﻟ ُْﻤَﺘَﻀﺎﱠدِة ﻓِﯽ اﻟُﻤْﻤَﺘَﺰِج ُﻣَﺘَﺴﺎِوَﯾًﮥ ُﻣَﺘَﻘﺎِوَﻣًﮥ‪ ،‬و َﯾُﮑﻮُن اﻟ ِْﻤَﺰاُج َﮐﯿِْﻔﯿﱠٌﮥ ُﻣَﺘَﻮﱢﺳَﻄٌﮥ ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﺤِﻘﯿِﻖ »‪«7‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﺣﺎﺻﻠﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﺤﺪث‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﻀﺎدات‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﻀﺎدة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻮﺟﻮدة ﻓﯽ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺘﺼـﻐﺮة اﻷـﺟﺰاء ﻟﯿﻤـﺎّس أﮐﺜﺮ ﮐـﻞ واﺣـﺪ ﻣﻨﻬـﺎ ‪ ....‬ب‪ :‬إذا وﻗﻔﺖ ﻋﻠﯽ ﺣـﺪ ﻣـﺎ و وﺟﻮدﻫـﺎ ﻓﯽ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﻣﺘﺼﻐﺮة ‪....‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬و اﻟﻘﻮي ‪ ....‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻻّن اﻟﻘﻮي‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬و ﺑﯿﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺒﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬ﻋﻠﯽ وﺟﻬﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﻬﻮ ﻋﻠﯽ وﺟﻬﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 60‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺘﺤﻘﯿﻖ‪ .‬ط‪ :‬ﺑﺎﻟﺤﻘﯿﻘﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪78 :‬‬
‫َو اﻟ ْـَﻮْﺟُﻪ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َأْن ﻻـ َﯾُﮑـ ﻮَن اﻟ ِْﻤَﺰاُج ﺑَﯿـْ َﻦ اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠﺎِت اﻟ ُْﻤَﺘـَﻀ ﺎﱠدِة َوَﺳــ ﻄًﺎ ُﻣْﻄَﻠﻘـًﺎ‪َ ،‬و ﻟَِﮑـ ْﻦ َﯾُﮑـ ﻮُن َأﻣْـَﯿ َﻞ إﻟَﯽ َأـَﺣـ ِﺪ اﻟﱠﻄَﺮَﻓﯿـْ ِﻦ إﱠﻣﺎ ﻓِﯽ إْﺣــ َﺪي‬
‫اﻟ ُْﻤَﺘَﻀﺎﱠدَﺗﯿِْﻦ ﻟا ﻠﱠَﺘﯿِْﻦ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ْﺒُُﺮوَدِة َو اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َو اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ َواﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳـ ِﮥ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ ﻓِﯽ ِﮐَﻠﯿِْﻬَﻤﺎ‪ .‬ﻟَِﮑِﻦ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘَﺒُﺮ ﻓِﯽ ِﺻـ َﻨﺎَﻋِﮥ اﻟﱢﻄﱢﺐ ﺑ ِﺎﻻْﻋﺘِـَﺪاِل َو اﻟ ُْﺨُﺮوِج َﻋِﻦ‬
‫ك‪ «1» ،‬ﺑَْﻞ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾَﺘَﺴـ ﻠﱠَﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻣَِﻦ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ أﱠن اﻟ ُْﻤْﻌَﺘـِﺪَل َﻋَﻠﯽ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻤْﻌَﻨﯽ ﻣِﱠﻤﺎ ﻻ َﯾُﺠﻮُز أْن ﯾُﻮَﺟَﺪ أْﺻـ ًﻠﺎ‪،‬‬ ‫اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل ﻟَﯿَْﺲ َﻫَﺬا َوﻻ َذا َ‬
‫َﻓـْﻀ ًﻠﺎ َﻋْﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻣَِﺰاَج إﻧ َْﺴـ ﺎٍن‪ ،‬أْو ُﻋْﻀِﻮ إﻧ َْﺴـ ﺎٍن‪َ ،‬و َأْن َﯾْﻌَﻠَﻢ أﱠن اﻟ ُْﻤْﻌَﺘـِﺪَل اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺴـ َﺘْﻌِﻤﻠُُﻪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎُء ﻓِﯽ َﻣَﺒﺎِﺣﺜِِﻬْﻢ ُﻫَﻮ ُﻣْﺸـ َﺘﱞﻖ‪ ،‬ﻻ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠَﻌﺎُدِل‬
‫اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ اﻟﺘﱠَﻮاُزُن ﺑ ِـﺎﻟﱠﺴِﻮﯾﱠِﮥ‪ ،‬ﺑَـْﻞ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـ ْﺪِل ﻓِﯽ اﻟ ِْﻘْﺴـ َﻤِﮥ َو ُﻫَﻮ أْن َﯾُﮑﻮَن َﻗـْﺪ َﺗَﻮﻓﱠَﺮ ﻓِﯿِﻪ َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﻤَﺘَﺰِج ﺑَـَﺪﻧًﺎ َﮐﺎَن ﺑ َِﺘَﻤﺎﻣِِﻪ َأْو ُﻋْﻀﻮًا ﻣَِﻦ ﻟا َْﻌَﻨﺎـِﺻ ِﺮ‬
‫ﺑ َِﮑﱢﻤﯿﱠﺎﺗَِﻬﺎ َوَﮐﯿِْﻔﯿﱠﺎﺗَِﻬﺎ‪ ،‬اﻟ ِْﻘْﺴُﻂ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ ﻟَُﻪ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻤَﺰاِج اﻹﻧ َْﺴﺎﻧِﱢﯽ َﻋَﻠﯽ َأْﻋـَﺪِل ﻗِْﺴـ َﻤٍﮥ َو ﻧِْﺴـ َﺒٍﮥ‪ ،‬ﻟَِﮑﻨﱠُﻪ َﻗـْﺪ َﯾْﻌِﺮُض أْن َﺗُﮑﻮَن َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻘْﺴـ َﻤُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﺗَﺘَﻮﻓﱠُﺮ َﻋَﻠﯽ اﻹﻧ َْﺴﺎِن َﻗِﺮﯾـَﺒ ًﮥ ِﺟّﺪًا ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ اَﻷﱠوِل‪ ،‬و َﻫَﺬا اﻻْﻋﺘَِﺪاُل اﻟ ُْﻤْﻌَﺘَﺒُﺮ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َأﺑ َْﺪاِن اﻟﻨﱠﺎِس أﯾْﻀًﺎ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َﻏﯿِْﺮِه‬
‫ﻣِﱠﻤﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻟﻪ َذﻟ َِﮏ اﻻْﻋﺘَِﺪاُل‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ ﻟَُﻪ ﻗُْﺮُب اﻹﻧ َْﺴﺎِن ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮِر ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺟِﻪ اَﻷﱠوِل‪َ ،‬ﯾْﻌِﺮُض ﻟَُﻪ َﺛَﻤﺎﻧَِﯿُﮥ َأْوُﺟٍﻪ ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺒﺎَراِت‪.‬‬
‫َﻓﺈﻧﱠُﻪ إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟﻨﱠْﻮِع َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ َﺧﺎِرٌج َﻋﻨُْﻪ‪.‬‬
‫َو إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟﻨﱠْﻮِع َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ ﻓِﯿِﻪ‪.‬‬
‫َو إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ِﺻﻨٍْﻒ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠْﻮِع َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ َﺧﺎِرٌج َﻋﻨُْﻪ َو ﻓِﯽ َﻧْﻮِﻋِﻪ‪.‬‬
‫َو إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ِﺻﻨٍْﻒ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠْﻮِع َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ ﻓِﯿِﻪ »‪«2‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ذاك‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ذﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ج‪ :‬ﻣﻤﺎ ﻫﻮ داﺧﻞ ﻓﯽ اﻟﺼﻨﻒ‪ .‬آ‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﻤﺎ ﻫﻮ ﻓﯿﻪ‪ .‬ط‪ :‬و ﻫﻮ داﺧﻞ ﻓﯽ اﻟﺼﻨﻒ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪79 :‬‬
‫وإﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟﱠﺸْﺨِﺺ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺼﻨِْﻒ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠْﻮِع َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ َﺧﺎِرٌج َﻋﻨُْﻪ َو ﻓِﯽ ِﺻﻨِْﻔﻪ َو ﻓِﯽ َﻧْﻮِﻋِﻪ‪.‬‬
‫َو إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟﱠﺸْﺨِﺺ َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِْﻦ َأْﺣَﻮاﻟ ِِﻪ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ‪.‬‬
‫َو إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ َﺧﺎِرٌج َﻋﻨُْﻪ َو ﻓِﯽ ﺑََﺪﻧِِﻪ‪.‬‬
‫َو إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َﻣِﻘﯿﺴًﺎ إﻟَﯽ َأْﺣَﻮاﻟ ِِﻪ ﻓِﯽ َﻧﻔِْﺴِﻪ »‪.«1‬‬
‫َو اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻷَـﱠوُل‪ُ :‬ﻫَﻮ اﻻْﻋﺘِـَﺪاُل اﻟ ﱠِﺬي ﻟ ِﻺﻧ َْﺴـ ﺎِن ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َﺳﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨﺎِت‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َﺷـ ْﯽٌء ﻟَُﻪ َﻋْﺮٌض َو ﻟَﯿَْﺲ ُﻣﻨَْﺤـِﺼ ﺮًا ﻓِﯽ َﺣـ ﱟﺪ‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ َذﻟ َِﮏ‬
‫أﯾْﻀًﺎ َﮐﯿَْﻒ اﺗﱠَﻔَﻖ ﺑَْﻞ ﻟَُﻪ ﻓِﯽ اﻹﻓَْﺮاِط َو اﻟﺘﱠْﻔِﺮﯾِﻂ َﺣﱠﺪاِن‪ ،‬إَذا َﺧَﺮَج َﻋﻨُْﻬَﻤﺎ ﺑََﻄَﻞ اﻟ ِْﻤَﺰاُج َﻋْﻦ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﻣَِﺰاَج إﻧ َْﺴﺎٍن‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ :‬ﻓُﻬَﻮ اﻟ َْﻮاِﺳـ َﻄُﮥ ﺑَﯿَْﻦ َﻃَﺮَﻓْﯽ َﻫَﺬا اﻟ ِْﻤَﺰاِج اﻟ َْﻌِﺮﯾِﺾ‪َ ،‬و ﯾُﻮَﺟُﺪ ﻓِﯽ َﺷـ ْﺨٍﺺ ﻓِﯽ َﻏﺎَﯾِﮥ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل ﻣِْﻦ ِﺻﻨٍْﻒ ﻓِﯽ َﻏﺎَﯾِﮥ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل ﻓِﯽ اﻟﱢﺴﱢﻦ‬
‫اﻟ ﱠِﺬي َﯾﺒْﻠُ ُﻎ ﻓِﯿِﻪ اﻟﱡﻨُﺸﻮُء َﻏﺎَﯾـَﮥ اﻟﱡﻨُﻤﱢﻮ‪َ ،‬و َﻫـ َﺬا أﯾْﻀًﺎ َو إْن ﻟَْﻢ َﯾُﮑِﻦ اﻻْﻋﺘِـَﺪاُل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱡﯽ اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮُر ﻓِﯽ اﺑ ْﺘَِﺪاِء اﻟ َْﻔْﺼِﻞ َﺣﺘﱠﯽ َﯾْﻤَﺘﻨَِﻊ »‪ُ «2‬وُﺟﻮُدُه‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ‬
‫ﻣِﱠﻤﺎ َﯾِﻌﱡﺰ »‪ُ «3‬وُﺟﻮُدُه َوَﻫَﺬا اﻹﻧ َْﺴﺎُن أﯾْﻀًﺎ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﻘُﺮُب ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮِر‪ ،‬ﻻ َﮐﯿَْﻒ اﺗﱠَﻔَﻖ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ َﺗَﺘَﮑﺎَﻓُﺄ »‪َ «4‬أْﻋَﻀﺎُؤُه »‪ «5‬اﻟ َْﺤﺎﱠرُة‬
‫َﮐﺎﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ ،‬و ﻟا َْﺒﺎِرَدُة َﮐﺎﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬و اﻟﱠﺮْﻃـَﺒ ُﮥ َﮐﺎﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ ،‬و اﻟ َْﯿﺎﺑ َِﺴـ ُﮥ َﮐﺎﻟ ِْﻌَﻈﺎِم‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﻮاَزَﻧْﺖ َو َﺗَﻌﺎَدﻟَْﺖ‪َ ،‬ﻗُﺮﺑَْﺖ ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ ﺑ ِﺎْﻋﺘَِﺒﺎِر‬
‫ُﮐﱢﻞ ُﻋْﻀٍﻮ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ‪َ ،‬ﻓَﮑﻠﱠﺎ »‪ «6‬إﻟّﺎ ُﻋْﻀﻮًا َواِﺣﺪًا َو ُﻫَﻮ اﻟ ِْﺠﻠُْﺪ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﻧِﺼُﻔُﻪ ﺑَْﻌُﺪ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬إﻟﯽ أﺣﻮاﻟﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬إﻟﯽ ﻣﺎ ﯾﺨﺘﻠﻒ ﻣﻦ أﺣﻮاﻟﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻤﺘﻨﻊ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﻤﻨﻊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﻌّﺰ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻌﺴﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 61‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺗﺘﮑﺎﻓﺄ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﮑﺎﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬أﻋﻀﺎؤه‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﮑّﻠﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﻠﯿﺲ ﻣﻌﺘﺪﻟًﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪80 :‬‬
‫اﻷْرَواِح َو إﻟَﯽ اﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴـ ِﮥ َﻓَﻠﯿَْﺲ ﯾُْﻤِﮑُﻦ َأْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣَﻘﺎِرﺑًﺎ ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ ﺑَْﻞ َﺧﺎِرﺟًﺎ َﻋﻨُْﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َو اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ‪َ .‬ﻓﺈﱠن َﻣﺒَْﺪَأ‬
‫اﻟ َْﺤـَﯿ ﺎِة ُﻫَﻮ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ َو اﻟﱡﺮوُح‪َ ،‬و ُﻫَﻤـ ﺎ ـَﺣ ﺎﱠراِن ِﺟـ ّﺪًا َﻣﺎﺋِﻼـِن إﻟَﯽ اﻹﻓَْﺮاِط‪َ .‬و اﻟ َْﺤَﯿﺎُة ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮاَرِة‪َ ،‬و اﻟﱡﻨُﺸﻮُء ﺑ ِﺎﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ‪ ،‬ﺑَِﻞ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة َﺗُﻘﻮُم ﺑ ِﺎﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ َو‬
‫َﺗْﻐَﺘِﺬي ﺑ َِﻬﺎ‪َ .‬و اﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴُﮥ َﺛﻼَﺛٌﮥ َﮐَﻤﺎ َﺳـ ﻨَُﺒﯿﱢُﻦ ﺑَْﻌَﺪ َﻫَﺬا‪َ ،‬و اﻟ َْﺒﺎِرُد ﻣِﻨَْﻬﺎ َواِﺣٌﺪ َو ُﻫَﻮ اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ‪َ .‬و ﺑَْﺮُدُه ﻻ َﯾﺒْﻠُ ُﻎ َأْن ﯾَُﻌﱢﺪَل َﺣﱠﺮ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َو اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪َ .‬و‬
‫اﻟ َْﯿﺎﺑ ُِﺲ ﻣِﻨَْﻬﺎ أِو اﻟ َْﻘِﺮﯾُﺐ ﻣَِﻦ اﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳـ ِﮥ َواِﺣـ ٌﺪ َو ُﻫَﻮ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ‪ ،‬وَ ﯾُﺒُﻮَﺳـ ﺘُُﻪ ﻻ َﺗﺒْﻠُ ُﻎ َأْن ﺗَُﻌـ ﱢﺪَل ﻣَِﺰاَج ُرُﻃﻮﺑَـِﮥ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َو اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ .‬وﻟَﯿَْﺲ اﻟـﱢﺪَﻣﺎُغ أﯾْﻀـًﺎ‬
‫ﺑ َِﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﺒﺎِرِد‪َ ،‬وﻻ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ أﯾْﻀًﺎ ﺑ َِﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﯿﺎﺑ ِِﺲ‪َ ،‬و ﻟَِﮑِﻦ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻵَﺧَﺮﯾِْﻦ َﯾﺎﺑ ٌِﺲ‪َ ،‬و اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻵَﺧَﺮﯾِْﻦ ﺑَﺎِرٌد‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ :‬ﻓُﻬَﻮ َأْﺿـ َﯿُﻖ َﻋْﺮﺿـًﺎ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘْﺴِﻢ اَﻷﱠوِل‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل اﻟﻨﱠْﻮِﻋﱢﯽ إﻟّﺎ َأﱠن ﻟَُﻪ َﻋْﺮﺿًﺎ َﺻﺎﻟ ِﺤًﺎ َو ُﻫَﻮ اﻟ ِْﻤَﺰاُج اﻟﱠﺼﺎﻟ ِـُﺢ ﻟ ُِﺄﱠﻣٍﮥ ﻣَِﻦ‬
‫اُﻷَﻣِﻢ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ إﻗْﻠِﯿٍﻢ ﻣَِﻦ اﻷَﻗﺎﻟ ِﯿِﻢ‪َ ،‬وَﻫَﻮاٍء ﻣَِﻦ اَﻷْﻫِﻮَﯾِﮥ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن ﻟ ِﻠِْﻬﻨِْﺪ ﻣَِﺰاﺟًﺎ َﯾْﺸُﻤﻠُُﻬْﻢ‪َ ،‬ﯾِﺼﱡﺤﻮَن ﺑ ِِﻪ‪ .‬وَ ﻟ ِﻠﱠﺼَﻘﺎﻟ َِﺒِﮥ ﻣَِﺰاﺟًﺎ آَﺧَﺮ ﯾَُﺨﱡﺼﻮَن ﺑ ِِﻪ‬
‫»‪َ «1‬و َﯾـِﺼ ﱡﺤﻮَن ﺑ ِِﻪ‪ُ .‬ﮐﱡﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ُﻣْﻌَﺘـِﺪٌل ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ِﺻـ ﻨِْﻔِﻪ‪َ ،‬و َﻏﯿُْﺮ ُﻣْﻌَﺘـِﺪٍل ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻵَﺧِﺮ‪َ .‬ﻓﺈﱠن ﺑَـَﺪَن اﻟ ِْﻬﻨْـِﺪﱢي إَذا َﺗَﮑﯿﱠَﻒ ﺑ ِِﻤَﺰاِج‬
‫اﻟﱢﺼَﻘﻼـﺑ ِﱢﯽ َﻣِﺮَض أْو َﻫَﻠـَﮏ‪َ .‬و َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َﺣـ ﺎُل ﺑَـَﺪِن اﻟﱢﺼَﻘﻼـﺑ ِﱢﯽ إَذا َﺗَﮑﯿﱠَﻒ ﺑ ِِﻤَﺰاِج اﻟ ِْﻬﻨْـِﺪﱢي‪َ .‬ﻓَﯿُﮑﻮُن إَذْن ﻟ ُِﮑـ ﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِْﻦ َأْﺻـ َﻨﺎِف ُﺳـ ﱠﮑﺎِن‬
‫اﻟ َْﻤْﻌُﻤﻮَرِة ﻣَِﺰاٌج َﺧﺎﱞص ﯾَُﻮاﻓُِﻖ َﻫَﻮاَء إﻗْﻠِﯿِﻤِﻪ‪َ ،‬و ﻟَُﻪ َﻋْﺮٌض َو ﻟ َِﻌْﺮِﺿِﻪ َﻃَﺮَﻓﺎ إﻓَْﺮاٍط َو َﺗْﻔِﺮﯾٍﻂ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ‪َ :‬ﻓُﻬَﻮ اﻟ َْﻮاِﺳَﻄُﮥ ﺑَﯿَْﻦ َﻃَﺮَﻓْﯽ َﻋْﺮِض ﻣَِﺰاِج اﻹﻗْﻠِﯿِﻢ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َأْﻋَﺪُل َأﻣِْﺰَﺟِﮥ َذﻟ َِﮏ اﻟﱢﺼﻨِْﻒ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ +:‬ﯾﺨّﺼﻮن ﺑﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬ﯾﺨّﺼﻮن ﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪81 :‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟ َْﺨﺎﻣُِﺲ‪َ :‬ﻓُﻬَﻮ َأْﺿـ َﯿُﻖ »‪ «1‬ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘْﺴِﻢ اﻷَـﱠوِل َو اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ اﻟ ِْﻤَﺰاُج اﻟ ﱠِﺬي َﯾِﺠُﺐ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﻟ َِﺸـ ْﺨٍﺺ ُﻣَﻌﯿﱠٍﻦ َﺣﺘﱠﯽ َﯾُﮑﻮَن َﻣْﻮُﺟﻮدًا‬
‫َﺣّﯿًﺎ ـَﺻ ِﺤﯿﺤًﺎ‪َ ،‬و ﻟَُﻪ أﯾْﻀًﺎ َﻋْﺮٌض َﯾُﺤﱡﺪُه َﻃَﺮَﻓﺎ إﻓَْﺮاٍط وَ َﺗْﻔِﺮﯾٍﻂ‪َ .‬و َﯾِﺠُﺐ َأْن َﺗْﻌَﻠَﻢ َأﱠن ُﮐﱠﻞ َﺷـ ْﺨٍﺺ َﯾْﺴَﺘِﺤﱡﻖ ﻣَِﺰاﺟًﺎ َﯾُﺨﱡﺼُﻪ‪َ ،‬ﯾﻨُْﺪُر أْو ﻻ ﯾُْﻤِﮑُﻦ َأْن‬
‫ﯾَُﺸﺎِرَﮐُﻪ ﻓِﯿِﻪ اﻵَﺧُﺮ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﱠﺴﺎِدُس‪َ :‬ﻓُﻬَﻮ اﻟ َْﻮاِﺳـ َﻄُﮥ ﺑَﯿَْﻦ َﻫـ َﺬﯾِْﻦ اﻟ ْـَﺤ ﱠﺪﯾِْﻦ أﯾْﻀـًﺎ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ اﻟ ِْﻤَﺰاُج اﻟ ﱠِﺬي إَذا َﺣـَﺼ َﻞ ﻟ ِﻠﱠﺸْﺨِﺺ َﮐـ ﺎَن َﻋَﻠﯽ َأﻓْـَﻀ ِﻞ َﻣﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ ﻟَُﻪ َأْن‬
‫َﯾُﮑﻮَن َﻋَﻠﯿِْﻪ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ﻟا ﱠﺴﺎﺑ ِـُﻊ‪َ :‬ﻓُﻬـَﻮ اﻟ ِْﻤَﺰاُج اﻟ ﱠِﺬي َﯾِﺠُﺐ َأْن َﯾُﮑﻮَن ﻟ َِﻨْﻮِع ُﮐـ ﱢﻞ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣَِﻦ اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء ﯾُـَﺨ ﺎﻟ ُِﻒ ﺑ ِِﻪ َﻏﯿَْﺮُه‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن اﻻْﻋﺘِـَﺪاَل اﻟ ﱠِﺬي ﻟ ِﻠَﻌْﻈِﻢ ُﻫَﻮ َأْن‬
‫َﯾُﮑﻮَن اﻟ ْـَﯿ ﺎﺑ ُِﺲ ﻓِﯿِﻪ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬وﻟ ِﻠـﱢﺪَﻣﺎِغ َأْن َﯾُﮑﻮَن اﻟﱠﺮْﻃُﺐ ﻓِﯿِﻪ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و ﻟ ِﻠَْﻘﻠِْﺐ َأْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ْـَﺤ ﺎﱡر ﻓِﯿِﻪ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و ﻟ ِﻠَْﻌَﺼِﺐ َأْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ْـَﺒ ﺎِرُد ﻓِﯿِﻪ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و‬
‫ﻟ َِﻬَﺬا اﻟ ِْﻤَﺰاِج »‪ «2‬أﯾْﻀًﺎ َﻋْﺮٌض َﯾُﺤﱡﺪُه َﻃَﺮﻓﺎ إﻓَْﺮاٍط َو َﺗﻔِْﺮﯾٍﻂ َوُﻫَﻮ »‪ُ «3‬دوَن اﻟ ُْﻌُﺮوِض اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرِة ﻓِﯽ اﻷﻣِْﺰَﺟِﮥ اﻟ ُْﻤَﺘَﻘﱢﺪَﻣِﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻣُِﻦ‪َ :‬ﻓُﻬَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾُﺨﱡﺺ ُﮐﱠﻞ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل َﺣﺘﱠﯽ َﯾُﮑﻮَن اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ َﻋَﻠﯽ َأْﺣَﺴِﻦ َﻣﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻟَُﻪ ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ »‪َ ،«4‬ﻓُﻬَﻮ اﻟ َْﻮاِﺳَﻄُﮥ ﺑَﯿَْﻦ‬
‫َﻫـ َﺬﯾِْﻦ اﻟ ْـَﺤ ﱠﺪﯾِْﻦ َوُﻫَﻮ اﻟ ِْﻤَﺰاُج اﻟ ﱠِﺬي إَذا َﺣـَﺼ َﻞ ﻟ ِﻠُﻌْﻀﻮ َﮐـ ﺎَن َﻋَﻠﯽ َأﻓْـَﻀ ِﻞ َﻣـ ﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ ﻟَُﻪ َأْن َﯾُﮑﻮَن َﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ .‬ﻓـﺈَذا اْﻋَﺘَﺒْﺮَت اﻷـﻧ َْﻮاَع َﮐﺎَن َأﻗَْﺮﺑ َُﻬﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ ُﻫَﻮ اﻹﻧ َْﺴـ ﺎَن‪َ .‬و إَذا اْﻋَﺘَﺒْﺮَت اَﻷْﺻـ َﻨﺎَف َﻓَﻘـ ْﺪ ـَﺻ ﱠﺢ ِﻋﻨْـَﺪَﻧﺎ أﻧﱠُﻪ إَذا َﮐـ ﺎَن ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ُْﻤَﻮاِزي ﻟ ُِﻤَﻌـ ﱢﺪِل اﻟﻨﱠَﻬﺎِر ِﻋَﻤﺎَرٌة‪َ ،‬و ﻟَْﻢ‬
‫َﯾْﻌِﺮْض ﻣَِﻦ اﻷْﺳَﺒﺎِب اَﻷْرِﺿﯿﱠِﮥ َأﻣٌْﺮ ُﻣَﻀﺎﱞد َأْﻋﻨِﯽ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﺠَﺒﺎِل َو اﻟ ْﺒَِﺤﺎِر‪َ ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ َأْن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬ﻋﺮﺿًﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﻋﺮﺿًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻬﺬا اﻟﻤﺰاج‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 62‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬وﻫﻮ‪ .‬ب‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ +:‬ﻓﻬﻮ اﻟﺬي ﯾﺨﺺ ‪ ...‬ﻓﯽ ﻣﺰاﺟﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﻓﻬﻮ اﻟﺬي ﯾﺨﺺ ‪ ...‬ﻓﯽ ﻣﺰاﺟﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪82 :‬‬
‫َﯾُﮑﻮَن ُﺳـ ﱠﮑﺎﻧَُﻬﺎ َأﻗَْﺮَب اَﻷْﺻـ َﻨﺎِف ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ‪َ .‬و َﺻﱠﺢ أﱠن اﻟﱠﻈﱠﻦ اﻟ ﱠِﺬي َﯾَﻘُﻊ‪ ،‬أﱠن ُﻫَﻨﺎَك ُﺧُﺮوﺟًﺎ َﻋِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ ﻗُْﺮِب اﻟﱠﺸْﻤِﺲ‬
‫َﻇﱞﻦ َﻓﺎِﺳـ ٌﺪ‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن ُﻣَﺴﺎَﻣَﺘـَﮥ اﻟﱠﺸْﻤِﺲ ُﻫَﻨـﺎَك َأَﻗﱡﻞ ﻧَِﮑﺎَﯾـًﮥ َوَﺗْﻐﯿِﯿﺮًا ﻟ ِﻠَْﻬَﻮاِء ﻣِْﻦ ُﻣَﻘﺎَرﺑَﺘَِﻬﺎ َﻫﺎُﻫَﻨﺎ‪ ،‬أْو َأْﮐَﺜَﺮ َﻋْﺮﺿًﺎ ﻣِﱠﻤﺎ َﻫﺎُﻫَﻨﺎ َو إْن ﻟَْﻢ ﺗَُﺴﺎﻣِْﺖ ﺛُﱠﻢ َﺳﺎﺋُِﺮ‬
‫َأْﺣَﻮاﻟ ِِﻬْﻢ َﻓﺎـِﺿ َﻠٌﮥ ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬـ ٌﮥ‪َ ،‬و ﻻـ َﯾَﺘـَﻀ ﺎﱡد َﻋَﻠﯿِْﻬُﻢ اﻟ َْﻬَﻮاُء َﺗـَﻀ ﺎّدًا َﻣْﺤُﺴﻮﺳـًﺎ‪ ،‬ﺑَْﻞ ﯾَُﺸﺎﺑ ُِﻪ ﻣَِﺰاَﺟُﻬْﻢ َداﺋِﻤًﺎ‪َ .‬و ُﮐﻨﱠﺎ َﻗـْﺪ َﻋِﻤﻠَْﻨﺎ ﻓِﯽ َﺗـْﺼ ِﺤﯿِﺢ َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺮْأِي‬
‫ِرَﺳﺎﻟَـًﮥ‪ .‬ﺛُﱠﻢ ﺑَْﻌـَﺪ َﻫُﺆﻻـِء َﻓَﺄْﻋـَﺪُل اَﻷْﺻـ َﻨﺎِف ُﺳـ ﱠﮑﺎُن اﻹﻗْﻠِﯿِﻢ اﻟﱠﺮاﺑ ِِﻊ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻬْﻢ ﻻ ُﻣْﺤَﺘِﺮﻗُﻮَن ﺑ ِـَﺪَواِم ُﻣَﺴﺎَﻣَﺘـِﮥ اﻟﱠﺸْﻤِﺲ ُرُؤوَﺳـ ُﻬْﻢ ِﺣﯿﻨًﺎ ﺑَْﻌـَﺪ ِﺣﯿٍﻦ ﺑَْﻌَﺪ‬
‫َﺗَﺒﺎُﻋِﺪَﻫﺎ َﻋﻨُْﻬْﻢ َﮐُﺴﱠﮑﺎِن َأْﮐَﺜِﺮ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ‪َ ،‬و ﻻ َﻓﱡﺠﻮَن ﻧِﱡﯿﻮَن‪ ،‬ﺑ َِﺪَواِم ﺑ ُْﻌِﺪ اﻟﱠﺸْﻤِﺲ َﻋْﻦ ُرُؤوِﺳِﻬْﻢ َﮐُﺴﱠﮑﺎِن َأْﮐَﺜِﺮ اﻟ َْﺨﺎﻣِِﺲ‪َ ،‬و َﻣﺎ ُﻫَﻮ َأﺑ َْﻌُﺪ ﻣِﻨُْﻪ‬
‫َﻋْﺮﺿًﺎ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اﻷْﺷـَﺨﺎِص َﻓُﻬَﻮ َأْﻋـَﺪُل َﺷـ ْﺨٍﺺ ﻣِْﻦ َأْﻋَﺪِل ِﺻـ ﻨٍْﻒ ﻣِْﻦ َأْﻋَﺪِل َﻧْﻮٍع‪َ .‬و أﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اﻷْﻋَﻀﺎِء َﻓَﻘْﺪ َﻇَﻬَﺮ أﱠن اﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴَﮥ ﻟَﯿَْﺴـ ْﺖ‬
‫َﺷِﺪﯾـَﺪَة اﻟ ُْﻘْﺮِب ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ ﺑَـْﻞ َﯾِﺠُﺐ َأْن َﺗْﻌَﻠَﻢ َأﱠن اﻟﻠﱠْﺤَﻢ َأﻗَْﺮُب اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل‪َ ،‬وَأﻗَْﺮُب ﻣِﻨُْﻪ اﻟ ِْﺠﻠْـُﺪ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ﻻ َﯾَﮑﺎُد‬
‫َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ َﻋْﻦ َﻣﺎٍء َﻣْﻤُﺰوٍج ﺑ ِﺎﻟﺘﱠَﺴﺎِوي‪ ،‬ﻧِـْﺼ ُﻔُﻪ َﺟَﻤٌﺪ َو ﻧِـْﺼ ُﻔُﻪ َﻣْﻐﻠِﱞﯽ‪َ ،‬و َﯾَﮑﺎُد َﯾَﺘَﻌﺎَدُل ﻓِﯿِﻪ َﺗْﺴـ ِﺨﯿُﻦ اﻟ ُْﻌُﺮوِق »‪َ «1‬واﻟـّﺪﱢم ﻟ َِﺘﺒِْﺮﯾِﺪ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ ،‬وَﮐَﺬﻟ َِﮏ ﻻ‬
‫َﯾﻨَْﻔِﻌـُﻞ َﻋْﻦ ِﺟْﺴٍﻢ َﺣَﺴِﻦ اﻟ َْﺨﻠْـِﻂ ﻣِْﻦ َأﯾَْﺒِﺲ اﻷْﺟـَﺴ ﺎِم َو َأْﺳـ َﯿﻠَِﻬﺎ إَذا َﮐﺎَﻧﺎ ﻓِﯿِﻪ ﺑ ِﺎﻟﱠﺴِﻮﯾﱠِﮥ‪َ ،‬و إﻧﱠَﻤﺎ ﯾُْﻌَﺮُف أﻧﱠُﻪ ﻻ َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ ﻣِﻨُْﻪ »‪ «2‬ﻷﻧﱠُﻪ ﻻ ﯾُِﺤﱡﺲ َوإﻧﱠَﻤﺎ‬
‫َﮐﺎَن ﻣِﺜَْﻠُﻪ ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن ﻻ َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ ﻣِﻨُْﻪ‪ ،‬ﻷﻧﱠُﻪ ﻟَْﻮ َﮐﺎَن ُﻣَﺨﺎﻟ ِﻔًﺎ ﻟَُﻪ ﻟَﺎﻧ َْﻔَﻌَﻞ َﻋﻨُْﻪ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻷْﺷَﯿﺎَء اﻟ ُْﻤﺘﱠِﻔَﻘَﮥ اﻟ ُْﻌﻨُْﺼِﺮ اﻟ ُْﻤَﺘَﻀﺎﱠدَة اﻟﱠﻄَﺒﺎﺋِِﻊ َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ َﻋْﻦ ﺑَْﻌٍﺾ‪.‬‬
‫َو إﻧﱠَﻤﺎ ﻻ َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ اﻟﱠﺸْﯽُء َﻋْﻦ ُﻣَﺸﺎِرِﮐِﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠِﮥ إَذا َﮐﺎَن ُﻣَﺸﺎِرُﮐُﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠِﮥ َﺷﺒِﯿَﻬُﻪ ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ .‬وَأْﻋـَﺪُل اﻟ ِْﺠﻠْـِﺪ ِﺟﻠُْﺪ اﻟ َْﯿِﺪ‪َ ،‬وَأْﻋَﺪُل ِﺟﻠِْﺪ اﻟ َْﯿِﺪ ِﺟﻠُْﺪ‬
‫اﻟ َْﮑﱢﻒ‪َ ،‬وَأْﻋَﺪﻟ ُُﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺴﺨﯿﻦ اﻟﻌﺮوق‪ .‬ط‪ :‬ﺗﺴﺨﯿﻦ اﻟﺮوح‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬ﻣﻨﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪83 :‬‬
‫ِﺟﻠْـُﺪ اﻟﱠﺮاـَﺣ ِﮥ‪َ ،‬وَأْﻋـَﺪﻟ ُُﻪ َﻣﺎ َﮐﺎَن َﻋَﻠﯽ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‪َ ،‬وَأْﻋَﺪﻟ ُُﻪ َﻣﺎ َﮐﺎَن َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ‪َ ،‬وَأْﻋَﺪﻟ ُُﻪ َﻣﺎ َﮐﺎَن َﻋَﻠﯽ اَﻷﻧ ُْﻤَﻠِﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪َ ،‬ﻓﻠَِﺬﻟ َِﮏ ِﻫَﯽ َوَأَﻧﺎﻣُِﻞ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‬
‫اﻷـْﺧَﺮي َﺗـَﮑ ﺎُد َﺗُﮑﻮُن ِﻫَﯽ اﻟ َْﺤﺎِﮐَﻤـ َﮥ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄﺒِْﻊ ﻓِﯽ َﻣَﻘﺎِدﯾِﺮ اﻟ َْﻤﻠُْﻤﻮَﺳﺎِت‪َ .‬ﻓﺈﱠن اﻟ َْﺤﺎِﮐَﻢ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣَﺘَﺴﺎِوي اﻟ َْﻤﯿِْﻞ إﻟَﯽ اﻟﱠﻄَﺮَﻓﯿِْﻦ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ َﺣﺘﱠﯽ‬
‫ﯾُِﺤﱠﺲ ﺑ ُِﺨُﺮوِج اﻟﱠﻄَﺮِف َﻋِﻦ اﻟﺘﱠَﻮﱡﺳِﻂ َو اﻟ َْﻌْﺪِل‪.‬‬
‫َو َﯾِﺠُﺐ أْن َﺗْﻌَﻠَﻢ َﻣَﻊ َﻣﺎ َﻗـْﺪ َﻋﻠِْﻤَﺖ َأﻧﱠﺎ إَذا ﻗُﻠَْﻨﺎ ﻟ ِﻠﱠﺪَواِء إﻧﱠُﻪ ُﻣْﻌَﺘِﺪٌل‪َ ،‬ﻓَﻠْﺴـ َﻨﺎ َﻧْﻌﻨِﯽ ﺑ َِﺬﻟ َِﮏ أﻧﱠُﻪ ُﻣْﻌَﺘِﺪٌل َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ َﻓَﺬﻟ َِﮏ ْﻏﯿُﺮ ُﻣْﻤِﮑٍﻦ‪َ .‬وﻻ أﯾْﻀـًﺎ‬
‫أﻧﱠُﻪ ُﻣْﻌَﺘـِﺪٌل ﺑ ِﺎﻻْﻋﺘِـَﺪاِل اﻹﻧ َْﺴـ ﺎﻧِﱢﯽ ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ‪َ ،‬و إﻟّـﺎ ﻟَـَﮑ ﺎَن ﻣِْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻹﻧ َْﺴـ ﺎِن ﺑ َِﻌﯿْﻨِِﻪ‪َ .‬و ﻟَِﮑﻨﱠﺎ َﻧْﻌﻨِﯽ أﻧﱠُﻪ إَذا اﻧ َْﻔَﻌَﻞ َﻋِﻦ اﻟ َْﺤﺎﱢر اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﱢي ﻓِﯽ ﺑَـَﺪِن‬
‫اِﻹﻧ َْﺴـ ﺎِن َﻓَﺘَﮑﯿﱠَﻒ ﺑ َِﮑﯿِْﻔﯿﱠٍﮥ‪ ،‬ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ ﺗِﻠْـَﮏ اﻟَﮑﯿِْﻔﯿﱠُﮥ َﺧﺎِرـَﺟ ًﮥ َﻋْﻦ َﮐﯿِْﻔﯿﱠِﮥ اِﻹﻧ َْﺴﺎِن إﻟَﯽ َﻃَﺮٍف ﻣِْﻦ َﻃَﺮَﻓِﯽ اﻟ ُْﺨُﺮوِج َﻋِﻦ اﻟ ُْﻤَﺴﺎَواِة‪َ ،‬ﻓﻼ ﯾَُﺆﺛﱢُﺮ ﻓِﯿِﻪ َأَﺛﺮًا‬
‫َﻣﺎﺋًِﻠﺎ َﻋِﻦ اﻻْﻋﺘِـَﺪاِل َﻓَﮑَﺄﻧﱠُﻪ »‪ُ «1‬ﻣْﻌَﺘـِﺪٌل ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘـَﯿ ﺎِس إﻟَﯽ ﻓِْﻌﻠِِﻪ ﻓِﯽ ﺑَـَﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن‪َ .‬و َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ إَذا ﻗُﻠَْﻨﺎ إﻧﱠُﻪ َﺣﺎﱞر ًأْو ﺑَﺎِرٌد‪َ ،‬ﻓَﻠْﺴـ َﻨﺎ َﻧْﻌﻨِﯽ أﻧﱠُﻪ ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮِه‬
‫ﺑ َِﻐﺎَﯾـِﮥ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة أِو اﻟ ْﺒُُﺮوَدِة‪َ ،‬و ﻻـ أﻧﱠُﻪ ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮِه َأَﺣﱡﺮ ﻣِْﻦ ﺑَـَﺪِن اِﻹﻧ َْﺴـ ﺎِن‪ ،‬أْو َأﺑ َْﺮُد‪َ ،‬و إﻟّـﺎ ﻟََﮑﺎَن اﻟ ُْﻤْﻌَﺘـِﺪُل َﻣﺎ ﻣَِﺰاُﺟُﻪ ﻣِﺜُْﻞ ﻣَِﺰاِج اِﻹﻧ َْﺴﺎِن‪َ .‬و ﻟَِﮑﻨﱠﺎ‬
‫َﻧْﻌﻨِﯽ ﺑ ِِﻪ »‪ «2‬أﻧﱠُﻪ َﯾْﺤُﺪُث ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ ﺑََﺪِن اﻹﻧ َْﺴﺎِن َﺣَﺮاَرٌة أْو ﺑ ُُﺮوَدٌة َﻓْﻮَق اﻟﻠﱠَﺘﯿِْﻦ ﻟَُﻪ‪َ ،‬وﻟ َِﻬَﺬا َﻗْﺪ َﯾُﮑﻮُن اﻟﱠﺪَواُء ﺑَﺎِردًا ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ﺑََﺪِن اِﻹﻧ َْﺴﺎِن‪َ ،‬ﺣﺎّرًا‬
‫ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ﺑََﺪِن اﻟ َْﻌْﻘَﺮِب‪َ ،‬و َﺣﺎّرًا ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ﺑََﺪِن اِﻹﻧ َْﺴﺎِن ﺑَﺎِردًا ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ﺑََﺪِن اﻟ َْﺤﯿﱠِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﻗْﺪ َﯾُﮑﻮُن ﻟ َِﺪَواٍء َواِﺣٍﺪ أﯾْﻀًﺎ َﺣﺎّرًا ﺑﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس‬
‫إﻟَﯽ ﺑَـَﺪِن َزﯾْـٍﺪ‪َ ،‬ﻓْﻮَق َﮐْﻮﻧِِﻪ َﺣﺎّرًا ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ﺑَـَﺪِن َﻋْﻤٍﺮو‪َ .‬و ﻟ َِﻬَﺬا ﯾُْﺆَﻣُﺮ اﻟ ُْﻤَﻌﺎﻟ ُِﺠﻮَن ﺑ ِﺄْن ﻻ ﯾُِﻘﯿُﻤﻮا َﻋَﻠﯽ َدَواٍء َواِﺣٍﺪ ﻓِﯽ َﺗﺒِْﺪﯾِﻞ اﻟ ِْﻤَﺰاِج إَذا ﻟَْﻢ‬
‫َﯾﻨَْﺠْﻊ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﮑﺄﻧّﻪ‪ .‬ب‪ :‬وﮐﺄﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 63‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬ﺑﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪84 :‬‬
‫َوإْذ َﻗِﺪ اْﺳَﺘْﻮَﻓﯿَْﻨﺎ اﻟ َْﻘْﻮَل ﻓِﯽ اﻟ ِْﻤَﺰاِج اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪِل‪َ ،‬ﻓﻠَْﻨﻨَْﺘِﻘْﻞ إﻟَﯽ َﻏﯿِْﺮ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪِل‪َ ،‬ﻓَﻨُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن اﻷﻣِْﺰَﺟَﮥ اﻟ َْﻐﯿَْﺮ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪﻟَِﮥ َﺳَﻮاًء َأَﺧْﺬَﺗَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﻨﱠْﻮِع‪،‬‬
‫أِو اﻟﱢﺼﻨِْﻒ‪ ،‬أِو اﻟﱠﺸْﺨِﺺ‪ ،‬أِو اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ‪َ ،‬ﺛَﻤﺎﻧِـَﯿ ٌﮥ ﺑَْﻌـَﺪ اﻻْﺷﺘَِﺮاِك ﻓِﯽ أﻧﱠَﻬﺎ ُﻣَﻘﺎﺑ َِﻠـٌﮥ ﻟ ِﻠُﻤْﻌَﺘـِﺪِل‪َ .‬و ﺗِﻠَْﮏ اﻟﺜﱠَﻤﺎﻧِـَﯿ ُﮥ َﺗْﺤـ ُﺪُث َﻋَﻠﯽ َﻫَﺬا اﻟ َْﻮْﺟِﻪ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ أﱠن‬
‫اﻟ َْﺨﺎِرَج َﻋِﻦ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن ﺑَِﺴـ ﯿﻄًﺎ َو إﻧﱠَﻤﺎ َﯾُﮑﻮُن ُﺧُﺮوُﺟُﻪ »‪ «1‬ﻓِﯽ ُﻣَﻀﺎﱠدٍة َواِﺣـ َﺪٍة‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣَﺮﱠﮐﺒًﺎ‪َ .‬و إﻧﱠَﻤﺎ َﯾُﮑﻮُن ُﺧُﺮوُﺟُﻪ ﻓِﯽ‬
‫اﻟُﻤـَﻀ ﺎﱠدَﺗﯿِْﻦ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﺒِﺴـ ﯿُﻂ اﻟ َْﺨﺎِرُج ﻓِﯽ اﻟ ُْﻤَﻀﺎﱠدُة اﻟ َْﻮاِﺣـ َﺪِة إﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻤَﻀﺎﱠدِة اﻟ َْﻔﺎِﻋَﻠـِﮥ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴـ َﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻷﻧﱠُﻪ‪ ،‬إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن َأَﺣﱠﺮ ﻣِﱠﻤﺎ‬
‫َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪ ،‬ﻟَِﮑـ ْﻦ ﻟَﯿَْﺲ َأْرَﻃـ َﺐ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ ،‬و ﻻـ َأﯾَْﺒَﺲ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪ ،‬أوْ َﯾُﮑـ ﻮَن َأﺑ َْﺮَد ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ َأﯾَْﺒَﺲ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ َوﻻـ َأْرَﻃـ َﺐ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪،‬‬
‫َوإﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ اﻟ ُْﻤَﻀﺎﱠدِة اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﻌَﻠِﮥ‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻷﻧﱠُﻪ‪ ،‬إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن َأﯾَْﺒَﺲ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ َو ﻟَﯿَْﺲ َأَﺣﱠﺮ َو ﻻ َأﺑ َْﺮَد ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ أْن‬
‫َﯾُﮑﻮَن َأْرَﻃَﺐ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ َوﻟَﯿَْﺲ َأَﺣﱠﺮ َوﻻ َأﺑ َْﺮَد ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪ .‬ﻟَِﮑْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻷْرﺑََﻌـ ُﮥ ﻻ َﺗْﺴـ َﺘِﻘّﺮ َوﻻ َﺗﺜْﺒُُﺖ َزَﻣﺎﻧًﺎ ﻟَُﻪ َﻗـْﺪٌر‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اَﻷَﺣﱠﺮ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ َﯾْﺠَﻌُﻞ‬
‫اﻟ َْﺒَﺪَن َأﯾَْﺒَﺲ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ ،‬و اَﻷﺑ َْﺮَد ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ َﯾْﺠَﻌُﻞ اﻟ َْﺒَﺪَن َأْرَﻃَﺐ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ ﺑ ِﺎﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ اﻟ َْﻐِﺮﯾَﺒِﮥ‪َ ،‬و اَﻷﯾَْﺒَﺲ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ َﺳِﺮﯾﻌًﺎ َﻣﺎ َﯾْﺠَﻌﻠُُﻪ َأﺑ َْﺮَد ﻣِﱠﻤﺎ‬
‫َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ ،‬و اﻷَـْرَﻃَﺐ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ إْن َﮐـ ﺎَن ﺑ ِـِﺈﻓَْﺮاٍط َﻓـِﺈﻧﱠُﻪ َأْﺳـَﺮُع ﻣَِﻦ اَﻷﯾَْﺒِﺲ ﻓِﯽ َﺗﺒِْﺮﯾـِﺪِه‪َ ،‬و إْن َﮐﺎَن ﻟَﯿَْﺲ ﺑِﺈﻓَْﺮاٍط َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾْﺤَﻔُﻈُﻪ ُﻣـﱠﺪًة َأْﮐَﺜَﺮ‪ِ ،‬إﻟّﺎ أﻧﱠُﻪ‬
‫َﯾْﺠَﻌﻠُُﻪ آِﺧَﺮ اﻷﻣِْﺮ َأﺑ َْﺮَد ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ .‬و َأﻧ َْﺖ َﺗْﻔَﻬُﻢ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا أﱠن اﻻْﻋﺘَِﺪاَل َأِو اﻟﱢﺼﱠﺤَﮥ َأَﺷﱡﺪ ُﻣَﻨﺎَﺳَﺒًﮥ ﻟ ِﻠَْﺤَﺮاَرِة ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ ِﻠْﺒُُﺮوَدِة َﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ اﻷْرﺑَُﻊ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدُة‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬ﻋﻦ اﻻﻋﺘﺪال‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬ﻋﻦ اﻻﻋﺘﺪال‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪85 :‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤَﺮﱠﮐـَﺒ ُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾُﮑﻮُن اﻟ ُْﺨُﺮوُج ﻓِﯿَﻬـ ﺎ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻤـَﻀ ﺎﱠدَﺗﯿِْﻦ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ‪َ ،‬ﻓِﻤﺜُْﻞ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ِْﻤَﺰاُج َأَﺣﱠﺮ َو َأْرَﻃَﺐ َﻣﻌًﺎ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪َ ،‬أْو َأَﺣﱠﺮ َو َأﯾَْﺒَﺲ َﻣﻌًﺎ‬
‫ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ أْو َأﺑ َْﺮَد َو َأْرَﻃَﺐ َﻣﻌًﺎ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ‪ ،‬أْو َأﺑ َْﺮَد َو َأﯾَْﺒَﺲ َﻣﻌًﺎ‪َ .‬و ﻻ ﯾُْﻤِﮑُﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن َأَﺣﱠﺮ َو َأﺑ َْﺮَد َﻣﻌًﺎ َو ﻻ َأْرَﻃَﺐ َو َأﯾَْﺒَﺲ َﻣﻌًﺎ‪.‬‬
‫َو ُﮐﱡﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻷﻣِْﺰَﺟِﮥ اﻟﺜﱠَﻤﺎﻧَِﯿِﮥ ﻻ َﯾْﺨﻠُﻮ إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن ﺑ ِﻼ َﻣﺎﱠدٍة‪َ ،‬و ُﻫَﻮ أْن ﯾُْﺤِﺪَث َذﻟ َِﮏ اﻟ ِْﻤَﺰاُج ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن َﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ َوْﺣَﺪَﻫﺎ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ أْن‬
‫َﯾُﮑﻮَن َﻗـْﺪ َﺗَﮑﯿﱠَﻒ اﻟ ْـَﺒ َﺪُن »‪ «1‬ﺑ ِـِﻪ »‪ «2‬ﻟ ِﻨُُﻔـﻮِذ ِﺧﻠْـٍﻂ ﻓِﯿـِﻪ ُﻣَﺘَﮑﯿﱢٍﻒ ﺑ ِِﻪ‪َ «3» ،‬ﻓَﯿَﺘَﻐﯿﱠُﺮ »‪ «4‬اﻟ ْـَﺒ َﺪُن ِإﻟَﯿِْﻪ‪ «5» ،‬ﻣِﺜْـُﻞ َﺣَﺮاَرِة اﻟ َْﻤـ ْﺪﻗُﻮِق َو ﺑ ُُﺮوَدِة اﻟ َْﺨـِﺼ ِﺮ‬
‫اﻟ َْﻤـْﺼ ُﺮوِد اﻟ َْﻤﺜْﻠُﻮِج َو إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن َﻣَﻊ َﻣـ ﺎﱠدٍة َوُﻫَﻮ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ْـَﺒ َﺪُن إﻧﱠَﻤـ ﺎ َﺗَﮑﯿﱠَﻒ ﺑ َِﮑﯿِْﻔﯿﱠِﮥ َذﻟ ِـَﮏ اﻟ ِْﻤَﺰاِج ﻟ ُِﻤـَﺠ ﺎَوَرِة ِﺧﻠٍْﻂ َﻧﺎﻓِـٍﺬ ﻓِﯿِﻪ َﻏﺎﻟ ٍِﺐ َﻋَﻠﯿِْﻪ‬
‫ﺗِﻠَْﮏ اﻟَﮑﯿِْﻔﯿﱠُﮥ‪ ،‬ﻣِﺜُْﻞ َﺗَﺒﱡﺮِد اﻟ ِْﺠْﺴِﻢ اِﻹﻧ َْﺴﺎﻧِﱢﯽ ﺑ ِـَﺴ َﺒِﺐ ﺑَﻠَْﻐٍﻢ ُزَﺟﺎِﺟﱟﯽ‪ ،‬أْو َﺗـَﺴ ﱡﺨﻨِِﻪ ﺑ ِـَﺴ َﺒِﺐ ـَﺻ ْﻔَﺮاَء ُﮐﱠﺮاﺛٍِﯽ »‪َ .«6‬و »‪َ «7‬ﺳـ َﺘِﺠُﺪ ﻓِﯽ اﻟ ِْﮑَﺘﺎِب اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ َو‬
‫اﻟﱠﺮاﺑ ِِﻊ ﻣَِﺜﺎﻟًﺎ ﻟ َِﻮاِﺣٍﺪ َواِﺣٍﺪ ﻣَِﻦ اﻷﻣِْﺰَﺟِﮥ اﻟﱢﺴﺘﱠَﮥ َﻋَﺸَﺮ‪.‬‬
‫َو اْﻋَﻠْﻢ‪ :‬أﱠن اﻟ ِْﻤَﺰاَج َﻣَﻊ اﻟ َْﻤﺎﱠدِة َﻗـْﺪ َﯾُﮑﻮُن َﻋَﻠﯽ ِﺟَﻬَﺘﯿِْﻦ‪َ «8» ،‬و َذﻟ َِﮏ ﻷﱠن اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ َﻗـْﺪ َﯾُﮑﻮُن َﺗﺎَرًة ُﻣﻨَْﺘِﻘﻌًﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤﺎﱠدِة ُﻣﺒَْﺘﻠ‪‬ﺎ ﺑ َِﻬﺎ‪َ ،‬و َﻗـْﺪ َﺗُﮑﻮُن َﺗﺎَرًة‬
‫اﻟ َْﻤﺎﱠدُة ُﻣْﺤَﺘﺒَِﺴًﮥ ﻓِﯽ َﻣَﺠﺎِرﯾِﻪ َو ﺑ ُُﻄﻮﻧِِﻪ‪َ ،‬ﻓُﺮﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن اْﺣﺘَِﺒﺎُﺳـ َﻬﺎ َو ُﻣَﺪاِﺧَﻠﺘَُﻬﺎ ﯾُْﺤِﺪُث َﺗْﻮِرﯾﻤًﺎ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ‪َ .‬ﻓَﻬَﺬا ُﻫَﻮ اﻟ َْﻘْﻮُل ﻓِﯽ اﻟ ِْﻤَﺰاِج‪َ ،‬ﻓﻠَْﯿَﺘَﺴﻠﱠِﻢ‬
‫اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻣَِﻦ ﻟا ﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿِﻞ اﻟ َْﻮْﺿِﻊ َﻣﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﺑَﯿﱢﻨًﺎ ﻟَُﻪ ﺑ َِﻨْﻔِﺴِﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﮑﻮن ﻗﺪ ﺗﮑﯿﻒ اﻟﺒﺪن‪ .‬ط‪ :‬ﯾﮑﻮن اﻟﺒﺪن ﻗﺪ ﺗﮑﯿﻒ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﺑﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﺑﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﻓﯿﺘﻐﯿﺮ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯿﻐﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬إﻟﯿﻪ‪ .‬ط‪ :‬إﻟﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺮاﺛﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﮐﺮاﺛﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬و زﻧﺠﺎرﯾﮥ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 64‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (8‬آ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﻬﺘﯿﻦ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻠﯽ ﺟﻬﺘﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﻋﻠﯽ وﺟﻬﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪86 :‬‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َأْﻣِﺰَﺟِﮥ اﻷْﻋَﻀﺎِء‬

‫اْﻋَﻠْﻢ أﱠن اﻟ ْـَﺨ ﺎﻟ َِﻖ ـَﺟ ﱠﻞ َﺟﻼـﻟ ُُﻪ َأْﻋَﻄﯽ ُﮐـ ﱠﻞ َﺣَﯿَﻮاٍن‪َ ،‬و ُﮐـ ﱠﻞ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻤَﺰاِج‪َ ،‬ﻣﺎ ُﻫَﻮ َأﻟ َْﯿُﻖ ﺑ ِِﻪ َوَأْﺻـ َﻠُﺢ َﻷﻓَْﻌﺎﻟ ِِﻪ َو َأْﺣَﻮاﻟ ِِﻪ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻹﻣَْﮑﺎِن ﻟَُﻪ‪َ .‬و‬
‫َﺗْﺤِﻘﯿُﻖ َذﻟ َِﮏ إﻟَﯽ اﻟ َْﻔﯿَْﻠُﺴﻮِف ُدوَن اﻟﱠﻄﺒِﯿِﺐ‪.‬‬
‫َوَأْﻋَﻄﯽ »‪ «1‬اﻹﻧ َْﺴـ ﺎَن َأْﻋـَﺪَل ﻣَِﺰاٍج ﯾُْﻤِﮑُﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻌﺎﻟَِﻢ َﻣَﻊ ُﻣَﻨﺎَﺳـ َﺒٍﮥ ﻟ ُِﻘَﻮاُه اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑ َِﻬﺎ َﯾْﻔَﻌُﻞ َو َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ‪َ .‬و َأْﻋَﻄﯽ ُﮐﱠﻞ ُﻋْﻀٍﻮ َﻣﺎ َﯾﻠِﯿُﻖ ﺑ ِِﻪ‬
‫ﻣِْﻦ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ‪َ ،‬ﻓَﺠَﻌَﻞ ﺑَْﻌَﺾ اﻷْﻋَﻀﺎِء َأَﺣﱠﺮ‪َ ،‬وﺑَْﻌَﻀَﻬﺎ َأﺑ َْﺮَد‪َ ،‬و ﺑَْﻌَﻀَﻬﺎ َأﯾَْﺒَﺲ‪َ ،‬و ﺑَْﻌَﻀَﻬﺎ َأْرَﻃَﺐ‪.‬‬
‫َﻓـَﺄﱠﻣﺎ َأَﺣﱡﺮ َﻣـ ﺎ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن َﻓُﻬَﻮ اﻟﱡﺮوُح َو اﻟ َْﻘﻠُْﺐ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َﻣﻨَْﺸُﺆُه‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟـﱠﺪُم‪َ ،‬ﻓـﺈﻧﱠُﻪ َوإْن َﮐﺎَن ُﻣَﺘَﻮﻟ ﱢﺪًا ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ﻟ ِﺎﺗﱢَﺼﺎﻟ ِِﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘﻠِْﺐ َﯾْﺴـ َﺘِﻔﯿُﺪ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َﻣﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻟ ِﻠَْﮑﺒِـِﺪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﮑﺒُِﺪ ﻷﻧﱠَﻬﺎ َﮐَﺪٍم َﺟﺎﻣٍِﺪ‪ «2» ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﻠﱠْﺤُﻢ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َأَﻗـﱡﻞ َﺣَﺮاَرًة ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪ «3‬ﺑ َِﻤﺎ »‪ «4‬ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ ﻣِْﻦ ﻟ ِﯿِﻒ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟ َْﺒﺎِرِد‪ ،‬ﺛُﱠﻢ‬
‫اﻟَﻌـَﻀ ُﻞ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َأَﻗـﱡﻞ َﺣَﺮاَرًة ﻣَِﻦ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮِد ﻟ َِﻤﺎ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو اﻟﱢﺮﺑَﺎِط‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﻄَﺤﺎُل ﻟ َِﻤﺎ ﻓِﯿِﻪ ﻣِْﻦ َﻋَﮑِﺮ اﻟـﱠﺪِم‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟُﮑَﻠﯽ ﻷﱠن اﻟـﱠﺪَم ﻓِﯿَﻬﺎ‬
‫ﻟَﯿَْﺲ ﺑ ِﺎﻟ َْﮑﺜِﯿِﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﻃَﺒَﻘﺎُت اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟﱠﻀَﻮاِرِب ﻻ ﺑ َِﺠَﻮاِﻫِﺮَﻫﺎ اﻟ َْﻌَﺼﺒِﯿﱠِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ ﺑ َِﻤﺎ َﺗْﻘَﺒﻠُُﻪ ﻣِْﻦ َﺗْﺴـ ِﺨﯿِﻦ اﻟـﱠﺪِم َو اﻟﱡﺮوِح اﻟﻠﱠَﺬﯾِْﻦ ﻓِﯿَﻬﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﻃَﺒَﻘﺎُت اﻟ ُْﻌُﺮوِق‬
‫اﻟﱠﺴَﻮاِﮐِﻦ َﻷْﺟِﻞ اﻟـﱠﺪِم َوْﺣـ َﺪُه‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ِﺟﻠْـَﺪُة اﻟ َْﮑﱢﻒ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪﻟَِﮥ‪َ ،‬و َأﺑ َْﺮُد َﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺸْﺤُﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺴِﻤﯿُﻦ »‪ ،«5‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺸْﻌُﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟَﻌْﻈُﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ‬
‫اﻟ ُْﻐْﻀُﺮوُف‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺮﺑَﺎُط‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟَﻮَﺗُﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ِْﻐَﺸﺎُء‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱡﻨَﺨﺎُع‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ »‪ ،«6‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ِْﺠﻠُْﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﻓﺄﻋﻄﯽ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬و أﻋﻄﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬ﺛّﻢ اﻟﺮﺋﮥ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﺛّﻢ اﻟﺮﺋﮥ )و ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ(‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬و إﻧﻤﺎ ﯾﻘﺼﺮ ﻋﻦ اﻟﮑﺒﺪ‪ .‬ب‪ -:‬و إﻧﻤﺎ ﯾﻘﺼﺮ ﻋﻦ اﻟﮑﺒﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ +:‬ﺛّﻢ اﻟﺸﺤﻢ ﺛّﻢ اﻟﺴﻤﯿﻦ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﺛّﻢ اﻟﺸﺤﻢ ﺛّﻢ اﻟﺴﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ +:‬ﺛّﻢ اﻟﺸﺤﻢ ﺛّﻢ اﻟﺴﻤﯿﻦ‪ .‬ب‪ -:‬ﺛّﻢ اﻟﺸﺤﻢ ﺛّﻢ اﻟﺴﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪87 :‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ َأْرَﻃُﺐ َﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن َﻓﺎﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟـﱠﺪُم‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺴِﻤﯿُﻦ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺸْﺤُﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱡﻨَﺨﺎُع‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻟَْﺤُﻢ اﻟﺜﱠْﺪِي‪َ ،‬واُﻷﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺮَﺋُﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﮑﺒُِﺪ‪،‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﻄَﺤﺎُل‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﺘﺎِن‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ »‪ ،«1‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ِْﺠﻠُْﺪ‪.‬‬
‫َﻫـ َﺬا ُﻫَﻮ اﻟﺘﱠْﺮﺗِﯿُﺐ اﻟ ﱠِﺬي َرﺗﱠَﺒُﻪ »ـَﺟ ﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪ .‬و ﻟَِﮑْﻦ َﯾِﺠُﺐ أن َﺗْﻌَﻠَﻢ َأﱠن اﻟﱢﺮَﺋـَﮥ ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮَﻫﺎ َو َﻏِﺮﯾَﺰﺗَِﻬﺎ ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﺑ َِﺮْﻃـَﺒ ٍﮥ َﺷِﺪﯾـَﺪِة اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ‪ ،‬ﻷﱠن ُﮐﱠﻞ‬
‫ُﻋْﻀٍﻮ َﺷﺒِﯿٌﻪ ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﱢي ﺑ َِﻤـ ﺎ َﯾْﻐَﺘـِﺬي »‪ «2‬ﺑ ِِﻪ‪َ ،‬و َﺷﺒِﯿٌﻪ ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ اﻟ َْﻌـ ﺎِرِض ﺑ َِﻤﺎ َﯾْﻔُﻀُﻞ ﻓِﯿِﻪ‪ .‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺮَﺋـُﮥ َﺗْﻐَﺘـِﺬي ﻣِْﻦ َأْﺳـَﺨِﻦ اﻟـﱠﺪِم َو َأْﮐَﺜِﺮِه‬
‫ُﻣَﺨﺎﻟََﻄًﮥ ﻟ ِﻠﱠﺼْﻔَﺮاِء‪َ .‬ﻓَﻌﻠﱠَﻤَﻨﺎ »‪َ «3‬ﻫَﺬا »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس« ﺑ َِﻌﯿْﻨِِﻪ »‪َ «4‬و ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ َﻗْﺪ َﯾْﺠَﺘِﻤُﻊ ﻓِﯿَﻬﺎ َﻓْﻀٌﻞ َﮐﺜِﯿٌﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ َﻋﱠﻤﺎ َﯾَﺘـَﺼ ﱠﻌُﺪ ﻣِْﻦ ﺑ َُﺨﺎَراِت اﻟ َْﺒَﺪِن َو َﻣﺎ‬
‫َﯾﻨَْﺤِﺪُر إﻟَﯿَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠَﺰﻻِت‪َ .‬و إَذا َﮐﺎَن اﻷﻣُْﺮ َﻋَﻠﯽ َﻫَﺬا َﻓﺎﻟ َْﮑﺒُِﺪ َأْرَﻃُﺐ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ َﮐﺜِﯿﺮًا ﻓِﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ‪َ .‬و اﻟﱢﺮَﺋُﮥ َأَﺷﱡﺪ اﺑ ْﺘَِﻠﺎﻟًﺎ‪َ ،‬و إْن َﮐﺎَن َدَواُم‬
‫اﻻﺑ ْﺘَِﻠﺎِل َﻗْﺪ َﯾْﺠَﻌﻠَُﻬﺎ َأْرَﻃَﺐ ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮَﻫﺎ أﯾْﻀًﺎ‪َ .‬و َﻫَﮑَﺬا َﯾِﺠُﺐ أْن َﺗْﻔَﻬَﻢ ﻣِْﻦ َﺣﺎِل اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ‬
‫َو اﻟـﱠﺪِم ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ٍﮥ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ أﱠن َﺗْﺮِﻃﯿَﺐ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اﻷـﻣِْﺮ ُﻫَﻮ َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿـِﻞ اﻟ َْﺒﱢﻞ‪َ ،‬و َﺗْﺮِﻃﯿَﺐ اﻟـﱠﺪِم ُﻫَﻮ َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿِﻞ اﻟﺘﱠْﻘِﺮﯾِﺮ ﻓِﯽ اﻟ َْﺠْﻮَﻫِﺮ‪َ ،‬ﻋَﻠﯽ أﱠن‬
‫اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱠﯽ اﻟ َْﻤﺎﺋِﱠﯽ َﻗـْﺪ َﯾُﮑﻮُن ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ َأَﺷـ ﱠﺪ ُرُﻃﻮﺑَـًﮥ‪َ .‬ﻓﺈﱠن اﻟـﱠﺪَم ﺑ َِﻤﺎ َﯾْﺴـ َﺘْﻮﻓِﯽ َﺣﱠﻈُﻪ ﻣَِﻦ اﻟﱡﻨـْﻀ ِﺞ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ ﻣِﻨُْﻪ َﺷـ ْﯽٌء َﮐﺜِﯿٌﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﮐﺎَﻧْﺖ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ اﻟ َْﻤﺎﺋِﱢﯽ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ اﻟ ﱠِﺬي اْﺳَﺘَﺤﺎَل ِإﻟَﯿِْﻪ‪َ .‬ﻓَﺴَﺘْﻌَﻠُﻢ ﺑَْﻌُﺪ أﱠن اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱠﯽ َدٌم اْﺳَﺘَﺤﺎَل ﺑَْﻌَﺾ اﻻْﺳﺘَِﺤﺎﻟَِﮥ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 65‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َوأﱠﻣﺎ َأﯾَْﺒُﺲ َﻣـ ﺎ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن َﻓـﺎﻟﱠﺸْﻌُﺮ‪ ،‬ﻷـﻧﱠُﻪ ﻣِْﻦ ﺑ ُـَﺨ ﺎٍر ُدَﺧـ ﺎﻧِﱟﯽ َﺗَﺤﻠﱠَﻞ َﻣﺎ َﮐﺎَن ﻓِﯿِﻪ ﻣِْﻦ َﺧﻠِْﻂ اﻟ ْﺒَُﺨﺎِر َو اﻧ َْﻌَﻘـ َﺪِت اﻟـﱡﺪَﺧﺎﻧِﯿﱠُﮥ اﻟﱢﺼْﺮَﻓـُﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟَﻌْﻈُﻢ ﻷﻧﱠُﻪ‬
‫َأْﺻَﻠُﺐ اﻷْﻋَﻀﺎِء‪ ،‬ﻟَِﮑﻨﱠُﻪ َأْرَﻃُﺐ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸْﻌِﺮ‪َ ،‬ﻷﱠن َﮐْﻮَن اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪِم َو َوْﺿُﻌُﻪ َوْﺿُﻊ َﻧﱠﺸﺎٍف ﻟ ِﻠﱡﺮُﻃﻮﺑَﺎِت‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﺛّﻢ اﻟﻐﻀﺮوف‪ .‬ط‪ +:‬ﺛّﻢ اﻟﻐﻀﺮوف‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻐﺘﺬي‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺘﻐّﺬي‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﻓﻌّﻠﻤﻨﺎ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﻌّﻠﻤﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺑﻌﯿﻨﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﻧﻔﺴﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪88 :‬‬
‫اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ ُﻣَﺘَﻤﱢﮑٍﻦ ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ‪َ .‬و ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ َﻣـ ﺎ َﮐـ ﺎَن اﻟَﻌْﻈُﻢ َﯾْﻐـُﺬو َﮐﺜِﯿﺮًا ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاَﻧﺎِت َو اﻟﱠﺸْﻌُﺮ ﻻ َﯾْﻐـُﺬو َﺷـ ﯿْﺌًﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ أْو َﻋَﺴـ ﯽ أْن َﯾْﻐـُﺬَو َﻧﺎِدرًا »‪ «1‬ﻣِْﻦ‬
‫ُﺟْﻤَﻠﺘَِﻬـ ﺎ َﮐَﻤـ ﺎ َﻗـْﺪ ُﻇﱠﻦ ﻣِْﻦ َأﱠن اﻟ َْﺨَﻔﺎﻓِﯿَﺶ َﺗْﻬـِﻀ ُﻤُﻪ َو ﺗُـِﺴ ﯿُﻐُﻪ‪ .‬ﻟَِﮑﻨﱠﺎ إَذا َأـَﺧ ْﺬَﻧﺎ َﻗـْﺪَرﯾِْﻦ ُﻣَﺘَﺴﺎِوَﯾﯿِْﻦ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َواﻟﱠﺸْﻌِﺮ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْزِن‪َ ،‬ﻓَﻘﱠﻄْﺮَﻧﺎُﻫَﻤﺎ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ َْﻘْﺮِع َو اﻹﻧ ْﺒِﯿِﻖ َﺳﺎَل ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َﻣﺎٌء َو ُدْﻫٌﻦ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و ﺑَِﻘَﯽ ﻟَُﻪ ﺛُْﻔٌﻞ َأَﻗﱡﻞ‪َ .‬ﻓﺎﻟ َْﻌْﻈُﻢ إذًا َأْرَﻃُﺐ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸْﻌِﺮ‪َ .‬و ﺑَْﻌَﺪ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ﻓِﯽ اﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳِﮥ اﻟ ُْﻐْﻀُﺮوُف‪ ،‬ﺛُﱠﻢ‬
‫اﻟﱢﺮﺑَﺎُط‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﻮَﺗُﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ِْﻐَﺸﺎُء‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿُﻦ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻷْوِرَدُة‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﻋَﺼُﺐ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﻋَﺼُﺐ اﻟ ِْﺤﱢﺲ‪َ .‬ﻓﺈﱠن َﻋَﺼَﺐ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َأﺑ َْﺮُد َوَأﯾَْﺒُﺲ‬
‫َﻣﻌًﺎ َﮐﺜِﯿﺮًا ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘـِﺪِل‪َ .‬و َﻋَﺼَﺐ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َأﺑ َْﺮُد َو ﻟَﯿَْﺲ َأﯾَْﺒَﺲ َﮐﺜِﯿﺮًا ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘـِﺪِل ﺑَْﻞ َﻋَﺴـ ﯽ أْن َﯾُﮑﻮَن َﻗِﺮﯾﺒًﺎ ﻣِﻨُْﻪ‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ أﯾْﻀًﺎ َﮐﺜِﯿَﺮ ﻟا ْﺒُْﻌِﺪ ﻣِﻨُْﻪ‬
‫ﻓِﯽ اﻟ َْﺒْﺮِد ﺛُﱠﻢ اﻟ ِْﺠﻠُْﺪ‪.‬‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ أْﻣِﺰَﺟِﮥ اَﻷْﺳَﻨﺎِن َو اَﻷْﺟَﻨﺎِس‬

‫اَﻷْﺳـ َﻨﺎُن َأْرﺑََﻌـ ٌﮥ ﻓِﯽ اﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ‪ِ :‬ﺳﱡﻦ اﻟﱡﻨُﻤِﻮ َو ﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ ِﺳﱠﻦ اﻟ َْﺤَﺪاﺛَِﮥ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ إﻟَﯽ َﻗِﺮﯾٍﺐ ﻣِْﻦ ﺛَﻼﺛِﯿَﻦ َﺳـ َﻨًﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ِﺳﱡﻦ اﻟ ُْﻮﻗُﻮِف‪َ :‬و ُﻫَﻮ ِﺳﱡﻦ اﻟﱠﺸَﺒﺎِب‪َ ،‬و ُﻫَﻮ‬
‫إﻟَﯽ َﻧْﺤِﻮ َﺧْﻤٍﺲ َوَﺛﻼﺛِﯿَﻦ َﺳـ َﻨًﮥ أْو َأْرﺑَِﻌﯿَﻦ َﺳَﻨًﮥ‪َ ،‬و »‪ِ «2‬ﺳﱡﻦ اﻻﻧ ِْﺤَﻄـ ﺎِط َﻣَﻊ ﺑََﻘﺎٍء ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة َو ُﻫَﻮ ِﺳﱡﻦ اﻟ ُْﻤْﮑَﺘِﻬﻠِﯿَﻦ »‪َ «3‬و ُﻫَﻮ إﻟَﯽ َﻧْﺤٍﻮ ﻣِْﻦ ِﺳﺘﱢﯿَﻦ‬
‫َﺳَﻨًﮥ‪َ ،‬وِﺳﱡﻦ اﻻﻧ ِْﺤَﻄﺎِط َﻣَﻊ ُﻇُﻬﻮِر اﻟﱠﻀْﻌِﻒ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة َو ُﻫَﻮ ِﺳﱡﻦ اﻟﱡﺸﯿُﻮِخ إﻟَﯽ آِﺧِﺮ اﻟ ُْﻌْﻤِﺮ‪.‬‬
‫ﻟَِﮑْﻦ ِﺳﱡﻦ اﻟ َْﺤَﺪاَﺛِﮥ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ ِﺳﱢﻦ اﻟﱡﻄُﻔﻮﻟَِﮥ َو ُﻫَﻮ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﻤْﻮﻟ ُﻮُد ﺑَْﻌُﺪ َﻏﯿَْﺮ ُﻣْﺴـ َﺘِﻌﱢﺪ اﻷْﻋَﻀﺎِء ﻟ ِﻠَْﺤَﺮَﮐﺎِت َو اﻟﱡﻨُﻬﻮِض‪َ ،‬و إﻟَﯽ ِﺳﱢﻦ اﻟﱠﺼَﺒﺎ َو ُﻫَﻮ‬
‫ﺑَْﻌَﺪ اﻟﱡﻨُﻬﻮِض َو َﻗﺒَْﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺎدرًا‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬واﺣﺪًا‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺛّﻢ‪ .‬ب‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﮑﺘﻬﻠﯿﻦ‪ .‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﮑﻬﻠﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪89 :‬‬
‫اﻟﱢﺸﱠﺪِة‪َ ،‬و ُﻫَﻮ أْن ﻻ َﺗُﮑﻮَن اﻷْﺳَﻨﺎُن »‪ «1‬اْﺳـ َﺘْﻮَﻓِﺖ اﻟﱡﺴُﻘﻮَط َو اﻟﻨﱠَﺒﺎَت ﺛُﱠﻢ ِﺳﱡﻦ اﻟﺘﱠَﺮْﻋُﺮِع َو ُﻫَﻮ ﺑَْﻌَﺪ اﻟﱢﺸﱠﺪِة َو َﻧَﺒﺎِت اﻷْﺳـ َﻨﺎِن َﻗﺒَْﻞ اﻟ ُْﻤَﺮاَﻫَﻘِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ِﺳﱡﻦ‬
‫اﻟ ُْﻐﻼـﻣِﯿﱠِﮥ َو اﻟﱢﺮَﻫـ ﺎِق إﻟَﯽ أْن َﯾﺒُْﻘَﻞ َوْﺟُﻬُﻪ‪ .‬ﺛُﱠﻢ ِﺳﱡﻦ اﻟ َْﻔَﺘﯽ »‪ «2‬إﻟَﯽ أْن َﯾِﻘَﻒ اﻟﱡﻨُﻤﱡﻮ‪َ .‬واﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎُن َأْﻋﻨِﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱡﻄُﻔﻮﻟَـِﮥ »‪ «3‬إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺪاَﺛِﮥ ﻣَِﺰاُﺟُﻬْﻢ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َﮐﺎﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪِل‪َ ،‬وﻓِﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ َﮐﺎﻟﱠﺰاﺋِِﺪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﺑَﯿَْﻦ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء اَﻷﻗَْﺪﻣِﯿَﻦ اْﺧﺘِﻼٌف ﻓِﯽ َﺣَﺮاَرَﺗِﯽ اﻟﱠﺼﺒِﱢﯽ َو اﻟﱠﺸﺎﱢب‪َ ،‬ﻓَﺒْﻌُﻀُﻬْﻢ َﯾَﺮي َأﱠن َﺣَﺮاَرَة اﻟﱠﺼﺒِﱢﯽ‬
‫َأَﺷﱡﺪ‪َ ،‬و ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ َﯾﻨُْﻤﻮ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و َﺗُﮑﻮُن َأﻓَْﻌﺎﻟ ُُﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸْﻬَﻮِة َو اﻟ َْﻬْﻀِﻢ َﮐَﺬﻟ َِﮏ َأْﮐَﺜَﺮ َو َأْدَوَم‪َ ،‬وﻷﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠَﮥ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘَﻔﺎَدَة ﻓِﯿِﻬْﻢ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َأْﺟَﻤُﻊ َوَأْﺣَﺪُث‪َ .‬و ﺑَْﻌـُﻀ ُﻬْﻢ َﯾَﺮي َأﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠَﮥ ﻓِﯽ اﻟﱡﺸﺒﱠﺎِن َأﻗَْﻮي ﺑ َِﮑﺜِﯿٍﺮ َﻷﱠن َدَﻣُﻬْﻢ َأْﮐَﺜُﺮ َوَأﻣَْﺘُﻦ‪َ ،‬وﻟ َِﺬﻟ َِﮏ ﯾُِﺼﯿﺒُُﻬُﻢ اﻟﱡﺮَﻋﺎُف َأْﮐَﺜَﺮ‬
‫َو َأَﺷـ ﱠﺪ‪َ ،‬وﻷَـﱠن ﻣَِﺰاَﺟُﻬْﻢ إﻟَﯽ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء َأﻣْـَﯿ ُﻞ‪َ ،‬وﻣَِﺰاَج اﻟﱢﺼﺒْـَﯿ ﺎِن إﻟَﯽ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ َأﻣْـَﯿ ُﻞ‪َ ،‬وﻷـﻧﱠُﻬْﻢ َأﻗْـَﻮي َﺣَﺮَﮐـ ﺎٍت‪َ ،‬واﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ُﮥ ﺑ ِـﺎﻟ َْﺤَﺮاَرِة‪َ ،‬وُﻫْﻢ َأﻗْـَﻮي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 66‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اْﺳـ ﺘِْﻤَﺮاًء َوَﻫـْﻀ ﻤًﺎ َوَذﻟ َِﮏ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮاَرِة‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺸْﻬَﻮُة َﻓَﻠﯿَْﺴْﺖ َﺗُﮑﻮُن ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮاَرة‪ ،‬ﺑَْﻞ ﺑ ِﺎﻟ ْﺒُُﺮوَدِة‪َ ،‬و ﻟ َِﻬـ َﺬا َﻣﺎ َﺗْﺤُﺪُث اﻟﱠﺸْﻬَﻮُة اﻟ َْﮑﻠْﺒِﯿﱠُﮥ ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اَﻷﻣِْﺮ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ ْﺒُُﺮوَدِة‪َ ،‬واﻟﱠﺪﻟ ِﯿُﻞ َﻋَﻠﯽ َأﱠن َﻫُﺆﻻِء َأَﺷﱡﺪ اْﺳﺘِْﻤَﺮاًء أﻧﱠُﻪ »‪ «4‬ﻻ ﯾُـِﺼ ﯿﺒُُﻬْﻢ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠَﻬﱡﻮِع َو اﻟ َْﻘْﯽ ِء َو اﻟﱡﺘَﺨَﻤِﮥ َﻣﺎ َﯾْﻌِﺮُض ﻟ ِﻠﱢﺼﺒَْﯿﺎِن ﻟ ُِﺴﻮِء اﻟ َْﻬْﻀِﻢ‪َ .‬و اﻟﱠﺪﻟ ِﯿُﻞ‬
‫َﻋَﻠﯽ أﱠن ﻣَِﺰاَﺟُﻬْﻢ َأﻣَْﯿُﻞ إﻟَﯽ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء‪ُ ،‬ﻫَﻮ أﱠن أﻣَْﺮاـَﺿ ُﻬْﻢ َﺣﺎﱠرٌة ُﮐﻠﱠَﻬﺎ‪َ ،‬ﮐُﺤﱠﻤﯽ اﻟ ِْﻐﱢﺐ َوَﻗﯿَْﺌُﻬْﻢ ـَﺻ ْﻔَﺮاِوﱞي‪َ .‬وأﱠﻣﺎ َأْﮐَﺜُﺮ َأﻣَْﺮاِض اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َرْﻃَﺒٌﮥ‬
‫ﺑَﺎِرَدٌة‪َ ،‬وُﺣﱠﻤَﯿﺎﺗُُﻬْﻢ ﺑَﻠَْﻐِﻤﯿﱠٌﮥ‪َ ،‬و َأْﮐَﺜُﺮ َﻣﺎ َﯾْﻘِﺬﻓُﻮَﻧُﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘْﯽ ِء ﺑَﻠَْﻐٌﻢ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟﱡﻨُﻤﱡﻮ ﻓِﯽ اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َﻓَﻠﯿَْﺲ ﻣِْﻦ ﻗُﱠﻮِة َﺣَﺮاَرﺗِِﻬْﻢ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ ﻟ َِﮑﺜَْﺮِة ُرُﻃﻮﺑَﺘِِﻬْﻢ َوأﯾْﻀًﺎ‬
‫َﻓﺈﱠن َﮐﺜَْﺮَة َﺷْﻬَﻮﺗِِﻬْﻢ َﺗُﺪﱡل َﻋَﻠﯽ ﻧُﻘَْﺼﺎِن َﺣَﺮاَرﺗِِﻬْﻢ‪َ .‬ﻫَﺬا َﻣْﺬَﻫُﺐ اﻟ َْﻔِﺮﯾَﻘﯿِْﻦ َو اْﺣﺘَِﺠﺎُﺟُﻬَﻤﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﻗﺪ‪ .:‬ب‪ ،‬آ‪ -:‬ﻗﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻔﺘﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻔﺘﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻄﻔﻮﻟﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﻔﻮﻟﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أﻧّﻪ‪ .‬ط‪ :‬أﻧّﻬﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪90 :‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ »‪َ «1‬ﯾُﺮﱡد »‪َ «2‬ﻋَﻠﯽ اﻟﱠﻄﺎﺋَِﻔَﺘﯿِْﻦ َﺟِﻤﯿﻌـًﺎ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ أﻧﱠُﻪ »‪َ «3‬ﯾَﺮي اﻟ َْﺤَﺮاَرَة ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ ُﻣَﺘَﺴﺎِوَﯾـًﮥ ﻓِﯽ اَﻷْﺻِﻞ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َﺣَﺮاَرُة اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن‬
‫َأْﮐَﺜُﺮ َﮐﱢﻤﯿﱠًﮥ َو َأَﻗﱡﻞ َﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ َأْي ِﺣـ ﱠﺪًة‪َ .‬و َﺣَﺮاَرُة اﻟﱡﺸﺒﱠﺎِن َأَﻗﱡﻞ َﮐﱢﻤﯿﱠًﮥ َو َأْﮐَﺜُﺮ َﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ أْي ِﺣـ ﱠﺪًة‪َ .‬و ﺑَﯿﺎُن َﻫـ َﺬا َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﯾُﻘﻮﻟ ُُﻪ َﻓُﻬَﻮ أْن َﯾَﺘَﻮﱠﻫَﻢ أﱠن َﺣَﺮاَرًة‬
‫َواِﺣَﺪًة ﺑ َِﻌﯿْﻨَِﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻤْﻘَﺪاِر‪ ،‬أْو ِﺟْﺴـ ﻤًﺎ ﻟَِﻄﯿﻔًﺎ َﺣﺎّرًا َواِﺣﺪًا ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﯿِْﻒ َو اﻟ َْﮑﱢﻢ َﻓَﺸﺎ َﺗﺎَرًة ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫٍﺮ َرْﻃٍﺐ َﮐﺜِﯿٍﺮ َﮐﺎﻟ َْﻤﺎِء‪َ ،‬و َﻓَﺸﺎ ُأْﺧَﺮي ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫٍﺮ‬
‫َﯾﺎﺑ ٍِﺲ َﻗﻠِﯿٍﻞ َﮐﺎﻟ َْﺤَﺠِﺮ‪َ ،‬و إَذا َﮐﺎَن َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َﻓﺈﻧﱠﺎ َﻧِﺠُﺪ ِﺣﯿَﻨﺌٍِﺬ »‪ «4‬اﻟ ْـَﺤ ﺎﱠر اﻟ َْﻤـ ﺎﺋِﱠﯽ َأْﮐَﺜَﺮ َﮐﱢﻤﯿﱠًﮥ َو َأﻟ َْﯿَﻦ َﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ‪َ ،‬و اﻟ َْﺤﺎﱠر اﻟ َْﺤَﺠِﺮﱠي َأَﻗﱠﻞ َﮐﱢﻤﯿﱠًﮥ َو َأَﺣﱠﺪ‬
‫َﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ‪َ .‬و َﻋَﻠﯽ َﻫـ َﺬا َﻓِﻘْﺲ ُوُﺟﻮَد اﻟ َْﺤﺎﱢر ﻓِﯽ اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َو اﻟﱡﺸﺒﱠﺎِن‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎَن إﻧﱠَﻤﺎ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪوَن »‪ «5‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ اﻟ َْﮑﺜِﯿِﺮ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة‪َ ،‬و ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة ﻟَْﻢ‬
‫َﯾْﻌِﺮْض ﻟََﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻷْﺳـ َﺒﺎِب َﻣﺎ ﯾُْﻄِﻔﺌَُﻬﺎ‪َ .‬ﻓﺈﱠن اﻟﱠﺼﺒِﱠﯽ ُﻣْﻤِﻌٌﻦ ﻓِﯽ اﻟﺘﱠَﺰﱡﯾِﺪ َو ُﻣَﺘَﺪﱢرٌج ﻓِﯽ اﻟﱡﻨُﻤﱢﻮ َو ﻟَْﻢ َﯾِﻘْﻒ ﺑَْﻌُﺪ‪َ ،‬ﻓَﮑﯿَْﻒ َﯾَﺘَﺮاَﺟُﻊ؟ َو أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺸﺎﱡب َﻓَﻠْﻢ َﯾَﻘْﻊ‬
‫ﻟَُﻪ َﺳـ َﺒٌﺐ َﯾِﺰﯾـُﺪ ﻓِﯽ َﺣَﺮاَرﺗِِﻪ اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ َوﻻ أﯾْﻀًﺎ َوَﻗَﻊ ﻟَُﻪ َﺳـ َﺒٌﺐ ﯾُْﻄِﻔﺌَُﻬﺎ ﺑَْﻞ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة ُﻣْﺴـ َﺘْﺤَﻔَﻈٌﮥ ﻓِﯿِﻪ ﺑ ُِﺮُﻃﻮﺑٍَﮥ َأَﻗﱠﻞ َﮐﱢﻤﯿﱠًﮥ َو َﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ َﻣﻌًﺎ إﻟَﯽ أْن‬
‫َﺗْﺄُﺧَﺬ »‪ «7» «6‬ﻓِﯽ اﻻﻧ ِْﺤَﻄﺎِط‪َ .‬و ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﻗِﻠﱠُﮥ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ ﺗَُﻌﱡﺪ ﻗِﻠﱠًﮥ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اْﺳـ ﺘِْﺤَﻔﺎِظ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َو ﻟَِﮑْﻦ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﱡﻨُﻤﱢﻮ‪َ ،‬ﻓَﮑَﺄﱠن اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑََﮥ‬
‫َﺗُﮑﻮُن َأﱠوﻟًﺎ ﺑ َِﻘْﺪٍر َﺗِﻔﯽ »‪ «8‬ﺑ ِِﮑَﻠﺎ اﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ »‪،«9‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ +:‬ﻓﺎﻧﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬ﻓﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﯾﺮد‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ +:‬ذﻟﮏ اﻧّﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬ذﻟﮏ اﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬اﻟﻤﺎء‪ .‬ب‪ +:‬اﻟﻤﺎء‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬ﯾﺘﻮﻟﺪون‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻮﻟّﺪوا‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺄﺧﺬ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺄﺧﺬ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ -:‬اﻟﺤﺮارة‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬اﻟﺤﺮارة‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ :‬ﯾﻔﯽ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﮑﻼ اﻷﻣﺮﯾﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﻪ ﮐﻼ اﻷﻣﺮﯾﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﺑﮑﻼﻫﻤﺎ ﻻ ﺑﺄﺣﺪ اﻷﻣﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪91 :‬‬
‫َﻓَﯿُﮑﻮُن ﺑ َِﻘْﺪِر َﻣﺎ َﺗْﺤَﻔُﻆ »‪ «1‬اﻟ َْﺤَﺮاَرَة َو َﺗْﻔُﻀُﻞ »‪ «2‬أﯾْﻀًﺎ ﻟ ِﻠﱡﻨُﻤﱢﻮ »‪ «3‬ﺛُﱠﻢ َﺗِﺼﯿُﺮ ﺑ َِﺄَﺧَﺮٍة »‪ «4‬ﺑ َِﻘْﺪِر ﻟَﺎ َﺗِﻔﯽ »‪ «5‬ﺑ ِِﮑَﻠﺎ اَﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ »‪ ،«6‬ﺛُﱠﻢ َﺗِﺼﯿُﺮ ﺑ َِﻘْﺪٍر ﻻ‬
‫َﺗِﻔﯽ »‪َ «7‬و ﻻـ ﺑ َِﺄَﺣـ ِﺪ اﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ‪ ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ ﺑ َِﺤﯿُْﺚ َﺗِﻔﯽ ﺑ َِﺄـَﺣ ِﺪ اﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ ُدوَن اﻵَﺧِﺮ‪َ .‬و ُﻣَﺤﺎٌل َأْن ﯾَُﻘﺎَل إﻧﱠَﻬﺎ َﺗِﻔﯽ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠﻨِْﻤـَﯿ ِﮥ َو ﻻ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 67‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﺗِﻔﯽ ﺑ ِِﺤﻔْـِﻆ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ‪َ ،‬ﻓـﺈﻧﱠُﻪ َﮐﯿَْﻒ َﯾِﺰﯾـُﺪ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺸْﯽء َﻣـ ﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﯾُْﻤِﮑﻨُُﻪ أْن َﯾْﺤَﻔـَﻆ اَﻷْﺻـ َﻞ؟ َﻓَﺒِﻘَﯽ أْن َﯾُﮑﻮَن إﻧﱠَﻤﺎ َﺗِﻔﯽ ﺑ ِِﺤﻔِْﻆ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة‬
‫اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ »‪َ «8‬و ﻻ َﺗِﻔﯽ ﺑ ِﺎﻟﱡﻨُﻤﱢﻮ‪َ .‬و َﻣْﻌﻠُﻮٌم أﱠن َﻫَﺬا اﻟِﺴﱠﻦ ُﻫَﻮ ِﺳﱡﻦ اﻟﱠﺸَﺒﺎِب‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ َﻗْﻮُل اﻟ َْﻔِﺮﯾِﻖ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪ :‬أﱠن اﻟﱡﻨُﻤﱠﻮ ﻓِﯽ اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن إﻧﱠَﻤﺎ ُﻫَﻮ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ ُدوَن اﻟ َْﺤَﺮاَرِة‪َ ،‬ﻓَﻘْﻮٌل ﺑَﺎِﻃٌﻞ‪َ .‬و َذﻟ َِﮏ ﻷﱠن اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑََﮥ َﻣﺎﱠدٌة ﻟ ِﻠﱡﻨُﻤﱢﻮ‪َ ،‬و اﻟ َْﻤﺎﱠدُة‬
‫ﻻ َﺗﻨَْﻔِﻌُﻞ َوﻻ َﺗَﺘَﺨﻠﱠُﻖ ﺑ َِﻨْﻔِﺴَﻬﺎ‪ ،‬ﺑَْﻞ ِﻋﻨَْﺪ ﻓِْﻌِﻞ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﻔﺎِﻋَﻠِﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ‪ ،‬واﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﻔﺎِﻋَﻠُﮥ َﻫﺎُﻫَﻨﺎ ِﻫَﯽ َﻧْﻔٌﺲ أْو َﻃﺒِﯿَﻌٌﮥ ﺑ ِﺈْذِن اﻟﻠﱠِﻪ َﻋﱠﺰ َوَﺟﱠﻞ‪َ ،‬و ﻻ َﺗْﻔَﻌُﻞ إﻟ ﱠﺎ ﺑ ِﺂﻟٍَﮥ‬
‫»‪ِ «9‬ﻫَﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠُﮥ‪َ .‬و َﻗْﻮﻟ ُُﻬْﻢ أﯾْﻀـًﺎ‪ :‬إﱠن ﻗُﱠﻮَة اﻟﱠﺸْﻬَﻮِة ﻓِﯽ اﻟﱢﺼﺒْـَﯿ ﺎِن إﻧﱠَﻤـ ﺎ ِﻫَﯽ ﻟ َِﺒْﺮِد اﻟ ِْﻤَﺰاِج َﻗْﻮٌل ﺑَﺎـِﻃ ٌﻞ‪َ .‬ﻓـﺈﱠن ﺗِﻠْـَﮏ اﻟﱠﺸْﻬَﻮَة اﻟ َْﻔﺎـِﺳ َﺪَة اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﺗُﮑﻮُن ﻟ َِﺒْﺮِد اﻟ ِْﻤَﺰاِج ﻻـ َﯾُﮑﻮُن َﻣَﻌَﻬـ ﺎ اْﺳـ ﺘِْﻤَﺮاٌء َواْﻏﺘِـَﺬاٌء‪َ .‬واﻻْﺳـ ﺘِْﻤَﺮاُء ﻓِﯽ اﻟﱢﺼﺒْـَﯿ ﺎِن ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اَﻷْوَﻗـﺎِت َﻋَﻠﯽ َأْﺣَﺴِﻦ َﻣﺎ َﯾُﮑﻮُن‪َ ،‬و ﻟَْﻮﻻ َذﻟ َِﮏ ﻟََﻤﺎ‬
‫َﮐﺎﻧُﻮا ﯾُﻮِرُدوَن ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒَﺪِل اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ اﻟ ِْﻐَﺬاُء َأْﮐَﺜَﺮ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ َﺣﺘﱠﯽ َﯾﻨُْﻤَﻮ‪َ ،‬و ﻟَِﮑﻨﱠُﻬْﻢ َﻗْﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺤﻔﻆ‪ .‬آ‪ ،‬ب‪ :‬ﺗﺤﻔﻆ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻔﻀﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻔﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻠﻨﻤﻮ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻨﻤﻮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬ﺑﺄﺧﺮة‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺂﺧﺮة‪ .‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺎﺧﺮه‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬ﯾﻔﯽ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﮑﻼ اﻷﻣﺮﯾﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﻪ ﮐﻼ اﻷﻣﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬ﺛّﻢ ﺗﺼﯿﺮ ﺑﻘﺪر ﻻ ﺗﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ +:‬اﻟﻐﺮﯾﺰﯾﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬اﻟﻐﺮﯾﺰﯾﮥ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ +:‬و اﻵﻟﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬و اﻵﻟﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪92 :‬‬
‫َﯾْﻌِﺮُض ﻟَُﻬْﻢ ُﺳﻮُء اْﺳـ ﺘِْﻤَﺮاﺋِِﻬْﻢ ﻟ َِﺸـ َﺮِﻫِﻬْﻢ َو ُﺳﻮِء ﺗَْﺮﺗِﯿﺒِِﻬْﻢ »‪ «1‬ﻟ َِﻤْﻄُﻌﻮﻣِِﻬْﻢ َو َﺗَﻨﺎُوﻟ ِِﻬُﻢ اﻷْﺷـ َﯿﺎَء اﻟﱠﺮِدﯾَﺌـَﮥ َو اﻟﱠﺮْﻃـَﺒ َﮥ َو اﻟَﮑﺜِﯿَﺮَة َو َﺣَﺮَﮐﺎﺗِِﻬُﻢ اﻟ َْﻔﺎِﺳَﺪِة‬
‫َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ‪َ ،‬ﻓﻠَِﻬَﺬا »‪َ «2‬ﺗْﺠَﺘِﻤُﻊ ﻓِﯿِﻬْﻢ ﻓُُﻀﻮٌل َأْﮐَﺜُﺮ‪َ ،‬و َﯾْﺤَﺘـﺎُﺟﻮَن إﻟَﯽ َﺗﻨِْﻘـَﯿ ٍﮥ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ِرَﺋﺎﺗِِﻬْﻢ‪َ ،‬و ﻟـَﺬﻟ َِﮏ َﻧَﻔُﺴـ ُﻬْﻢ »‪َ «3‬أَﺷﱡﺪ َﺗَﻮاﺗُﺮًا َو ُﺳـ ْﺮَﻋًﮥ‪،‬‬
‫َوﻟَﯿَْﺲ ﻟَُﻪ ِﻋَﻈٌﻢ ﻷﱠن ﻗُﱠﻮَﺗُﻬْﻢ ﻟَْﻢ َﺗﺘِﱠﻢ‪َ .‬ﻓَﻬَﺬا ُﻫَﻮ اﻟَﻘْﻮُل ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِج اﻟﱠﺼﺒِﱢﯽ َو اﻟﱠﺸﺎﱢب َﻋَﻠﯽ َﺣَﺴِﺐ َﻣﺎ َﺗَﮑﱠﻔَﻞ »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس« ﺑ َِﺒَﯿﺎﻧِِﻪ »‪َ «4‬وَﻋﺒﱠْﺮَﻧﺎ َﻋﻨُْﻪ‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ َﯾِﺠُﺐ أْن َﺗْﻌَﻠَﻢ أﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة ﺑَْﻌـَﺪ ُﻣـﱠﺪِة ِﺳﱢﻦ اﻟ ُْﻮﻗُـﻮِف َﺗْﺄُﺧـ ُﺬ ﻓِﯽ اﻻﻧ ْﺘَِﻘـ ﺎِص ﻟ ِﺎﻧ ْﺘَِﺸـ ﺎِف اﻟ َْﻬَﻮاِء اﻟ ُْﻤِﺤﯿـِﻂ َﻣﺎﱠدَﺗَﻬـ ﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـُﮥ‪َ ،‬وُﻣَﻌـ ﺎَوَﻧِﮥ‬
‫اﻟ َْﺤَﺮاَرِة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ »‪ «5‬أﯾْﻀًﺎ ﻣِْﻦ َداِﺧٍﻞ‪َ ،‬وُﻣَﻌﺎـَﺿ َﺪِة اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت اﻟ ْـَﺒ َﺪﻧِﯿﱠِﮥ َواﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ اﻟﱠﻀُﺮوِرﯾﱠِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤِﻌﯿَﺸِﮥ ﻟَُﻪ »‪َ ،«6‬وَﻋْﺠِﺰ اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ َﻋْﻦ‬
‫ُﻣَﻘﺎَوَﻣـ ِﮥ َذﻟ َِﮏ َداﺋِﻤًﺎ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﺟِﻤﯿَﻊ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ ِْﺠْﺴـ َﻤﺎﻧِﯿﱠِﮥ ُﻣَﺘَﻨﺎِﻫـَﯿ ٌﮥ‪َ .‬ﻓَﻘْﺪ َﺗَﺒﯿﱠَﻦ »‪َ «7‬ذﻟ ِـَﮏ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ َﻓﻼـ َﯾُﮑﻮُن ﻓِْﻌﻠَُﻬـ ﺎ ﻓِﯽ اِﻹﯾَﺮاِد َداﺋِﻤًﺎ‪َ .‬ﻓَﻠْﻮ‬
‫َﮐﺎَﻧْﺖ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة »‪ «8‬أﯾْﻀًﺎ َﻏﯿَْﺮ ُﻣَﺘَﻨﺎِﻫـَﯿ ٍﮥ َوَﮐﺎَﻧْﺖ َداﺋَِﻤـ َﮥ اِﻹﯾَﺮاِد‪ ،‬ﻟ ِـَﺒ َﺪِل َﻣﺎ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴَﻮاِء ﺑ ِِﻤْﻘَﺪاٍر َواِﺣٍﺪ َوﻟَِﮑْﻦ َﮐﺎَن اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠُﻞ ﻟَﯿَْﺲ ﺑ ِِﻤْﻘَﺪاٍر‬
‫َواِﺣـ ٍﺪ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﯾْﺰَداُد َداﺋِﻤًﺎ ُﮐﱠﻞ َﯾْﻮٍم ﻟ َِﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟ ْـَﺒ َﺪُل ﯾَُﻘﺎِوُم اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠَﻞ »‪َ ،«9‬وﻟَِﮑِﻦ »‪ «10‬اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠُﻞ ﯾُﻔْﻨِﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـَﮥ‪َ ،‬ﻓَﮑﯿَْﻒ َواَﻷﻣَْﺮاِن ِﮐﻼُﻫَﻤﺎ ُﻣَﺘَﻈﺎِﻫَﺮاِن‬
‫َﻋَﻠﯽ َﺗْﻬﯿَِﺌِﮥ اﻟﱡﻨْﻘَﺼﺎِن َو اﻟﺘﱠَﺮاُﺟِﻊ؟ َوإذا َﮐﺎَن ﮐَﺬﻟ َِﮏ َﻓَﻮاِﺟٌﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺮﺗﯿﺒﻬﻢ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺮﺑﯿﺘﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﻣﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ -:‬ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﻔﺴﻬﻢ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺒﻀﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺒﯿﺎﻧﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺒﯿﺎﻧﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‪ .‬ج‪ :‬ﯾﮑﻔﻞ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ +:‬اﻟﺘﯽ ﻫﯽ‪ .‬ط‪ -:‬اﻟﺘﯽ ﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 68‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ :‬ﺗﺒﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺒﺮﻫﻦ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﺒﺮﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻮة‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﻮي‪.‬‬
‫)‪ (9‬ب‪ :‬اﻟﺘﺤّﻠﻞ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﺤﻠﻞ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ب‪ :‬و ﻟﮑﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬و ﻟﮑﺎن‪ .‬آ‪ :‬ﺑﻞ ﮐﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪93 :‬‬
‫َﺿُﺮوَرًة أْن َﺗْﻔَﻨﯽ »‪ «1‬اﻟ َْﻤﺎﱠدُة‪َ ،‬ﻓَﺘﻨَْﻄِﻔُﺊ »‪ «2‬اﻟ َْﺤَﺮاَرُة َوُﺧُﺼﻮﺻـًﺎ إَذا َﮐﺎَن ﯾُِﻌﯿُﻦ »‪ «3‬اﻧ ِْﻄَﻔﺎَءَﻫﺎ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ َﻏْﻮِر »‪ «4‬اﻟ َْﻤﺎﱠدِة َﺳـ َﺒٌﺐ آَﺧُﺮ َوُﻫَﻮ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَُﮥ‬
‫اﻟ َْﻐِﺮﯾَﺒُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﺤُﺪُث َداﺋِﻤًﺎ ﻟ َِﻌَﺪِم ﺑََﺪِل »‪ «5‬اﻟ ِْﻐَﺬاِء اﻟ َْﻬِﻀِﻢ‪َ ،‬ﻓﯿُِﻌﯿُﻦ َﻋَﻠﯽ اﻧ ِْﻄَﻔﺎﺋَِﻬﺎ ﻣِْﻦ َوْﺟَﻬﯿِْﻦ َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﺨﻨِْﻖ َو اﻟ َْﻐْﻤِﺮ‪َ ،‬واﻵَﺧُﺮ ﺑ ُِﻤَﻀﺎﱠدِة اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠِﮥ‬
‫ﻷـﱠن ﺗِﻠَْﮏ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـَﮥ َﺗُﮑﻮُن ﺑَﻠَْﻐِﻤﯿﱠًﮥ ﺑَﺎِرَدًة‪َ ،‬وَﻫـ َﺬا ُﻫَﻮ اﻟ َْﻤْﻮُت اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ اﻟ ُْﻤَﺆﱠﺟُﻞ ﻟ ُِﮑﱢﻞ َﺷـ ْﺨٍﺺ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ اﻷﱠوِل إﻟَﯽ َﺣـ ﱟﺪ َﺗـَﻀ ﱠﻤَﻨُﻪ ﻗُﱠﻮﺗُُﻪ ﻓِﯽ‬
‫ِﺣْﻔِﻆ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ‪.‬‬
‫َوﻟ ُِﮑﱟﻞ ﻣِﻨُْﻬْﻢ َأَﺟٌﻞ ُﻣَﺴ‪‬ﻤﯽ َوﻟ ُِﮑﱢﻞ َأَﺟٍﻞ ِﮐَﺘﺎٌب »‪َ «6‬وُﻫَﻮ ُﻣْﺨَﺘﻠٌِﻒ ﻓِﯽ اﻷْﺷَﺨﺎِص ﻻْﺧﺘِﻼِف اﻷﻣِْﺰَﺟِﮥ‪َ ،‬ﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ اﻵَﺟﺎُل اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ‪َ ،‬وَﻫﺎُﻫَﻨﺎ آَﺟﺎٌل‬
‫اْﺧﺘَِﺮاﻣِﯿﱠٌﮥ َﻏﯿُْﺮَﻫـ ﺎ‪َ ،‬وِﻫَﯽ ُأْﺧَﺮي َوُﮐﱞﻞ ﺑ َِﻘـ َﺪٍر‪َ ،‬ﻓﺎﻟ َْﺤﺎِﺻُﻞ إذًا ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬا أﱠن َأﺑ ْـَﺪاَن اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َو اﻟﱡﺸﺒﱠﺎِن َﺣﺎﱠرٌة ﺑ ِﺎْﻋﺘِـَﺪاٍل‪َ ،‬وَأﺑ ْـَﺪاَن اﻟ ُْﮑُﻬﻮِل َو ﻟا َْﻤَﺸﺎﯾِِﺦ‬
‫ﺑَﺎِرَدٌة‪َ .‬و ﻟَِﮑْﻦ َأﺑ ْـَﺪاُن اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َأْرَﻃُﺐ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪِل ﻟ َِﺄْﺟِﻞ اﻟﱡﻨُﻤﱢﻮ َو َﯾُﺪﱡل َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻟﺘﱠْﺠِﺮﺑَُﮥ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ﻣِْﻦ ﻟ ِﯿِﻦ »‪ِ «7‬ﻋَﻈﺎﻣِِﻬْﻢ َو َأْﻋَﺼﺎﺑ ِِﻬْﻢ »‪َ .«8‬و اﻟ ِْﻘَﯿﺎُس‬
‫َوُﻫَﻮ ﻣِْﻦ ﻗُْﺮِب َﻋْﻬِﺪِﻫْﻢ ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َواﻟﱠﺪِم »‪َ «9‬واﻟﱡﺮوِح اﻟ ْﺒَُﺨﺎِرﱢي‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﮑُﻬﻮُل َو اﻟ َْﻤَﺸﺎﯾُِﺦ ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ َﻓﺈﻧﱠُﻬْﻢ َﻣَﻊ أﻧﱠُﻬْﻢ َأﺑ َْﺮُد َﻓُﻬْﻢ َأﯾَْﺒُﺲ‪ ،‬ﯾُْﻌَﻠُﻢ َذﻟ َِﮏ‬
‫ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﺠِﺮﺑَِﮥ ﻣِْﻦ ـَﺻ ﻼﺑَِﮥ ِﻋَﻈﺎﻣِِﻬْﻢ َوَﻧْﺸِﻒ »‪ُ «10‬ﺟﻠُﻮِدِﻫْﻢ َو ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس ﻣِْﻦ ﺑ ُْﻌـِﺪ َﻋْﻬـِﺪِﻫْﻢ ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َو اﻟـﱠﺪِم َو اﻟﱡﺮوح اﻟ ْﺒَُﺨﺎِرﱢي‪ .‬ﺛُﱠﻢ اﻟﻨﱠﺎِرﯾﱠُﮥ ُﻣَﺘَﺴﺎِوَﯾٌﮥ ﻓِﯽ‬
‫اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َواﻟﱡﺸﺒﱠﺎِن َواﻟ َْﻬَﻮاﺋِﯿﱠُﮥ َواﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠُﮥ ﻓِﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻔﻨﯽ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﻔﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﺑﻞ ﯾﻄﻔﺊ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﺘﻨﻄﻔﺊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ب‪ -:‬ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬ﻋﻮز‪ .‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻏﻮر‪ .‬ب‪ :‬ﻋﻮن‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ +:‬ﺑﺪل‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬ﺑﺪل‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ -:‬و ﻟﮑﻞ اﺟﻞ ﮐﺘﺎب‪ .‬ب‪ +:‬و ﻟﮑﻞ اﺟﻞ ﮐﺘﺎب‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﻦ‪ .‬آ‪ :‬ﻟﻤﺲ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أﻋﺼﺎﺑﻬﻢ‪ .‬آ‪ :‬أﻋﻀﺎﺋﻬﻢ )و ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ(‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ +:‬و اﻟﺪم‪ .‬ب‪ -:‬و اﻟﺪم‪.‬‬
‫)‪ (10‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﺸﻒ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺸﻒ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪94 :‬‬
‫اﻟﱢﺼﺒْـَﯿ ﺎِن َأْﮐَﺜُﺮ‪َ ،‬و اَﻷْرـِﺿ ﯿﱠُﮥ ﻓِﯽ اﻟ ُْﮑُﻬﻮِل َواﻟ َْﻤَﺸﺎﯾِـِﺦ َأْﮐَﺜُﺮ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪ «1‬ﻓِﯿِﻬَﻤـ ﺎ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ﻓِﯽ َﻣَﺸﺎﯾِـَﺦ َأْﮐَﺜُﺮ‪َ .‬و اﻟﱠﺸﺎﱡب ُﻣْﻌَﺘـِﺪُل اﻟ ِْﻤَﺰاِج َﻓْﻮَق اْﻋﺘِـَﺪاِل‬
‫اﻟﱠﺼﺒِﱢﯽ‪ ،‬ﻟَِﮑﻨﱠُﻪ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﱠﺼﺒِﱢﯽ َﯾﺎﺑ ُِﺲ اﻟ ِْﻤَﺰاِج‪َ ،‬و ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﱠﺸﯿِْﺦ َواﻟ َْﮑْﻬِﻞ َﺣﺎﱡر اﻟ ِْﻤَﺰاِج‪َ ،‬و اﻟﱠﺸﯿُْﺦ‬
‫َأﯾَْﺒُﺲ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸﺎﱢب‪َ ،‬و اﻟ َْﮑْﻬُﻞ ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِج َأْﻋَﻀﺎﺋِِﻪ »‪ «2‬اَﻷْﺻﻠِﯿﱠِﮥ َو َأْرَﻃُﺐ ﻣِﻨُْﻬﻤﺎ ﺑ ِﺎﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ اﻟ َْﻐِﺮﯾَﺒِﮥ اﻟ َْﺒﺎﻟ ﱠِﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻷْﺟَﻨﺎُس ﻓِﯽ اْﺧﺘِﻼِف َأﻣِْﺰَﺟﺘَِﻬﺎ َﻓﺈﱠن اﻹَﻧﺎَث َأﺑ َْﺮُد َأﻣِْﺰَﺟًﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺬُﮐﻮِر‪َ ،‬و ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ َﻗـُﺼ ْﺮَن َﻋِﻦ اﻟﱡﺬُﮐﻮِر ﻓِﯽ اﻟ َْﺨﻠِْﻖ‪َ ،‬وَأْرَﻃُﺐ َﻓﻠَِﺒْﺮِد ﻣَِﺰاِﺟِﻬﱠﻦ‬
‫َﺗْﮑﺜُُﺮ ﻓُُﻀﻮﻟ ُُﻬﱠﻦ‪َ ،‬و ﻟ ِِﻘﻠﱠِﮥ ِرَﯾﺎـَﺿ ﺘِِﻬﱠﻦ َﺟَﻮاِﻫُﺮ »‪ «3‬ﻟ ُُﺤﻮﻣِِﻬﱠﻦ َأْﺳـَﺨُﻒ‪َ ،‬و إْن َﮐﺎَن ﻟَْﺤُﻢ اﻟﱠﺮُﺟِﻞ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ َﺗْﺮِﮐﯿﺒِِﻪ ﺑ َِﻤﺎ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ َأْﺳـَﺨَﻒ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ﻟ َِﮑَﺜﺎَﻓﺘِِﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 69‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َأَﺷﱡﺪ َﺗَﺒﱡﺮءًا »‪ «4‬ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨُْﻔُﺬ ﻓِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌُﺮوِق َو ﻟ ِﯿِﻒ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ .‬و َأْﻫُﻞ اﻟ ْﺒِﻼِد اﻟﱢﺸَﻤﺎﻟ ِﯿﱠِﮥ َأْرَﻃُﺐ‪َ ،‬و َأْﻫُﻞ اﻟﱢﺼَﻨﺎَﻋِﮥ اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠِﮥ َأْرَﻃُﺐ‪َ .‬و اﻟ ﱠِﺬﯾﻦ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻔﻮَﻧُﻬْﻢ‬
‫َﻓَﻌَﻠﯽ اﻟ ِْﺨﻼِف‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ َﻋﻼَﻣﺎُت اﻷﻣِْﺰَﺟِﮥ َﻓَﺴَﻨْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ َﺣﯿُْﺚ َﻧْﺬُﮐُﺮ اﻟ َْﻌﻼَﻣﺎِت اﻟ ُْﮑﻠﱢﯿﱠَﮥ َو اﻟ ُْﺠْﺰﺋِﯿﱠَﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أﻋﻀﺎﺋﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻷﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﺟﻮﻫﺮ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺟﻮاﻫﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﺒّﺮءًا‪ .‬ج‪ :‬ﺗﺒﺮي‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺒﺮدًا‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪95 :‬‬
‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ اَﻷْﺧﻼِط َو ُﻫَﻮ َﻓْﺼﻼِن‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ِﻓﯽ َﻣﺎِﻫﱠﯿِﮥ اْﻟِﺨْﻠِﻂ َو َأْﻗَﺴﺎِﻣِﻪ‬

‫اﻟ ِْﺨﻠُْﻂ‪ِ :‬ﺟْﺴٌﻢ َرْﻃٌﺐ َﺳـ ّﯿﺎٌل َﯾْﺴـ َﺘِﺤﯿُﻞ إﻟَﯿِْﻪ اﻟ ِْﻐَﺬاُء َأﱠوﻟًﺎ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨُْﻪ ِﺧﻠٌْﻂ َﻣْﺤُﻤﻮٌد َو ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﻣِْﻦ َﺷْﺄﻧِِﻪ أْن َﯾِﺼﯿَﺮ ُﺟْﺰءا ﻣِْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟ ُْﻤْﻐَﺘِﺬي َوْﺣَﺪُه أوْ‬
‫َﻣَﻊ َﻏﯿِْﺮِه‪َ ،‬و ُﻣَﺘَﺸـ ﺒﱢﻬًﺎ ﺑ ِِﻪ َوْﺣـ َﺪُه أْو َﻣَﻊ َﻏﯿِْﺮِه‪َ .‬وﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ ﺳﺎّدًا ﺑََﺪَل َﺷـ ْﯽٍء ﻣِﱠﻤﺎ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ ﻣِﻨُْﻪ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻓْﻀٌﻞ َو ِﺧﻠٌْﻂ َرِديٌء َو ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﻟَﯿَْﺲ ﻣِْﻦ َﺷْﺄﻧِِﻪ‬
‫َذﻟ َِﮏ َأْو َﯾْﺴَﺘِﺤﯿَﻞ ﻓِﯽ اﻟﻨﱠﺎِدِر إﻟَﯽ اﻟ ِْﺨﻠِْﻂ اﻟ َْﻤْﺤُﻤﻮِد‪َ ،‬و َﯾُﮑﻮُن َﺣﱡﻘُﻪ َﻗﺒَْﻞ َذﻟ َِﮏ أْن ﯾُْﺪَﻓَﻊ َﻋِﻦ اﻟ َْﺒَﺪِن َو ﯾُﻨَْﻔَﺾ‪.‬‬
‫َو َﻧُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن ُرُﻃﻮﺑَﺎِت اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻣِﻨَْﻬﺎ َأﱠوﻟ ِﱞﯽ َو ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺛَﺎﻧِـَﯿ ٌﮥ‪َ .‬ﻓﺎَﻷﱠوﻟ ِﱡﯽ‪ِ :‬ﻫَﯽ اَﻷْﺧﻼُط اَﻷْرﺑََﻌـ ُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻧـْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ‪ :‬ﻗِْﺴـ َﻤﺎِن‪ :‬إﱠﻣﺎ ﻓُُﻀﻮٌل َو إﱠﻣﺎ َﻏﯿُْﺮ‬
‫ﻓُُﻀﻮٍل‪َ .‬و اﻟ ُْﻔُﻀﻮُل َﺳـ َﻨْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ‪َ .‬و اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﺑ ُِﻔُﻀﻮٍل ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ اْﺳـ َﺘَﺤﺎﻟَْﺖ َﻋْﻦ َﺣﺎﻟَـِﮥ اﻻﺑ ْﺘِـَﺪاِء َو َﻧَﻔـ َﺬْت ﻓِﯽ اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء‪ ،‬إﻟّﺎ َأﻧﱠَﻬﺎ ﻟَْﻢ َﺗـِﺼ ْﺮ ﺟْﺰَء‬
‫ُﻋْﻀٍﻮ ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة ﺑ ِﺎﻟ ِْﻔْﻌِﻞ اﻟﺘﱠﺎﱢم َو ِﻫَﯽ َأْﺻَﻨﺎٌف َأْرﺑََﻌٌﮥ‪:‬‬
‫َأَﺣُﺪَﻫﺎ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَُﮥ اﻟ َْﻤْﺤُﺼﻮَرُة ﻓِﯽ َﺗَﺠﺎِوﯾِﻒ َأْﻃَﺮاِف اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟﱢﺼَﻐﺎِر اﻟ ُْﻤَﺠﺎِوَرِة ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء اَﻷْﺻﻠِﯿﱠِﮥ اﻟﱠﺴﺎﻗَِﯿِﮥ ﻟََﻬﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ‪ :‬اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ ُﻣﻨَْﺒﺜﱠٌﮥ ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اَﻷْﺻـ ﻠِﯿﱠِﮥ ﺑ َِﻤﻨِْﺰﻟَِﮥ اﻟﱠﻄﱢﻞ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ُﻣْﺴـ َﺘِﻌﱠﺪٌة َﻷْن َﺗْﺴـ َﺘِﺤﯿَﻞ ِﻏَﺬاًء إَذا َﻓَﻘَﺪ اﻟ َْﺒَﺪُن اﻟ ِْﻐَﺬاَء َوَﻷْن َﺗﺒَُﻞ »‪«1‬‬
‫اﻷْﻋَﻀﺎَء إَذا َﺟﱠﻔَﻔَﻬﺎ َﺳَﺒٌﺐ ﻣِْﻦ َﺣَﺮَﮐٍﮥ َﻋﻨِﯿَﻔٍﮥ َأْو َﻏﯿِْﺮَﻫﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺒّﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﺒﺘّﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪96 :‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ‪ :‬اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَُﮥ اﻟَﻘِﺮﯾَﺒُﮥ اﻟ َْﻌْﻬِﺪ ﺑ ِﺎﻻﻧ ِْﻌَﻘﺎِد‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ ِﻏَﺬاٌء اْﺳـ َﺘَﺤﺎَل إﻟَﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻷْﻋَﻀﺎِء ﻣِْﻦ َﻃِﺮﯾِﻖ اﻟ ِْﻤَﺰاِج َو اﻟﺘﱠْﺸﺒِﯿِﻪ‪َ ،‬و ﻟَْﻢ َﺗْﺴـ َﺘِﺤْﻞ ﺑَْﻌُﺪ ﻣِْﻦ َﻃِﺮﯾِﻖ‬
‫اﻟ ِْﻘَﻮاِم اﻟﺘﱠﺎﱢم‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺮاﺑ َِﻌُﮥ‪ :‬اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَُﮥ اﻟ ُْﻤَﺪاِﺧَﻠُﮥ ﻟ ِﻸْﻋَﻀﺎِء اَﻷْﺻﻠِﯿﱠِﮥ ُﻣﻨُْﺬ اﺑ ْﺘَِﺪاِء اﻟﻨﱠْﺸِﻮ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑ َِﻬﺎ اﺗﱢَﺼﺎُل َأْﺟَﺰاﺋَِﻬﺎ َو َﻣﺒَْﺪُؤَﻫﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱡﻨْﻄَﻔِﮥ َو َﻣﺒَْﺪُأ اﻟﱡﻨْﻄَﻔِﮥ ﻣَِﻦ اَﻷْﺧﻼِط‪.‬‬
‫َو َﻧُﻘﻮُل أﯾْﻀًﺎ‪ :‬إﱠن اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَﺎِت اﻟ ِْﺨﻠِْﻄﯿﱠَﮥ اﻟ َْﻤْﺤُﻤﻮَدَة َو اﻟ َْﻔْﻀﻠِﯿﱠَﮥ َﺗﻨَْﺤِﺼُﺮ ﻓِﯽ‬
‫َأْرﺑََﻌِﮥ َأْﺟَﻨﺎٍس‪ِ :‬ﺟﻨُْﺲ اﻟﱠﺪِم َو ُﻫَﻮ َأﻓَْﻀﻠَُﻬﺎ‪َ ،‬و ِﺟﻨُْﺲ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ‪َ ،‬و ِﺟﻨُْﺲ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء‪َ ،‬و ِﺟﻨُْﺲ اﻟﱠﺴْﻮَداِء‪.‬‬
‫َو اﻟـﱠﺪُم‪َ :‬ﺣﺎﱡر اﻟﱠﻄﺒِْﻊ َرْﻃﺒُُﻪ َو ُﻫَﻮ ـِﺻ ﻨَْﻔﺎِن‪َ :‬ﻃﺒِﯿِﻌﱞﯽ َو َﻏﯿُْﺮ َﻃﺒِﯿِﻌﱟﯽ‪َ ،‬و اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ‪َ :‬أْﺣَﻤُﺮ اﻟﻠﱠْﻮِن ﻻ َﻧﺘَْﻦ ﻟَُﻪ‪ُ ،‬ﺣﻠٌْﻮ ِﺟّﺪًا‪َ .‬و َﻏﯿُْﺮ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ‪ :‬ﻗِْﺴـ َﻤﺎِن َﻓِﻤﻨُْﻪ َﻣﺎ‬
‫َﻗْﺪ َﺗَﻐﯿﱠَﺮ َﻋِﻦ اﻟ ِْﻤَﺰاِج اﻟﱠﺼﺎﻟ ِِﺢ ﻻ ﺑ َِﺸْﯽ ٍء »‪َ «1‬ﺧﺎﻟََﻄُﻪ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ ﺑ َِﺄْن ﺳﺎَء ﻣَِﺰاُﺟُﻪ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ َﻓَﺒَﺮَد ﻣَِﺰاُﺟُﻪ َﻣَﺜًﻠﺎ أْو َﺳُﺨَﻦ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ إﻧﱠَﻤﺎ َﺗَﻐﯿﱠَﺮ ﺑ َِﺄْن َﺣَﺼَﻞ‬
‫ِﺧﻠٌْﻂ َرِديٌء ﻓِﯿِﻪ َو َذﻟ َِﮏ ﻗِْﺴَﻤﺎِن‪َ :‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ إﱠﻣﺎ َأْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ِْﺨﻠُْﻂ َوَرَد َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ َﺧﺎِرٍج َﻓَﻨَﻔَﺬ ﻓِﯿِﻪ َﻓَﺄﻓَْﺴَﺪُه‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ ِْﺨﻠُْﻂ َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ ﻓِﯿِﻪ َﻧْﻔُﺴُﻪ َﻣَﺜًﻠﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 70‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑ ِﺄْن َﯾُﮑﻮَن َﻋِﻔَﻦ ﺑَْﻌُﻀُﻪ َﻓﺎْﺳَﺘَﺤﺎَل ﻟَِﻄﯿُﻔُﻪ ﻣِﱠﺮًة َﺻﻔَْﺮاَء‪َ ،‬و َﮐﺜِﯿُﻔُﻪ ﻣِﱠﺮًة َﺳْﻮَداَء‪َ ،‬و ﺑَِﻘَﯿﺎ أْو َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﻓِﯿِﻪ‪َ ،‬و َﻫَﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ﺑ ِِﻘْﺴَﻤﯿِْﻪ َﯾْﺨَﺘﻠُِﻒ »‪ «2‬ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َﻣﺎ‬
‫ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ‪َ .‬و َأْﺻـ َﻨﺎﻓُُﻪ ﻣِْﻦ َأْﺻـ َﻨﺎِف اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ َو َأْﺻـ َﻨﺎِف اﻟﱠﺴْﻮَداِء َو َأْﺻَﻨﺎِف اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء َو اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬ﻓَﯿِﺼﯿُﺮ َﺗﺎَرًة َﻋَﮑﺮًا َو َﺗﺎَرًة َرﻗِﯿﻘًﺎ َو َﺗﺎَرًة َأْﺳَﻮَد َﺷِﺪﯾَﺪ‬
‫اﻟﱠﺴَﻮاِد َو َﺗﺎَرًة َأﺑ َْﯿَﺾ‪َ ،‬و َﮐَﺬﻟ َِﮏ َﯾَﺘَﻐﯿﱠُﺮ ﻓِﯽ َراﺋَِﺤﺘِِﻪ َو ﻓِﯽ َﻃْﻌِﻤِﻪ َﻓَﯿِﺼﯿُﺮ ُﻣّﺮًا َو َﻣﺎﻟ ِﺤًﺎ َو إﻟَﯽ اﻟ ُْﺤُﻤﻮَﺿِﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺸﯽء‪ .‬ط‪ :‬ﻟﺸﯽء‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪97 :‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ‪َ :‬ﻓِﻤﻨُْﻪ َﻃﺒِﯿِﻌﱞﯽ أﯾْﻀًﺎ َو ﻣِﻨُْﻪ َﻏﯿُْﺮ َﻃﺒِﯿِﻌﱟﯽ‪َ .‬و اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ‪ُ :‬ﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾـْﺼ ﻠُُﺢ َأْن »‪َ «1‬ﯾـِﺼ ﯿَﺮ ﻓِﯽ َوﻗٍْﺖ َﻣﺎ َدﻣًﺎ ﻷﻧﱠُﻪ َدٌم َﻏﯿُْﺮ َﺗﺎﱢم اﻟﱡﻨْﻀِﺞ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ‬
‫َﺿْﺮٌب ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ اﻟ ُْﺤﻠِْﻮ »‪َ ،«2‬و ﻟَﯿَْﺲ ُﻫَﻮ ﺑ َِﺸِﺪﯾـِﺪ اﻟ َْﺒْﺮِد ﺑَْﻞ ُﻫَﻮ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن َﻗﻠِﯿُﻞ اﻟ َْﺒْﺮِد َو ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﱠﺪِم َواﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء ﺑَﺎِرٌد‪َ ،‬وَﻗْﺪ َﯾُﮑﻮُن‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ اﻟ ُْﺤﻠِْﻮ َﻣـ ﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﺑ َِﻄﺒِﯿِﻌﱟﯽ‪َ ،‬وُﻫَﻮ اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ اﻟ ﱠِﺬي ﻻـ َﻃْﻌَﻢ ﻟَُﻪ اﻟ ﱠِﺬي َﺳـ َﻨْﺬُﮐُﺮُه إَذا اﺗﱠَﻔَﻖ أْن َﺧﺎﻟََﻄُﻪ »‪َ «3‬دٌم َﻃﺒِﯿِﻌﱞﯽ‪َ .‬وَﮐﺜِﯿﺮًا َﻣـ ﺎ ﯾَُﺤﱡﺲ ﺑ ِِﻪ ﻓِﯽ‬
‫اﻟﻨﱠَﻮاِزِل َوﻓِﯽ اﻟﻨﱠْﻔِﺚ َوأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺤﻠُْﻮ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ َﻓﺈﱠن »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮَس« َزَﻋَﻢ أﱠن اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌـ َﮥ إﻧﱠَﻤﺎ ﻟَْﻢ ﺗُِﻌـﱠﺪ ﻟَُﻪ ُﻋْﻀﻮًا َﮐﺎﻟ َْﻤْﻔَﺮَﻏـ ِﮥ َﻣْﺨُﺼﻮﺻًﺎ ﻣِﺜُْﻞ َﻣﺎ ﻟ ِﻠِْﻤﱠﺮَﺗﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻷﱠن‬
‫َﻫـ َﺬا اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ َﻗِﺮﯾُﺐ اﻟﱠﺸَﺒِﻪ ﻣَِﻦ اﻟـﱠﺪِم َوَﺗْﺤَﺘـﺎُج إﻟَﯿِْﻪ اﻷْﻋـَﻀ ﺎُء ُﮐﱡﻠَﻬـ ﺎ‪َ ،‬ﻓﻠِـَﺬﻟ َِﮏ ُأْﺟِﺮَي َﻣْﺠَﺮي اﻟـﱠﺪِم َوَﻧْﺤُﻦ َﻧُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﺤﺎَﺟـ َﮥ ِﻫَﯽ َﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ‪:‬‬
‫َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ـَﺿ ُﺮوَرٌة‪َ ،‬واﻵَﺧُﺮ َﻣﻨَْﻔَﻌٌﮥ‪ ،‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﻀُﺮوَرُة َﻓﻠَِﺴَﺒَﺒﯿِْﻦ‪َ ،‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‪ :‬ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َﻗِﺮﯾﺒًﺎ ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﻀﺎِء‪َ ،‬ﻓَﻤَﺘﯽ َﻓَﻘَﺪِت اﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟ ِْﻐَﺬاَء اﻟ َْﻮاِرَد اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱠَﺄ »‪«4‬‬
‫»‪َ «5‬دﻣًﺎ َﺻﺎﻟ ِﺤًﺎ ﻟ ِﺎْﺣﺘَِﺒﺎِس َﻣـ َﺪِدِه ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َو اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪ ،‬أْو »‪ «6‬ﻟ َِﺄْﺳـ َﺒﺎٍب َﻋﺎِرَﺿٍﮥ‪َ ،‬أﻗَْﺒَﻠْﺖ َﻋَﻠﯿِْﻪ »‪ «7‬ﻗَُﻮاَﻫﺎ ﺑ َِﺤَﺮاَرﺗَِﻬﺎ »‪ «8‬اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ »‪َ «9‬ﻓَﺄﻧ َْﻀَﺠﺘُْﻪ َو‬
‫َﻫـَﻀ َﻤﺘُْﻪ َو َﺗَﻐـ ﱠﺬْت ﺑ ِِﻪ‪َ ،‬و َﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠَﮥ ﺗُﻨْـِﻀ ُﺠُﻪ َوَﺗْﻬـِﻀ ُﻤُﻪ َو ﺗُـْﺼ ﻠُِﺤُﻪ َدﻣًﺎ‪َ ،‬ﻓﮑـَﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة اﻟ َْﻐِﺮﯾـَﺒ ُﮥ َﻗـْﺪ ﺗَُﻌﱢﻔﻨُُﻪ َو ﺗُْﻔِﺴُﺪُه‪َ .‬و َﻫَﺬا‬
‫اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ﻣَِﻦ اﻟﱠﻀُﺮوَرِة ﻟَﯿَْﺲ ﻟ ِﻠِْﻤﱠﺮَﺗﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ ِْﻤﱠﺮَﺗﯿِْﻦ ﻻ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬أن‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻷن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﺒﻠﻐﻢ اﻟﺤﻠﻮ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺤﻠﻮ ﻣﻦ اﻟﺒﻠﻐﻢ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﺧﺎﻟﻄﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺨﺎﻟﻄﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﻬﯿﺄ‪ .‬ب‪ :‬إﻟﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬ﺻﺎر‪ .‬ب‪ +:‬ﺻﺎر‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬أو‪ .‬ب‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬ج‪ +:‬ﻋﻠﯿﻪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ -:‬ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺤﺮارﺗﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺤﺮارﺗﻪ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬ﻋﻠﯿﻪ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪98 :‬‬
‫ﺗَُﺸﺎِرَﮐﺎِن اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ ﻓِﯽ أﱠن اﻟ َْﺤﺎﱠر اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﱠي ﯾُْﺼﻠُِﺤُﻪ َدﻣًﺎ‪َ ،‬و إْن َﺷﺎَرَﮐَﺘﺎُه ﻓِﯽ أﱠن اﻟ َْﺤﺎﱠر اﻟ َْﻌَﺮِﺿﱠﯽ ﯾُِﺤﯿﻠُُﻪ َﻋِﻔﻨًﺎ َﻓﺎِﺳﺪًا‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪ :‬ﻟ ِﯿَُﺨﺎﻟ َِﻂ اﻟﱠﺪَم َﻓﯿَُﻬﯿﱢَﺌُﻪ ﻟ َِﺘْﻐِﺬَﯾِﮥ اﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻤﯿﱠِﮥ اﻟ ِْﻤَﺰاِج اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ َدﻣَِﻬﺎ اﻟ َْﻐﺎِذﯾَﻬﺎ »‪ «1‬ﺑَﻠَْﻐٌﻢ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻔْﻌِﻞ َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴٍﻂ َﻣْﻌﻠُﻮٍم ﻣِﺜُْﻞ‬
‫اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬و َﻫـ َﺬا َﻣْﻮُﺟﻮٌد ﻟ ِﻠِْﻤﱠﺮَﺗﯿِْﻦ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ َﻓِﻬَﯽ أنْ َﺗﺒُـﱠﻞ اﻟ َْﻤَﻔﺎـِﺻ َﻞ َو اﻷْﻋـَﻀ ﺎَء اﻟَﮑﺜِﯿَﺮَة اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ‪َ ،‬ﻓﻼ َﯾْﻌِﺮُض ﻟََﻬﺎ َﺟَﻔﺎٌف ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ َﺣَﺮَﮐِﮥ‬
‫اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َو ﺑ َِﺴَﺒِﺐ اﻻْﺣﺘَِﮑﺎِك َو َﻫِﺬِه َﻣﻨَْﻔَﻌٌﮥ َواﻗَِﻌٌﮥ ﻓِﯽ ﺗُُﺨﻮِم اﻟﱠﻀُﺮوَرِة‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺒﻠَْﻐـ ُﻢ اﻟَﻐﯿُْﺮ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ َﻓِﻤﻨُْﻪ َﻓـْﻀ ﻠٌِﯽ »‪ُ «2‬ﻣْﺨَﺘﻠُِﻒ اﻟ ِْﻘَﻮاِم َﺣﺘﱠﯽ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو ُﻫَﻮ اﻟ ُْﻤـَﺨ ﺎِﻃﱡﯽ‪َ ،‬وﻣِﻨُْﻪ ُﻣْﺴـ َﺘَﻮي اﻟ ِْﻘَﻮاِم ﻓِﯽ اﻟ ِْﺤﱢﺲ ُﻣْﺨَﺘﻠَِﻔـ ٌﮥ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘـ ِﮥ َوُﻫَﻮ اﻟ َْﺨﺎُم‪َ ،‬وﻣِﻨُْﻪ اﻟﱠﺮﻗِﯿُﻖ ِﺟّﺪًا َوُﻫَﻮ اﻟ َْﻤﺎﺋِﱡﯽ ﻣِﻨُْﻪ »‪َ ،«3‬و ﻣِﻨُْﻪ اﻟ َْﻐﻠِﯿُﻆ ِﺟّﺪًا َو ُﻫَﻮ اَﻷﺑ َْﯿُﺾ اﻟ ُْﻤَﺴـ ﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﺠﱢﺼﱢﯽ َو ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﻗْﺪ َﺗَﺤﻠﱠَﻞ ﻟَِﻄﯿُﻔُﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 71‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻟ َِﮑﺜَْﺮِة اْﺣﺘَِﺒﺎِﺳِﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ َو اﻟ َْﻤَﻨﺎﻓِـِﺬ َو َﻫـ َﺬا »‪َ «4‬أْﻏَﻠُﻆ اﻟ َْﺠِﻤﯿِﻊ »‪َ ،«5‬و ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ ِﺻـ ﻨٌْﻒ َﻣﺎﻟ ِـٌﺢ َوُﻫـَﻮ َأَﺣﱡﺮ َﻣـ ﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ َو َأﯾَْﺒُﺴُﻪ وَ‬
‫َأَﺟﱡﻔُﻪ‪َ ،‬و َﺳـ َﺒُﺐ ُﮐﱢﻞ ُﻣﻠُﻮَﺣـ ٍﮥ َﺗْﺤـ ُﺪُث أْن ﺗَُﺨﺎﻟ َِﻂ ُرُﻃﻮﺑٌَﮥ َﻣﺎﺋِﯿﱠٌﮥ َﻗﻠِﯿَﻠُﮥ اﻟﱠﻄْﻌِﻢ أْو َﻋِﺪﯾَﻤﺘُُﻪ َأْﺟَﺰاًء َأْرـِﺿ ﯿﱠًﮥ ُﻣْﺤَﺘِﺮَﻗًﮥ َﯾﺎﺑ َِﺴَﮥ اﻟ ِْﻤَﺰاِج ُﻣﱠﺮَة اﻟﱠﻄْﻌِﻢ ُﻣَﺨﺎﻟََﻄًﮥ‬
‫ﺑ ِﺎْﻋﺘِـَﺪاٍل َﻓﺈﻧﱠَﻬـ ﺎ إْن َﮐﺜَُﺮْت َﻣﱠﺮَرْت‪َ .‬و ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬا َﺗَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ اﻷﻣَْﻠﺎُح َو ﺗُْﻤَﻠـُﺢ اﻟ ِْﻤَﯿﺎُه‪َ .‬و َﻗـْﺪ ﯾُـْﺼ َﻨُﻊ اﻟ ِْﻤﻠْـُﺢ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮَﻣﺎِد َو اﻟ َْﻘَﻠﯽ َواﻟﱡﻨﻮَرِة َوَﻏﯿِْﺮ َذﻟ َِﮏ ﺑ ِﺄْن‬
‫ﯾُْﻄَﺒَﺦ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤﺎِء َو ﯾَُﺼﱠﻔﯽ َوﯾُْﻐَﻠﯽ َذﻟ َِﮏ اﻟ َْﻤﺎُء َﺣﺘﱠﯽ َﯾﻨَْﻌِﻘَﺪ ﻣِﻠْﺤًﺎ‪ ،‬أْو ﯾُﺘَْﺮَك ﺑ َِﻨْﻔِﺴِﻪ َﻓَﯿﻨَْﻌِﻘَﺪ َو َﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ اﻟﱠﺮﻗِﯿُﻖ اﻟ ﱠِﺬي ﻻ َﻃْﻌَﻢ ﻟَُﻪ أْو َﻃْﻌُﻤُﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻐﺎذﯾﻬﺎ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻐﺎذي ﻟﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﻀﻞ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻀﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ +:‬ﻣﻨﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﻫﻮ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻫﺬا‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أﻏﻠﻆ اﻟﺠﻤﯿﻊ‪ .‬آ‪ :‬أﺑﯿﺾ ﻣﻦ اﻟﺠﻤﯿﻊ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪99 :‬‬
‫َﻗﻠِﯿٌﻞ َﻏﯿُْﺮ َﻏﺎﻟ ٍِﺐ إَذا َﺧﺎﻟََﻄﺘُْﻪ ﻣِﱠﺮٌة »‪ُ «1‬ﻣﱠﺮًة َﯾﺎﺑ َِﺴًﮥ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄﺒِْﻊ‪ُ ،‬ﻣْﺤَﺘِﺮَﻗًﮥ ُﻣَﺨﺎﻟََﻄًﮥ ﺑ ِﺎْﻋﺘَِﺪاٍل َﻣﻠﱠَﺤﺘُْﻪ َو َﺳﱠﺨَﻨﺘُْﻪ َﻓَﻬَﺬا ﺑَﻠَْﻐٌﻢ َﺻْﻔَﺮاِوﱞي‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤِﮑﯿُﻢ اﻟ َْﻔﺎِﺿُﻞ‬
‫»‪ ««2‬ـَﺟ ﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪َ ،‬ﻓَﻘـ ْﺪ َﻗـﺎَل‪ :‬إﱠن َﻫـ َﺬا اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ ﯾُْﻤَﻠـُﺢ ﻟ ُِﻌُﻔﻮَﻧﺘِِﻪ أْو ﻟ َِﻤﺎﺋِﯿﱠٍﮥ َﺧﺎﻟََﻄﺘُْﻪ‪َ .‬وَﻧْﺤُﻦ َﻧُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن اﻟ ُْﻌُﻔﻮَﻧـَﮥ ﺗَُﻤﻠﱢُﺤُﻪ ﺑ َِﻤﺎ َﺗْﺤـ ُﺪُث ﻓِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻻْﺣﺘَِﺮاِق‬
‫َواﻟَﺮَﻣﺎِدﯾﱠِﮥ َﻓﯿَُﺨﺎﻟ ُِﻂ »‪ُ «3‬رُﻃﻮﺑَﺘُﻪ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ َﻓﻼ ﺗُْﺤـ ِﺪُث اﻟ ُْﻤﻠُﻮَﺣـ َﮥ َوْﺣـ َﺪَﻫﺎ إَذا ﻟَْﻢ َﯾَﻘِﻊ اﻟﱠﺴَﺒُﺐ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َو ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ أْن َﯾُﮑﻮَن ﺑََﺪَل َأْو‬
‫اﻟ َْﻘﺎِﺳـ َﻤِﮥ اﻟ َْﻮاُو اﻟ َْﻮاِﺻَﻠُﮥ َوْﺣَﺪَﻫﺎ َﻓَﯿُﮑﻮُن اﻟ َْﮑَﻠﺎُم َﺗﺎّﻣًﺎ‪َ .‬و ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ َﺣﺎﻣٌِﺾ‪َ .‬و َﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟ ُْﺤﻠَْﻮ َﮐﺎَن َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ُ :‬ﺣﻠٌْﻮ َﻷﻣٍْﺮ ﻓِﯽ َذاﺗِِﻪ‪َ ،‬و ُﺣﻠٌْﻮ َﻷﻣٍْﺮ‬
‫َﻏِﺮﯾٍﺐ ُﻣَﺨﺎﻟ ٍِﻂ‪َ ،‬ﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﺤﺎﻣُِﺾ أﯾْﻀًﺎ َﺗُﮑﻮُن ُﺣُﻤﻮـَﺿ ﺘُُﻪ َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴـ َﻤﯿِْﻦ‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ ُﻣَﺨﺎﻟََﻄِﮥ َﺷْﯽٍء َﻏِﺮﯾٍﺐ َو ُﻫَﻮ اﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟ َْﺤﺎﻣُِﺾ اﻟ ﱠِﺬي‬
‫َﺳَﻨـْﺬُﮐُﺮُه‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ َأﻣٍْﺮ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ َو ُﻫَﻮ أْن َﯾْﻌِﺮَض ﻟ ِﻠَْﺒﻠَْﻐِﻢ اﻟ ُْﺤﻠِْﻮ اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮِر أْوَﻣـ ﺎ ُﻫَﻮ ﻓِﯽ َﻃِﺮﯾِﻖ اﻟ َْﺤﻼـَوِة َﻣـ ﺎ َﯾْﻌِﺮُض ﻟ َِﺴـ ﺎﺋِِﺮ اﻟ ُْﻌـَﺼ ﺎَراِت‬
‫اﻟ ُْﺤﻠَْﻮِة ﻣَِﻦ اﻟ َْﻐَﻠـَﯿ ﺎِن َأﱠوﻟًـﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﺘﱠَﺤﱡﻤُﺾ َﺛﺎﻧِﯿـًﺎ‪َ ،‬و ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ أﯾْﻀـًﺎ َﻋِﻔٌﺺ‪َ ،‬و َﺣﺎﻟ ُُﻪ‪َ ،‬ﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﺤﺎُل‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ ُﻋُﻔﻮـَﺻ ﺘُُﻪ ﻟ ُِﻤَﺨﺎﻟََﻄـ ِﮥ اﻟﱠﺴْﻮَداِء‬
‫اﻟ َْﻌِﻔِﺺ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ ُﻋُﻔﻮـَﺻ ﺘُُﻪ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ َﺗَﺒﱡﺮِدِه ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ َﺗَﺒﱡﺮدًا َﺷِﺪﯾـﺪًا َﻓَﯿْﺴـ َﺘِﺤﯿُﻞ َﻃْﻌُﻤُﻪ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻌُﻔﻮـَﺻ ِﮥ ﻟ ُِﺠُﻤﻮِد َﻣﺎﺋِﯿﱠﺘِِﻪ َو اْﺳـ ﺘَِﺤﺎﻟَﺘِِﻪ ﻟ ِﻠْﯿُﺒِْﺲ إﻟَﯽ‬
‫اَﻷْرِﺿﯿﱠِﮥ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ‪َ ،‬ﻓﻼ َﺗُﮑﻮُن اﻟ َْﺤَﺮاَرُة‬
‫اﻟﱠﻀِﻌﯿَﻔـ ُﮥ َأْﻏَﻠﺘُْﻪ َﻓَﺤﱠﻤـَﻀ ﺘُْﻪ َوﻻ اﻟ َْﻘِﻮﯾﱠُﮥ َأﻧ ْـَﻀ َﺠﺘُْﻪ‪َ .‬و ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ َﻧْﻮٌع ُزَﺟﺎِﺟﱞﯽ َﺛِﺨﯿٌﻦ َﻏﻠِﯿٌﻆ ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ اﻟﱡﺰَﺟﺎَج اﻟﱠﺬاﺋَِﺐ ﻓِﯽ ﻟ ُُﺰوَﺟﺘِِﻪ َو ﺛَِﻘﻠِِﻪ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن‬
‫َﺣﺎﻣِﻀًﺎ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َﻣِﺴـ ﯿﺨًﺎ َو ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﻐﻠِﯿُﻆ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤِﺴـ ﯿِﺦ ﻣِﻨُْﻪ ُﻫَﻮ اﻟ َْﺨﺎَم‪ ،‬أْو َﯾْﺴـ َﺘِﺤﯿَﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﺎِم َو َﻫـ َﺬا اﻟﻨﱠْﻮُع ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي‬
‫َﮐﺎَن َﻣﺎﺋِّﯿًﺎ ﻓِﯽ أﱠوِل اَﻷﻣِْﺮ ﺑَﺎِردًا‪َ ،‬ﻓﻠْﻢ َﯾْﻌَﻔْﻦ َو ﻟَْﻢ ﯾَُﺨﺎﻟ ِْﻄُﻪ َﺷْﯽ ٌء‪ ،‬ﺑَْﻞ ﺑَِﻘَﯽ َﻣْﺨﻨُﻮﻗًﺎ َﺣﺘﱠﯽ َﻏﻠَُﻆ َو اْزَداَد ﺑَْﺮدًا‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ +:‬ﻣﺮة‪ .‬ب‪ -:‬ﻣﺮة‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬اﻟﺤﮑﯿﻢ اﻟﻔﺎﺿﻞ‪ .‬ط‪ -:‬اﻟﺤﮑﯿﻢ اﻟﻔﺎﺿﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯿﺨﺎﻟﻂ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺘﺨﺎﻟﻂ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪100 :‬‬
‫َﻓَﻘـ ْﺪ َﺗَﺒﯿﱠَﻦ إذًا أﱠن َأﻗَْﺴﺎَم اﻟَﺒﻠَْﻐِﻢ اﻟ َْﻔﺎِﺳـ ِﺪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﻃْﻌِﻤِﻪ َأْرﺑََﻌـ ٌﮥ‪َ :‬ﻣﺎﻟ ٌِﺢ َو َﺣﺎﻣٌِﺾ َو َﻋِﻔٌﺺ َو َﻣِﺴـ ﯿٌﺦ‪َ .‬و ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ ﻗَِﻮاﻣِِﻪ َأْرﺑََﻌٌﮥ‪َ :‬ﻣﺎﺋِﱞﯽ َو ُزَﺟﺎِﺟﱞﯽ‬
‫َوُﻣَﺨﺎِﻃﱞﯽ َوَﺟﱢﺼﱞﯽ‪َ .‬واﻟ َْﺨﺎُم ﻓِﯽ ِﻋَﺪاِد اﻟ ُْﻤَﺨﺎِﻃﱢﯽ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاُء‪َ :‬ﻓِﻤﻨَْﻬـ ﺎ أﯾْﻀًﺎ َﻃﺒِﯿِﻌﱞﯽ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓْﻀٌﻞ َﻏﯿُْﺮ َﻃﺒِﯿِﻌﱟﯽ‪َ ،‬و اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪ُ :‬ﻫَﻮ َرْﻏَﻮُة اﻟـﱠﺪِم َو ُﻫَﻮ َأْﺣَﻤُﺮ اﻟﻠﱠْﻮِن َﻧﺎِﺻـ ُﻌُﻪ »‪َ «1‬ﺧِﻔﯿٌﻒ َﺣﺎﱞد‪َ ،‬و‬
‫ُﮐﻠﱠَﻤﺎ َﮐﺎَن َأْﺳـَﺨَﻦ َﻓُﻬَﻮ َأَﺷﱡﺪ ُﺣْﻤَﺮًة َﻓﺈَذا َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ اﻧ َْﻘَﺴَﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪َ :‬ﻓَﺬَﻫَﺐ ﻗِْﺴٌﻢ ﻣِﻨُْﻪ َﻣَﻊ اﻟﱠﺪِم‪َ ،‬و َﺗَﺼﱠﻔﯽ ﻗِْﺴٌﻢ ﻣِﻨُْﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة‪َ .‬و اﻟﱠﺬاِﻫُﺐ‬
‫ﻣِﻨُْﻪ َﻣَﻊ اﻟﱠﺪِم َﯾْﺬَﻫُﺐ َﻣَﻌُﻪ ﻟ ِـَﻀ ُﺮوَرٍة َو َﻣﻨَْﻔَﻌٍﮥ‪ «2» ،‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﻀُﺮوَرُة َﻓﻠِﺘَُﺨﺎﻟ َِﻂ اﻟﱠﺪَم ﻓِﯽ َﺗْﻐِﺬَﯾِﮥ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾْﺴـ َﺘِﺤُﻖ »‪ «3‬أْن َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِﺟَﻬﺎ »‪«4‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 72‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ُﺟْﺰٌء َﺻﺎﻟ ٌِﺢ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼﻔَْﺮاِء »‪َ «5‬و ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َﻣﺎ َﯾْﺴَﺘِﺤﱡﻘُﻪ »‪ «6‬ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘْﺴَﻤِﮥ ﻣِﺜُْﻞ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ َﻓﻠَِﺄْن ﺗَُﻠﱢﻄَﻒ اﻟﱠﺪَم َو ﺗُﻨِْﻔَﺬُه ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﺴﺎﻟ ِِﮏ اﻟﱠﻀﯿﱢَﻘِﮥ‬
‫َو اﻟ ُْﻤَﺘـَﺼ ﱠﻔﯽ ﻣِﻨُْﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة‪َ ،‬ﯾَﺘَﻮﱠﺟُﻪ أﯾْﻀًﺎ َﻧْﺤَﻮ ـَﺿ ُﺮوَرٍة َو َﻣﻨَْﻔَﻌٍﮥ‪ ،‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﻀُﺮوَرُة َﻓﺈﱠﻣﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟ َْﺒَﺪِن ُﮐﻠﱢِﻪ َﻓِﻬَﯽ »‪َ «7‬ﺗْﺨﻠِﯿُﺼُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔْﻀِﻞ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ‬
‫ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣِﻨُْﻪ َﻓِﻬَﯽ »‪ «8‬ﻟ َِﺘْﻐِﺬَﯾِﮥ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ َﻓَﻤﻨَْﻔَﻌَﺘﺎِن‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ َﻏْﺴـ ﻠَُﻬﺎ »‪ «9‬اﻟ ِْﻤَﻌﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺜْﻔِﻞ َو اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ اﻟﻠﱠِﺰِج‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ ﻟَْﺬُﻋَﻬﺎ »‪ «10‬اﻟ ِْﻤَﻌﯽ َو ﻟَْﺬُﻋَﻬﺎ َﻋَﻀَﻞ اﻟ َْﻤْﻘَﻌَﺪِة ﻟ ِﺘُِﺤﱠﺲ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ َﻓَﯿُﺤﻮُج »‪ «11‬إﻟَﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺎﺻﻌﻪ‪ .‬آ‪ :‬ﻧﺎﺻﻊ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻟﻤﻨﻔﻌﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻨﻔﻌﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺴﺘﺤّﻖ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺴﺘﺤّﻖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯽ ﻣﺰاﺟﻬﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ ﻏﺬاﺋﻬﺎ )آﻣﻠﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺑﻌﺾ اﻟﻨﺴﺦ ﻓﯽ ﻏﺬاﺋﻬﺎ(‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ط‪ +:‬و‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺴﺘﺤﻘﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺴﺘﺤﻘﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﻬﯽ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬و ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ :‬ﻓﻬﯽ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬و ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻏﺴﻠﻬﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻏﺴﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺬﻋﻬﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﺬﻋﻪ‪.‬‬
‫)‪ (11‬ب‪ :‬و ﺗﺤﻮج‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯿﺤﻮج‪ .‬ج‪ :‬و ﯾﺤﻮج‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪101 :‬‬
‫اﻟﱡﻨُﻬﻮِض ﻟ ِﻠَﺘَﺒﱡﺮِز‪َ .‬و ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ ُرﺑََﻤﺎ َﻋَﺮَض ﻗُﻮﻟَﻨٌْﺞ ﺑ َِﺴَﺒِﺐ ُﺳﱠﺪٍة َﺗَﻘُﻊ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﺠَﺮي اﻟ ُْﻤﻨَْﺤِﺪِر ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة إﻟَﯽ اﻟ ِْﻤَﻌﯽ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاُء اﻟ َْﻐﯿُْﺮ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ‪َ :‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﺧُﺮوُﺟُﻪ ﻣَِﻦ »‪ «1‬اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ ﺑ َِﺴَﺒِﺐ َﻏِﺮﯾٍﺐ ُﻣَﺨﺎﻟ ٍِﻂ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﺧُﺮوُﺟُﻪ َﻋِﻦ اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ ﺑ َِﺴَﺒٍﺐ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ ﺑ ِﺄﻧﱠُﻪ ﻓِﯽ‬
‫َﺟْﻮَﻫِﺮِه َﻏﯿُْﺮ َﻃـ ﺒِﯿِﻌﱟﯽ‪َ .‬و اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻷَـﱠوُل ﻣِﻨُْﻪ َﻣـ ﺎ ُﻫَﻮ َﻣْﻌُﺮوٌف َﻣْﺸـ ُﻬﻮٌر َو ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾُﮑﻮُن اﻟ َْﻐِﺮﯾُﺐ اﻟ ُْﻤَﺨﺎﻟ ِـُﻂ ﻟَُﻪ ﺑَﻠَْﻐﻤـًﺎ َو َﺗَﻮﻟﱡُﺪُه ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اﻷَـﻣِْﺮ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َأَﻗﱡﻞ ُﺷـ ْﻬَﺮًة َو ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾُﮑﻮُن اﻟ َْﻐِﺮﯾُﺐ اﻟ ُْﻤَﺨﺎﻟ ُِﻂ ﻟَُﻪ َﺳْﻮَداَء‪َ ،‬و اﻟ َْﻤْﻌُﺮوُف اﻟ َْﻤْﺸُﻬﻮُر ُﻫَﻮ »‪ «2‬إﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻤﱠﺮُة اﻟﱠﺼﻔَْﺮاُء‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻤﱠﺮُة‬
‫اﻟ ُْﻤﱢﺤﯿﱠُﮥ‪َ ،‬و َذﻟ ِـَﮏ ﻷَـﱠن اﻟَﺒﻠَْﻐَﻢ اﻟ ﱠِﺬي ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َرﻗِﯿﻘًﺎ َﻓـَﺤ َﺪَث »‪ «3‬ﻣِﻨُْﻪ اﻷُـوﻟَﯽ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َﻏﻠِﯿﻈًﺎ َﻓـَﺤ َﺪَﺛْﺖ ﻣِﻨُْﻪ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ‪َ ،‬أِي اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء‬
‫اﻟﱠﺸﺒِﯿَﻬَﮥ ﺑ ُِﻤﱢﺢ اﻟ َْﺒﯿِْﺾ‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َأَﻗﱡﻞ ُﺷْﻬَﺮًة َﻓُﻬَﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﺻْﻔَﺮاَء ُﻣْﺤَﺘِﺮَﻗًﮥ‪.‬‬
‫َو ُﺣـ ُﺪوﺛُُﻪ َﻋَﻠﯽ َوْﺟَﻬﯿِْﻦ‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َأْن َﺗْﺤَﺘِﺮَق »‪ «4‬اﻟﱠﺼْﻔَﺮاُء ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴـ َﻬﺎ َﻓَﯿْﺤـ ُﺪُث ﻓِﯿَﻬـ ﺎ َرَﻣﺎِدﯾﱠٌﮥ‪َ ،‬ﻓﻼ َﯾَﺘَﻤﯿﱠُﺰ ﻟَِﻄﯿُﻔَﻬﺎ ﻣِْﻦ َرَﻣﺎِدﯾﱠﺘَِﻬﺎ ﺑَْﻞ َﺗْﺤَﺘﺒُِﺲ »‪«5‬‬
‫اﻟﱠﺮَﻣﺎِدﯾﱠُﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ َو َﻫَﺬا َﺷﱞﺮ‪َ ،‬و َﻫَﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﺻﻔَْﺮاَء ُﻣْﺤَﺘِﺮَﻗًﮥ »‪َ .«6‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ أْن َﺗُﮑﻮَن اﻟﱠﺴْﻮَداُء َوَرَدْت َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ َﺧﺎِرٍج َﻓَﺨﺎﻟََﻄﺘُْﻪ‪َ ،‬و َﻫَﺬا َأْﺳَﻠُﻢ‪.‬‬
‫َو ﻟَْﻮُن َﻫـ َﺬا ﻟا ﱢﺼﻨِْﻒ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء َأْﺣَﻤُﺮ‪ ،‬ﻟَِﮑﻨﱠُﻪ َﻏﯿُْﺮ َﻧـﺎِﺻٍﻊ َو ﻻـ ُﻣْﺸـ ِﺮٍق‪ ،‬ﺑَـْﻞ َأْﺷـ َﺒُﻪ ﺑ ِﺎﻟـﱠﺪِم‪ ،‬إﻟّـﺎ أﻧﱠُﻪ َرﻗِﯿٌﻖ َو َﻗـْﺪ َﯾَﺘَﻐﯿﱠُﺮ َﻋْﻦ ﻟَْﻮﻧِِﻪ ﻷْﺳـ َﺒﺎٍب‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ‬
‫اﻟ َْﺨﺎِرُج َﻋِﻦ اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌِﮥ ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮِه َﻓِﻤﻨُْﻪ َﻣﺎ َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ َأْﮐَﺜَﺮ َﻣﺎ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪َ ،‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻫﻮ‪ .‬ط‪ :‬وﻫﻮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺤﺪﺛﺖ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﺤﺪث‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺗﺤﺘﺮق‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺤﺘﺮق‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 73‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬ﺗﺤﺘﺒﺲ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺤﺘﺒﺲ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ +:‬و ﻫﺬا اﻟﻘﺴﻢ ﯾﺴﻤﯽ ﺻﻔﺮاء ﻣﺤﺘﺮﻗﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬و ﻫﺬا اﻟﻘﺴﻢ ﯾﺴﻤﯽ ﺻﻔﺮاء ﻣﺤﺘﺮﻗﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪102 :‬‬
‫ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ َأْﮐَﺜَﺮ َﻣﺎ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة‪َ ،‬و اﻟ ﱠِﺬي َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ َأْﮐَﺜَﺮ َﻣﺎ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ ُﻫَﻮ ِﺻـ ﻨٌْﻒ َواِﺣـ ٌﺪ َو ُﻫَﻮ اﻟﻠﱠِﻄﯿُﻒ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪِم إَذا اْﺣَﺘَﺮَق‬
‫َوﺑَِﻘَﯽ »‪َ «1‬ﮐﺜِﯿُﻔُﻪ َﺳْﻮَداَء‪َ ،‬واﻟ ﱠِﺬي َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ َأْﮐَﺜَﺮ َﻣـ ﺎ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣِﻨُْﻪ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ »‪ «2‬ﻓِﯽ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة ُﻫَﻮ َﻋَﻠﯽ ﻗِْﺴـ َﻤﯿِْﻦ‪ُ :‬ﮐﱠﺮاﺛِﱟﯽ‪َ ،‬و ِزﻧ َْﺠﺎِرﱟي‪َ ،‬و اﻟ ُْﮑﱠﺮاﺛِﱡﯽ ﯾُْﺸﺒُِﻪ أْن‬
‫َﯾُﮑﻮَن »‪ُ «3‬ﻣَﺘَﻮﻟ ﱢﺪًا ﻣِِﻦ اْﺣﺘَِﺮاِق اﻟ ُْﻤﱢﺤﱢﯽ َﻓـﺈﻧﱠُﻪ إَذا اْﺣَﺘَﺮَق َأْﺣـ َﺪَث ﻓِﯿَﻬـ ﺎ اﻻْﺣﺘَِﺮاُق َﺳَﻮادًا َو َﺧﺎﻟََﻂ اﻟﱡﺼْﻔَﺮَة َﻓَﺘَﻮﻟ ﱠَﺪ ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻦ َذﻟ َِﮏ اﻟ ُْﺨـْﻀ َﺮُة‪َ .‬و أﱠﻣﺎ‬
‫اﻟﱢﺰﻧ ْـَﺠ ﺎِرﱡي َﻓﯿُْﺸـ ﺒُِﻪ أْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣَﺘَﻮﻟ ﱢﺪًا ﻣَِﻦ اﻟ ُْﮑﱠﺮاﺛِﱢﯽ إَذا اْﺷـ َﺘﱠﺪ اْﺣﺘَِﺮاﻗُُﻪ َﺣﺘﱠﯽ َﻓﻨَِﯿْﺖ ُرُﻃﻮﺑَـﺎﺗُُﻪ َو َأَﺧـ َﺬ َﯾـْﻀ ِﺮُب إﻟَﯽ اﻟ َْﺒـَﯿ ﺎِض ﻟ َِﺘَﺠﱡﻔِﻔِﻪ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة‬
‫ﺗُْﺤِﺪُث َأﱠوﻟًﺎ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠْﺴِﻢ اﻟﱠﺮْﻃِﺐ َﺳَﻮادًا‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﯾُْﺴـ َﻠُﺦ َﻋﻨُْﻪ اﻟﱠﺴَﻮاُد إَذا َﺟَﻌَﻠْﺖ َﺗْﻔَﻨﯽ ُرُﻃﻮﺑَﺘُُﻪ وَ إَذا َأﻓَْﺮَﻃْﺖ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ ﺑَﯿﱠَﻀﺘُْﻪ‪َ .‬ﺗَﺄﱠﻣْﻞ َﻫَﺬا ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﻄِﺐ‬
‫َﯾَﺘَﻔﱠﺤُﻢ َأﱠوﻟًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﺮﱠﻣُﺪ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ َﻷَن‬
‫اﻟ َْﺤَﺮاَرَة َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِﯽ اﻟﱠﺮْﻃِﺐ َﺳَﻮادًا‪َ ،‬وﻓِﯽ ِﺿﱢﺪِه ﺑََﯿﺎﺿًﺎ‪َ .‬واﻟ ْﺒُُﺮوَدَة َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِﯽ اﻟﱠﺮْﻃِﺐ ﺑَﯿﺎﺿًﺎ‪َ ،‬و ﻓِﯽ ِﺿﱢﺪِه َﺳَﻮادًا‪َ .‬وَﻫَﺬاِن اﻟ ُْﺤْﮑَﻤﺎِن ﻣِﻨﱢﯽ ﻓِﯽ ﻟا ُْﮑﱠﺮاﺛِﱢﯽ‬
‫َو اﻟﱢﺰﻧ َْﺠﺎِرﱢي َﺗْﺨِﻤﯿٌﻦ‪َ .‬و َﻫَﺬا اﻟﻨﱠْﻮُع اﻟﱢﺰﻧ َْﺠﺎِرﱡي َأْﺳَﺨُﻦ »‪َ «4‬أﻧ َْﻮاِع اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء َو َأْرَدُؤَﻫﺎ َو َأﻗَْﺘﻠَُﻬﺎ‪َ .‬و ﯾَُﻘﺎُل إﻧﱠُﻪ ﻣِْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟﱡﺴُﻤﻮِم‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺴْﻮَداُء َﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻃﺒِﯿِﻌﱞﯽ َو ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓْﻀٌﻞ َﻏﯿُْﺮ َﻃﺒِﯿِﻌﱟﯽ‪َ .‬و اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ُدْرِدﱡي اﻟـﱠﺪِم اﻟ َْﻤْﺤُﻤﻮِد َو ﺛُْﻔﻠُُﻪ َو َﻋَﮑُﺮُه‪َ .‬و َﻃْﻌُﻤُﻪ ﺑَﯿَْﻦ َﺣﻼَوٍة َو ُﻋُﻔﻮَﺻٍﮥ‪.‬‬
‫َو إَذا َﺗَﻮﻟ ﱠَﺪ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َﺗَﻮﱠزَع إﻟَﯽ ﻗِْﺴـ َﻤﯿِْﻦ‪َ :‬ﻓِﻘْﺴٌﻢ ﻣِﻨُْﻪ َﯾﻨُْﻔُﺬ َﻣَﻊ اﻟﱠﺪِم َو ﻗِْﺴٌﻢ َﯾَﺘَﻮﱠﺟُﻪ َﻧْﺤَﻮ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل‪َ .‬و اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﻨﱠﺎﻓُِﺬ ﻣِﻨُْﻪ َﻣَﻊ اﻟﱠﺪِم َﯾﻨُْﻔُﺬ ﻟ ِـَﻀ ُﺮوَرٍة وَ‬
‫َﻣﻨَْﻔَﻌٍﮥ‪َ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﻀُﺮوَرُة َﻓﻠَِﯿْﺨَﺘﻠَِﻂ ﺑ ِﺎﻟﱠﺪِم ﺑ ِﺎﻟِﻤْﻘَﺪاِر اﻟ َْﻮاِﺟِﺐ ﻓِﯽ َﺗْﻐِﺬَﯾِﮥ ُﻋْﻀٍﻮ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣَِﻦ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾَﻘَﻊ ﻓِﯽ ﻣَِﺰاِﺟَﻬﺎ ُﺟْﺰٌء‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬و ﺑﻘﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺬي‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬ﻣﻤﺎ ﻫﻮ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ -:‬ﻣﻤﺎ ﻫﻮ‪ .‬ج‪ +:‬اﻧّﻤﺎ ﻫﻮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬و اﻟﮑﺮاﺛﯽ ﯾﺸﺒﻪ أن ﯾﮑﻮن‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬و ﯾﺸﺒﻪ أن ﯾﮑﻮن اﻟﮑﺮاﺛﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬أﺳﺨﻦ‪ .‬ط‪ :‬أﺛﺨﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪103 :‬‬
‫َﺻﺎﻟ ِـٌﺢ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴْﻮَداِء ﻣِﺜْـُﻞ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ َﻓِﻬَﯽ أﻧﱠُﻪ »‪َ «1‬ﯾُﺸـ ﱡﺪ اﻟـﱠﺪَم َو ﯾَُﻘـ ﱢﻮَﯾُﻪ َو ﯾَُﮑﺜﱢُﻔُﻪ َو َﯾْﻤَﻨُﻌُﻪ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ »‪َ .«2‬و اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﻨﱠﺎﻓِـُﺬ ﻣِﻨُْﻪ إﻟَﯽ‬
‫اﻟﱢﻄَﺤﺎِل َوُﻫَﻮ َﻣﺎ اْﺳـ ﺘُْﻐﻨَِﯽ َﻋﻨُْﻪ اﻟﱠﺪُم َﯾﻨُْﻔُﺬ أﯾْﻀًﺎ ﻟ ِـَﻀ ُﺮوَرٍة وَ َﻣﻨَْﻔَﻌٍﮥ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﻀُﺮوَرُة َﻓﺈﱠﻣﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ اﻟ َْﺒَﺪِن ُﮐﻠﱢِﻪ َوِﻫَﯽ اﻟﺘﱠﻨِْﻘَﯿُﮥ َﻋِﻦ اﻟ َْﻔْﻀِﻞ‪َ ،‬وإﱠﻣﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ‬
‫ُﻋْﻀٍﻮ َوِﻫَﯽ َﺗْﻐِﺬَﯾـُﮥ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠَﻤﺎ َﺗَﻘُﻊ ِﻋﻨْـَﺪ َﺗَﺤﱡﻠﻠَِﻬﺎ »‪ «3‬إﻟَﯽ َﻓِﻢ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َوﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ َﻋَﻠﯽ َوْﺟَﻬﯿِْﻦ َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‪ :‬أﻧﱠَﻬﺎ َﺗُﺸﱡﺪ َﻓَﻢ‬
‫اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة َوﺗَُﮑﺜﱢُﻔُﻪ َوﺗَُﻘﱢﻮﯾِﻪ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪ :‬أﻧﱠَﻬﺎ ﺗَُﺪْﻏِﺪُغ َﻓَﻢ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة ﺑ ِﺎﻟ ُْﺤُﻤﻮَﺿِﮥ َﻓﺘَُﻨﺒﱢُﻪ »‪َ «4‬ﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﺠﻮِع َو ﺗَُﺤﱢﺮُك اﻟﱠﺸْﻬَﻮَة‪.‬‬
‫َواْﻋَﻠْﻢ أﱠن اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﻠﱢـَﺒ َﮥ »‪ «5‬إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة ِﻫَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺴـ َﺘْﻐﻨِﯽ َﻋﻨُْﻪ اﻟـﱠﺪُم‪َ .‬و اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﻠﱢَﺒُﮥ »‪َ «6‬ﻋِﻦ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة ِﻫَﯽ َﻣﺎ َﺗْﺴـ َﺘْﻐﻨِﯽ َﻋﻨُْﻪ اﻟ َْﻤَﺮاَرُة‪َ .‬وَﮐَﺬﻟ َِﮏ‬
‫اﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﻠﱢـَﺒ ُﮥ »‪ «7‬إﻟَﯽ اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎِل ِﻫَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺴـ َﺘْﻐﻨِﯽ َﻋﻨُْﻪ اﻟـﱠﺪُم‪َ .‬واﻟ ُْﻤَﺘَﺤﻠﱢـَﺒ ُﮥ »‪َ «8‬ﻋِﻦ اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎِل ِﻫَﯽ َﻣـ ﺎ َﯾْﺴـ َﺘْﻐﻨِﯽ َﻋﻨُْﻪ اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎُل‪َ .‬وَﮐَﻤـ ﺎ أﱠن ﺗِﻠَْﮏ‬
‫اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء اﻷَـِﺧﯿَﺮَة ﺗَُﻨﺒﱢُﻪ اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ َﮥ ﻣِْﻦ َأْﺳـ َﻔَﻞ َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱠﺴْﻮَداُء اَﻷِﺧﯿَﺮُة ﺗَُﻨﺒﱢُﻪ اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـَﮥ ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َﻓَﺘَﺒﺎَرَك اﻟّﻠُﻪ َأْﺣَﺴُﻦ اﻟ َْﺨﺎﻟ ِِﻘﯿَﻦ َو‬
‫َأْﺣَﮑُﻢ اﻟ َْﺤﺎِﮐِﻤﯿَﻦ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟَﻐﯿُْﺮ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ‪َ :‬ﻓِﻬَﯽ َﻣﺎ ﻟَﯿَْﺲ َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿﻞ اﻟﱡﺮُﺳﻮِب َو اﻟﱡﺜْﻔﻠِﯿﱠِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿِﻞ اﻟﱠﺮَﻣﺎِدﯾﱠِﮥ‪َ ،‬و اﻻْﺣﺘَِﺮاِق‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻷْﺷـ َﯿﺎَء اﻟﱠﺮْﻃَﺒَﮥ ﻟا ُْﻤَﺨﺎﻟ َِﻄَﮥ‬
‫ﻟ َِﻸْرِﺿﯿﱠِﮥ َﺗَﺘَﻤﯿﱠُﺰ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أن‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬أﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬و ﯾﻤﻨﻌﻪ ﻣﻦ اﻟﺘﺤﻠّﻞ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و ﯾﻤﻨﻌﻪ ﻣﻦ اﻟﺘﺤّﻠﻞ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 74‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﺗﺤﻠّﻠﻬﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﺠﻠّﺒﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬ﻓﺘﻨﺒﻬﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺘﻨﺒﻪ‪ .‬ج‪ :‬ﻓﯿﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﺠﻠﺒﮥ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﺘﺤﻠﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﺘﺠﻠﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﺤﻠﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﺘﺠﻠﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﺤﻠﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﺘﺠﻠﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﺤﻠﺒﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪104 :‬‬
‫اَﻷْرِﺿﯿﱠُﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪َ «1‬ﻋَﻠﯽ َوْﺟَﻬﯿِْﻦ‪ :‬إﱠﻣﺎ َﻋَﻠﯽ ِﺟَﻬـ ِﮥ اﻟﱡﺮُﺳﻮِب و ﻣِﺜُْﻞ َﻫـ َﺬا اﻟـﱠﺪِم »‪ُ «2‬ﻫَﻮ اﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ َﻋَﻠﯽ ِﺟَﻬـ ِﮥ اﻻـْﺣﺘَِﺮاِق ﺑ ِﺄْن َﯾَﺘَﺤﻠﱠَﻞ‬
‫اﻟﻠﱠِﻄﯿُﻒ َو َﯾﺒَْﻘﯽ اﻟ َْﮑﺜِﯿُﻒ‪َ .‬و ﻣِﺜُْﻞ َﻫَﺬا اﻟﱠﺪِم َو اَﻷْﺧﻼِط ُﻫَﻮ اﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟ َْﻔْﻀﻠِﯿﱠُﮥ »‪ «3‬ﺗَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ ِْﻤﱠﺮَة اﻟﱠﺴْﻮَداَء‪َ ،‬و إﻧﱠَﻤﺎ ﻟَْﻢ َﯾُﮑِﻦ اﻟﱡﺮُﺳﻮُب إﻟّﺎ ﻟ ِﻠﱠﺪِم ﻷﱠن‬
‫اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ ﻟ ِﻠُُﺰوَﺟﺘِِﻪ ﻻ َﯾْﺮُﺳُﺐ َﻋﻨُْﻪ َﺷـ ْﯽٌء َﮐﺎﻟﱡﺜْﻔِﻞ »‪َ ،«4‬و اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء ﻟ َِﻠَﻄﺎَﻓﺘَِﻬﺎ َو ﻗِﻠﱠِﮥ اَﻷْرـِﺿ ﯿﱠِﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ َو ﻟ ِـَﺪَواِم َﺣَﺮَﮐﺘَِﻬﺎ‪َ ،‬و ﻟ ِِﻘﻠﱠِﮥ ﻣِْﻘَﺪاِر َﻣﺎ َﯾَﺘَﻤﯿﱠُﺰ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋِﻦ‬
‫اﻟـﱠﺪِم ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻻ َﯾْﺮُﺳُﺐ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺷـ ْﯽٌء ﯾُْﻌَﺘﱡﺪ ﺑ ِِﻪ َو إَذا َﺗَﻤﯿﱠَﺰ ﻟَْﻢ َﯾﻠَْﺒْﺚ أْن َﯾْﻌَﻔَﻦ أْو َﯾﻨَْﺪﻓَِﻊ‪َ ،‬و إَذا َﻋِﻔَﻦ َﺗَﺤﻠﱠَﻞ ﻟَِﻄﯿُﻔُﻪ َو ﺑَِﻘَﯽ َﮐﺜِﯿُﻔُﻪ َﺳْﻮَداَء اْﺣﺘَِﺮاﻗِﯿًﮥ‬
‫»‪ «5‬ﻻ ُرُﺳﻮﺑ ِﯿﱠًﮥ‪.‬‬
‫َواﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟ َْﻔـْﻀ ﻠِﯿﱠُﮥ‪ :‬ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ ﻣـﺎ ُﻫـَﻮ َرَﻣـ ﺎُد اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء َوِﺣَﺮاَﻗﺘَُﻬـ ﺎ َوُﻫَﻮ ُﻣﱞﺮ َواﻟ َْﻔْﺮُق ﺑَﯿَْﻨُﻪ َوﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِء اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺳـ ﱠﻤﯿَْﻨﺎَﻫﺎ ُﻣْﺤَﺘِﺮَﻗـًﮥ ُﻫَﻮ َأﱠن ﺗِﻠْـَﮏ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء‬
‫ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄَﻬﺎ َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺮَﻣﺎُد‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ َﻫـ َﺬا ﻓُﻬَﻮ َرَﻣﺎٌد ُﻣَﺘَﻤﯿﱢٌﺰ ﺑ َِﻨْﻔِﺴِﻪ‪َ ،‬ﺗَﺤﻠﱠَﻞ ﻟَِﻄﯿُﻔُﻪ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َرَﻣﺎُد اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻢ َوِﺣَﺮاَﻗﺘُُﻪ َﻓﺈْن َﮐﺎَن اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ ﻟَِﻄﯿﻔًﺎ ِﺟّﺪًا َﻣﺎﺋِّﯿًﺎ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن‬
‫َرَﻣﺎِدﯾﱠَﺘُﻪ َﺗُﮑﻮُن إﻟَﯽ اﻟ ُْﻤﻠُﻮَﺣِﮥ وإﻟّﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ إﻟَﯽ ُﺣُﻤﻮَﺿٍﮥ أْو ُﻋُﻔﻮَﺻٍﮥ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َرَﻣﺎُد اﻟﱠﺪِم َوِﺣﺮاﻗﺘﻪ‪ ،‬وَﻫَﺬا ﻣﺎﻟﺢ إﻟَﯽ ﺣﻼوة َﯾِﺴـ ﯿَﺮًة‪ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ ﻣﺎ‬
‫ُﻫَﻮ َرَﻣﺎُد اﻟﱠﺴْﻮَداِء اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ‪َ ،‬ﻓﺈْن َﮐﺎَﻧْﺖ َرﻗِﯿَﻘـ ًﮥ َﮐﺎَن َرَﻣﺎُدَﻫﺎ َوِﺣَﺮاَﻗﺘَُﻬﺎ َﺷِﺪﯾـَﺪَة اﻟ ُْﺤُﻤﻮـَﺿ ِﮥ َﮐﺎﻟ َْﺨﱢﻞ ﯾُْﻐَﻠﯽ َﻋَﻠﯽ َوْﺟِﻪ اَﻷْرِض َﺣﺎﻣُِﺾ اﻟﱢﺮﯾِﺢ َﯾﻨِْﻔُﺮ‬
‫َﻋﻨُْﻪ اﻟﱡﺬﺑَﺎُب َوَﻧْﺤُﻮُه‪َ ،‬وإْن َﮐﺎَﻧْﺖ َﻏﻠِﯿَﻈًﮥ َﮐﺎَﻧْﺖ َأَﻗﱠﻞ ُﺣُﻤﻮَﺿًﮥ َوَﻣَﻊ َﺷْﯽٍء ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌُﻔﻮَﺻِﮥ َواﻟ َْﻤَﺮاَرِة‪.‬‬
‫َﻓَﺄْﺻـ َﻨﺎُف اﻟﱠﺴْﻮَداِء اﻟﱠﺮِدﯾَﺌـِﮥ َﺛﻼَﺛـٌﮥ‪ :‬اﻟﱠﺼْﻔَﺮاُء إَذا اْﺣَﺘَﺮَﻗْﺖ َوَﺗَﺤﻠﱠَﻞ ﻟَِﻄﯿُﻔَﻬﺎ‪َ ،‬وَﻫـ َﺬاِن اﻟ ِْﻘْﺴـ َﻤﺎِن اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَراِن ﺑَْﻌـَﺪَﻫﺎ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺴْﻮَداُء اﻟ َْﺒﻠَْﻐِﻤﯿﱠُﮥ‪َ ،‬ﻓَﺄﺑ َْﻄَﺄ‬
‫َﺿَﺮرًا َوَأَﻗﱡﻞ ِرَداَءًة‪َ .‬وَﺗَﺘَﺮﺗﱠُﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺪم‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻠﺪم‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻔﻀﻠﯿﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻀﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﮐﺎﻟﺜﻔﻞ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎﻟﺪﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬اﺣﺘﺮاﻗﯿﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺣﺮاﻗﯿﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪105 :‬‬
‫َﻫـ ِﺬِه اﻷْﺧﻼُط اَﻷْرﺑََﻌـ ُﮥ إَذا اْﺣَﺘَﺮَﻗْﺖ ﻓِﯽ اﻟﱢﺮَداَءِة‪َ .‬ﻓﺎﻟﱠﺴْﻮَداُء َأَﺷـ ﱡﺪَﻫﺎ »‪َ «1‬وَأَﺷـ ﱡﺪَﻫﺎ َﻏﺎﺋَِﻠـًﮥ‪َ .‬وَأْﺳـَﺮُﻋَﻬﺎ َﻓَﺴﺎدًا ُﻫَﻮ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاِوﯾﱠُﮥ ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ َأﻗَْﺒﻠَُﻬﺎ ﻟ ِﻠِْﻌﻼِج‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴـ َﻤﺎِن اﻵَﺧَﺮاِن َﻓﺈﱠن اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َأَﺷـ ﱡﺪ ُﺣُﻤﻮـَﺿ ًﮥ َأْرَدُأ‪َ ،‬و ﻟَِﮑﻨﱠُﻪ إَذا ﺗُـُﺪوِرَك ﻓِﯽ اﺑ ْﺘِـَﺪاﺋِِﻪ َﮐﺎَن َأﻗَْﺒَﻞ ﻟ ِﻠِْﻌَﻠﺎِج‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﻓُﻬَﻮ َأَﻗﱡﻞ َﻏَﻠَﯿﺎﻧًﺎ‬
‫َﻋَﻠﯽ اَﻷْرِض َو َﺗَﺸﱡﺒﺜًﺎ ﺑ ِﺎﻷْﻋَﻀﺎِء َو َأﺑ َْﻄُﺄ ُﻣﱠﺪًة ﻓِﯽ اﻧ ْﺘَِﻬﺎﺋِِﻪ إﻟَﯽ اِﻹْﻫﻼِك‪َ ،‬و ﻟَِﮑﻨﱠُﻪ َأْﻋَﺼﯽ ﻓِﯽ اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ َو اﻟﱡﻨْﻀِﺞ َو َﻗﺒُﻮِل اﻟﱠﺪَواِء‪َ .‬ﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ َأْﺻَﻨﺎُف‬
‫اﻷْﺧﻼِط اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ َو اﻟ َْﻔْﻀﻠِﯿﱠِﮥ‪.‬‬
‫َﻗـﺎَل »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪َ ،‬وﻟَْﻢ ﯾُِﺼْﺐ َﻣْﻦ َزَﻋَﻢ أﱠن اﻟ ِْﺨﻠَْﻂ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱠﯽ ُﻫَﻮ اﻟـﱠﺪُم ﻻ َﻏﯿُْﺮ َوَﺳﺎﺋُِﺮ اﻷْﺧﻼِط ﻓُُﻀﻮٌل ﻻ ﯾُْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯿَْﻬﺎ اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ ﻷﱠن اﻟـﱠﺪَم ﻟَْﻮ‬
‫َﮐﺎَن َوْﺣـ َﺪُه ُﻫَﻮ اﻟ ِْﺨﻠَْﻂ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻐـُﺬو اَﻷْﻋَﻀﺎَء ﻟَﺘَﺸﺎﺑََﻬْﺖ ﻓِﯽ اﻷﻣِْﺰَﺟِﮥ َواﻟ ِْﻘَﻮاِم‪َ ،‬و ﻟََﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟ َْﻌْﻈُﻢ َأْﺻـ َﻠَﺐ ﻣَِﻦ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ إﻟّﺎ َوَدُﻣُﻪ َدٌم َﻣﺎَزَﺟُﻪ َﺟْﻮَﻫٌﺮ‬
‫ُﺻﻠٌْﺐ َﺳْﻮَداِوﱞي‪َ ،‬وﻟََﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ َأﻟ َْﯿَﻦ ﻣِﻨُْﻪ إﻟّﺎ َو إﱠن َدَﻣُﻪ َدٌم َﻣﺎَزَﺟُﻪ َﺟْﻮَﻫٌﺮ ﻟَﯿﱢٌﻦ ﺑَﻠَْﻐِﻤﱞﯽ‪َ ،‬و اﻟﱠﺪُم َﻧْﻔُﺴُﻪ َﺗِﺠُﺪُه ُﻣَﺨﺎﻟ ِﻄًﺎ ﻟ َِﺴﺎﺋِِﺮ اﻷْﺧﻼِط َﻓَﯿﻨَْﻔـِﺼ ُﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 75‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﻋﻨَْﻬﺎ ِﻋﻨْـَﺪ إْﺧَﺮاِﺟِﻪ َوَﺗﻘِْﺮﯾِﺮِه ﻓِﯽ اِﻹَﻧﺎِء ﺑَﯿَْﻦ َﯾَﺪِي اﻟ ِْﺤﱢﺲ إﻟَﯽ ُﺟْﺰٍء َﮐﺎﻟﱠﺮْﻏَﻮِة »‪ُ «2‬ﻫَﻮ اﻟﱠﺼﻔَْﺮاُء‪َ ،‬وُﺟْﺰٍء َﮐَﺒَﯿﺎِض اﻟ َْﺒﯿِْﺾ ُﻫَﻮ اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ‪َ ،‬وُﺟْﺰٍء َﮐﺎﻟﱡﺜﻔِْﻞ‬
‫َو اﻟ َْﻌَﮑِﺮ ُﻫَﻮ اﻟﱠﺴْﻮَداُء »‪َ ،«3‬وُﺟْﺰٍء َﻣﺎﺋِﱟﯽ ُﻫَﻮ اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾﻨَْﺪﻓُِﻊ َﻓـْﻀ ﻠَُﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒْﻮِل‪َ ،‬واﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠُﮥ ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﻣَِﻦ اﻷْﺧﻼِط‪ ،‬ﻷﱠن اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠَﮥ ِﻫَﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤْﺸُﺮوِب‬
‫اﻟ ﱠِﺬي ﻻ َﯾْﻐـُﺬو َوإﻧﱠَﻤﺎ اﻟ َْﺤﺎـَﺟ ُﮥ إﻟَﯿَْﻬﺎ ﻟ ِﺘَُﺮﻗﱢَﻖ اﻟ ِْﻐـَﺬاَء َوﺗُﻨِْﻔَﺬُه َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﺨﻠُْﻂ َﻓُﻬَﻮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤْﺄُﮐﻮِل َواﻟ َْﻤْﺸـ ُﺮوِب اﻟ َْﻐﺎِذي َوَﻣْﻌَﻨﯽ َﻗْﻮﻟ َِﻨﺎ َﻏﺎٍذ‪َ ،‬أْي ُﻫَﻮ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻘﱠﻮِة‬
‫َﺷﺒِﯿٌﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﺒَﺪِن َواﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻘﱠﻮِة َﺷﺒِﯿُﻪ ﺑََﺪِن »‪ «4‬اﻹﻧ َْﺴﺎِن ُﻫَﻮ ِﺟْﺴٌﻢ ُﻣْﻤَﺘَﺰٌج ﻻ ﺑَِﺴﯿٌﻂ‪َ ،‬واﻟ َْﻤﺎُء ُﻫَﻮ ﺑَِﺴﯿٌﻂ‪َ ،‬وﻣَِﻦ اﻟﻨﱠﺎِس َﻣْﻦ َﯾُﻈﱡﻦ أﱠن ﻗُﱠﻮَة اﻟ َْﺒَﺪِن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و ﺗﺘﺮﺗّﺐ ﻫﺬه اﻷﺧﻼط اﻷرﺑﻌﮥ إذا اﺣﺘﺮﻗﺖ ﻓﯽ اﻟﺮداءة ﻓﺎﻟﺴﻮدا‪ ،‬أﺷﺪﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬و ﺟﺰء ﮐﺎﻟﺜﻔﻞ و اﻟﻌﮑﺮ و ﻫﻮ اﻟﺴﻮداء و ﺟﺰء ﮐﺒﯿﺎض اﻟَﺒﯿْﺾ و ﻫﻮ اﻟﺒﻠﻐﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺒﺪن‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺪن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪106 :‬‬
‫َﺗﺎﺑ َِﻌٌﮥ ﻟ َِﮑﺜَْﺮِة اﻟﱠﺪِم‪َ ،‬وَﺿْﻌَﻔُﻪ َﺗﺎﺑ ٌِﻊ ﻟ ِِﻘﻠﱠﺘِِﻪ‪َ ،‬وﻟَﯿَْﺲ َﮐَﺬﻟ َِﮏ ﺑَِﻞ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘَﺒُﺮ َﺣﺎُل ُرْزِء اﻟ َْﺒَﺪِن ﻣِﻨُْﻪ أْي َﺣﺎُل َﺻﻼِﺣِﻪ »‪.«1‬‬
‫َوﻣَِﻦ اﻟﻨﱠﺎِس َﻣْﻦ َﯾُﻈﱡﻦ أﱠن اﻷْﺧﻼـَط إَذا َزاَدْت أْو َﻧَﻘَﺼْﺖ ﺑَْﻌـَﺪ أْن َﺗُﮑـ ﻮَن َﻋَﻠﯽ اﻟﻨﱢْﺴـ َﺒِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾْﻘَﺘـِﻀ ﯿَﻬﺎ ﺑَـَﺪُن اﻹﻧ َْﺴـ ﺎِن ﻓِﯽ َﻣَﻘـ ﺎِدﯾَﺮ ﺑَْﻌـِﻀ َﻬﺎ ِﻋﻨَْﺪ‬
‫ﺑَْﻌٍﺾ‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن اﻟﱢﺼﱠﺤَﮥ َﻣْﺤُﻔﻮَﻇـ ٌﮥ َوﻟَﯿَْﺲ َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ‪ ،‬ﺑَـْﻞ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑـ ﻮَن ﻟ ُِﮑـ ﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣَِﻦ اﻷْﺧﻼـِط َﻣَﻊ َذﻟ ِـَﮏ َﺗْﻘـِﺪﯾٌﺮ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﱢﻢ َﻣْﺤُﻔﻮٌظ ﻟَﯿَْﺲ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ ِﺧﻠٍْﻂ آَﺧَﺮ‪ ،‬ﺑَْﻞ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ َﻣَﻊ ِﺣْﻔِﻆ اﻟﺘﱠْﻘِﺪﯾِﺮ اﻟ ﱠِﺬي ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َﻏﯿِْﺮِه‪.‬‬
‫َو َﻗْﺪ ﺑَِﻘَﯽ ﻓِﯽ ُأُﻣﻮِر اﻷْﺧﻼِط َﻣَﺒﺎِﺣُﺚ ﻟَﯿَْﺴْﺖ َﺗﻠِﯿُﻖ ﺑ ِﺎَﻷِﻃﺒﱠﺎِء أْن َﯾﺒَْﺤﺜُﻮا ﻓِﯿَﻬﺎ‪ ،‬إْذ ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﻣِْﻦ ِﺻَﻨﺎَﻋﺘِِﻬْﻢ »‪ «2‬ﺑَْﻞ ﺑ ِﺎﻟ ُْﺤَﮑَﻤﺎِء »‪َ «3‬ﻓَﺄْﻋَﺮْﺿَﻨﺎ َﻋﻨَْﻬﺎ‪.‬‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ »‪ِ «4‬ﻓﯽ َﮐْﯿِﻔﱠﯿِﮥ َﺗَﻮﱡﻟِﺪ اَﻷْﺧﻼِط‬

‫َﻓـﺎْﻋَﻠْﻢ أﱠن اﻟ ْـِﻐ َﺬاَء ﻟَُﻪ اﻧ ِْﻬـَﻀ ﺎٌم َﻣـ ﺎ ﺑ ِـﺎﻟ َْﻤْﻀِﻎ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ أﱠن َﺳـ ْﻄَﺢ اﻟَﻔِﻢ ُﻣﺘﱠِﺼٌﻞ ﺑ َِﺴـ ْﻄِﺢ اﻟ َْﻤـِﻌ َﺪِة‪ ،‬ﺑَْﻞ َﮐﺄﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﺳـ ْﻄٌﺢ َواـِﺣ ٌﺪ‪َ ،‬و ﻓِﯿِﻪ ﻣِﻨُْﻪ ﻗُﱠﻮٌة‬
‫َﻫﺎـِﺿ َﻤٌﮥ‪َ ،‬ﻓـﺈَذا ﻟَـﺎَﻗﯽ اﻟ َْﻤْﻤُﻀﻮَغ َأَﺣـ ﺎﻟَُﻪ ِإَﺣﺎﻟَـًﮥ َﻣﺎ‪َ ،‬وﯾُِﻌﯿﻨُُﻪ َﻋَﻠﯽ َذﻟ َِﮏ اﻟﱢﺮﯾُﻖ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘِﻔﯿُﺪ ﺑ ِﺎﻟﱡﻨـْﻀ ِﺞ اﻟ َْﻮاﻗُِﻊ ﻓِﯿِﻪ َﺣَﺮاَرٌة َﻏِﺮﯾِﺰﯾﱠٌﮥ‪َ ،‬و ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ َﻣﺎ َﮐﺎَﻧِﺖ‬
‫اﻟ ِْﺤﻨَْﻄـ ُﮥ اﻟ َْﻤْﻤُﻀﻮَﻏـ ُﮥ َﺗْﻔَﻌـ ُﻞ ﻣِْﻦ ِإﻧ َْﻀﺎِج اﻟـﱠﺪَﻣﺎﻣِﯿِﻞ َو اﻟ َْﺨَﺮاَﺟﺎِت َﻣﺎ ﻻ َﺗْﻔَﻌﻠُُﻪ اﻟ َْﻤْﺪﻗُﻮَﻗـُﮥ »‪ «5‬ﺑ ِﺎﻟ َْﻤـ ﺎِء َو اﻟ َْﻤْﻄﺒُﻮَﺧـ ُﮥ ﻓِﯿِﻪ‪َ .‬ﻗﺎﻟ ُﻮا‪َ :‬و اﻟـﱠﺪﻟ ِﯿُﻞ َﻋَﻠﯽ أﱠن‬
‫اﻟ َْﻤْﻤُﻀﻮَغ َﻗـْﺪ ﺑَـَﺪا ﻓِﯿِﻪ َﺷـ ْﯽٌء ﻣَِﻦ اﻟﱡﻨْﻀِﺞ أﻧﱠُﻪ ﻻ ﯾُﻮَﺟُﺪ ﻓِﯿِﻪ اﻟﱠﻄْﻌُﻢ اَﻷﱠوُل‪َ ،‬و ﻻ َراﺋَِﺤﺘُُﻪ »‪ «6‬اُﻷوﻟَﯽ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ إَذا َوَرَد َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة‪ ،‬اﻧ َْﻬَﻀَﻢ اﻻﻧ ِْﻬَﻀﺎَم‬
‫اﻟﺘﱠﺎﱠم ﻻ ﺑ َِﺤَﺮاَرِة اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة َوْﺣَﺪَﻫﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬أي ﺣﺎل ﺻﻼﺣﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬أن ﯾﺒﺤﺜﻮا ﻓﯿﻬﺎ اذ ﻟﯿﺴﺖ ﻣﻦ ﺻﻨﺎﻋﺘﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺤﮑﻤﺎء‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ +:‬ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ +:‬اﻟﻤﺒﻠﻮﻟﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬راﯾﺤﮥ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬راﺋﺤﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪107 :‬‬
‫ﺑَـْﻞ ﺑ َِﺤَﺮاَرِة َﻣـ ﺎ ﯾُِﻄﯿـُﻒ ﺑ َِﻬـ ﺎ أﯾْﻀـًﺎ أﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ َذاِت اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ َﻓﺎﻟ َْﮑﺒِـُﺪ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ َذاِت اﻟ َْﯿَﺴـ ﺎِر َﻓﺎﻟﱢﻄـَﺤ ﺎُل‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎَل َﻗـْﺪ ﯾَُﺴـ ﱢﺨُﻦ ﻻـ ﺑ َِﺠْﻮَﻫِﺮِه ﺑَْﻞ‬
‫ﺑ ِﺎﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ َواَﻷْوِرَدِة اﻟ َْﮑﺜِﯿَﺮِة اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯿِﻪ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ ﻗُـﱠﺪاُم َﻓﺒِﺎﻟﺜﱠْﺮِب اﻟﱠﺸْﺤِﻤﱢﯽ اﻟ َْﻘﺎﺑ ِِﻞ ﻟ ِﻠَْﺤَﺮاَرِة َﺳـ ِﺮﯾﻌًﺎ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ اﻟﱠﺸْﺤِﻢ اﻟ ُْﻤَﺆﱢدﯾَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 76‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﻓْﻮُق َﻓﺎﻟَﻘﻠُْﺐ ﺑ َِﺘَﻮﱡﺳِﻂ َﺗْﺴـ ِﺨﯿﻨِِﻪ ﻟ ِﻠِْﺤَﺠﺎِب‪َ ،‬ﻓﺈَذا اﻧ َْﻬَﻀَﻢ اﻟ ِْﻐـَﺬاُء َأﱠوﻟًﺎ َﺻﺎَر ﺑ ِـَﺬاﺗِِﻪ ﻓِﯽ َﮐﺜِﯿٍﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن‪َ ،‬و ﺑ َِﻤُﻌﻮَﻧـِﮥ َﻣﺎ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ ﻣِِﻦ اﻟ َْﻤْﺸـ ُﺮوِب ﻓِﯽ‬
‫َأْﮐَﺜِﺮَﻫـ ﺎ َﮐﯿْﻠُﻮﺳـًﺎ َو ُﻫَﻮ َﺟْﻮَﻫٌﺮ َﺳـ ﯿﱠﺎٌل َﺷﺒِﯿٌﻪ ﺑ َِﻤـ ﺎِء اﻟ َْﮑْﺸِﮏ اﻟﺜﱠِﺨﯿِﻦ‪َ ،‬أْو َﻣﺎِء اﻟﱠﺸِﻌﯿِﺮ َﻣﻼَﺳـ ًﮥ َو ﺑَﯿﺎﺿًﺎ »‪ ،«1‬ﺛُﱠﻢ إﻧﱠُﻪ ﺑَْﻌـَﺪ َذﻟ َِﮏ َﯾﻨْـَﺠ ِﺬُب ﻟَِﻄﯿُﻔُﻪ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َو ﻣَِﻦ اَﻷﻣَْﻌﺎِء أﯾْﻀًﺎ‪َ ،‬ﻓَﯿﻨَْﺪﻓُِﻊ ﻣِْﻦ »‪َ «2‬ﻃِﺮﯾﻖ اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟ ُْﻤَﺴـ ﱠﻤﺎِة َﻣﺎَﺳﺎِرﯾَﻘﺎ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ُﻋُﺮوٌق ِدَﻗﺎٌق ِﺻـ ﻼٌب ُﻣﺘﱠِﺼَﻠٌﮥ ﺑ ِﺎﻷﻣَْﻌﺎِء ُﮐﻠﱢَﻬﺎ‪َ ،‬ﻓﺈَذا اﻧ َْﺪَﻓَﻊ‬
‫ﻓِﯿَﻬﺎ َﺻﺎَر إﻟَﯽ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟ ُْﻤَﺴﱠﻤﯽ ﺑَﺎَب اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َو َﻧَﻔَﺬ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ ﻓِﯽ أْﺟَﺰاٍء َو ﻓُُﺮوٍع ﻟ ِﻠَْﺒﺎِب َداِﺧﻠٍﮥ ُﻣَﺘَﺼﱢﻐَﺮٍة ُﻣَﻀﺎﺋَِﻠٍﮥ »‪َ «3‬ﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ ُﻣﻼﻗَِﯿٍﮥ »‪ «4‬ﻟ ُِﻔﱠﻮَﻫﺎِت‬
‫أْﺟَﺰاِء ُأُﺻﻮِل اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟﱠﻄﺎﻟ ِِﻊ ﻣِْﻦ ُﺣْﺪﺑَـِﮥ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ .‬وﻟَْﻦ ﺗُﻨِْﻔـَﺬُه ﻓِﯽ ﺗِﻠْـَﮏ اﻟ َْﻤـَﻀ ﺎﯾِِﻖ ﻓِﯿَﻨـﺎ إﻟّـﺎ َﻓْﻀُﻞ ﻣَِﺰاٍج ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﺎِء اﻟ َْﻤْﺸـ ُﺮوِب َﻓْﻮَق اﻟ ُْﻤْﺤَﺘﺎِج إﻟَﯿِْﻪ‬
‫ﻟ ِﻠْـَﺒ َﺪِن‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﻔﱠﺮَق ﻓِﯽ ﻟ ِﯿِﻒ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻌُﺮوِق َﺻﺎَر َﮐَﺄﱠن اﻟ َْﮑﺒَِﺪ ﺑ ُِﮑﻠﱢﯿﱠﺘَِﻬﺎ ُﻣﻼﻗَِﯿٌﮥ ﻟ ُِﮑﻠﱢﯿﱠِﮥ َﻫَﺬا اﻟ َْﮑﯿْﻠُﻮِس‪َ ،‬وَﮐﺎَن »‪ «5‬ﻟَﺬﻟ َِﮏ ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ ﻓِﯿِﻪ َأَﺷﱠﺪ َو َأْﺳَﺮَع‪ ،‬وَ‬
‫ِﺣﯿَﻨﺌٍِﺬ َﯾﻨَْﻄﺒُِﺦ َو ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ اﻧ ِْﻄَﺒﺎٍخ ﻟ ِِﻤﺜْﻠِِﻪ َﺷـ ْﯽٌء َﮐﺎﻟﱠﺮْﻏَﻮِة َوَﺷْﯽٌء َﮐﺎﻟﱡﺮُﺳﻮِب‪َ .‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َﻣَﻌُﻬَﻤﺎ إﱠﻣﺎ َﺷْﯽٌء ُﻫَﻮ إﻟَﯽ اﻻْﺣﺘَِﺮاِق إْن َأﻓَْﺮَط اﻟﱠﻄﺒُْﺦ‪َ ،‬أوْ‬
‫َﺷْﯽٌء َﮐﺎﻟ َْﻔﱢﺞ إْن َﻗُﺼَﺮ اﻟﱠﻄﺒُْﺦ »‪َ «6‬ﻓﺎﻟﱠﺮْﻏَﻮُة ِﻫَﯽ اﻟﱠﺼْﻔَﺮاُء‪َ ،‬و اﻟﱡﺮُﺳﻮُب ِﻫَﯽ اﻟﱠﺴْﻮَداُء‪َ ،‬وُﻫَﻤﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬أو ﻣﺎء اﻟﺸﻌﯿﺮ ﻣﻼﺳﮥ و ﺑﯿﺎﺿًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺘﻀﺎﺋﻠﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻀﺎﺋﻠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬اﻟﻔﻮﻫﺎت‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﮑﺎن‪ .‬ب‪ :‬وﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ -:‬إن ﻗﺼﺮ اﻟﻄﺒﺦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪108 :‬‬
‫َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠﺎِن‪َ .‬و اﻟ ُْﻤْﺤَﺘِﺮُق ﻟَِﻄﯿُﻔُﻪ َﺻْﻔَﺮاُء َرِدﯾَﺌٌﮥ‪َ ،‬و َﮐﺜِﯿُﻔُﻪ َﺳْﻮَداُء َرِدﯾَﺌٌﮥ‪َ ،‬ﻏﯿُْﺮ َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠﯿِْﻦ »‪َ .«1‬واﻟ َْﻔﱡﺞ ُﻫَﻮ اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺸْﯽُء اﻟ ُْﻤَﺘَﺼﱠﻔﯽ ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه اﻟُﺠْﻤَﻠِﮥ‬
‫َﻧِﻀﯿﺠًﺎ »‪َ «2‬ﻓُﻬَﻮ اﻟـﱠﺪُم إﻟّﺎ أﻧﱠُﻪ ﺑَْﻌـَﺪ َﻣﺎ َداَم ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َﯾُﮑﻮُن َأَرﱠق ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ ﻟ َِﻔْﻀِﻞ اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠِﮥ اﻟ ُْﻤْﺤَﺘﺎِج إﻟَﯿَﻬﺎ ﻟ ِﻠِْﻌﻠﱠِﮥ اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرِة وﻟَِﮑْﻦ َﻫَﺬا اﻟﱠﺸْﯽُء‬
‫اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ اﻟـﱠﺪُم إَذا اﻧ َْﻔـَﺼ َﻞ َﻋِﻦ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ ،‬ﻓَﮑَﻤـ ﺎ َﯾﻨَْﻔـِﺼ ُﻞ َﻋﻨُْﻪ َﯾَﺘـَﺼ ﱠﻔﯽ أﯾْﻀـًﺎ َﻋِﻦ اﻟ َْﻤـ ﺎﺋِﯿﱠِﮥ اﻟ َْﻔـْﻀ ﻠِﯿﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ إﻧﱠَﻤﺎ اْﺣﺘِﯿـَﺞ إﻟَﯿَﻬﺎ ﻟ َِﺴـ َﺒٍﺐ َو َﻗـِﺪ اْرَﺗَﻔَﻊ‬
‫َﻓَﺘﻨْـَﺠ ِﺬُب ِﻫَﯽ َﻋﻨُْﻪ ﻓِﯽ ِﻋْﺮٍق َﻧـﺎِزٍل إﻟَﯽ اﻟ ُْﮑﻠْـَﯿ َﺘﯿِْﻦ‪َ ،‬و َﯾْﺤِﻤـ ُﻞ َﻣـَﻊ َﻧْﻔِﺴِﻪ ﻣَِﻦ اﻟـﱠﺪِم َﻣـ ﺎ َﯾُﮑﻮُن ﺑ َِﮑﱢﻤﯿﱠﺘِِﻪ َوَﮐﯿِْﻔﯿﱠﺘِِﻪ َﺻﺎﻟ ِﺤـًﺎ ﻟ ِِﻐـَﺬاِء اﻟ ُْﮑﻠْـَﯿ َﺘﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓَﯿْﻐـُﺬو‬
‫اﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﺘﯿِْﻦ »‪ «3‬اﻟﱡﺪُﺳﻮَﻣَﮥ َو اﻟﱠﺪَﻣِﻮﯾﱠَﮥ »‪ «4‬ﻣِْﻦ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﻤﺎﺋِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬وَﯾﻨَْﺪﻓُِﻊ ﺑَﺎﻗِﯿَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧِﮥ َوإﻟَﯽ اِﻹْﺣﻠِﯿِﻞ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟـﱠﺪُم اﻟ َْﺤَﺴُﻦ اﻟ ِْﻘـَﻮاِم َﻓَﯿﻨْـَﺪﻓُِﻊ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟ َْﻌِﻈﯿِﻢ »‪ «5‬اﻟﱠﻄﺎﻟ ِِﻊ ﻣِْﻦ ُﺣْﺪﺑَـِﮥ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َوَﯾْﺴـ ﻠُُﮏ »‪ «6‬ﻓِﯽ اﻷـْوِرَدِة اﻟ ُْﻤَﺘَﺸـ ﱢﻌَﺒِﮥ ﻣِﻨُْﻪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻓِﯽ ـَﺟ َﺪاِوِل‬
‫اﻷـْوِرَدِة‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻓِﯽ َﺳـ َﻮاﻗِﯽ اﻟ ْـَﺠ َﺪاِوِل‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻓِﯽ َرَواـِﺿ ِﻊ اﻟﱠﺴَﻮاﻗِﯽ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟﻠﱢﯿِﻔﯿﱠِﮥ اﻟﱠﺸْﻌِﺮﯾﱠِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾْﺮَﺷـ ُﺢ ﻣِْﻦ ﻓُﱠﻮَﻫﺎﺗَِﻬـ ﺎ ﻓِﯽ اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء ﺑ َِﺘْﻘـِﺪﯾِﺮ‬
‫اﻟ َْﻌِﺰﯾِﺰ اﻟ َْﻌﻠِﯿِﻢ »‪.«7‬‬
‫َﻓَﺴـ َﺒُﺐ اﻟﱠﺪِم ﻟا َْﻔﺎِﻋﻠِﱡﯽ ُﻫَﻮ َﺣَﺮاَرٌة ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟٌَﮥ‪َ ،‬و َﺳـ َﺒﺒُُﻪ اﻟ َْﻤﺎﱢدﱡي ُﻫَﻮ اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪُل ﻣَِﻦ اَﻷْﻏِﺬَﯾِﮥ َو اَﻷْﺷـِﺮﺑَِﮥ اﻟ َْﻔﺎـِﺿ َﻠِﮥ‪َ ،‬و َﺳـ َﺒﺒُُﻪ اﻟﱡﺼﻮِرﱡي اﻟﱡﻨْﻀُﺞ اﻟ َْﻔﺎِﺿُﻞ‪َ ،‬و‬
‫َﺳَﺒﺒُُﻪ اﻟﺘﱠَﻤﺎﻣِﱡﯽ َﺗْﻐِﺬَﯾُﮥ اﻟ َْﺒَﺪِن‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﻃﺒﯿﻌﯿﺘﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻃﺒﯿﻌﯿﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬ط‪ :‬ﻧﻀﯿﺠًﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﻧﻀﺠًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ :‬ﻓﯿﻐﺬوﻫﻤﺎ‪ .‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻐﺬو اﻟﮑﻠﯿﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (4‬آ‪ :‬دﺳﻮﻣﺘﻬﺎ و دﻣﻮﯾﺘﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﺪﺳﻮﻣﮥ و اﻟﺪﻣﻮﯾﮥ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ -:‬اﻟﻌﻈﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﺴﻠﮏ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬وﯾﺴﻠﮏ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 77‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺤﮑﯿﻢ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻌﻠﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪109 :‬‬
‫َواﻟﱠﺼْﻔَﺮاُء َﺳـ َﺒﺒَُﻬﺎ اﻟ َْﻔﺎِﻋﻠِﱡﯽ‪َ ،‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َرْﻏَﻮُة اﻟـﱠﺪِم َﻓَﺤَﺮاَرٌة ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟٌَﮥ‪َ ،‬وَأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤْﺤَﺘِﺮَﻗُﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓﺎﻟ َْﺤَﺮاَرُة اﻟﻨﱠﺎِرﯾﱠُﮥ اﻟ ُْﻤْﻔِﺮَﻃُﮥ‪َ ،‬وُﺧُﺼﻮﺻـًﺎ‬
‫ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ ،‬وَﺳـ َﺒﺒَُﻬﺎ اﻟ َْﻤـ ﺎﱢدﱡي ُﻫَﻮ اﻟﻠﱠِﻄﯿُﻒ اﻟ ْـَﺤ ﺎﱡر َو اﻟ ُْﺤﻠُْﻮ اﻟـﱠﺪِﺳُﻢ‪َ .‬و اﻟ ِْﺤﱢﺮﯾُﻒ ﻣَِﻦ اَﻷْﻏِﺬَﯾـِﮥ‪َ ،‬وَﺳـ َﺒﺒَُﻬﺎ اﻟﱡﺼﻮِرﱡي ُﻣَﺠﺎَوَزُة اﻟﱡﻨـْﻀ ِﺞ إﻟَﯽ اِﻹﻓَْﺮاِط‪،‬‬
‫َوَﺳَﺒﺒَُﻬﺎ اﻟﺘﱠَﻤﺎﻣِﱡﯽ اﻟﱠﻀُﺮوَرُة َواﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرﺗَﺎِن‪.‬‬
‫َواﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ َﺳـ َﺒﺒُُﻪ اﻟ َْﻔـ ﺎِﻋﻠِﱡﯽ َﺣَﺮاَرٌة ُﻣَﻘﱠﺼَﺮٌة‪َ ،‬وَﺳـ َﺒﺒُُﻪ اﻟ َْﻤـ ﺎﱢدﱡي اﻟ َْﻐﻠِﯿـُﻆ اﻟﱠﺮْﻃُﺐ اﻟﻠﱠِﺰُج اﻟ ْـَﺒ ﺎِرُد ﻣَِﻦ اَﻷْﻏِﺬَﯾـِﮥ‪َ ،‬و َﺳـ َﺒﺒُُﻪ اﻟﱡﺼﻮِرﱡي ﻗُُﺼﻮُر اﻟﱡﻨـْﻀ ِﺞ‪َ ،‬وَﺳـ َﺒﺒُُﻪ‬
‫اﻟﺘﱠَﻤﺎﻣِﱡﯽ َﺿُﺮوَرﺗُُﻪ َوَﻣﻨَْﻔَﻌﺘُُﻪ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرَﺗﺎِن‪.‬‬
‫َواﻟﱠﺴْﻮَداُء َﺳَﺒﺒَُﻬﺎ اﻟ َْﻔﺎِﻋﻠِﱡﯽ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﱡﺮُﺳﻮﺑ ِﱡﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓَﺤَﺮاَرٌة ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟٌَﮥ‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤْﺤَﺘِﺮُق‬
‫ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓَﺤَﺮاَرٌة ُﻣَﺠﺎِوَزٌة ﻟ ِﻼْﻋﺘَِﺪاِل َوَﺳَﺒﺒَُﻬﺎ اﻟ َْﻤﺎﱢدﱡي اﻟَﺶ ِدﯾُﺪ اﻟَﻐﻠِﯿُﻆ »‪ «1‬اﻟ َْﻘﻠِﯿُﻞ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ‬
‫ﻣَِﻦ اَﻷْﻏِﺬَﯾِﮥ‪َ ،‬واﻟ َْﺤﺎﱡر ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻗِﻮﱞي ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ َو َﺳَﺒﺒَُﻬﺎ اﻟﱡﺼﻮِرﱡي اﻟﱡﺜْﻔُﻞ اﻟ ُْﻤَﺘَﺮﱢﺳُﺐ‬
‫َﻋَﻠﯽ َأَﺣِﺪ اﻟ َْﻮْﺟَﻬﯿِْﻦ َﻓﻼ َﯾِﺴﯿُﻞ َأْو »‪ «2‬ﻻ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ‪َ ،‬وَﺳَﺒﺒَُﻬﺎ اﻟﺘﱠَﻤﺎﻣِﱡﯽ َﺿُﺮوَرﺗَُﻬﺎ َو‬
‫َﻣﻨَْﻔَﻌﺘَُﻬﺎ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرَﺗﺎِن‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺴْﻮَداُء َﺗْﮑﺜُُﺮ ﻟ َِﺤَﺮاَرِة اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َأْو ﻟ ِـَﻀ ْﻌِﻒ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل‪ ،‬أْو ﻟ ِِﺸـ ﱠﺪِة ﺑَْﺮٍد ُﻣْﺠِﻤـ ٍﺪ‪ ،‬أْو ﻟ َِﺪَواِم اْﺣﺘَِﻘﺎٍن‪ ،‬أْو ﻟ َِﺄﻣَْﺮاٍض َﮐﺜَُﺮْت َوَﻃﺎﻟَْﺖ َﻓَﺮﱠﻣَﺪِت اَﻷْﺧﻼَط‪.‬‬
‫َوإَذا َﮐﺜَُﺮِت اﻟﱠﺴْﻮَداُء َوَوَﻗَﻔْﺖ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة َو اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َﻗﱠﻞ َﻣَﻌَﻬﺎ َﺗَﻮﻟﱡُﺪ اﻟﱠﺪِم َواَﻷْﺧﻼُط اﻟ َْﺠﯿﱢَﺪُة َﻓَﻘَﻞ »‪ «3‬اﻟﱠﺪُم‪.‬‬
‫َو َﯾِﺠُﺐ أْن َﺗْﻌَﻠَﻢ َأﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة َو اﻟ ْـﺒُُﺮوَدَة َﺳـ َﺒَﺒﺎِن ﻟ َِﺘـَﻮﻟﱡِﺪ اَﻷْﺧﻼـِط َﻣـَﻊ َﺳـ ﺎﺋِِﺮ اﻷْﺳـ َﺒﺎِب‪ ،‬ﻟَِﮑِﻦ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة اﻟ ُْﻤْﻌَﺘِﺪﻟَـُﮥ ﯾُـَﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟـﱠﺪَم‪َ ،‬واﻟ ُْﻤْﻔِﺮَﻃـ ُﮥ ﺗُـَﻮﻟ ﱢُﺪ‬
‫اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء‪َ ،‬واﻟ ُْﻤْﻔِﺮَﻃُﮥ ِﺟّﺪًا ﺗَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟﱠﺴْﻮَداَء ﺑ َِﻔْﺮِط اﻻْﺣﺘَِﺮاِق‪َ «4» ،‬واﻟ ْﺒُُﺮوَدُة ﺗَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ‪َ ،‬واﻟ ُْﻤْﻔِﺮَﻃُﮥ ِﺟّﺪًا ﺗَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟﱠﺴْﻮَداَء‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻐﻠﯿﻆ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻐﻠﻆ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬أو‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻘّﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﻓﯿﻘّﻞ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺣﺘﺮاق‪ .‬ط‪ :‬اﻻﺣﺮاق‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪110 :‬‬
‫ﺑ َِﻔْﺮِط اِﻹْﺟَﻤﺎِد‪َ ،‬وﻟَِﮑْﻦ َﯾِﺠُﺐ أْن ﺗَُﺮاَﻋﯽ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﻌَﻠُﮥ ﺑِﺈَزاِء اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ َْﻔﺎِﻋَﻠِﮥ‪َ ،‬وﻟَﯿَْﺲ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾِﻘَﻒ اﻻْﻋﺘَِﻘﺎُد َﻋَﻠﯽ أﱠن ُﮐﱠﻞ ﻣَِﺰاٍج ﯾَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟﱠﺸﺒِﯿَﻪ‬
‫ﺑ ِِﻪ َوﻻـ ﯾَُﻮﻟ ﱢُﺪ ﻟا ﱢﻀﱠﺪ ﺑ ِـﺎﻟ َْﻌَﺮِض‪َ ،‬وإْن ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﺑ ِﺎﻟـﱠﺬاِت‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ ِْﻤَﺰاَج َﻗـْﺪ َﯾﺘﱠِﻔُﻖ ﻟَُﻪ َﮐﺜِﯿﺮًا أْن ﯾَُﻮﻟ ﱢَﺪ اﻟﱢﻀﱠﺪ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ ِْﻤَﺰاَج اﻟ َْﺒﺎِرَد اﻟ َْﯿﺎﺑ َِﺲ ﯾَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑََﮥ‬
‫اﻟَﻐِﺮﯾـَﺒ َﮥ ﻻـ ﻟ ِﻠُْﻤَﺸﺎَﮐَﻠـِﮥ‪َ ،‬وﻟَِﮑْﻦ ﻟ ِـَﻀ ْﻌِﻒ اﻟ َْﻬْﻀِﻢ‪َ ،‬و ﻣِﺜُْﻞ َﻫـ َﺬا اِﻹﻧ َْﺴﺎِن َﯾُﮑﻮُن َﻧِﺤﯿﻔًﺎ َرْﺧَﻮ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ‪َ ،‬أْزَﻋَﺮ »‪َ «1‬ﺟَﺒﺎﻧـًﺎ ﺑَﺎِرَد اﻟ َْﻤﻠَْﻤِﺲ »‪َ «2‬ﻧﺎِﻋَﻤُﻪ‬
‫ِﺿﯿَﻖ اﻟ ُْﻌُﺮوِق‪َ .‬وَﺷﺒِﯿٌﻪ ﺑ َِﻬَﺬا َﻣﺎ ﺗَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟّﺶ ﯾُْﺨﻮَﺧَﮥ اﻟ َْﺒﻠَْﻐُﻢ َﻋَﻠﯽ أﱠن ﻣَِﺰاَج اﻟّﺶ ﯾُْﺨﻮَﺧِﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ ﺑَْﺮٌد َو ﯾُﺒٌْﺲ‪.‬‬
‫َوَﯾِﺠُﺐ أْن َﺗْﻌَﻠَﻢ أﱠن ﻟ ِﻠﱠﺪِم َوَﻣﺎ َﯾْﺠِﺮي َﻣَﻌُﻪ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌُﺮوِق َﻫـْﻀ ﻤًﺎ َﺛﺎﻟ ِﺜًﺎ‪َ ،‬وإذَا َﺗَﻮﱠزَع َﻋَﻠﯽ اﻷْﻋَﻀﺎِء َﻓﻠْﯿُِﺼْﺐ »‪ُ «3‬ﮐﱠﻞ ُﻋْﻀٍﻮ ِﻋﻨَْﺪُه َﻫْﻀٌﻢ َراﺑ ٌِﻊ‪َ ،‬ﻓَﻔْﻀُﻞ‬
‫اﻟ َْﻬْﻀِﻢ اَﻷﱠوِل َوُﻫَﻮ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َﯾﻨْـَﺪﻓُِﻊ ﻣِْﻦ َﻃِﺮﯾِﻖ اَﻷﻣَْﻌﺎِء‪َ .‬و َﻓْﻀُﻞ اﻟ َْﻬْﻀِﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َو ُﻫَﻮ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َﯾﻨَْﺪﻓُِﻊ َأْﮐَﺜُﺮُه ﻓِﯽ اﻟ َْﺒْﻮِل »‪َ «4‬و ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ‬
‫اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎِل َو اﻟ َْﻤَﺮاَرِة‪َ ،‬و َﻓـْﻀ ُﻞ اﻟ َْﻬـْﻀ َﻤﯿِْﻦ اﻟ ْـَﺒ ﺎﻗَِﯿﯿِْﻦ َﯾﻨْـَﺪﻓُِﻊ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ اﻟ ﱠِﺬي ﻻ ﯾَُﺤﱡﺲ َوﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِق َواﻟ َْﻮَﺳـ ِﺦ »‪ «5‬اﻟ َْﺨﺎِرِج ﺑَْﻌُﻀُﻪ ﻣِْﻦ َﻣَﻨﺎﻓِـَﺬ َﻣْﺤُﺴﻮَﺳـ ٍﮥ‬
‫َﮐﺎَﻷﻧ ِْﻒ َو اﻟﱢﺼَﻤﺎِخ‪ ،‬أْو َﻏﯿِْﺮ َﻣْﺤُﺴﻮَﺳٍﮥ »‪َ «6‬ﮐﺎﻟ َْﻤَﺴﺎﱢم‪ ،‬أْو َﺧﺎِرَﺟٍﮥ َﻋِﻦ اﻟﱠﻄﺒِْﻊ َﮐﺎَﻷْوَراِم اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﺠَﺮِة »‪ ،«7‬أْو ﺑ َِﻤﺎ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َزَواﺋِِﺪ اﻟ َْﺒَﺪِن َﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ َو‬
‫اﻟﱡﻈُﻔِﺮ‪.‬‬
‫َواْﻋَﻠْﻢ أﱠن َﻣْﻦ َرﻗﱠْﺖ َأْﺧﻼُﻃُﻪ َأْﺿـ َﻌَﻔُﻪ اْﺳـ ﺘِْﻔَﺮاُﻏَﻬﺎ‪َ ،‬و َﺗَﺄﱠذي ﺑ َِﺴـ َﻌِﮥ َﻣَﺴﺎﱢﻣِﻪ إْن َﮐﺎَﻧْﺖ َواـِﺳ َﻌًﮥ ﺗَﺄﱢذﯾًﺎ ﻓِﯽ ﻗُﱠﻮﺗِِﻪ ﻟ َِﻤﺎ َﯾﺘَْﺒُﻊ اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠَﻞ ﻣَِﻦ اﻟﱠﻀْﻌِﻒ‪َ ،‬و َﻷﱠن‬
‫اَﻷْﺧﻼَط اﻟﱠﺮﻗِﯿَﻘَﮥ َﺳْﻬَﻠُﮥ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 78‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ ،‬ج‪ ،‬ط‪ :‬أزﻋﺮ‪ .‬ب‪ :‬أذﻋﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻠﻤﺲ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻠﻤﺲ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﻓﻠﯿﺼﺐ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﻠﯿﺼﯿﺐ‪ .‬ج‪ :‬ﻓﻠﻨﺼﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺒﻮل‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺎﻟﺒﻮل‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻮﺳﺦ‪ .‬ط‪ :‬ﺑﺎﻟﻮﺳﺦ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺤﺴﻮﺳﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺤﺴﻮس‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻨﻔﺠﺮة‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﻔﺠﺮة‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪111 :‬‬
‫اﻻْﺳﺘِْﻔَﺮاِغ َو اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ َو َﻣﺎ َﺳُﻬَﻞ اْﺳﺘِْﻔَﺮاُﻏُﻪ َو َﺗَﺤﱡﻠﻠُُﻪ »‪َ «1‬ﺳُﻬَﻞ اْﺳﺘِْﺼَﺤﺎﺑ ُُﻪ ﻟ ِﻠﱡﺮوِح ﻓِﯽ َﺗَﺤﱡﻠﻠِِﻪ َﻓَﯿَﺘَﺤﻠﱠُﻞ َﻣَﻌُﻪ‪.‬‬
‫َواْﻋَﻠْﻢ أﻧﱠُﻪ َﮐَﻤﺎ أﱠن ﻟ َِﻬـ ِﺬِه اَﻷْﺧﻼِط أْﺳـ َﺒﺎﺑًﺎ ﻓِﯽ َﺗَﻮﻟﱡِﺪَﻫﺎ‪َ ،‬ﻓﮑَﺬﻟ َِﮏ ﻟََﻬﺎ َأْﺳـ َﺒﺎٌب ﻓِﯽ َﺣَﺮَﮐﺘَِﻬﺎ »‪َ «2‬ﻓﺈﱠن اﻟ َْﺤَﺮَﮐَﮥ َو اﻷْﺷـ َﯿﺎَء اﻟ َْﺤﺎﱠرَة ﺗَُﺤﱢﺮُك اﻟﱠﺪَم َو‬
‫اﻟﱠﺼْﻔَﺮاَء َو ُرﺑََﻤﺎ َﺣﱠﺮَﮐِﺖ اﻟﱠﺴْﻮَداَء‪َ ،‬و ﺗَُﻘﱢﻮﯾَﻬﺎ »‪ «3‬ﻟَِﮑِﻦ اﻟﱢﺪَﻋُﮥ ﺗَُﻘﱢﻮي اﻟ َْﺒﻠَْﻐَﻢ َو ُﺻﻨُﻮﻓًﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴْﻮَداِء‪َ .‬و اَﻷْوَﻫﺎُم أَﻧْﻔُﺴَﻬﺎ ﺗَُﺤﱢﺮُك اَﻷْﺧﻼَط ﻣِﺜُْﻞ أﱠن‬
‫اﻟـﱠﺪَم ﯾَُﺤﱢﺮُﮐُﻪ اﻟﻨﱠَﻈُﺮ إﻟَﯽ اﻷْﺷـ َﯿﺎِء اﻟ ُْﺤْﻤِﺮ‪َ ،‬و ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ ﯾُﻨَْﻬﯽ اﻟ َْﻤْﺮُﻋـﻮُف َﻋْﻦ أْن »‪ «4‬ﯾُﺒِْﺼَﺮ »‪َ «5‬ﻣـ ﺎ ﻟَُﻪ ﺑَِﺮﯾٌﻖ َأْﺣَﻤُﺮ‪َ ،‬ﻓَﻬـ َﺬا َﻣـ ﺎ َﻧُﻘﻮﻟ ُُﻪ ﻓِﯽ اَﻷْﺧﻼِط‬
‫َوَﺗَﻮﻟﱡِﺪَﻫﺎ َوَأﱠﻣﺎ ُﻣَﺨﺎِﺻَﻤﺎُت اﻟ ُْﻤَﺨﺎﻟ ِِﻔﯿَﻦ ﻓِﯽ َﺻَﻮاﺑ َِﻬﺎ َﻓِﺈﻟَﯽ اﻟ ُْﺤَﮑَﻤﺎِء ُدوَن اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺤّﻠﻠﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﺤﻠﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﺣﺮﮐﺎﺗﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﻮﺗﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻘﻮﯾﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ -:‬أن‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﺗﺒّﺼﺮ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺒﺼﺮ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪113 :‬‬
‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ َﻓْﺼٌﻞ َواِﺣٌﺪ َو َﺧْﻤُﺲ ُﺟَﻤٍﻞ‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ ِﻓﯽ َﻣﺎِﻫﱠﯿِﮥ اْﻟُﻌْﻀِﻮ َو أْﻗَﺴﺎِﻣِﻪ‬

‫َﻓَﻨُﻘﻮُل اﻷْﻋَﻀﺎُء َأْﺟَﺴﺎٌم ُﻣَﺘَﻮﻟ ﱢَﺪٌة ﻣِْﻦ أﱠوِل ﻣَِﺰاِج اَﻷْﺧﻼِط اﻟ َْﻤْﺤُﻤﻮَدِة »‪َ ،«1‬ﮐَﻤﺎ أﱠن اَﻷْﺧﻼَط َأْﺟَﺴﺎٌم ُﻣَﺘَﻮﻟ ﱢَﺪٌة ﻣِْﻦ أﱠوِل ﻣَِﺰاِج اَﻷْرَﮐﺎِن‪.‬‬
‫َو اﻷْﻋَﻀﺎُء ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ِﻫَﯽ ُﻣْﻔَﺮَدٌة‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ِﻫَﯽ ُﻣَﺮﱠﮐَﺒٌﮥ َو اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدُة »‪ِ «2‬ﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َأﱠي ُﺟْﺰٍء َﻣْﺤُﺴﻮٍس َأـَﺧ ْﺬَت ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﮐـ ﺎَن ُﻣَﺸﺎِرﮐًﺎ ﻟﻠُْﮑﱢﻞ ﻓِﯽ اﻟ ِﺎْﺳِﻢ َو اﻟ ْـَﺤ ﱢﺪ‪ ،‬ﻣِﺜُْﻞ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ َو »‪َ «3‬أْﺟَﺰاﺋِـِﻪ َو اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َو »‪َ «4‬أْﺟَﺰاﺋِـِﻪ َو اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو »‪«5‬‬
‫َأْﺟَﺰاﺋِِﻪ َو َﻣﺎ َأْﺷَﺒَﻪ َذﻟ َِﮏ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ‬
‫ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬَﮥ اَﻷْﺟَﺰاِء‪.‬‬
‫َو اﻟ ُْﻤَﺮﱠﮐـَﺒ ُﮥ ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ إَذا َأـَﺧ ْﺬَت ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﺟْﺰءًا‪َ ،‬أﱠي ُﺟْﺰٍء َﮐﺎَن ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ ُﻣَﺸﺎِرﮐًﺎ ﻟﻠُِﮑﱢﻞ‪ ،‬ﻻ ﻓِﯽ اﻟ ِﺎْﺳِﻢ‪َ ،‬و ﻻ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺤ ﱢﺪ ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﯿِﺪ َو اﻟ َْﻮْﺟِﻪ َﻓﺈﱠن ُﺟْﺰَء‬
‫اﻟ َْﻮْﺟِﻪ ﻟَﯿَْﺲ ﺑ َِﻮْﺟٍﻪ‪َ ،‬و ُﺟْﺰَء اﻟ َْﯿِﺪ ﻟَﯿَْﺲ ﺑ َِﯿٍﺪ‪َ ،‬وﺗَُﺴﱠﻤﯽ َأْﻋَﻀﺎًء آﻟ ِﯿﱠًﮥ ﻟ ِﺄﻧﱠَﻬﺎ ِﻫَﯽ آﻻُت اﻟﻨﱠْﻔِﺲ ﻓِﯽ َﺗَﻤﺎِم اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت َو اَﻷﻓَْﻌﺎِل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 79‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬اﻟﻤﺤﻤﻮدة‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻓﺎﻟﻤﻔﺮدة‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬واﻟﻤﻔﺮدة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬و‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪114 :‬‬
‫َو َأﱠوُل اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ُْﻤَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬِﮥ اَﻷْﺟَﺰاِء‪.‬‬
‫اﻟ َْﻌْﻈُﻢ‪َ :‬و َﻗْﺪ ُﺧﻠَِﻖ ُﺻﻠْﺒًﺎ ﻷﻧﱠُﻪ َأَﺳﺎُس اﻟ َْﺒَﺪِن َو ِدَﻋﺎَﻣُﮥ اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوُف‪َ :‬و ُﻫَﻮ َأﻟ َْﯿُﻦ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َﻓَﯿﻨَْﻌِﻄُﻒ َو َأْﺻَﻠُﺐ ﻣِْﻦ َﺳﺎﺋِِﺮ اَﻷْﻋَﻀﺎِء‪َ ،‬و اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ ﻓِﯽ َﺧﻠِْﻘِﻪ أْن َﯾْﺤُﺴَﻦ ﺑ ِِﻪ اﺗﱢَﺼﺎُل اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم ﺑ ِﺎَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﻠﱠﯿﱢَﻨِﮥ‬
‫َﻓﻼ َﯾُﮑﻮُن اﻟﱡﺼﻠُْﺐ َو اﻟﻠﱢﯿُﻦ َﻗـْﺪ َﺗَﺮﱠﮐَﺒﺎ ﺑ ِﻼ ُﻣَﺘَﻮﱢﺳٍﻂ َﻓَﯿَﺘَﺄﱠذي اﻟﻠﱢﯿُﻦ ﺑ ِﺎﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟﱠﻀْﺮﺑَِﮥ َو اﻟﱠﻀْﻐَﻄِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﯾُﮑﻮُن اﻟَﺘْﺮِﮐﯿُﺐ ُﻣَﺪﱠرﺟًﺎ »‪«1‬‬
‫ﻣِﺜْـُﻞ َﻣﺎ ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ »‪َ «2‬و اﻟﱠﺸَﺮاِﺳـ ﯿِﻒ ﻓِﯽ َأْﺿـ ﻼِع اﻟ َْﺨﻠِْﻒ‪َ ،‬وﻣِﺜُْﻞ اﻟ ُْﻐْﻀُﺮوِف اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮِي »‪َ «3‬ﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻘﱢﺺ‪َ ،‬و أﯾْﻀـًﺎ ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ ﺑ ِِﻪ َﺗـَﺠ ﺎُوُر‬
‫اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻـ ِﻞ اﻟ ُْﻤَﺘـَﺤ ﺎﱠﮐِﮥ َﻓﻼـ ﺗَُﺮﱡض ﻟ ِـَﺼ ﻼﺑَﺘَِﻬﺎ‪َ ،‬و أﯾْﻀـًﺎ إَذا َﮐﺎَن ﺑَْﻌُﺾ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َﯾْﻤَﺘـﱡﺪ إﻟَﯽ ُﻋْﻀٍﻮ َﻏﯿِْﺮ ِذي َﻋْﻈٍﻢ َﯾْﺴـ َﺘﻨُِﺪ إﻟَﯿِْﻪ َو ﯾَُﻘﱢﻮي »‪ «4‬ﺑ ِِﻪ ﻣِﺜُْﻞ‬
‫َﻋـَﻀ ﻼِت اَﻷْﺟَﻔﺎِن‪َ ،‬ﮐﺎَن ُﻫَﻨﺎَك ِدَﻋﺎﻣًﺎ َوِﻋَﻤﺎدًا َﻷْوَﺗﺎِرَﻫﺎ‪َ ،‬وأﯾْﻀًﺎ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﻗْﺪ َﺗُﻤﱡﺲ اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ ﻓِﯽ َﻣَﻮاِﺿَﻊ َﮐﺜِﯿﺮٍة إﻟَﯽ اْﻋﺘَِﻤﺎٍد َﯾَﺘَﺄﺗﱠﯽ َﻋَﻠﯽ َﺷـ ْﯽٍء َﻗِﻮﱟي‬
‫ﻟَﯿَْﺲ ﺑ َِﻐﺎَﯾِﮥ اﻟﱠﺼﻼﺑَِﮥ َﮐَﻤﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ‪َ :‬وِﻫَﯽ َأْﺟَﺴـ ﺎٌم ِدَﻣـ ﺎِﻏﯿﱠُﮥ اﻟ َْﻤﻨْﺒِِﺖ »‪ «5‬أْو ﻧُـَﺨ ﺎِﻋﯿﱠُﮥ اﻟ َْﻤﻨْﺒِِﺖ »‪ «6‬ﺑ ِﯿٌﺾ ﻟَْﺪَﻧـٌﮥ ﻟَﯿﱢَﻨـٌﮥ ﻓِﯽ اﻻﻧ ِْﻌَﻄـ ﺎِف ُﺻـ ﻠَْﺒٌﮥ ﻓِﯽ اﻻﻧ ِْﻔَﺼﺎِل ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻟ َِﯿﺘِﱠﻢ ﺑ َِﻬﺎ‬
‫ﻟ ِﻸْﻋَﻀﺎِء اﻟ ِْﺤُﺲ »‪َ «7‬و اﻟ َْﺤَﺮَﮐُﮥ‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اَﻷْوَﺗﺎُر َو ِﻫَﯽ َأْﺟَﺴﺎٌم َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َأْﻃَﺮاِف اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َﺷﺒِﯿَﻬـ ٌﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﻓﺘُﻼﻗِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮَﮐـ َﮥ َﻓَﺘﺎَرًة َﺗْﺠـ ِﺬﺑ َُﻬﺎ ﺑ ِﺎﻧ ِْﺠـ َﺬاﺑ َِﻬﺎ ﻟ َِﺘَﺸـ ﱡﻨِﺞ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ وَ‬
‫اْﺟﺘَِﻤﺎِﻋَﻬﺎ َو ُرُﺟﻮِﻋَﻬﺎ إﻟَﯽ َوَراﺋَِﻬﺎ‪َ ،‬و َﺗﺎَرًة ﺗُْﺮِﺧﯿَﻬﺎ ﺑ ِﺎْﺳﺘِْﺮَﺧﺎﺋَِﻬﺎ ﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ َﻋﺎﺋَِﺪًة إﻟَﯽ َوْﺿِﻌَﻬﺎ أْو َزاﺋَِﺪًة‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺪّرﺟًﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﻣﺘﺪرﺟًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬آ‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻈﻢ اﻟﮑﺘﻒ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻌﻈﻢ اﻟﮑﺘﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺨﻨﺠﺮي‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﻨﺠﺮي‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻘﻮي‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻘﻮي‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬دﻣﺎﻏﯿﮥ اﻟﻤﻨﺒﺖ‪ .‬ب‪ :‬دﻣﺎﻏﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬ب‪ :‬ﻧﺨﺎﻋﯿﮥ اﻟﻤﻨﺒﺖ‪ .‬آ‪ :‬ﻧﺨﺎﻋﯿﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺤﺲ‪ .‬ب‪ ،‬ح‪ :‬اﻻﺣﺴﺎس‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪115 :‬‬
‫ﻓِﯿِﻪ َﻋَﻠﯽ ﻣِْﻘَﺪاِرَﻫﺎ ﻓِﯽ ُﻃﻮﻟ َِﻬﺎ َﺣﺎَل َﮐْﻮﻧَِﻬﺎ َﻋَﻠﯽ َوْﺿـ ِﻌَﻬﺎ اﻟ َْﻤْﻄﺒُﻮِع ﻟََﻬﺎ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﻧَﺮاُه َﻧْﺤُﻦ ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ُﻣَﺆﻟ ﱠَﻔٌﮥ ﻓِﯽ اَﻷْﮐَﺜِﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‬
‫اﻟﻨﱠﺎﻓِِﺬ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ اﻟ َْﺒﺎِرَزِة ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ اُﻷْﺧَﺮي‪.‬‬
‫َو ﻣَِﻦ اَﻷْﺟَﺴﺎِم اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾﺘْﻠُﻮ ِذْﮐُﺮَﻫﺎ ِذْﮐَﺮ اَﻷْوَﺗﺎِر َو ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻧَُﺴﱢﻤﯿَﻬﺎ »‪ِ «1‬رﺑَﺎَﻃﺎٍت‪َ :‬و ِﻫَﯽ أﯾْﻀًﺎ َﻋَﺼَﺒﺎﻧِﯿﱠُﮥ اﻟ َْﻤْﺮَأي َو اﻟ َْﻤﻠَْﻤِﺲ َﺗْﺄﺗِﯽ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم »‪«2‬‬
‫إﻟَﯽ ِﺟَﻬِﮥ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َﻓَﺘَﺘَﺸﱠﻈﯽ ِﻫَﯽ َواَﻷْﻋَﺼﺎُب »‪ «3‬ﻟ ِﯿﻔًﺎ‪َ ،‬ﻓَﻤﺎ َوﻟ َِﯽ اﻟ َْﻌَﻀَﻠَﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ اْﺣَﺘَﺸﯽ ﻟَْﺤﻤًﺎ‪َ ،‬و َﻣﺎ َﻓﺎَرَﻗَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ َأِو »‪ «4‬اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮِك‬
‫»‪ «5‬اْﺟَﺘَﻤَﻊ إﻟَﯽ َذاﺗِِﻪ َو اﻧ َْﻔَﺘـَﻞ َوَﺗﺮًا ﻟََﻬﺎ‪ «6» ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺮﺑَﺎَﻃﺎُت اﻟ ﱠﺘِﯽ َذَﮐْﺮَﻧﺎَﻫﺎ »‪َ «7‬و ِﻫَﯽ أﯾْﻀًﺎ َأْﺟَﺴﺎٌم َﺷﺒِﯿَﻬٌﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺼِﺐ ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ ِرﺑَﺎﻃًﺎ ُﻣْﻄَﻠﻘًﺎ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 80‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َوﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﯾَُﺨﱡﺺ ﺑ ِﺎْﺳِﻢ اﻟ َْﻌَﻘِﺐ‪َ ،‬ﻓَﻤﺎ اﻣَْﺘـﱠﺪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ ﻟَْﻢ ﯾَُﺴﱠﻢ إﻟّﺎ ِرﺑَﺎﻃًﺎ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻟَْﻢ َﯾْﻤَﺘـﱠﺪ إﻟَﯿَْﻬﺎ َوﻟَِﮑْﻦ َوَﺻَﻞ ﺑَﯿَْﻦ َﻃَﺮَﻓْﯽ َﻋْﻈَﻤِﯽ اﻟ َْﻤﻔَْﺼِﻞ أْو ﺑَﯿَْﻦ‬
‫َأْﻋَﻀﺎٍء ُأْﺧَﺮي َو َأْﺣَﮑَﻢ َﺷﱠﺪ َﺷـ ْﯽٍء إﻟَﯽ َﺷـ ْﯽٍء َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﻣَﻊ َﻣﺎ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ ِرﺑَﺎﻃًﺎ َﻗْﺪ ﯾَُﺨﱡﺺ ﺑ ِﺎْﺳِﻢ اﻟ َْﻌَﻘِﺐ‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ ﻟ َِﺸْﯽٍء ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮَواﺑ ِِﻂ ِﺣﱞﺲ َو َذﻟ َِﮏ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ‬
‫َﯾَﺘَﺄﱠذي ﺑ َِﮑﺜَْﺮِة َﻣﺎ َﯾﻠَْﺰُﻣُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َو اﻟ َْﺤﱢﮏ‪َ .‬و َﻣﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟﱢﺮﺑَﺎِط َﻣْﻌﻠُﻮَﻣٌﮥ ﻣِﱠﻤﺎ َﺳَﻠَﻒ‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧـﺎُت‪َ :‬وِﻫَﯽ َأْﺟَﺴـ ﺎٌم َﻧﺎﺑ َِﺘـٌﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ ُﻣْﻤَﺘـﱠﺪٌة ُﻣَﺠﱠﻮَﻓـٌﮥ ُﻃﻮﻟًـﺎ َﻋـَﺼ َﺒﺎﻧِﯿﱠٌﮥ ِرﺑَـﺎِﻃﯿﱠُﮥ اﻟ ْـَﺠ ْﻮَﻫِﺮ‪ ،‬ﻟََﻬـ ﺎ َﺣَﺮَﮐـ ﺎٌت ُﻣﻨَْﺒِﺴـ َﻄٌﮥ َو ُﻣﻨَْﻘﺒِـَﻀ ٌﮥ َﺗﻨَْﻔـِﺼ ُﻞ‬
‫ﺑ ُِﺴُﮑﻮَﻧﺎٍت‪ُ ،‬ﺧﻠَِﻘْﺖ ﻟ َِﺘْﺮِوﯾِﺢ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ ،‬و َﻧﻔِْﺾ اﻟ ْﺒَُﺨﺎِر اﻟﱡﺪَﺧﺎﻧِﱢﯽ َﻋﻨُْﻪ َو ﻟ َِﺘْﻮِزﯾِﻊ اﻟﱡﺮوِح َﻋَﻠﯽ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﺒَﺪِن ﺑِﺈْذِن اﻟﻠﱠِﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﯾﺴّﻤﯿﻬﺎ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺴﻤﯿﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺴﻤﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﻈﺎم‪ .‬ب‪ :‬اﻻﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ ،‬ج‪ ،‬ط‪ :‬اﻻﻋﺼﺎب‪ .‬ب‪ :‬اﻷْوﺗﺎر‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أو‪ .‬ب‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (5‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﺤﺮك‪ .‬ب‪ ،‬ط‪ :‬اﻟﻤﺤﺮك‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﻟﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ذﮐﺮﻧﺎﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ذﮐﺮﻧﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪116 :‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اﻷْوِرَدُة‪َ :‬و ِﻫَﯽ َﺷﺒِﯿَﻬٌﮥ ﺑ ِﺎﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧﺎِت َو ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ َﻧﺎﺑ َِﺘٌﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َو »‪َ «1‬ﺳﺎِﮐَﻨٌﮥ‪َ ،‬و ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻟ َِﺘْﻮِزﯾِﻊ »‪ «2‬اﻟﱠﺪِم َﻋَﻠﯽ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﺒَﺪِن‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اَﻷْﻏِﺸـ َﯿُﮥ َو ِﻫَﯽ َأْﺟَﺴﺎُم ُﻣﻨَْﺘِﺴـ َﺠٌﮥ ﻣِْﻦ ﻟ ِﯿٍﻒ َﻋـَﺼ َﺒﺎﻧِﱟﯽ َﻏﯿِْﺮ َﻣْﺤُﺴﻮٍس َرﻗِﯿَﻘُﮥ اﻟﺜﱢَﺨِﻦ ُﻣْﺴـ َﺘْﻌِﺮَﺿٌﮥ ﺗَُﻐﱢﺸﯽ ُﺳُﻄﻮَح َأْﺟَﺴﺎٍم ُأَﺧَﺮ »‪َ «3‬و َﺗْﺤَﺘِﻮي »‪«4‬‬
‫َﻋَﻠﯿَْﻬـ ﺎ ﻟ َِﻤَﻨـﺎﻓَِﻊ‪ :‬ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ َِﺘْﺤَﻔَﻆ ُﺟْﻤَﻠَﺘَﻬﺎ َﻋَﻠﯽ َﺷـ ْﮑﻠَِﻬﺎ َو َﻫﯿَْﺌﺘَِﻬﺎ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ ِﺘَُﻌﻠﱢَﻘَﻬﺎ ﻣِْﻦ َأْﻋَﻀﺎٍء ُأَﺧَﺮ َو َﺗْﺮﺑ َِﻄَﻬﺎ ﺑ َِﻬﺎ ﺑ َِﻮَﺳﺎَﻃـ ِﮥ »‪ «5‬اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو اﻟﱢﺮﺑَﺎِط اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﺗَﺸـ ﱠﻈﯽ إﻟَﯽ ﻟ ِﯿِﻔَﻬﺎ َﻓﺎﻧ َْﺘَﺴـ َﺠْﺖ ﻣِﻨُْﻪ َﮐﺎﻟ ُْﮑﻠَْﯿِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﻌِﺪﯾَﻤِﮥ اﻟ ِْﺤﱢﺲ ﻓِﯽ َﺟَﻮاِﻫِﺮَﻫﺎ »‪َ «6‬ﺳْﻄٌﺢ َﺣﱠﺴﺎٌس ﺑ ِﺎﻟﱠﺬاِت ﻟ َِﻤﺎ‬
‫ﯾُﻼﻗِﯿِﻪ »‪َ «7‬وَﺣﱠﺴﺎٌس ﻟ َِﻤﺎ َﯾْﺤُﺪُث ﻓِﯽ »‪ «8‬اﻟ ِْﺠْﺴِﻢ اﻟ َْﻤﻠُْﻔﻮِف ﻓِﯿِﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض‬
‫َو َﻫـ ِﺬِه اﻷْﻋَﻀﺎُء ﻣِﺜُْﻞ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ َو اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َواﻟﱢﻄَﺤﺎِل َواﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﺘﯿِْﻦ َﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ ﻻ ﺗُِﺤﱡﺲ ﺑ َِﺠَﻮاِﻫِﺮَﻫﺎ اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ إﻧﱠَﻤﺎ ﺗُِﺤﱡﺲ اُﻷُﻣﻮَر اﻟ ُْﻤَﺼﺎِدَﻣَﮥ ﻟََﻬﺎ ﺑ َِﻤﺎ »‪َ «9‬ﻋَﻠﯿَْﻬﺎ‬
‫ﻣَِﻦ اَﻷْﻏِﺸَﯿِﮥ َوإَذا َﺣَﺪَث »‪ «10‬ﻓِﯿَﻬﺎ ِرﯾٌﺢ أْو َوَرٌم َأَﺣﱠﺲ‪َ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﱢﺮﯾُﺢ َﻓﯿُِﺤﱡﺴُﻪ اﻟ ِْﻐَﺸﺎُء ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض ﻟ ِﻠﺘﱠَﻤﱡﺪِد اﻟ ﱠِﺬي‬
‫َﯾْﺤُﺪُث ﻓِﯿِﻪ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻮَرُم َﻓﯿُِﺤﱡﺴُﻪ َﻣﺒَْﺪُأ اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء َو َﻣْﻌَﻠُﻘُﻪ »‪ «11‬ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض ﻻ ُرْﺟَﺤﺎُن »‪ «12‬اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ ﻟﺜَِﻘِﻞ اﻟ َْﻮَرِم‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺧﻠﻘﺖ ﻟﺘﻮزﯾﻊ‪ .‬ب‪ :‬و ﻟﺘﻮزع‪ .‬ج‪ :‬و ﻫﯽ ﻟﺘﻮزﯾﻊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬أﺧﺮ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أﺧﺮي‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺗﺤﺘﻮي‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺠﺮي‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺠﺮي‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﻮﺳﺎﻃﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﻮاﺳﻄﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺟﻮاﻫﺮﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺟﻮﻫﺮﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬آ‪ :‬ﻟﻤﺎ ﯾﻼﻗﯿﻪ ﺑﺎﻟﺬات‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﺬات ﻟﻤﺎ ﯾﻼﻗﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﺪث‪ .‬ط‪َ :‬ﺣَﻠْﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 81‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (11‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻌﻠﻘﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (12‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻻرﺟﺤﻨﺎن‪ .‬ج‪ :‬اﻻ رﺟﺤﻨﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪117 :‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اﻟﻠﱠْﺤُﻢ‪َ :‬و ُﻫَﻮ َﺣْﺸُﻮ َﺧَﻠِﻞ َوْﺿِﻊ َﻫِﺬِه اﻷْﻋَﻀﺎِء ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن َو ﻗُﱠﻮﺗَُﻬﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﺗْﺪَﻋُﻢ ﺑ ِِﻪ »‪.«1‬‬
‫َو ُﮐـ ﱡﻞ ُﻋْﻀٍﻮ َﻓَﻠُﻪ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴِﻪ ﻗُﱠﻮٌة َﻏِﺮﯾِﺰﯾﱠٌﮥ ﺑ َِﻬـ ﺎ َﯾﺘِﱡﻢ ﻟَُﻪ َأﻣُْﺮ اﻟﺘﱠَﻐـ ﱢﺬي‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ُﻫَﻮ ـَﺟ ْﺬُب اﻟ ِْﻐـَﺬاِء َوإﻣَْﺴﺎُﮐُﻪ َو َﺗْﺸﺒِﯿُﻬُﻪ َو إﻟ َْﺼﺎﻗُُﻪ َو َدﻓُْﻊ اﻟ َْﻔْﻀِﻞ َﻋﻨُْﻪ‬
‫»‪ .«2‬ﺛُﱠﻢ ﺑَْﻌَﺪ َذﻟ َِﮏ َﺗْﺨَﺘﻠُِﻒ اﻷْﻋَﻀﺎُء َﻓَﺒْﻌُﻀَﻬﺎ ﻟَُﻪ إﻟَﯽ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة ﻗُﱠﻮٌة َﺗِﺼﯿُﺮ ﻣِﻨُْﻪ إﻟَﯽ َﻏﯿِْﺮِه‪َ ،‬و ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻟَُﻪ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫َو ﻣِْﻦ َوْﺟٍﻪ آَﺧَﺮ َﻓَﺒْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﻟَُﻪ إﻟَﯽ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة ﻗُﱠﻮٌة َﺗـِﺼ ﯿُﺮ إﻟَﯿِْﻪ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮِه‪َ ،‬و ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻟَُﻪ ﺗِﻠَْﮏ َﻓﺈَذا َﺗَﺮﱠﮐَﺒْﺖ َﺣَﺪَث ُﻋْﻀٌﻮ َﻗﺎﺑ ٌِﻞ ُﻣْﻌٍﻂ‪َ ،‬و ُﻋْﻀٌﻮ‬
‫ُﻣْﻌٍﻂ َﻏﯿُْﺮ َﻗﺎﺑ ٍِﻞ‪َ ،‬و ُﻋْﻀٌﻮ َﻗﺎﺑ ٌِﻞ َﻏﯿُْﺮ ُﻣْﻌٍﻂ َو ُﻋْﻀٌﻮ ﻻ َﻗﺎﺑ ٌِﻞ َو ﻻ ُﻣْﻌٍﻂ‪.‬‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ اﻟ َْﻘﺎﺑ ُِﻞ اﻟ ُْﻤْﻌِﻄﯽ َﻓَﻠْﻢ ﯾَُﺸَﮏ »‪ «3‬ﻓِﯽ ُوُﺟﻮِدِه‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟﱢﺪَﻣﺎَغ َو اﻟ َْﮑﺒَِﺪ َأْﺟَﻤُﻌﻮا َﻋَﻠﯽ »‪ «4‬أﱠن ُﮐﱠﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﻘَﺒُﻞ ﻗُﱠﻮَة اﻟ َْﺤَﯿﺎِة َو اﻟ َْﺤَﺮاَرَة‬
‫اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠَﮥ َو اﻟﱡﺮوَح ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ .‬و ُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ أﯾْﻀًﺎ َﻣﺒَْﺪُأ ﻗُﱠﻮٍة ﯾُْﻌِﻄﯿَﻬﺎ َﻏﯿَْﺮُه‪.‬‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ‪َ :‬ﻓَﻤﺒَْﺪُأ اﻟ ِْﺤﱢﺲ ِﻋﻨَْﺪ َﻗْﻮٍم ُﻣْﻄَﻠﻘًﺎ َو ِﻋﻨَْﺪ َﻗْﻮٍم ﻻ ُﻣْﻄَﻠﻘًﺎ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﮑﺒُِﺪ‪َ :‬ﻓَﻤﺒَْﺪُأ اﻟﺘﱠْﻐِﺬَﯾِﮥ ِﻋﻨَْﺪ َﻗْﻮٍم ُﻣْﻄَﻠﻘًﺎ َو ِﻋﻨَْﺪ َﻗْﻮٍم ﻻ ُﻣْﻄَﻠﻘًﺎ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ اﻟ َْﻘﺎﺑ ِـُﻞ اﻟ َْﻐﯿُْﺮ اﻟ ُْﻤْﻌِﻄﯽ َﻓـﺎﻟﱠﺸﱡﮏ ﻓِﯽ ُوُﺟﻮِدِه َأﺑ َْﻌـ ُﺪ ﻣِﺜْـُﻞ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ اﻟ َْﻘﺎﺑ ِِﻞ ﻗُﱠﻮَة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َواﻟ َْﺤَﯿﺎِة‪َ ،‬وﻟَﯿَْﺲ ُﻫَﻮ َﻣﺒـْ َﺪًأ ﻟ ُِﻘﱠﻮٍة »‪ «5‬ﯾُْﻌِﻄﯿَﻬﺎ َﻏﯿَْﺮُه‬
‫ﺑ َِﻮْﺟٍﻪ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴـ َﻤﺎِن اﻵَﺧَﺮاِن َﻓﺎْﺧَﺘَﻠَﻒ ﻓِﯽ َأَﺣِﺪِﻫَﻤﺎ اَﻷِﻃﺒﱠﺎُء َﻣَﻊ اﻟ َْﮑﺒِﯿِﺮ »‪ «6‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔﻼِﺳـ َﻔِﮥ َﻓَﻘﺎَل اﻟ َْﮑﺒِﯿُﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔﻼِﺳَﻔِﮥ‪ «7» :‬إﱠن َﻫَﺬا اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ ُﻫَﻮ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ‬
‫َوُﻫَﻮ اَﻷْﺻُﻞ اَﻷﱠوُل ﻟ ُِﮑﱢﻞ ﻗُﱠﻮٍة‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﺗﺪﻋﻢ ﺑﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻨﺪﻋﻢ ﺑﻬﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﻨﺪﻋﻢ ﺑﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ -:‬ﻋﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ +:‬أﺣﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻘﻮة‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬اﻟﮑﺜﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﺤﮑﻤﺎء‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ :‬اﻟﮑﺜﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﻘﺪﻣﺎء‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪118 :‬‬
‫َو ُﻫَﻮ ﯾُْﻌِﻄﯽ َﺳـ ﺎﺋَِﺮ اﻷْﻋَﻀﺎِء ُﮐﻠﱢَﻬﺎ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﻐـُﺬو »‪َ «1‬و اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُـْﺪِرُك َو ﺗَُﺤﱢﺮُك‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ اَﻷِﻃﺒﱠﺎُء َو َﻗْﻮٌم ﻣِْﻦ َأَواﺋِِﻞ اﻟ َْﻔﻼِﺳـ َﻔِﮥ َﻓَﻘـ ْﺪ َﻓﱠﺮﻗُﻮا َﻫِﺬِه‬
‫اﻟ ُْﻘَﻮي ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َو ﻟَْﻢ َﯾُﻘﻮﻟ ُﻮا ﺑ ُِﻌْﻀٍﻮ ُﻣْﻌٍﻂ َﻏﯿِْﺮ َﻗﺎﺑ ٍِﻞ ﻟ ُِﻘﱠﻮٍة‪َ ،‬و َﻗْﻮﻟ ُُﻪ »‪ِ «2‬ﻋﻨَْﺪ اﻟﺘﱠْﺤِﻘﯿِﻖ َو اﻟﺘﱠْﺪﻗِﯿِﻖ َأَﺻﱡﺢ‪َ ،‬و َﻗْﻮُل اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء ﻓِﯽ ﺑَﺎِدِئ اﻟﻨﱠَﻈِﺮ َأْﻇَﻬُﺮ‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ اْﺧَﺘَﻠَﻒ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻘْﺴِﻢ اﻵـَﺧِﺮ اﻷَـِﻃﺒﱠﺎُء ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻬْﻢ‪َ ،‬و اﻟ ُْﺤَﮑَﻤﺎُء »‪ «3‬ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻬْﻢ‪َ ،‬ﻓـَﺬَﻫَﺒْﺖ َﻃﺎﺋَِﻔـ ٌﮥ إﻟَﯽ أﱠن اﻟ ِْﻌَﻈﺎَم َواﻟﻠﱠْﺤَﻢ اﻟَﻐﯿَْﺮ اﻟ َْﺤﱠﺴﺎِس »‪َ «4‬و َﻣﺎ‬
‫َأْﺷـ َﺒَﻬُﻬَﻤﺎ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾﺒَْﻘﯽ ﺑ ُِﻘًﻮي ﻓِﯿَﻬﺎ َﺗُﺨﱡﺼَﻬﺎ ﻟَْﻢ َﺗْﺄﺗَِﻬﺎ ﻣِْﻦ َﻣَﺒﺎٍد ُأَﺧَﺮ‪ ،‬ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ ﺑ ِﺘﻠَْﮏ اﻟ ُْﻘَﻮي إذَا َوَﺻَﻞ إﻟَﯿَْﻬﺎ ِﻏَﺬاُؤَﻫﺎ َﮐَﻔْﺖ َأﻧ ُْﻔَﺴَﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻼ ِﻫَﯽ ﺗُِﻔﯿُﺪ َﺷﯿْﺌًﺎ‬
‫آَﺧَﺮ ﻗُﱠﻮًة ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ ،‬وﻻ أﯾْﻀًﺎ ﯾُِﻔﯿـُﺪَﻫﺎ ُﻋْﻀٌﻮ ﻗُﱠﻮًة ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬وَذَﻫَﺒْﺖ َﻃﺎﺋَِﻔٌﮥ إﻟَﯽ أﱠن ﺗِﻠَْﮏ اﻟ ُْﻘَﻮي ﻟَﯿَْﺲ َﺗُﺨﱡﺼَﻬﺎ ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ َﻓﺎﺋَِﻀٌﮥ إﻟَﯿَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ أِو اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‬
‫ﻓِﯽ أﱠوِل اﻟ َْﮑْﻮِن ﺛُﱠﻢ اْﺳـ َﺘَﻘﱠﺮْت ﻓِﯿَﻬﺎ »‪َ «5‬و اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻟَﯿَْﺲ َﻋَﻠﯿِْﻪ أْن َﯾَﺘَﺘﺒﱠَﻊ اﻟ َْﻤْﺨَﺮَج إﻟَﯽ اﻟ َْﺤﱢﻖ ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬﯾِْﻦ اﻻْﺧﺘِﻼـَﻓﯿِْﻦ ﺑ ِﺎﻟ ْﺒُْﺮَﻫﺎِن َﻓَﻠﯿَْﺲ ﻟَُﻪ إﻟَﯿِْﻪ َﺳﺒِﯿٌﻞ‬
‫ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﻃﺒِﯿٌﺐ َو ﻻ َﯾـُﻀ ﱡﺮُه ﻓِﯽ َﺷـ ْﯽٍء ﻣِْﻦ َﻣَﺒﺎِﺣﺜِِﻪ َو َأْﻋَﻤﺎﻟ ِِﻪ‪َ ،‬وﻟَِﮑْﻦ َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾْﻌَﻠَﻢ َوَﯾْﻌَﺘِﻘـَﺪ ﻓِﯽ اﻻْﺧﺘِﻼِف اَﻷﱠوِل أﻧﱠُﻪ ﻻ َﻋَﻠﯿِْﻪ َﮐﺎَن »‪«6‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 82‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟ َْﻘﻠُْﺐ َﻣﺒَْﺪًأ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ ﻟ ِﻠﱢﺪَﻣﺎِغ َوﻟ ِﻠُْﻘﱠﻮِة »‪ «7‬اﻟ ُْﻤَﻐﱢﺬَﯾِﮥ »‪ «8‬ﻟ ِﻠَْﮑﺒِِﺪ‪ ،‬أْو ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ َﻓﺈﱠن اﻟﱢﺪَﻣﺎَغ إﱠﻣﺎ ﺑ َِﻨﻔِْﺴِﻪ َوإﱠﻣﺎ ﺑَْﻌَﺪ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ ،‬ج‪ +:‬اﻟﺘﯽ ﺑﻬﺎ َﯾْﺤَﯿﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﻗﻮل اﻟﮑﺜﯿﺮ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﻤﺎء‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺤﺴﺎس‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺤﺎس‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎن‪ .‬آ‪ :‬ﯾﮑﻮن‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻠﻘﻮة‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻐﺬﯾﻪ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻐﺘﺬﯾﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪119 :‬‬
‫َﻣﺒَْﺪٌأ ﻟ َِﻸَﻓﺎِﻋﯿِﻞ اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َﺳﺎﺋِِﺮ اﻷْﻋَﻀﺎِء‪َ .‬واﻟ َْﮑﺒَِﺪ ﮐَﺬﻟ َِﮏ َﻣﺒَْﺪٌأ ﻟ َِﻸَﻓﺎِﻋﯿِﻞ »‪ «1‬اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ اﻟ ُْﻤَﻐﱢﺬَﯾِﮥ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس »‪ «2‬إﻟَﯽ َﺳﺎﺋِِﺮ اﻷْﻋَﻀﺎِء‪.‬‬
‫َوَﯾِﺠُﺐ أْن َﯾْﻌَﻠَﻢ َوَﯾْﻌَﺘِﻘـَﺪ ﻓِﯽ اﻻْﺧﺘِﻼـِف اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ أﻧﱠُﻪ ﻻـ َﻋَﻠﯿِْﻪ َﮐـ ﺎَن ُﺣـُﺼ ﻮُل اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﻐِﺮﯾِﺰﯾﱠِﮥ ﻓِﯽ ﻣِﺜْـِﻞ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ِﻋﻨْـَﺪ أﱠوِل اﻟ ُْﺤُﺼﻮِل ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪ ،‬أِو‬
‫اْﺳَﺘَﺤﱠﻘُﻪ »‪ «3‬ﺑ ِِﻤَﺰاِﺟِﻪ َﻧْﻔِﺴِﻪ‪ ،‬أْو ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ َو ﻻ َواِﺣٌﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ‪َ ،‬وﻟَِﮑْﻦ اﻵَن َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾْﻌَﺘِﻘَﺪ أﱠن ﺗِﻠَْﮏ اﻟ ُْﻘﱠﻮَة ﻟَﯿَْﺴْﺖ َﻓﺎﺋَِﻀًﮥ إﻟَﯿِْﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ ﺑ َِﺤﯿُْﺚ ﻟَِﻮ‬
‫اﻧ َْﺴﱠﺪ اﻟﱠﺴﺒِﯿُﻞ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َوَﮐﺎَن ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ِﻏَﺬاٌء ُﻣَﻌﱞﺪ »‪ «4‬ﺑََﻄَﻞ ﻓِْﻌﻠُُﻪ َﮐَﻤﺎ ﻟ ِﻠِْﺤﱢﺲ َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ إَذا اﻧ َْﺴﱠﺪ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ اﻟ َْﺠﺎﺋِﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪ ،‬ﺑَْﻞ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة‬
‫َﺻﺎَرْت َﻏِﺮﯾِﺰﯾﱠًﮥ ﻟ ِﻠَْﻌْﻈِﻢ َﻣﺎ ﺑَِﻘَﯽ َﻋَﻠﯽ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ‪.‬‬
‫َﻓِﺤﯿَﻨﺌٍِﺬ َﯾﻨَْﺸِﺮُح »‪ «5‬ﻟَُﻪ َﺣـ ﺎُل اﻟ ِْﻘْﺴـ َﻤِﮥ َو ﯾُْﻔَﺘَﺮُض ﻟَُﻪ أْﻋَﻀﺎَء َرﺋِﯿِﺴـ ﯿﱠٌﮥ‪َ ،‬و َأْﻋَﻀﺎٌء َﺧﺎِدَﻣـ ٌﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮﺋِﯿَﺴـ ِﮥ‪َ ،‬وأْﻋَﻀﺎٌء َﻣْﺮُؤوَﺳـ ٌﮥ ﺑ ِﻼ ِﺧْﺪَﻣـ ٍﮥ‪َ ،‬و أْﻋَﻀﺎٌء َﻏﯿُْﺮ‬
‫َرﺋِﯿَﺴٍﮥ َو ﻻ َﻣْﺮُؤوَﺳٍﮥ‪.‬‬
‫َﻓﺎﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴُﮥ ِﻫَﯽ اﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ َﻣَﺒﺎٍد ﻟ ِﻠُْﻘَﻮي اُﻷَوِل »‪ «6‬ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن اﻟ ُْﻤْﻀَﻄﱢﺮ إﻟَﯿَْﻬﺎ ﻓِﯽ ﺑََﻘﺎِء اﻟﱠﺸْﺨِﺺ أِو اﻟﻨﱠْﻮِع‪.‬‬
‫َأﱠﻣﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ﺑََﻘﺎِء اﻟﱠﺸْﺨِﺺ‪َ ،‬ﻓﺎﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴُﮥ َﺛﻼَﺛٌﮥ‪ :‬اﻟ َْﻘﻠُْﺐ َو ُﻫَﻮ َﻣﺒَْﺪُأ ﻗُﱠﻮِة اﻟ َْﺤَﯿﺎِة‪َ ،‬و اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ َو ُﻫَﻮ َﻣﺒَْﺪُأ ﻗُﱠﻮِة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‪َ ،‬و اﻟ َْﮑﺒُِﺪ َو ُﻫَﻮ َﻣﺒَْﺪُأ ﻗُﱠﻮِة‬
‫اﻟﺘﱠْﻐِﺬَﯾِﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ﺑََﻘﺎِء اﻟﻨﱠْﻮِع َﻓﺎﻟﱠﺮﺋِﯿَﺴـ ُﮥ َﻫـ ِﺬِه اﻟﺜﱠﻼﺛَـُﮥ أﯾْﻀًﺎ‪َ ،‬و َراﺑ ٌِﻊ َﯾُﺨﱡﺺ اﻟﻨﱠْﻮَع َو ُﻫَﻮ اُﻷﻧ َْﺜَﯿﺎِن اﻟﻠﱠَﺬاِن ﯾُـْﻀ َﻄﱡﺮ إﻟَﯿِْﻬَﻤﺎ َﻷﻣٍْﺮ َو ﯾُﻨَْﺘَﻔُﻊ ﺑ ِِﻬَﻤﺎ ﻷﻣٍْﺮ أﯾْﻀًﺎ‪.‬‬
‫أﱠﻣﺎ اﻻْﺿِﻄَﺮاُر َﻓﻠَِﺄْﺟِﻞ َﺗْﻮﻟ ِﯿِﺪ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ اﻟ َْﺤﺎﻓِِﻆ ﻟ ِﻠﻨﱠْﺴِﻞ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻻﻧ ْﺘَِﻔﺎُع َﻓﻠَِﺄْﺟِﻞ إَﻓﺎَدِة َﺗَﻤﺎِم اﻟ َْﻬﯿَْﺌِﮥ َو اﻟ ِْﻤَﺰاِج‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻸﻓﺎﻋﯿﻞ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻸﻓﻌﺎل‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﻘﯿﺎس‪ .‬ط‪ :‬ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﺳﺘﺤﻘﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺴﺘﺤﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻌّﺪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻐﺬ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺘﺸﺮح‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻨﺸﺮح‪.‬‬
‫)‪ (6‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻷول‪ .‬ب‪ ،‬ط‪ :‬اﻷوﻟﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪120 :‬‬
‫اﻟﱡﺬُﮐﻮِرﱢي َو اُﻷﻧُﻮﺛِﱢﯽ اﻟﻠﱠَﺬﯾِْﻦ ُﻫَﻤﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﻮاِرِض اﻟﻠﱠﺎِزَﻣِﮥ َﻷﻧ َْﻮاِع اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن‪ ،‬ﻻ ﻣَِﻦ اﻷْﺷَﯿﺎِء اﻟﱠﺪاِﺧَﻠِﮥ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺲ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠِﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟ َْﺨﺎِدَﻣُﮥ َﻓَﺒْﻌـُﻀ َﻬﺎ َﺗْﺨِﺪُم ِﺧْﺪَﻣًﮥ ُﻣَﻬﯿﱢَﺌًﮥ وﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ َﺗْﺨِﺪُم ِﺧْﺪَﻣًﮥ ُﻣَﺆﱢدَﯾًﮥ‪َ ،‬واﻟ ِْﺨْﺪَﻣُﮥ اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱢَﺌُﮥ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ َﻣﻨَْﻔَﻌًﮥ َو اﻟ ِْﺨْﺪَﻣُﮥ اﻟ ُْﻤَﺆﱢدَﯾُﮥ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 83‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ِﺧْﺪَﻣًﮥ َﻋَﻠﯽ اِﻹْﻃﻼِق‪َ ،‬و اﻟ ِْﺨْﺪَﻣُﮥ اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱢَﺌُﮥ َﺗَﺘَﻘﱠﺪُم ﻓِْﻌَﻞ اﻟﱠﺮﺋِﯿِﺲ‪َ ،‬و اﻟ ِْﺨْﺪَﻣُﮥ اﻟ ُْﻤَﺆﱢدَﯾُﮥ َﺗَﺘَﺄﱠﺧُﺮ َﻋْﻦ ﻓِْﻌِﻞ اﻟﱠﺮﺋِﯿِﺲ‪.‬‬
‫أﱠم ا اﻟ َْﻘﻠُْﺐ َﻓـَﺨ ﺎِدُﻣُﻪ اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱢُﺊ ُﻫَﻮ ﻣِﺜْـُﻞ اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ َو اﻟ ُْﻤَﺆﱢدي ﻣِﺜْـُﻞ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟـﱢﺪَﻣﺎُغ َﻓَﺨﺎِدُﻣُﻪ اﻟُﻤَﻬﯿﱢُﺊ ُﻫَﻮ ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َو َﺳﺎﺋِِﺮ أْﻋَﻀﺎِء ﻟا ِْﻐـَﺬاِء َو‬
‫ِﺣْﻔـِﻆ اﻟﱡﺮوِح‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤـ َﺆﱢدي ُﻫـَﻮ ﻣِﺜْـُﻞ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﮑﺒِـُﺪ َﻓـَﺨ ﺎِدُﻣُﻪ اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱢُﺊ ُﻫـَﻮ ﻣِﺜْـُﻞ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤـ َﺆﱢدي ُﻫَﻮ ﻣِﺜْـُﻞ اﻷـْوِرَدِة‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اُﻷﻧ َْﺜـَﯿ ﺎِن‬
‫َﻓَﺨﺎِدُﻣُﻬَﻤﺎ اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱢُﺊ ﻣِﺜُْﻞ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ُْﻤَﻮﻟ ﱢَﺪِة ﻟ ِﻠَْﻤﻨِﱢﯽ َﻗﺒَْﻠُﻬَﻤﺎ »‪،«1‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤَﺆﱢدي َﻓِﻔﯽ اﻟﱢﺮَﺟﺎِل اِﻹْﺣﻠِﯿُﻞ َو ُﻋُﺮوٌق ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َو ﺑَﯿَْﻨُﻪ‪َ ،‬وﮐَﺬﻟ َِﮏ ﻓِﯽ‬
‫اﻟﻨﱢَﺴﺎِء ُﻋُﺮوٌق َﯾﻨَْﺪﻓُِﻊ ﻓِﯿَﻬﺎ اﻟ َْﻤﻨِﱡﯽ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﺤﺒِِﻞ‪َ ،‬و ﻟ ِﻠﻨﱢَﺴﺎِء ِزَﯾﺎَدُة اﻟﱠﺮِﺣِﻢ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺘِﱡﻢ ﻓِﯿِﻪ َﻣﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ‪.‬‬
‫َو َﻗـﺎَل »َﺟـ ﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪ :‬إﱠن ﻣَِﻦ اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء َﻣـ ﺎ ﻟَُﻪ ﻓِْﻌـٌﻞ َﻓَﻘـْﻂ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣـ ﺎ ﻟَُﻪ َﻣﻨَْﻔَﻌـ ٌﮥ َﻓَﻘْﻂ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ﻟَُﻪ ﻓِْﻌٌﻞ َو َﻣﻨَْﻔَﻌـ ٌﮥ َﻣﻌًﺎ‪ .‬اَﻷﱠوُل َﮐﺎﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪ ،‬وَ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‬
‫َﮐﺎﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪،‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﮐﺎﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪.‬‬
‫َو َأﻗُﻮُل‪ :‬إﻧﱠُﻪ َﯾِﺠُﺐ أْن َﻧْﻌﻨَِﯽ »‪ «2‬ﺑ ِﺎﻟ ِْﻔْﻌِﻞ َﻣﺎ َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ ِﺎﻟﱠﺸْﯽ ِء َوْﺣـ َﺪُه ﻣَِﻦ اﻷﻓَْﻌﺎِل اﻟﱠﺪاِﺧَﻠِﮥ ﻓِﯽ َﺣَﯿﺎِة اﻟﱠﺸْﺨِﺺ أْو ﺑََﻘﺎِء اﻟﻨﱠْﻮِع ﻣِﺜُْﻞ َﻣﺎ ﻟ ِﻠَﻘﻠِْﺐ ﻓِﯽ َﺗْﻮﻟ ِﯿِﺪ‬
‫اﻟﱡﺮوِح‪َ ،‬و أْن َﻧْﻌﻨَِﯽ »‪«3‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻗﺒﻠﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﻌﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﻌﻨﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪121 :‬‬
‫ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ِﮥ َﻣﺎ ﯾَُﻬﯿﱢُﺊ »‪ «1‬ﻟ َِﻘﺒُﻮِل ﻓِْﻌـِﻞ ُﻋْﻀٍﻮ آَﺧَﺮ ِﺣﯿَﻨﺌِـٍﺬ َﯾـِﺼ ﯿُﺮ اﻟ ِْﻔْﻌـُﻞ َﺗﺎّﻣًﺎ ﻓِﯽ إَﻓﺎَدِة َﺣَﯿﺎِة اﻟﱠﺸْﺨِﺺ‪ ،‬أْو ﺑََﻘﺎِء اﻟﻨﱠْﻮِع َﮐﺈْﻋـَﺪاِد اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ ﻟ ِﻠَْﻬَﻮاِء‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ‬
‫اﻟ َْﮑﺒُِﺪ َﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗْﻬِﻀُﻢ َأﱠوﻟًﺎ َﻫـْﻀ َﻤُﻪ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َو ﺗُِﻌﱡﺪ ﻟ ِﻠَْﻬْﻀِﻢ اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ َو اﻟﱠﺮاﺑ ِِﻊ ﻓِﯿَﻤﺎ َﺗْﻬِﻀُﻢ اﻟ َْﻬْﻀَﻢ اَﻷﱠوَل َﺗﺎّﻣًﺎ َﺣﺘﱠﯽ َﯾـْﺼ ﻠَُﺢ َذﻟ َِﮏ اﻟﱠﺪُم ﻟ َِﺘْﻐِﺬَﯾﺘَِﻬﺎ َﻧْﻔِﺴَﻬﺎ‪،‬‬
‫َو َﯾُﮑﻮُن َﻗْﺪ َﻓَﻌَﻠْﺖ ﻓِْﻌًﻠﺎ َو ُرﺑََﻤﺎ »‪َ «2‬ﻗْﺪ َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِْﻌًﻠﺎ ُﻣِﻌﯿﻨًﺎ ﻟ ِِﻔْﻌٍﻞ ُﻣﻨَْﺘَﻈٍﺮ َﺗُﮑﻮُن َﻗْﺪ َﻧَﻔَﻌْﺖ‪.‬‬
‫س »‪ :«3‬إﱠن ﻣَِﻦ اﻷْﻋـَﻀ ﺎِء َﻣﺎ َﯾَﺘَﮑﱠﻮُن ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َو ِﻫَﯽ اﻟ ُْﻤَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬـ ُﮥ ُﺟْﺰءًا »‪َ «4‬ﺧﻼـ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ َو اﻟﱠﺸْﺤِﻢ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾَﺘَﮑﱠﻮُن ﻣَِﻦ‬ ‫َو َﻧُﻘﻮُل أﯾْﻀـًﺎ ﻣِْﻦ َرْأ ٍ‬
‫اﻟـﱠﺪِم َﮐﺎﻟﱠﺸْﺤِﻢ َو اﻟﻠﱠْﺤِﻢ َﻓﺈﱠن َﻣﺎ َﺧﻼُﻫَﻤﺎ َﯾَﺘَﮑﱠﻮُن ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻨِﯿﱠﯿِْﻦ َﻣﻨِﱢﯽ اﻟﱠﺬَﮐِﺮ َو َﻣﻨِﱢﯽ اُﻷﻧ َْﺜﯽ‪ ،‬إﻟّﺎ أﻧﱠَﻬﺎ َﻋَﻠﯽ َﻗْﻮِل َﻣْﻦ ﯾَُﺤﱢﻘُﻖ »‪ «5‬ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺤَﮑَﻤﺎِء َﯾَﺘَﮑﱠﻮُن‬
‫ﻣِْﻦ َﻣﻨِﱢﯽ اﻟـﱠﺬَﮐِﺮ َﮐَﻤـ ﺎ َﯾَﺘـَﮑ ﱠﻮُن اﻟ ُْﺠﺒُْﻦ ﻣَِﻦ اَﻷﻧ ِْﻔـَﺤ ِﮥ‪َ ،‬و َﯾَﺘـَﮑ ﱠﻮُن ﻣِْﻦ َﻣﻨِﱢﯽ اﻷُـﻧ َْﺜﯽ َﮐَﻤـ ﺎ َﯾَﺘَﮑﱠﻮُن اﻟ ُْﺠﺒُْﻦ ﻣَِﻦ »‪ «6‬اﻟﻠﱠَﺒِﻦ‪َ ،‬وَﮐَﻤﺎ أﱠن َﻣﺒـْ َﺪَأ اﻟ َْﻌﻘْـِﺪ ﻓِﯽ‬
‫اَﻷﻧ ِْﻔـَﺤ ِﮥ‪َ ،‬ﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َﻣﺒَْﺪُأ َﻋْﻘِﺪ اﻟﱡﺼﻮَرِة »‪ «7‬ﻓِﯽ َﻣﻨِﱢﯽ اﻟـﱠﺬَﮐِﺮ‪َ ،‬وَﮐَﻤـ ﺎ أﱠن َﻣﺒـْ َﺪَأ اﻻﻧ ِْﻌَﻘـ ﺎِد ﻓِﯽ اﻟﻠﱠَﺒِﻦ َﻓﮑـَﺬﻟ َِﮏ َﻣﺒـْ َﺪُأ اﻧ ِْﻌَﻘـ ﺎِد اﻟﱡﺼﻮَرِة َأْﻋﻨِﯽ اﻟ ُْﻘﱠﻮَة‬
‫اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﻌَﻠـَﮥ ُﻫَﻮ ﻓِﯽ َﻣﻨِﱢﯽ اﻟ َْﻤْﺮَأِة‪َ ،‬وَﮐَﻤـ ﺎ أﱠن ُﮐـ ﱠﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣَِﻦ اﻷﻧ ِْﻔـَﺤ ِﮥ َواﻟﻠﱠَﺒِﻦ ُﺟْﺰٌء ﻣِْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟ ُْﺠﺒِْﻦ اﻟ َْﺤﺎِدِث َﻋﻨُْﻬَﻤﺎ »‪َ «8‬ﮐـ َﺬﻟ َِﮏ ُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻤﻨِﯿﱠﯿِْﻦ ُﺟْﺰٌء ﻣِْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟ َْﺠﻨِﯿِﻦ‪َ «9» .‬وَﻫَﺬا اﻟَﻘْﻮُل‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻬّﯿﺊ‪ .‬ب‪ :‬ﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬رﺑﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬رأس‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺮأس‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺟﺰاء‪ .‬ب‪ :‬ﺟﺰءًا‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺤﻘﻖ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺤﻘﻖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣِﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻦ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬اي اﻟﻘﻮة اﻟﻔﺎﻋﻠﯿﮥ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 84‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻋﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬ﻟا ﺤﺎدث ﻋﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪122 :‬‬
‫ﯾُـَﺨ ﺎﻟ ُِﻒ َﻗﻠِﯿًﻠـﺎ ﺑَـْﻞ َﮐﺜِﯿﺮًا َﻗْﻮَل »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮَس«‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾَﺮي أَن »‪ «1‬ﻓِﯽ ُﮐـ ﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻨِﯿﱠﯿِْﻦ ﻗُﱠﻮًة َﻋﺎﻗِـَﺪًة َوَﻗﺎﺑ َِﻠـًﮥ ﻟ ِﻠَْﻌْﻘـِﺪ‪َ ،‬وَﻣَﻊ َذﻟ َِﮏ َﻓﻼ َﯾْﻤَﺘﻨُِﻊ أْن‬
‫َﯾُﻘﻮَل‪ :‬إﱠن اﻟ َْﻌﺎﻗِـَﺪَة ﻓِﯽ اﻟﱡﺬُﮐﻮِرﱢي َأﻗَْﻮي َواﻟ ُْﻤﻨَْﻌِﻘَﺪَة ﻓِﯽ اُﻷﻧُﻮﺛِﱢﯽ َأﻗَْﻮي‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ َﺗْﺤِﻘﯿُﻖ اﻟ َْﻘْﻮِل ﻓِﯽ َﻫَﺬا َﻓِﻔﯽ ُﮐﺘُﺒَِﻨﺎ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌﻠُﻮِم اَﻷْﺻـ ﻠِﯿﱠِﮥ‪ .‬ﺛُﱠﻢ إﱠن اﻟﱠﺪَم‬
‫اﻟ ﱠِﺬي َﮐﺎَن َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ َﻋِﻦ اﻟ َْﻤْﺮَأِة ﻓِﯽ اَﻷﻗَْﺮاِء َﯾـِﺼ ﯿُﺮ ِﻏَﺬاًء‪َ ،‬ﻓِﻤﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾْﺴَﺘِﺤﯿُﻞ إﻟَﯽ ُﻣَﺸﺎﺑ َِﻬِﮥ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َواَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﮑﺎﺋَِﻨِﮥ ﻣِﻨُْﻪ‪َ ،‬ﻓَﯿُﮑﻮُن ِﻏَﺬاًء ُﻣﻨِْﻤﯿًﺎ‬
‫ﻟَُﻪ »‪َ «2‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ ﻻ َﯾـِﺼ ﯿُﺮ ِﻏَﺬاًء ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ »‪َ ،«3‬و ﻟَِﮑْﻦ َﯾـْﺼ ﻠُُﺢ ﻷْن َﯾﻨَْﻌِﻘَﺪ ﻓِﯽ َﺣْﺸِﻮِه »‪َ «4‬وَﯾْﻤَﻠَﺄ اَﻷﻣِْﮑَﻨَﮥ ﺑَﯿَْﻦ »‪ «5‬اَﻷْﻋَﻀﺎِء اُﻷوﻟَﯽ َﻓَﯿُﮑﻮُن ﻟَْﺤﻤًﺎ َو‬
‫»‪َ «6‬ﺷـ ْﺤﻤًﺎ‪َ ،‬وﻣِﻨُْﻪ َﻓْﻀٌﻞ ﻻ َﯾْﺼﻠُُﺢ َﻷَﺣِﺪ اَﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ َﻓَﯿﺒَْﻘﯽ إﻟَﯽ َوﻗِْﺖ اﻟﻨﱢَﻔﺎِس َﻓَﺘْﺪَﻓُﻌُﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌُﮥ َﻓْﻀًﻠﺎ‪َ .‬وإَذا ُوﻟ َِﺪ اﻟ َْﺠﻨِﯿُﻦ َﻓﺈﱠن اﻟﱠﺪَم اﻟ ﱠِﺬي ﯾَُﻮﻟ ﱢُﺪُه َﮐﺒُِﺪُه‬
‫َﯾُﺴـ ﱡﺪ َﻣَﺴـ ﱠﺪ َذﻟ َِﮏ اﻟـﱠﺪِم‪َ ،‬وَﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ َﻋﻨُْﻪ َﻣﺎ َﮐﺎَن َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ َﻋْﻦ َذﻟ َِﮏ اﻟـﱠﺪِم‪َ ،‬واﻟﻠﱠْﺤُﻢ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ َﻋْﻦ َﻣﺘِﯿِﻦ اﻟـﱠﺪِم َوَﯾْﻌِﻘُﺪُه اﻟ َْﺤﱡﺮ َو اﻟﯿُﺒُْﺲ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺸْﺤُﻢ َﻓِﻤْﻦ‬
‫َﻣﺎﺋِﯿﱠﺘِِﻪ َوَدِﺳِﻤِﻪ َوَﯾْﻌِﻘُﺪُه اﻟ َْﺒْﺮُد‪َ ،‬و ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ َﯾِﺤﱡﻠُﻪ اﻟ َْﺤﱡﺮ َوَﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﻀﺎِء ُﻣَﺘَﺨﻠﱢﻘًﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻨِﯿﱠﯿِْﻦ َﻓﺈﻧﱠُﻪ إَذا اﻧ َْﻔَﺼَﻞ ﻟَْﻢ َﯾﻨَْﺠﺒِْﺮ ﺑ ِﺎﻻﺗﱢَﺼﺎِل اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﱢﯽ إﻟّﺎ‬
‫ﺑَْﻌُﻀُﻪ ﻓِﯽ َﻗﻠِﯿٍﻞ ﻣَِﻦ اَﻷْﺣَﻮاِل‪َ ،‬و ﻓِﯽ ِﺳﱡﻦ اﻟﱠﺼَﺒﺎ ﻣِﺜُْﻞ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم ُو ُﺷَﻌٍﺐ َﺻِﻐﯿَﺮٍة ﻣَِﻦ اﻷْوِرَدِة ُدوَن اﻟ َْﮑﺒِﯿَﺮِة َو ُدوَن اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ‪َ ،‬و إَذا اﻧ َْﺘَﻘَﺺ ﻣِﻨُْﻪ ُﺟْﺰٌء‬
‫ﻟَْﻢ َﯾﻨْﺒُْﺖ »‪ِ «7‬ﻋَﻮَﺿُﻪ َﺷـ ْﯽٌء َو َذﻟ ِـَﮏ َﮐﺎﻟ َْﻌْﻈِﻢ َو اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو َﻣﺎ َﮐﺎَن ُﻣَﺘَﺨﻠﱢﻘًﺎ ﻣَِﻦ اﻟـﱠﺪِم َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﺑَْﻌـَﺪ اﻧ ْﺜِﻼﻣِِﻪ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِِﻤﺜْﻠِِﻪ َﮐﺎﻟﻠﱠْﺤِﻢ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﮐﺎَن‬
‫ُﻣَﺘَﻮﻟ ﱢﺪًا َﻋْﻦ َدٍم ﻓِﯿِﻪ ﻗُﱠﻮُة اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ ﺑَْﻌُﺪ َﻓَﻤﺎ َداَم اﻟ َْﻌْﻬُﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ -:‬أن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ط‪ :‬ﻟﻪ‪ .‬ج‪ :‬ﻟﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺬﻟﮏ‪ .‬ط‪ :‬ﮐﺬﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﺣﺸﻮه‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﺸﻮﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬أْو‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﯾﻨﺒﺖ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺜﺒﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪123 :‬‬
‫ﺑ ِـﺎﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َﻗِﺮﯾﺒـًﺎ َﻓـَﺬﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ إَذا َﻓـﺎَت َأﻣَْﮑَﻦ أْن َﯾﻨْﺒَُﺖ َﻣﱠﺮًة ُأْﺧَﺮي ﻣِﺜُْﻞ اﻟِﺴﱢﻦ ﻓِﯽ ِﺳﱢﻦ اﻟﱠﺼَﺒﺎ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ إَذا اْﺳـ َﺘْﻮﻟَﯽ َﻋَﻠﯽ اﻟـﱠﺪِم ﻣَِﺰاٌج آَﺧُﺮ َﻓﺈﻧﱠُﻪ ﻻ‬
‫َﯾﻨْﺒُُﺖ َﻣﱠﺮًة ُأْﺧَﺮي‪.‬‬
‫َوَﻧُﻘﻮُل أﯾْﻀًﺎ‪ :‬إﱠن اﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟَﺤﱠﺴﺎَﺳَﮥ اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮَﮐَﮥ َﻗْﺪ َﺗُﮑﻮُن َﺗﺎَرًة َﻣﺒَْﺪَأ اﻟ ِْﺤِﺲ‬
‫َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ ﻟََﻬﺎ »‪َ «1‬ﺟِﻤﯿﻌًﺎ َﻋَﺼَﺒٌﮥ َواِﺣَﺪٌة »‪َ ،«2‬و َﻗْﺪ َﯾﻔَْﺘِﺮُق َﺗﺎَرًة َذﻟ َِﮏ َﻓَﯿُﮑﻮُن َﻣﺒَْﺪٌأ ﻟ ُِﮑﱢﻞ ﻗُﱠﻮٍة »‪َ «3‬ﻋَﺼَﺒًﮥ‪.‬‬
‫َو َﻧُﻘﻮُل أﯾْﻀـًﺎ‪ :‬إﱠن َﺟِﻤﯿَﻊ اَﻷْﺣَﺸﺎِء اﻟ َْﻤﻠُْﻔﻮَﻓـِﮥ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء َﻣﻨْﺒُِﺖ ِﻏَﺸﺎﺋَِﻬﺎ ﻣِْﻦ َأـَﺣ ِﺪ »‪ِ «4‬ﻏَﺸـ ﺎَءِي اﻟﱠﺼْﺪِر َو اﻟ َْﺒْﻄِﻦ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘﺒِْﻄَﻨﯿِْﻦ‪ ،‬أﱠﻣﺎ َﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر‬
‫َﮐﺎﻟ ِْﺤـَﺠ ﺎِب َو اﻷـْوِرَدِة َواﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎﻧِـﺎِت َواﻟﱢﺮَﺋـِﮥ َﻓَﻤﻨْﺒُِﺖ َأْﻏِﺸـ َﯿﺘَِﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐَﺸـ ﺎِء اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘﺒِْﻄِﻦ ﻟ َِﻸْﺿـ ﻼِع‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ َﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺠْﻮِف ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﻀﺎِء َو اﻟ ُْﻌُﺮوِق‬
‫َﻓَﻤﻨْﺒُِﺖ َأْﻏِﺸَﯿﺘَِﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺼَﻔﺎِق اﻟ ُْﻤْﺴَﺘﺒِْﻄِﻦ ﻟ َِﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ َو أﯾْﻀًﺎ َﻓﺈﱠن َﺟِﻤﯿَﻊ اﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﻠﱠْﺤِﻤﯿﱠِﮥ إﱠﻣﺎ ﻟ ِﯿِﻔّﯿٌﮥ َﮐﺎﻟﻠﱠْﺤِﻢ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َو إﱠﻣﺎ ﻟَﯿَْﺲ ﻓِﯿَﻬﺎ ﻟ ِﯿٌﻒ‬
‫َﮐﺎﻟ َْﮑﺒِـِﺪ‪َ ،‬و ﻻ َﺷـ ْﯽٌء ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت إﻟّﺎ ﺑ ِﺎﻟﻠﱢﯿِﻒ‪ .‬أﱠﻣﺎ اِﻹَراِدﯾﱠُﮥ َﻓﺒَِﺴـ َﺒِﺐ ﻟ ِﯿِﻒ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ َﮐَﺤَﺮَﮐِﮥ اﻟﱠﺮِﺣﻢ َواﻟ ُْﻌُﺮوِق َواﻟ ُْﻤَﺮﱠﮐَﺒِﮥ َﮐَﺤَﺮَﮐِﮥ‬
‫اﻻـْزِدَراِد َﻓﺒِﻠِﯿٍﻒ َﻣْﺨُﺼﻮِص ﺑ َِﻬﯿَْﺌـٍﮥ ﻣِْﻦ َوْﺿِﻊ اﻟﱡﻄﻮِل َو اﻟ َْﻌْﺮِض‪َ ،‬و اﻟﺘﱠْﻮِرﯾِﺐ َﻓﻠِﻠْـَﺠ ْﺬِب اﻟ ُْﻤَﻄـ ﺎِوُل‪َ ،‬و ﻟ ِﻠـﱠﺪﻓِْﻊ اﻟﻠﱢﯿُﻒ اﻟـﱠﺬاِﻫُﺐ َﻋْﺮﺿًﺎ اﻟ َْﻌﺎـِﺻ ُﺮ‪َ ،‬و‬
‫ﻟ ِﻺﻣَْﺴﺎِك اﻟﻠﱢﯿُﻒ اﻟُﻤَﻮﱠرُب‪َ .‬و َﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﻀﺎِء َذا َﻃَﺒَﻘٍﮥ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﺜُْﻞ اﻷْوِرَدِة َﻓﺈﱠن َأْﺻـ َﻨﺎَف ﻟ ِﯿِﻔِﻪ اﻟﺜﱠﻼَﺛٌﮥ ُﻣﻨَْﺘِﺴٌﺞ ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﻓِﯽ ﺑَْﻌٍﺾ َوَﻣﺎ َﮐﺎَن‬
‫َذا َﻃَﺒَﻘَﺘﯿِْﻦ َﻓﺎﻟﻠﱢﯿُﻒ اﻟﱠﺬاِﻫُﺐ َﻋْﺮﺿًﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻓِﯽ َﻃَﺒَﻘﺘِِﻪ اﻟ َْﺨﺎِرَﺟِﮥ‪َ ،‬واﻵَﺧَﺮاِن ﻓِﯽ َﻃَﺒَﻘﺘِِﻪ اﻟﱠﺪاِﺧَﻠِﮥ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن اﻟﱠﺬاِﻫَﺐ ُﻃﻮﻟًﺎ َأﻣَْﯿُﻞ إﻟَﯽ َﺳْﻄِﺤِﻪ اﻟ َْﺒﺎِﻃِﻦ‪َ ،‬و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 85‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﮐﻌﺼﺐ اﻟﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﻞ ﻗﻮة‪ .‬ب‪ :‬ﻟﮑﻞ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬إﺣﺪي‪ .‬ب‪ :‬أﺣﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪124 :‬‬
‫إﻧﱠَﻤﺎ ُﺧﻠَِﻖ َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾُﮑﻮَن ﻟ ِﯿُﻒ اﻟ ْـَﺠ ْﺬِب َو اﻟـﱠﺪﻓِْﻊ َﻣﻌًﺎ ﺑَْﻞ »‪ «1‬ﻟ ِﯿُﻒ اﻟ ْـَﺠ ْﺬِب َو اﻹﻣَْﺴـ ﺎِك ُﻫَﻤـ ﺎ َأْوﻟَﯽ ﺑ ِﺄْن َﯾُﮑﻮَﻧﺎ َﻣﻌًﺎ‪ ،‬إﻟّﺎ ﻓِﯽ اﻷﻣَْﻌﺎِء َﻓﺈﱠن‬
‫َﺣﺎَﺟَﺘَﻬﺎ ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ إﻟَﯽ اﻹﻣَْﺴﺎِك َﺷِﺪﯾَﺪًة ﺑَْﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠْﺬِب َو اﻟﱠﺪﻓِْﻊ‪.‬‬
‫َو َﻧُﻘﻮُل أﯾْﻀًﺎ‪ :‬إﱠن اﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟ َْﻌـَﺼ َﺒﺎﻧِﯿﱠَﮥ اﻟ ُْﻤِﺤﯿَﻄَﮥ ﺑ ِﺄْﺟَﺴﺎٍم َﻏِﺮﯾَﺒٍﮥ َﻋْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮَﻫﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ِﻫَﯽ َذاُت َﻃَﺒَﻘٍﮥ َواِﺣَﺪٍة َو ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ِﻫَﯽ َذاُت َﻃَﺒَﻘَﺘﯿِْﻦ َو إﻧﱠَﻤﺎ‬
‫ُﺧﻠَِﻖ َﻣﺎ ُﺧﻠَِﻖ ﻣِﻨَْﻬﺎ َذاُت َﻃَﺒَﻘَﺘﯿِْﻦ ﻟ َِﻤَﻨﺎﻓَِﻊ‪َ :‬أَﺣـ ُﺪَﻫﺎ َﻣﱡﺲ اﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ إﻟَﯽ ِﺷﱠﺪِة اﻻْﺣﺘَِﯿﺎِط ﻓِﯽ َوَﺛﺎَﻗِﮥ ِﺟْﺴـ ِﻤﯿﱠﺘَِﻬﺎ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗﻨَْﺸﱠﻖ ﻟ َِﺴـ َﺒِﺐ »‪ «2‬ﻗُﱠﻮِة َﺣَﺮَﮐﺘَِﻬﺎ ﺑ َِﻤﺎ‬
‫ﻓِﯿَﻬﺎ َﮐﺎﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﻣﱡﺲ اﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ إﻟَﯽ ِﺷﱠﺪِة اﻻْﺣﺘَِﯿﺎِط ﻓِﯽ َأﻣِْﺮ اﻟ ِْﺠْﺴِﻢ اﻟ َْﻤْﺨُﺰوِن ﻓِﯿَﻬﺎ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾَﺘَﺤﻠﱠَﻞ أْو َﯾْﺨُﺮَج‪ .‬أﱠﻣﺎ اْﺳﺘِْﺸـ َﻌﺎُر اﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ َﻓﺒَِﺴـ َﺒِﺐ‬
‫َﺳَﺨﺎَﻓﺘَِﻬﺎ إْن َﮐﺎَﻧْﺖ َذا َﻃَﺒَﻘٍﮥ َواِﺣَﺪٍة‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ اْﺳﺘِْﺸـ َﻌﺎُر اﻟ ُْﺨُﺮوِج َﻓﺒَِﺴـ َﺒِﺐ إَﺟﺎﺑَﺘَِﻬﺎ إﻟَﯽ اﻻﻧ ِْﺸـ َﻘﺎِق ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ أﯾْﻀًﺎ َوَﻫَﺬا اﻟ ِْﺠْﺴُﻢ اﻟ َْﻤْﺨُﺰوُن ﻣِﺜُْﻞ اﻟﱡﺮوِح‬
‫َواﻟـﱠﺪِم اﻟ َْﻤْﺨُﺰوَﻧﯿِْﻦ ﻓِﯽ اﻟﱢﺸْﺮَﯾـﺎَﻧﯿِْﻦ اﻟﻠﱠَﺬﯾِْﻦ َﯾِﺠُﺐ أْن ﯾُْﺤَﺘـﺎَط ﻓِﯽ َﺻْﻮﻧِِﻬَﻤـ ﺎ َو ﯾُـَﺨ ﺎَف ـَﺿ َﯿﺎُﻋُﻬَﻤﺎ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﱡﺮوِح َﻓﺒِﺎﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ اﻟـﱠﺪُم َﻓﺒِﺎﻟﱠﺸﱢﻖ َو ﻓِﯽ‬
‫َذﻟ َِﮏ َﺧَﻄٌﺮ‬
‫َﻋِﻈﯿٌﻢ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ أﻧﱠُﻪ إَذا َﮐـ ﺎَن ُﻋْﻀٌﻮ َﯾْﺤَﺘـﺎُج أْن َﯾُﮑﻮَن ُﮐـ ﱡﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣَِﻦ اﻟـﱠﺪﻓِْﻊ َو اﻟ ْـَﺠ ْﺬِب ﻓِﯿِﻪ ﺑ َِﺤَﺮَﮐـ ٍﮥ َﻗِﻮﯾﱠٍﮥ ُأﻓِْﺮَد ﻟَُﻪ آﻟَـٌﮥ ﺑ ِﻼ اْﺧﺘِﻼٍط َو َذﻟ َِﮏ‬
‫َﮐﺎﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َو اﻷﻣَْﻌﺎِء‪َ .‬و اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ أﻧﱠُﻪ إَذا ُأِرﯾـَﺪ أْن َﺗُﮑﻮَن ُﮐﱡﻞ َﻃَﺒَﻘـ ٍﮥ ﻣِْﻦ َﻃَﺒَﻘﺎِت اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ ﻟ ِِﻔْﻌٍﻞ َﯾُﺨﱡﺼُﻪ َوَﮐﺎَن اﻟ ِْﻔْﻌﻼِن َﯾْﺤـ ُﺪُث َأَﺣـ ُﺪُﻫَﻤﺎ َﻋْﻦ ﻣَِﺰاٍج‬
‫ُﻣـَﺨ ﺎﻟ ٍِﻒ ﻟ ِﻶـَﺧِﺮ َﮐـ ﺎَن اﻟﺘﱠْﻔِﺮﯾُﻖ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤـ ﺎ َأْﺻَﻮَب ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ُأِرﯾـَﺪ ﻓِﯿَﻬﺎ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻟََﻬﺎ اﻟ ِْﺤﱡﺲ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾُﮑﻮُن ﺑ ُِﻌْﻀٍﻮ َﻋـَﺼ َﺒﺎﻧِﱟﯽ َوأنْ‬
‫َﯾُﮑﻮَن ﻟََﻬﺎ اﻟ َْﻬْﻀُﻢ‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾُﮑﻮُن ﺑ ُِﻌْﻀٍﻮ ﻟَْﺤَﻤﺎﻧِﱟﯽ َﻓُﺄﻓِْﺮَد ﻟ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣٍﺪ »‪ «3‬ﻣَِﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻌًﺎ ﺑﻞ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻘﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺴﺒﺐ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﺴﺒﺐ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬واﺣﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪125 :‬‬
‫اﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ َﻃَﺒَﻘٌﮥ َﻃَﺒَﻘٌﮥ َﻋَﺼﺒِﯿﱠٌﮥ ﻟ ِﻠِْﺤﱢﺲ‪َ ،‬و َﻃَﺒَﻘٌﮥ ﻟَْﺤِﻤﯿﱠٌﮥ ﻟ ِﻠَْﻬْﻀِﻢ‪َ ،‬و ُﺟِﻌَﻠِﺖ اﻟَﻄَﺒَﻘُﮥ اﻟ َْﺒﺎِﻃَﻨُﮥ َﻋَﺼﺒِﯿﱠًﮥ َو اﻟ َْﺨﺎِرَﺟُﮥ ﻟَْﺤَﻤﺎﻧِﯿﱠًﮥ ﻷﱠن اﻟ َْﻬﺎِﺿَﻢ َﯾُﺠﻮُز أْن َﯾـِﺼ َﻞ‬
‫إﻟَﯽ‬
‫اﻟ َْﻤْﻬُﻀﻮِم ﺑ ِﺎﻟ ُْﻘﱠﻮِة ُدوَن اﻟ ُْﻤﻼَﻗﺎِة َو اﻟ َْﺤﺎﱠس ﻻ َﯾُﺠﻮُز أْن ﻻ ﯾُﻼﻗَِﯽ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَس َأْﻋﻨِﯽ ﻓِﯽ ِﺣﱢﺲ اﻟﻠﱠْﻤِﺲ‪.‬‬
‫َوَأﻗُﻮُل أﯾْﻀـًﺎ‪ :‬إﱠن اﻷْﻋـَﻀ ﺎَء ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ‪َ ،‬ﻣﺎ ِﻫَﯽ َﻗِﺮﯾـَﺒ ُﮥ اﻟ ِْﻤَﺰاِج ﻣَِﻦ اﻟـﱠﺪِم َﻓﻼ َﯾْﺤَﺘﺎُج اﻟـﱠﺪُم ﻓِﯽ َﺗْﻐـِﺬَﯾﺘَِﻬﺎ إﻟَﯽ أْن َﯾَﺘـَﺼ ﱠﺮَف ﻓِﯽ اْﺳـ ﺘَِﺤﺎﻻٍت َﮐﺜِﯿَﺮٍة ﻣِﺜُْﻞ‬
‫اﻟﻠﱠْﺤِﻢ‪َ ،‬ﻓﻠـِ َﺬﻟ َِﮏ ﻟَْﻢ ﯾُْﺠَﻌْﻞ ﻓِﯿِﻪ َﺗَﺠﺎِوﯾُﻒ َو ﺑ ُُﻄﻮٌن ﯾُِﻘﯿُﻢ ﻓِﯿَﻬﺎ اﻟ ْـِﻐ َﺬاُء اﻟ َْﻮاِﺻُﻞ ُﻣﱠﺪًة ﺛَُﻢ »‪َ «1‬ﯾْﻐَﺘِﺬي ﺑ ِِﻪ اﻟﻠﱠْﺤُﻢ‪َ ،‬وﻟَِﮑِﻦ اﻟ ِْﻐَﺬاُء َﮐَﻤﺎ ﯾُﻼﻗِﯿِﻪ َﯾْﺴـ َﺘِﺤﯿُﻞ‬
‫إﻟَﯿِْﻪ‪َ .‬وﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣـ ﺎ ِﻫَﯽ ﺑَِﻌﯿـَﺪُة اﻟ ِْﻤَﺰاِج َﻋﻨُْﻪ َﻓَﯿْﺤَﺘـﺎُج اﻟـﱠﺪُم ﻓِﯽ أْن َﯾْﺴـ َﺘِﺤﯿَﻞ إﻟَﯿِْﻪ إﻟَﯽ أْن َﯾْﺴـ َﺘِﺤﯿَﻞ َأﱠوﻟًﺎ اْﺳـ ﺘَِﺤﺎﻻٍت »‪ُ «2‬ﻣَﺪﱢرَﺟًﮥ »‪ «3‬إﻟَﯽ ُﻣَﺸﺎَﮐَﻠِﮥ‬
‫َﺟْﻮَﻫِﺮِه َﮐﺎﻟ َْﻌْﻈِﻢ‪َ ،‬ﻓﻠَِﺬﻟ َِﮏ ُﺟِﻌَﻞ ﻟَُﻪ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺨﻠَْﻘِﮥ إﱠﻣﺎ َﺗْﺠِﻮﯾٌﻒ َواِﺣٌﺪ َﯾْﺤِﻮي ِﻏَﺬاَءُه ﻣُﱠﺪًة َﯾْﺴـ َﺘِﺤﯿُﻞ ﻓِﯽ ﻣِﺜْﻠَِﻬﺎ إﻟَﯽ ُﻣَﺠﺎَﻧَﺴﺘِِﻪ »‪ «4‬ﻣِﺜُْﻞ َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺴﺎِق َو‬
‫اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‪ ،‬أْو َﺗَﺠﺎِوﯾُﻒ »‪ُ «5‬ﻣَﺘَﻔﱢﺮَﻗٌﮥ »‪ «6‬ﻓِﯿِﻪ ﻣِﺜُْﻞ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﻀﺎِء َﻫـَﮑ َﺬا َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾْﺤَﺘﺎُج أْن َﯾْﻤَﺘﺎُر »‪ «7‬ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐَﺬاِء َﻓْﻮَق‬
‫اﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮﻗِْﺖ ﻟ ِﯿُِﺤﯿَﻠُﻪ إﻟَﯽ ُﻣَﺠﺎَﻧَﺴﺘِِﻪ »‪َ «8‬ﺷﯿْﺌًﺎ ﺑَْﻌَﺪ َﺷْﯽ ٍء‪.‬‬
‫َواَﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟ َْﻘِﻮﯾﱠُﮥ َﺗْﺪَﻓُﻊ ﻓُُﻀﻮﻟََﻬﺎ إﻟَﯽ َﺟﺎَراﺗَِﻬﺎ اﻟﱠﻀِﻌﯿَﻔِﮥ َﮐَﺪﻓِْﻊ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ إﻟَﯽ اﻹﺑ َْﻄﯿِْﻦ َواﻟﱢﺪَﻣﺎِغ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﺧﻠَْﻒ اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ َو اﻟ َْﮑﺒِِﺪ إﻟَﯽ اُﻷْرﺑ ِﯿﱠَﺘﯿِْﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 86‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺛّﻢ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﮐﺜﯿﺮة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻣﺪرﺟﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﺪرﺟﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺠﺎﻧﺴﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺠﺎﻧﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺠﺎوﯾﻒ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺠﻮﯾﻒ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﻔّﺮﻗﮥ‪ .‬آ‪ :‬ﻣﺘﻌﺪدة‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺘﻔﺮق‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻤﺘﺎر‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻤﺘﺎز‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺠﺎﻧﺴﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺠﺎﻧﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪127 :‬‬

‫اﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ اْﻟُﺄوَﻟﯽ ِﻓﯽ اْﻟِﻌَﻈﺎِم َو ِﻫَﯽ َﺛﻼُﺛﻮَن َﻓْﺼًﻠﺎ‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل َﮐﻼٌم ُﮐﱢﻠﱞﯽ ِﻓﯽ اْﻟِﻌَﻈﺎِم َو اْﻟَﻤَﻔﺎِﺻِﻞ‬

‫َﻧُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌَﻈـ ﺎِم َﻣﺎ ﻗَِﯿﺎُﺳُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻗَِﯿﺎُس اَﻷَﺳﺎِس َوَﻋَﻠﯿِْﻪ َﻣﺒَْﻨﺎُه ﻣِﺜُْﻞ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َأَﺳﺎٌس ﻟ ِﻠْـَﺒ َﺪِن َﻋَﻠﯿِْﻪ ﯾُﺒَْﻨﯽ َﮐَﻤﺎ ﺗُﺒَْﻨﯽ اﻟﱠﺴِﻔﯿَﻨـُﮥ َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟ َْﺨَﺸَﺒِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُﻨَْﺼُﺐ ﻓِﯿَﻬﺎ َأﱠوﻟًﺎ‪َ «1» ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ ﻗَِﯿﺎُﺳُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒَﺪِن ﻗَِﯿﺎُس اﻟ ِْﻤَﺠﱢﻦ َواﻟ ِْﻮَﻗﺎَﯾِﮥ َﮐَﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﯿﺎﻓُﻮِخ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ﻗَِﯿﺎُﺳُﻪ ﻗَِﯿﺎُس اﻟﱢﺴَﻠﺎِح اﻟ ﱠِﺬي ﯾُْﺪَﻓُﻊ ﺑ ِِﻪ‬
‫اﻟ َْﻤـَﺼ ﺎِدُم َواﻟ ُْﻤﺆِذي ﻣِﺜْـُﻞ اﻟ ِْﻌَﻈـ ﺎِم اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُـْﺪَﻋﯽ اﻟﱠﺴَﻨـﺎِﺳَﻦ َوِﻫَﯽ َﻋَﻠﯽ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱠﻈْﻬِﺮ َﮐﺎﻟﱠﺸْﻮِك‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﻫَﻮ َﺣْﺸٌﻮ ﺑَﯿَْﻦ ﻓَُﺮِج اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ ﻣِﺜُْﻞ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم‬
‫اﻟﱢﺴْﻤِﺴَﻤﺎﻧِﯿﱠِﮥ ﻟا ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱡﺴﻼﻣِﯿﱠﺎِت‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ُﻫَﻮ ُﻣَﺘَﻌﻠﱢٌﻖ ﻟ ِﻸْﺟَﺴﺎِم اﻟ ُْﻤْﺤَﺘﺎَﺟِﮥ إﻟَﯽ ِﻋَﻠﺎَﻗٍﮥ َﮐﺎﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﺸﺒِﯿِﻪ ﺑ ِﺎﻟﻠﱠﺎِم ﻟ َِﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة َواﻟﻠﱢَﺴﺎِن َوَﻏﯿِْﺮِﻫَﻤﺎ‪.‬‬
‫َوُﺟْﻤَﻠـُﮥ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم ِدَﻋﺎَﻣٌﮥ َوﻗَِﻮاٌم ﻟ ِﻠَْﺒَﺪِن‪َ ،‬وَﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم إﻧﱠَﻤﺎ ﯾُْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯿِْﻪ ﻟ ِﻠﱢﺪَﻋﺎَﻣِﮥ َﻓَﻘْﻂ َوﻟ ِﻠِْﻮَﻗﺎَﯾِﮥ َوﻻ ﯾُْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯿِْﻪ ﻟ َِﺘْﺤِﺮﯾِﮏ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َﻓﺈﻧﱠُﻪ‬
‫ُﺧﻠَِﻖ ُﻣـْﺼ َﻤﺘًﺎ‪َ ،‬وإْن َﮐـ ﺎَﻧْﺖ ﻓِﯿِﻪ اﻟ َْﻤَﺴﺎﱡم َواﻟ ُْﻔَﺮُج اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟَﺎ ﺑ ُـﱠﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َوَﻣﺎ َﮐﺎَن ﯾُْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯿِْﻪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻷْﺟِﻞ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ أﯾْﻀًﺎ َﻓَﻘـ ْﺪ ِزﯾـَﺪ ﻓِﯽ ﻣِﻘْـَﺪاِر َﺗْﺠِﻮﯾِﻔِﻪ‬
‫َوُﺟِﻌَﻞ َﺗْﺠِﻮﯾُﻔُﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ َواِﺣﺪًا ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ِﺟْﺮُﻣُﻪ َﻏﯿَْﺮ ُﻣْﺤَﺘﺎٍج إﻟَﯽ َﻣَﻮاﻗِِﻒ اﻟ ِْﻐَﺬاِء اﻟ ُْﻤَﺘَﻔﱢﺮَﻗِﮥ َﻓَﯿـِﺼ ﯿُﺮ َرْﺧﻮًا‪ ،‬ﺑَْﻞ ُﺻـ ﻠَِﺐ ِﺟْﺮُﻣُﻪ َوُﺟِﻤَﻊ‪ِ .‬ﻏَﺬاُؤُه َوُﻫَﻮ‬
‫اﻟ ُْﻤـ ﱡﺦ ﻓِﯽ َﺣْﺸِﻮِه‪َ .‬ﻓَﻔﺎﺋِـَﺪُة ِزَﯾﺎَدِة اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ أْن َﯾُﮑﻮَن َأَﺧﱠﻒ‪َ ،‬وَﻓﺎﺋِـَﺪُة َﺗْﻮِﺣﯿـِﺪ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ أْن َﯾﺒَْﻘﯽ ِﺟْﺮُﻣُﻪ َأْﺻـ َﻠَﺐ‪َ ،‬وَﻓﺎﺋَِﺪُة ـَﺻ ﻼﺑَِﮥ ِﺟْﺮﻣِِﻪ أْن ﻻ‬
‫َﯾﻨَْﮑِﺴَﺮ ِﻋﻨَْﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﺛّﻢ ﯾﺮﺑﻂ ﺳﺎﺋﺮ اﻟﺨﺸﺒﮥ ﺛﺎﻧﯿًﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪128 :‬‬
‫اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ﺎِت اﻟ َْﻌﻨِﯿَﻔـ ِﮥ‪َ ،‬وَﻓﺎﺋِـَﺪُة اﻟ ُْﻤـ ﱢﺦ ﻓِﯿِﻪ ﻟ َِﯿﻐْـُﺬَوُه َﻋَﻠﯽ َﻣـ ﺎ َﺷـ َﺮْﺣَﻨﺎُه َﻗﺒـْ ُﻞ َوﻟ ِﯿَُﺮﱢﻃَﺒُﻪ َداﺋِﻤـًﺎ َﻓﻼـ َﯾَﺘَﻔﺘﱠُﺖ ﺑ َِﺘْﺠِﻔﯿـِﻒ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ‪َ ،‬وﻟ َِﯿُﮑـ ﻮَن َوُﻫَﻮ ُﻣَﺠﱠﻮٌف‬
‫َﮐﺎﻟ ُْﻤـْﺼ َﻤِﺖ‪َ .‬واﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾُﻒ َﯾِﻘـﱡﻞ إَذا َﮐـ ﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﺤﺎَﺟـ ُﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗـِﮥ َأْﮐَﺜَﺮ َوَﯾْﮑﺜُُﺮ إذا َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﺤﺎـَﺟ ُﮥ إﻟَﯽ اﻟ ِْﺨﱠﻔِﮥ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ .‬واﻟ ِْﻌَﻈﺎُم اﻟ ُْﻤَﺸﺎِﺷـ ﯿﱠُﮥ ُﺧﻠَِﻘْﺖ‬
‫َﮐَﺬﻟ َِﮏ َﻷﻣِْﺮ اﻟ ِْﻐَﺬاِء اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮِر َﻣَﻊ ِزَﯾﺎَدِة َﺣﺎَﺟٍﮥ ﺑ َِﺴَﺒِﺐ َﺷْﯽٍء َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾﻨُْﻔَﺬ ﻓِﯿَﻬﺎ َﮐﺎﻟﱠﺮاﺋَِﺤِﮥ اﻟ ُْﻤْﺴَﺘﻨَْﺸَﻘِﮥ َﻣَﻊ اﻟ َْﻬَﻮاِء ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ ِْﻤْﺼَﻔﺎِة َو ﻟ ُِﻔُﻀﻮِل‬
‫»‪ «1‬اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ اﻟ َْﻤْﺪَﻓﻮَﻋِﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ ،‬و اﻟ ِْﻌَﻈﺎُم ُﮐﱡﻠَﻬﺎ ُﻣَﺘَﺠﺎِوَرٌة ُﻣَﺘﻼﻗَِﯿٌﮥ‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ ﺑَﯿَْﻦ َﺷْﯽٍء ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم َو ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯿِﻪ َﻣَﺴﺎَﻓٌﮥ َﮐﺜِﯿَﺮٌة ﺑَْﻞ ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﻀَﻬﺎ‬
‫َﻣَﺴﺎَﻓٌﮥ َﯾِﺴﯿَﺮٌة َﺗْﻤَﻠُﺆَﻫﺎ »‪ «2‬ﻟََﻮاِﺣُﻖ ُﻏـْﻀ ُﺮوﻓِﯿﱠٌﮥ َأْو َﺷﺒِﯿَﻬـ ٌﮥ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوﻓِﯿﱠِﮥ ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻟ ِﻠَْﻤﻨَْﻔَﻌِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟ ِﻠَْﻐَﻀﺎِرﯾِﻒ‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻟَْﻢ َﯾِﺠْﺐ ﻓِﯿِﻪ ُﻣَﺮاَﻋﺎُة ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌِﮥ‬
‫ُﺧﻠَِﻖ اﻟ َْﻤْﻔِﺼُﻞ ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ ﺑ ِﻼ ﻟَﺎِﺣَﻘٍﮥ َﮐﺎﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‪.‬‬
‫َو اﻟ ُْﻤَﺠﺎِوَراُت اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم َﻋَﻠﯽ َأْﺻَﻨﺎٍف‪َ :‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾَﺘَﺠﺎَوُر َﺗَﺠﺎُوَر َﻣْﻔِﺼٍﻞ َﺳﻠٍِﺲ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾَﺘَﺠﺎَوُر َﺗَﺠﺎُوَر َﻣْﻔِﺼٍﻞ َﻋِﺴٍﺮ َﻏﯿِْﺮ ُﻣَﻮﺛﱠٍﻖ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 87‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﻣﺎ َﯾَﺘَﺠﺎَوُر َﺗَﺠﺎُوَر َﻣﻔِْﺼٍﻞ ُﻣَﻮﺛﱠٍﻖ َﻣْﺮُﮐﻮٍز أْو َﻣْﺪُروٍز أْو ُﻣﻠَْﺰٍق‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻤْﻔِﺼُﻞ اﻟﱠﺴﻠُِﺲ ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﻷَﺣِﺪ َﻋْﻈَﻤﯿِْﻪ أْن َﯾَﺘَﺤﱠﺮَك َﺣَﺮَﮐﺎﺗِِﻪ َﺳْﻬًﻠﺎ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ أْن َﯾَﺘَﺤﱠﺮَك َﻣَﻌُﻪ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ اﻵَﺧُﺮ َﮐَﻤْﻔِﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َﻣَﻊ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‪.‬‬
‫َواﻟ َْﻤْﻔِﺼُﻞ اﻟ َْﻌِﺴـ ُﺮ اﻟ َْﻐﯿُْﺮ اﻟ ُْﻤَﻮﺛﱠِﻖ ُﻫَﻮ أْن َﺗُﮑﻮَن َﺣَﺮَﮐُﮥ َأَﺣِﺪ اﻟ َْﻌْﻈَﻤﯿِْﻦ َوْﺣَﺪُه ـَﺻ ْﻌَﺒًﮥ َو َﻗﻠِﯿَﻠَﮥ اﻟ ِْﻤْﻘَﺪاِر ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﻤْﻔِﺼِﻞ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َو اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ أْو‬
‫َﻣْﻔِﺼِﻞ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ َﻋْﻈَﻤﯿِْﻦ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎِم اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻔِْﺼُﻞ اﻟ ُْﻤَﻮﺛﱠُﻖ َﻓُﻬَﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﻟَﯿَْﺲ َﻷَﺣِﺪ َﻋْﻈَﻤﯿِْﻪ أْن َﯾَﺘَﺤﱠﺮَك َوْﺣَﺪُه اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ ﻣِﺜُْﻞ َﻣﻔِْﺼِﻞ ِﻋَﻈﺎِم اﻟ َْﻘﱢﺺ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻟﻔﻀﻮل‪ .‬ط‪ :‬ﮐﻔﻀﻮل‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﺗﻤﻠﺆﻫﺎ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﻤﻸﻫﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﯾﻤﻸ ﺑﻠﻮاﺣﻖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪129 :‬‬
‫َﻓﺄﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤْﺮُﮐﻮُز َﻓُﻬَﻮ َﻣﺎ ﯾُﻮَﺟُﺪ َﻷَﺣِﺪ اﻟ َْﻌْﻈَﻤﯿِْﻦ ِزَﯾﺎَدٌة َو ﻟ ِﻠﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻧُْﻘَﺮٌة َﺗْﺮَﺗِﮑُﺰ ﻓِﯿَﻬﺎ ﺗِﻠَْﮏ اﻟﱢﺰَﯾﺎَدُة اْرﺗَِﮑﺎزًا ﻻ َﯾَﺘَﺤﱠﺮُك ﻓِﯿَﻬﺎ ﻣِﺜُْﻞ اﻷْﺳَﻨﺎِن ﻓِﯽ َﻣَﻨﺎﺑﺘَِﻬﺎ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤـ ْﺪُروُز َﻓُﻬَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾُﮑﻮُن ﻟ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈَﻤﯿِْﻦ َﺗَﺤﺎِزﯾُﺰ »‪َ «1‬و َأْﺳـ َﻨﺎٌن َﮐَﻤﺎ ﻟ ِﻠِْﻤﻨَْﺸﺎِر َوَﯾُﮑﻮُن أْﺳَﻨﺎُن َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ُﻣَﻬﻨَْﺪَﻣًﮥ ﻓِﯽ َﺗَﺤﺎِزﯾِﺰ‬
‫َذﻟ َِﮏ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َﮐَﻤﺎ‬
‫ﯾَُﺮﱢﮐُﺐ اﻟﱠﺼﱠﻔﺎُروَن َﺻَﻔﺎﺋَِﺢ اﻟﱡﻨَﺤﺎِس‪َ .‬و َﻫَﺬا اﻟََﻮْﺻُﻞ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﺷْﺄﻧًﺎ َو َدْرزًا َﮐَﻤﺎ ﻟ َِﻤَﻔﺎِﺻﻞ »‪ِ «2‬ﻋَﻈﺎِم اﻟ ِْﻘْﺤِﻒ‪.‬‬
‫َو اﻟ ُْﻤﻠَْﺰُق ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ ُﻫَﻮ ُﻣﻠَْﺰٌق ُﻃﻮﻟًﺎ ﻣِﺜُْﻞ َﻣْﻔَﺼِﻞ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ َﻋْﻈَﻤِﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ ُﻫَﻮ ُﻣﻠَْﺰٌق َﻋْﺮﺿًﺎ ﻣِﺜُْﻞ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮاِت اﻟﱡﺴْﻔَﻠﯽ ﻣِْﻦ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‬
‫َﻓﺈﱠن اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ ﺑَﯿَْﻨﻬﺎ »‪َ «3‬ﻣَﻔﺎِﺻُﻞ َﻏﯿُْﺮ ُﻣَﻮﺛﱠَﻘٍﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟِﻘْﺤِﻒ‬
‫َأﱠﻣﺎ َﻣﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ ُﺟْﻤَﻠـِﮥ َﻋْﻈِﻢ اﻟ ِْﻘْﺤِﻒ َﻓِﻬَﯽ إﻧﱠَﻬﺎ ُﺟﻨﱠٌﮥ ﻟ ِﻠـﱢﺪَﻣﺎِغ َﺳﺎﺗَِﺮٌة َو َواﻗِـَﯿ ٌﮥ َﻋِﻦ اﻵَﻓﺎِت‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ ﻓِﯽ َﺧﻠِْﻘَﻬﺎ َﻗَﺒﺎﺋَِﻞ َﮐﺜِﯿَﺮًة َو ِﻋَﻈﺎﻣًﺎ َﻓْﻮَق َواِﺣَﺪٍة‬
‫َﻓَﺘﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ ُﺟْﻤَﻠَﺘﯿِْﻦ‪ُ :‬ﺟْﻤَﻠٌﮥ ُﻣْﻌَﺘَﺒَﺮٌة ﺑ ِﺎُﻷُﻣﻮِر اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َﻧْﻔِﺴِﻪ‪َ ،‬و ُﺟْﻤَﻠٌﮥ ُﻣْﻌَﺘَﺒَﺮٌة ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺤِﻮﯾِﻪ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ‪.‬‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺠْﻤَﻠـُﮥ اُﻷوﻟَﯽ َﻓَﺘﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َﻣﻨَْﻔَﻌَﺘﯿِْﻦ‪ :‬إْﺣـ َﺪاُﻫَﻤﺎ َأﻧﱠُﻪ إِن اﺗﱠَﻔَﻖ أْن َﯾْﻌِﺮَض ﻟ ِﻠِْﻘْﺤِﻒ آَﻓٌﮥ ﻓِﯽ ُﺟْﺰٍء ﻣِﻨُْﻪ »‪ «4‬ﻣِْﻦ َﮐـْﺴ ٍﺮ أْو ُﻋُﻔﻮَﻧٍﮥ‪ ،‬ﻟَْﻢ َﯾِﺠْﺐ أنْ‬
‫َﯾُﮑﻮَن َذﻟ َِﮏ َﻋﺎّﻣًﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ط‪ :‬ﺗﺤﺎزﯾﺰ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺨﺎرﯾﺰ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﻤﺎ ﻟﻤﻔﺎﺻﻞ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﻔﺎﺻﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﮐﻤﻔﺎﺻﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﯿﻨﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ ﺑﯿﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﻣﻨﻪ‪ .‬آ‪ :‬ﺟﺮﻣﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪130 :‬‬
‫ﻟ ِﻠِْﻘْﺤِﻒ ُﮐﻠﱢِﻪ‪َ ،‬ﮐَﻤـ ﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻟَْﻮ َﮐـ ﺎَن َﻋْﻈﻤًﺎ َواِﺣـ ﺪًا‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ أْن ﻻ َﯾُﮑﻮَن ﻓِﯽ َﻋْﻈٍﻢ َواِﺣـ ٍﺪ اْﺧﺘِﻼُف َأْﺟَﺰاٍء ﻓِﯽ اﻟﱠﺼﻼﺑَـِﮥ َو اﻟﻠﱢﯿِﻦ‪َ ،‬واﻟﺘﱠَﺨﻠُْﺨِﻞ َو‬
‫اﻟﺘﱠَﮑﺎﺛُِﻒ‪َ ،‬و اﻟﱢﺮﻗﱠِﮥ َو اﻟ ِْﻐَﻠِﻆ‪ ،‬اﻻْﺧﺘِﻼُف اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻘَﺘِﻀﯿِﻪ اﻟ َْﻤْﻌَﻨﯽ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮُر َﻋْﻦ َﻗِﺮﯾٍﺐ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺠْﻤَﻠـُﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ‪َ :‬ﻓِﻬَﯽ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺘِﱡﻢ ﺑ ِﺎﻟﱡﺸُﺆوِن »‪َ ،«1‬ﻓَﺒْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻧْﻔِﺴِﻪ‪ ،‬ﺑ َِﺄْن َﯾُﮑﻮَن ﻟ َِﻤﺎ َﻏﻠَُﻆ »‪ «2‬ﻣَِﻦ اَﻷﺑ ِْﺨَﺮِة اﻟ ُْﻤْﻤَﺘﻨَِﻌِﮥ‬
‫َﻋِﻦ اﻟﱡﻨُﻔـﻮِذ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َﻧْﻔِﺴِﻪ‪ ،‬ﻟ ِِﻐَﻠِﻈِﻪ »‪َ «3‬ﻃِﺮﯾٌﻖ َو َﻣْﺴَﻠٌﮏ ﻟ ِﯿَُﻔﺎِرَﻗُﻪ »‪َ «4‬ﻓﯿَُﻨﱠﻘﯽ اﻟـﱢﺪَﻣﺎُغ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠَﺤﱡﻠِﻞ‪َ .‬و َﻣﻨَْﻔَﻌٌﮥ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾْﺨُﺮُج ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ ﻣِْﻦ‬
‫ﻟ ِﯿِﻒ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻓِﯽ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟﱠﺮأِْس ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ﻟََﻬﺎ َﻃِﺮﯾٌﻖ‪َ .‬و َﻣﻨَْﻔَﻌَﺘﺎِن ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐَﺘﺎِن ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ »‪َ «5‬وﺑَﯿَْﻦ َﺷﯿَْﺌﯿِْﻦ آَﺧَﺮﯾِْﻦ‪َ ،‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس‬
‫إﻟَﯽ اﻟ ُْﻌُﺮوِق َو اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ اﻟﱠﺪاِﺧَﻠِﮥ إﻟَﯽ َداِﺧِﻞ اﻟﱠﺮأِْس‪ ،‬ﻟ َِﮑْﯽ َﯾُﮑﻮَن ﻟََﻬﺎ َﻃِﺮﯾٌﻖ َو َﻣﻨَْﻔَﻌٌﮥ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب اﻟ َْﻐﻠِﯿِﻆ اﻟﺜﱠِﻘﯿِﻞ‪َ ،‬ﻓَﺘَﺘَﺸﺒﱠُﺚ أْﺟَﺰاٌء ﻣِﻨُْﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 88‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑ ِﺎﻟﱡﺸُﺆوِن َﻓَﯿْﺴـ َﺘِﻘﱡﻞ َﻋِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َوﻻ َﯾﺜُْﻘُﻞ َﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ .‬و اﻟﱠﺸْﮑُﻞ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ﻟ َِﻬـ َﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ُﻫَﻮ اﻻْﺳـ ﺘَِﺪاَرُة َﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ َوَﻣﻨَْﻔَﻌَﺘﯿِْﻦ‪َ .‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ‬
‫َوُﻫَﻮ أﱠن اﻟﱠﺸْﮑـ َﻞ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘِﺪﯾَﺮ َأْﻋَﻈُﻢ َﻣَﺴﺎـَﺣ ًﮥ ﻣِﱠﻤﺎ ﯾُِﺤﯿُﻂ ﺑ ِِﻪ َﻏﯿُْﺮُه ﻣَِﻦ اَﻷْﺷـ َﮑﺎِل اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘِﻘﯿَﻤِﮥ اﻟ ُْﺨُﻄﻮِط إْذ َﺗَﺴﺎَوْت ِإَﺣﺎَﻃﺘَُﻬﺎ‪َ .‬واﻵَﺧُﺮ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ‬
‫ـَﺧ ﺎِرٍج َوُﻫَﻮ أﱠن اﻟﱠﺸْﮑـ َﻞ اﻟُﻤْﺴـ َﺘِﺪﯾَﺮ ﻻـ َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤَﺼﺎِدَﻣﺎِت َﻣﺎ َﯾﻨَْﻔِﻌُﻞ َﻋﻨُْﻪ ُذو اﻟﱠﺰَواَﯾﺎ‪َ .‬وُﺧﻠَِﻖ إﻟَﯽ ُﻃﻮٍل َﻣَﻊ اْﺳـ ﺘَِﺪاَرٍة َﻷﱠن َﻣَﻨﺎﺑ َِﺖ اَﻷْﻋَﺼﺎِب‬
‫اﻟﱢﺪَﻣﺎِﻏﯿﱠِﮥ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ ﻓِﯽ اﻟﱡﻄﻮِل َو َﮐَﺬﻟ َِﮏ َﯾِﺠُﺐ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾﻨَْﻀِﻐَﻂ »‪َ .«6‬وﻟَُﻪ ﻧُﺘُﻮآِن إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم َو إﻟَﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺑﺎﻟﺸﺆن‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﺸﯿﻮن‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺸﺆون‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻏﻠﻆ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺘﺤّﻠﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻐﻠﻈﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻐﻠﻈﻪ‪ .‬ج‪ :‬ﻟﻐﻠﻆ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬ﻟﺘﻔﺎرق‪ .‬ب‪ :‬ﻟﯿﻔﺎرﻗﻪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 130‬اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻘﺤﻒ ‪ .....‬ص ‪129 :‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬اﻟﺪﻣﺎغ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻘﻄﺎع‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬ﯾﻨﻀﻐﻂ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻨﻀﻐﻆ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪131 :‬‬
‫َﺧﻠُْﻒ ﻟ َِﯿِﻘَﯿﺎ اَﻷْﻋَﺼﺎَب اﻟ ُْﻤﻨَْﺤِﺪَرَة ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﻨَْﺒَﺘﯿِْﻦ »‪َ .«1‬و ﻟ ِِﻤﺜِْﻞ َﻫَﺬا اﻟﱠﺸْﮑِﻞ ُدُروٌز َﺛﻼَﺛٌﮥ َﺣِﻘﯿِﻘﯿﱠٌﮥ َوَدْرَزاِن َﮐﺎِذﺑَﺎِن‪َ ،‬وﻣَِﻦ اُﻷوﻟَﯽ َدْرٌز ُﻣْﺸَﺘَﺮٌك َﻣَﻊ‬
‫اﻟ َْﺠﺒَْﻬِﮥ َﻗْﻮِﺳـ ﱞﯽ َﻫَﮑَﺬا؟ َوﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ اِﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱠﯽ‪َ .‬وَدْرٌز ُﻣَﻨﱢﺼٌﻒ ﻟ ُِﻄﻮِل اﻟﱠﺮأِْس ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿٌﻢ ﯾَُﻘﺎُل ﻟَُﻪ َوْﺣَﺪُه َﺳْﻬِﻤﱞﯽ‪َ .‬وإَذا اْﻋﺘُﺒَِﺮ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ اﺗﱢَﺼﺎﻟ ِِﻪ ﺑ ِﺎِﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱢﯽ‬
‫ﻗِﯿَﻞ ﻟَُﻪ َﺳـ ﱡﻔﻮِدﱞي‪َ ،‬وَﺷـ ْﮑﻠُُﻪ َﮐَﺸـ ْﮑِﻞ َﻗْﻮٍس َﯾُﻘﻮُم ﻓِﯽ َوَﺳِﻄِﻪ َﺧﱞﻂ ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿٌﻢ َﮐﺎﻟ َْﻌُﻤﻮِد َﻫَﮑَﺬا؟ َو اﻟﱠﺪْرُز اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ ُﻫَﻮ ُﻣْﺸَﺘَﺮٌك ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺮأِْس ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ‪،‬‬
‫َوﺑَﯿَْﻦ َﻗﺎِﻋـ َﺪﺗِِﻪ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َﻋَﻠﯽ َﺷـ ْﮑِﻞ َزاِوَﯾـٍﮥ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﻨُْﻘَﻄﺘَِﻬﺎ َﻃَﺮُف اﻟﱠﺴْﻬِﻤﱢﯽ‪َ ،‬وﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ اﻟﱠﺪْرَز اﻟﻼﻣِﱠﯽ ﻷﻧﱠُﻪ ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ اﻟﻠﱠﺎَم ﻓِﯽ ِﮐَﺘﺎﺑَِﮥ اﻟ ْﯿُﻮَﻧﺎﻧِﯿﱢﯿَﻦ‪َ «2» ،‬وإَذا‬
‫اﻧ ْـَﻀ ﱠﻢ إﻟَﯽ اﻟـﱠﺪْرَزﯾِْﻦ اﻟ ُْﻤَﻘـ ﱠﺪَﻣﯿِْﻦ ـَﺻ ﺎَر َﺷـ ْﮑﻠُُﻪ َﻫـَﮑ َﺬا؟؟ َوَأﱠﻣﺎ اﻟـﱠﺪْرَزاِن اﻟ َْﮑﺎِذﺑَـﺎِن َﻓُﻬَﻤـ ﺎ آِﺧـ َﺬاِن ﻓِﯽ ُﻃـ ﻮِل اﻟﱠﺮأِْس َﻋَﻠﯽ ُﻣـَﻮاَزاِة اﻟﱠﺴْﻬِﻤﱢﯽ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ‪َ ،‬وﻟَﯿَْﺴﺎ ﺑ َِﻐﺎﺋَِﺼﯿِْﻦ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َﺗَﻤﺎَم اﻟ َْﻐْﻮِص‪َ ،‬وﻟ َِﻬَﺬا ﯾَُﺴﱠﻤَﯿﺎِن ﻗِْﺸِﺮﯾﱠﯿِْﻦ‪َ .‬وإَذا اﺗﱠَﺼَﻠﺎ ﺑ ِﺎﻟﺜﱠﻼَﺛِﮥ اُﻷَوِل »‪ «3‬اﻟ َْﺤِﻘﯿِﻘﯿﱠِﮥ َﺻﺎَرْت َﺷْﮑﻠَُﻬﺎ َﻫَﮑَﺬا؟؟‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ َأْﺷـ َﮑﺎُل اﻟﱠﺮأِْس اﻟ َْﻐﯿِْﺮ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ َﻓِﻬَﯽ َﺛﻼَﺛـٌﮥ‪َ .‬أَﺣـ ُﺪَﻫﺎ َأْن ﯾُﻨَْﻘَﺺ اﻟﱡﻨﺘُﻮُء اﻟُﻤَﻘـ ﱠﺪُم َﻓﯿُْﻔَﻘـ َﺪ ﻟَُﻪ ﻣَِﻦ اﻟـﱡﺪُروِز اﻟﱠﺪْرُز اﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱡﯽ‪َ .‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ أْن ﯾُﻨَْﻘَﺺ‬
‫اﻟﱡﻨﺘُـﻮُء اﻟ ُْﻤـ َﺆﱠﺧُﺮ َﻓﯿُْﻔَﻘـ َﺪ ﻟَُﻪ ﻣَِﻦ اﻟـﱡﺪُروِز اﻟـﱠﺪْرُز اﻟـﱠﻞ اﻣِﱡﯽ‪َ .‬واﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ أْن ﯾُْﻔَﻘـ َﺪ ﻟَُﻪ اﻟﱡﻨﺘُـﻮآِن َﺟِﻤﯿﻌـًﺎ َوَﯾـِﺼ ﯿَﺮ اﻟﱠﺮأُْس َﮐـ ﺎﻟ ُْﮑَﺮِة ُﻣَﺘَﺴـ ﺎِوي »‪ «4‬اﻟﱡﻄﻮِل‬
‫َواﻟ َْﻌْﺮِض‪َ .‬ﻗﺎَل َﻓﺎِﺿُﻞ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪ :‬إﱠن َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺸْﮑَﻞ ﻟَﱠﻤﺎ َﺗَﺴﺎَوي ﻓِﯿِﻪ اَﻷﺑ َْﻌﺎُد َوَﺟَﺐ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌْﺪِل أْن َﯾَﺘَﺴﺎَوي ﻓِﯿِﻪ ﻗِْﺴـ َﻤُﮥ اﻟﱡﺪُروِز‪َ ،‬وَﻗْﺪ َﮐﺎَن‬
‫ﻗِْﺴَﻤُﮥ اﻟﱡﺪُروِز ﻓِﯽ اَﻷﱠوِل ﻟ ِﻠﱡﻄﻮِل َدْرٌز »‪َ «5‬وﻟ ِﻠَْﻌْﺮِض َدْرَزاِن‪َ ،‬ﻓَﯿُﮑﻮُن َﻫﺎُﻫَﻨﺎ ﻟ ِﻠﱡﻄﻮِل َدْرٌز‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬اﻟﺠﻨﺒﯿﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺠﻨﺒﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬وﻫﻮ؟‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ ،‬ط‪ :‬ﺑﺎﻟﺪروز اﻟﺤﻘﯿﻘﯿﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺜﻼﺛﮥ اﻷوﻟﯽ‪ .‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﺜﻼﺛﮥ اﻷول‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﺴﺎوي‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺘﺴﺎوﯾﮥ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ +:‬واﺣﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪132 :‬‬
‫َوﻟ ِﻠَْﻌْﺮِض َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َدْرٌز َواِﺣـ ٌﺪ‪َ ،‬وَأْن َﯾُﮑﻮَن اﻟـﱠﺪْرُز اﻟ َْﻌْﺮِﺿـ ﱡﯽ ﻓِﯽ َوَﺳـ ِﻂ اﻟ َْﻌْﺮِض ﻣَِﻦ اُﻷُذِن إﻟَﯽ اُﻷُذِن »‪َ «1‬ﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟـﱠﺪْرَز اﻟﱡﻄﻮﻟ ِﱠﯽ ﻓِﯽ َوَﺳـ ِﻂ‬
‫اﻟﱡﻄﻮِل‪َ .‬ﻗﺎَل َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻔﺎِﺿُﻞ »‪َ :«2‬وﻻـ ﯾُْﻤِﮑُﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن ﻟ ِﻠﱠﺮأِس َﺷـ ْﮑٌﻞ َراﺑ ٌِﻊ َﻏﯿُْﺮ َﻃﺒِﯿِﻌﱟﯽ َﺣﺘﱠﯽ َﯾُﮑﻮَن اﻟﱡﻄﻮُل َأﻧ َْﻘَﺺ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﺮِض إﻟّـﺎ َوﯾُﻨَْﻘُﺺ ﻣِْﻦ‬
‫ﺑ ُُﻄﻮِن اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ أْو ِﺟْﺮﻣِِﻪ َﺷـ ْﯽ ٌء‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ ُﻣَﻀﺎﱞد ﻟ ِﻠَْﺤَﯿﺎِة َﻣﺎﻧٌِﻊ َﻋْﻦ ِﺻـ ﱠﺤِﮥ اﻟﺘﱠْﺮِﮐﯿِﺐ‪َ .‬وَﺻﱠﻮَب َﻗْﻮَل ُﻣَﻘﱠﺪِم اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء »ﺑ ُْﻘَﺮاَط« إْذ َﺟَﻌَﻞ َأْﺷَﮑﺎَل اﻟﱠﺮأِْس‬
‫َأْرﺑََﻌًﮥ َﻓَﻘْﻂ َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 89‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻣﺎ ُدوَن اْﻟِﻘْﺤِﻒ‬

‫َو ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس ﺑَْﻌـَﺪ َﻫـ َﺬا َﺧْﻤَﺴـ ُﮥ ِﻋَﻈﺎٍم‪َ ،‬أْرﺑََﻌـ ٌﮥ َﮐﺎﻟ ُْﺠـ ْﺪَراِن‪َ ،‬و َواِﺣـ ٌﺪ َﮐﺎﻟ َْﻘﺎِﻋـ َﺪِة‪َ ،‬وُﺟِﻌَﻠْﺖ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﺠـ ْﺪَراُن َأْﺻـ َﻠَﺐ ﻣَِﻦ اﻟ َْﯿﺎﻓُﻮِخ‪ ،‬ﻷﱠن اﻟﱠﺴَﻘَﻄﺎِت وَ‬
‫اﻟﱠﺼَﺪَﻣـ ﺎِت َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ َأْﮐَﺜُﺮ‪َ ،‬وﻷﱠن اﻟ َْﺤﺎـَﺟ َﮥ إﻟَﯽ َﺗَﺨﻠُْﺨِﻞ اﻟ ِْﻘْﺤِﻒ َو اﻟ َْﯿﺎﻓُﻮِخ َأَﻣﱡﺲ َﻷﻣَْﺮﯾِْﻦ‪َ :‬أَﺣـ ُﺪُﻫَﻤﺎ ﻟ َِﯿﻨُْﻔـَﺬ ﻓِﯿِﻪ اﻟ ْﺒَُﺨﺎُر اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﻠﱢُﻞ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾﺜُْﻘَﻞ‬
‫َﻋَﻠﯽ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ .‬وُﺟِﻌَﻞ َأْﺻـ َﻠَﺐ اﻟ ُْﺠـ ْﺪَراِن ُﻣَﺆﱠﺧُﺮَﻫﺎ ﻷﻧﱠُﻪ َﻏﺎﺋٌِﺐ َﻋْﻦ ِﺣَﺮاَﺳـ ِﮥ اﻟ َْﺤَﻮاﱢس‪َ ،‬ﻓﺎﻟ ِْﺠـ َﺪاُر اَﻷﱠوُل ُﻫَﻮ َﻋْﻈُﻢ اﻟ َْﺠﺒَْﻬـ ِﮥ َوَﯾُﺤـ ﱡﺪُه ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق اﻟﱠﺪْرُز‬
‫اﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱡﯽ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔُﻞ َدْرٌز آَﺧُﺮ »‪َ «3‬ﯾْﻤَﺘﱡﺪ »‪ «4‬ﻣِْﻦ َﻃَﺮِف اﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱢﯽ َﻣﺎّرًا َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟ َْﻌﯿِْﻦ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ ْـَﺤ ﺎِﺟِﺐ ُﻣﺘﱠـِﺼ ًﻠﺎ آِﺧُﺮُه ﺑ ِـﺎﻟﱠﻄَﺮِف اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻣَِﻦ اﻹـْﮐﻠِﯿﻠِﱢﯽ‪َ ،‬و اﻟ ِْﺠـ َﺪاَراِن اﻟﻠﱠَﺬاِن ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﯾُْﺴـ َﺮًة َﻓُﻬَﻤـ ﺎ اﻟ َْﻌْﻈَﻤـ ﺎِن اﻟﻠﱠَﺬاِن ﻓِﯿِﻬَﻤـ ﺎ اُﻷُذَﻧﺎِن‪،‬‬
‫َوﯾَُﺴﱠﻤَﯿﺎِن اﻟ َْﺤَﺠِﺮﯾﱠﯿِْﻦ »‪ «5‬ﻟ َِﺼﻼﺑَﺘِِﻬَﻤﺎ َو َﯾُﺤﱡﺪ ُﮐﱠﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق اﻟﱠﺪْرُز اﻟ ِْﻘْﺸِﺮﱡي‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔُﻞ َدْرٌز‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻋﻠﯽ ﻫﺬه اﻟﺼﻮرة؟‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬اﻟﻔﺎﺿﻞ اﻟﺠﺎﻟﯿﻨﻮس‪ .‬ج‪ :‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‪ .‬ب‪ :‬ﻫﺬا اﻟﻔﺎﺿﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬آﺧﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻤﺘّﺪ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺒﺘﺪي‪.‬‬
‫)‪ (5‬آ‪ ،‬ج‪ ،‬ط‪ :‬اﻟﺤﺠﺮﯾﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﺠﺮﺗﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪133 :‬‬
‫َﯾـْﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ َﻃَﺮِف اﻟـﱠﺪْرِز اﻟـﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ ،‬وَﯾُﻤﱡﺮ ُﻣﻨَْﺘِﻬﯿـًﺎ إﻟَﯽ اِﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱢﯽ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ ﻗُـﱠﺪاُم ُﺟْﺰٌء ﻣَِﻦ اِﻹْﮐﻠِﯿﻠِﱢﯽ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ ُﺟْﺰٌء ﻣَِﻦ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﺠـ َﺪاُر‬
‫اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ َﻓَﯿُﺤﱡﺪُه ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق‬
‫اﻟﱠﺪْرُز اﻟﱠﻞ اﻣِﱡﯽ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔُﻞ اﻟﱠﺪْرُز اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮُك ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺮأِْس َو اﻟ َْﻮﺗِِﺪﱢي َوَﯾِﺼُﻞ ﺑَﯿَْﻦ َﻃَﺮﻓِﯽ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ َﻗﺎِﻋـ َﺪُة اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻓُﻬَﻮ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺤِﻤُﻞ َﺳﺎﺋَِﺮ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم َوﯾَُﻘﺎُل ﻟَُﻪ اﻟ َْﻮﺗِِﺪﱡي َوُﺧﻠَِﻖ ـُﺻ ﻠْﺒًﺎ ﻟ َِﻤﻨَْﻔَﻌَﺘﯿِْﻦ‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ أﱠن اﻟﱠﺼﻼﺑََﮥ ﺗُِﻌﯿُﻦ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺤْﻤِﻞ‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ أﱠن اﻟﱡﺼﻠَْﺐ َأَﻗﱡﻞ َﻗﺒُﻮﻟًﺎ ﻟ ِﻠُْﻌُﻔﻮَﻧِﮥ ﻣَِﻦ اﻟُﻔُﻀﻮِل َو َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈُﻢ َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﺗْﺤَﺖ ﻓُُﻀﻮٍل َﺗﻨَْﺼﱡﺐ ِإﻟَﯿِْﻪ َداﺋِﻤًﺎ‪َ ،‬ﻓﺎْﺣﺘِﯿَﻂ ﻓِﯽ َﺗْﺼﻠِﯿﺒِِﻪ »‪َ ،«1‬وﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ‬
‫َواِﺣٍﺪ ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ َﻋْﻈَﻤﺎِن ُﺻﻠَْﺒﺎِن َﯾْﺴﺘَُﺮاِن اﻟ َْﻌَﺼَﺒَﮥ اﻟ َْﻤﺎﱠرَة ﻓِﯽ اﻟﱡﺼْﺪِغ‪َ ،‬و َوْﺿُﻌُﻬَﻤﺎ ﻓِﯽ ُﻃﻮِل اﻟﱡﺼْﺪِغ َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮَراِب ﯾَُﺴﱠﻤَﯿﺎِن اﻟﱠﺰْوَج‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎِم اْﻟَﻔﱠﮑْﯿِﻦ َو اَﻷْﻧِﻒ‬
‫أﱠﻣﺎ ِﻋَﻈـ ﺎُم اﻟ َْﻔﱢﮏ َواﻟﱡﺼْﺪِغ‪َ :‬ﻓَﯿَﺘَﺒﯿﱠُﻦ َﻋـ َﺪُدَﻫﺎ َﻣَﻊ َﺗﺒْﯿِﯿﻨَِﻨﺎ ﻟ ِـُﺪُروِز اﻟ َْﻔِﮏ »‪َ «2‬ﻓَﻨُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن اﻟ َْﻔـ ﱠﮏ اﻷَـْﻋَﻠﯽ َﯾُﺤـ ﱡﺪُه ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َدْرٌز ُﻣْﺸـ َﺘَﺮٌك ﺑَﯿَْﻨُﻪ َوﺑَﯿَْﻦ‬
‫اﻟ َْﺠﺒَْﻬـ ِﮥ َﻣﺎﱞر »‪َ «3‬ﺗْﺤـ َﺖ اﻟ ْـَﺤ ﺎِﺟِﺐ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺼْﺪِغ إﻟَﯽ اﻟﱡﺼْﺪِغ‪َ ،‬وَﯾُﺤـ ﱡﺪُه ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ َﻣَﻨـﺎﺑ ُِﺖ اﻷْﺳـ َﻨﺎِن‪َ ،‬وﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ َدْرٌز َﯾـْﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻷُـُذِن‬
‫ُﻣْﺸَﺘَﺮﮐًﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻪ َوﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﻮﺗِِﺪﱢي اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َوَراَء اَﻷْﺿـ َﺮاِس‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﻄَﺮُف اﻟ ْﺂَﺧُﺮ ُﻫَﻮ ُﻣﻨَْﺘَﻬﺎُه َأْﻋﻨِﯽ َأﻧﱠُﻪ َﯾِﻤﯿُﻞ َﺛﺎﻧِﯿًﺎ »‪ «4‬إﻟَﯽ اِﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ َﯾِﺴﯿﺮًا‪ ،‬ﻓَﯿُﮑﻮُن‬
‫َدْرٌز َﯾْﻔُﺮُق ﺑَﯿَْﻦ َﻫَﺬا َوﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺪْرِز اﻟ ﱠِﺬي َﻧْﺬُﮐُﺮُه‪َ ،‬وُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻘَﻄُﻊ أْﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺤَﻨِﮏ ُﻃﻮﻟًﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺼﻠﯿﺒﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﺼّﻠﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬اﻷﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺎّرًا‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎّر‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺛﺎﻧﯿًﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺎﺑﯿًﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪134 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 90‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﻓَﻬـ ِﺬِه ُﺣـ ُﺪوُدُه‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ ُدُروُزُه اﻟﱠﺪاِﺧَﻠـُﮥ ﻓِﯽ ُﺣـ ُﺪوِدِه‪َ ،‬ﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ َدْرٌز َﯾﻘَْﻄُﻊ أْﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺤَﻨِﮏ ُﻃﻮﻟًﺎ َوَدْرٌز آَﺧُﺮ »‪َ «1‬ﯾﺒَْﺘـِﺪُئ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺤﺎِﺟَﺒﯿِْﻦ إﻟَﯽ‬
‫ُﻣَﺤﺎَذاِة َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﺜﱠﻨِﯿﱠَﺘﯿِْﻦ‪َ ،‬وَدْرٌز آَﺧُﺮ َﯾﺒَْﺘـِﺪُئ ﻣِْﻦ ِﻋﻨْـِﺪ ُﻣﺒَْﺘـَﺪِإ َﻫـ َﺬا اﻟـﱠﺪْرِز‪َ ،‬وَﯾِﻤﯿُﻞ َﻋﻨُْﻪ ُﻣﻨَْﺤِﺪرًا إﻟَﯽ ُﻣَﺤﺎَذاِة َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺮﺑَﺎِﻋَﯿِﮥ َواﻟﻨﱠﺎِب ﻣَِﻦ اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ‪،‬‬
‫وَدْرٌز آَﺧُﺮ ﻣِﺜْﻠُُﻪ ﻓِﯽ اﻟﱢﺸَﻤـ ﺎِل‪َ ،‬ﻓَﯿَﺘـَﺤ ﱠﺪُد إذًا ﺑَﯿَْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟـﱡﺪُروِز اﻟﺜﱠَﻠﺎَﺛـِﮥ اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ َو اﻟﱠﻄَﺮَﻓﯿِْﻦ‪َ .‬وﺑَﯿَْﻦ ُﻣـَﺤ ﺎَذاِة َﻣَﻨﺎﺑ ِِﺖ اَﻷْﺳـ َﻨﺎِن اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرِة َﻋْﻈَﻤﺎِن‬
‫ُﻣَﺜﻠﱠَﺜـﺎِن‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َﻗﺎِﻋـ َﺪَﺗﺎ اﻟ ُْﻤَﺜﻠﱠَﺜﯿِْﻦ ﻟَﯿَْﺴـ َﺘﺎ ِﻋﻨْـَﺪ َﻣَﻨـﺎﺑ ِِﺖ اَﻷْﺳـ َﻨﺎِن ﺑَـْﻞ َﯾْﻌَﺘِﺮُض َﻗﺒَْﻞ َذﻟ َِﮏ َدْرٌز َﻗﺎِﻃٌﻊ َﻗِﺮﯾٌﺐ ﻣِْﻦ َﻗﺎِﻋـ َﺪِة اﻟ ِْﻤﻨَْﺨَﺮﯾِْﻦ »‪َ ،«2‬ﻷﱠن اﻟﱡﺪُروَز‬
‫اﻟﺜﱠﻼﺛََﮥ ﺗَُﺠﺎِوُز َﻫَﺬا اﻟ َْﻘﺎِﻃَﻊ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﻮاِﺿِﻊ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرِة‪َ ،‬وَﯾْﺤُﺼُﻞ ُدوَن اﻟ ُْﻤَﺜﻠﱠَﺜﯿِْﻦ َﻋْﻈَﻤﺎِن ﺗُِﺤﯿُﻂ ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ َﻗﺎِﻋَﺪَﺗﺎ »‪«3‬‬
‫اﻟ ُْﻤَﺜﻠﱠَﺜﯿِْﻦ‪َ ،‬وَﻣَﻨﺎﺑ ُِﺖ اَﻷْﺳـ َﻨﺎِن‪َ ،‬وﻗِـْﺴ َﻤﺎِن ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪْرَزﯾِْﻦ اﻟﱠﻄَﺮﻓِﯿﱠﯿِْﻦ »‪َ «4‬ﯾْﻔِﺼُﻞ َأـَﺣ َﺪ اﻟ َْﻌْﻈَﻤﯿِْﻦ َﻋِﻦ »‪ «5‬اﻵـَﺧِﺮ َﻣﺎ َﯾﻨِْﺰُل ﻣَِﻦ اﻟـﱠﺪْرِز اَﻷْوَﺳِﻂ‪َ ،‬ﻓَﯿُﮑﻮُن‬
‫ﻟ ُِﮑﱢﻞ َﻋْﻈٍﻢ َزاِوَﯾَﺘﺎِن َﻗﺎﺋَِﻤَﺘﺎِن‬
‫ِﻋﻨَْﺪ َﻫَﺬا اﻟﱠﺪْرِز اﻟ َْﻔﺎِﺻِﻞ‪َ ،‬و َﺣﺎﱠدٌة ِﻋﻨَْﺪ اﻟﻨﱠﺎﺑَﯿِْﻦ‪َ ،‬و ُﻣﻨَْﻔِﺮَﺟٌﮥ ِﻋﻨَْﺪ اﻟ ِْﻤﻨَْﺨَﺮﯾِْﻦ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ‬
‫ُدُروِز اﻟ َْﻔﱢﮏ اﻷْﻋَﻠﯽ َدْرٌز َﯾﻨِْﺰُل ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪْرِز اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮِك اﻷْﻋَﻠﯽ آِﺧﺬًا إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ‬
‫اﻟ َْﻌﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓَﮑَﻤـ ﺎ َﯾﺒْﻠُ ُﻎ اﻟﱡﻨْﻘَﺮَة َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ ُﺷـ ُﻌٍﺐ َﺛﻼَﺛـٍﮥ‪ُ :‬ﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﺗُﻤﱡﺮ َﺗْﺤَﺖ اﻟـﱠﺪْرِز اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮِك َﻣَﻊ اﻟ َْﺠﺒَْﻬـ ِﮥ َوَﻓْﻮَق ﻧُْﻘَﺮِة اﻟ َْﻌﯿِْﻦ َﺣﺘﱠﯽ َﯾﺘﱠِﺼَﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤﺎِﺟِﺐ‪،‬‬
‫َوَدْرٌز ُدوَﻧﻪ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ َﮐَﺬﻟ َِﮏ‬
‫ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ أْن َﯾْﺪُﺧَﻞ اﻟﱡﻨْﻘَﺮَة‪َ ،‬و َدْرٌز َﺛﺎﻟ ٌِﺚ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ َﮐَﺬﻟ َِﮏ ﺑَْﻌَﺪ ُدُﺧﻮِل اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة َوُﮐﱡﻞ َﻣﺎ ُﻫَﻮ‬
‫ﻣِﻨَْﻬﺎ َأْﺳَﻔُﻞ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟﱠﺪْرِز اﻟ ﱠِﺬي َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﺤﺎِﺟِﺐ‪َ ،‬ﻓُﻬَﻮ َأﺑ َْﻌُﺪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤْﻮِﺿﻊ اﻟ ﱠِﺬي‬
‫ﯾَُﻤﺎﱡﺳُﻪ اﻷْﻋَﻠﯽ‪َ .‬وﻟَِﮑِﻦ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻔِﺮُزُه اﻟﱠﺪْرُز اَﻷﱠوُل ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠﻼَﺛِﮥ َأْﻋَﻈُﻢ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻔِﺮُزُه اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ -:‬آﺧﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﻫﮑﺬا(‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻗﺎﻋﺪة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺮﻓﯿﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻄﺮﻓﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪135 :‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻷﻧ ُْﻒ َﻓَﻤَﻨﺎﻓُِﻌُﻪ َﻇﺎِﻫَﺮٌة َوِﻫَﯽ ﺛَﻼﺛٌَﮥ‪َ :‬أَﺣُﺪَﻫﺎ َأﻧﱠُﻪ ﯾُِﻌﯿُﻦ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺸـ َﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻓِﯽ اﻻْﺳﺘِﻨَْﺸﺎِق َﺣﺘﱠﯽ َﯾﻨَْﺤِﺼَﺮ ﻓِﯿِﻪ َﻫَﻮاٌء َأْﮐَﺜَﺮ َوَﯾْﻌَﺘِﺪُل‬
‫»‪ «1‬أﯾْﻀًﺎ َﻗﺒَْﻞ اﻟﱡﻨُﻔﻮِذ إﻟَﯽ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ َْﻬَﻮاَء اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘﻨَْﺸَﻖ َوإْن َﮐﺎَن َﯾﻨُْﻔُﺬ ُﺟﱡﻠُﻪ »‪ ،«2‬إﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﺷـ ْﻄﺮًا َﺻﺎﻟ َِﺢ اﻟِﻤْﻘَﺪاِر َﯾﻨُْﻔُﺬ »‪ «3‬أﯾْﻀًﺎ إﻟَﯽ‬
‫اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬وَﯾْﺠَﻤُﻊ أﯾْﻀًﺎ ﻟ ِﻼْﺳـ ﺘِﻨَْﺸﺎِق اﻟ ﱠِﺬي ﯾُْﻄَﻠُﺐ ﻓِﯿِﻪ اﻟﺘﱠَﺸـ ﱡﻤُﻢ َﻫَﻮاًء َﺻﺎﻟ ِﺤًﺎ ﻓِﯽ َﻣْﻮِﺿٍﻊ َواِﺣـ ٍﺪ َأَﻣﺎَم آﻟَـِﮥ اﻟﱠﺸﱢﻢ‪ ،‬ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اِﻹْدَراُك َأْﮐَﺜَﺮ َو َأْوَﻓَﻖ‪.‬‬
‫َﻓَﻬِﺬِه َﺛﻼُث َﻣَﻨﺎﻓَِﻊ ﻓِﯽ َﻣﻨَْﻔَﻌٍﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ‪َ :‬ﻓـﺈﻧﱠُﻪ ﯾُِﻌﯿُﻦ ﻓِﯽ َﺗﻘِْﻄﯿـِﻊ اﻟ ُْﺤُﺮوِف َو َﺗْﺴـ ِﻬﯿِﻞ إْﺧَﺮاِﺟَﻬـ ﺎ ﻓِﯽ اﻟﺘﱠﻘِْﻄﯿـِﻊ‪ ،‬ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾْﺰَدِﺣَﻢ اﻟ َْﻬَﻮاُء ُﮐﱡﻠُﻪ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ »‪ «4‬اﻟ ﱠِﺬي ﯾُـَﺤ ﺎَوُل ﻓِﯿِﻪ‬
‫َﺗْﻘِﻄﯿُﻊ اﻟ ُْﺤُﺮوِف ﺑ ِِﻤْﻘـَﺪاٍر‪َ .‬ﻓَﻬﺎَﺗـﺎِن َﻣﻨَْﻔَﻌَﺘـﺎِن ﻓِﯽ َﻣﻨَْﻔَﻌـ ٍﮥ »‪َ «5‬واِﺣـ َﺪٍة‪َ .‬وَﻧِﻈﯿُﺮ َﻣـ ﺎ َﯾْﻔَﻌﻠُُﻪ اﻷَـﻧ ُْﻒ ﻓِﯽ َﺗْﻘـِﺪﯾِﺮ َﻫـ َﻮاِء اﻟ ُْﺤُﺮوِف‪ُ ،‬ﻫـَﻮ َﻣـ ﺎ َﯾْﻔَﻌﻠُُﻪ اﻟﺜﱠْﻘُﺐ‬
‫اﻟ َْﻤﺜُْﻘﻮُب »‪ُ «6‬ﻣْﻄَﻠﻘًﺎ إﻟَﯽ َﺧﻠِْﻒ اﻟ ِْﻤْﺰَﻣﺎِر‪َ ،‬ﻓﻼ ﯾَُﺘَﻌﱠﺮُض ﻟَُﻪ ﺑ ِﺎﻟﱠﺴﱢﺪ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ‪َ :‬ﻓﻠَِﯿُﮑﻮَن ﻟ ِﻠُْﻔُﻀﻮِل اﻟ ُْﻤﻨَْﺪﻓَِﻌِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮأِْس َﺳﺘٌْﺮ َو ِوَﻗﺎَﯾٌﮥ َﻋِﻦ اَﻷﺑ َْﺼﺎِر‪َ ،‬وأﯾْﻀًﺎ آﻟٌَﮥ ُﻣِﻌﯿَﻨٌﮥ َﻋَﻠﯽ َﻧْﻔِﻀَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟﻨﱠْﻔِﺦ‪.‬‬
‫َو َﺗْﺮِﮐﯿُﺐ ِﻋَﻈـ ﺎِم اﻷﻧ ِْﻒ ﻣِْﻦ َﻋْﻈَﻤﯿْﻦ َﮐﺎﻟ ُْﻤَﺜﻠﱠَﺜﯿِْﻦ َﯾﻠَْﺘِﻘﯽ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪َ «7‬زاِوَﯾَﺘﺎُﻫَﻤﺎ ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َواﻟ َْﻘﺎِﻋـ َﺪَﺗﺎِن َﯾَﺘَﻤﺎﱠﺳﺎِن ِﻋﻨَْﺪ َزاِوَﯾٍﮥ َو َﯾَﺘَﻔﺎَرَﻗﺎِن ﺑ َِﺰاِوَﯾَﺘﯿِْﻦ‪َ .‬و‬
‫اﻟ َْﻌْﻈَﻤﺎِن ُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﺮَﮐُﺐ َأَﺣَﺪ اﻟﱠﺪْرَزﯾِْﻦ اﻟﱠﻄَﺮﻓِﯿﱠﯿِْﻦ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرﯾِْﻦ َﺗْﺤَﺖ َدْرِز ِﻋَﻈﺎِم اﻟ َْﻮْﺟﻪ »‪َ «8‬و َﻋَﻠﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﯾﻌﺘﺪل‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺘﻌﺪل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 91‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺟﻠّﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺟﻤﻠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻮﺿﻊ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻮاﺿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ -:‬ﻣﻨﻔﻌﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺜﻘﺐ اﻟﻤﺜﻘﻮب ﻣﻄﻠﻘًﺎ إﻟَﯽ ﺧﻠﻒ اﻟﻤﺰﻣﺎر‪ .‬آ‪ :‬اﻟﺜﻘﺐ اﻟﺬي ﯾﺠﻌﻞ ﺧﻠﻒ اﻟﻤﺰﻣﺎر‪.‬‬
‫)‪ (7‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ -:‬ﺗﺤﺖ درز ﻋﻈﺎم اﻟﻮﺟﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺤﺖ درز ﻋﻈﺎم اﻟﻮﺟﻪ‪ .‬ج‪ :‬ﻓﯽ ﺷﺮح ﻋﻈﺎم اﻟﻮﺟﻪ‪ .‬آ‪ :‬ﻋﻨﺪ دروز اﻟﻔﮏ اﻻﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪136 :‬‬
‫َﻃَﺮَﻓﯿِْﻬَﻤﺎ اﻟﱠﺴﺎﻓَِﻠﯿِْﻦ ُﻏْﻀُﺮوَﻓﺎِن ﻟَﯿﱢَﻨﺎِن »‪َ ،«1‬و ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َﻋَﻠﯽ ُﻃﻮِل اﻟﱠﺪْرِز اﻟ َْﻮْﺳـ َﻄﺎﻧِﱢﯽ ُﻏْﻀُﺮوٌف ُﺟْﺰُؤُه اَﻷْﻋَﻠﯽ َأْﺻَﻠُﺐ ﻣَِﻦ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َوُﻫَﻮ ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ‬
‫َأْﺻـ َﻠُﺐ ﻣَِﻦ ﻟا ُْﻐـْﻀ ُﺮوَﻓﯿِْﻦ اﻵَﺧَﺮﯾِْﻦ‪َ .‬ﻓَﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوِف اﻟ َْﻮْﺳَﻄﺎﻧِﱢﯽ أْن ﯾَُﻔﱢﺼَﻞ اﻷﻧ َْﻒ إﻟَﯽ ﻣِﻨَْﺨَﺮﯾِْﻦ َﺣﺘﱠﯽ إَذا َﻧَﺰَل ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻓْﻀَﻠٌﮥ َﻧﺎِزﻟٌَﮥ َﻣﺎﻟَْﺖ‬
‫ﻓِﯽ اَﻷْﮐَﺜِﺮ إﻟَﯽ َأَﺣِﺪِﻫَﻤﺎ َو ﻟَْﻢ َﯾُﺴﱠﺪ َﺟِﻤﯿَﻊ َﻃِﺮﯾِﻖ »‪ «2‬اﻻْﺳﺘِﻨَْﺸﺎِق اﻟ ُْﻤَﺆﱢدي إﻟَﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻫَﻮاًء ُﻣَﺮﱢوﺣًﺎ ﻟ َِﻤﺎ ﻓِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮوِح‪.‬‬
‫َو َﻣﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ ُْﻐْﻀُﺮوَﻓﯿِْﻦ اﻟﱠﻄَﺮﻓِﯿﱠﯿِْﻦ ُأُﻣﻮٌر َﺛﻼَﺛٌﮥ‪ :‬إْﺣَﺪاَﻫﺎ »‪ «3‬اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐُﮥ ﻟ ِﻠَْﻐَﻀﺎِرﯾِﻒ اﻟ َْﻮاﻗَِﻌِﮥ َﻋَﻠﯽ َأْﻃَﺮاِف اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم َو َﻓَﺮْﻏَﻨﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ ﻟ َِﮑْﯽ َﯾﻨَْﻔِﺮَج َوَﯾَﺘَﻮﱠﺳَﻊ إِن اْﺣﺘِﯿَﺞ إﻟَﯽ َﻓْﻀِﻞ »‪ «4‬اْﺳﺘِﻨَْﺸﺎٍق أْو َﻧْﻔٍﺦ‪.‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ ﻟ ِﯿُِﻌﯿَﻦ َﻋَﻠﯽ »‪َ «5‬ﻧْﻔِﺾ اﻟ ْﺒَُﺨﺎِر »‪ «6‬ﺑ ِﺎْﻫﺘَِﺰاِزِﻫَﻤﺎ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﻨﱠْﻔِﺦ َو اﻧ ْﺘَِﻔﺎِﺿِﻬَﻤﺎ َواْرﺗَِﻌﺎِدِﻫَﻤﺎ »‪َ «7‬وُﺧﻠَِﻖ َﻋْﻈَﻤﺎ اَﻷﻧ ِْﻒ َدﻗِﯿَﻘﯿِْﻦ »‪َ «8‬ﺧِﻔﯿَﻔﯿِْﻦ‪ ،‬ﻷﱠن‬
‫اﻟ َْﺤﺎـَﺟ َﮥ َﻫﺎُﻫَﻨـﺎ إﻟَﯽ اﻟ ِْﺨﱠﻔِﮥ َأْﮐَﺜُﺮ ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗـِﮥ‪َ ،‬وُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ﻟ َِﮑْﻮﻧِِﻬَﻤﺎ ﺑَِﺮﯾَﺌﯿِْﻦ َﻋْﻦ ُﻣَﻮاـَﺻ َﻠِﮥ َأْﻋَﻀﺎٍء َﻗﺎﺑ َِﻠـٍﮥ ﻟ ِﻶَﻓﺎِت َو َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﯿِْﻦ ﺑ َِﻤْﺮـَﺻ ٍﺪ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ ِْﺤﱢﺲ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻔﱡﮏ اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ َﻓُﺼﻮَرُة ِﻋَﻈﺎﻣِِﻪ َوَﻣﻨَْﻔَﻌﺘُُﻪ َﻣْﻌﻠُﻮَﻣٌﮥ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َأﻧﱠُﻪ ﻣِْﻦ َﻋْﻈَﻤﯿِْﻦ َﯾْﺠَﻤُﻊ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َﺗْﺤَﺖ اﻟﱠﺬَﻗِﻦ َﻣْﻔَﺼٌﻞ ُﻣَﻮﺛﱠٌﻖ َوَﻃَﺮَﻓﺎُﻫَﻤﺎ اﻵَﺧَﺮاِن َﯾﻨُْﺸـ ُﺰ‬
‫»‪ِ «9‬ﻋﻨَْﺪ آِﺧِﺮ ُﮐِﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻏﻀﻔﺎروﻓﺎن ﻟﯿﻨﺎن‪ .‬آ‪ :‬ﻏﻀﺮوف ﻟﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺟﻤﯿﻊ ﻃﺮﯾﻖ‪ .‬ج‪ :‬ﺟﻤﯿﻊ ﻃﺮق‪ .‬ب‪ :‬ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻤﯿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬اﺣﺪاﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻨﻔﺮج وﯾﺘﻮﺳﻊ ان اﺣﺘﯿﺞ إﻟَﯽ ﻓﻀﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺘﻔﺮﺟﺎ وﯾﺘﻮﺳﻌﺎ ﻋﻨﺪاﻟﺤﺎﺟﮥ إﻟَﯽ ﻣﺰﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ +:‬اﻟﺪﺧﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻫﺘﺰازﻫﻤﺎ ‪ ...‬اﻧﺘﻔﺎﺿﻬﻤﺎ وارﺗﻌﺎدﻫﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻫﺘﺰازﻫﺎ ‪ ...‬واﻧﺘﻔﺎﺿﻬﺎ وارﺗﻌﺎدﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ :‬رﻗﯿﻘﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬دﻗﯿﻘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻨﺸﺰ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻨﺘﺸﺰ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪137 :‬‬
‫َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﻧﺎِﺷـ َﺰٌة ُﻣَﻌﱠﻘَﻔـ ٌﮥ َﺗَﺘَﺮﱠﮐُﺐ َﻣَﻊ َزاﺋِـَﺪٍة ُﻣَﻬﻨَْﺪَﻣٍﮥ ﻟََﻬﺎ َﻧﺎﺑ َِﺘٍﮥ »‪ «1‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ ﱠِﺬي ﯾُﻨَْﺘَﻬﯽ ِﻋﻨْـَﺪُه‪َ ،‬ﻣْﺮﺑ ُـﻮٌط ُوﻗُـﻮُع »‪َ «2‬أـَﺣ ِﺪِﻫَﻤﺎ َﻋَﻠﯽ اﻵَﺧِﺮ‬
‫ﺑ ِِﺮﺑَﺎَﻃﺎٍت‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻷْﺳَﻨﺎِن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 92‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻷْﺳـ َﻨﺎُن َﻓِﻬَﯽ اﺛ َْﻨﺎِن َوﺛَﻼﺛُﻮَن ِﺳـ ّﻨًﺎ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ ُﻋِﺪَﻣِﺖ اﻟﻨﱠَﻮاِﺟُﺬ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ اﻟﻨﱠﺎِس‪َ ،‬و ِﻫَﯽ اَﻷْرﺑََﻌُﮥ اﻟﱠﻄَﺮَﻓﺎﻧِﯿﱠُﮥ َﻓَﮑﺎَﻧْﺖ ﺛََﻤﺎﻧَِﯿًﮥ َو ِﻋْﺸـ ِﺮﯾَﻦ ِﺳـ ّﻨًﺎ‪،‬‬
‫َﻓِﻤَﻦ اَﻷْﺳَﻨﺎِن َﺛﻨِﯿﱠَﺘﺎِن »‪َ «3‬و َرﺑَﺎِﻋَﯿَﺘﺎِن ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َوﻣِﺜْﻠُُﻬَﻤﺎ »‪ «4‬ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔُﻞ ﻟ ِﻠَْﻘْﻄِﻊ َو َﻧﺎﺑَﺎِن ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َو َﻧﺎﺑَﺎِن ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ ﻟ ِﻠَْﮑْﺴِﺮ َو َأْﺿَﺮاٌس ﻟ ِﻠﱠﻄْﺤِﻦ ﻓِﯽ‬
‫ُﮐﱢﻞ َﺟﺎﻧٍِﺐ َﻓْﻮَﻗﺎﻧِﱟﯽ َوُﺳـ ْﻔَﻠﺎﻧِﱟﯽ َأْرﺑََﻌٌﮥ َأْو َﺧْﻤَﺴٌﮥ‪َ ،‬ﻓُﺠْﻤَﻠُﮥ َذﻟ َِﮏ اﺛ َْﻨﺎِن َو َﺛﻼﺛُﻮَن َأْو َﺛَﻤﺎﻧَِﯿٌﮥ َوِﻋْﺸـ ُﺮوَن‪َ .‬واﻟﻨﱠَﻮاِﺟُﺬ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻓِﯽ اَﻷْﮐَﺜِﺮ ﻓِﯽ َوَﺳِﻂ َزَﻣﺎِن‬
‫اﻟﱡﻨُﻤﱢﻮ َوُﻫَﻮ ﺑَْﻌَﺪ اﻟ ْﺒُﻠُﻮِغ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻮﻗُﻮِف َوَذﻟ َِﮏ أﱠن اﻟ ُْﻮﻗُﻮَف َﻗِﺮﯾٌﺐ ﻣِْﻦ َﺛﻼﺛِﯿَﻦ َﺳـ َﻨًﮥ‪َ ،‬وﻟ َِﺬﻟ َِﮏ ﺗَُﺴـ ﱠﻤﯽ َأْﺳـ َﻨﺎَن اﻟ ُْﺤﻠِْﻢ‪َ .‬وﻟ َِﻸْﺳـ َﻨﺎِن ُأُﺻﻮٌل َو ُرُؤوسٌ‬
‫ُﻣـَﺤ ﱠﺪَدٌة ﺗُْﺮَﮐُﺰ ﻓِﯽ ﺛَُﻘِﺐ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم اﻟ َْﺤﺎﻣَِﻠِﮥ ﻟََﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔﱠﮑﯿِْﻦ‪َ ،‬و َﺗﻨْﺒُُﺖ َﻋَﻠﯽ َﺣﺎَﻓِﮥ ُﮐﱢﻞ ﺛُﻘَْﺒٍﮥ َزاﺋَِﺪٌة ُﻣْﺴـ َﺘِﺪﯾَﺮٌة َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ‪َ ،‬ﻋْﻈِﻤﯿﱠٌﮥ »‪َ «5‬ﺗْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ اﻟﱢﺴﱢﻦ وَ‬
‫َﺗُﺸﱡﺪُه‪َ .‬وُﻫَﻨﺎَك َرَواﺑ ُِﻂ َﻗِﻮﯾﱠٌﮥ َو َﻣﺎ ِﺳَﻮي اَﻷْﺿَﺮاِس َﻓﺈﱠن ﻟ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َرْأﺳًﺎ َواِﺣﺪًا‪.‬‬
‫س »‪ «6‬وَ‬ ‫َو أﱠﻣﺎ اﻷْﺿـ َﺮاُس اﻟ َْﻤْﺮُﮐﻮَزُة ﻓِﯽ اﻟ َْﻔـ ﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ َﻓَﺄَﻗـﱡﻞ َﻣـ ﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻟ ُِﮑـ ﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮُؤوِس َرأَْﺳـ ﺎِن‪َ ،‬و ُرﺑََﻤـ ﺎ َﮐـ ﺎَن َﺛﻼَﺛـٌﮥ َأْرُؤ ٍ‬
‫ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ﻟ ِﻠﻨﱠﺎِﺟِﺬﯾَﻦ َو َأﱠﻣﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺎﺑﺘﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺎﺗﺌﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬وﻗﻮع‪ .‬ب‪ :‬ﺑﻮﻗﻮع‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﺛﻨﺎﺋﯿﺘﺎن‪ .‬آ‪ :‬اﻟﺜﻨﺎﯾﺎ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺛﻨﯿﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺜﻠﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺜﻠﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻈﻤّﯿﮥ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﻈﯿﻤﮥ‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎن ﺛﻼﺛﮥ أرؤس وﺧﺼﻮﺻًﺎ ﻟﻠﻨﺎﺟﺬﯾﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺎن و ﺧﺼﻮﺻًﺎ ﻟﻠﻨﺎﺟﺬﯾﻦ ﺛﻼﺛﮥ أرؤس‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪138 :‬‬
‫س َو‬‫س‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َو ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ﻟ ِﻠﻨﱠﺎِﺟِﺬﯾَﻦ َأْرﺑََﻌُﮥ َأْرُؤ ٍ‬ ‫اﻟ َْﻤْﺮُﮐﻮَزُة ﻓِﯽ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﻋَﻠﯽ َﻓَﺄَﻗﱡﻞ َﻣﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻟ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮُؤوِس َﺛﻼَﺛـُﮥ َأْرُؤ ٍ‬
‫س اَﻷْﺿَﺮاِس ﻟ ِِﮑَﺒِﺮَﻫﺎ َو ﻟ ِِﺰَﯾﺎَدِة َﻋَﻤﻠَِﻬﺎ‪َ ،‬و ِزﯾَﺪ ﻟ ِﻠُْﻌﻠَْﯿﺎ ﻟ ِﺄﻧﱠَﻬﺎ ُﻣَﻌﻠﱠَﻘٌﮥ‪َ ،‬و اﻟﺜﱢَﻘُﻞ َﯾْﺠَﻌُﻞ َﻣﯿَْﻠَﻬﺎ إﻟَﯽ ِﺧﻼِف ِﺟَﻬِﮥ ُرُؤوِﺳَﻬﺎ‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ اﻟﱡﺴْﻔَﻠﯽ‬
‫َﻗْﺪ َﮐﺜَُﺮْت ُرُؤو ُ‬
‫َﻓﺜَِﻘﻠَُﻬﺎ ﻻ ﯾَُﻀﺎﱡد َرْﮐَﺰَﻫﺎ‪َ ،‬وﻟَﯿَْﺲ ﻟ َِﺸـ ْﯽٍء ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم ِﺣﱞﺲ اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ إﻟّﺎ ﻟ َِﻸْﺳَﻨﺎِن »‪َ .«1‬ﻓﺈﱠن َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮَس »‪َ «2‬ﻗﺎَل‪ :‬ﺑَِﻞ اﻟﺘﱠْﺠِﺮﺑَُﮥ َﺗْﺸـ َﻬُﺪ َأﱠن ﻟََﻬﺎ ِﺣّﺴًﺎ ُأِﻋﯿَﻨْﺖ‬
‫ﺑ ِِﻪ ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة »‪َ «3‬ﺗْﺄﺗِﯿَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ ﻟ ِﺘَُﻤﯿﱢَﺰ أﯾْﻀًﺎ »‪ «4‬ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺤﺎﱢر َو اﻟ َْﺒﺎِرِد‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﺼْﻠِﺐ‬
‫اﻟﱡﺼﻠُْﺐ َﻣْﺨﻠُﻮٌق ﻟ َِﻤَﻨﺎﻓَِﻊ َأْرﺑٍَﻊ‪ :‬إْﺣَﺪاَﻫﺎ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َﻣْﺴَﻠﮑًﺎ ﻟ ِﻠﱡﻨَﺨﺎِع اﻟ ُْﻤْﺤَﺘﺎِج ِإﻟَﯿِْﻪ ﻓِﯽ ﺑََﻘﺎِء اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن ﻟ َِﻤﺎ َﻧْﺬُﮐُﺮُه ﻣِْﻦ َﻣﻨَْﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﻨَﺨﺎِع ﻓِﯽ َﻣْﻮِﺿِﻌِﻪ ﺑ ِﺎﻟﱠﺸْﺮِح‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ َﻫﺎُﻫَﻨﺎ َﻓَﻨْﺬُﮐُﺮ ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َأﻣْﺮًا ُﻣْﺠَﻤًﻠﺎ َوُﻫَﻮ أﱠن اﻷْﻋَﺼﺎَب ﻟَْﻮ َﻧَﺒَﺘْﺖ ُﮐﱡﻠَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ ﻻْﺣﺘِﯿَﺞ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟﱠﺮأُْس َأْﻋَﻈَﻢ ﻣِﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﺑ َِﮑﺜِﯿٍﺮ‪ ،‬وَ‬
‫ﻟََﺜُﻘَﻞ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺒَﺪِن َﺣْﻤﻠُُﻪ‪َ ،‬و َأﯾْﻀًﺎ ﻻْﺣَﺘﺎَﺟِﺖ اﻟ َْﻌـَﺼ َﺒُﮥ إﻟَﯽ َﻗْﻄِﻊ َﻣَﺴﺎَﻓٍﮥ ﺑَِﻌﯿَﺪٍة َﺣﺘﱠﯽ َﺗﺒْﻠَُﻎ َأَﻗﺎِﺻَﯽ اَﻷْﻃَﺮاِف‪َ ،‬ﻓَﮑﺎَﻧْﺖ ُﻣَﺘَﻌﱢﺮَﺿًﮥ ﻟ ِﻶَﻓﺎِت َو اﻻﻧ ِْﻘَﻄﺎِع‪،‬‬
‫َو َﮐﺎَن ُﻃﻮﻟ َُﻬﺎ ﯾُﻮِﻫُﻦ ﻗُﱠﻮَﺗَﻬﺎ ﻓِﯽ َﺟْﺬِب اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﺜﱠِﻘﯿَﻠِﮥ إﻟَﯽ َﻣَﺒﺎِدﯾَﻬﺎ‪َ ،‬ﻓَﺄﻧ َْﻌَﻢ اﻟ َْﺨﺎﻟ ُِﻖ َﻋﱠﺰ اْﺳـ ُﻤُﻪ ﺑِﺈْﺻَﺪاِر ُﺟْﺰٍء ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َوُﻫَﻮ اﻟﱡﻨَﺨﺎُع إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔِﻞ‬
‫اﻟ ْـَﺒ َﺪِن َﮐﺎﻟ ْـَﺠ ْﺪَوِل ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌﯿِْﻦ‪ ،‬ﻟ ِﯿَُﺘَﻮﱠزَع ﻣِﻨُْﻪ ﻗِْﺴـ َﻤُﮥ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ ﻓِﯽ َﺟَﻨَﺒﺎﺗِِﻪ َو آِﺧِﺮِه‪ ،‬ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ُﻣَﻮاَزاﺗِِﻪ َو ُﻣَﺼﺎَﻗَﺒﺘِِﻪ ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ُﺟِﻌَﻞ اﻟﱡﺼﻠُْﺐ َﻣْﺴـ َﻠﮑًﺎ‬
‫َﺣِﺮﯾﺰًا ﻟَُﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻷﺳﻨﺎن‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻸﺳﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﻗﺎل ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺈن ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻗﺎل‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﺑﻘﻮة‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ -:‬أﯾﻀًﺎ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 93‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪139 :‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ أﱠن ﻟا ﱡﺼﻠَْﺐ ِوَﻗﺎَﯾـٌﮥ َو ُﺟﻨﱠٌﮥ ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء اﻟﱠﺸِﺮﯾَﻔـ ِﮥ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋـ ِﮥ ﻗُﱠﺪاَﻣُﻪ‪َ ،‬وﻟ َِﺬﻟ َِﮏ ُﺧﻠَِﻖ ﻟَُﻪ َﺷْﻮٌك َوَﺳـ َﻨﺎِﺳُﻦ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ أﱠن اﻟﱡﺼﻠَْﺐ ُﺧﻠَِﻖ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن‬
‫َﻣﺒًْﻨﯽ ﻟ ُِﺠْﻤَﻠـِﮥ ِﻋَﻈﺎِم اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﺨَﺸـ َﺒِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗَﻬﯿﱠَﺄ ﻓِﯽ َﻧْﺠِﺮ اﻟﱠﺴِﻔﯿَﻨِﮥ َأﱠوﻟًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﯾُْﺮَﮐُﺰ ﻓِﯿَﻬﺎ َو ﯾُْﺮﺑَُﻂ ﺑ َِﻬﺎ َﺳﺎﺋُِﺮ اﻟ َْﺨَﺸِﺐ َﺛﺎﻧِﯿًﺎ‪َ ،‬و ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ ُﺧﻠَِﻖ اﻟﱡﺼﻠُْﺐ‬
‫ُﺻﻠْﺒًﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺮاﺑ َِﻌـ ُﮥ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ﻟ ِِﻘَﻮاِم اﻹﻧ َْﺴـ ﺎِن اْﺳـ ﺘِﻘْﻼٌل َو ﻗَِﻮاٌم َو َﺗَﻤﱡﮑٌﻦ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت إﻟَﯽ اﻟ ِْﺠَﻬﺎِت‪َ ،‬وﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ ُﺧﻠَِﻖ اﻟﱡﺼﻠُْﺐ »‪ «1‬ﻓِﻘَْﺮاٍت ُﻣﻨَْﺘِﻈَﻤـ ًﮥ ﻟَﺎ َﻋْﻈﻤًﺎ‬
‫َواِﺣﺪًا‪َ ،‬و ﻟَﺎ ِﻋَﻈﺎﻣًﺎ‬
‫َﮐﺜِﯿَﺮَة اﻟ ِْﻤْﻘَﺪاِر‪َ ،‬وُﺟِﻌَﻠِﺖ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻُﻞ ﺑَﯿَْﻦ اﻟِﻔْﻘَﺮاِت ﻻ َﺳﻠَِﺴًﮥ َﻓﺘُﻮِﻫَﻦ اﻟ ِْﻘَﻮاَم َو ﻻ ُﻣَﻮﺛﱠَﻘًﮥ َﻓَﺘْﻤَﻨَﻊ اﻻﻧ ِْﻌَﻄﺎَف‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟِﻔْﻘَﺮاِت‬
‫َﻓَﻨُﻘﻮُل‪ :‬اﻟ ِْﻔﻘَْﺮُة َﻋْﻈٌﻢ ﻓِﯽ َوَﺳـ ِﻄِﻪ ﺛَﻘٌْﺐ َﯾﻨُْﻔُﺬ ﻓِﯿِﻪ اﻟﱡﻨَﺨﺎُع‪َ ،‬و اﻟ ِْﻔﻘَْﺮُة َﻗْﺪ َﯾُﮑﻮُن ﻟََﻬﺎ َأْرﺑَُﻊ َزَواﺋَِﺪ ﯾُْﻤَﻨًﮥ َو ﯾُْﺴَﺮًة »‪ «2‬ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟﺜﱠﻘِْﺐ »‪َ ،«3‬وﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﻣﺎ‬
‫َﮐﺎَن ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َﺷﺎِﺧَﺼًﮥ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َو َﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َﺷﺎِﺧَﺼًﮥ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َو ُﻣﻨَْﺘِﮑَﺴًﮥ »‪َ ،«4‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟﱠﺰَواﺋُِﺪ ِﺳـ ّﺘًﺎ‪َ ،‬أْرﺑََﻌٌﮥ ﻣِْﻦ‬
‫َﺟﺎﻧٍِﺐ َواﺛ َْﻨﺎِن ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧٍِﺐ‪َ .‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ َﺛَﻤﺎﻧَِﯿًﮥ َو اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ ﻓِﯽ َﻫِﺬِه اﻟﱠﺰَواﺋِِﺪ‪ِ ،‬ﻫَﯽ أْن َﯾﻨَْﺘِﻈَﻢ ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻻﺗﱢَﺼﺎُل ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ اﺗﱢَﺼﺎﻟًﺎ َﻣْﻔـِﺼ ﻠِّﯿًﺎ ﺑ ِﻨَُﻘٍﺮ ﻓِﯽ ﺑَْﻌـِﻀ َﻬﺎ‬
‫س ﻟ ُْﻘِﻤﯿﱠٍﮥ ﻓِﯽ ﺑَْﻌٍﺾ َو ﻟ ِﻠِْﻔْﻘَﺮاِت َزَواﺋِـُﺪ ﻟَـﺎ َﻷْﺟـ ِﻞ َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ِﮥ‪َ ،‬وﻟَِﮑْﻦ ﻟ ِﻠِْﻮَﻗﺎَﯾـِﮥ َو اﻟ ُْﺠﻨﱠِﮥ َو اﻟ ُْﻤَﻘﺎَوَﻣـ ِﮥ ﻟ َِﻤـ ﺎ ﯾَُﺼﺎﱡك‪َ ،‬وﻷْن َﯾﻨَْﺘِﺴـ َﺞ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ‬
‫َو ُرُؤو ٍ‬
‫ِرﺑَﺎَﻃﺎٌت‪َ ،‬وِﻫَﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ ،‬ج‪ +:‬ﻣِْﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ج‪ +:‬ﻣﻦ ﻓﻮق و ﻣﻦ أﺳﻔﻞ‪ .‬ط‪ +:‬ﻓﻮق و أﺳﻔﻞ‪.‬‬
‫)‪ (4‬آ‪ :‬ﻣﻨّﮑﺴﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﺘﮑﺴﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪140 :‬‬
‫ِﻋَﻈﺎٌم َﻋِﺮﯾَﻀٌﮥ ُﺻـ ﻠَْﺒٌﮥ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ َﻋَﻠﯽ ُﻃﻮِل اﻟ ِْﻔْﻘَﺮاِت‪َ .‬ﻓَﻤﺎ َﮐﺎَن ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه َﻣْﻮُﺿﻮﻋًﺎ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ َﺷْﻮﮐًﺎ َو َﺳـ َﻨﺎِﺳَﻦ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣْﻮُﺿﻮﻋًﺎ‬
‫ﯾُْﻤَﻨًﮥ َو ﯾُْﺴـ َﺮًة ﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ َأْﺟﻨَِﺤًﮥ‪َ .‬وإﻧﱠَﻤﺎ ِوَﻗﺎَﯾﺘَُﻬﺎ ﻟ َِﻤﺎ ُوِﺿَﻊ َأْدَﺧَﻞ »‪ «1‬ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ ُﻃﻮِل اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو اﻟ ُْﻌُﺮوِق َواﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪َ .‬و ﻟ َِﺒْﻌِﺾ اَﻷْﺟﻨِـَﺤ ِﮥ َو‬
‫س اَﻷْﺿـ ﻼِع ُﻣَﺤﱠﺪﺑًَﮥ َﺗَﺘَﻬﻨَْﺪُم »‪ «3‬ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ .‬وﻟ ُِﮑﱢﻞ َﺟَﻨﺎٍح ﻣِﻨَْﻬﺎ‬ ‫ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻷْﺿـ ﻼَع َﺧﺎﱠﺻًﮥ َﻣﻨَْﻔَﻌٌﮥ َو ِﻫَﯽ َأﻧﱠَﻬﺎ ﯾُْﺨَﻠُﻖ »‪ «2‬ﻓِﯿَﻬﺎ ﻧَُﻘٌﺮ َﺗْﺮَﺗﺒُِﻂ ﺑ َِﻬﺎ ُرُؤو ُ‬
‫ﻧُْﻘَﺮَﺗﺎِن‪َ ،‬وﻟ ُِﮑﱢﻞ ـِﺿ ﻠٍْﻊ َزاﺋَِﺪَﺗﺎِن ُﻣَﺤﱠﺪﺑََﺘﺎِن‪َ .‬وﻣَِﻦ اَﻷْﺟﻨَِﺤِﮥ َﻣﺎ ُﻫَﻮ ُذو َرأَْﺳﯿِْﻦ َﻓﯿُْﺸﺒُِﻪ اﻟَﺠَﻨﺎَح اﻟ ُْﻤَﻀﺎَﻋَﻒ َوَﻫَﺬا ﻓِﯽ َﺧَﺮَزاِت اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َوَﺳَﻨْﺬُﮐُﺮ َﻣﻨَْﻔَﻌَﺘُﻪ‪.‬‬
‫َو ﻟ ِﻠِﻔْﻘَﺮاِت َﻏﯿِْﺮ اﻟﱡﺜْﻘَﺒِﮥ اﻟُﻤَﺘَﻮﱢﺳَﻄِﮥ ﺛَُﻘٌﺐ ُأْﺧَﺮي ﺑ َِﺴَﺒِﺐ »‪َ «4‬ﻣﺎ َﯾْﺨُﺮُج ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َوَﻣﺎ َﯾْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯿَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌُﺮوِق‪َ ،‬ﻓَﺒْﻌُﺾ ﺗِﻠَْﮏ اﻟﱡﺜَﻘﺐ َﯾْﺤُﺼُﻞ‬
‫ﺑ َِﺘَﻤﺎﻣَِﻬﺎ ﻓِﯽ ِﺟْﺮِم اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اﻟ َْﻮاِﺣَﺪِة‪َ ،‬وﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ َﯾْﺤُﺼُﻞ ﺑ َِﺘَﻤﺎﻣَِﻬﺎ ﻓِﯽ ﻓِْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ ﺑ ِﺎﻟﱢﺸْﺮَﮐِﮥ‪َ ،‬وَﯾُﮑﻮُن َﻣْﻮِﺿُﻌَﻬﺎ اﻟ َْﺤﱠﺪ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَك ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ‪َ ،‬وُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َذﻟ َِﮏ‬
‫ﻣِْﻦ َﺟـ ﺎﻧَِﺒْﯽ َﻓْﻮُق َوَأْﺳـ َﻔُﻞ َﻣﻌـًﺎ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧٍِﺐ َواِﺣـ ٍﺪ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ َواِﺣـ َﺪٍة ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ ﻧِْﺼُﻒ َداﺋَِﺮٍة َﺗﺎﱠﻣٍﮥ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن ﻓِﯽ‬
‫إْﺣـ َﺪاُﻫَﻤﺎ َأْﮐَﺒَﺮ ﻣِﻨُْﻪ‪َ ،‬و ﻓِﯽ اﻷُـْﺧَﺮي َأْﺻـ َﻐَﺮ‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤـ ﺎ ُﺟِﻌَﻠْﺖ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱡﺜْﻘـَﺒ ُﮥ َﻋْﻦ َﺟﻨَْﺒَﺘِﯽ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة َوﻟَْﻢ ﺗُْﺠَﻌـ ْﻞ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪ ،‬ﻟ َِﻌـ َﺪِم اﻟ ِْﻮَﻗﺎَﯾـِﮥ ﻟ َِﻤـ ﺎ َﯾْﺨُﺮُج‬
‫َوَﯾـْﺪُﺧُﻞ ُﻫَﻨـﺎَك َو ﻟ َِﺘَﻌﱡﺮِﺿِﻪ ﻟ ِﻠُْﻤَﺼﺎِدَﻣﺎِت‪َ ،‬وﻟَْﻢ ﺗُْﺠَﻌْﻞ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم‪َ ،‬و إﻟّﺎ ﻟََﻮَﻗَﻌْﺖ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﻮاِﺿِﻊ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ َﻣﯿُْﻞ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﺑﺜَِﻘﻠِِﻪ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ َو ﺑ َِﺤَﺮَﮐﺎﺗِِﻪ‬
‫اﻹَراِدﯾﱠِﮥ أﯾْﻀًﺎ‪َ ،‬ﻓَﮑﺎَﻧْﺖ »‪ «5‬ﺗُْﻀِﻌُﻔَﻬﺎ َو ﻟَْﻢ ﯾُْﻤِﮑْﻦ أْن َﺗُﮑﻮَن ُﻣﺘَْﻘَﻨَﮥ اﻟﱠﺮﺑ ِْﻂ َواﻟﺘﱠْﻌِﻘﯿِﺐ‪َ ،‬و َﮐﺎَن اﻟ َْﻤﯿُْﻞ أﯾْﻀًﺎ َﻋَﻠﯽ َﻣْﺨَﺮِج ﺗِﻠَْﮏ اَﻷْﻋَﺼﺎِب َﯾْﻀَﻐُﻄَﻬﺎ‬
‫َو ﯾُﻮِﻫﻨَُﻬﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻤﺎ وﺿﻊ أدﺧﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﻟﻤﺎ ﻫﻮ داﺧﻞ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 94‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﺗﺘﺨﻠّﻖ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﻨﺨﻠﻖ‪ .‬ج‪ :‬ﯾﺨﻠﻖ‪ .‬آ‪ :‬ﺗﺘﺤّﻘﻖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﺗﺘﻬﻨﺪم‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺘﻬﻨﺪم‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺴﺒﺐ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﺴﺒﺐ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬و ﮐﺎﻧﺖ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﮑﺎﻧﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪141 :‬‬
‫وَﻫـ ِﺬِه اﻟﱠﺰَواﺋِـُﺪ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟ ِﻠِْﻮَﻗﺎَﯾـِﮥ َﻗـْﺪ ﯾُِﺤﯿـُﻂ ﺑ َِﻬـ ﺎ وَﯾْﺠِﺮي َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ ِرﺑَﺎَﻃﺎٌت َوَﻋَﻘٌﺐ »‪ «2» «1‬ﺗُْﻤﻠُِﺲ َوَﺗْﺴـ َﻠُﺲ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ ﺗُـْﺆِذَي اﻟﻠﱠْﺤَﻢ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤَﻤـ ﺎﱠﺳِﮥ‪َ .‬واﻟﱠﺰَواﺋُِﺪ‬
‫اﻟ َْﻤْﻔِﺼﻠِﯿﱠُﮥ َأﯾْﻀًﺎ َﺷْﺄﻧَُﻬﺎ َﻫَﺬا َﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ ﯾُﻮَﺛُﻖ ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ ﺑ َِﺒْﻌٍﺾ ِإﯾَﺜﺎﻗًﺎ َﺷِﺪﯾﺪًا ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﻌِﻘﯿِﺐ َواﻟﱡﺮﺑ ُِﻂ ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ اﻟ ِْﺠَﻬﺎِت إﻟّﺎ أﱠن َﺗْﻌِﻘﯿَﺒَﻬﺎ »‪ «3‬ﻣِْﻦ ﻗُﱠﺪاُم َأْوَﺛُﻖ َو ﻣِْﻦ‬
‫َﺧﻠُْﻒ ُأْﺳَﻠُﺲ‪ ،‬ﻷﱠن اﻟ َْﺤﺎَﺟَﮥ إﻟَﯽ اﻻﻧ ِْﺤَﻨﺎِء َو اﻻﻧ ْﺜَِﻨﺎِء َﻧْﺤَﻮ اﻟُﻘﱠﺪاِم َأَﻣﱡﺲ ﻣَِﻦ »‪ «4‬اﻻﻧ ِْﻌَﻄﺎِف َو اﻻﻧ ْﺘَِﮑﺎِس إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬وﻟَﱠﻤﺎ َﺳﻠَِﺴِﺖ اﻟﱢﺮﺑَﺎَﻃﺎُت إﻟَﯽ‬
‫َﺧﻠُْﻒ ُﺷـ ِﻐَﻞ اﻟ َْﻔَﻀﺎُء اﻟ َْﻮاﻗُِﻊ ﻻ َﻣَﺤﺎﻟَـَﮥ ُﻫَﻨﺎَك َو إْن َﻗﱠﻞ‪ ،‬ﺑ ُِﺮُﻃﻮﺑَﺎٍت ﻟَِﺰـَﺟ ٍﮥ َﻓِﻔْﻘَﺮاُت اﻟﱡﺼﻠِْﺐ ﺑ َِﻤﺎ اْﺳـ ﺘُﻮﺛَِﻖ ﻣِْﻦ َﺗْﻌِﻘﯿﺒَِﻬﺎ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬٍﮥ‪ ،‬اْﺳﺘِﯿَﺜﺎﻗًﺎ ﺑ ِﺎﻹﻓَْﺮاِط‬
‫َﮐَﻌْﻈٍﻢ َواِﺣٍﺪ َﻣْﺨﻠُﻮٍق ﻟ ِﻠﺜﱠَﺒﺎِت َواﻟﱡﺴُﮑﻮِن َو ﺑ َِﻤﺎ َﺳﻠَِﺴْﺖ »‪ «5‬ﻣِْﻦ ِﺟَﻬٍﮥ َﮐِﻌَﻈﺎٍم َﮐﺜِﯿَﺮٍة َﻣْﺨﻠُﻮَﻗٍﮥ ﻟ ِﻠَْﺤَﺮَﮐِﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ ِﻓﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اْﻟُﻌُﻨِﻖ َوَﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎِﻣِﻪ‬
‫اﻟ ُْﻌﻨُُﻖ ُﻣْﺨﻠُﻮٌق ﻷْﺟـ ِﻞ َﻗـَﺼ َﺒِﮥ اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ‪َ ،‬وَﻗـَﺼ َﺒُﮥ اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ ُﻣْﺨﻠُﻮَﻗـٌﮥ ﻟ َِﻤـ ﺎ َﻧـْﺬُﮐُﺮُه ﻣِْﻦ َﻣَﻨـﺎﻓِِﻊ َﺧﻠِْﻘَﻬﺎ ﻓِﯽ َﻣْﻮِﺿـ ِﻌِﻪ‪َ .‬وﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮُة اﻟ ُْﻌﻨُِﻘﯿﱠُﮥ‪َ -‬وﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ‬
‫اﻟ َْﻌﺎﻟ ِـَﯿ ٌﮥ‪َ -‬ﻣْﺤُﻤﻮﻟًَﮥ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﺗْﺤَﺘَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َوَﺟَﺐ أْن َﺗُﮑﻮَن َأْﺻـ َﻐَﺮ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ َْﻤْﺤُﻤﻮَل َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن َأَﺧﱠﻒ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤﺎﻣِِﻞ إَذا ُأِرﯾَﺪ أْن َﺗُﮑﻮَن‬
‫اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ﺎُت َﻋَﻠﯽ اﻟﻨﱢَﻈـ ﺎِم اﻟ ُْﺤْﮑِﻤﱢﯽ‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﮐـ ﺎَن َأﱠوُل اﻟﱡﻨـَﺨ ﺎِع َﯾِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن َأْﻏَﻠـَﻆ َوَأَﻋْﻈَﻢ ﻣِﺜْـُﻞ َأﱠوِل اﻟﻨﱠْﻬِﺮ‪ ،‬ﻷﱠن َﻣﺎ َﯾُﺨﱡﺺ اﻟ ُْﺠْﺰَء اﻷْﻋَﻠﯽ ﻣِْﻦ‬
‫َﻣَﻘـ ﺎِﺳِﻢ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َأْﮐـ َﺜُﺮ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾُﺨﱡﺺ اَﻷْﺳـ َﻔَﻞ‪َ ،‬وَﺟَﺐ أْن َﺗُﮑـ ﻮَن اﻟﱡﺜَﻘُﺐ ﻓِﯽ َﻓَﻘـ ﺎِر اﻟ ُْﻌﻨُـِﻖ َأْوَﺳـ َﻊ‪َ .‬وﻟَﱠﻤﺎ َﮐـ ﺎَن اﻟﱢﺼَﻐُﺮ َو ِﺳـ َﻌُﮥ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾـِﻒ ﻣِﱠﻤﺎ ﯾَُﺮﻗﱢُﻖ‬
‫ِﺟْﺮَﻣَﻬﺎ‪َ ،‬وَﺟَﺐ أْن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻗـﺪ ﯾﺤﯿـﻂ ﺑﻬـﺎ رﺑﺎﻃـﺎت وﻋﺼﺐ ﯾﺠﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ رﻃﻮﺑﺎت‪ .‬آ‪ :‬ﻗـﺪ ﯾﺤﯿﻂ ﺑﻬﺎ وﯾﺠﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ رﺑﺎﻃﺎت وﻋﻘﺐ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻗـﺪ ﯾﺠﺮي ﻋﻠﯿﻬﺎ‬
‫رﺑﺎﻃﺎت وﻋﻘﺐ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻌﻘﯿﺒﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻌّﻘﺒﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أﻣﺲ ﻣﻦ اﻟﺤﺎﺟﮥ إﻟَﯽ اﻻﻧﻌﻄﺎف‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬أﻣﺲ ﻣﻦ اﻻﻧﻌﻄﺎف‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أﺳﻠﺴﺖ‪ .‬ب‪ :‬ﺳﻠﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪142 :‬‬
‫َﯾُﮑﻮَن ُﻫَﻨﺎَك َﻣﻌًﻨﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗِﮥ ﯾَُﺘَﺪاَرُك ﺑ ِِﻪ َﻣﺎ ﯾُﻮِﻫﻨُُﻪ »‪ «1‬اﻷﻣَْﺮاِن اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَراِن‪َ ،‬ﻓَﻮَﺟَﺐ َأْن ﯾُْﺨَﻠَﻖ َأْﺻَﻠَﺐ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮاِت‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن ِﺟْﺮُم ُﮐﱢﻞ ﻓِْﻘَﺮٍة‬
‫ﻣِﻨَْﻬﺎ َرﻗِﯿﻘًﺎ ُﺧﻠَِﻘْﺖ َﺳَﻨﺎِﺳـ ﻨَُﻬﺎ َﺻِﻐﯿﺮًة‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ ﻟَْﻮ ُﺧﻠَِﻘْﺖ َﮐﺒِﯿَﺮًة َﺗَﻬﯿﱠَﺄِت اﻟ ِْﻔْﻘَﺮُة ﻟ ِﻼﻧ ِْﮑَﺴﺎِر َوﻟ ِﻶَﻓﺎِت »‪ِ «2‬ﻋﻨَْﺪ ُﻣَﺼﺎَدَﻣِﮥ اﻷْﺷَﯿﺎِء اﻟ َْﻘِﻮﯾﱠِﮥ ﻟ ِِﺴﻨِْﺴَﻨﺘَِﻬﺎ‪َ .‬وﻟَﱠﻤﺎ‬
‫َﺻُﻐَﺮْت ِﺳﻨِْﺴـ َﻨﺘَُﻬﺎ ُﺟِﻌَﻠْﺖ َأْﺟﻨَِﺤﺘَُﻬـ ﺎ ِﮐـَﺒ ﺎرًا َذَواِت َرأَْﺳـ ﯿِْﻦ ُﻣَﻀﺎَﻋَﻔـ ًﮥ‪َ .‬وﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ َﺣﺎَﺟﺘَُﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ َأْﮐَﺜَﺮ ﻣِْﻦ َﺣﺎَﺟﺘَِﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﺜﱠَﺒﺎِت إْذ ﻟَﯿَْﺲ‬
‫ِإﻗْﻼﻟ َُﻬـ ﺎ ﻟ ِﻠِْﻌَﻈـ ﺎِم اﻟَﮑﺜِﯿَﺮِة إﻗْﻼـَل َﻣﺎ َﺗْﺤَﺘَﻬﺎ‪َ ،‬ﻓﻠِـَﺬﻟ َِﮏ أﯾْﻀًﺎ َﺳـ ﻠَِﺴْﺖ َﻣَﻔﺎِﺻُﻞ َﺧَﺮِزَﻫﺎ »‪ «3‬ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘـَﯿ ﺎِس إﻟَﯽ َﻣَﻔﺎـِﺻ ِﻞ َﻣـ ﺎ َﺗْﺤَﺘَﻬـ ﺎ‪َ ،‬وﻷﱠن َﻣﺎ َﯾُﻔﻮﺗَُﻬﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗـِﮥ ﺑ ِﺎﻟﱠﺴﻼَﺳـ ِﮥ َﻗـْﺪ ﯾُْﺮَﺟُﻊ إﻟَﯿَْﻬـ ﺎ ﻣِﺜْﻠُُﻪ أْو َأْﮐَﺜُﺮ ﻣِﻨُْﻪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬـ ِﮥ َﻣـ ﺎ ﯾُِﺤﯿُﻂ ﺑ َِﻬﺎ َوَﯾْﺠِﺮي َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َواﻟ ُْﻌُﺮوِق َﻓﯿُْﻐﻨِﯽ َذﻟ َِﮏ َﻋْﻦ‬
‫َﺗْﺄِﮐﯿـِﺪ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗـِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﻔﺎـِﺻ ِﻞ‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﻗﻠﱠِﺖ اﻟ َْﺤﺎـَﺟ ُﮥ إﻟَﯽ ِﺷـ ﱠﺪِة َﺗْﻮﺛِﯿِﻖ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻـ ِﻞ‪َ ،‬وَﮐَﻔﯽ اﻟ ِْﻤْﻘـَﺪاُر اﻟ ُْﻤْﺤَﺘـﺎُج إﻟَﯿِْﻪ ﺑ َِﻤـ ﺎ ﻓُِﻌَﻞ‪ ،‬ﻟَْﻢ ﺗُْﺨَﻠْﻖ َزَواﺋِـُﺪَﻫﺎ‬
‫اﻟ َْﻤْﻔـِﺼ ﻠِﯿﱠُﮥ اﻟﱠﺸﺎِﺧَﺼُﮥ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َوَأْﺳَﻔُﻞ َﻋِﻈﯿَﻤًﮥ َﮐﺜِﯿَﺮَة اﻟ َْﻌْﺮِض َﮐَﻤﺎ ﻟ ِﻠﱠَﻮاﺗِﯽ َﺗْﺤَﺖ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ‪ ،‬ﺑَْﻞ ُﺟِﻌَﻠْﺖ َﻗَﻮاِﻋُﺪَﻫﺎ َأْﻃَﻮَل َو ِرﺑَﺎَﻃﺎﺗَُﻬﺎ ُأْﺳَﻠَﺲ‪َ ،‬وُﺟِﻌَﻞ‬
‫َﻣَﺨﺎِرُج اﻟ َْﻌَﺼِﺐ ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐًﮥ َﻋَﻠﯽ ﻣﺎ َذَﮐْﺮَﻧﺎ إْذ ﻟَْﻢ َﺗْﺤَﺘِﻤْﻞ ِﺟْﺮُم »‪ُ «4‬ﮐﱢﻞ ﻓِْﻘَﺮٍة ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ ِِﺮﻗﱠﺘَِﻬﺎ َوِﺻَﻐِﺮَﻫﺎ َو ِﺳَﻌِﮥ َﻣْﺠَﺮي اﻟﱡﻨَﺨﺎِع ﻓِﯿَﻬﺎ َﺛْﻘﺒًﺎ َﺧﺎﱠﺻًﮥ إﻟّﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 95‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻧْﺴَﺘﺜْﻨِﯿَﻬﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ َوﻧَُﺒﯿﱢُﻦ َﺣﺎﻟََﻬﺎ‪.‬‬
‫َﻓَﻨُﻘﻮُل اﻵَن‪ :‬إﱠن َﺧَﺮَز اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َﺳـ ﺒٌْﻊ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌـ َﺪِد‪َ ،‬ﻓَﻘـ ْﺪ َﮐﺎَن َﻫَﺬا اﻟِﻤْﻘَﺪاُر ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟًﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﺪِد َو اﻟﱡﻄﻮِل‪َ ،‬وﻟ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨَْﻬﺎ‪ -‬إﻟّﺎ اُﻷوﻟَﯽ‪َ -‬ﺟِﻤﯿُﻊ اﻟﱠﺰَواﺋِِﺪ‬
‫اﻹْﺣَﺪي َﻋْﺸـ َﺮَة اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرِة‪ِ ،‬ﺳﻨِْﺴَﻨٌﮥ »‪َ «5‬وَﺟَﻨﺎـَﺣ ﺎِن َوَأْرﺑَُﻊ َزَواﺋِـَﺪ َﻣْﻔـِﺼ ﻠِﯿﱠٍﮥ َﺷﺎِﺧـَﺼ ٍﮥ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪َ ،‬و َأْرﺑَُﻊ َﺷﺎِﺧـَﺼ ٍﮥ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ ،‬وُﮐﱡﻞ َﺟَﻨﺎٍح ُذو‬
‫ُﺷْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ‪َ .‬وَداﺋَِﺮُة َﻣْﺨَﺮِج اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﺗﻨَْﻘِﺴُﻢ ﺑَﯿَْﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻮﻫﻨﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺮﻫﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬اﻵﻓﺎت‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻶﻓﺎت‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﺧﺮزاﺗﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺧﺮزﺗﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺧﺮزﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﺟﺮم‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺳﻨﺴﻨﺘﻪ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺳﻨﺴﻨﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪143 :‬‬
‫ُﮐـ ﱢﻞ ﻓِْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ ﺑ ِـﺎﻟﻨﱢْﺼِﻒ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ ﻟ ِﻠَْﺨَﺮَزِة اﻷُـوﻟَﯽ َواﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ َﺧَﻮاﱡص ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﻟ َِﻐﯿِْﺮِﻫَﻤـ ﺎ‪َ ،‬و َﯾِﺠُﺐ َأْن َﺗْﻌَﻠَﻢ َأﱠوﻟًـﺎ َأﱠن َﺣَﺮَﮐـ َﮥ اﻟﱠﺮأِْس ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َوﯾُْﺴـ َﺮًة َﺗﻠَْﺘﺌُِﻢ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ َْﻤْﻔـِﺼ ِﻞ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿَْﻨُﻪ َوﺑَﯿَْﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اﻷُـوﻟَﯽ‪َ ،‬وَﺣَﺮَﮐَﺘَﻬـ ﺎ ﻣَِﻦ ﻗُـﱠﺪاُم َو ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ َﺗﻠْـَﺘﺌُِﻢ »‪ «1‬ﺑ ِﺎﻟ َْﻤْﻔـِﺼ ِﻞ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿَْﻨـُﻪ وﺑَﯿَْﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ‪َ ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ أْن‬
‫َﻧَﺘَﮑﻠﱠَﻢ َأﱠوﻟًﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﻔِﺼِﻞ اَﻷﱠوِل َﻓَﻨُﻘﻮُل‪ :‬إﻧﱠُﻪ َﻗـْﺪ ُﺧﻠَِﻖ َﻋَﻠﯽ َﺷﺎِﺧَﺼَﺘِﯽ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒﯿِْﻪ »‪ «2‬إﻟَﯽ َﻓْﻮُق ﻧُْﻘَﺮَﺗﺎِن َﯾْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ َزاﺋَِﺪَﺗﺎِن ﻣِْﻦ‬
‫َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬ﻓﺈَذا اْرَﺗَﻔَﻌْﺖ إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ َوَﻏﺎَرِت اُﻷْﺧَﺮي َﻣﺎَل اﻟﱠﺮأُْس إﻟَﯽ اﻟ َْﻐﺎﺋَِﺮِة َوﻟَْﻢ ﯾُْﻤِﮑْﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﻤْﻔِﺼُﻞ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﻋَﻠﯽ َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة‪َ ،‬ﻓُﺠِﻌَﻞ‬
‫ﻟَُﻪ ﻓِْﻘَﺮٌة ُأْﺧَﺮي َﻋَﻠﯽ ِﺣَﺪٍة َوِﻫَﯽ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ »‪َ ،«3‬و ُأﻧ ْﺒَِﺖ »‪ «4‬ﻣَِﻦ َﺟﺎﻧِﺒَِﻬﺎ اﻟُﻤَﺘَﻘﱢﺪِم اﻟ ﱠِﺬي إﻟَﯽ اﻟ َْﺒﺎِﻃِﻦ َزاﺋَِﺪٌة‬
‫َﻃِﻮﯾَﻠٌﮥ ُﺻﻠَْﺒٌﮥ َﺗُﺠﻮُز َو َﺗﻨُْﻔُﺬ ﻓِﯽ ﺛُْﻘَﺒِﮥ اُﻷوﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاَم اﻟﱡﻨَﺨﺎِع‪َ .‬واﻟﱡﺜْﻘَﺒُﮥ ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐٌﮥ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ‬
‫َو ِﻫَﯽ َأْﻋﻨِﯽ اﻟﱡﺜْﻘَﺒَﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺨﻠِْﻒ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻘﱠﺪاِم َأْﻃَﻮُل ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ َواﻟﱢﺸَﻤﺎِل‬
‫َو َذﻟ َِﮏ ﻷﱠن ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟُﻘﱠﺪاِم َواﻟ َْﺨﻠِْﻒ َﻧﺎﻓَِﺬاِن َﯾْﺄُﺧَﺬاِن ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤَﮑﺎِن َﻓْﻮَق َﻣَﮑﺎِن اﻟﻨﱠﺎﻓِِﺬ اﻟ َْﻮاِﺣِﺪ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ َﺗْﻘِﺪﯾُﺮ اﻟ َْﻌْﺮِض َﻓُﻬَﻮ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َأْﮐَﺒِﺮ َﻧﺎﻓٍِﺬ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪َ ،«5‬وَﻫِﺬِه اﻟﱠﺰاﺋَِﺪُة ﺗَُﺴﱠﻤﯽ اﻟﱢﺴﱠﻦ َوَﻗْﺪ ُﺣِﺠَﺐ اﻟﱡﻨَﺨﺎُع َﻋﻨَْﻬﺎ ﺑ ِِﺮﺑَﺎَﻃﺎٍت َﻗِﻮﯾﱠٍﮥ ُأﻧ ْﺒَِﺘْﺖ ﻟ ِﺘُْﻔَﺮَز‬
‫َﻧﺎِﺣَﯿُﮥ اﻟﱢﺴﱢﻦ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟﱡﻨَﺨﺎِع‪ ،‬ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾْﺸَﺪَخ اﻟﱢﺴﱡﻦ اﻟﱡﻨَﺨﺎَع ﺑ َِﺤَﺮَﮐﺘَِﻬﺎ َوﻻ َﯾـْﻀ َﻐَﻄُﻪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ إﱠن َﻫِﺬِه اﻟﱠﺰاﺋَِﺪَة َﺗْﻄﻠُُﻊ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َو َﺗُﻐﻮُص ﻓِﯽ ﻧُْﻘَﺮٍة‬
‫ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺮأِْس َوَﺗْﺴَﺘِﺪﯾُﺮ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ اﻟﱡﻨﻘَْﺮُة اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬و ﺑ َِﻬﺎ »‪َ «6‬ﺣَﺮَﮐُﮥ اﻟﱠﺮأِْس إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ -:‬ﺗﻠﺘﺌﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺟﺎﻧﺒﯿﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺟﺎﻧﺒﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺜﺎﻧﯿﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺘﺎﻟﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬اﻧﺒﺘﺖ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻧﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬وﻫﻮ اﻟﻨﺨﺎع‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ +:‬ﺗﮑﻮن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪144 :‬‬
‫َوَﻫـ ِﺬِه اﻟﱢﺴﱡﻦ إﻧﱠَﻤـ ﺎ ُأﻧ ْﺒَِﺘْﺖ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم ﻟ َِﻤﻨَْﻔَﻌَﺘﯿِْﻦ‪ :‬إْﺣـ َﺪاُﻫَﻤﺎ ﻟ َِﺘُﮑﻮَن َأْﺣَﺮَز ﻟََﻬـ ﺎ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧُِﺐ اﻷَـَرﱡق ﻣَِﻦ اﻟ َْﺨَﺮَزِة َداِﺧًﻠـﺎ ﻻ َﺧﺎِرﺟًﺎ‪َ .‬و‬
‫َﺧﺎِﺻﯿﱠُﮥ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َأﻧﱠَﻬﺎ ﻻ ِﺳﻨِْﺴَﻨَﮥ ﻟََﻬﺎ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ ﺗَُﺜﱢﻘَﻠَﻬﺎ َو ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗَﺘَﻌﱠﺮَض ﺑ َِﺴَﺒﺒَِﻬﺎ ﻟ ِﻶَﻓﺎِت َﻓﺈﱠن اﻟﱠﺰاﺋَِﺪَة اﻟﱠﺪاﻓَِﻌَﮥ َﻋﱠﻤﺎ ُﻫَﻮ َأﻗَْﻮي ِﻫَﯽ ﺑ َِﻌﯿْﻨَِﻬﺎ اﻟ َْﺠﺎﻟ َِﺒُﮥ ﻟ ِﻠَْﮑْﺴِﺮ‬
‫َواﻵَﻓـﺎِت إﻟَﯽ َﻣـ ﺎ ُﻫَﻮ ُأْﺿـ َﻌُﻒ َو أﯾْﻀًﺎ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾْﺸـ َﺪَخ اﻟ َْﻌَﻀَﻞ َواﻟ َْﻌَﺼَﺐ اﻟ َْﮑﺜِﯿَﺮ اﻟَﻤْﻮُﺿﻮَع َﺣْﻮﻟََﻬﺎ َﻣَﻊ أﱠن اﻟ َْﺤﺎَﺟـ َﮥ َﻫﺎُﻫَﻨﺎ إﻟَﯽ َﺷْﻮٍك َواٍق َﻗﻠِﯿَﻠـٌﮥ‪َ ،‬و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 96‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َذﻟ َِﮏ ﻷﱠن َﻫـ ِﺬِه اﻟ ِْﻔﻘَْﺮَة َﮐﺎﻟ َْﻐﺎﺋِـَﺼ ِﮥ اﻟ َْﻤْﺪﻓُﻮَﻧِﮥ ﻓِﯽ ِوَﻗﺎَﯾﺎٍت اﻟﻨﱠﺎﺋَِﯿُﮥ »‪َ «1‬ﻋْﻦ َﻣَﻨـﺎِل اﻵَﻓﺎِت‪َ .‬و ﻟ َِﻬـ ِﺬِه اﻟ َْﻤَﻌﺎﻧِﯽ ُﻋِﺮَﯾْﺖ َﻋِﻦ اَﻷْﺟﻨِـَﺤ ِﮥ َو ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ إَذا‬
‫َﮐـ ﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ َو اﻟ َْﻌَﻀُﻞ َأْﮐَﺜُﺮَﻫﺎ َﻣْﻮُﺿﻮﻋًﺎ ﺑ َِﺠﻨْﺒَِﻬﺎ »‪َ «2‬وْﺿـ ﻌًﺎ ـَﺿ ﯿﱢﻘًﺎ ﻟ ُِﻘْﺮﺑ َِﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟَﻤﺒَْﺪِإ‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﻟ َِﻸْﺟﻨَِﺤِﮥ َﻣَﮑﺎٌن‪َ .‬وﻣِْﻦ َﺧَﻮاﱢص َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة‬
‫أﱠن اﻟ َْﻌـَﺼ َﺒَﮥ َﺗْﺨُﺮُج َﻋﻨَْﻬـ ﺎ ﻻ َﻋْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒﯿَْﻬﺎ َوﻻ َﻋْﻦ ﺛُْﻘـَﺒ ٍﮥ ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐـ ٍﮥ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ َﻋْﻦ ﺛُْﻘَﺒَﺘﯿِْﻦ ﻓِﯿَﻬﺎ َﺗﻠَِﯿﺎِن َﺟﺎﻧَِﺒْﯽ َأْﻋﻼَﻫﺎ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪ ،‬ﻷﻧﱠُﻪ ﻟَْﻮ َﮐﺎَن َﻣْﺨَﺮُج‬
‫اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﺣﯿُْﺚ َﺗﻠَْﺘِﻘُﻢ َزاﺋِـَﺪَﺗِﯽ اﻟﱠﺮأِْس َوَﺣﯿُْﺚ َﺗُﮑﻮُن َﺣَﺮَﮐﺎﺗُُﻬَﻤـ ﺎ اﻟ َْﻘِﻮﯾﱠَﮥ ﻟََﺘـَﻀ ﱠﺮَر ﺑ ِـَﺬﻟ َِﮏ َﺗـَﻀ ﱡﺮرًا َﺷِﺪﯾـﺪًا‪َ ،‬وَﮐـ َﺬﻟ َِﮏ ﻟَْﻮ َﮐﺎَن إﻟَﯽ ُﻣﻠَْﺘَﻘِﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ‬
‫ﻟ َِﺰاﺋَِﺪَﺗﯿَْﻬﺎ اﻟﻠﱠَﺘﯿِْﻦ َﺗْﺪُﺧﻼِن ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ ﻧُﻘَْﺮَﺗِﯽ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ ﺑ َِﻤﻔِْﺼٍﻞ َﺳﻠٍِﺲ ُﻣَﺘَﺤﱢﺮٍك إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم َوَﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬وﻟَْﻢ َﺗْﺼﻠُْﺢ أﯾْﻀًﺎ أْن َﺗُﮑﻮَن ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ َوﻣِْﻦ ﻗُﱠﺪاُم‬
‫ﻟ ِﻠِْﻌَﻠـِﻞ اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرِة ﻓِﯽ ﺑَـَﯿ ﺎِن َأﻣِْﺮ َﺳـ ﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﺨَﺮِز َوﻻ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ ﻟ ِِﺮﻗﱠِﮥ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ »‪ «3‬ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ اﻟﱢﺴﱢﻦ‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﺑ ُـﱞﺪ ﻣِْﻦ أْن َﺗُﮑﻮَن ُدوَن َﻣْﻔـِﺼ ِﻞ‬
‫اﻟﱠﺮأِْس ﺑ َِﯿِﺴـ ﯿٍﺮ َوإﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ َﺣﯿُْﺚ َﺗُﮑﻮُن َوَﺳـ ﻄًﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺨﻠِْﻒ َو اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧِِﺐ‪َ ،‬ﻓَﻮَﺟَﺐ ـَﺿ ُﺮوَرًة أْن َﺗُﮑﻮَن اﻟﱡﺜْﻘَﺒَﺘـﺎِن ـَﺻ ِﻐﯿَﺮَﺗﯿِْﻦ‪،‬‬
‫َﻓَﻮَﺟَﺐ َﺿُﺮوَرًة أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﻌَﺼُﺐ َدﻗِﯿﻘًﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻨﺎﺋﯿﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺎﺋﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺠﻨﺒﺘﻬﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺠﻨﺒﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻤﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯿﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪145 :‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟَﺨَﺮَزُة اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ َﻓَﻠﱠﻤﺎ ﻟَْﻢ ﯾُْﻤِﮑْﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن َﻣْﺨَﺮُج اﻟ َْﻌَﺼِﺐ ﻓِﯿَﻬﺎ ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َﺣﯿُْﺚ َأﻣَْﮑَﻦ ﻟ َِﻬـ ِﺬِه إْذ َﮐﺎَن ﯾَُﺨﺎُف َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ ﻟَْﻮ َﮐﺎَن َﻣْﺨَﺮُج َﻋـَﺼ ﺒَِﻬﺎ‬
‫َﮐَﻤـ ﺎ ﻟ ُِﻸوﻟَﯽ أْن َﯾﻨَْﺸـ ِﺪَخ َوَﯾَﺘَﺮﱠﺿَﺾ ﺑ َِﺤَﺮَﮐـ ِﮥ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ »‪ «1‬ﻟ َِﺘﻨِْﮑﯿِﺲ اﻟﱠﺮأِْس إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم أْو َﻗﻠْﺒِِﻪ إﻟَﯽ َﺧﻠْـُﻒ‪َ ،‬و ﻻـ َأﻣَْﮑَﻦ ﻣِْﻦ ﻗُـﱠﺪاُم‬
‫َوَﺧﻠُْﻒ ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ َو ﻻ َأﻣَْﮑَﻦ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ‪َ ،‬وإﻟّﺎ ﻟََﮑﺎَن َذﻟ َِﮏ ِﺷـ ْﺮَﮐًﮥ »‪َ «2‬ﻣَﻊ اُﻷوﻟَﯽ‪َ «3» ،‬و ﻟََﮑﺎَن اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ َدﻗِﯿﻘًﺎ ـَﺿ ُﺮوَرًة ﻻ َﯾَﺘﻼَﻓﯽ َﺗْﻘـِﺼ ﯿَﺮ »‪«4‬‬
‫اَﻷﱠوِل‪َ ،‬و َﯾُﮑﻮُن اﻟَﺤﺎِﺻُﻞ َأْزَواﺟًﺎ ـَﺿ ِﻌﯿَﻔًﮥ ُﻣْﺠَﺘِﻤَﻌًﮥ َﻣﻌًﺎ‪َ ،‬وﻟََﮑﺎَن أﯾْﻀًﺎ َﯾُﮑﻮُن »‪ «5‬ﺑ ِِﺸـ ْﺮَﮐٍﮥ َﻣَﻊ اُﻷوﻟَﯽ َو اﺗﱠَﻀَﺢ ُﻋْﺬُر اُﻷوﻟَﯽ ﻓِﯽ َﻓَﺴﺎِد ﻟا َْﺤﺎِل ﻟَْﻮ‬
‫َﺗَﺜﱠﻘَﺒْﺖ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ‪،‬‬
‫َﻓَﻮَﺟَﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟﺜﱠْﻘُﺐ ﻓِﯽ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ ﻓِﯽ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟِﺴﻨِْﺴـ َﻨِﮥ َﺣﯿُْﺚ ﯾَُﺤﺎِذي ﺛُْﻘَﺒَﺘِﯽ اُﻷوﻟَﯽ‪َ ،‬و َﯾْﺤَﺘِﻤُﻞ ِﺟْﺮُم اُﻷوﻟَﯽ اﻟ ُْﻤَﺸﺎَرَﮐَﮥ ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ‪َ .‬و اﻟﱢﺴﱡﻦ اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ‬
‫ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ َﻣْﺸـ ُﺪوٌد َﻣَﻊ اُﻷوﻟَﯽ ﺑ ِِﺮﺑَﺎٍط َﻗِﻮﱟي‪َ .‬و َﻣْﻔِﺼُﻞ اﻟﱠﺮأِْس َﻣَﻊ اُﻷوﻟَﯽ َو َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟﱠﺮأِْس َو اُﻷوﻟَﯽ َﻣﻌًﺎ َﻣَﻊ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ َأْﺳـ َﻠُﺲ ﻣِْﻦ َﺳﺎﺋِِﺮ َﻣَﻔﺎـِﺻ ِﻞ‬
‫اﻟ َْﻔَﻘﺎِر ﻟ ِِﺸـ ﱠﺪِة اﻟ َْﺤﺎـَﺟ ِﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗُﮑﻮُن ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َو إﻟَﯽ َﮐْﻮﻧَِﻬﺎ ﺑَﺎﻟ َِﻐـ ًﮥ َﻇﺎِﻫَﺮًة‪َ ،‬وإَذا َﺗَﺤﱠﺮَك اﻟﱠﺮأُْس َﻣَﻊ َﻣْﻔَﺼِﻞ إْﺣـ َﺪي اﻟ ِْﻔْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ َﺻﺎَرِت‬
‫اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ ُﻣﻼِزَﻣًﮥ ﻟ َِﻤﻔْـِﺼ ﻠَِﻬﺎ اﻵَﺧِﺮ‪َ ،‬ﮐﺎﻟ ُْﻤَﺘَﻮﱢﺣِﺪ »‪َ «6‬ﺣﺘﱠﯽ إْن َﺗَﺤﱠﺮَك اﻟﱠﺮأُْس إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم َو إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ـَﺻ ﺎَر َﻣَﻊ اﻟ ِْﻔﻘَْﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َﮐَﻌْﻈٍﻢ َواِﺣـ ٍﺪ‪ ،‬وَإْن‬
‫َﺗَﺤﱠﺮَك إﻟَﯽ ﻟا َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ َﺗْﺄِرﯾٍﺐ »‪َ «7‬ﺻﺎَرِت اُﻷوﻟَﯽ َو »‪ «8‬اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ َﮐَﻌْﻈٍﻢ َواِﺣٍﺪ‪َ ،‬ﻓَﻬَﺬا َﻣﺎ َﺣَﻀَﺮَﻧﺎ ﻣِْﻦ َأﻣِْﺮ َﻓَﻘﺎِر اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َوَﺧَﻮاﱢﺻَﻬﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ -:‬ﻋﻠﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺸﺮﮐﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺷﺮﮐﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬إﻻ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ج‪ +:‬اﻟﺰوج‪.‬‬
‫)‪ (5‬ج‪ -:‬ﯾﮑﻮن‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﺘﻮّﺣﺪ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﺘﻮﺟﻪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺄرﯾﺐ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﻮرﯾﺐ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬و‪ .‬آ‪ :‬ﻣﻊ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪146 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 97‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر َوَﻣَﻨﺎِﻓِﻌَﻬﺎ »‪«1‬‬

‫َﻓَﻘﺎُر اﻟﱠﺼْﺪِر ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻬﺎ اﻷْﺿـ ﻼُع‪َ ،‬ﻓَﺘْﺤِﻮي َأْﻋَﻀﺎَء اﻟﺘﱠَﻨﱡﻔِﺲ َو ِﻫَﯽ إْﺣـ َﺪي َﻋْﺸـ َﺮَة ﻓِﻘَْﺮًة َذاَت َﺳـ َﻨﺎِﺳَﻦ َوَأْﺟﻨَِﺤٍﮥ‪ ،‬وﻓِﻘَْﺮٌة ﻻ َﺟَﻨﺎَﺣﺎِن ﻟََﻬﺎ‬
‫َﻓـَﺬﻟ َِﮏ اﺛ َْﻨَﺘـﺎ َﻋْﺸـ َﺮَة ﻓِْﻘَﺮًة‪َ ،‬وَﺳَﻨﺎِﺳـ ﻨَُﻬﺎ َﻏﯿُْﺮ ُﻣَﺘَﺴﺎِوَﯾـٍﮥ ﻷـﱠن َﻣﺎ َﯾﻠِﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ اَﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ َأْﺷـَﺮُف‪ِ ،‬ﻫَﯽ َأْﻋَﻈُﻢ َو َأﻗَْﻮي‪َ ،‬وَأْﺟﻨِـَﺤ ُﮥ َﺧَﺮِز اﻟﱠﺼْﺪِر‬
‫َأْﺻـ َﻠُﺐ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮَﻫﺎ ﻻﺗﱢَﺼﺎِل اﻷْﺿـ ﻼِع ﺑ َِﻬﺎ‪َ ،‬واﻟ ِْﻔْﻘَﺮاُت اﻟﱠﺴﺒَْﻌُﮥ اﻟ َْﻌﺎﻟ َِﯿُﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺳَﻨﺎِﺳﻨَُﻬﺎ ِﮐَﺒﺎٌر َوَأْﺟﻨَِﺤﺘَُﻬﺎ ِﻏﻼٌظ ﻟ َِﺘِﻘَﯽ اﻟ َْﻘﻠَْﺐ ِوَﻗﺎَﯾًﮥ ﺑَﺎﻟ َِﻐًﮥ‪َ ،‬ﻓَﻠﱠﻤﺎ َذَﻫَﺒْﺖ‬
‫ُﺟُﺴﻮُﻣَﻬﺎ »‪ «2‬ﻓِﯽ َذﻟ ِـَﮏ ُﺟِﻌَﻠْﺖ َزَواﺋِـُﺪَﻫﺎ اﻟ َْﻤْﻔـِﺼ ﻠِﯿﱠُﮥ اﻟﱠﺸﺎِﺧـَﺼ ُﮥ ﻗِـَﺼ ﺎرًا ِﻋَﺮاﺿًﺎ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﻓْﻮَق َذﻟ َِﮏ »‪ُ «3‬دوَن اﻟ َْﻌﺎِﺷـ َﺮِة »‪َ «4‬ﻓﺈﱠن َزَواﺋَِﺪ اﻟ َْﻤْﻔـِﺼ ﻠِﯿﱠِﮥ‬
‫اﻟﱠﺸﺎِﺧَﺼَﮥ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪ِ ،‬ﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯿَﻬﺎ ﻧَُﻘُﺮ اﻻﻟ ْﺘَِﻘﺎِم َو اﻟﱠﺸﺎِﺧَﺼَﮥ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ َﯾْﺸَﺨُﺺ ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ َْﺤَﺪﺑَﺎُت اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗَﺘَﻬﻨَْﺪُم ﻓِﯽ اﻟﱡﻨَﻘِﺮ َو َﺳَﻨﺎِﺳﻨَُﻬﺎ َﺗﻨَْﺠِﺬُب »‪«5‬‬
‫إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌﺎِﺷـ َﺮُة‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﺳَﻨﺎِﺳـ َﻨَﻬﺎ ُﻣﻨَْﺘـِﺼ َﺒٌﮥ ُﻣَﻘﺒﱠَﺒٌﮥ َو ﻟ َِﺰَواﺋِِﺪَﻫﺎ اﻟ َْﻤْﻔـِﺼ ﻠِﯿﱠِﮥ ﻣِْﻦ ِﮐﻼ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ ﻧَُﻘٌﺮ ﺑ ِﻼ ﻟ َُﻘٍﻢ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗﻠَْﺘِﻘُﻢ ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق َوﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ َﻣﻌًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﻣﺎ‬
‫َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻌﺎِﺷَﺮِة َﻓﺈﱠن ﻟ َُﻘَﻤَﻬﺎ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َو ﻧَُﻘَﺮَﻫﺎ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ َو َﺳَﻨﺎِﺳَﻨَﻬﺎ َﺗَﺘَﺤﱠﺪُب إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪.‬‬
‫َو َﺳـ َﻨْﺬُﮐُﺮ َﻣَﻨﺎﻓَِﻊ َﺟِﻤﯿِﻊ »‪َ «6‬ﻫـ َﺬا ﺑَْﻌُﺪ َوﻟَﯿَْﺲ ﻟ ِﻠِْﻔﻘَْﺮِة اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿَﮥ َﻋْﺸـ َﺮَة َأْﺟﻨَِﺤٌﮥ‪ ،‬إْذ ِﺷﱠﺪُة اﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ اﻷْﺿـ ﻼِع َﻧﺎﻗَِﺼٌﮥ‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻮَﻗﺎَﯾُﮥ َﻓَﻘْﺪ ُدﺑ ﱢَﺮ ﻟََﻬﺎ‬
‫َوْﺟٌﻪ آَﺧُﺮ َﯾْﺠَﻤُﻊ اﻟ ِْﻮَﻗﺎَﯾَﮥ َﻣَﻊ َﻣﻨَْﻔَﻌٍﮥ ُأْﺧَﺮي‪َ .‬وﺑََﯿﺎُن َذﻟ َِﮏ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ -:‬وﻣﻨﺎﻓﻌﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﺟﺴﻮﻣﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺟﺮﻣﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎﻓﻮق اﻟﻌﺎﺷﺮة‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺎﻓﻮق ذﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ -:‬دون اﻟﻌﺎﺷﺮة‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺘﺤّﺪب‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺘﺤﺪب‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻨﺠﺬب‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﯿﻊ‪ .‬ط‪ :‬ﺟﻤﯿﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪147 :‬‬
‫إﱠن َﺧَﺮَزاِت ﻟا َْﻘَﻄِﻦ اْﺣﺘِﯿـَﺞ ﻓِﯿَﻬـ ﺎ إﻟَﯽ َﻓْﻀِﻞ ِﻋَﻈٍﻢ َوَﻓْﻀِﻞ َوَﺛﺎَﻗـِﮥ َﻣَﻔﺎِﺻَﻞ ﻟ ِﺈﻗْﻼﻟ َِﻬﺎ َﻣﺎ َﻓْﻮَﻗَﻬﺎ‪َ ،‬واْﺣﺘِﯿـَﺞ إﻟَﯽ أْن ﺗُْﺠَﻌَﻞ اﻟﱡﻨَﻘُﺮ َواﻟﱡﻠَﻘُﻢ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﻔﺎـِﺻ ِﻞ‬
‫َأْﮐَﺜَﺮ َﻋـ َﺪدًا‪َ ،‬ﻓُﻀﻮِﻋَﻒ »‪َ «1‬زَواﺋِـُﺪ َﻣَﻔﺎـِﺻ ﻠَِﻬﺎ َواْﺣﺘِﯿَﺞ إﻟَﯽ أْن ﺗُْﺠَﻌَﻞ اﻟ ِْﺠَﻬُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯿَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿَﮥ َﻋْﺸـ َﺮَة ُﻣَﺘَﺸـ ﺒﱢَﻬًﮥ »‪ «2‬ﺑ َِﻬﺎ‪َ ،‬ﻓُﻀﻮِﻋَﻒ َزَواﺋِـُﺪَﻫﺎ‬
‫اﻟ َْﻤْﻔـَﺼ ﻠِﯿﱠُﮥ َﻓـَﺬَﻫَﺐ اﻟﱠﺸْﯽُء اﻟ ﱠِﺬي َﮐـ ﺎَن َﯾـْﺼ ﻠُُﺢ ﻷَـْن ﯾُـْﺼ َﺮَف إﻟَﯽ اﻟَﺠَﻨـﺎِح‪ ،‬ﻓِﯽ ﺗِﻠْـَﮏ اﻟﱠﺰَواﺋِـِﺪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ُﻋﱢﺮَﺿْﺖ َﻓْﻀَﻞ َﺗْﻌِﺮﯾٍﺾ َﻓَﮑﺎَد »‪ «3‬ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ َﻣﺎ‬
‫اْﺳـ َﺘْﻌَﺮَض ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟَﺠَﻨﺎَح َﻓﺎْﺟَﺘَﻤَﻌِﺖ اﻟَﻤﻨَْﻔَﻌَﺘﺎِن َﻣﻌًﺎ ﻓِﯽ َﻫـ ِﺬِه اﻟِﺨﻠَْﻘِﮥ‪َ .‬وَﻫِﺬِه اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿَﮥ َﻋْﺸـ َﺮَة ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻬﺎ َﻃَﺮُف اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب‪َ ،‬ﻓَﺄﱠﻣﺎ َﻣﺎ َﻓْﻮَق َﻫِﺬِه‬
‫اﻟ َْﺨَﺮَزِة َﻓَﮑﺎَن ِﺻَﻐُﺮَﻫﺎ »‪ «4‬ﯾُْﻐﻨِﯽ َﻋْﻦ َﻫـ َﺬا اﻻْﺳﺘِﯿَﺜﺎِق ﻓِﯽ َﺗْﮑﺜِﯿِﺮ اﻟﱠﺰَواﺋِـِﺪ اﻟ َْﻤْﻔـَﺼ ﻠِﯿﱠِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ ِﻋَﻈُﻢ َﻣﺎ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪ «5‬ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴَﻨﺎِﺳِﻦ َواَﻷْﺟﻨَِﺤِﮥ َﻓَﺸَﻐَﻞ‬
‫»‪ِ «6‬ﺟْﺮَﻣَﻬﺎ َﻋْﻦ َذﻟ َِﮏ‪َ ،‬وﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن َﺧَﺮُز اﻟﱠﺼْﺪِر َأْﻋَﻈَﻢ ﻣَِﻦ َﺧَﺮِز اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ‪ ،‬ﻟَْﻢ ﺗُْﺠَﻌْﻞ اﻟﱡﺜَﻘُﺐ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐـ ُﮥ ُﻣﻨَْﻘِﺴـ َﻤًﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺨَﺮَزَﺗﯿِْﻦ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻮاِء‪ ،‬ﺑَْﻞ‬
‫ُدﱢرَج َﯾِﺴـ ﯿﺮًا َﯾِﺴﯿﺮًا ﺑ َِﺄْن ِزﯾَﺪ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌﺎﻟ َِﯿِﮥ َو ﻧُِﻘَﺺ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎﻓَِﻠِﮥ َﺣﺘﱠﯽ ﺑَِﻘَﯿْﺖ اﻟﱡﺜْﻘَﺒُﮥ »‪ «7‬ﺑ َِﺘﻤﺎﻣَِﻬﺎ ﻓِﯽ َواِﺣَﺪٍة َو ﻧَِﻬﺎَﯾُﮥ َذﻟ َِﮏ ﻓِﯽ اﻟ َْﺨَﺮَزِة اﻟ َْﻌﺎِﺷـ َﺮِة‪َ .‬وأﱠﻣﺎ‬
‫ﺑَـﺎﻗِﯽ َﺧَﺮِز اﻟﱠﻈْﻬِﺮ َوَﺧَﺮِز اﻟ َْﻘَﻄِﻦ َﻓﺎْﺣَﺘَﻤَﻞ ِﺟْﺮُﻣَﻬﺎ ﻷْن َﺗَﺘـَﻀ ﱠﻤَﻦ »‪ «8‬اﻟﱡﺜْﻘَﺒَﮥ »‪ «9‬ﺑ َِﺘﻤﺎﻣَِﻬﺎ َوَﮐﺎَن ﻓِﯽ َﺧَﺮِز اﻟ َْﻘَﻄِﻦ ﺛُْﻘـَﺒ ٌﮥ ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﺛُْﻘَﺒٌﮥ ﯾُْﺴـ َﺮًة ﻟ ُِﺨُﺮوِج‬
‫اﻟ َْﻌَﺼَﺒِﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻀﻮﻋﻒ‪ .‬ب‪ :‬وﺿﻮﻋﻒ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺘﺸﺒﻬﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﮑﺎد‪ .‬ب‪ :‬وﮐﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 98‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺻﻐﺮﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻋﺮﺿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬ﺗﺸﻐﻞ‪ .‬ج‪ :‬ﻓﯿﺸﻐﻞ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﺸﻐﻞ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺜﻘﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺜﻘﺐ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ :‬ﯾﺘﻀّﻤﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺘﻀّﻤﻦ‪ .‬ج‪ :‬ﯾﺤﺘﻤﻞ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺜﻘﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺜﻘﺐ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪148 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﻌﺎِﺷُﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻓْﻘَﺮاِت اْﻟَﻘَﻄِﻦ‬
‫َو َﻋَﻠﯽ ﻓَِﻘِﺮ اﻟ َْﻘَﻄِﻦ َﺳـ َﻨﺎِﺳُﻦ َو َأْﺟﻨَِﺤٌﮥ ِﻋَﺮاٌض َو َزَواﺋُِﺪَﻫﺎ اﻟ َْﻤﻔْـَﺼ ﻠِﯿﱠُﮥ اﻟﱠﺴﺎﻓَِﻠُﮥ َﺗْﺴَﺘْﻌِﺮُض َﻓَﺘَﺘَﺸﺒﱠُﻪ ﺑ ِﺎَﻷْﺟﻨَِﺤِﮥ اﻟ َْﻮاﻗَِﯿِﮥ َو ِﻫَﯽ َﺧْﻤُﺲ ﻓِﻘَْﺮاٍت‪َ .‬و اﻟ َْﻘَﻄُﻦ‬
‫َﻣَﻊ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ َﮐﺎﻟ َْﻘﺎِﻋَﺪِة ﻟ ِﻠﱡﺼﻠِْﺐ ُﮐﻠﱢِﻪ‪َ ،‬وُﻫَﻮ ِدَﻋﺎَﻣٌﮥ َوَﺣﺎﻣٌِﻞ ﻟ َِﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ َو َﻣﻨْﺒُِﺖ اَﻷْﻋَﺼﺎِب ﻟ ِﻠﱢﺮْﺟِﻞ »‪.«1‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺤﺎِدَي َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﻌُﺠِﺰ‬
‫ِﻋَﻈﺎُم اﻟ َْﻌُﺠِﺰ َﺛﻼَﺛـٌﮥ‪َ ،‬وِﻫَﯽ َأَﺷـ ﱡﺪ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮاِت َﺗَﻬﻨْـُﺪﻣًﺎ َو َوَﺛﺎَﻗـَﮥ َﻣْﻔَﺼٍﻞ َوَأْﻋَﺮـُﺿ َﻬﺎ َأْﺟﻨِـَﺤ ًﮥ َواﻟ َْﻌَﺼُﺐ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺨُﺮُج َﻋْﻦ ﺛَُﻘٍﺐ ﻓِﯿَﻬﺎ ﻟَﯿَْﺴْﺖ َﻋَﻠﯽ َﺣِﻘﯿَﻘِﮥ‬
‫اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾْﺰَﺣَﻤَﻬﺎ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟ َْﻮِرِك‪ ،‬ﺑَْﻞ َأْزَوُل ﻣِﻨَْﻬﺎ َﮐﺜِﯿﺮًا َوَأْدَﺧُﻞ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم ُوَﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬وِﻋَﻈﺎُم اﻟ َْﻌُﺠِﺰ َﺷﺒِﯿَﻬٌﮥ ﺑ ِِﻌَﻈﺎِم اﻟ َْﻘَﻄِﻦ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧَﯽ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟُﻌْﺼُﻌِﺺ‬
‫اﻟ ُْﻌـْﺼ ُﻌُﺺ ُﻣَﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣَِﻦ ﻓِْﻘَﺮاٍت َﺛﻼَﺛٍﮥ ُﻏـْﻀ ُﺮوﻓِﯿﱠٍﮥ ﻻ َزَواﺋَِﺪ ﻟََﻬﺎ‪َ ،‬ﯾﻨْﺒُُﺖ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋْﻦ ﺛَُﻘٍﺐ ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐٍﮥ َﮐَﻤﺎ ﻟ ِﻠﱠﺮَﻗَﺒِﮥ ﻟ ِـِﺼ َﻐِﺮَﻫﺎ‪َ ،‬و َأﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ ﻓَﯿْﺨُﺮُج‬
‫َﻋْﻦ َﻃَﺮﻓَِﻬﺎ َﻋَﺼٌﺐ َﻓْﺮٌد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻷﻋﺼﺎب اﻟﺮﺟﻞ‪ .‬ب‪ :‬اﻷﻋﺼﺎب ﻟﻠﺮﺟﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪149 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟَﺚ َﻋَﺸَﺮ َﮐﻼٌم َﮐﺎْﻟَﺨﺎِﺗَﻤِﮥ ِﻓﯽ »‪َ «1‬ﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﺼْﻠِﺐ‬
‫َﻗْﺪ ﻗُﻠَْﻨﺎ ﻓِﯽ ِﻋَﻈﺎِم اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َﮐﻼﻣًﺎ ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟًﺎ‪َ ،‬ﻓﻠَْﻨُﻘْﻞ ﻓِﯽ ُﺟْﻤَﻠِﮥ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َﻗْﻮﻟًﺎ‬
‫َﺟﺎﻣِﻌًﺎ ﻓَﻨُﻘﻮُل‪:‬‬
‫إﱠن ُﺟْﻤَﻠـَﮥ »‪ «2‬اﻟﱡﺼﻠْـِﺐ َﮐَﺸـ ْﯽٍء َواِﺣـ ٍﺪ َﻣْﺨـُﺼ ﻮٍص ﺑ ِﺄَﻓـْﻀ ِﻞ اَﻷْﺷـ َﮑﺎِل َو ُﻫـَﻮ اﻟُﻤْﺴـ َﺘِﺪﯾُﺮ‪ ،‬إْذ َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺸْﮑـ ُﻞ َأﺑ َْﻌـ ُﺪ اَﻷْﺷـ َﮑﺎِل َﻋْﻦ َﻗﺒُـﻮِل آَﻓـﺎِت‬
‫س اﻟ َْﻌﺎﻟ ِـَﯿ ِﮥ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َو اﻟﱠﺴﺎﻓِﻠِﮥ إﻟَﯽ أْﻋَﻠﯽ َو اْﺟَﺘَﻤَﻌْﺖ ِﻋﻨَْﺪ اﻟَﻮاِﺳـ َﻄِﮥ َو ِﻫَﯽ اﻟ َْﻌﺎِﺷـ َﺮُة‪َ ،‬و ﻟَْﻢ َﺗَﺘَﻌﱠﻘْﻒ َﻫِﺬِه‬ ‫اﻟ ُْﻤَﺼﺎِدَﻣﺎِت‪َ ،‬ﻓﻠِـَﺬﻟ َِﮏ َﺗَﻌﱠﻘَﻔْﺖ ُرُؤو ُ‬
‫إﻟَﯽ إْﺣَﺪي اﻟ ِْﺠَﻬَﺘﯿِْﻦ ﻟ َِﺘَﺘَﻬﻨَْﺪَم َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ اﻟ ُْﻤﻌﱠﻘَﻔﺎِن »‪َ «3‬ﻣﻌًﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﻌﺎِﺷـ َﺮُة َواِﺳَﻄُﮥ اﻟﱠﺴَﻨﺎِﺳِﻦ ﻻ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﺪِد ﺑَْﻞ ﻓِﯽ اﻟﱡﻄﻮِل‪َ ،‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟﱡﺼﻠُْﺐ َﻗْﺪ َﯾْﺤَﺘﺎُج‬
‫إﻟَﯽ َﺣَﺮَﮐـ ِﮥ اﻻﻧ ْﺜَِﻨـﺎِء َو اﻻﻧ ِْﺤَﻨـﺎِء َﻧْﺤَﻮ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ َﯾُﮑﻮُن ﺑ َِﺄْن َﺗُﺰوَل اﻟ َْﻮاِﺳـ َﻄُﮥ إﻟَﯽ ِﺿـ ﱢﺪ اﻟ ِْﺠَﻬـ ِﮥ َو َﯾِﻤﯿُﻞ ﻣﺎ َﻓْﻮَﻗَﻬﺎ َو َﻣﺎ َﺗْﺤَﺘَﻬﺎ َﻧْﺤَﻮ ﺗِﻠَْﮏ‬
‫اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ‪َ ،‬ﮐَﺄﱠن َﻃَﺮَﻓِﯽ »‪ «4‬اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َﯾِﻤﯿﻼـِن إﻟَﯽ اﻻﻟ ْﺘَِﻘـ ﺎِء ﻟَْﻢ ﯾُْﺨَﻠْﻖ ﻟََﻬﺎ ﻟ َُﻘٌﻢ‪ ،‬ﺑَْﻞ ﻧَُﻘٌﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ُﺟِﻌَﻠِﺖ اﻟﱡﻠَﻘُﻢ اﻟﱡﺴْﻔﻼﻧِﯿﱠُﮥ َو اﻟ َْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﯿﱠُﮥ ُﻣﺘﱠِﺠَﻬـ ًﮥ إﻟَﯿَْﻬﺎ أﱠﻣﺎ »‪«5‬‬
‫اﻟ َْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﯿﱠُﮥ َﻓَﻨﺎِزﻟَـٌﮥ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟﱡﺴْﻔﻼﻧِﯿﱠُﮥ َﻓَﺼﺎِﻋـ َﺪٌة ﻟ َِﯿْﺴـ ُﻬَﻞ َزَواﻟ َُﻬﺎ إﻟَﯽ ِﺿـ ﱢﺪ ِﺟَﻬـ ِﮥ اﻟ َْﻤﯿِْﻞ‪َ ،‬و َﯾُﮑﻮُن ﻟ ِﻠَْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﯿﱠِﮥ أْن َﺗﻨَْﺠِﺬَب إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔَﻞ َو ﻟ ِﻠﱡﺴْﻔﻼﻧِﯿﱠِﮥ أْن‬
‫َﺗﻨَْﺠِﺬَب إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 99‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ +:‬ﺟﻤﻠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﻓﻘﺮات‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬اﻟﺘﻌّﻘﻔﺎن‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻌﻘﻔﺘﺎن‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻤﻌﱠﻘﻔﺎن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺄّن ﻃﺮﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺎن ﻃﺮﻓﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ +:‬ﺣﺎﻓﺘﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪150 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑَﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻷْﺿﻼِع‬
‫اﻷْﺿـ ﻼُع ِوَﻗﺎَﯾـٌﮥ ﻟ َِﻤـ ﺎ ﺗُِﺤﯿـُﻂ ﺑ ِِﻪ ﻣِْﻦ آﻻِت اﻟﺘﱠَﻨﱡﻔِﺲ َو َأَﻋﺎﻟ ِﯽ آﻻِت اﻟ ِْﻐـَﺬاِء‪َ ،‬و ﻟَْﻢ ﺗُْﺠَﻌْﻞ َﻋْﻈﻤًﺎ َواِﺣـ ﺪًا ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗﺜُْﻘَﻞ‪َ ،‬و ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗُﻌﱠﻢ آَﻓـٌﮥ إْن َﻋَﺮَﺿْﺖ‪،‬‬
‫َوﻟ َِﯿـْﺴ ُﻬَﻞ اﻻﻧ ْﺒِـَﺴ ﺎُط إَذا َزاَدِت اﻟ َْﺤﺎَﺟـ ُﮥ َﻋَﻠﯽ َﻣـ ﺎ ﻓِﯽ اﻟﱠﻄﺒـْ ِﻊ أِو اﻣَْﺘَﻠـﺄِت اَﻷْﺣَﺸـ ﺎُء ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐـَﺬاِء َو اﻟﻨﱠْﻔـِﺦ‪َ ،‬ﻓﺎْﺣﺘِﯿـَﺞ إﻟَﯽ َﻣـَﮑ ﺎٍن »‪َ «1‬أْوَﺳـ َﻊ ﻟ ِﻠَْﻬَﻮاِء‬
‫اﻟ ُْﻤْﺠَﺘـَﺬِب َوﻟ َِﯿَﺘَﺨﻠﱠَﻠَﻬـ ﺎ َﻋـَﻀ ُﻞ اﻟﱠﺼْﺪِر اﻟ ُْﻤِﻌﯿَﻨـُﮥ ﻓِﯽ َأﻓَْﻌـ ﺎِل اﻟﺘﱠَﻨﱡﻔِﺲ َو َﻣـ ﺎ َﯾﺘﱠـِﺼ ُﻞ ﺑ ِِﻪ‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﮐـ ﺎَن اﻟﱠﺼْﺪُر ﯾُِﺤﯿـُﻂ ﺑ ِﺎﻟﱢﺮَﺋـِﮥ َو اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َو َﻣﺎ َﻣَﻌُﻬَﻤﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اَﻷْﻋَﻀﺎِء‪َ ،‬وَﺟَﺐ أْن ﯾُْﺤَﺘﺎَط ﻓِﯽ ِوَﻗﺎَﯾﺘِِﻬَﻤﺎ َأَﺷﱠﺪ اﻻْﺣﺘَِﯿﺎِط‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﺗْﺄﺛِﯿَﺮ اﻵَﻓﺎِت اﻟ َْﻌﺎِرَﺿِﮥ ﻟََﻬﺎ َأْﻋَﻈُﻢ‪َ ،‬وَﻣَﻊ َذﻟ َِﮏ َﻓﺈﱠن َﺗْﺤـِﺼ ﯿَﻨَﻬﺎ ﻣِْﻦ َﺟِﻤﯿِﻊ ﻟا ِْﺠَﻬﺎِت‬
‫ﻻ َﯾـِﻀ ﯿُﻖ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ َوﻻ َﯾـُﻀ ﱡﺮَﻫﺎ‪َ ،‬ﻓُﺨﻠَِﻘِﺖ اﻷْﺿﻼُع اﻟﱠﺴﺒَْﻌُﮥ اﻟُﻌَﻠﯽ »‪ُ «2‬ﻣْﺸـ َﺘِﻤَﻠًﮥ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ ﻓِﯿَﻬﺎ ُﻣﻠَْﺘِﻘـَﯿ ًﮥ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ َْﻘﱢﺺ ُﻣِﺤﯿَﻄًﮥ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟﱠﺮﺋِﯿِﺲ ﻣِْﻦ َﺟِﻤﯿِﻊ‬
‫اﻟ َْﺠَﻮاﻧِِﺐ‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ َﻣـ ﺎ َﯾﻠِﯽ آﻻِت اﻟ ِْﻐـَﺬاِء‪َ ،‬ﻓُﺨﻠَِﻘْﺖ َﮐﺎﻟ ِْﻤْﺤَﺮَزِة »‪ «3‬ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ َﺣﯿُْﺚ ﻻ ﺗُـْﺪِرُﮐُﻪ ِﺣَﺮاَﺳـ ُﮥ اﻟ َْﺒـَﺼ ِﺮ َوﻟَْﻢ َﯾﺘﱠِﺼْﻞ ﻣَِﻦ ﻗُﱠﺪاُم ﺑَْﻞ ُدﱢرَﺟْﺖ‬
‫َﯾِﺴـ ﯿﺮًا َﯾِﺴـ ﯿﺮًا ﻓِﯽ اﻻﻧ ِْﻘَﻄﺎِع َﻓَﮑﺎَن َأْﻋﻼَﻫﺎ َأﻗَْﺮَب َﻣَﺴﺎَﻓـًﮥ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ َأْﻃَﺮاﻓَِﻬﺎ اﻟ َْﺒﺎِرَزِة َوَأْﺳـ َﻔﻠَُﻬﺎ َأﺑ َْﻌَﺪ َﻣَﺴﺎَﻓًﮥ‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ ﻟ َِﯿْﺠَﻤَﻊ إﻟَﯽ ِوَﻗﺎَﯾِﮥ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟ ِْﻐَﺬاِء‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َو اﻟﱢﻄَﺤﺎِل َو َﻏﯿِْﺮ َذﻟ َِﮏ َﺗﻮِﺳـ ﯿﻌًﺎ ﻟ َِﻤَﮑﺎِن اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َﻓﻼ َﯾﻨْـَﻀ ِﻐُﻂ ِﻋﻨْـَﺪ اﻣْﺘَِﻠﺎﺋَِﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻷْﻏِﺬَﯾـِﮥ َو ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠْﻔِﺦ‪َ ،‬ﻓﺎَﻷْﺿـ ﻼُع اﻟﱠﺴﺒَْﻌُﮥ اﻟُﻌَﻠﯽ »‪«4‬‬
‫ﺗَُﺴـ ﱠﻤﯽ َأْﺿﻼَع اﻟﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬وِﻫَﯽ ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ َﺟﺎﻧٍِﺐ َﺳﺒَْﻌٌﮥ‪َ ،‬و اﻟ ُْﻮْﺳَﻄَﯿﺎِن ﻣِﻨَْﻬﺎ َأْﮐَﺒُﺮ َو َأْﻃَﻮُل َواَﻷْﻃَﺮاُف َأﻗَْﺼُﺮ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﻫَﺬا اﻟﱠﺸْﮑَﻞ َأْﺣَﻮُط ﻓِﯽ اﻻْﺷﺘَِﻤﺎِل‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ ِْﺠَﻬﺎِت َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﻤِﻞ َﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ ،‬و َﻫِﺬِه اﻷْﺿﻼُع َﺗِﻤﯿُﻞ َأﱠوﻟًﺎ َﻋَﻠﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﮑﺎن‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺎ ﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ُﻌَﻠﯽ‪ .‬ط‪ :‬اﻟُﻌﻠْﯿﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﺨﺮزة‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﺤﺮزة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻌﻠﯽ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻌﻠﯿﺎ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻌﺎﻟﯿﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪151 :‬‬
‫اْﺣِﺪﯾَﺪاﺑ َِﻬﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺗُﮑﱡﺮ َﮐﺎﻟ ُْﻤَﺘَﺮاِﺟَﻌِﮥ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َﻓَﺘﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘﱢﺺ‪َ ،‬ﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﻧـِﺼ ُﻔُﻪ ﺑَْﻌُﺪ‪َ ،‬ﺣﺘﱠﯽ َﯾُﮑﻮَن اْﺷﺘَِﻤﺎﻟ َُﻬﺎ َأْوَﺳَﻊ َﻣَﮑﺎﻧًﺎ‪َ ،‬و َﯾْﺪُﺧُﻞ ﻣِْﻦ‬
‫»‪ُ «1‬ﮐﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َزاﺋِـَﺪَﺗﺎِن ﻓِﯽ ﻧُْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ َﻏﺎﺋَِﺮَﺗﯿِْﻦ ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ َﺟَﻨﺎٍح َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮاِت َﻓَﯿْﺤـ ُﺪُث َﻣْﻔَﺼٌﻞ ُﻣَﻀﺎَﻋٌﻒ‪َ ،‬وَﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻟﱠﺴﺒَْﻌُﮥ اﻟ ُْﻌَﻠﯽ َﻣَﻊ ِﻋَﻈﺎم‬
‫اﻟ َْﻘﱢﺺ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺨْﻤَﺴـ ُﮥ اﻟ ُْﻤَﺘَﻘﺎِﺻـ َﺮُة اﻟ َْﺒﺎﻗِـَﯿ ُﮥ َﻓﺈﻧﱠَﻬـ ﺎ ِﻋَﻈﺎُم اﻟ َْﺨﻠِْﻒ َو َأْﺿـ ﻼُع اﻟﱠﺰْوِر‪َ ،‬و ُﺧﻠَِﻘْﺖ ُرُؤوُﺳـ َﻬﺎ ُﻣﺘﱠـِﺼ َﻠًﮥ ﺑ َِﻐَﻀﺎِرﯾَﻒ ﻟ َِﺘْﺄَﻣَﻦ ﻣَِﻦ »‪ «2‬اﻻﻧ ِْﮑَﺴﺎِر ِﻋﻨَْﺪ‬
‫اﻟ ُْﻤَﺼﺎِدَﻣﺎِت‪َ ،‬و ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ ﺗُﻼﻗَِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟﻠﱠﯿﱢَﻨَﮥ َواﻟ ِْﺤَﺠﺎَب ﺑ َِﺼﻼﺑَﺘَِﻬﺎ ﺑَْﻞ ﺗُﻼﻗِﯿَﻬﺎ ﺑ ِِﺠْﺮٍم ُﻣَﺘَﻮﱢﺳٍﻂ ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ َو ﺑَﯿَْﻦ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﻠﱠﯿﱢَﻨِﮥ ﻓِﯽ اﻟﱠﺼﻼﺑَِﮥ َواﻟﻠﱢﯿِﻦ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣَﺲ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﻘِﺺ‬
‫اﻟ َْﻘﱡﺺ ُﻣَﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈـ ﺎٍم َﺳـ ﺒَْﻌٍﮥ‪َ ،‬و ﻟَْﻢ ﯾُْﺨَﻠْﻖ َﻋْﻈﻤـًﺎ َواِﺣـ ﺪًا ﻟ ِِﻤﺜِْﻞ َﻣﺎ ُﻋِﺮَف ﻓِﯽ َﺳﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﻤَﻮاِﺿِﻊ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ِﮥ‪َ ،‬و ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأْﺳـ َﻠَﺲ ﻓِﯽ ُﻣَﺴﺎِﻋـ َﺪِة َﻣﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 100‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﯾُِﻄﯿُﻒ ﺑ َِﻬﺎ ﻣِْﻦ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟﺘﱠَﻨﱡﻔِﺲ ﻓِﯽ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط‪َ ،‬وﻟَﺬﻟ َِﮏ ُﺧﻠَِﻘْﺖ َﻫﱠﺸًﮥ َﻣْﻮُﺻﻮﻟًَﮥ ﺑ َِﻐَﻀﺎِرﯾَﻒ ﺗُِﻌﯿُﻦ َﻋَﻠﯽ »‪ «3‬اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ اﻟ َْﺨِﻔﯿﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟََﻬﺎ‪َ ،‬و إْن َﮐﺎَﻧْﺖ‬
‫َﻣَﻔﺎِﺻـ ﻠَُﻬﺎ َﻣْﻮﺛُﻮَﻗـًﮥ‪َ ،‬و َﻗـْﺪ ُﺧﻠَِﻘْﺖ َﺳـ ﺒَْﻌًﮥ ﺑ َِﻌـ َﺪِد اﻷْﺿـ ﻼِع اﻟ ُْﻤﻠَْﺘـِﺼ َﻘِﮥ ﺑ َِﻬﺎ‪َ .‬و َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﺳـ َﻔِﻞ اﻟ َْﻘﱢﺺ َﻋْﻈٌﻢ ُﻏـْﻀ ُﺮوﻓِﱞﯽ َﻋِﺮﯾٌﺾ َﻃَﺮﻓُُﻪ اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ إﻟَﯽ‬
‫اﻻْﺳـ ﺘَِﺪاَرِة ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮﱠي ﻟ ُِﻤَﺸﺎﺑََﻬﺘِِﻪ »‪ «4‬اﻟ َْﺨﻨَْﺠَﺮ‪َ ،‬وُﻫَﻮ ِوَﻗﺎَﯾـٌﮥ ﻟ َِﻔِﻢ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة َو َواِﺳـ َﻄٌﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻘﱢﺺ َو اَﻷْﻋـَﻀ ﺎِء اﻟﻠﱠﯿﱢَﻨـِﮥ َﻓَﯿْﺤُﺴُﻦ اﺗﱢَﺼﺎُل اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‬
‫ﺑ ِﺎﻟﻠﱠﯿﱢِﻦ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ ﻗُﻠَْﻨﺎ ﻣَِﺮارًا‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣِﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ -:‬ﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻤﺸﺎﺑﻬﺘﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻤﺸﺎﺑﻬﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪152 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدَس َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱠﺘْﺮُﻗَﻮِة‬
‫اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮُة َﻋْﻈٌﻢ َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﻋَﻠﯽ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒْﯽ َأْﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻘﱢﺺ َﯾَﺘَﺨﻠﱠﯽ »‪«1‬‬
‫ِﻋﻨْـَﺪ اﻟﻨﱠْﺤِﺮ ﺑ َِﺘَﺤﱡﺪﺑ ِِﻪ »‪ «2‬ﻓُْﺮـَﺟ ٌﮥ َﺗﻨُْﻔـُﺬ ﻓِﯿَﻬﺎ اﻟ ُْﻌُﺮوُق اﻟﱠﺼﺎـِﻋ َﺪُة إﻟَﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪ ،‬وَ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ اﻟﻨﱠﺎِزُل ﻣِﻨُْﻪ »‪ «3‬ﺛُﱠﻢ َﯾِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ َو َﯾﺘﱠـِﺼ ُﻞ‬
‫ﺑ َِﺮأِْس اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﻓَﯿْﺮَﺗﺒُِﻂ ﺑ ِِﻪ اﻟ َْﮑﺘُِﻒ َو ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ اﻟ َْﻌُﻀُﺪ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِﺑَﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﮑِﺘِﻒ‬
‫اﻟ َْﮑﺘُِﻒ ُﺧﻠَِﻖ ﻟ َِﻤﻨَْﻔَﻌَﺘﯿِْﻦ‪ :‬إْﺣـ َﺪاُﻫَﻤﺎ ﻷْن َﯾْﻌَﻠَﻖ ﺑ ِِﻪ اﻟ َْﻌـُﻀ ُﺪ َو اﻟ َْﯿُﺪ‪َ ،‬ﻓﻼ َﯾُﮑﻮُن اﻟ َْﻌُﻀُﺪ ُﻣﻠَْﺘـِﺼ ﻘًﺎ ﺑ ِﺎﻟﱠﺼْﺪِر َﻓﯿُْﻔَﻘَﺪ »‪َ «4‬ﺳـ ﻼَﺳُﮥ َﺣَﺮَﮐِﮥ ُﮐﱢﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﯿَﺪﯾِْﻦ إﻟَﯽ اُﻷْﺧَﺮي َو َﺗِﻀﯿَﻖ‪ ،‬ﺑَْﻞ ُﺧﻠَِﻖ ﺑَِﺮّﯾًﺎ ﻣَِﻦ اﻷْﺿﻼِع َو ُوﱢﺳَﻊ ﻟَُﻪ ِﺟَﻬﺎُت اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ِوَﻗﺎَﯾًﮥ َﺣِﺮﯾَﺰًة ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﻤْﺤُﺼﻮَرِة ﻓِﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر َو َﯾُﻘﻮُم ﺑََﺪَل َﺳـ َﻨﺎِﺳِﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮاِت َو َأْﺟﻨَِﺤﺘَِﻬﺎ َﺣﯿُْﺚ ﻻ ﻓِْﻘَﺮاٍت ﺗَُﻘﺎِوُم اﻟ ُْﻤَﺼﺎِدَﻣﺎِت‪،‬‬
‫َو ﻻ َﺣَﻮاَس‬
‫ﺗُْﺸِﻌُﺮ ﺑ َِﻬﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﮑﺘُِﻒ َﯾْﺴـ َﺘِﺪﱡق ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ َوَﯾْﻐﻠُـُﻆ َﻓَﯿْﺤـ ُﺪُث َﻋَﻠﯽ َﻃَﺮﻓِِﻪ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ ﻧُﻘَْﺮٌة َﻏﯿُْﺮ َﻏﺎﺋَِﺮٍة َﻓـَﯿ ْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯿَﻬﺎ َﻃَﺮُف اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ اﻟ ُْﻤـ َﺪﱠوُر‪َ ،‬و ﻟََﻬﺎ‬
‫َزاﺋَِﺪَﺗﺎِن‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َو َﺧﻠُْﻒ َو ﺗَُﺴـ ﱠﻤﯽ اَﻷْﺧَﺮَم َو ﻣِﻨَْﻘﺎَر اﻟ ُْﻐَﺮاِب‪َ ،‬وﺑ َِﻬﺎ ِرﺑَﺎُط اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﻣَﻊ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة َو ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﻤَﻨُﻊ َﻋِﻦ اﻧ ِْﺨﻼِع اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‬
‫إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪َ ،‬و اُﻷْﺧَﺮي ﻣِْﻦ َداِﺧٍﻞ َو إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ َﺗْﻤَﻨُﻊ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺨﻠّﯽ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺨﻠّﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺘﺨﻠّﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺑﺘﺤّﺪﺑﻪ‪ .‬آ‪ :‬ﺑﺘﻘﻌﯿﺮه‪ .‬ج‪ :‬ﺑﺘﻘﻌﯿﺮه وﺗﺤﺪﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ +:‬ﺑﺘﻘﻌﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ج‪ :‬ﻓﯿﺘﻌﺬر‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻓﯿﻔﻘﺪ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺘﻨﻌﻘﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪153 :‬‬
‫أﯾْﻀًﺎ رأَس ﻟا َْﻌـُﻀ ِﺪ َﻋِﻦ اﻻﻧ ِْﺨﻼِع ﺛُﱠﻢ ﻻ َﺗَﺰاُل َﺗْﺴـ َﺘْﻌِﺮُض ُﮐﻠﱠَﻤﺎ َأﻣَْﻌَﻨْﺖ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠَﻬـ ِﮥ اﻹﻧ ِْﺴـ ﯿﱠِﮥ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اْﺷـ ﺘَِﻤﺎﻟ َُﻬﺎ اﻟ َْﻮاﻗِﯽ َأْﮐَﺜَﺮ‪َ ،‬و َﻋَﻠﯽ َﻇْﻬِﺮِه َزاﺋَِﺪٌة‬
‫َﮐﺎﻟ ُْﻤَﺜﻠﱠِﺚ َﻗﺎِﻋَﺪﺗُُﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ َو َزاِوَﯾﺘُُﻪ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ َﺣﺘﱠﯽ ﻻ َﯾْﺨَﺘﱠﻞ َﺗَﺴﱡﻄُﺢ اﻟﱠﻈْﻬِﺮ‪ ،‬إْذ ﻟَْﻮ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﻘﺎِﻋَﺪُة إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ ﻟََﺸﺎﻟَِﺖ اﻟ ِْﺠﻠُْﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 101‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َو آﻟََﻤْﺖ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟُﻤَﺼﺎِدَﻣﺎِت‪َ .‬و َﻫِﺬِه اﻟﱠﺰاﺋَِﺪُة ﺑ َِﻤﻨِْﺰﻟَِﮥ اﻟﱢﺴﻨِْﺴـ َﻨِﮥ ﻟ ِﻠِْﻔﻘَْﺮاِت ُﻣْﺨﻠُﻮَﻗٌﮥ ﻟ ِﻠِْﻮَﻗﺎَﯾِﮥ‪َ ،‬و ﺗَُﺴـ ﱠﻤﯽ َﻋﯿَْﺮ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ .‬و ﻧَِﻬﺎَﯾُﮥ اْﺳـ ﺘِْﻌَﺮاِض اﻟ َْﮑﺘِِﻒ ِﻋﻨَْﺪ‬
‫ُﻏْﻀُﺮوٍف َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻬﺎ ُﻣْﺴَﺘِﺪﯾِﺮ اﻟﱠﻄَﺮِف‪َ ،‬و اﺗﱢَﺼﺎﻟ ُُﻪ ﺑ َِﻬﺎ ﻟ ِﻠِْﻌﻠﱠِﮥ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرِة ﻓِﯽ‬
‫َﺳﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﻐَﻀﺎِرﯾِﻒ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣَﻦ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﻌُﻀِﺪ‬
‫َﻋْﻈُﻢ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ ُﺧﻠَِﻖ ُﻣْﺴـ َﺘِﺪﯾﺮًا ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأﺑ َْﻌَﺪ َﻋْﻦ َﻗﺒُﻮِل اﻵَﻓﺎِت‪َ ،‬و َﻃَﺮﻓُُﻪ اَﻷْﻋَﻠﯽ ُﻣَﺤﱠﺪٌب َﯾْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ ﻧُﻘَْﺮِة اﻟ َْﮑﺘِِﻒ ﺑ َِﻤﻔَْﺼٍﻞ َرْﺧٍﻮ‪َ ،‬ﻏﯿِْﺮ َوﺛِﯿٍﻖ ِﺟّﺪًا‪ ،‬وَ‬
‫ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ َرَﺧﺎَوِة َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ َﯾْﻌِﺮُض ﻟَُﻪ اﻟ َْﺨﻠُْﻊ َﮐﺜِﯿﺮًا‪َ .‬و اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ ﻓِﯽ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱠﺮَﺧﺎَوِة َأﻣَْﺮاِن‪َ :‬ﺣﺎـَﺟ ٌﮥ‪َ ،‬و َأَﻣﺎٌن‪َ .‬أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ‪َ ،‬ﻓَﺴـ ﻼَﺳُﮥ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ ِْﺠَﻬـ ﺎِت ُﮐﻠﱢَﻬﺎ‪َ ،‬وَأﱠﻣﺎ اﻷَﻣﺎُن‪َ ،‬ﻓَﻸﱠن اﻟ َْﻌـُﻀ َﺪ َوإْن َﮐﺎَن ُﻣْﺤَﺘﺎﺟًﺎ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠَﻤﱡﮑِﻦ ﻣِْﻦ َﺣَﺮَﮐﺎٍت َﺷﺘﱠﯽ إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺎٍت َﺷﺘﱠﯽ َﻓَﻠﯿَْﺴْﺖ َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎُت َﺗْﮑﺜُُﺮ‬
‫َﻋَﻠﯿِْﻪ َو َﺗـُﺪوُم َﺣﺘﱠﯽ ﯾُـَﺨ ﺎَف اﻧ ِْﻬَﺘﺎُك َأْرﺑ َِﻄﺘِِﻪ‪َ ،‬و َﺗَﺨﱡﻠُﻌَﻬﺎ‪ ،‬ﺑَِﻞ اﻟ َْﻌـُﻀ ُﺪ ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اَﻷْﺣَﻮاِل َﺳﺎِﮐٌﻦ‪َ ،‬و َﺳﺎﺋُِﺮ اﻟ ْـَﯿ ِﺪ ُﻣَﺘَﺤﱢﺮٌك‪َ ،‬و ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ ُأوﺛَِﻘْﺖ َﺳﺎﺋُِﺮ‬
‫َﻣَﻔﺎِﺻﻠَِﻬﺎ »‪َ «1‬أَﺷﱠﺪ ﻣِْﻦ ِإﯾَﺜﺎِق اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪.‬‬
‫َوَﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ َﺗـُﻀ ﱡﻤُﻪ َأْرﺑََﻌُﮥ َأْرﺑ َِﻄٍﮥ »‪َ :«2‬أـَﺣ ُﺪَﻫﺎ ُﻣْﺴـ َﺘْﻌِﺮٌض ِﻏَﺸﺎﺋِﱞﯽ ُﻣِﺤﯿٌﻂ »‪ «3‬ﺑ ِﺎﻟ َْﻤْﻔـَﺼ ِﻞ َﮐَﻤـ ﺎ ﻓِﯽ َﺳـ ﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ‪َ ،‬و ِرﺑَﺎَﻃﺎِن َﻧﺎِزﻻِن ﻣَِﻦ‬
‫اَﻷْﺧَﺮِم‪َ ،‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻣﻔﺎﺻﻠﻬﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻔﺎﺻﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﻣﻔﺎﺻﻞ اﻟﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أرﺑﻄﮥ أرﺑﻌﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺤﯿﻂ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺤﯿﻂ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪154 :‬‬
‫ُﻣْﺴـ َﺘْﻌِﺮُض اﻟﱠﻄَﺮِف َﯾْﺸـ َﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ َﻃَﺮِف اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َأْﻋَﻈُﻢ َو َأْﺻَﻠُﺐ َﯾﻨِْﺰُل َﻣَﻊ َراﺑ ٍِﻊ َﯾﻨِْﺰُل أﯾْﻀًﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰاﺋَِﺪِة »‪ «1‬اﻟ ِْﻤﻨَْﻘﺎِرﯾﱠِﮥ »‪ «2‬ﻓِﯽ َﺣﱟﺰ »‪«3‬‬
‫ُﻣَﻌﱟﺪ ﻟَُﻬَﻤﺎ‪َ ،‬و َﺷـ ْﮑﻠُُﻬَﻤﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌْﺮِض َﻣﺎ ُﻫَﻮ‪ُ ،‬ﺧُﺼﻮﺻًﺎ ِﻋﻨَْﺪ ُﻣَﻤﺎﱢﺳِﻪ اﻟ َْﻌُﻀَﺪ‪َ ،‬و ﻣَِﻦ َﺷْﺄﻧِِﻬَﻤﺎ أْن َﯾْﺴـ َﺘﺒِْﻄَﻨﺎ اﻟ َْﻌُﻀَﺪ َﻓَﯿﺘﱠـِﺼ ﻼ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤﻨُْﻀﻮَدِة َﻋَﻠﯽ‬
‫ﺑَﺎِﻃﻨِِﻪ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻌُﻀُﺪ ُﻣَﻘﱠﻌٌﺮ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ ُﻣَﺤﱠﺪٌب إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ‪ ،‬ﻟ َِﯿُﮑﱠﻦ ﺑ َِﺬﻟ َِﮏ َﻣﺎ ﯾُﻨَْﻀُﺪ »‪َ «4‬ﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ َواﻟ َْﻌَﺼِﺐ َواﻟ ُْﻌُﺮوِق َوﻟ َِﯿُﺠﻮَد َﺗَﺄﺑﱡُﻂ َﻣﺎ َﯾَﺘَﺄﺑ ﱠُﻄُﻪ‬
‫اﻹﻧ َْﺴﺎُن َوﻟ َِﯿُﺠﻮَد إﻗَْﺒﺎُل إْﺣَﺪي اﻟ َْﯿَﺪﯾِْﻦ َﻋَﻠﯽ اُﻷْﺧَﺮي‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ َﻃَﺮُف ﻟا َْﻌُﻀِﺪ اﻟﱠﺴﺎﻓِِﻞ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﻗْﺪ ُرﱢﮐَﺐ َﻋَﻠﯿِْﻪ َزاﺋَِﺪَﺗﺎِن ُﻣَﺘﻼِﺻَﻘَﺘﺎِن َو اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻟ َْﺒﺎِﻃَﻦ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َأْﻃَﻮُل َو َأَدﱡق َو ﻻ َﻣْﻔَﺼَﻞ ﻟََﻬﺎ َﻣَﻊ َﺷْﯽٍء ﺑَْﻞ ِﻫَﯽ‬
‫ِوَﻗﺎَﯾٌﮥ ﻟ َِﻌَﺼٍﺐ َو ُﻋُﺮوٍق َو أﱠﻣﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻟﱠﻈﺎِﻫَﺮ‪َ ،‬ﻓَﯿﺘِﱡﻢ ﺑ َِﻬﺎ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ ﺑ ِﻠُْﻘَﻤٍﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟﱢﺼَﻔِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻧْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ‪َ ،‬و ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ ﻻ َﻣَﺤﺎﻟََﮥ َﺣﱞﺰ ﻓِﯽ َﻃَﺮَﻓْﯽ‬
‫َذﻟ ِـَﮏ اﻟ َْﺤﱢﺰ ﻧُْﻘَﺮَﺗـﺎِن ﻣِْﻦ َﻓْﻮُق إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬و اﻟﱡﻨْﻘَﺮُة اﻹﻧ ِْﺴـ ﯿﱠُﮥ اﻟَﻔْﻮَﻗـﺎﻧِﯿﱠُﮥ ﻣِﻨُْﻬَﻤـ ﺎ ُﻣَﺴﱠﻮاٌة ُﻣَﻤﻠﱠَﺴـ ٌﮥ ﻻ َﺣﺎِﺟَﺰ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ‪َ ،‬و اﻟﱡﻨْﻘَﺮُة‬
‫اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠُﮥ ِﻫَﯽ اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ‪َ ،‬و ﻣﺎ َﯾﻠِﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟﱡﻨْﻘَﺮَة اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠَﮥ َﻏﯿُْﺮ ُﻣَﻤﻠﱠٍﺲ َو ﻻ ُﻣْﺴَﺘِﺪﯾُﺮ اﻟ َْﺤْﻔِﺮ ﺑَْﻞ َﮐﺎﻟ ِْﺠَﺪاِر اﻟ ُْﻤْﺴَﺘِﻘﯿِﻢ َﺣﺘﱠﯽ إَذا َﺗَﺤﱠﺮَك ﻓِﯿِﻪ َزاﺋَِﺪُة‬
‫اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ إﻟَﯽ ﻟا َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َو َوَﺻَﻠْﺖ إﻟَﯿِْﻪ َوَﻗَﻔْﺖ َو َﺳﻨُﻮِرُد ﺑََﯿﺎَن اﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ إﻟَﯿَﻬﺎ َﻋْﻦ َﻗِﺮﯾٍﺐ َو َأﺑ ُْﻘَﺮاُط ﯾَُﺴﱢﻤﯽ َﻫﺎَﺗﯿِْﻦ اﻟﱡﻨْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ َﻋَﺘَﺒَﺘﯿِْﻦ »‪«5‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺰاﺋﺪة‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺰﯾﺎدة‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﻨﻘﺎرﯾﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﻘﺎرﺑﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺧّﺮ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺣّﺰ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﯾﻨﺘﻀﺪ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻨﻀﺪ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﻨﻔﺬ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﺘﺒﺘﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻋﯿﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 102‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪155 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳَﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‬
‫اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ُﺪ ُﻣـَﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣِـَﻦ َﻋْﻈﻤﯿِْﻦ ُﻣَﺘﻼِﺻـ َﻘﯿِْﻦ ُﻃﻮﻟًـﺎ َو ﯾَُﺴـ ﱠﻤَﯿﺎِن اﻟﱠﺰﻧ ْـَﺪﯾِْﻦ‪َ .‬و اﻟ َْﻔْﻮَﻗـﺎﻧِﱡﯽ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اﻹﺑ َْﻬـ ﺎَم ﻣِﻨُْﻬَﻤـ ﺎ َأَدﱡق َو ﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ اﻟﱠﺰﻧ ْـَﺪ اﻷـْﻋَﻠﯽ‪ .‬وَ‬
‫اﻟﱡﺴْﻔﻼـﻧِﱡﯽ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ َﺮ َأْﻏَﻠـُﻆ ﻷﻧﱠُﻪ َﺣﺎﻣٌِﻞ َوﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ اﻟﱠﺰﻧ ْـَﺪ اَﻷْﺳـ َﻔَﻞ‪َ .‬وَﻣﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ َأْن َﺗُﮑﻮَن ﺑ ِِﻪ َﺣَﺮَﮐـ ُﮥ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ َﻋَﻠﯽ اﻻﻟ ْﺘَِﻮاِء‬
‫َواﻻﻧ ْﺒَِﻄﺎِح‪َ .‬و َﻣﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ أْن َﺗُﮑﻮَن ﺑ ِِﻪ َﺣَﺮَﮐُﮥ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ إﻟَﯽ اﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎِض َو اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط‪َ .‬و ُدﻗﱢَﻖ اﻟ َْﻮَﺳُﻂ ﻣِْﻦ ُﮐِﻞ »‪َ «1‬واِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ﻻْﺳﺘِْﻐَﻨﺎﺋِِﻪ‬
‫ﺑ َِﻤﺎ َﯾُﺤﱡﻔُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟَﻐﻠِﯿَﻈـ ِﮥ َﻋِﻦ اﻟ ِْﻐَﻠِﻆ اﻟ ُْﻤﺜِْﻘِﻞ َو ُﻏﻠﱢَﻆ َﻃَﺮَﻓﺎُﻫَﻤﺎ ﻟ َِﺤﺎَﺟﺘِِﻬَﻤﺎ إﻟَﯽ َﮐﺜَْﺮِة َﻧَﺒﺎِت »‪ «2‬اﻟﱠﺮَواﺑ ِِﻂ َﻋﻨُْﻬَﻤﺎ َو »‪ «3‬ﻟ َِﮑﺜَْﺮِة َﻣﺎ َﯾﻠَْﺤُﻘُﻬَﻤﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ ُْﻤـَﺼ ﺎﱠﮐﺎِت َواﻟ ُْﻤَﺼﺎِدَﻣـ ﺎِت اﻟ َْﻌﻨِﯿَﻔـ ِﮥ ِﻋﻨْـَﺪ َﺣَﺮَﮐـ ﺎِت اﻟ َْﻤَﻔﺎـِﺻ ِﻞ َو َﺗَﻌﱢﺮﯾِﻬَﻤﺎ َﻋِﻦ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ َو اﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪َ .‬و اﻟﱠﺰﻧ ْـُﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ ُﻣَﻌﱠﻮٌج َﮐَﺄﻧﱠُﻪ َﯾْﺄُﺧـ ُﺬ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ‬
‫اﻹﻧ ِْﺴـ ﯿﱠِﮥ َو َﯾﻨَْﺤِﺮُف َﯾِﺴـ ﯿﺮًا إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠِﮥ ُﻣﻠَْﺘِﻮﯾًﺎ‪َ .‬واﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ ُﺣْﺴُﻦ اﻻْﺳﺘِْﻌَﺪاِد ﻟ َِﺤَﺮَﮐِﮥ اﻻﻟ ْﺘَِﻮاِء‪َ .‬و اﻟﱠﺰﻧ ُْﺪ اَﻷْﺳَﻔُﻞ ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿٌﻢ إْذ َﮐﺎَن َذﻟ َِﮏ‬
‫َأْﺻَﻠَﺢ ﻟ ِﻼﻧ ْﺒَِﺴﺎِط َواﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎِض‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻣْﻔَﺼِﻞ اْﻟِﻤْﺮَﻓِﻖ‬
‫َو َأﱠﻣﺎ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻠَْﺘﺌُِﻢ ﻣِْﻦ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اَﻷْﻋَﻠﯽ َو َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ َﻣَﻊ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬ﻓﺎﻟﱠﺰﻧ ُْﺪ »‪ «4‬اَﻷْﻋَﻠﯽ ﻓِﯽ َﻃَﺮﻓِِﻪ ﻧُْﻘَﺮٌة »‪ُ «5‬ﻣَﻬﻨَْﺪَﻣٌﮥ‬
‫ﻓِﯿَﻬﺎ ﻟ ُْﻘَﻤـ ٌﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﻄَﺮِف اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‪َ ،‬وَﺗْﺮَﺗﺒُِﻂ ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ .‬و ﺑ ِـَﺪَوَراﻧَِﻬﺎ ﻓِﯽ ﺗِﻠَْﮏ اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة َﺗْﺤـ ُﺪُث اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ُﮥ اﻟ ُْﻤﻨَْﺒِﻄـَﺤ ُﮥ َو اﻟ ُْﻤﻠَْﺘِﻮَﯾـُﮥ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰﻧ ُْﺪ‬
‫اَﻷْﺳَﻔُﻞ َﻓَﻠُﻪ َزاﺋَِﺪَﺗﺎِن ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َﺣﱞﺰ َﺷﺒِﯿٌﻪ ﺑ ِِﮑَﺘﺎﺑَِﮥ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﮑﻞ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻦ ﮐﻞ‪ .‬آ‪ :‬وﺳﻂ ﮐﱢﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻧﺒﺎت‪ .‬ب‪ :‬ﺛﺒﺎت‪ .‬ج‪ :‬ﻧﺒﺎط‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺎﻟﺰﻧﺪ‪ .‬ب‪ :‬واﻟﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﻘﺮة‪ .‬ب‪ :‬ﻧﻘﺮ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪156 :‬‬
‫اﻟﱢﺴﯿِﻦ ﻓِﯽ اﻟ ْﯿُﻮَﻧـﺎﻧِﯿﱠِﮥ »‪َ «1‬وِﻫَﯽ َﻫَﮑَﺬا‪َ C،‬وَﻫـ َﺬا اﻟ َْﺤﱡﺰ ُﻣـَﺤ ﱠﺪُب اﻟﱠﺴْﻄـ ِﺢ اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ َﺗﻘِْﻌﯿِﺮِه ﻟ َِﯿَﺘَﻬﻨْـَﺪَم ﻓِﯽ اﻟ َْﺤﱢﺰ اﻟ ﱠِﺬي َﻋَﻠﯽ َﻃَﺮِف اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ ﻟا ﱠِﺬي ُﻫَﻮ‬
‫ُﻣَﻘﱠﻌٌﺮ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أّن َﺷـ ْﮑَﻞ َﻗْﻌِﺮِه َﺷﺒِﯿٌﻪ ﺑ ُِﺤْﺪﺑَـِﮥ َداﺋَِﺮٍة َﻓِﻤْﻦ َﺗَﻬﻨْـُﺪِم اﻟ َْﺤﱢﺰ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿَْﻦ َزاﺋِـَﺪَﺗِﯽ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ اﻟ َْﺤﱢﺰ‪َ ،‬ﯾﻠَْﺘﺌُِﻢ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ‪َ ،‬ﻓﺈَذا‬
‫َﺗَﺤﱠﺮَك اﻟ َْﺤﱡﺰ ﺑَﯿَْﻦ َزاﺋَِﺪَﺗِﯽ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ اﻟ َْﺤﱢﺰ‪َ ،‬ﯾﻠَْﺘﺌُِﻢ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ »‪َ ،«2‬ﻓﺈَذا َﺗَﺤﱠﺮَك اﻟ َْﺤﱡﺰ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺤﱢﺰ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َو َﺗْﺤُﺖ اﻧ َْﺒَﺴَﻄِﺖ‬
‫اﻟ َْﯿُﺪ‪َ ،‬ﻓﺈَذا اْﻋَﺘَﺮَض اﻟ َْﺤﱡﺰ اﻟ ِْﺠَﺪاِرﱡي ﻣَِﻦ اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة اﻟ َْﺤﺎﺑ َِﺴِﮥ ﻟ ِﱡﻠْﻘَﻤِﮥ َﺣَﺒَﺴـ َﻬﺎ َو َﻣَﻨَﻌَﻬﺎ َﻋْﻦ ِزَﯾﺎَدِة اﻧ ْﺒَِﺴﺎٍط‪َ ،‬ﻓَﻮَﻗَﻒ اﻟ َْﻌُﻀُﺪ َواﻟﱠﺴﺎِﻋُﺪ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ‪َ ،‬وإَذا‬
‫َﺗَﺤﱠﺮَك َأَﺣـ ُﺪ اﻟ َْﺤﱠﺰﯾِْﻦ َﻋَﻠﯽ اﻵَﺧِﺮ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم َو َﻓْﻮُق اﻧ َْﻘَﺒَﻀِﺖ اﻟ ْـَﯿ ُﺪ َﺣﺘﱠﯽ ﯾَُﻤﺎﱠس اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ُﺪ اﻟ َْﻌُﻀَﺪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ َو اﻟ ُْﻘﱠﺪاﻣِِﯽ »‪َ .«3‬و َﻃَﺮَﻓﺎ‬
‫اﻟﱠﺰﻧ َْﺪﯾِْﻦ ﻣِﻦ َأْﺳـ َﻔُﻞ َﯾْﺠَﺘِﻤَﻌﺎِن َﻣﻌًﺎ َﮐَﺸـ ْﯽٍء َواِﺣٍﺪ َوَﺗْﺤُﺪُث ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ ﻧُْﻘَﺮٌة َواِﺳَﻌٌﮥ ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐٌﮥ َأْﮐَﺜُﺮَﻫﺎ ﻓِﯽ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َوَﻣﺎ َﯾْﻔُﻀُﻞ َﻋِﻦ اﻻﻧ ْﺘَِﻘﺎِر َﯾﺒَْﻘﯽ‬
‫ُﻣَﺤﱠﺪﺑًﺎ ُﻣَﻤﻠﱠﺴًﺎ ﻟ َِﯿﺒُْﻌَﺪ َﻋْﻦ َﻣَﻨﺎِل اﻵَﻓﺎِت َو َﯾﻨْﺒُُﺖ »‪َ «5» «4‬ﺧﻠَْﻒ اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َزاﺋَِﺪٌة إﻟَﯽ اﻟﱡﻄﻮِل َﻣﺎ ِﻫَﯽ َو َﺳَﻨَﺘَﮑﻠﱠُﻢ ﻓِﯽ َﻣﻨَْﻔَﻌﺘَِﻬﺎ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺤﺎِدي َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‬
‫اﻟﱡﺮْﺳ ُﻎ ُﻣَﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎٍم َﮐﺜِﯿﺮٍة ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗُﻌﱠﻤُﻪ آَﻓٌﮥ إْن َوَﻗَﻌْﺖ‪َ .‬و ِﻋَﻈﺎُم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َﺳـ ﺒَْﻌٌﮥ َو َواِﺣٌﺪ َزاﺋٌِﺪ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺴﺒَْﻌُﮥ اَﻷْﺻـ ﻠِﯿﱠُﮥ َﻓِﻬَﯽ ﻓِﯽ ـَﺻ ﱠﻔﯿِْﻦ‪َ :‬ﺻﱞﻒ َﯾﻠِﯽ‬
‫اﻟﱠﺴﺎِﻋـ َﺪ َوِﻋَﻈﺎُﻣُﻪ َﺛﻼَﺛٌﮥ‪ ،‬ﻷﻧﱠُﻪ َﯾﻠِﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋَﺪ َﻓَﮑﺎَن َﯾِﺠُﺐ َأْن َﯾُﮑﻮَن َأَدﱠق‪َ .‬و ِﻋَﻈﺎُم اﻟﱠﺼﱢﻒ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َأْرﺑََﻌٌﮥ ﻷﻧﱠُﻪ َﯾﻠِﯽ اﻟ ُْﻤْﺸَﻂ َو اَﻷَﺻﺎﺑ َِﻊ‪َ ،‬ﻓَﮑﺎَن َﯾِﺠُﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 103‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َأْن َﯾُﮑﻮَن َأْﻋَﺮَض َو َﻗْﺪ ُدﱢرَﺟِﺖ اﻟ ِْﻌَﻈﺎُم اﻟﺜﱠﻼﺛَُﮥ َﻓُﺮُؤوُﺳَﻬﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋَﺪ َأَدﱡق َو َأَﺷﱡﺪ َﺗَﻬﻨُْﺪﻣًﺎ َواﺗﱢَﺼﺎﻟًﺎ َو ُرُؤوُﺳَﻬﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻟﱠﺼَﻒ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺑﺎﻟﯿﻮﻧﺎﻧﯿﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ اﻟﯿﻮﻧﺎﻧﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬ﻓﺎذا ﺗﺤﺮك اﻟﺤﺰ ﺑﯿﻦ زاﺋﺪﺗﯽ اﻟﺰﻧﺪ اﻷﺳﻔﻞ ﻓﯽ ذﻟﮏ اﻟﺤّﺰ ﯾﻠﺘﺌﻢ ﻣﻔﺼﻞ اﻟﻤﺮﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬اﻟﻘﺪاﻣﯽ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻘﺪام‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻨﺒﺖ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺜﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ +:‬ﻣِْﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪157 :‬‬
‫اﻵـَﺧَﺮ َأْﻋَﺮُض َو َأَﻗﱡﻞ َﺗَﻬﻨْـُﺪﻣًﺎ َو اﺗﱢَﺼﺎﻟًﺎ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻣُِﻦ َﻓَﻠﯿَْﺲ ﻣِﱠﻤﺎ ﯾَُﻘﱢﻮُم ـَﺻ ﱠﻔِﯽ »‪ «1‬اﻟﱡﺮْﺳِﻎ ﺑَْﻞ ُﺧﻠَِﻖ ﻟ ِِﻮَﻗﺎَﯾِﮥ َﻋـَﺼ َﺒٍﮥ »‪َ «2‬ﯾﻠِﯽ »‪ «3‬اﻟ َْﮑﱠﻒ‪َ .‬و‬
‫س ِﻋَﻈﺎﻣِِﻪ َﻓَﯿْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة اﻟ ﱠﺘِﯽ َذَﮐْﺮَﻧﺎَﻫﺎ ﻓِﯽ َﻃَﺮَﻓْﯽ‬
‫اﻟﱠﺼﱡﻒ اﻟﱡﺜﻼﺛِﱡﯽ َﯾْﺤُﺼُﻞ ﻟَُﻪ َﻃَﺮٌف ﻣِِﻦ اْﺟﺘَِﻤﺎِع ُرُؤو ِ‬
‫اﻟﱠﺰﻧ َْﺪﯾِْﻦ َﻓَﯿْﺤُﺪُث ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط َو اﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎِض‪َ .‬و اﻟﱠﺰاﺋَِﺪُة اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرُة‬
‫ﻓِﯽ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َﺗْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ ﻧُْﻘَﺮٍة ﻓِﯽ ِﻋَﻈﺎِم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َﺗﻠِﯿَﻬﺎ َﻓَﯿُﮑﻮُن ﺑ ِِﻪ َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻻﻟ ْﺘَِﻮاِء َو اﻻﻧ ْﺒَِﻄﺎِح‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ واْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ُﻣْﺸِﻂ اْﻟَﮑِﻒ‬
‫َو ُﻣْﺸـ ُﻂ اﻟ َْﮑﱢﻒ أﯾْﻀًﺎ ُﻣَﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎٍم َﮐﺜِﯿَﺮٍة »‪ «4‬ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗُﻌﱠﻤُﻪ آَﻓٌﮥ إْن َوَﻗَﻌْﺖ‪َ ،‬و ﻟ ِﯿُْﻤِﮑَﻦ ﺑ َِﻬﺎ َﺗْﻘِﻌﯿُﺮ اﻟ َْﮑﱢﻒ ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ َﻋَﻠﯽ َأْﺣَﺠﺎٍم ُﻣْﺴـ َﺘِﺪﯾَﺮاٍت‬
‫»‪َ ،«5‬و ﻟ ِﯿُْﻤِﮑَﻦ َﺿﺒُْﻂ اﻟﱠﺴﯿﱠﺎﻻِت‪َ .‬و َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻌَﻈﺎُم »‪ُ «6‬ﻣَﻮﺛﱠَﻘُﮥ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ َﻣْﺸُﺪوٌد ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ ﺑ َِﺒْﻌٍﺾ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗَﺘَﺸﺘﱠَﺖ »‪َ «7‬ﻓَﯿْﻀُﻌَﻒ اﻟ َْﮑُﻒ »‪ «8‬ﻟ َِﻤﺎ َﯾْﺤِﻮﯾِﻪ‪ ،‬وَ‬
‫َﯾْﺤﺒُِﺴُﻪ َﺣﺘﱠﯽ ﻟَْﻮ ُﮐِﺸـ َﻄُﺖ ِﺟﻠَْﺪُة اﻟ َْﮑﱢﻒ ﻟَُﻮِﺟَﺪْت َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻌَﻈﺎُم َﮐﺄﻧﱠَﻬﺎ »‪ُ «9‬ﻣﺘﱠـِﺼ َﻠٌﮥ َﺗﺒُْﻌُﺪ ﻓُُﺼﻮﻟ َُﻬﺎ َﻋِﻦ اﻟ ِْﺤﱢﺲ‪َ ،‬وَﻣَﻊ َذﻟ َِﮏ َﻓﺈﱠن اﻟﱡﺮﺑ َُﻂ َﯾُﺸﱡﺪ ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ‬
‫إﻟَﯽ ﺑَْﻌٍﺾ َﺷـ ّﺪًا َوﺛِﯿﻘـًﺎ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن ﻓِﯿَﻬـ ﺎ ُﻣَﻄﺎَوَﻋـ ًﮥ ﻟ َِﯿِﺴـ ﯿِﺮ اﻧ ِْﻘـَﺒ ﺎٍض ﯾَُﺆﱠدي إﻟَﯽ َﺗﻘِْﻌﯿِﺮ ﺑَـﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﮑﱢﻒ‪َ .‬و ِﻋَﻈﺎُم اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ »‪َ «10‬أْرﺑََﻌـ ٌﮥ ﻷﻧﱠَﻬﺎ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ »‪«11‬‬
‫ﺑ َِﺄَﺻﺎﺑ َِﻊ َأْرﺑََﻌٍﮥ‪َ ،‬وِﻫَﯽ ُﻣَﺘَﻘﺎِرﺑٌَﮥ ﻣَِﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺻﱠﻔْﯽ‪ .‬ط‪ :‬ﺻّﻒ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﺼﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻋﺼﺐ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺄﺗﯽ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﯾﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﮐﺜﯿﺮة‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﻣﺴﺘﺪﯾﺮات‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺴﺘﺪﯾﺮات‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ +:‬ﮐﻠّﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﺸّﺘﺖ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺘﺸّﺘﺖ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ :‬ﺿﺒﻂ اﻟﮑﻒ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻨﺪ ﺿﺒﻂ اﻟﮑﻒ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ب‪ -:‬ﮐﺄﻧّﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺸﻂ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺸﻂ اﻟﮑّﻒ‪.‬‬
‫)‪ (11‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗّﺘﺼﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﯾّﺘﺼﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﻣّﺘﺼﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪158 :‬‬
‫اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اﻟﱡﺮْﺳَﻎ ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ اﺗﱢَﺼﺎﻟ َُﻬﺎ ﺑ ِِﻌَﻈﺎٍم َﮐﺎﻟ ُْﻤﻠَْﺘـِﺼ َﻘِﮥ اﻟ ُْﻤﺘﱠـِﺼ َﻠِﮥ َوَﺗﻨَْﻔِﺮُج »‪َ «1‬ﯾِﺴـ ﯿﺮًا ﻓِﯽ ِﺟَﻬِﮥ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ اﺗﱢَﺼﺎﻟ َُﻬﺎ ﺑ ِِﻌَﻈﺎٍم ُﻣﻨَْﻔِﺮَﺟٍﮥ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 104‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ُﻣَﺘَﺒﺎﯾَِﻨـٍﮥ‪َ ،‬و َﻗـْﺪ ﻗُﱢﻌَﺮْت ﻣِْﻦ ﺑَﺎِﻃٍﻦ ﻟ َِﻤﺎ َﻋَﺮﻓَْﺘُﻪ‪َ .‬و َﻣﻔَْﺼُﻞ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َﻣَﻊ اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ َﯾﻠَْﺘﺌُِﻢ ﺑ ِﻨَُﻘٍﺮ ﻓِﯽ َأْﻃَﺮاِف ِﻋَﻈﺎِم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪َ ،‬ﯾْﺪُﺧﻠَُﻬﺎ ﻟ َُﻘٌﻢ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎِم اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ َﻗْﺪ‬
‫ُأﻟ ْﺒَِﺴْﺖ َﻏَﻀﺎِرﯾَﻒ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اَﻷَﺻﺎِﺑِﻊ‬
‫اَﻷَﺻﺎﺑ ُِﻊ آﻻٌت ﺗُِﻌﯿُﻦ ﻓِﯽ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ َﻋَﻠﯽ اﻷْﺷـ َﯿﺎِء َو ﻟَْﻢ ﺗُْﺨَﻠْﻖ ﻟَْﺤِﻤﯿﱠًﮥ َﺧﺎﻟ ِـَﯿ ًﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم‪َ ،‬و إْن َﮐﺎَن َﻗْﺪ ﯾُْﻤِﮑُﻦ َﻣَﻊ َذﻟ َِﮏ اْﺧﺘِﻼُف اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت َﮐَﻤﺎ‬
‫ﻟ َِﮑﺜِﯿٍﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺪوِد َواﻟﱠﺴَﻤِﮏ إﻣَْﮑﺎﻧًﺎ َواِﻫﯿًﺎ‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗُﮑﻮَن َأﻓَْﻌﺎﻟ َُﻬﺎ َواِﻫَﯿًﮥ َو َأْﺿـ َﻌَﻒ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾُﮑﻮُن ﻟ ِﻠُْﻤْﺮَﺗِﻌِﺸـ ﯿَﻦ‪َ .‬و ﻟَْﻢ ﺗُْﺨَﻠْﻖ ﻣِْﻦ َﻋْﻈٍﻢ َواِﺣٍﺪ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ‬
‫َﺗُﮑﻮَن َأﻓَْﻌﺎﻟ َُﻬﺎ ُﻣَﺘَﻌﱢﺴَﺮًة َﮐَﻤﺎ َﯾْﻌِﺮُض ﻟ ِﻠَْﻤْﮑُﺰوِزﯾَﻦ‪َ .‬و اﻗْﺘُـِﺼ َﺮ َﻋَﻠﯽ ِﻋَﻈﺎٍم َﺛﻼَﺛـٍﮥ ﻷﻧﱠُﻪ إْن ِزﯾـَﺪ ﻓِﯽ َﻋـ َﺪِدَﻫﺎ َو أَﻓﺎَد َذﻟ َِﮏ ِزَﯾﺎَدَة َﻋـ َﺪِد َﺣَﺮَﮐﺎٍت ﻟََﻬﺎ‬
‫َأْوَرَث ﻻ َﻣَﺤﺎﻟَـَﮥ َوْﻫﻨًﺎ َو ـَﺿ ْﻌﻔًﺎ ﻓِﯽ ـَﺿ ﺒِْﻂ َﻣﺎ ﯾُْﺤَﺘﺎُج ﻓِﯽ ـَﺿ ﺒِْﻄِﻪ إﻟَﯽ ِزَﯾﺎَدِة َوَﺛﺎَﻗـٍﮥ‪َ ،‬وَﮐَﺬﻟ َِﮏ ﻟَْﻮ ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻣِْﻦ َأَﻗﱠﻞ ﻣِْﻦ َﺛﻼَﺛٍﮥ‪ ،‬ﻣِﺜُْﻞ أْن ﺗُْﺨَﻠَﻖ ﻣِْﻦ‬
‫َﻋْﻈَﻤﯿِْﻦ‪َ ،‬ﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗـُﮥ َﺗْﺰَداُد َواﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎُت ﺗُﻨَْﻘُﺺ َﻋِﻦ اﻟ ِْﮑَﻔﺎَﯾـِﮥ‪َ ،‬وَﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠـَﺼ ﱡﺮِف اﻟ ُْﻤَﺘَﻔﻨﱢِﻦ »‪ «2‬ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت اﻟ ُْﻤْﺨَﺘﻠَِﻔِﮥ َأَﻣﱠﺲ‬
‫ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮﺛَﺎَﻗِﮥ اﻟ ُْﻤَﺠﺎِوَزِة ﻟ ِﻠَْﺤﱢﺪ‪َ .‬و ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎٍم َﻗَﻮاِﻋُﺪَﻫﺎ َأْﻋَﺮُض َو ُرُؤوُﺳـ َﻬﺎ َأَدﱡق‪َ ،‬و اﻟﱡﺴﻔْﻼﻧِﯿﱠُﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ َأْﻋَﻈُﻢ َﻋَﻠﯽ اﻟﺘﱠْﺪِرﯾِﺞ َﺣﺘﱠﯽ إﱠن َأَدﱠق‬
‫َﻣـ ﺎ ﻓِﯿَﻬـ ﺎ َأْﻃَﺮاُف اَﻷَﻧﺎﻣِِﻞ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ﻟ َِﺘْﺤُﺴَﻦ ﻧِْﺴـ َﺒُﮥ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺤﺎﻣِِﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﺤُﻤﻮِل‪َ .‬وُﺧﻠَِﻖ ِﻋَﻈﺎُﻣَﻬﺎ ُﻣْﺴـ َﺘِﺪﯾَﺮًة ﻟ َِﺘَﻮﻗﱢﯽ اﻵَﻓﺎِت‪َ .‬وُﺻـ ﻠَِﺒْﺖ َوُأْﻋـِﺪَﻣِﺖ‬
‫اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾَﻒ َواﻟ ُْﻤﱠﺦ ﻟ َِﺘُﮑﻮَن َأﻗَْﻮي َﻋَﻠﯽ اﻟﺜﱠَﺒﺎِت ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت َوﻓِﯽ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ َو اﻟ َْﺠﱢﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺗﻨﻔﺮج‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺘﻔﺮج‪ .‬آ‪ :‬ﯾﻨﻔﺮج‪ .‬ج‪ :‬ﯾﺘﻔﺮج‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﻔّﻨﻦ‪ .‬ب اﻟﻤﺘﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪159 :‬‬
‫َوُﺧﻠَِﻘْﺖ ُﻣَﻘﱠﻌَﺮَة اﻟ َْﺒﺎِﻃِﻦ ُﻣَﺤﱠﺪﺑَـَﮥ اﻟﱠﻈﺎِﻫِﺮ ﻟ َِﯿُﺠﻮَد ـَﺿ ﺒُْﻄَﻬﺎ ﻟ َِﻤﺎ َﺗْﻘﺒُِﺾ َﻋَﻠﯿِْﻪ َوَدﻟ ُْﮑَﻬﺎ َوَﻏْﻤُﺰَﻫﺎ ﻟ َِﻤﺎ َﺗـْﺪﻟ ُُﮑُﻪ َو َﺗْﻐِﻤُﺰُه َو ﻟَْﻢ ﯾُْﺠَﻌْﻞ ﻟ َِﺒْﻌـِﻀ َﻬﺎ ِﻋﻨَْﺪ ﺑَْﻌٍﺾ‬
‫َﺗﻘِْﻌﯿٌﺮ َو »‪َ «1‬ﺗْﺤِﺪﯾٌﺐ »‪ «2‬ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ اﺗﱢَﺼﺎﻟ َُﻬﺎ َﮐﺎﻟﱠﺸْﯽ ِء اﻟ َْﻮاِﺣـ ِﺪ إَذا اْﺣﺘِﯿـَﺞ إﻟَﯽ أْن َﯾْﺤُﺼَﻞ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ َﻋْﻈٍﻢ َواِﺣـ ٍﺪ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ ﻟ ِﺄْﻃَﺮاِف اﻟ َْﺨﺎِرَﺟِﮥ‬
‫ﻣِﻨَْﻬﺎ َﮐﺎِﻹﺑ َْﻬﺎِم َو اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ َﺗْﺤِﺪﯾٌﺐ ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﻨَْﺒِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻻ َﺗﻠَْﻘﺎَﻫﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ إْﺻَﺒٌﻊ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ﻟ ُِﺠْﻤَﻠﺘَِﻬﺎ ِﻋﻨَْﺪ اﻻﻧ ِْﻀَﻤﺎِم َﺷﺒِﯿُﻪ َﻫﯿَْﺌِﮥ اﻻْﺳﺘَِﺪاَرِة اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗِﻘﯽ اﻵَﻓﺎِت‬
‫َو ُﺟِﻌَﻞ ﺑَﺎِﻃﻨَُﻬﺎ ﻟَْﺤِﻤّﯿًﺎ ﻟ َِﯿْﺪَﻋَﻤَﻬﺎ َوَﺗَﺘَﻄﺎَﻣَﻦ َﺗْﺤَﺖ اﻟ ُْﻤﻼﻗَِﯿﺎِت ﺑ ِﺎﻟ َْﻘﺒِْﺾ َوﻟَْﻢ ﺗُْﺠَﻌْﻞ َﮐَﺬﻟ َِﮏ ﻣِْﻦ َﺧﺎِرٍج ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗﺜُْﻘَﻞ‪َ ،‬وﻟ َِﯿُﮑﻮَن »‪ «3‬اﻟ َْﺠِﻤﯿُﻊ »‪ِ «4‬ﺳﻼﺣًﺎ‬
‫ُﻣﻮِﺟﻌـًﺎ‪َ .‬وُوﻓﱢَﺮْت ﻟ ُُﺤﻮُم اَﻷَﻧﺎﻣِـِﻞ ﻟ َِﺘَﺘَﻬﻨْـَﺪَم َﺟﯿﱢﺪًا ِﻋﻨْـَﺪ اﻻﻟ ْﺘَِﻘﺎِء َﮐﺎﻟ ُْﻤﻼِﺻِﻖ »‪َ .«5‬وُﺟِﻌَﻠِﺖ اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ َأْﻃَﻮَل َﻣَﻔﺎِﺻَﻞ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ْﺒِﻨْـِﺼ ُﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَـُﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ‬
‫اﻟ ِْﺨﻨِْﺼُﺮ‪َ ،‬ﺣﺘﱠﯽ َﺗْﺴَﺘِﻮَي َأْﻃَﺮاﻓَُﻬﺎ ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ َوﻻ َﯾﺒَْﻘﯽ ﻓُْﺮَﺟٌﮥ‪َ ،‬وَﻣَﻊ َذﻟ َِﮏ ﻟََﺘَﺘَﻘﱠﻌُﺮ اَﻷَﺻﺎﺑ ُِﻊ اَﻷْرﺑََﻌُﮥ وَ اﻟﱠﺮاَﺣُﮥ »‪َ «6‬ﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻤْﻘﺒُﻮِض َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻟُﻤْﺴَﺘِﺪﯾِﺮ‪،‬‬
‫َواﻹﺑ َْﻬـ ﺎُم ِﻋـ ْﺪٌل ﻟ َِﺠِﻤﯿِﻊ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ اَﻷْرﺑََﻌـ ِﮥ َوﻟَْﻮ ُوِﺿَﻊ ﻓِﯽ َﻏﯿِْﺮ َﻣْﻮـِﺿ ِﻌِﻪ ﻟََﺒَﻄَﻠْﺖ َﻣﻨَْﻔَﻌﺘُُﻪ‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ ﻷﻧﱠُﻪ »‪ «7‬ﻟَْﻮ ُوِﺿَﻊ ﻓِﯽ ﺑَﺎِﻃﻦ اﻟﱠﺮاـَﺣ ِﮥ َﻋـ ِﺪَﻣَﻨﺎ َأْﮐَﺜُﺮ‬
‫اﻷﻓَْﻌﺎِل اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟَﻨﺎ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮاَﺣـ ِﮥ َو ﻟَْﻮ ُوِﺿَﻊ إﻟَﯽ َﺟﺎﻧِِﺐ اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ ﻟََﻤﺎ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﯿَﺪاِن ُﮐﱡﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ُﻣْﻘﺒَِﻠًﮥ َﻋَﻠﯽ اُﻷْﺧَﺮي ﻓِﯿَﻤﺎ َﯾْﺠَﺘِﻤَﻌﺎِن َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ‬
‫»‪َ «8‬ﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ ،‬وَأﺑ َْﻌُﺪ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا أﱠن ﻟَْﻮ ُوِﺿَﻊ ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ َو ﻟَْﻢ ﯾُْﺮﺑَِﻂ اﻹﺑ َْﻬﺎُم ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤْﺸِﻂ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾـِﻀ ﯿَﻖ اﻟ ْﺒُْﻌُﺪ ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ َو ﺑَﯿَْﻦ َﺳﺎﺋِِﺮ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‪َ ،‬ﻓﺈَذا اْﺷـ َﺘَﻤَﻠِﺖ اﻷْرﺑَُﻊ‬
‫ﻣِْﻦ ِﺟَﻬٍﮥ َﻋَﻠﯽ َﺷْﯽٍء َو َﻗﺎَوَﻣَﻬﺎ اﻹﺑ َْﻬﺎُم ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧٍِﺐ آَﺧَﺮ َأﻣَْﮑَﻦ َأْن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬و‪ .‬ب‪ :‬أو‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻘﻌﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺪﯾﺐ‪ .‬آ‪ :‬ﺗﻘّﻌﺮ‪ ،‬ﺗﺤّﺪب‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﮑﻮن‪ .‬ب‪ :‬ﯾﮑﻮن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ :‬اﻟﺠﻤﯿﻊ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟُﺠْﻤﻊ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﺘﻼﺻﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺎﻟﻤﻼﺻﻖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﺻﺎﺑﻊ اﻷرﺑﻌﮥ و اﻟﺮاﺣﮥ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺮاﺣﮥ و اﻷﺻﺎﺑﻊ اﻷرﺑﻊ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 105‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻷﻧﻪ‪ .‬ط‪ :‬أﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ :‬ﻋﻠﯽ اﻟﻤﻘﺒﻮض‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﺾ‪ .‬آ‪ :‬ﻋﻨﺪ اﻟﻘﺒﺾ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪160 :‬‬
‫َﯾْﺸـ َﺘِﻤَﻞ اﻟ َْﮑﱡﻒ َﻋَﻠﯽ َﺷـ ْﯽٍء َﻋِﻈﯿٍﻢ‪ .‬وَ اﻹﺑ َْﻬـ ﺎُم ﻣِْﻦ َوْﺟٍﻪ آَﺧَﺮ َﮐﺎﻟﱢﺼَﻤـ ﺎِم »‪َ «1‬ﻋَﻠﯽ َﻣـ ﺎ َﯾْﻘﺒُِﺾ َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻟ ْـَﮑ ﱡﻒ َو ﯾُْﺨِﻔﯿِﻪ‪َ .‬و اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ُﺮ َو اﻟ ْﺒِﻨْـِﺼ ُﺮ »‪«2‬‬
‫َﮐﺎﻟ ِْﻐَﻄﺎِء ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ‪َ .‬و ُوـِﺻ َﻠْﺖ ُﺳـ ﻼﻣِﯿﱠﺎُت اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ ُﮐﻠﱢَﻬﺎ ﺑ ُِﺤُﺮوٍف َو ﻧَُﻘٍﺮ ُﻣَﺘَﺪاِﺧَﻠـٍﮥ ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ ُرُﻃﻮﺑٌَﮥ ﻟَِﺰَﺟٌﮥ‪َ ،‬و َﯾْﺸـ َﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ َﻣَﻔﺎِﺻـ ﻠَِﻬﺎ َأْرﺑ َِﻄٌﮥ َﻗِﻮﯾﱠٌﮥ َو‬
‫َﺗَﺘﻼَﻗﯽ ﺑ َِﺄْﻏِﺸَﯿٍﮥ ُﻏْﻀُﺮوﻓِﯿﱠٍﮥ‪َ ،‬و َﯾْﺤُﺸﻮ اﻟُﻔَﺮَج ﻓِﯽ َﻣَﻔﺎِﺻﻠَِﻬﺎ ﻟ ِِﺰَﯾﺎَدِة اﻻْﺳﺘِﯿَﺜﺎِق ِﻋَﻈﺎٌم ِﺻَﻐﺎٌر ﺗَُﺴﱠﻤﯽ ِﺳْﻤِﺴَﻤﺎﻧِﯿﱠًﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱡﻈُﻔِﺮ‬
‫اﻟﱡﻈُﻔُﺮ ُﺧﻠَِﻖ ﻟ َِﻤَﻨﺎﻓَِﻊ َأْرﺑٍَﻊ‪ِ :‬إْﺣـ َﺪاَﻫﺎ »‪ «3‬ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َﺳـ َﻨﺪًا ﻟ َِﻸﻧ ُْﻤَﻠـِﮥ َﻓﻼ َﺗِﻬُﻦ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﱠﺸﱢﺪ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺸْﯽ ِء َواﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ‪ :‬ﻟ َِﯿَﺘَﻤﱠﮑَﻦ ﺑ َِﻬﺎ اﻹْﺻـ َﺒُﻊ ﻣِْﻦ ﻟَْﻘِﻂ اﻷْﺷـ َﯿﺎِء‬
‫اﻟﱠﺼِﻐﯿَﺮِة‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜـُﮥ‪ :‬ﻟ َِﯿَﺘَﻤﱠﮑَﻦ ﺑ َِﻬـ ﺎ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠﻨِْﻘـَﯿ ِﮥ واﻟ ْـَﺤ ﱢﮏ‪ ،‬واﻟﱠﺮاﺑ َِﻌـ ُﮥ‪ :‬ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ِﺳـ ﻼﺣًﺎ ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ اﻷْوﻗـﺎِت‪َ .‬واﻟﺜﱠﻼﺛَـُﮥ اُﻷَوُل »‪َ «4‬أْوﻟَﯽ ﺑ َِﻨـْﻮِع اﻟﻨﱠﺎِس‪،‬‬
‫َواﻟﱠﺮاﺑ َِﻌـ ُﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﯿَﻮاَﻧـﺎِت اﻷُـْﺧَﺮي‪َ .‬و ُﺧﻠَِﻖ اﻟﱡﻈُﻔُﺮ ُﻣْﺴـ َﺘِﺪﯾَﺮ اﻟﱠﻄَﺮِف ﻟ َِﻤـ ﺎ ﯾُْﻌَﺮُف‪َ .‬وُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈـ ﺎٍم ﻟَﯿﱢَﻨـٍﮥ ﻟ َِﺘَﺘَﻄﺎَﻣَﻦ َﺗْﺤَﺖ َﻣﺎ ﯾَُﺼﺎﱡﮐَﻬﺎ َﻓﻼ َﺗﻨْـَﺼ ِﺪُع‪.‬‬
‫َوُﺧﻠَِﻘْﺖ َداﺋَِﻤَﮥ اﻟﱡﻨُﺸﻮِء إذ َﮐﺎَﻧْﺖ َﺗْﻌِﺮُض ﻟ ِﻼﻧ ِْﺤَﮑﺎِك »‪َ «5‬و اﻻﻧ ِْﺠَﺮاِد‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ واْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎم اْﻟَﻌﺎَﻧِﮥ‬
‫إﱠن ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ َﻋْﻈَﻤﯿِْﻦ‪ ،‬ﯾُْﻤَﻨًﮥ َوﯾُْﺴَﺮًة َﯾﺘﱠِﺼﻼِن ﻓِﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ ﺑ َِﻤْﻔَﺼٍﻞ ُﻣَﻮﺛﱠٍﻖ‪َ ،‬وُﻫَﻤﺎ َﮐﺎَﻷَﺳﺎِس ﻟ َِﺠِﻤﯿِﻊ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم اﻟ َْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﯿﱠِﮥ َو اﻟ َْﺤﺎﻣُِﻞ اﻟﻨﱠﺎﻗُِﻞ ﻟ ِﻠﱡﺴْﻔﻼﻧِﯿﱠِﮥ‪،‬‬
‫َوُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﮐﺎﻟﱢﺼَﻤﺎم‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎﻟﱢﻀﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ (2‬آ‪ -:‬و اﻟﺒﻨﺼﺮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ج‪ +:‬اﺣﺪاﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻷول‪ .‬ب‪ :‬اﻷوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻤﻌﺮض اﻻﻧﺤﮑﺎك‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻌﺮض ﻟﻼﻧﺤﮑﺎك‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪161 :‬‬
‫َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َأْرﺑََﻌِﮥ َأْﺟَﺰاٍء‪َ :‬ﻓﺎﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱠﯽ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﺤْﺮَﻗَﻔَﮥ‪َ ،‬وَﻋْﻈَﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة َواﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اﻟُﻘﱠﺪاَم ﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﻋْﻈَﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪َ ،‬و اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ‬
‫س اﻟ َْﻔِﺨِﺬ اﻟ ُْﻤَﺤﱠﺪُب‪،‬‬ ‫اﻟ َْﺨﻠَْﻒ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﻋْﻈَﻢ اﻟ َْﻮِرِك‪َ ،‬و اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اَﻷْﺳَﻔَﻞ اﻹﻧ ِْﺴَﯽ »‪ «1‬ﯾَُﺴﱠﻤﯽ ُﺣﱠﻖ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪ ،‬ﻷﱠن ﻓِﯿِﻪ اﻟﺘﱠْﻘِﻌﯿَﺮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯿِﻪ َرْأ ُ‬
‫َوَﻗْﺪ ُوِﺿَﻊ َﻋَﻠﯽ َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َأْﻋَﻀﺎٌء َﺷِﺮﯾَﻔٌﮥ ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧِﮥ َو اﻟﱠﺮِﺣِﻢ‪ ،‬وَ َأْوِﻋَﯿِﮥ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺬْﮐَﺮاِن‪َ ،‬واﻟ َْﻤْﻘَﻌَﺪِة َو اﻟﱡﺴْﺮِم‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن َﮐﻼٌم ُﻣْﺠَﻤٌﻞ ِﻓﯽ َﻣْﻨَﻔَﻌِﮥ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‬
‫ُﺟْﻤَﻠُﮥ اﻟ َْﮑﻼِم ﻓِﯽ َﻣﻨَْﻔَﻌِﮥ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‪َ ،‬أﱠن َﻣﻨَْﻔَﻌَﺘَﻬﺎ ﻓِﯽ َﺷﯿَْﺌﯿِْﻦ‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ اﻟﺜﱠَﺒﺎُت َو اﻟ ِْﻘَﻮاُم َو َذﻟ َِﮏ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘَﺪِم‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ اﻻﻧ ْﺘَِﻘﺎُل ُﻣْﺴَﺘِﻮﯾًﺎ َو َﺻﺎِﻋﺪًا َو َﻧﺎِزﻟًﺎ‪،‬‬
‫َو َذﻟ َِﮏ ﺑ ِﺎﻟ َْﻔِﺨـ ِﺬ َو اﻟﱠﺴﺎِق‪َ ،‬و إَذا َأَﺻﺎَب اﻟ َْﻘـ َﺪَم آَﻓـٌﮥ َﻋُﺴـ َﺮ اﻟ ِْﻘَﻮاُم َو اﻟﺜﱠَﺒﺎُت ُدوَن اﻻﻧ ْﺘَِﻘﺎِل إﻟ ﱠﺎ ﺑ ِِﻤْﻘـَﺪاِر َﻣﺎ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯿِْﻪ اﻻﻧ ْﺘَِﻘﺎُل ﻣِْﻦ َﻓْﻀِﻞ َﺛَﺒﺎٍت‪،‬‬
‫َﯾُﮑﻮُن ﻹْﺣَﺪي اﻟﱢﺮْﺟَﻠﯿِْﻦ‪َ ،‬و إَذا َأَﺻﺎَب َﻋَﻀَﻞ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َو اﻟﱠﺴﺎِق آَﻓٌﮥ َﺳُﻬَﻞ اﻟﺜﱠَﺒﺎُت َو َﻋُﺴَﺮ اﻻﻧ ْﺘَِﻘﺎُل‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِﺑُﻊ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋْﻈِﻢ اْﻟَﻔِﺨِﺬ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 106‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َو أﱠوُل ِﻋَﻈـ ﺎِم اﻟﱢﺮْﺟـ ِﻞ اﻟ َْﻔِﺨـ ُﺬ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َأْﻋَﻈُﻢ َﻋْﻈٍﻢ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن ﻷـﻧﱠُﻪ َﺣﺎﻣِـٌﻞ ﻟ َِﻤـ ﺎ َﻓْﻮَﻗُﻪ َﻧﺎﻗِـٌﻞ ﻟ َِﻤﺎ َﺗْﺤَﺘُﻪ‪َ ،‬و ﻗُﺒﱢَﺐ َﻃَﺮﻓُُﻪ اﻟ َْﻌﺎﻟ ِﯽ »‪ «2‬ﻟ َِﯿَﺘَﻬﻨْـَﺪَم ﻓِﯽ ُﺣﱢﻖ‬
‫اﻟ َْﻮِرِك‪َ ،‬و ُﻫَﻮ ُﻣَﺤﱠﺪٌب إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َو ﻗُﱠﺪاُم »‪ُ ،«3‬ﻣَﻘﱠﺼٌﻊ ُﻣَﻘﱠﻌٌﺮ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ َو َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ ﻟَْﻮ ُوِﺿَﻊ َﻋَﻠﯽ اْﺳﺘَِﻘﺎَﻣٍﮥ َو ُﻣَﻮاَزاٍة ﻟ ِﻠُْﺤﱢﻖ ﻟََﺤَﺪَث َﻧْﻮٌع‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔَﺤِﺞ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ َﯾْﻌِﺮُض ﻟ َِﻤْﻦ ِﺧﻠَْﻘﺘُُﻪ ﺗِﻠَْﮏ َو ﻟَْﻢ َﺗْﺤُﺴْﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ -:‬اﻹﻧﺴﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺎﻟﯽ‪ .‬ط‪ :‬اﻷﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬و ﻗُّﺪام‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪162 :‬‬
‫ِوَﻗﺎَﯾﺘُُﻪ ﻟ ِﻠَْﻌَﻀِﻞ اﻟ ِْﮑَﺒﺎِر َو اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َواﻟ ُْﻌُﺮوِق‪َ ،‬و ﻟَْﻢ َﯾْﺤُﺪْث ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ َﺷْﯽٌء ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿٌﻢ‪َ ،‬و ﻟَْﻢ َﺗْﺤُﺴْﻦ َﻫﯿَْﺌُﮥ اﻟ ُْﺠﻠُﻮِس‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻟَْﻮ ﻟَْﻢ ﯾَُﺮﱠد َﺛﺎﻧِﯿًﺎ إﻟَﯽ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ‬
‫اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠِﮥ‪ ،‬ﻟََﻌَﺮَض َﻓَﺤٌﺞ ﻣِْﻦ َﻧْﻮٍع آَﺧَﺮ‪ ،‬وَ ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﻟ ِﻠِﻘَﻮاِم َواِﺳَﻄٌﮥ »‪ «1‬إﻟَﯿَْﻬﺎ َو َﻋﻨَْﻬﺎ اﻟ َْﻤﯿُْﻞ‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾْﻌَﺘِﺪْل‪،‬‬
‫َوﻓِﯽ َﻃَﺮﻓِِﻪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َزاﺋَِﺪَﺗﺎِن َﻷْﺟِﻞ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ َﻓﻠَْﻨَﺘَﮑﻠﱠْﻢ َأﱠوﻟًﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎق ﺛُﱠﻢ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺴﺎِق‬
‫اﻟﱠﺴﺎُق َﮐﺎﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ ُﻣَﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣِْﻦ َﻋْﻈَﻤﯿِْﻦ‪َ :‬أـَﺣ ُﺪُﻫَﻤﺎ َأْﮐَﺒُﺮ َو َأْﻃَﻮُل َو ُﻫَﻮ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱡﯽ‪َ ،‬و ﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ اﻟ َْﻘـَﺼ َﺒَﮥ اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َأْﺻـ َﻐُﺮ َو َأﻗْـَﺼ ُﺮ ﻻـ ﯾُﻼﻗِﯽ‬
‫اﻟ َْﻔِﺨَﺬ ﺑَْﻞ َﯾْﻘُﺼُﺮ ُدوَﻧُﻪ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ َأﻧﱠُﻪ ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔُﻞ َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯽ َﺣﯿُْﺚ َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯿِْﻪ اَﻷْﮐَﺒُﺮ َوﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﻘَﺼَﺒَﮥ اﻟﱡﺼْﻐَﺮي‪َ .‬وﻟ ِﻠﱠﺴﺎِق أﯾْﻀًﺎ َﺗَﺤﱡﺪٌب إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ‪،‬‬
‫ﺛُﱠﻢ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﱠﻄَﺮِف اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ َﺗَﺤﱡﺪٌب آَﺧُﺮ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ‪ ،‬ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ ﺑ ِِﻪ اﻟ ِْﻘَﻮاُم َو َﯾْﻌَﺘِﺪَل‪َ .‬و اﻟ َْﻘَﺼَﺒُﮥ اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي َوُﻫَﻮ اﻟﱠﺴﺎُق ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ َﻗْﺪ ُﺧﻠَِﻘْﺖ َأْﺻَﻐَﺮ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ﻷﻧﱠُﻪ ﻟ َِﻤﺎ اْﺟَﺘَﻤَﻊ ﻟََﻬﺎ ُﻣﻮِﺟَﺒﺎ »‪ «2‬اﻟﱢﺰَﯾﺎَدِة ﻓِﯽ اﻟِﮑَﺒِﺮ »‪َ «3‬و ُﻫَﻮ اﻟﺜﱠَﺒﺎُت َو َﺣْﻤُﻞ َﻣﺎ َﻓْﻮَﻗُﻪ‪َ ،‬و اﻟﱢﺰَﯾﺎَدِة ﻓِﯽ اﻟﱢﺼَﻐِﺮ َو ُﻫَﻮ اﻟ ِْﺨﱠﻔُﮥ ﻟ ِﻠَْﺤَﺮَﮐِﮥ‪،‬‬
‫َو َﮐـ ﺎَن اﻟُﻤﻮِﺟُﺐ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َأْوﻟَﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﻐَﺮِض اﻟ َْﻤﻘُْﺼﻮِد ﻓِﯽ اﻟﱠﺴﺎِق َﻓُﺨﻠَِﻖ »‪َ «4‬أْﺻـ َﻐَﺮ‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤﻮِﺟُﺐ اَﻷﱠوُل َأْوﻟﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﻐَﺮِض اﻟ َْﻤﻘُْﺼﻮِد ﻓِﯽ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬ﻓُﺨﻠَِﻖ‬
‫َأْﻋَﻈَﻢ‪َ ،‬و ُأْﻋِﻄَﯽ اﻟﱠﺴﺎُق َﻗْﺪرًا ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟًﺎ َﺣﺘﱠﯽ ﻟَْﻮ ِزﯾَﺪ ِﻋَﻈﻤًﺎ َﻋَﺮَض ﻣِْﻦ ُﻋْﺴِﺮ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َﻣﺎ »‪َ «5‬ﯾْﻌِﺮُض ﻟ َِﺼﺎِﺣِﺐ َداِء اﻟ ِْﻔﯿِﻞ َو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬واﺳﻄﮥ‪ .‬ب‪ :‬وﺑﺴﻄﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻮﺟﺒﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻮﺟﺐ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﮑﺒﺮ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﮑﺒﺮي‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓُﺨﻠﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﺧﻠﻖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪163 :‬‬
‫اﻟﱠﺪَواﻟ ِﯽ‪َ ،‬وﻟَِﻮ اﻧ َْﺘَﻘَﺺ َﻋَﺮَض ﻣَِﻦ اﻟﱠﻀْﻌِﻒ َو ُﻋْﺴِﺮ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َو اﻟ َْﻌْﺠِﺰ َﻋْﻦ َﺣْﻤِﻞ َﻣﺎ َﻓْﻮَﻗُﻪ َﻣﺎ »‪َ «1‬ﯾْﻌِﺮُض ﻟ ِِﺪَﻗﺎِق اﻟﱡﺴﻮِق ﻓِﯽ اﻟ ِْﺨﻠَْﻘِﮥ‪َ ،‬وَﻣَﻊ َﻫَﺬا ُﮐﻠﱢِﻪ‬
‫َﻓَﻘْﺪ َدَﻋَﻢ َوﻗُﱢﻮَي ﺑ ِﺎﻟ َْﻘـَﺼ َﺒِﮥ اﻟﱡﺼْﻐَﺮي‪َ ،‬وﻟ ِﻠَْﻘـَﺼ َﺒِﮥ اﻟﱡﺼْﻐَﺮي َﻣَﻨﺎﻓُِﻊ ُأْﺧَﺮي‪ ،‬ﻣِﺜُْﻞ َﺳﺘِْﺮ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َواﻟ ُْﻌُﺮوِق ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َوُﻣَﺸﺎَرَﮐُﮥ اﻟ َْﻘَﺼَﺒِﮥ اﻟﱡﺼْﻐَﺮي ﺑ ِﺎﻟ ُْﮑﺒَْﺮي‬
‫ﻓِﯽ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟ َْﻘَﺪِم ﻟ َِﯿَﺘَﺄﱠﮐَﺪ َوﯾَُﻘﱠﻮي َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط َو اﻻﻧ ْﺜَِﻨﺎِء‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ َواْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ‬
‫س َﻋْﻈِﻢ اﻟﱠﺴﺎِق »‪َ «2‬و َﻗْﺪ ُوﺛَِﻘَﺘﺎ »‪ «3‬ﺑ ِِﺮﺑَﺎٍط ُﻣﻠَْﺘﱟﻒ وَ‬ ‫َو َﯾْﺤـ ُﺪُث َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ ﺑ ُِﺪُﺧﻮِل اﻟﱠﺰاﺋَِﺪَﺗﯿِْﻦ اﻟﻠﱠَﺘﯿِْﻦ َﻋَﻠﯽ َﻃَﺮِف اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪ ،‬ﻓِﯽ ﻧُْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ ﻓِﯽ َرْأ ِ‬
‫ِرﺑَـﺎٍط َﺷﺎﱟد ﻓِﯽ اﻟ َْﻐْﻮِر َو ِرﺑَﺎَﻃﯿِْﻦ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ َﻗِﻮﯾﱠﯿِْﻦ‪َ ،‬وَﺗَﻬﻨْـَﺪَم »‪ُ «4‬ﻣَﻘﱠﺪُﻣُﻬَﻤﺎ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮْﺿَﻔِﮥ »‪ ،«5‬و ِﻫَﯽ َﻋﯿُْﻦ اﻟﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َﻋْﻈٌﻢ إﻟَﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﺪاَرِة َﻣﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 107‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ُﻫَﻮ‪َ .‬و َﻣﻨَْﻔَﻌﺘُُﻪ ُﻣَﻘﺎَوَﻣـ ُﮥ َﻣـ ﺎ ﯾَُﺘَﻮﻗﱠﯽ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ ُْﺠﺜُﱢﻮ َو ِﺟﻠَْﺴـ ِﮥ اﻟﺘﱠَﻌﱡﻠِﻖ ﻣَِﻦ اﻻﻧ ِْﻬَﺘـﺎِك َو اﻻﻧ ِْﺨﻼـِع‪َ ،‬و َدْﻋُﻢ اﻟ َْﻤﻔْـَﺼ ِﻞ اﻟ َْﻤْﻤﻨُﱢﻮ ﺑ َِﻨﻘْـِﻞ »‪ «6‬اﻟ َْﺒَﺪِن ﺑ َِﺤَﺮَﮐﺘِِﻪ‪،‬‬
‫َوُﺟِﻌَﻞ َﻣْﻮِﺿُﻌُﻪ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم َﻷﱠن َأْﮐَﺜَﺮ َﻣﺎ َﯾﻠَْﺤُﻘُﻪ ﻣِْﻦ ُﻋﻨِْﻒ اﻻﻧ ِْﻌَﻄﺎِف َﯾُﮑﻮُن إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم‪،‬‬
‫إْذ ﻟَﯿَْﺲ ﻟَُﻪ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ اﻧ ِْﻌَﻄﺎٌف َﻋﻨِﯿٌﻒ‪َ ،‬و َأﱠﻣﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ َﻓﺎﻧ ِْﻌَﻄﺎﻓُُﻪ َﺷْﯽٌء َﯾِﺴﯿٌﺮ‪،‬‬
‫ﺑَْﻞ ُﺟِﻌَﻞ »‪ «7‬اﻧ ِْﻌَﻄﺎﻓُُﻪ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم‪َ ،‬و ُﻫَﻨﺎَك َﯾﻠَْﺤُﻘُﻪ اﻟ ُْﻌﻨُْﻒ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﱡﻨُﻬﻮِض َو اﻟ ُْﺠﺜُﱢﻮ َو َﻣﺎ َأْﺷَﺒَﻪ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ -:‬ﻓﯽ ﻧﻘﺮﺗﯿﻦ ﻓﯽ رأس ﻋﻈﻢ اﻟﺴﺎق‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬وﺛﻘﺘﺎ‪ .‬ب‪ :‬وﺛﻘﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻫﻨﺪم‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻬﻨﺪم‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﺮﺿﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺮﺻﻔﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺑﻨﻘﻞ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺜﻘﻞ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ُ :‬ﺟّﻞ‪ .‬ب‪ :‬ﺟﻌﻞ‪ .‬آ‪ :‬اﻧﻌﻄﺎﻓﻪ اﻟﺒﺎﻟﻎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪164 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﻼُﺛﻮَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ ِﻋَﻈﺎِم »‪ «1‬اْﻟَﻘَﺪِم‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟَﻘَﺪُم َﻓَﻘْﺪ ُﺧﻠَِﻖ آﻟًَﮥ ﻟ ِﻠﺜﱠَﺒﺎِت‪َ ،‬و ُﺟِﻌَﻞ َﺷـ ْﮑﻠُُﻪ ُﻣَﻄﺎِوﻟًﺎ »‪ «2‬إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم ﻟ ِﯿُِﻌﯿَﻦ َﻋَﻠﯽ اﻻﻧ ْﺘَِﺼﺎِب ﺑ ِﺎﻻْﻋﺘَِﻤﺎِد َﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ ،‬و ُﺧﻠَِﻖ ﻟَُﻪ َأْﺧَﻤُﺺ َﺗﻠِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺐ‬
‫اﻹﻧ ِْﺴﱠﯽ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َﻣﯿُْﻞ اﻟ َْﻘَﺪِم ِﻋﻨَْﺪ »‪ «3‬اﻻﻧ ْﺘَِﺼﺎِب‪َ ،‬وُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ﻟََﺪي اﻟ َْﻤْﺸـ ِﯽ‪ُ ،‬ﻫَﻮ إﻟَﯽ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ اﻟ ُْﻤَﻀﺎﱠدِة ﻟ ِِﺠَﻬِﮥ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ اﻟ ُْﻤِﺸﯿَﻠِﮥ ﻟ ِﯿَُﻘﺎِوَم ﺑ َِﻤﺎ »‪َ «4‬ﯾِﺠُﺐ‬
‫َأْن َﯾْﺸَﺘﱠﺪ »‪ «5‬ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﻤﺎِد َﻋَﻠﯽ ِﺟَﻬِﮥ اﻻْﺳـ ﺘِﻘْﻼِل اﻟﱢﺮْﺟَﻞ »‪ «6‬اﻟ ُْﻤِﺸﯿَﻠَﮥ »‪ «7‬ﻓَﯿْﻌَﺘِﺪَل اﻟ ِْﻘَﻮاُم‪َ ،‬وأﯾْﻀًﺎ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اﻟ َْﻮْطُء َﻋَﻠﯽ اَﻷْﺷـ َﯿﺎِء اﻟﻨﱠﺎﺑ َِﺘِﮥ »‪ُ «8‬ﻣَﺘَﺄﺗﱢﯿًﺎ‬
‫ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ ِإﯾﻼٍم َﺷِﺪﯾـٍﺪ َو ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ اْﺷـ ﺘَِﻤﺎُل اﻟ َْﻘَﺪِم َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ اﻟﱠﺪَرَج َو ُﺣُﺮوَف اﻟ َْﻤَﺼﺎِﻋِﺪ‪َ .‬و َﻗْﺪ ُﺧﻠَِﻘِﺖ اﻟ َْﻘَﺪُم ُﻣَﺆﻟ ﱠَﻔًﮥ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎٍم َﮐﺜِﯿَﺮٍة ﻟ َِﻤَﻨﺎﻓَِﻊ‪:‬‬
‫ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ ُﺣْﺴُﻦ اِﻹﻣَْﺴﺎِك »‪َ «9‬و اﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻤْﻮُﻃﻮِء َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣَِﻦ اَﻷْرِض إَذا اْﺣﺘِﯿـَﺞ إﻟَﯿِْﻪ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ َْﻘـ َﺪَم َﻗـْﺪ ﯾُْﻤِﺴُﮏ اﻟ َْﻤْﻮُﻃﻮَء َﮐﺎﻟ َْﮑﱢﻒ ﯾُْﻤِﺴـ ُﮏ‬
‫اﻟ َْﻤْﻘﺒُﻮَض‪َ ،‬و إَذا َﮐـ ﺎَن اﻟ ُْﻤْﻤِﺴـ ُﮏ »‪َ «10‬ﯾَﺘَﻬﯿﱠُﺄ أْن َﯾَﺘَﺤﱠﺮَك ﺑ ِـَﺄْﺟَﺰاﺋِِﻪ إﻟَﯽ َﻫﯿَْﺌـٍﮥ َﯾُﺠﻮُد ﺑ َِﻬـ ﺎ اِﻹﻣَْﺴـ ﺎُك »‪َ ،«11‬ﮐـ ﺎَن َأْﺣَﺴَﻦ ﻣِْﻦ أْن َﯾُﮑـ ﻮَن ﻗِْﻄَﻌًﮥ‬
‫َواِﺣَﺪًة ﻻ َﯾَﺘَﺸـ ﱠﮑُﻞ ﺑ َِﺸـ ْﮑٍﻞ ﺑَْﻌَﺪ َﺷْﮑٍﻞ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐُﮥ ﻟ ُِﮑﱢﻞ َﻣﺎ َﮐﺜَُﺮ ِﻋَﻈﺎُﻣُﻪ‪َ .‬وِﻋَﻈﺎُم اﻟ َْﻘَﺪِم ِﺳﺘﱠٌﮥ َو ِﻋْﺸُﺮوَن‪َ :‬ﮐْﻌٌﺐ ﺑ ِِﻪ َﯾْﮑُﻤُﻞ ﻟا َْﻤْﻔَﺼُﻞ‬
‫َﻣَﻊ اﻟﱠﺴﺎِق َو َﻋِﻘٌﺐ ﺑ ِِﻪ ُﻋْﻤَﺪُة اﻟﺜﱠَﺒﺎِت َو َزْوَرﻗِﱞﯽ ﺑ ِِﻪ اَﻷْﺧَﻤُﺺ‪َ .‬و َأْرﺑََﻌُﮥ ِﻋَﻈﺎٍم ﻟ ِﻠﱡﺮْﺳِﻎ ﺑ َِﻬﺎ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤْﺸِﻂ‪َ ،‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬ﻋﻈﺎم‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻄﺎوﻟًﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺘﻄﺎوﻟًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻨﺪ‪ .‬ب‪ :‬إﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﯾﺸﺘّﺪ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺴﻨﺪ‪ .‬ج‪ :‬ﯾﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ب‪ :‬اﺳﺘﻘﻼل اﻟﺮﺟﻞ‪ .‬آ‪ :‬اﻻﺳﺘﻘﻼل ﺑﺎﻟﺮﺟﻞ‪ .‬ج‪ :‬اﻻﺳﺘﻘﻼل ﻟﻠﺮﺟﻞ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﻟﻠﻨﻘﻞ‪ .‬آ‪ +:‬ﻟﻠﺜﻘﻞ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ :‬اﻟﻨﺎﺑﺘﮥ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻨﺎﺗﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺳﺘﻤﺴﺎك‪ .‬ط آ‪ :‬اﻹﻣﺴﺎك‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 108‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (10‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺴﺘﻤﺴﮏ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﻤﺴﮏ‪.‬‬
‫)‪ (11‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺳﺘﻤﺴﺎك‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻻﻣﺴﺎك‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪165 :‬‬
‫َواِﺣٌﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋْﻈٌﻢ َﻧْﺮِدﱞي َﮐﺎﻟ ُْﻤَﺴﱠﺪِس َﻣْﻮُﺿﻮٌع إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ‪َ ،‬و ﺑ ِِﻪ َﯾْﺤُﺴُﻦ َﺛَﺒﺎُت َذﻟ َِﮏ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ َﻋَﻠﯽ اَﻷْرِض َو َﺧْﻤَﺴُﮥ ِﻋَﻈﺎٍم ﻟ ِﻠُْﻤْﺸِﻂ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﮑْﻌُﺐ‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن اﻹﻧ َْﺴـ ﺎﻧِﱠﯽ ﻣِﻨُْﻪ َأَﺷـ ﱡﺪ َﺗْﮑِﻌﯿﺒـًﺎ ﻣِْﻦ ُﮐُﻌﻮِب َﺳـ ﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن َوَﮐَﺄﻧﱠُﻪ َأْﺷـَﺮُف ِﻋَﻈﺎِم اﻟ َْﻘـ َﺪِم اﻟﻨﱠﺎﻓَِﻌـ ِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟ َْﻌِﻘَﺐ‬
‫َأْﺷَﺮُف ِﻋَﻈﺎِم اﻟﱢﺮْﺟِﻞ اﻟﻨﱠﺎﻓَِﻌِﮥ ﻓِﯽ اﻟﺜﱠَﺒﺎِت َو اﻟ َْﮑْﻌُﺐ َﻣْﻮُﺿﻮٌع ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﻄَﺮَﻓﯿِْﻦ اﻟﻨﱠﺎﺗَِﺌﯿِْﻦ »‪ «1‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘَﺼَﺒَﺘﯿِْﻦ َﯾْﺤَﺘِﻮَﯾﺎِن َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ َﺟَﻮاﻧِﺒِِﻪ‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ ﻣَِﻦ َأْﻋﻼُه‬
‫َو َﻗَﻔﺎُه و َﺟﺎﻧَِﺒﯿِْﻪ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ َو اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ‪َ ،‬و َﯾـْﺪُﺧُﻞ َﻃَﺮَﻓﺎُه ﻓِﯽ اﻟ َْﻌِﻘِﺐ ﻓِﯽ ﻧُْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ ُدُﺧﻮَل َرْﮐٍﺰ َو اﻟ َْﮑْﻌُﺐ َواِﺳـ َﻄٌﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺴﺎِق َو اﻟ َْﻌِﻘِﺐ‪ ،‬ﺑ ِِﻪ َﯾْﺤُﺴـ ُﻦ‬
‫اﺗﱢَﺼﺎﻟ ُُﻬَﻤـ ﺎ َو َﯾَﺘَﻮﺛﱠُﻖ اﻟ َْﻤْﻔـَﺼ ُﻞ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َو ﯾُْﺆَﻣُﻦ َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻻْﺿـ ِﻄَﺮاُب‪َ ،‬وُﻫَﻮ َﻣْﻮُﺿﻮٌع ﻓِﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘـ ِﮥ‪َ ،‬وإْن َﮐﺎَن َﻗـْﺪ ﯾَُﻈﱡﻦ ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ اَﻷْﺧَﻤِﺺ َأﻧﱠُﻪ‬
‫ُﻣﻨَْﺤِﺮٌف إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َو اﻟ َْﮑْﻌُﺐ َﯾْﺮَﺗﺒُِﻂ ﺑ ِِﻪ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ اﻟﱠﺰْوَرﻗِﱡﯽ ﻣِْﻦ ﻗُﱠﺪاُم اْرﺗَِﺒﺎﻃًﺎ َﻣْﻔَﺼﻠِّﯿًﺎ‪.‬‬
‫َو َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺰْوَرﻗِﱡﯽ ُﻣﺘﱠـِﺼ ٌﻞ ﺑ ِـﺎﻟ َْﻌِﻘِﺐ ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ َو ﻣِْﻦ ﻗُـﱠﺪاُم ﺑ َِﺜﻼَﺛـٍﮥ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈـ ﺎِم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪َ ،‬و ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ ﺑ ِـﺎﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﻨﱠْﺮِدﱢي اﻟ ﱠِﺬي إْن ـِﺷ ﺌَْﺖ‬
‫اْﻋَﺘَﺪْدَت ﺑ ِِﻪ َﻋْﻈﻤًﺎ ُﻣْﻔَﺮدًا‪َ ،‬و إْن ِﺷﺌَْﺖ َﺟَﻌﻠَْﺘُﻪ َراﺑ َِﻊ ِﻋَﻈﺎِم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌِﻘُﺐ َﻓُﻬَﻮ َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﮑْﻌِﺐ ـُﺻ ﻠٌْﺐ ُﻣْﺴـ َﺘِﺪﯾٌﺮ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ﻟ ِﯿَُﻘـ ﺎِوَم اﻟ ُْﻤَﺼﺎﱠﮐﺎِت َو اﻟ ْﺂَﻓﺎِت ُﻣْﻤﻠُِﺲ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ ﻟ َِﯿْﺤُﺴَﻦ اْﺳـ ﺘَِﻮاُء اﻟ َْﻮْطِء وَ‬
‫اﻧ ِْﻄَﺒﺎُق اﻟ َْﻘَﺪِم َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘَﻘﱢﺮ ِﻋﻨَْﺪ اﻟ ِْﻘَﯿﺎِم َو ُﺧﻠَِﻖ ﻣِْﻘَﺪاُرُه إﻟَﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ ﻟ َِﯿْﺴـ َﺘِﻘﱠﻞ ﺑ َِﺤْﻤِﻞ اﻟ َْﺒَﺪِن‪َ ،‬و ُﺧﻠَِﻖ ُﻣَﺜﻠﱠﺜًﺎ إﻟَﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻄﺎﻟَِﮥ َﯾِﺪﱡق َﯾِﺴﯿﺮًا َﯾِﺴﯿﺮًا َﺣﺘﱠﯽ‬
‫َﯾﻨَْﺘِﻬَﯽ َﻓَﯿْﻀَﻤِﺤﱠﻞ ِﻋﻨَْﺪ اَﻷْﺧَﻤِﺺ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َﺗْﻘِﻌﯿُﺮ »‪ «2‬اَﻷْﺧَﻤِﺺ ُﻣَﺘَﺪﱢرﺟًﺎ ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ إﻟَﯽ ُﻣَﺘَﻮﱢﺳِﻄِﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻨﺎﺗﯿﯿﻦ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻨﺎﺑﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻘﻌﯿﺮ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﻌﻘﯿﺮ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﻘﺼﯿﺮ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪166 :‬‬
‫ك ـَﺻ ﱠﻔﺎِن‪َ ،‬وﻷـﱠن ِﻋَﻈـ ﺎَﻣُﻪ َأَﻗﱡﻞ َﻋـ َﺪدًا ﺑ َِﮑﺜِﯿٍﺮ َواﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ أﱠن اﻟ َْﺤﺎـَﺟ َﮥ ﻓِﯽ‬ ‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﱡﺮْﺳ ُﻎ َﻓﯿُـَﺨ ﺎﻟ ُِﻒ ُرْﺳَﻎ اﻟ َْﮑﱢﻒ ﺑ ِـَﺄﻧﱠُﻪ َﺻﱞﻒ َواِﺣـ ٌﺪ‪َ ،‬و َذا َ‬
‫اﻟ َْﮑﱢﻒ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ َو اﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل َأْﮐَﺜُﺮ ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻘـ َﺪِم‪ ،‬إْذ َأْﮐَﺜُﺮ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻘـ َﺪِم ِﻫَﯽ اﻟﺜﱠَﺒﺎُت‪َ ،‬و َﻷﱠن َﮐﺜَْﺮَة اﻷْﺟَﺰاِء َو اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ َﺗـُﻀ ﱡﺮ ﻓِﯽ‬
‫اﻻْﺳـ ﺘِْﻤَﺴﺎِك ِواﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻤُﻘﻮِم َﻋَﻠﯿِْﻪ ﺑ َِﻤﺎ َﯾْﺤُﺼُﻞ ﻟََﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻻْﺳﺘِْﺮَﺧﺎِء َو اﻻﻧ ِْﻔَﺮاِج اﻟ ُْﻤْﻔِﺮِط‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ أﱠن َﻋَﺪَم اﻟ َْﺨﻠَْﺨَﻠِﮥ َأـَﺻ ًﻠﺎ َﯾـُﻀ ﱡﺮ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ‬
‫ﺑ َِﻤـ ﺎ َﯾُﻔﻮُت ﺑ ِِﻪ ﻣَِﻦ اﻻﻧ ْﺒَِﺴـ ﺎِط اﻟ ُْﻤْﻌَﺘـِﺪِل اﻟ ُْﻤﻼﺋِِﻢ »‪َ ،«1‬ﻓَﻘـ ْﺪ ُﻋﻠَِﻢ أﱠن اﻻـْﺣﺘَِﻮاَء َﻣَﻊ اﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل »‪ «2‬ﺑ َِﻤﺎ ُﻫَﻮ َأْﮐَﺜُﺮ َﻋـ َﺪدًا َو َأْﺻـ َﻐُﺮ ﻣِﻘْـَﺪارًا َأْوَﻓُﻖ‪َ ،‬و‬
‫اﻻْﺳـ ﺘِْﻘﻼَل ﺑ َِﻤـ ﺎ ُﻫَﻮ َأَﻗـﱡﻞ َﻋـ َﺪدًا َو َأْﻋَﻈُﻢ ﻣِْﻘـَﺪارًا َأْوَﻓُﻖ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ ُﻣْﺸـ ُﻂ اﻟ َْﻘـ َﺪِم َﻓَﻘـ ْﺪ ُﺧﻠَِﻖ ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎٍم َﺧْﻤَﺴـ ٍﮥ ﻟ َِﯿﺘﱠِﺼَﻞ ﺑ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣـ ٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َواِﺣـ ٌﺪ ﻣَِﻦ‬
‫اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‪ ،‬إْذ َﮐﺎَﻧْﺖ َﺧْﻤَﺴًﮥ »‪ُ «3‬ﻣَﻨﱠﻀَﺪًة ﻓِﯽ َﺻﱟﻒ َواِﺣـ ٍﺪ‪ ،‬إْذ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗِﮥ َأَﺷﱠﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ َو اﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل اﻟ َْﻤْﻘُﺼﻮَدﯾِْﻦ‬
‫ﻓِﯽ َأَﺻﺎﺑ ِِﻊ اﻟ َْﮑﱢﻒ َو ُﮐﱡﻞ إْﺻَﺒٍﻊ ِﺳَﻮي اﻹﺑ َْﻬﺎِم َﻓُﻬَﻮ ﻣِْﻦ َﺛﻼِث ُﺳﻼﻣَِﯿﺎٍت »‪َ ،«4‬و أﱠﻣﺎ اﻹﺑ َِﻬﺎُم َﻓِﻤْﻦ ُﺳﻼﻣَِﯿَﺘﯿِْﻦ‪.‬‬
‫َﻓَﻘْﺪ ﻗُﻠَْﻨﺎ إَذْن ﻓِﯽ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم َﻣﺎ ﻓِﯿِﻪ ِﮐَﻔﺎَﯾٌﮥ‪َ ،‬ﻓَﺠِﻤﯿُﻊ َﻫِﺬِه اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم إَذا ُﻋﱠﺪْت َﺗُﮑﻮُن ﻣِﺎَﺋَﺘﯿِْﻦ َوﺛََﻤﺎﻧَِﯿًﮥ َو َأْرﺑَِﻌﯿَﻦ َﻋْﻈﻤًﺎ »‪ِ «5‬ﺳَﻮي اﻟﱢﺴْﻤِﺴَﻤﺎﻧِﯿﱠﺎِت َو اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‬
‫اﻟﱠﺸﺒِﯿِﻪ ﺑ ِﺎﻟﻠﱠﺎِم ﻓِﯽ ِﮐَﺘﺎﺑَِﮥ اﻟ ْﯿُﻮَﻧﺎﻧِﯿﱢﯿَﻦ »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ -:‬اﻟﻤﻼﺋﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺣﺘﻮاء ﻣﻊ اﻻﺷﺘﻤﺎل‪ .‬ب‪ :‬اﻻﺳﺘﻤﺴﺎك‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬ﺳﻼﻣﯿﺎت ﺛﻼث‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺛﻼث ﺳﻼﻣﯿﺎت‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ -:‬ﻋﻈﻤًﺎ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 109‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﺗّﻢ اﻟﮑﻼم ﻓﯽ اﻟﻌﻈﺎم‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪167 :‬‬
‫اْﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟﱠﺜﺎِﻧَﯿُﮥ ِﻓﯽ اْﻟَﻌَﻀِﻞ و ِﻫَﯽ َﺛﻼُﺛﻮَن »‪َ «1‬ﻓْﺼًﻠﺎ »‪«2‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل َﮐﻼًم ُﮐﱢﻠﱞﯽ ِﻓﯽ اْﻟَﻌَﺼِﺐ َو اْﻟَﻌَﻀِﻞ َو اﻟَﻮَﺗِﺮ َو اﻟﱢﺮَﺑﺎِط‬
‫َﻓَﻨُﻘﻮُل ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ُﮥ اِﻹَراِدﯾﱠُﮥ إﻧﱠَﻤﺎ َﺗﺘِﱡﻢ ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة َﺗِﻔﯿُﺾ ِإﻟَﯿَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ ﺑ َِﻮاـِﺳ َﻄِﮥ »‪ «3‬اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ ،‬و َﮐـ ﺎَن اﻟ َْﻌَﺼُﺐ ﻻ َﯾْﺤُﺴُﻦ اﺗﱢَﺼﺎﻟ َُﻬﺎ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ ِْﻌَﻈﺎِم اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘـ ِﮥ ُأُﺻﻮٌل ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء »‪ «4‬اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮَﮐـ ِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘْﺼِﺪ اَﻷﱠوِل‪ِ ،‬إْذ »‪َ «5‬ﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ ِْﻌَﻈﺎُم ُﺻـ ﻠَْﺒًﮥ َو اﻟ َْﻌَﺼَﺒُﮥ ﻟَِﻄﯿَﻔًﮥ‪َ ،‬ﺗَﻠﱠﻄَﻒ‬
‫اﻟ ْـَﺨ ﺎﻟ ُِﻖ َﺗَﻌﺎﻟَﯽ َﻓَﺄﻧ َْﺒَﺖ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم َﺷـ ﯿْﺌًﺎ َﺷﺒِﯿﻬًﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺼِﺐ ﯾَُﺴـ ﱠﻤﯽ َﻋَﻘﺒًﺎ َو ِرﺑَﺎﻃًﺎ‪َ ،‬ﻓَﺠَﻤَﻌُﻪ َﻣَﻊ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َوَﺷـ َﺒَﮑُﻪ ﺑ ِِﻪ َﮐَﺸـ ْﯽٍء َواـِﺣ ٍﺪ َو ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟ ِْﺠْﺮُم‬
‫اﻟ ُْﻤﻠَْﺘﺌُِﻢ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ ،‬و اﻟﱢﺮﺑَﺎِط َﻋَﻠﯽ ُﮐﱢﻞ َﺣﺎٍل َدﻗِﯿﻘًﺎ‪ ،‬إْذ َﮐﺎَن اﻟ َْﻌَﺼُﺐ ﻻ َﯾﺒْﻠُ ُﻎ ِزَﯾﺎَدُة َﺣْﺠِﻤِﻪ َواِﺻًﻠﺎ إﻟَﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َﻋَﻠﯽ َﺣْﺠِﻤِﻪ َو ِﻏَﻠِﻈِﻪ ﻓِﯽ َﻣﻨْﺒِﺘِِﻪ‬
‫»‪َ «6‬ﻣﺒَْﻠﻐًﺎ ﯾُْﻌَﺘـﱡﺪ ﺑ ِِﻪ‪ ،‬وَﮐﺎَن َﺣْﺠُﻤُﻪ ِﻋﻨْـَﺪ َﻣﻨْﺒِﺘِِﻪ ﺑ َِﺤﯿُْﺚ َﯾْﺤَﺘِﻤﻠُُﻪ َﺟْﻮَﻫُﺮ »‪ «7‬اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َو اﻟﱡﻨَﺨﺎِع‪َ ،‬و َﺣْﺠُﻢ اﻟﱠﺮأِْس َو َﻣَﺨﺎِرُج اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ ،‬ﻓَﻠْﻮ ُأْﺳـ ﻨَِﺪ إﻟَﯽ‬
‫اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﺗْﺤِﺮﯾُﮏ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َوُﻫَﻮ َﻋَﻠﯽ َﺣْﺠِﻤِﻪ اﻟ ُْﻤَﺘَﻤﱢﮑِﻦ »‪َ «8‬وُﺧُﺼﻮﺻًﺎ ِﻋﻨَْﺪَﻣﺎ َﯾَﺘَﻮﱠزُع َوَﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َوَﯾَﺘَﺸﱠﻌُﺐ ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َوَﺗِﺼﯿُﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺴﻌﮥ و ﻋﺸﺮون‪ .‬ب‪ :‬ﺛﻼﺛﻮن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﻣﻦ اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺑﻮاﺳﻄﮥ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻮﺳﺎﻃﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﻋﻀﺎء‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻸﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬اذ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اذا‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ ﻣﻨﺒﺘﻪ و ﻏﻠﻈﻪ‪ .‬ب‪ :‬و ﻏﻠﻈﻪ ﻓﯽ ﻣﻨﺒﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺟﺮم‪ .‬ب‪ :‬ﺟﻮﻫﺮ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻤﮑﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﻤﮑﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪168 :‬‬
‫ِﺣﱠﺼُﮥ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﻮاِﺣـ ِﺪ َأَدﱠق َﮐﺜِﯿﺮًا ﻣَِﻦ اَﻷْﺻِﻞ‪َ ،‬وِﻋﻨْـَﺪَﻣﺎ َﯾَﺘَﺒﺎَﻋُﺪ َﻋْﻦ َﻣﺒَْﺪﺋِِﻪ َوَﻣﻨْﺒِﺘِِﻪ ﻟََﮑﺎَن ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ َﻓَﺴﺎٌد »‪َ «1‬ﻇﺎِﻫٌﺮ‪َ ،‬ﻓَﺪﺑ ﱠَﺮ اﻟ َْﺨﺎﻟ ُِﻖ َﺗَﻌﺎﻟَﯽ ﺑ ِِﺤْﮑَﻤﺘِِﻪ‬
‫َأْن َأَﻓـﺎَدُه ِﻏَﻠﻈـًﺎ ﺑ َِﺘﻨِْﻔﯿِﺶ اﻟ ِْﺠْﺮِم اﻟ ُْﻤﻠَْﺘﺌِِﻢ ﻣِﻨُْﻪ َو ﻣَِﻦ اﻟﱢﺮﺑَﺎِط ﻟ ِﯿﻔًﺎ‪َ ،‬وَﻣَﻠَﺄ َﺧَﻠَﻠُﻪ ﻟَْﺤﻤًﺎ َو َﻏﱠﺸﺎُه »‪ِ «2‬ﻏَﺸﺎًء َو ﺗﻮﺳـﯿﻄﻪ د )َوﱠﺳَﻄُﻪ( َﻋُﻤﻮدًا َﮐﺎﻟ ِْﻤْﺤَﻮِر ﻣِْﻦ‬
‫ـَﺟ ْﻮَﻫِﺮ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ ،‬ﯾُﮑـ ﻮُن ُﺟْﻤَﻠـُﮥ َذﻟ ِـَﮏ ُﻋْﻀﻮًا ُﻣَﺆﻟ ﱠﻔـًﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو اﻟ َْﻌَﻘِﺐ َو ﻟ ِﯿِﻔِﻬَﻤـ ﺎ َو اﻟﻠﱠْﺤِﻢ اﻟ َْﺤﺎِﺷـ ﯽ َو اﻟ ِْﻐَﺸـ ﺎِء اﻟ ُْﻤَﺠﻠﱠِﻞ‪َ ،‬و َﻫـ َﺬا اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ ُﻫَﻮ‬
‫اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠُﮥ َو ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ إَذا َﺗَﻘﻠﱠَﺼْﺖ َﺟـ َﺬﺑَِﺖ اﻟ َْﻮَﺗَﺮ اﻟ ُْﻤﻠَْﺘﺌَِﻢ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺮﺑَﺎِط َو اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟﻨﱠﺎﻓِِﺬ ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ َﺟﺎﻧِِﺐ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ‪َ ،‬ﻓَﺘَﺸـ ﻨﱠَﺞ َﻓَﺠَﺬَب »‪ «3‬اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ َو إَذا‬
‫اﻧ َْﺒَﺴَﻄْﺖ اْﺳَﺘْﺮَﺧﯽ اﻟَﻮَﺗُﺮ َﻓَﺘَﺒﺎَﻋَﺪ اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱢﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﻮْﺟِﻪ »‪«4‬‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤْﻌﻠُـﻮِم أﱠن َﻋـَﻀ َﻞ اﻟ ْـَﻮْﺟﻪ ِﻫَﯽ َﻋَﻠﯽ َﻋـ َﺪِد اَﻷْﻋـَﻀ ﺎِء اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮَﮐـ ِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺟِﻪ‪َ .‬و اَﻷْﻋـَﻀ ﺎُء اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮَﮐـ ُﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺟِﻪ ِﻫَﯽ اﻟ َْﺠﺒَْﻬـ ُﮥ َو اﻟ ُْﻤﻘَْﻠَﺘـﺎِن وَ‬
‫اﻟ َْﺠْﻔَﻨﺎِن اﻟ َْﻌﺎﻟ َِﯿﺎِن َو اﻟَﺨﱡﺪ ﺑ ِِﺸْﺮَﮐٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸَﻔَﺘﯿِْﻦ َواﻟﱠﺸَﻔَﺘﺎِن َوْﺣَﺪُﻫَﻤﺎ َو َﻃَﺮَﻓﺎ اَﻷْرَﻧَﺒَﺘﯿِْﻦ َو اﻟ َْﻔﱡﮏ اَﻷْﺳَﻔُﻞ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﺠْﺒَﻬِﮥ »‪«5‬‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺠﺒَْﻬُﮥ َﻓَﺘَﺘَﺤﱠﺮُك ﺑ َِﻌـَﻀ ﻠٍﮥ َدﻗِﯿَﻘٍﮥ ُﻣْﺴَﺘْﻌِﺮَﺿٍﮥ ِﻏَﺸﺎﺋِﯿﱠٍﮥ َﺗﻨَْﺒِﺴُﻂ َﺗْﺤَﺖ ِﺟﻠِْﺪ اﻟ َْﺠﺒَْﻬِﮥ َوَﺗْﺨَﺘﻠُِﻂ ﺑ ِِﻪ ِﺟّﺪًا َﺣﺘﱠﯽ َﯾَﮑﺎَد َأْن َﯾُﮑﻮَن ُﺟْﺰءًا ﻣِْﻦ ﻗَِﻮاِم اﻟ ِْﺠﻠِْﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 110‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﻓَﯿْﻤَﺘﻨُِﻊ َﮐْﺸُﻄُﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬ﮐﺜﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﺗﻐﺸﯿﻪ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻐﺸﯿﺘﻪ‪ .‬آ‪ :‬ﻏﺸﺎه‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻓﺘﺠﺬب‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺠﺬب‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺠﺬب‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻮﺟﻪ و اﻟﺠﺒﻬﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻮﺟﻪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ -:‬ﻟا ﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻓﯽ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺠﺒﻬﮥ )ﻓﯽ ﻧﺴﺨﮥ ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺠﺒﻬﮥ داﺧﻞ ﺗﺤﺖ اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ و ﻣﻦ ﻫﻨﺎ ﯾﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻋﺪد اﻟﻔﺼﻮل(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪169 :‬‬
‫َﻋﻨَْﻬﺎ َو ﺗَُﻠﺎﻗِﯽ اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮَك َﻋﻨَْﻬﺎ ﺑ ِﻼ َوَﺗٍﺮ إْذ َﮐﺎَن اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮُك َﻋﻨَْﻬﺎ ِﺟﻠْـﺪًا َﻋِﺮﯾﻀًﺎ َﺧِﻔﯿﻔًﺎ‪َ ،‬و ﻻ َﯾْﺤُﺴُﻦ َﺗْﺤِﺮﯾُﮏ ﻣِﺜْﻠِِﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﻮَﺗِﺮ َو ﺑ َِﺤَﺮَﮐـ ِﮥ َﻫـ ِﺬِه‬
‫اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ َﯾْﺮَﺗِﻔُﻊ اﻟ َْﺤﺎِﺟَﺒﺎِن َو َﻗْﺪ ﺗُِﻌﯿُﻦ اﻟ َْﻌﯿَْﻦ ﻓِﯽ اﻟﺘﱠْﻐِﻤﯿِﺾ ﺑ ِﺎْﺳﺘِْﺮَﺧﺎﺋَِﻬﺎ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟُﻤْﻘﻠِﮥ‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ ِﻠُْﻤْﻘَﻠِﮥ َﻓِﻬَﯽ َﻋَﻀٌﻞ ِﺳﱞﺖ‪َ :‬أْرﺑٌَﻊ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ َﺟَﻮاﻧِﺒَِﻬﺎ اَﻷْرﺑَِﻊ‬
‫َﻓْﻮُق َو َأْﺳَﻔُﻞ َو اﻟ َْﻤْﺄَﻗﯿِْﻦ »‪ُ «1‬ﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪ «2‬ﯾَُﺤﱢﺮُك اﻟ َْﻌﯿَْﻦ إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺘِِﻪ‪ ،‬وَ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﻮِرﯾِﺐ َﻣﺎ ُﻫَﻤﺎ »‪ «3‬ﯾَُﺤﱢﺮَﮐﺎِن إﻟَﯽ اﻻْﺳﺘَِﺪاَرِة‪َ ،‬و‬
‫َوَراَء اﻟ ُْﻤْﻘَﻠـِﮥ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﺗـْﺪَﻋُﻢ اﻟ َْﻌـَﺼ َﺒَﮥ اﻟ ُْﻤَﺠﱠﻮَﻓَﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﯾُْﺬَﮐُﺮ َﺷْﺄﻧَُﻬﺎ ﺑَْﻌُﺪ ﻟ َِﺘَﺸـ ﱡﺒﺜَِﻬﺎ ﺑ َِﻬﺎ َو ﺑ َِﻤﺎ »‪َ «4‬ﻣَﻌَﻬـ ﺎ‪َ ،‬ﻓﺘُِﻘﱡﻠَﻬﺎ »‪َ «5‬وَﺗْﻤَﻨُﻌَﻬـ ﺎ اﻻْﺳﺘِْﺮَﺧﺎَء اﻟ ُْﻤْﺠِﺤَﻆ َو‬
‫َﯾـْﻀ ﺒُِﻄَﻬﺎ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﺘﱠْﺤِﺪﯾِﻖ‪َ .‬وَﻫِﺬِه اﻟ َْﻌـَﻀ ﻠُﮥ َﻗْﺪ َﻋَﺮَض ﻟ ِﺄْﻏـِﺸ َﯿﺘَِﻬﺎ اﻟﱢﺮﺑَﺎِﻃﯿﱠِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠَﺸـ ﱡﻌِﺐ َﻣﺎ َﺷـ ﱠﮑَﮏ ﻓِﯽ َأﻣِْﺮَﻫﺎ‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ ِﻋﻨَْﺪ ﺑَْﻌِﺾ اﻟ ُْﻤَﺸـ ﱢﺮِﺣﯿَﻦ َﻋـَﻀ ﻠٌﮥ‬
‫س َواِﺣٌﺪ‪.‬‬
‫َواِﺣَﺪٌة‪َ ،‬و ِﻋﻨَْﺪ ﺑَْﻌِﻀِﻬْﻢ َﻋَﻀﻠَﺘﺎِن‪َ ،‬و ِﻋﻨَْﺪ ﺑَْﻌِﻀِﻬْﻢ َﺛﻼٌث‪َ ،‬و َﻋَﻠﯽ ُﮐﱢﻞ َﺣﺎٍل َﻓَﺮأُْﺳَﻬﺎ َرْأ ٌ‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﺠْﻔِﻦ‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺠْﻔُﻦ َﻓﻠَِﻤﺎ َﮐﺎَن اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ ﻣِﻨُْﻪ َﻏﯿَْﺮ ُﻣْﺤَﺘﺎٍج إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ إِذ اﻟ َْﻐَﺮُض َﯾَﺘَﺄﺗﱠﯽ َو َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ َِﺤَﺮَﮐِﮥ اﻷْﻋَﻠﯽ َوْﺣَﺪُه‪َ ،‬ﻓَﯿْﮑُﻤُﻞ ﺑ ِِﻪ اﻟﺘﱠْﻐِﻤﯿُﺾ َو اﻟﺘﱠْﺤِﺪﯾُﻖ‪،‬‬
‫َوِﻋَﻨﺎَﯾُﮥ اﻟﻠﱠِﻪ َﺗَﻌﺎﻟَﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺄﻗﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺄﻗﯿﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬ﻓﺎﻧﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪َ :‬ﻓﺘُِﻘﱡﻠﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯿﺜﻘﻠﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪170 :‬‬
‫َﻣـْﺼ ُﺮوَﻓٌﮥ إﻟَﯽ َﺗْﻘﻠِﯿـِﻞ اﻵﻻِت َﻣﺎ َأﻣَْﮑَﻦ إَذا ﻟَْﻢ ﯾُِﺨﱠﻞ‪ ،‬إْذ »‪ «1‬ﻓِﯽ اﻟﺘﱠْﮑﺜِﯿِﺮ ﻣَِﻦ اﻵَﻓـﺎِت َﻣـ ﺎ ﯾُْﻌَﺮُف‪َ ،‬و إﻧﱠُﻪ َو إْن َﮐﺎَن َﻗـْﺪ ﯾُْﻤِﮑُﻦ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﺠْﻔُﻦ‬
‫اﻷـْﻋَﻠﯽ َﺳﺎِﮐﻨـًﺎ‪َ ،‬و اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ ُﻣَﺘَﺤﱢﺮﮐًﺎ ﻟَِﮑْﻦ ِﻋَﻨﺎَﯾـُﮥ اﻟﱠﺼﺎﻧِِﻊ َﻣـْﺼ ُﺮوَﻓٌﮥ إﻟَﯽ َﺗْﻘِﺮﯾِﺐ اﻷﻓَْﻌﺎِل ﻣِْﻦ َﻣَﺒﺎِدﯾَﻬﺎ‪َ ،‬و إﻟَﯽ َﺗْﻮِﺟﯿِﻪ اَﻷْﺳـ َﺒﺎِب إﻟَﯽ َﻏﺎَﯾﺎﺗَِﻬﺎ َﻋَﻠﯽ‬
‫َأْﻋـَﺪِل َﻃِﺮﯾٍﻖ َو َأﻗَْﻮِم ﻣِﻨَْﻬﺎٍج‪َ ،‬واﻟ َْﺠﻔُْﻦ اﻷْﻋَﻠﯽ َأﻗَْﺮُب إﻟَﯽ َﻣﻨْﺒِِﺖ اَﻷْﻋَﺼﺎِب‪َ ،‬و اﻟ َْﻌَﺼُﺐ إَذا َﺳـ َﻠَﮏ إﻟَﯿِْﻪ ﻟَْﻢ َﯾْﺤَﺘْﺞ إﻟَﯽ اﻧ ِْﻌَﻄﺎٍف َواﻧ ِْﻘﻼٍب‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ‬
‫َﮐﺎَن اﻟ َْﺠْﻔُﻦ اﻷْﻋَﻠﯽ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﺣَﺮَﮐَﺘِﯽ اﻻْرﺗَِﻔﺎِع ِﻋﻨَْﺪ َﻓﺘِْﺢ اﻟﱠﻄَﺮِف‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 111‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َواﻻﻧ ِْﺤـ َﺪاِر ِﻋﻨْـَﺪ اﻟﺘﱠْﻐِﻤﯿِﺾ‪َ ،‬وَﮐـ ﺎَن اﻟﺘﱠْﻐِﻤﯿُﺾ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﻋـَﻀ َﻠٍﮥ َﺟﺎِذﺑَـٍﮥ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪ ،‬ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﺑ ُـﱞﺪ ﻣِْﻦ أْن َﯾﺄﺗَِﯿَﻬﺎ اﻟ َْﻌَﺼُﺐ ُﻣﻨَْﺤِﺮﻓًﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‬
‫َوُﻣْﺮَﺗِﻔﻌًﺎ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق »‪َ «2‬ﻓَﮑﺎَن ِﺣﯿَﻨﺌـِ ٍﺬ ﻻ َﯾْﺨﻠُﻮ إْن َﮐﺎَﻧْﺖ َواـِﺣ َﺪًة ﻣِْﻦ َأْن َﺗﺘﱠِﺼَﻞ ِإﱠﻣﺎ ﺑ َِﻄَﺮِف اﻟ َْﺠْﻔِﻦ‪َ ،‬و ِإﱠﻣﺎ ﺑ َِﻮَﺳِﻂ اﻟ َْﺠْﻔِﻦ‪َ ،‬و ﻟَِﻮ اﺗﱠـَﺼ َﻠْﺖ ﺑ َِﻮَﺳـ ِﻂ‬
‫اﻟ َْﺠْﻔِﻦ ﻟََﻐﱠﻄِﺖ اﻟ َْﺤَﺪَﻗَﮥ َﺻﺎِﻋَﺪًة إﻟَﯿِْﻪ‪َ ،‬و ﻟَِﻮ اﺗﱠـَﺼ َﻠْﺖ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄَﺮِف »‪ «3‬ﻟَْﻢ َﺗﺘﱠِﺼْﻞ إﻟ ﱠﺎ ﺑ َِﻄَﺮٍف َواِﺣٍﺪ‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾْﺤُﺴِﻦ اﻧ ِْﻄَﺒﺎُق »‪ «4‬اﻟ َْﺠْﻔِﻦ َﻋَﻠﯽ اﻻْﻋﺘَِﺪاِل ﺑَْﻞ‬
‫َﮐﺎَن َﯾَﺘَﻮﱠرُب »‪َ ،«5‬ﻓَﯿْﺸـ َﺘﱡﺪ اﻟﺘﱠْﻐِﻤﯿُﺾ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠَﻬـ ِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُﻼـﻗِﯽ اﻟَﻮَﺗَﺮ َأﱠوﻟًﺎ‪َ ،‬و َﯾـْﻀ ُﻌُﻒ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠَﻬـ ِﮥ اُﻷْﺧَﺮي‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾُﮑْﻦ َﯾْﺴـ َﺘِﻮي اﻻﻧ ِْﻄَﺒﺎُق ﺑَْﻞ َﮐﺎَن‬
‫ﯾَُﺸﺎِﮐُﻞ اﻧ ِْﻄَﺒﺎَق َﺟﻔِْﻦ »‪ «6‬اﻟ َْﻤﻠُْﻘﱢﻮ َﻓَﻠْﻢ ﯾُْﺨَﻠْﻖ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َواِﺣَﺪٌة ﺑَْﻞ َﻋَﻀَﻠَﺘﺎِن َﻧﺎﺑ َِﺘﺎِن »‪ «7‬ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ اﻟ ُْﻤﻮَﻗﯿِْﻦ َﯾْﺠِﺬﺑَﺎِن اﻟ َْﺠﻔَْﻦ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ َﺟْﺬﺑًﺎ ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ ِﻬًﺎ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ َﻓﺘُْﺢ اﻟ َْﺠْﻔِﻦ َﻓَﻘْﺪ َﮐﺎَن َﺗْﮑِﻔﯿِﻪ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﺗﺄﺗِﯽ َوَﺳَﻂ اﻟ َْﺠْﻔِﻦ َﻓَﯿﻨَْﺒِﺴُﻂ َﻃَﺮُف‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬إذ‪ .‬ب‪ :‬إّن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬إﻟَﯿﻪ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬إﻟَﯽ ﻓﻮق‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﺑﻄﺮف اﻟﺠﻔﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﻄﺮف‪ .‬ج‪ :‬ﺑﻄﺮف‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬إﻃﺒﺎق‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻧﻄﺒﺎق‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﺑﺘﻮرﯾﺐ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻮّرب‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬اﺟﻔﺎن‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺟﻔﻦ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺄﺗﯿﺎن‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺎﺑﺘﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪171 :‬‬
‫َوَﺗِﺮَﻫـ ﺎ َﻋَﻠﯽ َﺣْﺮِف اﻟ َْﺠْﻔِﻦ َﻓـﺈَذا َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺠْﺖ َﻓَﺘَﺤْﺖ َﻓُﺨﻠَِﻘْﺖ ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ َواِﺣـ َﺪٌة َﺗﻨِْﺰُل َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ِْﻐَﺸﺎَءﯾِْﻦ َﻓَﺘﺘﱠِﺼُﻞ ُﻣـْﺴ َﺘْﻌِﺮَﺿًﮥ ﺑ ِِﺠْﺮٍم َﺷﺒِﯿٍﻪ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ ُْﻐْﻀُﺮوِف ُﻣﻨَْﻔِﺮٍش َﺗْﺤَﺖ َﻣﻨْﺒِِﺖ اﻟ ُْﻬْﺪِب‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﺨﱢﺪ‬
‫اﻟ َْﺨﱡﺪ ﻟَُﻪ َﺣَﺮَﮐَﺘﺎِن‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ َﺗﺎﺑ َِﻌٌﮥ ﻟ َِﺤَﺮَﮐِﮥ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ ﺑ ِـِﺸ ْﺮَﮐِﮥ اﻟﱠﺸَﻔِﮥ‪َ ،‬واﻟ َْﺤَﺮَﮐُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟَُﻪ َﺗﺎﺑ َِﻌٌﮥ ﻟ َِﺤَﺮَﮐِﮥ ُﻋْﻀٍﻮ آَﺧَﺮ‪َ ،‬ﻓَﺴـ َﺒﺒَُﻬﺎ َﻋـَﻀ ُﻞ‬
‫َذﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ‪َ ،‬و اﻟ َْﺤَﺮَﮐُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻟَُﻪ ﺑ ِِﺸـ ْﺮَﮐِﮥ ُﻋْﻀٍﻮ آَﺧَﺮ َﻓـَﺴ َﺒﺒَُﻬﺎ َﻋـَﻀ ﻠٌﮥ »‪ِ «1‬ﻫَﯽ ﻟَُﻪ َو ﻟ ِـَﺬﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ ﺑ ِﺎﻟﱢﺸْﺮَﮐـ ِﮥ‪َ ،‬و َﻫِﺬِه اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠُﮥ َواِﺣَﺪٌة ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ‬
‫َوْﺟَﻨـٍﮥ َﻋِﺮﯾَﻀٌﮥ َو ﺑ َِﻬَﺬا اﻻْﺳِﻢ ﯾُْﻌَﺮُف‪َ .‬وُﮐﱡﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ُﻣَﺮﱠﮐَﺒٌﮥ ﻣِْﻦ َأْرﺑََﻌِﮥ أْﺟَﺰاٍء‪ ،‬إْذ َﮐﺎَن اﻟﻠﱢﯿُﻒ َﯾﺄﺗِﯿَﻬﺎ ﻣِْﻦ َأْرﺑََﻌِﮥ َﻣَﻮاِﺿَﻊ َأَﺣُﺪَﻫﺎ‪َ :‬ﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة »‪َ «2‬ﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﻧَِﻬﺎَﯾﺎﺗَُﻬﺎ »‪ «3‬ﺑ َِﻄَﺮَﻓِﯽ اﻟﱠﺸَﻔَﺘﯿِْﻦ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ َو َﺗْﺠِﺬُب اﻟَﻔَﻢ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ َﺟْﺬﺑًﺎ ُﻣَﻮﱠرﺑًﺎ‪.‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ :‬ﻣﻨَْﺸـ ُﺆُه ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘِﺺ »‪َ «4‬و اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ َوَﯾـْﺴ َﺘِﻤﱡﺮ ﻟ ِﯿُﻔَﻬﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮَراِب‪َ ،‬ﻓﺎﻟﻨﱠﺎِﺷـ ُﺊ ﻣَِﻦ اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ ﯾَُﻘﺎِﻃُﻊ اﻟﻨﱠﺎِﺷـ َﺊ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺸَﻤﺎِل َو َﯾﻨُْﻔـُﺬ‪،‬‬
‫َﻓَﯿﺘﱠِﺼُﻞ اﻟﻨﱠﺎِﺷُﺊ ﻣَِﻦ اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ ﺑ َِﺄْﺳَﻔِﻞ َﻃَﺮِف اﻟﱠﺸَﻔِﮥ اﻷﯾَْﺴِﺮ‪َ ،‬و اﻟﻨﱠﺎِﺷُﺊ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺸَﻤﺎِل ﺑ ِﺎﻟﱢﻀﱢﺪ‪َ .‬و إَذا َﺗَﺸﻨﱠَﺞ َﻫَﺬا اﻟﻠﱢﯿُﻒ َﺿﯿﱠَﻖ اﻟ َْﻔَﻢ َﻓَﺄﺑ َْﺮَزُه إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم ﻓِْﻌَﻞ‬
‫»‪ِ «5‬ﺳﻠِْﮏ اﻟ َْﺨِﺮﯾَﻄِﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﺨِﺮﯾَﻄِﮥ‪.‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ :‬ﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣِْﻦ ِﻋﻨِْﺪ اَﻷْﺧَﺮِم ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ َﻓْﻮَق ُﻣﺘﱠَﺼِﻞ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ »‪َ «6‬و ﯾُِﻤﯿُﻞ اﻟﱠﺸَﻔَﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ إَﻣﺎﻟًَﮥ ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬًﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻀﻠﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻋﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻧﻬﺎﯾﺎﺗﻬﺎ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﻬﺎﯾﺎﺗﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻘّﺺ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘّﺲ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻌﻞ‪ .‬آ‪ :‬ﮐﻤﺎ ﯾﻔﻌﻞ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 112‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻠﮏ اﻟﻌﻀﻠﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺘﻠﮏ اﻟﻌﻀﻞ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﻠﮏ اﻟﻌﻀﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪172 :‬‬
‫َواﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ‪ :‬ﻣِْﻦ َﺳـ َﻨﺎِﺳِﻦ اﻟﱠﺮَﻗـَﺒ ِﮥ َوَﯾْﺠَﺘﺎُز ﺑ ِِﺤَﺬاِء اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺂِﺧِﺮ »‪ «1‬اﻟ ْـَﺨ ﱢﺪ‪َ ،‬وﯾَُﺤﱢﺮُك اﻟ ْـَﺨ ﱠﺪ َﺣَﺮَﮐًﮥ َﻇﺎِﻫَﺮًة َﺗﺘَْﺒُﻌَﻬﺎ اﻟﱠﺸَﻔُﮥ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﻗُﺮﺑَْﺖ ِﺟّﺪًا‬
‫ﻣِْﻦ َﻣْﻐِﺮِز اُﻷُذِن ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ اﻟﻨﱠﺎِس َواﺗﱠَﺼَﻠْﺖ ﺑ ِِﻪ َﻓَﺤﱠﺮَﮐْﺖ ُأُذَﻧُﻪ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺸَﻔِﮥ‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺸَﻔـ ُﮥ َﻓِﻤْﻦ َﻋـَﻀ ﻠَِﻬﺎ َﻣﺎ َذَﮐْﺮَﻧﺎ َأﻧﱠُﻪ ُﻣْﺸَﺘَﺮٌك ﻟََﻬﺎ َو ﻟ ِﻠَْﺨﱢﺪ »‪َ ،«2‬و ﻣِْﻦ َﻋـَﻀ ﻠَِﻬﺎ َﻣﺎ َﯾُﺨﱡﺼَﻬﺎ »‪َ ،«3‬وِﻫَﯽ َﻋـَﻀ ٌﻞ َأْرﺑٌَﻊ‪َ :‬زْوٌج ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾﺄﺗِﯿَﻬﺎ ﻣِْﻦ َﻓْﻮِق‬
‫َﺳْﻤِﺖ اﻟ َْﻮْﺟَﻨَﺘﯿِْﻦ َو َﯾﺘﱠـِﺼ ُﻞ ﺑ ُِﻘْﺮِب َﻃَﺮَﻓﯿَْﻬﺎ »‪َ ،«4‬و اﺛ َْﻨﺎِن ﻣِْﻦ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ ،‬وﻓﯽ َﻫـ ِﺬِه اﻷْرﺑَِﻊ ِﮐَﻔﺎَﯾٌﮥ ﻓِﯽ َﺗْﺤِﺮﯾِﮏ اﻟﱠﺸَﻔِﮥ َوْﺣَﺪَﻫﺎ‪َ ،‬ﻷﱠن ُﮐﱠﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨَْﻬﺎ‬
‫إَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐْﺖ َوْﺣَﺪَﻫﺎ َﺣﱠﺮَﮐﺘَْﻬﺎ »‪ «5‬إﻟَﯽ َذﻟ َِﮏ اﻟﱢﺸﱢﻖ‪َ ،‬و إَذا َﺗَﺤﱠﺮَك اﺛ َْﻨﺎِن ﻣِْﻦ ِﺟَﻬَﺘﯿِْﻦ اﻧ َْﺒَﺴَﻄْﺖ إﻟَﯽ َﺟﺎﻧَِﺒﯿَْﻬﺎ َﻓَﯿﺘِﱡﻢ ﻟََﻬﺎ َﺣَﺮَﮐﺘَُﻬﺎ »‪ «6‬إﻟَﯽ ﻟا ِْﺠَﻬﺎِت‬
‫اﻷْرﺑَِﻊ‪َ ،‬و ﻻ َﺣَﺮَﮐـ َﮥ ﻟََﻬﺎ َﻏﯿَْﺮ ﺗِﻠَْﮏ‪َ ،‬ﻓﺒَِﻬـ ِﺬِه اﻷْرﺑَِﻊ ِﮐَﻔﺎَﯾـٌﮥ‪َ ،‬وَﻫِﺬِه اﻷْرﺑَُﻊ َو َأْﻃَﺮاُف اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐِﮥ َﻗْﺪ َﺧﺎﻟََﻄْﺖ ِﺟْﺮَم اﻟﱠﺸَﻔِﮥ ُﻣَﺨﺎﻟََﻄًﮥ ﻻ َﯾﻘِْﺪُر‬
‫اﻟ ِْﺤﱡﺲ َﻋَﻠﯽ َﺗْﻤﯿِﯿِﺰَﻫﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠْﻮَﻫِﺮ اﻟ َْﺨﺎﱢص ﺑ ِﺎﻟﱠﺸَﻔِﮥ‪ ،‬إْذ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟﱠﺸَﻔُﮥ ُﻋْﻀﻮًا ﻟَﯿﱢﻨًﺎ ﻟَْﺤِﻤّﯿًﺎ ﻻ َﻋْﻈَﻢ ﻓِﯿِﻪ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟِﻤْﻨَﺨِﺮ‬
‫أﱠﻣﺎ َﻃَﺮﻓﺎ »‪ «7‬اَﻷْرَﻧَﺒِﮥ‪َ ،‬ﻓَﻘْﺪ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َﻋَﻀَﻠَﺘﺎِن َﺻِﻐﯿَﺮَﺗﺎِن َﻗِﻮﯾﱠَﺘﺎِن‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ :‬ﺑﺂﺧﺮ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺄﺟﺰاء‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻟﻠﺨّﺪﯾﻦ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻠﺨّﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺨّﺼﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﯾﺨﻠﺼﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮﻓﯿﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻃﺮﻓﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺣﺮﮐﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﺮﮐﺎﺗﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ :‬ﻃﺮﻓﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮف‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪173 :‬‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟﱢﺼَﻐُﺮ َﻓﻠَِﮑْﯽ ﻻ َﺗِﻀﯿُﻖ َﻋَﻠﯽ َﺳﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ إﻟَﯿَْﻬﺎ َأْﮐَﺜُﺮ‪َ ،‬ﻷﱠن َﺣَﺮَﮐﺎِت َأْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﺨﱢﺪ َو اﻟﱠﺸَﻔِﮥ َأْﮐَﺜُﺮ َﻋَﺪدًا َو َأْﮐَﺜُﺮ َﺗَﮑﱡﺮرًا َو َدَواﻣًﺎ‪،‬‬
‫َو اﻟ َْﺤﺎـَﺟ ُﮥ إﻟَﯿَْﻬـ ﺎ َأَﻣﱡﺲ ﻣـِ َﻦ اﻟ َْﺤﺎـَﺟ ِﮥ إﻟَﯽ َﺣَﺮَﮐـ ِﮥ َﻃَﺮَﻓِﯽ »‪ «1‬اَﻷْرَﻧـَﺒ ِﮥ‪َ .‬و ُﺧﻠَِﻘَﺘـﺎ َﻗِﻮﯾﱠَﺘﯿِْﻦ ﻟ َِﯿَﺘـَﺪاَرَﮐﺎ ﺑ ُِﻘﱠﻮﺗِِﻬَﻤـ ﺎ َﻣـ ﺎ َﯾُﻔﻮﺗُُﻬَﻤﺎ »‪ «2‬ﺑ َِﻔـ َﻮاِت اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‪َ ،‬و‬
‫َﻣْﻮِرُدُﻫَﻤﺎ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿَﺘِﯽ اﻟ َْﻮْﺟَﻨَﺘﯿِْﻦ »‪َ «3‬و ﯾَُﺨﺎﻟ َِﻄﺎِن »‪ «4‬ﻟ ِﯿَﻒ اﻟ َْﻮْﺟَﻨـِﮥ َأﱠوﻟًـﺎ‪َ ،‬و إﻧﱠَﻤﺎ َوَرَدَﺗﺎ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿَﺘِﯽ اﻟ َْﻮْﺟَﻨَﺘﯿِْﻦ َﻷﱠن َﺗْﺤِﺮﯾَﮑُﻬَﻤﺎ إﻟَﯿِْﻬَﻤﺎ »‪َ «5‬ﻓﺎْﻋَﻠْﻢ‬
‫َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﻔﱢﮏ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‬
‫َﻗْﺪ ُﺧﱠﺺ اﻟ َْﻔﱡﮏ اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ ُدوَن اﻟ َْﻔﱢﮏ اﻷْﻋَﻠﯽ ﻟ َِﻤَﻨﺎﻓَِﻊ‪ :‬ﻣِﻨَْﻬﺎ أﱠن َﺗْﺤِﺮﯾَﮏ اَﻷَﺧﱢﻒ َأْﺣَﺴُﻦ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ أﱠن َﺗْﺤِﺮﯾَﮏ اَﻷْﺧَﻠﯽ ﻣَِﻦ اﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل‬
‫َﻋَﻠﯽ َأْﻋـَﻀ ﺎٍء َﺷـ ِﺮﯾَﻔٍﮥ َﺗﻨِْﮑﯽ ﻓِﯿَﻬـ ﺎ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ُﮥ َأْوﻟَﯽ َوَأْﺳـ َﻠُﻢ‪ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ أﱠن اﻟ َْﻔﱠﮏ اﻷْﻋَﻠﯽ ﻟَْﻮ َﮐﺎَن ﺑ َِﺤﯿُْﺚ َﯾْﺴـ ُﻬُﻞ َﺗْﺤِﺮﯾُﮑُﻪ ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ َﻣْﻔـَﺼ ﻠُُﻪ َوَﻣْﻔـَﺼ ُﻞ‬
‫اﻟﱠﺮأِْس ُﻣْﺤَﺘﺎﻃًﺎ ﻓِﯿِﻪ ﺑ ِﺎِﻹﯾَﺜﺎِق‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺣَﺮَﮐﺎُت اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ ﻟَْﻢ َﯾْﺤَﺘْﺞ ﻓِﯿَﻬﺎ إﻟَﯽ أْن َﺗُﮑﻮَن َﻓْﻮَق ﺛَﻼﺛٍَﮥ »‪َ ،«6‬ﺣَﺮَﮐُﮥ َﻓﺘِْﺢ اﻟ َْﻔِﻢ َو اﻟ َْﻔْﻐِﺮ »‪َ «7‬و َﺣَﺮَﮐُﮥ‬
‫اِﻹْﻃَﺒﺎِق »‪َ «8‬و َﺣَﺮَﮐُﮥ اﻟ َْﻤْﻀِﻎ َو اﻟﱠﺴْﺤِﻖ‪َ ،‬واﻟ َْﻔﺎﺗَِﺤُﮥ ﺗُْﺴـ ِﻔُﻞ اﻟ َْﻔﱠﮏ َوﺗُﻨِْﺰﻟ ُُﻪ‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤْﻄﺒَِﻘُﮥ ﺗُِﺸﯿﻠُُﻪ‪َ ،‬و اﻟﱠﺴﺎِﺣَﻘُﮥ ﺗُِﺪﯾُﺮُه‪َ ،‬و ﺗُِﻤﯿﻠُُﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓﺒُﯿﱢَﻦ أﱠن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 113‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﺣَﺮَﮐَﮥ اِﻹْﻃَﺒﺎِق َﯾِﺠُﺐ أْن َﺗُﮑﻮَن ﺑ َِﻌَﻀٍﻞ »‪َ «9‬ﻧﺎِزﻟٍَﮥ ﻣِْﻦ ُﻋﻠٍْﻮ ﺗَُﺸﻨﱢُﺞ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪َ ،‬و اﻟ َْﻔﺎِﻏَﺮُة ﺑ ِﺎﻟﱢﻀﱢﺪ‪َ ،‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻃﺮﻓﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮف‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻔﻮﺗﻬﻤﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﻓﺎﺗﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﻧﺎﺣﯿﮥ اﻟﻮﺟﻨﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻧﺎﺣﯿﺘﯽ اﻟﻮﺟﻨﺘﯿﻦ‪ .‬ج‪ :‬ﻧﺎﺣﯿﺘﯽ اﻟﻮﺟﻨﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﯾﺨﺎﻟﻄﺎن‪ .‬ج‪ :‬ﯾﺨﺎﻟﻂ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﮑﻬﻤﺎ إﻟﯿﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﮑﻬﻤﺎ إﻟﯿﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﮑﻬﺎ إﻟﯿﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺛﻼث ﺣﺮﮐﺎت‪ .‬ب‪ :‬ﺛﻼﺛٍﮥ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ -:‬اﻟﻔﻐﺮ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻹﻃﺒﺎق‪ .‬ب‪ :‬اﻻﻧﻄﺒﺎق‪.‬‬
‫)‪ (9‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻌﻀﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﻋﻀﻠﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪174 :‬‬
‫اﻟﱠﺴﺎِﺣَﻘـ ُﮥ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﻮِرﯾِﺐ‪َ ،‬ﻓُﺨﻠَِﻖ ﻟ ِﻺْﻃَﺒﺎِق َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن ﺗُْﻌَﺮَﻓﺎِن ﺑ َِﻌـَﻀ ﻠَﺘِﯽ اﻟﱡﺼْﺪِغ »‪َ ،«1‬و ﺗَُﺴـ ﱠﻤَﯿﺎِن ُﻣﻠَْﺘَﻔَﺘﯿِْﻦ »‪َ ،«2‬و َﻗـْﺪ ـَﺻ ُﻐَﺮ ﻣِْﻘَﺪاُرُﻫَﻤﺎ ﻓِﯽ اﻹﻧ َْﺴﺎِن‪ ،‬إِذ‬
‫اﻟ ُْﻌـْﻀ ُﻮ اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮُك ﺑ ِِﻬَﻤـ ﺎ ﻓِﯽ اﻹﻧ ْـَﺴ ﺎِن ـَﺻ ِﻐﯿُﺮ اﻟ َْﻘـ ْﺪِر‪ُ ،‬ﻣَﺸﺎِﺷـ ﱞﯽ َﺧِﻔﯿـُﻒ اﻟ ْـَﻮْزِن‪َ ،‬و إِذ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ﺎُت اﻟ َْﻌﺎِرـَﺿ ُﮥ ﻟ َِﻬـ َﺬا اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟﱠﺼﺎِدَرُة َﻋْﻦ َﻫـ ﺎَﺗﯿِْﻦ‬
‫اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ َأَﺧﱡﻒ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ ﻓِﯽ َﺳـ ﺎﺋِِﺮ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن َﻓﺎﻟ َْﻔـ ﱡﮏ اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ َأْﻋَﻈُﻢ َو َأﺛ َْﻘـ ُﻞ ﻣِﱠﻤﺎ ﻟ ِﻺﻧ َْﺴـ ﺎِن‪َ ،‬و اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾـُﮏ ﺑ ِِﻬَﻤـ ﺎ ﻓِﯽ َأْﺻـ َﻨﺎِف اﻟﻨﱠْﻬِﺶ َواﻟ َْﻘْﻄِﻊ و‬
‫اﻟ َْﮑْﺪِم َو اﻟ َْﻘﻠِْﻊ »‪َ «3‬أْﻋَﻨُﻒ‪َ .‬و َﻫﺎَﺗﺎِن اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﺎِن ﻟَﯿﱢَﻨَﺘﺎِن ﻟ ُِﻘْﺮﺑ ِِﻬَﻤﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﺒَْﺪِإ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ِﺟْﺮٌم ﻓِﯽ َﻏﺎَﯾِﮥ اﻟﻠﱢﯿِﻦ‪َ ،‬وﻟَﯿَْﺲ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َو ﺑَﯿَْﻦ‬
‫اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ إﻟ ﱠﺎ َﻋْﻈٌﻢ َواِﺣٌﺪ‪َ ،‬ﻓﻠَِﺬﻟ َِﮏ َوﻟ َِﻤﺎ ﯾَُﺨﺎُف ﻣِْﻦ ُﻣَﺸﺎَرَﮐِﮥ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ إﯾﱠﺎُﻫَﻤﺎ ﻓِﯽ اﻵَﻓﺎِت إْن َﻋـَﺴ ﯽ »‪َ «4‬ﻋَﺮَﺿْﺖ َواَﻷْوَﺟﺎُع إِن اﺗﱠَﻔَﻘْﺖ َﻣﺎ ﯾُْﻔـِﻀ ﯽ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ َْﻤْﻌُﺮوِض ﻟَُﻪ إﻟَﯽ اﻟﱠﺴْﺮَﺳﺎِم‪َ ،‬و َﻣﺎ ﯾُْﺸـ ﺒُِﻬُﻪ ﻣَِﻦ اَﻷْﺳـ َﻘﺎِم‪َ ،‬دَﻓَﻨُﻬَﻤﺎ اﻟ َْﺨﺎﻟ ُِﻖ ُﺳـ ﺒَْﺤﺎَﻧُﻪ ِﻋﻨْـَﺪ َﻣﻨَْﺸـ ﺌِِﻬَﻤﺎ َوَﻣﻨَْﺒِﻌِﻬَﻤﺎ »‪ «5‬ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ﻓِﯽ َﻋْﻈَﻤِﯽ اﻟﱠﺰْوِج‪،‬‬
‫َوَﻧَﻔَﺬُﻫَﻤﺎ »‪ «6‬ﻓِﯽ ِﮐﱟﻦ َﺷـ ﺒِﯿٍﻪ ﺑ ِﺎﻷَـَزِج ُﻣﻠَْﺘﺌٍِﻢ »‪ «7‬ﻣِـْﻦ َﻋْﻈَﻤِﯽ اﻟﱠﺰْوِج َوﻣِْﻦ َﺗَﻌﺎِرﯾـِﺞ »‪ «8‬ﺛَُﻘِﺐ اﻟ َْﻤﻨَْﻔـ ِﺬ اﻟ َْﻤـ ﺎﱢر َﻣَﻌُﻬَﻤﺎ »‪ ،«9‬اﻟ ُْﻤﻠَْﺘﺒِِﺲ »‪َ «10‬ﺣﺎَﻓﺎﺗُُﻪ‬
‫َﻋَﻠﯿِْﻬَﻤﺎ‪َ ،‬ﻣَﺴﺎَﻓـًﮥ َﺻﺎﻟ ِـَﺤ ًﮥ إﻟَﯽ ُﻣَﺠﺎَوَزِة »‪ «11‬اﻟﱠﺰْوِج ﻟ َِﯿَﺘـَﺼ ﻠﱠَﺐ َﺟْﻮَﻫُﺮُﻫَﻤـ ﺎ َﯾـِﺴ ﯿﺮًا َﯾـِﺴ ﯿﺮًا‪َ ،‬وَﯾﺒُْﻌـَﺪ َﻋْﻦ َﻣﻨْﺒِﺘِِﻬَﻤﺎ اَﻷﱠوِل َﻗﻠِﯿًﻠﺎ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ‪َ ،‬وُﮐﱡﻞ َواـِﺣ َﺪٍة ﻣِْﻦ‬
‫َﻫﺎَﺗﯿِْﻦ اﻟ َْﻌَﻀَﻠَﺘﯿِْﻦ َﯾْﺤُﺪُث ﻟََﻬﺎ َوَﺗٌﺮ َﻋِﻈﯿٌﻢ َﯾْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ َﺣﺎَﻓِﮥ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‪َ ،‬ﻓﺈَذا‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﺼﺪغ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺼﺪﻏﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و ﺗﺴﻤﯿﺎن ﻣﻠﺘﻔﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻠﻊ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﻄﻊ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﺴﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻏﺸﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬دﻓﻨﻬﻤﺎ ‪ ...‬ﻣﻨﺸﺌﻬﻤﺎ ‪ ...‬ﻣﻨﺒﻌﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬دﻓﻨﻬﺎ ‪ ...‬ﻣﻨﺸﺌﻬﺎ ‪ ...‬ﻣﻨﺒﻌﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﻔﺬﻫﻤﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻧﻔﺬﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﻠﺘﺌﻢ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻠﺘﺌﻢ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ب‪ :‬ﺗﻌﺎرﯾﺞ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻔﺎرﯾﺞ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﻌﻬﺎ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻌﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻠﺘﺒﺲ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻠﺒﺲ‪.‬‬
‫)‪ (11‬آ‪ ،‬ج‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﺠﺎورة‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺠﺎوزة‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 114‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪175 :‬‬
‫َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺞ َأَﺷﺎﻟَُﻪ َو َﻫﺎَﺗﺎِن اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﺎِن َﻗْﺪ ُأِﻋﯿَﻨَﺘﺎ ﺑ َِﻌـَﻀ ﻠَﺘﯿِْﻦ َﺳﺎﻟ َِﮑَﺘﯿِْﻦ َداِﺧَﻞ اﻟَﻔِﻢ ُﻣﻨَْﺤِﺪَرَﺗﯿِْﻦ إﻟَﯽ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ ﻓِﯽ َﻣَﻐﺎَرَﺗﯿِْﻦ »‪ ،«1‬إْذ َﮐﺎَن إْﺻَﻌﺎُد‬
‫اﻟﺜﱠِﻘﯿِﻞ ﻣِﱠﻤﺎ ﯾُﻮِﺟُﺐ اﻟﺘﱠْﺪﺑ ِﯿُﺮ ﻟ ِﻼْﺳﺘِْﻈَﻬﺎِر »‪ «2‬ﻓِﯿِﻪ ﺑ َِﻔْﻀِﻞ ﻗُﱠﻮٍة‪َ .‬و اﻟ َْﻮَﺗُﺮ اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ ﻣِْﻦ َﻫﺎَﺗﯿِْﻦ اﻟ َْﻌَﻀَﻠَﺘﯿِْﻦ َﯾﻨَْﺸُﺄ ﻣِْﻦ َوَﺳِﻄِﻬَﻤﺎ ﻻ ﻣِْﻦ َﻃَﺮﻓِِﻬَﻤﺎ ﻟ ِﻠَْﻮَﺛﺎَﻗِﮥ‪.‬‬
‫أﱠﻣﺎ َﻋَﻀُﻞ اﻟ َْﻔْﻐِﺮ َو إﻧ َْﺰاِل اﻟ َْﻔﱢﮏ َﻓَﻘـ ْﺪ َﯾﻨَْﺸُﺄ ﻟ ِﯿُﻔَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰَواﺋِـِﺪ اِﻹﺑ ِْﺮﯾﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺧﻠِْﻒ اُﻷُذِن َﯾﻨْـَﺤ ِﺪُر »‪َ «3‬ﻓَﺘﺘﱠِﺤُﺪ َﻋَﻀﻠًﮥ َواِﺣَﺪًة »‪ «4‬ﺛُﱠﻢ َﺗَﺘَﺨﻠﱠُﺺ َوَﺗﺮا‬
‫ﻟ َِﺘْﺰَداَد َوﺛَﺎَﻗًﮥ ﺛُﱠﻢ َﺗَﺘَﻨﱠﻔُﺶ َﮐﱠﺮًة ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬ﻓَﺘْﺤَﺘـِﺸ ﯽ ﻟَْﺤﻤًﺎ َوَﺗِﺼﯿُﺮ َﻋَﻀﻠًﮥ َوﺗَُﺴﱠﻤﯽ َﻋَﻀَﻠًﮥ ُﻣَﮑﱠﺮَرًة ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗْﻌِﺮَض »‪ «5‬ﺑ ِﺎﻻﻣْﺘَِﺪاِد ﻟ َِﻤَﻨﺎِل اﻵَﻓﺎِت‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﺗُﻼﻗِﯽ‬
‫َﻣْﻌِﻄَﻒ اﻟ َْﻔـ ﱢﮏ إﻟَﯽ اﻟـﱠﺬَﻗِﻦ َﻓﺈَذا اﻧ َْﻘَﻠَﺼْﺖ َﺟـ َﺬﺑَْﺖ اﻟﻠﱠْﺤَﯽ إﻟَﯽ َﺧﻠٍْﻒ‪َ ،‬ﻓَﯿَﺘـَﺴ ﱠﻔُﻞ ﻻَﻣَﺤﺎﻟَـَﮥ‪َ ،‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟﺜﱢْﻘُﻞ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱡﯽ ُﻣِﻌﯿﻨًﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟﺘﱠـَﺴ ﱡﻔِﻞ ُﮐِﻔَﯽ‬
‫اﺛ َْﻨَﺘﺎِن‪َ .‬و ﻟَْﻢ َﯾْﺤَﺘْﺞ إﻟَﯽ ُﻣِﻌﯿٍﻦ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ َﻋـَﻀ ُﻞ ﻟا َْﻤْﻀِﻎ َﻓُﻬَﻤﺎ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ َﺟﺎﻧٍِﺐ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُﻣَﺜﻠﱠَﺜـٌﮥ إَذا »‪ُ «6‬ﺟِﻌَﻞ َرأُْﺳـ َﻬﺎ اﻟﱠﺰاِوَﯾـُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻣِْﻦ َزَواَﯾﺎَﻫﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺟَﻨـِﮥ اﻣَْﺘـﱠﺪ ﻟََﻬﺎ َﺳﺎَﻗﺎِن‪،‬‬
‫َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﯾﻨَْﺤِﺪُر إﻟَﯽ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ َو اﻵَﺧُﺮ َﯾْﺮَﺗِﻘﯽ إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟﱠﺰْوِج‪َ ،‬و اﺗﱠـَﺼ َﻠْﺖ َﻗﺎِﻋَﺪٌة ُﻣـْﺴ َﺘِﻘﯿَﻤٌﮥ ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َو َﺗَﺸﺒﱠَﺜْﺖ ُﮐﱡﻞ َزاِوَﯾٍﮥ ﺑ َِﻤﺎ َﯾﻠِﯿَﻬﺎ‬
‫ﻟ َِﯿُﮑﻮَن ﻟ َِﻬـ ِﺬِه اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ ِﺟَﻬـ ﺎٌت ُﻣْﺨَﺘﻠَِﻔـ ٌﮥ ﻓِﯽ اﻟَﺘَﺸـ ﱡﻨِﺞ‪َ ،‬ﻓﻼ َﺗْﺴـ َﺘِﻮي َﺣَﺮَﮐﺘَُﻬﺎ ﺑَْﻞ َﯾُﮑﻮُن ﻟََﻬﺎ َأْن َﺗِﻤﯿَﻞ ُﻣﯿُﻮﻟًﺎ ُﻣَﺘَﻔﻨﱠَﻨـًﮥ »‪ «7‬ﻟ َِﯿﻠَْﺘﺌَِﻢ »‪ «8‬ﻓِﯿَﻤـ ﺎ ﺑَﯿَْﻨَﻬﺎ »‪«9‬‬
‫اﻟﱠﺴْﺤُﻖ َو اﻟ َْﻤْﻀ ُﻎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﻣﻐﺎرﺗﯿﻦ‪ .‬ج ﻣﻐﺎرة‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻘﺎزﺗﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻼﺳﺘﻈﻬﺎر‪ .‬ب‪ :‬اﻻﺳﺘﻈﻬﺎر‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬ﯾﻨﺤﺪر‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ +:‬ﺗﺴّﻤﯽ ﻣﻠﺰزة‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﺗﺘﻌﺮض‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻌﺮض‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬إذ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬إذا‪ .‬آ‪ :‬ﻓﺈذا‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ُ :‬ﻣَﺘَﻔﻨﱠَﻨﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﻔﻨﮥ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﯿﻠﺘﺌﻢ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻠﺘﺌﻢ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﯿﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪176 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﻌﺎِﺷُﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺮْأِس‬
‫إﱠن ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َﺣَﺮَﮐـ ﺎٍت َﺧﺎﱠﺻٍﮥ »‪َ ،«1‬و َﺣَﺮَﮐﺎٍت ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐـ ٍﮥ َﻣَﻊ َﺧْﻤٍﺲ ﻣِْﻦ َﺧَﺮَزاِت اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َﺗُﮑﻮُن ﺑ َِﻬﺎ َﺣَﺮَﮐـ ٌﮥ ُﻣﻨَْﺘِﻈَﻤـ ٌﮥ ﻣِْﻦ َﻣﯿِْﻞ اﻟﱠﺮأِْس َو َﻣﯿِْﻞ اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ‬
‫َﻣﻌًﺎ‪َ ،‬و ُﮐﱡﻞ َواـِﺣ َﺪٍة ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﺮَﮐَﺘﯿِْﻦ‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ اﻟ َْﺨﺎﱠﺻَﮥ َو اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐـ َﮥ‪ ،‬إﱠﻣﺎ أْن َﺗُﮑﻮَن ُﻣﻨَْﺘِﮑَﺴـ ًﮥ »‪َ ،«2‬و إﱠﻣﺎ أْن َﺗُﮑـ ﻮَن ُﻣﻨَْﻌِﻄَﻔـ ًﮥ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ أنْ‬
‫َﺗُﮑﻮَن َﻣﺎﺋَِﻠًﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ أْن َﺗُﮑﻮَن َﻣﺎﺋَِﻠًﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﯿَﺴﺎِر‪َ .‬و َﻗْﺪ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣِﱠﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َﺣَﺮَﮐُﮥ اﻻﻟ ْﺘَِﻔﺎِت »‪َ «3‬ﻋَﻠﯽ َﻫﯿَْﺌِﮥ اﻻْﺳﺘَِﺪاَرِة‪.‬‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌـَﻀ ُﻞ اﻟ ُْﻤَﻨﱢﮑَﺴـ ُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َﺧﺎﱠﺻًﮥ‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن َﺗِﺮَداِن ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿَﺘﯿِْﻦ ﻷﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﯾَﺘَﺸـ ﺒﱠَﺜﺎِن ﺑﻠِﯿِﻔِﻬَﻤﺎ ﻣِْﻦ َﺧﻠِْﻒ اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ َﻓْﻮُق‪َ ،‬و ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎِم اﻟ َْﻘِﺺ‬
‫»‪َ «4‬ﺗْﺤُﺖ‪َ ،‬وَﯾْﺮَﺗِﻘَﯿﺎِن َﮐﺎﻟ ُْﻤﺘﱠـِﺼ َﻠَﺘﯿِْﻦ‪ُ ،‬رﺑََﻤﺎ ُﻇَﻦ »‪َ «5‬أﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َواِﺣَﺪٌة‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ ُﻇَﻦ »‪َ «6‬أﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ ُﻇﱠﻦ أﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﺛﻼُث َﻋَﻀٍﻞ »‪«7‬‬
‫ﻷﱠن َﻃَﺮَف َأَﺣِﺪِﻫَﻤﺎ َﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ َﻓَﯿـِﺼ ﯿُﺮ َرأَْﺳﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﺤﱠﺮَك َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﺗَﻨﱠﮑَﺲ اﻟﱠﺮأُْس َﻣﺎﺋًِﻠﺎ إﻟَﯽ ِﺷﱢﻘِﻪ‪َ ،‬و إْن َﺗَﺤﱠﺮَﮐﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ َﺗَﻨﱠﮑَﺲ اﻟﱠﺮأُْس َﺗَﻨﱡﮑﺴًﺎ‬
‫إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم ُﻣْﻌَﺘِﺪﻟًﺎ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﻨﱢﮑـَﺴ ُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َو اﻟﱠﺮَﻗـَﺒ ِﮥ َﻣﻌًﺎ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم‪َ ،‬ﻓُﻬَﻮ َزْوٌج َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻤِﺮي ِء َﯾْﺨﻠُُﺺ إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣـَﯿ ﮥ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ َﻓَﯿﻠَْﺘِﺤُﻢ‬
‫ﺑ ِِﻬَﻤﺎ‪َ ،‬ﻓﺈْن َﺗَﺸﻨﱠَﺞ اﻟ ُْﺠْﺰُء »‪«8‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 115‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺧﺎﺻﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺧﺎﺻﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ :‬ﻣﺘﻨﱢﮑﺴﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﺘﮑﺴﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻻﻧﻘﻼب‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﻟﺘﻔﺎت‪.‬‬
‫)‪ (4‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘّﺺ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬اﻟﻘﺲ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﺑﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﺑﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ :‬ﻋﻀﻼت‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺠﺰء‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺠﺰء‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪177 :‬‬
‫ﻣِﻨُْﻪ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ اﻟ َْﻤِﺮي َء َﻧﱠﮑَﺲ اﻟﱠﺮأَْس َوْﺣَﺪُه‪َ ،‬و إِن اْﺳﺘُْﻌِﻤَﻞ اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟ ُْﻤﻠَْﺘِﺤُﻢ َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ َﻧﱠﮑَﺲ اﻟﱠﺮَﻗَﺒَﮥ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﻘﻠﱢـَﺒ ُﮥ »‪ «1‬ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َوْﺣـ َﺪُه إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َﻓَﺄْرﺑََﻌـ ُﮥ َأْزَواٍج َﻣْﺪُﺳﻮَﺳـ ٍﮥ َﺗْﺤَﺖ اﻷَـْزَواِج اﻟ ﱠﺘِﯽ َذَﮐْﺮَﻧﺎَﻫﺎ‪َ .‬و َﻣﻨْﺒُِﺖ َﻫـ ِﺬِه اَﻷْزَواِج ُﻫَﻮ َﻓْﻮَق‬
‫اﻟ َْﻤْﻔـَﺼ ِﻞ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬـ ﺎ َﻣـ ﺎ َﯾـﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺴَﻨـﺎِﺳَﻦ‪َ ،‬و َﻣﻨْﺒِﺘُُﻪ َأﺑ َْﻌـ ُﺪ ﻣِْﻦ َوَﺳـ ِﻂ اﻟ َْﺨﻠِْﻒ َوﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣـ ﺎ َﯾﺄﺗِﯽ اَﻷْﺟﻨِـَﺤ َﮥ َوَﻣﻨْﺒِﺘَُﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ َﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ َزْوٌج َﯾﺄﺗِﯽ‬
‫َﺟَﻨـﺎَﺣِﯽ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َﻓْﻮَق »‪َ «2‬زْوٍج َﯾﺄﺗِﯽ ِﺳﻨِْﺴـ َﻨَﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ‪ ،‬وََزْوٌج َﯾﻨَْﺒِﻌُﺚ ﻟ ِﯿُﻔُﻪ ﻣِْﻦ َﺟَﻨﺎِح اُﻷوﻟَﯽ إﻟَﯽ ِﺳﻨِْﺴـ َﻨِﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ‪َ ،‬و َﺧﺎِﺻـ ﯿﱠﺘُُﻪ أْن »‪ «3‬ﯾُِﻘﯿَﻢ‬
‫َﻣﯿـْ َﻞ اﻟﱠﺮأِْس ِﻋﻨْـَﺪ اﻻﻧ ِْﻘﻼـِب إﻟَﯽ اﻟ ْـَﺤ ﺎِل اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ ﻟ َِﺘـْﻮِرﯾﺒِِﻪ‪َ .‬وﻣـِ ْﻦ َذﻟـِ َﮏ‪َ ،‬زْوجٌ َراﺑ ِـٌﻊ َﯾﺒَْﺘـِﺪُئ ﻣـِ ْﻦ َﻓـْﻮُق‪َ ،‬و َﯾﻨُْﻔـُﺬ َﺗْﺤَﺖ اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ ﺑ ِـﺎﻟ ِْﻮَراِب إﻟَﯽ‬
‫اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ‪َ ،‬ﻓَﯿﻠَْﺰُم َﺟَﻨﺎَح اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ‪َ .‬و اﻟﱠﺰْوَﺟﺎِن اَﻷﱠوﻻِن ﯾَُﻘﻠﱢَﺒﺎِن اﻟﱠﺮأَْس إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ﺑ ِﻼ َﻣﯿٍْﻞ‪ ،‬أْو َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ َﯾِﺴﯿٍﺮ ِﺟّﺪًا‪َ .‬واﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﯾُﻘﻮُم َأَوَد اﻟ َْﻤﯿِْﻞ‪،‬‬
‫َو اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ ﯾَُﻘﻠﱢُﺐ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َﻣَﻊ َﺗْﻮِرﯾٍﺐ َﻇـ ﺎِﻫٍﺮ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َواﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ َأﱡﯾُﻬَﻤـ ﺎ َﻣﺎَل َوْﺣـ َﺪُه َﻣﯿﱠَﻞ اﻟﱠﺮأَْس إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺘِِﻪ‪َ ،‬وإَذا َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺠﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ َﺗَﺤﱠﺮَك اﻟﱠﺮأُْس‬
‫إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ُﻣﻨَْﻘﻠِﺒًﺎ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ َﻣﯿٍْﻞ‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﻘﻠﱢـَﺒ ُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َﻣَﻊ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َﻓَﺜﻼَﺛـُﮥ َأْزَواٍج َﻏﺎﺋَِﺮٍة‪َ ،‬و َزْوٌج ُﻣَﺠﻠﱠٌﻞ‪ُ ،‬ﮐﱡﻞ َﻓْﺮٍد ﻣِﻨُْﻪ ُﻣَﺜﻠﱠٌﺚ‪َ ،‬ﻗﺎِﻋـ َﺪﺗُُﻪ َﻋْﻈُﻢ ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َو َﯾﻨِْﺰُل ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ إﻟَﯽ‬
‫اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ ﻟا ﺜﱠﻼَﺛُﮥ اﻷْزَواُج اﻟ ُْﻤﻨَْﺒـِﺴ َﻄُﮥ َﺗْﺤَﺘُﻪ‪َ ،‬ﻓَﺰْوٌج َﯾﻨَْﺤِﺪُر َﻋَﻠﯽ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر‪َ ،‬و َزْوٌج َﯾِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ َأْﺟﻨَِﺤٍﮥ ِﺟّﺪًا‪َ ،‬و َزْوٌج َﯾَﺘَﻮﱠﺳُﻂ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ‬
‫اﻟ َْﻔَﻘﺎِر َو َأْﻃَﺮاِف اَﻷْﺟﻨَِﺤِﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻘﻠﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻠﻘﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬أﻧﻪ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪178 :‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤِﻤﯿَﻠـُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧَِﺒﯿِْﻦ َﻓِﻬَﯽ َزْوَﺟﺎِن َﯾﻠَْﺰَﻣﺎِن َﻣْﻔَﺼَﻞ اﻟﱠﺮأِْس‪ ،‬اﻟﱠﺰْوُج اﻟ َْﻮاِﺣـ ُﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﻣْﻮـِﺿ ُﻌُﻪ اﻟُﻘـﱠﺪاُم َو ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾِﺼُﻞ ﺑَﯿَْﻦ‬
‫اﻟﱠﺮأِْس َو اﻟ َْﻔَﻘﺎَرِة‬
‫اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ‪َ ،‬ﻓْﺮٌد ﻣِﻨُْﻪ َﯾِﻤﯿﻨًﺎ َوَﻓْﺮٌد ﻣِﻨُْﻪ َﯾَﺴﺎرًا‪َ ،‬و اﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﻣْﻮِﺿُﻌُﻪ اﻟ َْﺨﻠُْﻒ‪،‬‬
‫َوَﯾْﺠَﻤُﻊ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ِْﻔﻘَْﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َواﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬ﻓْﺮٌد ﻣِﻨُْﻪ ﯾُْﻤَﻨًﮥ َو َﻓْﺮٌد ﻣِﻨُْﻪ ﯾُْﺴَﺮًة‪َ ،‬ﻓَﺄﯾﱠُﮥ »‪«1‬‬
‫َﻫِﺬِه اَﻷْرﺑََﻌِﮥ إَذا َﺗَﺸﻨﱠَﺞ »‪َ «2‬ﻣﺎَل اﻟﱠﺮأُْس إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺘِِﻪ َﻣَﻊ َﺗْﻮِرﯾٍﺐ‪َ ،‬و أﱡي اﺛ َْﻨﯿِْﻦ ﻣِﻦ‬
‫ِﺟَﻬٍﮥ َواِﺣَﺪٍة َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺠﺎ َﻣﺎَل اﻟﱠﺮأُْس إﻟَﯿِﻬَﻤﺎ َﻣﯿًْﻠﺎ َﻏﯿَْﺮ ُﻣَﻮﱠرٍب َو إْن َﺗَﺤﱠﺮَﮐِﺖ اﻟُﻘﱠﺪاﻣِﯿﱠَﺘﺎِن‪َ ،‬أَﻋﺎَﻧَﺘﺎ ﻓِﯽ اﻟﺘﱠﻨِْﮑﯿِﺲ‪ ،‬أِو اﻟ َْﺨﻠِْﻔﯿﱠَﺘﺎِن َﻗﻠﱠَﺒَﺘﺎ اﻟﱠﺮأَْس إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪،‬‬
‫َو إَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐِﺖ اﻷْرﺑَُﻊ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 116‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﻣﻌًﺎ اﻧ َْﺘَﺼَﺐ ﻟا ﱠﺮأُْس ُﻣْﺴَﺘِﻮﯾًﺎ‪َ .‬وَﻫِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀُﻞ »‪ «3‬اﻷْرﺑَُﻊ ِﻫَﯽ َأْﺻَﻐُﺮ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪ ،‬ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ‬
‫َﺗَﺘَﺪاَرُك ﺑ َِﺠْﻮَدِة َﻣْﻮِﺿِﻌَﻬﺎ َو ﺑ ِﺎﻧ ِْﺤَﺮاِزَﻫﺎ َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اُﻷْﺧَﺮي َﻣﺎ َﺗَﻨﺎﻟ ُُﻪ اُﻷْﺧَﺮي ﺑ ِﺎﻟ ِْﮑَﺒِﺮ‪َ ،‬وَﻗْﺪ َﮐﺎَن َﻣْﻔَﺼُﻞ اﻟﱠﺮأِْس ُﻣْﺤَﺘﺎﺟًﺎ إﻟَﯽ َأﻣَْﺮﯾِْﻦ َﯾْﺤَﺘﺎَﺟﺎِن‬
‫إﻟَﯽ َﻣْﻌﻨِﯿﱠﯿِْﻦ ُﻣَﺘَﻀﺎﱠدﯾِْﻦ‪َ ،‬أَﺣـ ُﺪُﻫَﻤﺎ اﻟ َْﻮَﺛﺎَﻗـُﮥ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ُﻣَﺘَﻌﻠﱢٌﻖ ﺑِﺈﯾَﺜﺎِق اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ َو ﻗِﻠﱠِﮥ ُﻣَﻄﺎَوَﻋﺘِِﻪ ﻟ ِﻠَْﺤَﺮَﮐﺎِت‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﮐﺜَْﺮُة َﻋـ َﺪِد اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت َو َذﻟ َِﮏ‬
‫ُﻣَﺘَﻌﻠﱢٌﻖ ﺑ ِﺈْﺳﻼِس‬
‫اﻟ َْﻤﻔَْﺼِﻞ َو اِﻹْرَﺧﺎِء‪َ ،‬ﻓُﺠﱢﻮَز »‪ِ «4‬إْرَﺧﺎُء اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ اْﺳﺘَِﻨﺎَﻣًﮥ »‪ «5‬إﻟَﯽ اﻟ َْﻮﺛَﺎَﻗِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﺗْﺤُﺼُﻞ ﺑ َِﮑﺜَْﺮِة اﻟ ْﺘَِﻔﺎِف اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ُْﻤِﺤﯿَﻄِﮥ ﺑ ِِﻪ‪َ ،‬ﻓَﺤَﺼَﻞ اﻟ َْﻐَﺮَﺿﺎِن َﺗَﺒﺎَرَك اﻟﻠﱠُﻪ َأْﺣَﺴُﻦ اﻟ َْﺨﺎﻟ ِِﻘﯿَﻦ َو َرﱡب اﻟ َْﻌﺎﻟَِﻤﯿَﻦ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺄﯾﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺎّي‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺸﻨﺠﺖ‪ .‬ب‪ :‬اذا ﺗﺸّﻨﺞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﻀﻼت‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻌﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺠﻮز‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺠﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﺳﺘﻨﺎﻣﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﺳﺘﻘﺎﻣﮥ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪179 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺤﺎِدَي َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﺤْﻨَﺠَﺮِة‬
‫اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮُة ُﻋْﻀٌﻮ ُﻏـْﻀ ُﺮوﻓِﱞﯽ ُﺧﻠَِﻖ آﻟَـًﮥ ﻟ ِﻠﱠﺼْﻮِت‪َ ،‬وُﻫَﻮ ُﻣﺆﻟ ﱠٌﻒ ﻣِْﻦ َﻏـَﻀ ﺎِرﯾَﻒ َﺛﻼَﺛـٍﮥ‪َ :‬أـَﺣ ُﺪَﻫﺎ اﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوُف اﻟ ﱠِﺬي َﯾَﻨـﺎﻟ ُُﻪ اﻟ َْﺠﱡﺲ َواﻟ ِْﺤُﺲ »‪ «1‬ﻗُﱠﺪاَم‬
‫اﻟ َْﺤﻠِْﻖ َﺗْﺤَﺖ اﻟـﱠﺬَﻗِﻦ َوﯾُـَﺴ ﱠﻤﯽ اﻟـﱠﺪَرﻗِﱠﯽ َو اﻟﱡﺘْﺮِﺳـ ﱠﯽ‪ ،‬إْذ َﮐـ ﺎَن ُﻣَﻘﱠﻌَﺮ اﻟ ْـَﺒ ﺎِﻃِﻦ ُﻣـَﺤ ﱠﺪَب اﻟﱠﻈْﻬِﺮ ﯾُْﺸـ ﺒُِﻪ اﻟﱠﺪَرَﻗـَﮥ َو ﺑَْﻌَﺾ اﻟﱡﺘْﺮَﺳـ ِﮥ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ُﻏـْﻀ ُﺮوٌف‬
‫َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﺧﻠَْﻔُﻪ َﯾﻠِﯽ اﻟ ُْﻌﻨَُﻖ َﻣْﺮﺑ ُﻮٌط ﺑ ِِﻪ‪ ،‬ﯾُْﻌَﺮُف ﺑ َِﺄﻧﱠُﻪ اﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﻣْﮑﺒُﻮٌب َﻋَﻠﯿِْﻬَﻤﺎ »‪َ «2‬ﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ ،‬وﯾُﻼﻗِﯽ اﻟﱠﺪَرﻗِﱠﯽ ﻣِْﻦ‬
‫َﻏﯿِْﺮ اﺗﱢـَﺼ ﺎٍل‪َ ،‬وﺑَﯿَْﻨُﻪ َوﺑَﯿَْﻦ اﻟ ﱠِﺬي ﻻـ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ َﻣْﻔـَﺼ ٌﻞ ُﻣـَﻀ ﺎَﻋٌﻒ ﺑ ِﻨُْﻘَﺮَﺗﯿِْﻦ ﻓِﯿِﻪ‪َ ،‬ﯾَﺘَﻬﻨْـَﺪُم »‪ «3‬ﻓِﯿِﻬَﻤـ ﺎ َزاﺋِـَﺪَﺗﺎِن ﻣَِﻦ اﻟ ﱠِﺬي ﻻـ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ ،‬ﻣْﺮﺑ ُﻮَﻃَﺘﺎِن ﺑ ِِﻬَﻤﺎ‬
‫ﺑ َِﺮَواﺑ َِﻂ َوﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟِﻤَﮑﺒﱢﱠﯽ‪َ ،‬و اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ َِﯽ »‪َ ،«4‬و ﺑ ِﺎﻧ ِْﻀَﻤﺎِم اﻟﱠﺪَرﻗِﱢﯽ إﻟَﯽ اﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ ،‬و ﺑ َِﺘَﺒﺎُﻋِﺪ َأَﺣِﺪِﻫَﻤﺎ َﻋِﻦ اﻵَﺧِﺮ َﯾُﮑﻮُن َﺗَﻮﱡﺳُﻊ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة وَ‬
‫َﺿﯿُْﻘَﻬـ ﺎ‪َ ،‬و ﺑ ِﺎﻧ ِْﮑَﺒﺎِب اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ ِِﯽ »‪َ «5‬ﻋَﻠﯽ اﻟـﱠﺪَرﻗِﱢﯽ َو ﻟ ُُﺰوﻣِـِﻪ إﯾﱠﺎُه َو ﺑ َِﺘـَﺠ ﺎﻓِﯿِﻪ َﻋﻨُْﻪ َﯾُﮑـ ﻮُن اﻧ ِْﻔَﺘـﺎُح اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة َو اﻧ ِْﻐﻼﻗَُﻬـ ﺎ »‪َ ،«6‬و ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة وَ‬
‫ﻗُﱠﺪاَﻣَﻬﺎ َﻋْﻈٌﻢ ﻣﺜﻠﱠٌﺚ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﻌْﻈَﻢ اﻟﻠﱠﺎﻣِﱠﯽ َﺗْﺸﺒِﯿﻬًﺎ ﺑ ِِﮑَﺘﺎﺑَِﮥ اﻟﻠﱠﺎِم ﻓِﯽ ُﺣُﺮوِف اﻟ ْﯿُﻮَﻧﺎﻧِﯿﱢﯿَﻦ إْذ َﺷْﮑﻠُُﻪ َﻫَﮑَﺬا »؟«‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ ﻓِﯽ ِﺧﻠَْﻘـ ِﮥ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ أْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣَﺘَﺸـ ﺒﱢﺜًﺎ َو َﺳـ َﻨﺪًا َﯾﻨَْﺸُﺄ ﻣِﻨُْﻪ ﻟ ِﯿُﻒ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪َ .‬واﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮُة ُﻣْﺤَﺘﺎَﺟٌﮥ إﻟَﯽ َﻋَﻀٍﻞ َﺗُﻀﱡﻢ اﻟﱠﺪَرﻗِﱠﯽ إﻟَﯽ‬
‫اﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ ،‬و َﻋَﻀٍﻞ َﺗُﻀﱡﻢ اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ َِﯽ »‪َ «7‬و ﺗُْﻄﺒُِﻘُﻪ َوَﻋَﻀٍﻞ ﺗَُﺒﱢﻌُﺪ اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ َِﯽ »‪َ «8‬ﻋِﻦ اﻵَﺧَﺮﯾِْﻦ »‪َ ،«9‬ﻓﺘَُﻔﺘﱢُﺢ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮَة‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺤّﺲ و اﻟﺠّﺲ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺠّﺲ و اﻟﺤّﺲ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻬﻨﺪم‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻬﻨﺪم‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎﻟﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎري‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎﻟﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎري‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬اﻧﻘﻼﻏﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬اﻧﻐﻼﻗﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎﻟﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎري‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎﻟﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎري‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 117‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻵﺧﺮﯾﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻷﺧﺮﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪180 :‬‬
‫َو اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﻔﺘﱢَﺤُﮥ ﻟ ِﻠَْﺤﻨَْﺠَﺮِة ﻣِﻨَْﻬﺎ َزْوٌج َﯾﻨَْﺸُﺄ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ ،‬ﻓَﯿﺄﺗِﯽ ُﻣَﻘﱠﺪَم اﻟﱠﺪَرﻗِﱢﯽ‪َ ،‬وَﯾﻠَْﺘِﺤُﻢ ُﻣﻨَْﺒِﺴـ ﻄًﺎ َﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ .‬ﻓﺈَذا َﺗَﺸﻨﱠَﺞ َأﺑ َْﺮَز اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ َِﯽ »‪«1‬‬
‫إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم َو »‪َ «2‬ﻓْﻮُق‪َ ،‬ﻓﺎﺗﱠـَﺴ َﻌِﺖ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮُة وََزْوٌج ﯾَُﻌﱡﺪ ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺤﻠِْﻖ »‪ «3‬اﻟ َْﺠﺎِذﺑَِﮥ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َوَﻧْﺤُﻦ َﻧَﺮي أْن َﻧُﻌﱠﺪُه ﻓِﯽ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐﺎِت ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ‪.‬‬
‫َوَﻣﻨَْﺸُﺆُﻫَﻤﺎ ﻣِْﻦ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﻘﱢﺺ إﻟَﯽ اﻟـﱠﺪَرﻗِﱢﯽ‪َ .‬وﻓﯽ َﮐﺜِﯿٍﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاَﻧﺎِت َﯾـْﺼ َﺤﺒَُﻬﺎ َزْوٌج آَﺧُﺮ َو َزْوَﺟﺎِن‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎُه َﺗﺄﺗَِﯿﺎِن اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ ِﱠﯽ ﻣِْﻦ‬
‫َﺧﻠْـُﻒ َو َﯾﻠَْﺘِﺤَﻤـ ﺎِن ﺑ ِِﻪ َو »‪ «4‬إَذا َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺠَﺘﺎ َرَﻓَﻌَﺘـﺎ اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬـ ﺎﻟ ِﱠﯽ َوَﺟـ َﺬﺑََﺘﺎُه إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َﻓَﺘَﺒﱠﺮَأ ﻣِْﻦ ُﻣـَﻀ ﺎﱠﻣِﮥ اﻟـﱠﺪَرﻗِﱢﯽ َﻓَﺘَﻮﱠﺳَﻌِﺖ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮُة‪َ .‬وَزْوٌج َﺗﺄﺗِﯽ‬
‫َﻋَﻀَﻠَﺘﺎُه َﺣﺎَﻓَﺘِﯽ اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ ِﱢﯽ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﺸﻨﱠَﺠَﺘﺎ َﻓَﺼَﻠَﺘﺎُه َﻋِﻦ اﻟﱠﺪَرﻗِﱢﯽ َو َﻣﱠﺪَﺗﺎُه َﻋْﺮﺿًﺎ َﻓَﺄَﻋﺎَن ﻓِﯽ اﻧ ْﺒَِﺴﺎِط اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤـَﻀ ﯿﱢَﻘُﮥ ﻟ ِﻠَْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َزْوٌج َﯾﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﺪَرﻗِﱢﯽ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾـْﺴ َﺘْﻌِﺮُض َو َﯾﻠَْﺘﱡﻒ َﻋَﻠﯽ اﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ َﺣﺘﱠﯽ‬
‫َﯾﺘﱠِﺤـ َﺪ َﻃَﺮَﻓـﺎ َﻓْﺮَدﯾِْﻪ َوَراَء اﻟ ﱠِﺬي ﻻـ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ َﻓﺈَذا َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺞ ـَﺿ ﯿﱠَﻖ‪َ .‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َأْرﺑَُﻊ َﻋَﻀٍﻞ ُرﺑََﻤﺎ ُﻇﱠﻦ أﻧﱠُﻬَﻤﺎ »‪َ «5‬ﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن ُﻣَﻀﺎَﻋَﻔَﺘﺎِن َﯾِﺼُﻞ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ َﻃَﺮَﻓْﯽ‬
‫اﻟﱠﺪَرﻗِﱢﯽ َو اﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﺸﻨﱠَﺞ َﺿﯿﱠَﻖ َأْﺳَﻔَﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة َوَﻗْﺪ ﯾَُﻈﱡﻦ َأﱠن َزْوﺟًﺎ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ُﻣْﺴَﺘﺒِْﻄٌﻦ َو َزْوﺟًﺎ َﻇﺎِﻫٌﺮ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ ،‬ب‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎﻟﯽ )واﻟﺼﻮاب »اﻟﺪرﻗﯽ« ﮐﻤﺎ ﻗﺎل اﻵﻣﻠﯽ ﻓﯽ ﺷﺮح ﻫﺬه اﻟﻌﺒﺎرة وﻗﺎل اﻟﺠﯿﻼﻧﯽ‪ :‬ﮐﺘﺐ اﻟﺸﯿﺦ ﻫﺎﻫﻨﺎ ﺣﺎﺷﯿﮥ وﻫﯽ‬
‫اﻧﻪ ﻓﯽ ﮐﻼم ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس »أﺑﺮز اﻟﺪرﻗﯽ« اﻧﺘﻬﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬إﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺤﻠﻖ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﻠﻘﻮم‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬أﻧﻬﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أﻧﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪181 :‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤْﻄﺒَِﻘـ ُﮥ َﻓَﻘـ ْﺪ َﮐﺎَن َأْﺣَﺴَﻦ أْوَﺿﺎِﻋَﻬﺎ أْن ﯾُْﺨَﻠَﻖ »‪َ «1‬داِﺧَﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة َﺣﺘﱠﯽ إَذا َﺗَﻘﻠﱠَﺼْﺖ َﺟـ َﺬﺑَْﺖ اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ ِﱠﯽ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔَﻞ‪َ ،‬ﻓَﺄْﻃَﺒَﻘﺘُْﻪ‪،‬‬
‫َﻓُﺨﻠَِﻘْﺖ َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َزْوﺟـًﺎ َﯾﻨَْﺸـ ُﺄ ﻣِْﻦ َأْﺻـ ِﻞ اﻟـﱠﺪَرﻗِﱢﯽ‪َ ،‬ﻓَﯿـْﺼ َﻌُﺪ ﻣِْﻦ َداـِﺧ ٍﻞ إﻟَﯽ ـَﺣ ﺎَﻓَﺘِﯽ اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬـ ﺎﻟ ِﱢﯽ َو َأْﺻِﻞ اﻟ ﱠِﺬي ﻻ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﯾُْﺴـ َﺮًة َﻓﺈَذا‬
‫َﺗَﻘﻠﱠَﺼْﺖ َﺷـ ﱠﺪِت اﻟ َْﻤْﻔـَﺼ َﻞ َوَأْﻃَﺒَﻘِﺖ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮَة ِإْﻃَﺒﺎﻗًﺎ ﯾَُﻘﺎِوُم َﻋَﻀَﻞ اﻟﱠﺼْﺪِر َو اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب ﻓِﯽ َﺣـْﺼ ِﺮ اﻟﻨﱠَﻔِﺲ‪َ ،‬وُﺧﻠَِﻘَﺘﺎ ـَﺻ ِﻐﯿَﺮَﺗﯿِْﻦ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ ﯾُـَﻀ ﯿﱢَﻘﺎ َداِﺧَﻞ‬
‫اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة »‪َ ،«2‬ﻗِﻮﯾﱠَﺘﯿِْﻦ ﻟ َِﯿَﺘـَﺪاَرَﮐﺎ ﺑ ُِﻘﱠﻮﺗِِﻬَﻤﺎ ﻓِﯽ َﺗَﮑﱡﻠِﻔِﻬَﻤﺎ ِإْﻃَﺒﺎَق اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪َ ،‬وَﺣـْﺼ َﺮ اﻟﻨﱠَﻔِﺲ ﺑ ِـِﺸ ﱠﺪِة َﻣﺎ َأْوَرﺛَُﻪ اﻟﱢﺼَﻐُﺮ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠﻘْـِﺼ ﯿِﺮ َو َﻣْﺴـ َﻠُﮑُﻬَﻤﺎ ُﻫَﻮ‬
‫َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ َﺻﺎِﻋـ َﺪَﺗﯿِْﻦ َﻣَﻊ َﻗﻠِﯿـِﻞ اﻧ ِْﺤَﺮاٍف َﯾَﺘـَﺄﺗﱠﯽ ﺑ ِِﻪ اﻟ َْﻮْﺻـ ُﻞ ﺑَﯿَْﻦ اﻟـﱠﺪَرﻗِﱢﯽ َو اﻟ ﱠِﺬي ﻻـ اْﺳَﻢ ﻟَُﻪ‪َ ،‬و َﻗـْﺪ ﯾُﻮَﺟـ ُﺪ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن َﻣْﻮُﺿﻮَﻋَﺘـﺎِن َﺗْﺤَﺖ‬
‫اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ ِﱢﯽ ﯾُِﻌﯿَﻨﺎِن اﻟﱠﺰْوَج اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَر‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ َﻋَﺸَﺮ ﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟُﺤْﻠُﻘﻮِم َو اْﻟَﺤْﻠِﻖ »‪«3‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺤﻠُْﻘﻮُم ُﺟْﻤَﻠًﮥ‪َ ،‬ﻓَﻠُﻪ َزْوَﺟﺎِن َﯾْﺠِﺬﺑَﺎﻧِِﻪ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َزْوٌج َذَﮐْﺮَﻧﺎُه ﻓِﯽ ﺑَﺎِب اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪َ ،‬و اﻵَﺧُﺮ َزْوٌج َﻧﺎﺑ ٌِﺖ أﯾْﻀًﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﱢﺺ َﯾْﺮَﺗِﻘﯽ‬
‫َﻓَﯿﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﺑ ِﺎﻟ ُْﺤﻠُْﻘﻮِم‪ ،‬ﻓَﯿْﺠِﺬﺑ ُُﻪ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤﻠُْﻖ َﻓَﻌَﻀَﻠﺘُُﻪ ِﻫَﯽ اﻟﱡﻨْﻐﻨَُﻐَﺘﺎِن‪َ ،‬و ُﻫَﻤﺎ َﻋَﻀَﻠَﺘﺎِن »‪َ «4‬ﻣْﻮُﺿﻮَﻋَﺘﺎِن ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﺤﻠِْﻖ ُﻣِﻌﯿَﻨَﺘﺎِن َﻋَﻠﯽ اﻻْزِدَراِد َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺨﻠﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺨﻠﻒ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬و اﻟﺤﻠﻖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 118‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ط‪ -:‬وﻫﻤﺎ ﻋﻀﻠﺘﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪182 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟَﺚ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اِﻣِﯽ‬
‫اﺷﺎره‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ ﻟا ﱠﻞ اﻣِﱡﯽ‪َ ،‬ﻓَﻠُﻪ َﻋَﻀٌﻞ َﺗُﺨﱡﺼُﻪ‪َ ،‬و َﻋَﻀٌﻞ َﯾْﺸـ َﺮُﮐُﻪ ﻓِﯿَﻬﺎ ُﻋْﻀٌﻮ آَﺧُﺮ‪َ .‬ﻓَﺄﱠﻣﺎ اﻟ ﱠِﺬي َﯾُﺨﱡﺺ اﻟﱠﻞ اﻣِﱠﯽ َﻓِﻬَﯽ َأْزَواٌج َﺛﻼَﺛٌﮥ‪َ :‬زْوٌج ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ‬
‫َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟﻠﱠْﺤِﯽ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﺨﱢﻂ اﻟ ُْﻤـْﺴ َﺘِﻘﯿِﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﻋَﻠﯽ َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺠِﺬﺑ ُُﻪ إﻟَﯽ اﻟﻠﱠْﺤِﯽ‪َ ،‬و َزْوٌج َﯾﻨَْﺸُﺄ ﻣِْﻦ َﺗْﺤِﺖ اﻟﱠﺬَﻗِﻦ ﺛُﱠﻢ َﯾُﻤﱡﺮ َﺗْﺤَﺖ‬
‫اﻟﻠﱢَﺴﺎِن إﻟَﯽ اﻟﱠﻄَﺮف اﻷْﻋَﻠﯽ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‪َ ،‬و َﻫَﺬا أﯾْﻀًﺎ َﯾْﺠِﺬُب َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈَﻢ إﻟَﯽ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟﻠﱠْﺤِﯽ‪َ ،‬و َزْوٌج َﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰَواﺋِِﺪ اﻟﱠﺴْﻬِﻤﯿﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻋﻨَْﺪ‬
‫اﻵَذاِن‪َ ،‬و َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄَﺮِف اَﻷْﺳَﻔِﻞ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺨﱢﻂ اﻟ ُْﻤْﺴَﺘِﻘﯿِﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﻋَﻠﯽ َﻫَﺬا اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺸَﺮُﮐُﻪ َﻏﯿُْﺮُه َﻓَﻘْﺪ ُذِﮐَﺮ َو ﯾُْﺬَﮐُﺮ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱢﻠَﺴﺎِن‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌـَﻀ ُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ُﮥ ﻟ ِﻠﱢَﺴـ ﺎِن‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ َﻋـَﻀ ٌﻞ ﺗِْﺴٌﻊ‪ :‬اﺛ َْﻨَﺘﺎِن ُﻣَﻌﱢﺮـَﺿ َﺘﺎِن َﺗﺄﺗَِﯿﺎِن »‪ «1‬ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰَواﺋـِ ِﺪ اﻟﱠﺴْﻬِﻤﯿﱠِﮥ َو َﺗﺘﱠـِﺼ ﻼِن ﺑ ِـَﺠ ﺎﻧَِﺒﯿِْﻪ‪َ ،‬و اﺛ َْﻨَﺘـﺎِن ُﻣَﻄﱢﻮﻟَﺘﺎِن‪،‬‬
‫َﻣﻨَْﺸُﺆُﻫَﻤـ ﺎ ﻣِْﻦ َأَﻋـ ﺎﻟ ِﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ ،‬وَﺗﺘﱠـِﺼ ﻼِن ﺑ َِﻮَﺳِﻂ »‪ «2‬اﻟﻠﱢـَﺴ ﺎِن‪َ ،‬و اﺛ َْﻨَﺘـﺎِن ﺗَُﺤﱢﺮَﮐـ ﺎِن َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮَراِب‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆُﻫَﻤـ ﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱢﻀﻠِْﻊ اﻟ ُْﻤﻨَْﺨِﻔِﺾ ﻣِْﻦ‬
‫َأْﺿـ ﻼِع اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ ،‬وَﺗﻨُْﻔـَﺬاِن ﻓِﯽ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ُْﻤَﻄﱢﻮﻟَـِﮥ َواﻟ ُْﻤَﻌﱢﺮـَﺿ ِﮥ‪َ ،‬واﺛ َْﻨَﺘﺎِن ﺑَﺎِﻃَﺤَﺘﺎِن ﻟ ِﻠﱢَﺴﺎِن َﻗﺎﻟ َِﺒَﺘﺎِن ﻟَُﻪ َﻣْﻮِﺿـ ُﻌُﻬَﻤﺎ َﺗْﺤَﺖ َﻣْﻮِﺿِﻊ َﻫـ ِﺬِه‬
‫اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرِة َﻗِﺪ اﻧ َْﺒَﺴَﻂ ﻟ ِﯿُﻔُﻬَﻤﺎ َﺗْﺤَﺘُﻪ َﻋْﺮﺿًﺎ‪َ ،‬وَﺗﺘﱠِﺼﻼِن ﺑ َِﺠِﻤﯿِﻊ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻔﱢﮏ‪َ ،‬و َﻗْﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺗﺄﺗﯿﺎن‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺄﺗﯿﺎن‪ .‬ج‪ :‬ﻧﺎﺑﺘﺘﺎن‪ .‬آ‪ :‬ﺗﻨﺒﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻮﺳﻂ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺄﺻﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪183 :‬‬
‫ﯾُْﺬَﮐُﺮ »‪ «1‬ﻓِﯽ ُﺟْﻤَﻠـِﮥ َﻋَﻀِﻞ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُﻣْﻔَﺮَدٌة َﺗِﺼُﻞ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َو اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ َو َﺗْﺠـ ِﺬُب َأَﺣـ َﺪُﻫَﻤﺎ إﻟَﯽ اﻵَﺧِﺮ‪َ ،‬وﻻ َﯾﺒُْﻌُﺪ أْن َﺗُﮑﻮَن‬
‫اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠُﮥ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ ِﻠﱢَﺴﺎِن ُﻃﻮﻟًﺎ إﻟَﯽ ﺑَﺎِرٍز‪ ،‬ﺗَُﺤﱢﺮُﮐُﻪ َﮐَﺬﻟ َِﮏ َﻷﱠن ﻟََﻬﺎ َأْن َﺗَﺘَﺤﱠﺮَك ﻓِﯽ َﻧْﻔـِﺴ َﻬﺎ ﺑ ِﺎﻻﻣْﺘَِﺪاِد َﮐَﻤﺎ ﻟََﻬﺎ َأْن َﺗَﺘَﺤﱠﺮَك ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺴَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠَﻘﺎُﺻِﺮ‬
‫»‪َ «2‬و اﻟَﺘَﺸﱡﻨِﺞ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣَﺲ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟُﻌُﻨِﻖ »‪«3‬‬
‫اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮَﻗَﺒِﮥ َوْﺣَﺪَﻫﺎ َزْوَﺟﺎِن‪َ :‬زْوٌج ﯾُْﻤَﻨًﮥ‪َ ،‬وَزْوٌج ﯾُْﺴـ َﺮًة‪َ ،‬ﻓَﺄﯾﱠﺘُُﻬَﻤﺎ َﺗَﺸﻨﱠَﺠْﺖ َوْﺣَﺪَﻫﺎ »‪ ،«4‬اﻧَﺠَﺬﺑَِﺖ اﻟﱠﺮَﻗَﺒُﮥ إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺘَِﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻮَراِب‪َ ،‬وَأﱡي‬
‫اﺛ َْﻨَﺘﯿِْﻦ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬٍﮥ َواِﺣَﺪٍة َﺗَﺸـ ﻨﱠَﺠَﺘﺎ َﻣﻌًﺎ‪َ ،‬ﻣﺎﻟَِﺖ اﻟﱠﺮَﻗَﺒُﮥ إﻟَﯽ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ ﺑ َِﻐﯿِْﺮ َﺗْﻮِرﯾٍﺐ‪ ،‬ﺑَْﻞ ﺑ ِﺎْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣٍﮥ‪َ ،‬وإَذا َﮐﺎَن اﻟ ِْﻔْﻌُﻞ َﻷْرﺑََﻌﺘَِﻬﺎ َﻣﻌًﺎ اﻧ َْﺘـَﺼ َﺒِﺖ اﻟﱠﺮَﻗَﺒُﮥ‬
‫ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ َﻣﯿٍْﻞ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدَس َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺼْﺪِر‬
‫اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺼْﺪِر‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻣﺎ َﯾﺒُْﺴـ ُﻄُﻪ َﻓَﻘْﻂ َو ﻻ َﯾﻘْﺒُِﻀُﻪ‪َ ،‬ﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ اﻟ ِْﺤَﺠﺎُب اﻟ َْﺤﺎِﺟُﺰ ﺑَﯿَْﻦ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟﺘﱠَﻨﱡﻔِﺲ َو َأْﻋَﻀﺎِء اﻟ ِْﻐَﺬاِء اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺳَﻨـِﺼ ُﻔُﻪ‬
‫س اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﻧـِﺼ ُﻔُﻪ ﺑَْﻌـُﺪ‪َ ،‬وُﻫَﻮ ُﻣﺘﱠـِﺼ ٌﻞ ﺑ ِـﺎﻟﱢﻀﻠِْﻊ اﻷَـﱠوِل ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﯾُـْﺴ َﺮًة »‪،«5‬‬
‫ﺑَْﻌـُﺪ‪َ ،‬و َزْوٌج َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﺗْﺤَﺖ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣِْﻦ ُﺟْﺰٍء ُﻣْﻤَﺘـﱟﺪ إﻟَﯽ َرْأ ِ‬
‫َوَزْوٌج ُﮐﱡﻞ َﻓْﺮٍد ُﻣَﻀﺎَﻋٌﻒ‪ ،‬ﻟَُﻪ ُﺟْﺰَءاِن‪َ ،‬أْﻋﻼُﻫَﻤﺎ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 119‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺬﮐﺮ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺬﮐﺮ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 183‬اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس ﻋﺸﺮ ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺼﺪر ‪ .....‬ص ‪183 :‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺎﻟﺘﻘﻠّﺺ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎﻟﺘﻘﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ +:‬و اﻟﺮﻗﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺸﻨﺠﺖ وﺣﺪﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺸّﻨﺞ وﺣﺪه‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﯾﺠﺬﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪184 :‬‬
‫َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ َو ﯾَُﺤﱢﺮُﮐَﻬﺎ‪َ ،‬و َأْﺳـ َﻔﻠُُﻬَﻤﺎ ﯾَُﺤﱢﺮُك اﻟﱠﺼْﺪَر َوﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﺳَﻨْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ‪َ ،‬وِﻫَﯽ اﻟ ُْﻤﺘﱠِﺼَﻠُﮥ ﺑ ِﺎﻟﱢﻀﻠِْﻊ اﻟ َْﺨﺎﻣِِﺲ َواﻟﱠﺴﺎِدِس وََزْوٌج َﻣْﺪُﺳﻮٌس‬
‫ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ُْﻤَﻘﱠﻌِﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِِﻪ َزْوٌج َﯾﻨِْﺰُل ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔَﻘﺎَرِة اُﻷوﻟَﯽ »‪ «1‬إﻟَﯽ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َوَﯾِﺼﯿَﺮاِن َﮐَﻌَﻀَﻠٍﮥ َواِﺣَﺪٍة َوَﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺄْﺿﻼِع ﻟا َْﺨﻠِْﻒ‪،‬‬
‫َوَزْوٌج َراﺑ ٌِﻊ »‪َ «2‬ﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اﻟﱠﺴﺎﺑ َِﻌـ ِﮥ ﻣِْﻦ ﻓِْﻘَﺮاِت اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َو ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اُﻷوﻟَﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ ﻣِْﻦ ﻓِْﻘَﺮاِت اﻟﱠﺼْﺪِر َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺄْﺿـ ﻼِع اﻟ َْﻘﱢﺺ‪َ ،‬ﻓَﻬِﺬِه‬
‫ِﻫَﯽ اﻟ َْﻌَﻀﻼُت اﻟ َْﺒﺎِﺳَﻄُﮥ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ َْﻘﺎﺑ ِـَﻀ ُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬ﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ‪َ :‬ﻣﺎ َﯾْﻘﺒُِﺾ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض‪َ ،‬وُﻫَﻮ اﻟ ِْﺤَﺠﺎُب إَذا َﺳـ َﮑَﻦ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾْﻘﺒُِﺾ ﺑ ِﺎﻟﱠﺬاِت‪َ ،‬ﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ َزْوٌج َﻣْﻤُﺪوٌد‬
‫َﺗْﺤَﺖ ُأُﺻﻮِل اﻷْﺿﻼِع اﻟ ُْﻌَﻠﯽ »‪َ «3‬و ﻓِْﻌﻠُُﻪ اﻟﱠﺸﱡﺪ َواﻟ َْﺠْﻤُﻊ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َزْوٌج ِﻋﻨَْﺪ َأْﻃَﺮاﻓَِﻬﺎ ﯾُﻼِﺻُﻖ اﻟ َْﻘﱠﺺ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮﱢي َو اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة َو ﯾُﻼِﺻـ ُﻖ‬
‫اﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ُْﻤْﺴَﺘِﻘﯿَﻤَﮥ ﻣِْﻦ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ‪َ ،‬و َزْوَﺟﺎِن آَﺧَﺮاِن ﯾُِﻌﯿَﻨﺎﻧِِﻪ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﻘﺒُِﺾ َو َﺗﺒُْﺴُﻂ َﻣﻌًﺎ‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻷْﺿـ ﻼِع‪ ،‬ﻟَِﮑِﻦ اﻻْﺳﺘِْﻘَﺼﺎُء ﻓِﯽ اﻟﺘﱠَﺄﱡﻣِﻞ ﯾُﻮِﺟُﺐ أْن َﺗُﮑﻮَن اﻟ َْﻘﺎﺑ َِﻀُﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪َ «4‬ﻏﯿَْﺮ‬
‫اﻟ َْﺒﺎـِﺳ َﻄِﮥ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ أَن »‪ «5‬ﺑَﯿَْﻦ ُﮐﱢﻞ ـِﺿ ﻠَْﻌﯿِْﻦ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ َأْرﺑَُﻊ َﻋـَﻀ ﻼٍت‪َ ،‬و إْن ُﻇﻨﱠْﺖ َﻋـَﻀ ﻠًﮥ َواِﺣَﺪًة‪َ ،‬و إﱠن َﻫِﺬِه اﻟ َْﻤْﻈﻨُﻮَﻧَﮥ َﻋَﻀﻠًﮥ َواِﺣَﺪًة ُﻣﻨَْﺘِﺴَﺠٌﮥ‬
‫ﻣِْﻦ ﻟ ِﯿٍﻒ ُﻣَﻮﱠرٍب‪ ،‬ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾـْﺴ َﺘﺒِْﻄُﻦ‪َ ،‬وﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ ﯾَُﺠﻠﱢُﻞ‪َ ،‬واﻟ ُْﻤَﺠﻠﱢُﻞ ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾﻠِﯽ اﻟﱠﻄَﺮَف اﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوﻓِﱠﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱢﻀﻠِْﻊ‪َ ،‬وﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾﻠِﯽ اﻟﱠﻄَﺮَف اﻵَﺧَﺮ اﻟ َْﻘِﻮﱠي‪ .‬وَ‬
‫اﻟ ُْﻤْﺴَﺘﺒِْﻄُﻦ ُﮐﱡﻠُﻪ ُﻣَﺨﺎﻟ ٌِﻒ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺿِﻊ اﻟ ُْﻤَﺠﻠﱢَﻞ »‪َ .«6‬واﻟ ﱠِﺬي َﻋَﻠﯽ َﻃَﺮِف اﻟﱢﻀﻠِْﻊ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬اﻟﻔﻘﺎر اﻷوﻟﯽ‪ .‬ج اﻟﻔﻘﺎرة اﻷوﻟﯽ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻔﻘﺮة اﻷوﻟﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻔﻘﺎر‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺛﺎﻟﺚ‪ .‬آ‪ :‬راﺑﻊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬اﻟﻌﻠﯿﺎ‪ .‬ب‪ :‬اﻟُﻌَﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﻷّن‪ .‬ب‪ :‬أّن‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻠﻤﺠّﻠﻞ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺠّﻠﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪185 :‬‬
‫اﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوﻓِﱢﯽ ُﻣـَﺨ ﺎﻟ ٌِﻒ ُﮐﱡﻠُﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺿِﻊ ﻟ ِﻠﱠِﺬي َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﻄَﺮِف اﻵـَﺧِﺮ‪َ .‬وإَذا َﮐـ ﺎَﻧْﺖ َﻫﯿَْﺌـﺎُت اﻟﻠﱢﯿِﻒ َأْرﺑَﻌًﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌـ َﺪِد‪َ ،‬ﻓﺒِﺎﻟ َْﺤِﺮﱢي َأْن َﺗُﮑﻮَن اﻟ َْﻌَﻀُﻞ َأْرﺑَﻌًﺎ‬
‫ﺑ ِﺎﻟ َْﻌـ َﺪِد‪َ ،‬ﻓَﻤـ ﺎ َﮐﺎَن ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣْﻮُﺿﻮﻋًﺎ َﻓْﻮُق َﻓُﻬَﻮ ﺑَﺎِﺳٌﻂ‪َ ،‬وَﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣْﻮُﺿﻮﻋًﺎ ﺗَْﺤُﺖ َﻓُﻬَﻮ َﻗﺎﺑ ٌِﺾ‪َ ،‬وَﺗﺒْﻠُ ُﻎ ﻟـِ َﺬﻟ َِﮏ ُﺟْﻤَﻠـُﮥ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺼْﺪِر ﺛََﻤﺎﻧِﯿًﺎ »‪َ «1‬و‬
‫س اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬ﻓَﺘﺘﱠِﺼُﻞ »‪ «3‬ﺑ ِﺎﻟﱢﻀﻠِْﻊ اَﻷﱠوِل ﻣِﻨُْﻪ َو ﺗُِﺸﯿﻠُُﻪ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َﻓﺘُِﻌﯿُﻦ‬ ‫َﺛَﻤﺎﻧِﯿَﻦ‪َ ،‬و َﻗْﺪ ﯾُِﻌﯿُﻦ َﻋَﻀَﻞ اﻟﱠﺼْﺪِر َﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن َﺗْﺄﺗَِﯿﺎِن »‪ «2‬ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة إﻟَﯽ َرْأ ِ‬
‫َﻋَﻠﯽ اﻧ ْﺒَِﺴﺎِط اﻟﱠﺼْﺪِر‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِﺑَﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اْﻟَﻌُﻀِﺪ‬
‫َﻋَﻀُﻞ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬وِﻫَﯽ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ َِﻤﻔَْﺼِﻞ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺛَﻼُث َﻋـَﻀ ﻼٍت َﺗﺄﺗِﯿَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼْﺪِر َوَﺗْﺠِﺬﺑ َُﻬﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ‬
‫َﺗْﺤِﺖ اﻟﺜﱠْﺪِي َوَﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ُِﻤَﻘـ ﱠﺪِم اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ ِﻋﻨَْﺪ ُﻣَﻘﱠﺪِم ِزﯾِﻖ اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة »‪َ ،«4‬و ِﻫَﯽ ُﻣَﻘﱢﺮﺑَـٌﮥ »‪ «5‬ﻟ ِﻠَْﻌُﻀِﺪ إﻟَﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر َﻣَﻊ اْﺳـ ﺘِﻨَْﺰاٍل َﯾْﺴَﺘﺘْﺒُِﻊ اﻟ َْﮑﺘَِﻒ‪َ ،‬وَﻋَﻀﻠٌﮥ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 120‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫س اﻟ َْﻌُﻀِﺪ َو ِﻫَﯽ ُﻣَﻘﱢﺮﺑٌَﮥ إﻟَﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر َﻣَﻊ اْﺳﺘِْﺮَﻓﺎٍع َﯾِﺴـ ﯿٍﺮ‪َ ،‬وَﻋَﻀﻠٌﮥ ُﻣَﻀﺎَﻋَﻔٌﮥ َﻋِﻈﯿَﻤٌﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ‬ ‫َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ أْﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻘﱢﺺ َو ﺗُِﻄﯿُﻒ »‪ُ «6‬أﻧ ِْﺴَﯽ »‪َ «7‬رْأ ِ‬
‫ﻣِْﻦ َﺟِﻤﯿِﻊ اﻟ َْﻘﱢﺺ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﺳَﻔِﻞ ُﻣَﻘﱠﺪِم اﻟ َْﻌُﻀِﺪ إَذا َﻓَﻌَﻠْﺖ ﺑ ِﺎﻟﻠﱢﯿِﻒ اﻟ ﱠِﺬي ﻟ ُِﺠْﺰﺋِِﻪ اﻟ َْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﱢﯽ َأﻗَْﺒَﻠْﺖ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌُﻀِﺪ إﻟَﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر َﺷﺎﺋَِﻠًﮥ ﺑ ِِﻪ‪َ ،‬أْو ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﺰِء اﻵَﺧِﺮ‪،‬‬
‫َأﻗَْﺒَﻠْﺖ ﺑ ِِﻪ إﻟَﯿِْﻪ »‪َ «8‬ﺧﺎﻓَِﻀًﮥ‪ ،‬أْو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺛﻤﺎن‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺛﻤﺎﻧﯿًﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﺛﻤﺎﻧﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺄﺗﯿﺎن‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺄﺗﯿﺎن‪ .‬آ‪ :‬ﻧﺎﺑﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬ﮐﻞ واﺣﺪة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻨﻘﺮة‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺘﺮﻗﻮة‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬اﻟﺘﯽ ﺗﻘّﺮب اﻟﻌﻀﺪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻘﺮﺑﮥ ﻟﻠﻌﻀﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬ﺗﻄﺒﻖ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻄﯿﻒ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻄﯿﻒ‪.‬‬
‫)‪ (7‬آ‪ +:‬ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ +:‬أﯾﻀًﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪186 :‬‬
‫ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ‪َ ،‬ﻓﺘُْﻘﺒُِﻞ ﺑ ِِﻪ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ َوَﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن َﺗﺄﺗَِﯿﺎِن ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻟ َْﺨﺎِﺻـ َﺮِة »‪َ «1‬ﺗﺘﱠـِﺼ ﻼِن َأْدَﺧَﻞ ﻣِِﻦ اﺗﱢَﺼﺎِل اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ اﻟ َْﻌِﻈﯿَﻤِﮥ اﻟﱠﺼﺎِﻋَﺪِة ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻘﱢﺺ‪َ ،‬و إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ َﻋِﻈﯿَﻤٌﮥ َﺗﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ ِﻋﻨِْﺪ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة َو »‪ «2‬ﻣِْﻦ ُﺿﻠُﻮِع اﻟ َْﺨﻠِْﻒ‪َ ،‬و َﺗْﺠِﺬُب اﻟ َْﻌُﻀَﺪ إﻟَﯽ ُﺿﻠُﻮِع اﻟ َْﺨﻠِْﻒ ﺑ ِﺎﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ َدﻗِﯿَﻘٌﮥ‬
‫َﺗْﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ ِﺟﻠْـِﺪ اﻟ َْﺨﺎـِﺻ َﺮِة ﻻ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻤَﻬﺎ َأﻣَْﯿَﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ ﻣِْﻦ ﺗِﻠَْﮏ‪َ ،‬وَﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻮَﺗِﺮ اﻟﱠﺼﺎِﻋَﺪِة ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟﺜﱠْﺪِي َﻏﺎﺋَِﺮًة‪َ ،‬وَﻫِﺬِه َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِْﻌَﻞ اُﻷوﻟَﯽ‬
‫َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿـِﻞ ﻟا ُْﻤَﻌﺎَوَﻧـِﮥ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﻧﱠَﻬـ ﺎ َﺗِﻤﯿـُﻞ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َﻗﻠِﯿًﻠـﺎ‪َ .‬و َﺧْﻤُﺲ َﻋَﻀٍﻞ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َﻋْﻈْﻢ اﻟ َْﮑﺘِْﻒ‪َ ،‬ﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و‬
‫س اﻟ َْﻌُﻀِﺪ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ َﻣﺎﺋَِﻠًﮥ َﯾِﺴـ ﯿﺮًا إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ﺗَُﺒﱢﻌُﺪ‬ ‫َﺗْﺸـ َﻐُﻞ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺤﺎِﺟﺰ َو اﻟﱢﻀﻠِْﻊ اﻷْﻋَﻠﯽ ﻟ ِﻠَْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و َﺗﻨُْﻔُﺬ إﻟَﯽ اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻷْﻋَﻠﯽ ﻣِْﻦ رَْأ ِ‬
‫َﻣَﻊ َﻣﯿـْ ٍﻞ إﻟَﯽ اﻹﻧ ْـِﺴ ﱢﯽ‪َ .‬وَﻋـَﻀ َﻠَﺘﺎِن ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﺨْﻤـَﺴ ِﮥ‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆُﻫَﻤﺎ اﻟﱢﻀﻠُْﻊ اﻷْﻋَﻠﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪ ،‬إْﺣـ َﺪاُﻫَﻤﺎ َﻋِﻈﯿَﻤـ ٌﮥ »‪ «3‬ﺗُْﺮـِﺳ ُﻞ ﻟ ِﯿَﻔَﻬﺎ إﻟَﯽ اَﻷْﺟَﺰاِء‬
‫اﻟﱡﺴْﻔَﻠﯿﮥ ﻣَِﻦ ﻟا َْﺤﺎِﺟﺰ‪ ،‬وﺗﺸـﻐﻞ ﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺤﺎِﺟﺰ واﻟﱢﻀﻠِْﻊ اَﻷْﺳـ َﻔَﻞ وَﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑَﺮأِْس اﻟ َْﻌُﻀِﺪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ ِﺟّﺪًا َﻓﺘَُﺒﱢﻌُﺪ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ‪.‬‬
‫َواﻷُـْﺧَﺮي ُﻣﺘﱠـِﺼ َﻠٌﮥ ﺑ َِﻬـ ِﺬِه اﻷُـوﻟَﯽ َﺣﺘﱠﯽ َﮐﺄﻧﱠَﻬﺎ ُﺟْﺰٌء ﻣِﻨَْﻬﺎ َوَﺗﻨُْﻔـُﺬ َﻣَﻌَﻬﺎ َوَﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِْﻌَﻠَﻬﺎ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َﻫـ ِﺬِه ﻻ َﺗَﺘَﻌﻠﱠُﻖ ِإﻟ ﱠﺎ »‪ «4‬ﺑ ِـَﺄْﻋَﻠﯽ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﺗَﻌﱡﻠﻘًﺎ َﮐﺜِﯿﺮًا‪َ ،‬و‬
‫اﺗﱢَﺼﺎﻟ َُﻬـ ﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟﺘﱠْﻮِرﯾِﺐ ﺑ َِﻈـ ﺎِﻫِﺮ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ َو ﺗُِﻤﯿﻠَُﻬـ ﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ‪َ .‬واﻟﱠﺮاﺑ َِﻌـ ُﮥ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﺗْﺸـ َﻐُﻞ اﻟ َْﻤْﻮِﺿَﻊ اﻟ ُْﻤَﻘﱠﻌَﺮ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و َﯾﺘﱠـِﺼ ُﻞ َوَﺗُﺮَﻫﺎ‬
‫س َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‪َ ،‬و ﻓِْﻌﻠَُﻬـ ﺎ ِإَداَرُة اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ إﻟَﯽ َﺧﻠْـُﻒ‪َ .‬و َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆَﻫـ ﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﻄَﺮِف‬ ‫ﺑ ِﺎﻷـْﺟَﺰاِء اﻟﱠﺪاِﺧَﻠـِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧِِﺐ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫اَﻷْﺳَﻔِﻞ ﻣَِﻦ اﻟﱢﻀﻠِْﻊ اَﻷْﺳَﻔِﻞ ﻟ ِﻠَْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و َوَﺗُﺮَﻫﺎ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ َﻓْﻮَق اﺗﱢَﺼﺎِل اﻟ َْﻌِﻈﯿَﻤِﮥ اﻟﱠﺼﺎِﻋَﺪِة ﻣَِﻦ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬إﻟّﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪187 :‬‬
‫س اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َو ﻟ ِﻠَْﻌـُﻀ ِﺪ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُأْﺧَﺮي َذاُت َرأَْﺳـ ﯿِْﻦ َﺗْﻔَﻌـ ُﻞ ﻓِْﻌَﻠﯿِْﻦ َوﻓِْﻌًﻠـﺎ ُﻣْﺸَﺘَﺮﮐًﺎ ﻓِﯿِﻪ‪َ ،‬وِﻫَﯽ َﺗﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ َأْﺳـ َﻔِﻞ‬
‫َوﻓِْﻌﻠَُﻬـ ﺎ َﺟـ ْﺬُب أْﻋَﻠﯽ َرْأ ِ‬
‫س اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬و ﺗَُﻘﺎِرُب َﻣْﻮِﺿَﻊ اﺗﱢَﺼﺎِل َوَﺗِﺮ اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ اﻟ َْﻌِﻈﯿَﻤِﮥ اﻟﱠﺼﺎِﻋَﺪِة ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬و َﻗْﺪ ﻗِﯿَﻞ إﱠن َأَﺣَﺪ َرأَْﺳﯿَْﻬﺎ »‪«1‬‬ ‫اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة َو ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َو َﺗﻠَْﺘِﻘُﻢ َرْأ َ‬
‫ﻣِْﻦ َداِﺧـ ٍﻞ‪َ ،‬و ﯾُِﻤﯿـُﻞ إﻟَﯽ َداِﺧـ ٍﻞ َﻣَﻊ َﺗْﻮِرﯾٍﺐ َﯾِﺴـ ﯿٍﺮ‪َ .‬و اﻟﱠﺮأَْس اﻵـَﺧَﺮ ﻣِْﻦ ـَﺧ ﺎِرٍج َﻋَﻠﯽ َﻇْﻬِﺮ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ ِﻋﻨْـَﺪ َأْﺳـ َﻔﻠِِﻪ‪َ ،‬و ﯾُِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ َﺧﺎِرٍج ﺑ َِﺘْﻮِرﯾٍﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 121‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﯾـِﺴ ﯿٍﺮ‪َ .‬و إَذا َﻓَﻌَﻞ ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﺰَءﯾِْﻦ َأَﺷﺎَل َﻋَﻠﯽ »‪ «2‬اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ‪َ .‬و ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠﺎِس َﻣْﻦ َزاَد َﻋـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ‪َ :‬ﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﺻِﻐﯿَﺮٌة َﺗﺄﺗِﯽ ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠْﺪِي‪َ ،‬و ُأْﺧَﺮي َﻣْﺪﻓُﻮَﻧٌﮥ ﻓِﯽ‬
‫َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ ُﺟِﻌَﻞ ﻟ َِﻌَﻀِﻞ »‪ «3‬اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ َﻣَﻌَﻬﺎ ِﺷْﺮَﮐٌﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣَﻦ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‬
‫اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺴﺎـِﻋ ِﺪ‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾْﻘﺒُِﻀُﻪ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾﺒُْﺴـ ُﻄُﻪ َو َﻫـ ِﺬِه َﻣْﻮُﺿﻮَﻋـ ٌﮥ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾُﮑﱡﺒُﻪ َو ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾﺒَْﻄُﺤُﻪ َو ﻟَﯿَْﺴْﺖ َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬ﻓﺎﻟ َْﺒﺎِﺳـ َﻄُﮥ َزْوٌج‪َ ،‬أَﺣُﺪ َﻓْﺮَدﯾِْﻪ َﯾﺒُْﺴُﻂ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ‪َ ،‬ﻷﱠن َﻣﻨَْﺸَﺄُه ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ ُﻣَﻘﱠﺪُم اﻟ َْﻌُﻀِﺪ َو ﻣَِﻦ اﻟﱢﻀﻠِْﻊ اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ »‪ «4‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪ ،‬وَ‬
‫َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ َﺣﯿُْﺚ َأْﺟَﺰاُؤُه اﻟﱠﺪاِﺧَﻠـُﮥ‪َ .‬و اﻟ َْﻔْﺮُد اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﺒُْﺴُﻂ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﺎِرِج ﻷﻧﱠُﻪ َﯾْﺄﺗِﯽ ﻣِْﻦ َﻗَﻔﺎِء »‪ «5‬اﻟ َْﻌُﻀِﺪ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎَﻷْﺟَﺰاِء اﻟ َْﺨﺎِرَﺟِﮥ‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ‪َ ،‬و إَذا اْﺟَﺘَﻤَﻌﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ َﻋَﻠﯽ ﻓِْﻌَﻠﯿِْﻬَﻤﺎ‪ ،‬ﺑَـَﺴ َﻄﺎ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ ﻻ َﻣَﺤﺎﻟََﮥ‪َ .‬واﻟ َْﻘﺎﺑ َِﻀُﮥ َزْوٌج َأَﺣُﺪ َﻓْﺮَدﯾِْﻪ‪َ ،‬وُﻫَﻮ اَﻷْﻋَﻈُﻢ َﯾْﻘﺒُِﺾ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ‬
‫َداِﺧٍﻞ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬رأﺳﯿﻬﺎ‪ .‬ط‪ :‬رأﺳﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ط‪ :‬إﻟَﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻌﻀﻞ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻌﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ +:‬و‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﻔﺎء‪ .‬ب‪ :‬ﻓﻘﺎر‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪188 :‬‬
‫س »‪َ ،«2‬وَﯾِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ َوَﯾﺘﱠِﺼُﻞ َوَﺗٌﺮ ﻟَُﻪ َﻋـَﺼ َﺒﺎﻧِﱞﯽ‬ ‫ﻷﱠن َﻣﻨَْﺸَﺄُه ﻣَِﻦ اﻟﱢﺰﯾِﻖ »‪ «1‬اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َو ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻤﻨَْﻘﺎِر‪َ ،‬ﯾُﺨﱡﺺ ُﮐﱠﻞ َﻣﻨَْﺸٍﺈ َرْأ ٌ‬
‫ﺑ ُِﻤَﻘـ ﱠﺪِم اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اﻷـْﻋَﻠﯽ‪َ ،‬واﻟَﻔْﺮُد اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﻘْﺒُِﺾ َﻣَﻊ َﻣﯿـْ ٍﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﺎِرِج ﻷﱠن َﻣﻨَْﺸَﺄُه ﻣِْﻦ َﻇﺎِﻫِﺮ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ﻟََﻬﺎ َرأَْﺳﺎِن ﻟَْﺤِﻤﯿﱠﺎِن‬
‫َأـَﺣ ُﺪُﻫَﻤﺎ ﻣِْﻦ َوَراِء اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‪َ ،‬واﻵَﺧُﺮ ﻗُﱠﺪاَﻣُﻪ‪َ ،‬وَﺗـْﺴ َﺘﺒِْﻄُﻦ ﻓِﯽ َﻣَﻤﱢﺮَﻫﺎ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ إﻟَﯽ أْن َﺗْﺨﻠَُﺺ إﻟَﯽ ُﻣَﻘﱠﺪِم اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ .‬و َﻗْﺪ َوَﺻَﻞ َﻣﺎ َﯾِﻤﯿُﻞ َﻗﺎﺑ ِﻀـًﺎ‬
‫إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﺎِرِج ﺑ ِﺎَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ ،‬و َﻣﺎ َﯾِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ اﻟـﱠﺪاِﺧِﻞ ﺑ ِﺎَﻷْﻋَﻠﯽ‪ ،‬ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اﻟ َْﺠْﺬُب َأْﺣَﮑَﻢ‪َ ،‬وإَذا اْﺟَﺘَﻤَﻊ َﻫﺎَﺗﺎِن اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﺎِن َﻋَﻠﯽ ﻓِْﻌَﻠﯿِْﻬَﻤﺎ »‪َ «3‬ﻗَﺒَﻀَﺘﺎ َﻋَﻠﯽ‬
‫»‪ «4‬اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ ﻻ َﻣَﺤﺎﻟَـَﮥ َو َﻗـْﺪ َﺗـْﺴ َﺘﺒِْﻄُﻦ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ اﻟ َْﺒﺎِﺳـ َﻄَﺘﯿِْﻦ َﻋـَﻀ ﻠٌﮥ ﺗُِﺤﯿُﻂ ﺑ َِﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‪َ ،‬و اَﻷْﺷـ َﺒُﻪ أْن َﺗُﮑﻮَن ُﺟْﺰءًا ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ ﻟا َْﻘﺎﺑ ِـَﻀ ِﮥ‬
‫اَﻷِﺧﯿَﺮِة‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺒﺎِﻃـَﺤ ُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ َﻓَﺰْوٌج َأـَﺣ ُﺪ َﻓْﺮَدﯾِْﻪ َﻣْﻮُﺿﻮٌع ﻣِْﻦ َﺧﺎِرٍج ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺰﻧ ْـَﺪﯾِْﻦ‪َ ،‬و ﺗُﻼﻗِﯽ اﻟﱠﺰﻧ َْﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ ﺑ َِﻠﺎ َوَﺗٍﺮ‪َ ،‬و اﻵَﺧُﺮ َرﻗِﯿٌﻖ ُﻣَﺘَﻄﺎِوٌل َﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣَِﻦ‬
‫س اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻠِﯽ َﻇـ ﺎِﻫَﺮُه‪َ ،‬وُﺟﱡﻠُﻪ َﯾُﻤﱡﺮ ﻓِﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ َوَﯾﻨُْﻔـُﺬ َﺣﺘﱠﯽ ﯾَُﻘـ ﺎِرَب َﻣْﻔَﺼَﻞ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َﻓَﯿﺄﺗِﯽ اﻟ ُْﺠْﺰَء اﻟ َْﺒﺎِﻃَﻦ ﻣِْﻦ َﻃَﺮِف‬ ‫اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻷـْﻋَﻠﯽ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِِﻪ ﺑ َِﻮَﺗٍﺮ ِﻏَﺸﺎﺋِﱟﯽ‪.‬‬
‫س اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬وَﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ ُدوَن َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪،‬‬ ‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤِﮑﺒﱠُﮥ َﻓَﺰْوٌج َﻣْﻮُﺿﻮٌع ﻣِْﻦ َﺧﺎِرٍج‪َ ،‬أـَﺣ ُﺪ َﻓْﺮَدﯾِْﻪ َﯾﺒَْﺘـِﺪُئ ﻣِْﻦ أْﻋَﻠﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫َواﻵَﺧُﺮ َأﻗَْﺼُﺮ ﻣِﻨُْﻪ َوﻟ ِﯿُﻔُﻪ إﻟَﯽ اﻻْﺳﺘِْﻌَﺮاِض َوَﻃَﺮﻓُُﻪ َأَﺷﱡﺪ َﻋَﺼَﺒﺎﻧِﯿﱠًﮥ‪َ ،‬وَﯾﺒَْﺘِﺪُئ ﻣِْﻦ َﻧْﻔِﺲ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‪َ ،‬وَﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻄَﺮِف اﻷْﻋَﻠﯽ ِﻋﻨَْﺪ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺰﯾﻖ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬رأٌس‪ .‬آ‪ :‬رأﺳًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻌﻠﯿﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﻌﻠﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ج‪ :‬إﻟﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪189 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 122‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳَﻊ َﻋَﺸَﺮ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‬

‫َوَأﱠﻣﺎ َﻋَﻀُﻞ َﺗْﺤِﺮﯾِﮏ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻗﺎﺑ َِﻀٌﮥ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺑَﺎِﺳَﻄٌﮥ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﻣِﮑﺒﱠٌﮥ‪،‬‬
‫َوﻣِﻨَْﻬﺎ ﺑَﺎِﻃَﺤٌﮥ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻘَﻔﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ َْﺒﺎِﺳـ َﻄُﮥ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ ُﻣﺘﱠِﺼَﻠٌﮥ ﺑ ُِﺄْﺧَﺮي َﮐَﺄﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َواِﺣَﺪٌة‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن َﻫِﺬِه َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َوَﺳِﻂ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‪،‬‬
‫َوَﯾﺘﱠِﺼُﻞ َوَﺗُﺮَﻫﺎ ﺑ ِﺎﻹﺑ َْﻬﺎِم َوﺑ َِﻬﺎ َﯾَﺘَﺒﺎَﻋـ ُﺪ َﻋِﻦ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَـِﮥ‪ .‬واُﻷْﺧَﺮي َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ‪َ ،‬و َﯾﺘﱠِﺼُﻞ َوَﺗُﺮَﻫﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌْﻈِﻢ اَﻷﱠوِل ﻣِْﻦ ِﻋَﻈﺎم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ‬
‫اﻟَﻤْﻮُﺿﻮَع ﺑ ِِﺤـ َﺬاِء اﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐْﺖ َﻫﺎَﺗﺎِن َﻣﻌًﺎ‪ ،‬ﺑَـَﺴ َﻄَﺘﺎ اﻟﱡﺮْﺳَﻎ ﺑَـْﺴ ﻄًﺎ َﻣَﻊ َﻗﻠِﯿِﻞ َﮐﱟﺐ‪ ،‬وإْن َﺗَﺤﱠﺮَﮐِﺖ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ َوْﺣَﺪَﻫﺎ ﺑََﻄَﺤﺘُْﻪ‪َ ،‬و إْن َﺗَﺤﱠﺮَﮐِﺖ‬
‫اُﻷوﻟَﯽ َوْﺣَﺪَﻫﺎ ﺑَﺎَﻋَﺪْت ﺑَﯿَْﻦ اﻹﺑ َْﻬﺎِم َو اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ‪.‬‬
‫س اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‪ ،‬ﺗُْﺮِﺳُﻞ َوَﺗﺮًا َذا َرْأَﺳـ ﯿِْﻦ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻮَﺳِﻂ اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ ﻗُـﱠﺪاَم‬
‫َوَﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُﻣﻠَْﻘـ ﺎٌة َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اﻷـْﻋَﻠﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ َأَﺳﺎﻓُِﻞ َرْأ ِ‬
‫س َوَﺗِﺮَﻫﺎ ُﻣﺘﱠِﮑٌﺊ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪َ ،‬و َﯾﺒُْﺴُﻂ اﻟﱡﺮْﺳَﻎ ﺑَْﺴﻄًﺎ َﻣَﻊ َﮐﱟﺐ‪.‬‬ ‫اﻟ ُْﻮْﺳَﻄﯽ َو اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ‪َ ،‬و َرْأ ُ‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ َْﻘﺎﺑ َِﻀُﮥ‪َ ،‬ﻓَﺰْوٌج َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ‪َ ،‬واَﻷْﺳـ َﻔُﻞ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾﺒَْﺘِﺪُئ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮأِْس اﻟَﺪاِﺧﻞ ﻣِْﻦ َرأَْﺳِﯽ »‪ «1‬اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪ ،‬وَﯾﻨَْﺘِﻬﯽ‬
‫إﻟَﯽ اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ ﻗُﱠﺪاَم اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ‪َ ،‬و اﻷْﻋَﻠﯽ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾﺒَْﺘِﺪُئ أْﻋَﻠﯽ ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ‪َ ،‬و َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ ُﻫَﻨﺎَك‪َ .‬و َﻋـَﻀ ﻠٌﮥ َﻣَﻌَﻬﺎ َﺗﺒَْﺘِﺪُئ ﻣَِﻦ اﻷْﺟَﺰاِء اﻟﱡﺴْﻔﻠِﯿﱠِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‬
‫َﺗَﺘَﻮﱠﺳُﻂ َﻣْﻮِﺿَﻊ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرَﺗﯿِْﻦ‪َ ،‬و ﻟََﻬﺎ َﻃَﺮَﻓﺎِن َﯾَﺘَﻘﺎَﻃَﻌﺎِن َﺗَﻘﺎُﻃﻌًﺎ ـَﺻ ﻠِﯿﺒِّﯿًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﺘﱠـِﺼ ﻼِن ﺑ ِﺎﻟَﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ َو اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ‪َ .‬و إَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐَﺘﺎ َﻣﻌًﺎ‬
‫َﻗﻠﱠَﺼَﺘﺎ »‪«2‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬رأﺳﯽ‪ .‬ط‪ :‬رأس‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﺒﻀﺘﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻗﻠﺼﺘﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪190 :‬‬
‫ﻓَﻬـ ِﺬِه اﻟ َْﻘَﻮاﺑ ُِﺾ َو اﻟ َْﺒَﻮاِﺳُﻂ‪ِ ،‬ﻫَﯽ ﺑ َِﻌﯿْﻨَِﻬﺎ َﺗْﻔَﻌُﻞ اﻟ َْﮑﱠﺐ َواﻟ َْﺒْﻄَﺢ إَذا َﺗَﺤﱠﺮَك ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪ُ «1‬ﻣَﺘَﻘﺎﺑ َِﻠَﺘﺎِن َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮَراِب‪ ،‬ﺑَِﻞ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠُﮥ اﻟ ُْﻤﺘﱠِﺼَﻠُﮥ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤْﺸِﻂ ﻗُﱠﺪاَم‬
‫اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ إَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐْﺖ َوْﺣـ َﺪَﻫﺎ َﻗﻠﱠَﺒِﺖ اﻟ َْﮑﱠﻒ‪َ ،‬و إْن َأَﻋﺎَﻧَﻬﺎ َﻋـَﻀ َﻠُﮥ »‪ «2‬اﻹﺑ َْﻬﺎِم اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻧـْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ ﺑَْﻌـُﺪ َﺗﱠﻤَﻤْﺖ َﻗﻠَْﺐ »‪ «3‬اﻟ َْﮑﱢﻒ ﺑَﺎِﻃَﺤًﮥ‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤﺘﱠـِﺼ َﻠُﮥ‬
‫ﺑ ِﺎﻟﱡﺮْﺳِﻎ ﻗُﱠﺪاَم اﻹﺑ َْﻬﺎِم إَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐْﺖ َوْﺣَﺪَﻫﺎ‪َ ،‬ﮐﺒﱠﺘُْﻪ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ‪ ،‬أْو َﻣَﻊ اﻟ ِْﺨﻨِْﺼِﺮﯾﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻧْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ َﮐﺒﱠﺘُْﻪ َﮐّﺒًﺎ َﺗﺎّﻣًﺎ َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اَﻷَﺻﺎِﺑِﻊ‬
‫اﻟ َْﻌـَﻀ ُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ُﮥ ﻟ َِﻸـَﺻ ﺎﺑ ِِﻊ‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣـ ﺎ ِﻫَﯽ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﱢﻒ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣﺎ ِﻫَﯽ ﻓِﯽ اﻟﱠﺴﺎـِﻋ ِﺪ‪َ ،‬و ﻟَْﻮ ُﺟِﻤَﻌْﺖ ُﮐﱡﻠَﻬﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﮑﱢﻒ ﻟَﺜُﻘَﻞ ﺑ َِﮑﺜَْﺮِة اﻟﻠﱠْﺤِﻢ‪َ ،‬و ﻟَﱠﻤﺎ‬
‫ﺑَُﻌَﺪِت اﻟﱡﺮْﺳـ ِﻐﯿﱠﺎُت ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋِﻦ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‪َ ،‬ﻃﺎﻟَْﺖ َأْوَﺗﺎُرَﻫﺎ َﺿُﺮوَرًة‪َ ،‬ﻓُﺤﱢﺼَﻨْﺖ ﺑ َِﺄْﻏِﺸَﯿٍﮥ َﺗﺄﺗِﯿَﻬﺎ ﻣِْﻦ َﺟِﻤﯿِﻊ اﻟﻨﱠَﻮاِﺣﯽ‪َ ،‬و ُﺧﻠَِﻘْﺖ َأْوَﺗﺎُرَﻫﺎ ُﻣْﺴَﺘِﺪﯾَﺮًة َﻗِﻮﯾﱠًﮥ ﻻ‬
‫َﺗْﺴَﺘْﻌِﺮُض‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أْن »‪ «4‬ﺗَُﻮاﻓَِﯽ اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ‪َ ،‬ﻓُﻬَﻨﺎَك َﺗْﺴـ َﺘْﻌِﺮُض ﻟ َِﯿُﺠﻮَد اْﺷـ ﺘَِﻤﺎﻟ َُﻬﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮِك‪َ .‬وَﺟِﻤﯿُﻊ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﺒﺎِﺳَﻄِﮥ ﻟ َِﻸَﺻﺎﺑ ِِﻊ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ‬
‫َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ‪َ ،‬و َﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ إﯾﱠﺎَﻫﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ .‬ﻓِﻤَﻦ اﻟ َْﺒﺎِﺳـ َﻄِﮥ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ ﻓِﯽ َوَﺳِﻂ َﻇﺎِﻫِﺮ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟ ُْﻤْﺸـ ِﺮِف ﻣِْﻦ‬
‫س اﻟ َْﻌُﻀِﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َو ﺗُْﺮِﺳُﻞ إﻟَﯽ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ اﻷْرﺑَِﻊ َأْوَﺗﺎرًا َﺗﺒُْﺴُﻄَﻬﺎ‪.‬‬ ‫َرْأ ِ‬
‫س اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟُﻤِﻤﯿَﻠـُﮥ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َﻓَﺜﻼـٌث‪ :‬ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ ُﻣﺘﱠِﺼٌﻞ »‪ «5‬ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﺑ َِﺒْﻌٍﺾ ﻓِﯽ َﺟـ ﺎﻧِِﺐ َﻫـ ِﺬِه‪َ ،‬ﻓَﻮاـِﺣ َﺪٌة َﺗﻨْﺒُـُﺖ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺠْﺰِء اَﻷْوَﺳـ ِﻂ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ »‪َ «6‬زاﺋَِﺪَﺗﯿِْﻪ َو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻀﻠﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻋﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﻠﺐ‪ .‬ط‪ :‬ﻗﻠﺒﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 123‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬إﻟّﺎ أن‪ .‬ط‪ :‬إﻟَﯽ أن‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺘﺼﻞ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﺼﻠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎﺑﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻦ ﺑﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪191 :‬‬
‫ﺗُْﺮِﺳُﻞ َوَﺗَﺮﯾِْﻦ إﻟَﯽ اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ ِو اﻟ ْﺒِﻨْـِﺼ ِﺮ‪َ ،‬و َواـِﺣ َﺪٌة ﻣِْﻦ ُﺟْﻤَﻠـِﮥ َﻋـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ ُﻣَﻀﺎَﻋَﻔَﺘﯿِْﻦ‪ُ ،‬ﻫَﻤﺎ اﺛ َْﻨَﺘﺎِن ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟﺜﱠﻼﺛَِﮥ‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆُﻫَﻤﺎ ﻣِْﻦ َأْﺳـ َﻔِﻞ َزاﺋَِﺪَﺗِﯽ‬
‫اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ إﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ‪َ ،‬و ﻣِْﻦ َﺣﺎَﻓـِﮥ اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ ،‬و ﺗُْﺮِﺳُﻞ َوَﺗَﺮﯾِْﻦ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ َو اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَـِﮥ‪َ .‬و َﺛﺎﻧَِﯿﺘُُﻬَﻤﺎ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ‪َ ،‬ﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ أْﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ‬
‫اﻷْﻋَﻠﯽ َو ﺗُْﺮِﺳُﻞ َوَﺗﺮًا إﻟَﯽ اﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ ،‬و ِﻋﻨْـَﺪ َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ِﻫَﯽ إْﺣـ َﺪي اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرَﺗﯿِْﻦ ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ َﺗْﺤِﺮﯾِﮏ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‪َ ،‬وَوَﺗُﺮَﻫﺎ ﯾَُﺒﱢﻌُﺪ اﻹﺑ َْﻬﺎَم َﻋِﻦ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻘﺎﺑ ِـَﻀ ُﮥ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬـ ﺎ ﻣـﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ‪َ ،‬وﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣـ ﺎ ﻓِﯽ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﮑﱢﻒ‪َ ،‬و اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ َﺛﻼُث »‪َ «1‬ﻋـَﻀ ﻼٍت‪ ،‬ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ َﻣﻨُْﻀﻮَدٌة َﻓْﻮَق ﺑَْﻌٍﺾ‬
‫َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮَﺳِﻂ‪َ .‬و َأْﺷـَﺮﻓَُﻬﺎ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ اَﻷْﺳَﻔُﻞ َﻣْﺪﻓُﻮٌن ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ‪ُ ،‬ﻣﺘﱠِﺼًﻠﺎ ﺑ َِﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ‪َ ،‬ﻷﱠن ﻓِْﻌَﻠَﻬﺎ َأْﺷَﺮُف‪َ ،‬ﻓَﯿِﺠُﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن َﻣْﻮِﺿُﻌَﻬﺎ‬
‫َأْﺣَﺮَز‪َ ،‬و اﺑ ْﺘِـَﺪاُؤَﻫﺎ ﻣِْﻦ َوَﺳِﻂ اﻟﱠﺮأِْس اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ إﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨُْﻔُﺬ َو َﯾـْﺴ َﺘْﻌِﺮُض َوَﺗُﺮَﻫﺎ َو َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َأْوَﺗﺎٍر َﺧْﻤَﺴٍﮥ َﯾﺄﺗِﯽ ُﮐﱡﻞ َوَﺗٍﺮ‬
‫ﺑَﺎِﻃَﻦ ِإْﺻَﺒٍﻊ‪َ .‬ﻓَﺄﱠﻣﺎ اﻟﻠﱠَﻮاﺗِﯽ َﺗﺄﺗِﯽ اﻷْرﺑََﻊ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن ُﮐﱠﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺗْﻘﺒُِﺾ اﻟ َْﻤْﻔَﺼَﻞ اَﻷﱠوَل َواﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺚ ﻣِﻨُْﻪ‪َ ،‬أﱠﻣﺎ اَﻷﱠوُل َﻓَﻸﻧﱠُﻪ َﻣْﺮﺑ ُﻮٌط ُﻫَﻨﺎَك ﺑ َِﺮاﺑ َِﻄٍﮥ ُﻣﻠَْﺘﱠﻔٍﮥ‬
‫َﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﻓﻠِـَﺄﱠن َرأَْﺳُﻪ َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯿِْﻪ َو َﯾﺘﱠـِﺼ ُﻞ ﺑ ِِﻪ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﻨﱠﺎﻓِـَﺬُة إﻟَﯽ اﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗْﻘﺒُِﺾ َﻣْﻔـَﺼ َﻠُﻪ »‪ «2‬اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺚ‪ ،‬ﻷﻧﱠَﻬﺎ إﻧﱠَﻤﺎ َﺗﺘﱠـِﺼ ُﻞ‬
‫ﺑ ِِﻬَﻤﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠُﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻓْﻮَق َﻫـ ِﺬِه‪ِ ،‬ﻫَﯽ َأْﺻـ َﻐُﺮ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪َ ،‬و َﺗﺒَْﺘـِﺪُئ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮْأِس اﻟﱠﺪاِﺧِﻞ ﻣِْﻦ َرْأَﺳـ ِﯽ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ‪َ ،‬و َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ‪ ،‬وَ‬
‫َﺗْﺴـ َﺘِﻤﱡﺮ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺤﱢﺪ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮِك ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ َو اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ اﻟﱠﺴْﻄُﺢ اﻟ َْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﱡﯽ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َواَﻓْﺖ َﻧﺎِﺣَﯿَﮥ اﻹﺑ َْﻬﺎِم َﻣﺎﻟَْﺖ إﻟَﯽ‬
‫َداِﺧٍﻞ َو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺜﻼث‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﺛﻼث‪.‬‬
‫)‪ (2‬آ‪ :‬ﻣﻔﺼﻞ‪ .‬ج‪ :‬ﻣﻔﺼﻠﯿﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻔﺼﻠﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻔﺼﻠﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪192 :‬‬
‫َأْرَﺳـ َﻠْﺖ أْوﺗﺎرًا إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻِﻞ اﻟ ُْﻮْﺳَﻄﯽ َﻣَﻊ اﻷْرﺑَِﻊ ﻟَﺘْﻘﺒَِﻀَﻬﺎ‪َ ،‬وﻻ َﺗﺄﺗِﯽ اﻹﺑ َْﻬﺎَم إﻟ ﱠﺎ ُﺷْﻌَﺒٌﮥ ﻟَﯿَْﺴْﺖ ﻣِْﻦ ِﻋﻨِْﺪ َوَﺗِﺮَﻫﺎ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ ﻣِْﻦ َﻣْﻮِﺿٍﻊ آَﺧَﺮ َو َﻣﻨَْﺸُﺄ‬
‫س اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ ،‬و َﻗْﺪ ُﺟِﻌَﻞ اﻹﺑ َْﻬﺎُم ُﻣﻘَْﺘـِﺼ ﺮًا ﻓِﯽ‬ ‫س اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ َواﻷْﻋَﻠﯽ‪َ .‬وَﻣﻨَْﺸُﺄ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬ ‫اُﻷوﻟَﯽ ﺑَْﻌـَﺪ اﻻﺑ ْﺘـِ َﺪاِء اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮِر ُﻫَﻮ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫اﻻﻧ ِْﻘـَﺒ ﺎِض َﻋَﻠﯽ َﻋـَﻀ َﻠٍﮥ َواِﺣـ َﺪٍة‪َ .‬و اﻷـْرﺑَُﻊ َﺗﻨَْﻘﺒُِﺾ ﺑ َِﻌـَﻀ ﻠَﺘﯿِْﻦ‪ ،‬ﻷـﱠن َأْﺷـَﺮَف ﻓِْﻌِﻞ اﻷْرﺑَِﻊ ُﻫَﻮ اﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎُض‪َ ،‬و َأْﺷـَﺮَف ﻓِْﻌِﻞ اﻹﺑ َْﻬﺎِم ُﻫَﻮ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎُط َو‬
‫اﻟﺘﱠَﺒﺎُﻋـ ُﺪ ﻣَِﻦ ﻟا ﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ‪ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠُﮥ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ‪َ ،‬ﻓَﻠﯿَْﺴْﺖ ﻟ ِﻠَْﻘﺒِْﺾ‪َ ،‬و ﻟَِﮑﻨﱠَﻬﺎ َﺗﻨُْﻔُﺬ ﺑ َِﻮَﺗِﺮَﻫﺎ إﻟَﯽ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﮑﱢﻒ َوَﺗﻨَْﻔِﺮُش َﻋَﻠﯿِْﻪ ُﻣـْﺴ َﺘْﻌِﺮَﺿًﮥ ﻟ ِﺘُِﻔﯿَﺪُه ﻟا ِْﺤﱠﺲ َو‬
‫ﻟ َِﺘْﻤَﻨَﻊ َﻧَﺒﺎَت اﻟﱠﺸْﻌِﺮ َﻋَﻠﯿِْﻪ َو ﻟ َِﺘْﺪَﻋَﻢ »‪ «1‬اﻟ َْﺒﺎِﻃَﻦ »‪ «2‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﱢﻒ َو ﺗَُﻘﱢﻮﯾِﻪ ﻟ ُِﻤَﻌﺎﻟََﺠِﮥ »‪َ «3‬ﻣﺎ ﯾَُﻌﺎﻟ ُِﺞ ﺑ ِِﻪ‪ ،‬ﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯽ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ »‪.«4‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ »‪ «5‬اﻟ َْﮑﱢﻒ َﻧﻔِْﺴـ َﻬﺎ َﻓِﻬَﯽ ﺛََﻤﺎَن َﻋَﺸَﺮَة َﻋَﻀَﻠًﮥ َﻣﻨُْﻀﻮَدًة ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ َﻓْﻮَق ﺑَْﻌٍﺾ ﻓِﯽ َﺻﱠﻔﯿِْﻦ‪َ :‬ﺻﱞﻒ َأْﺳَﻔُﻞ َداِﺧٌﻞ‪َ ،‬و َﺻﱞﻒ أْﻋَﻠﯽ‬
‫َﺧﺎِرٌج إﻟَﯽ اﻟ ِْﺠﻠِْﺪ‪َ ،‬ﻓﺎﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟﱠﺼﱢﻒ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َﻋَﺪُدَﻫﺎ َﺳﺒٌْﻊ‪َ :‬ﺧْﻤٌﺲ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺗُِﻤﯿُﻞ اَﻷَﺻﺎﺑ َِﻊ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪َ ،‬و اﻹﺑ َْﻬﺎﻣِﯿﱠُﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣَِﻦ أﱠوِل ِﻋَﻈﺎِم اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺴﺎِدَﺳُﮥ َﻗـِﺼ ﯿَﺮٌة َﻋِﺮﯾَﻀٌﮥ ﻟ ِﯿُﻔَﻬﺎ ﻟ ِﯿٌﻒ ُﻣَﻮﱠرٌب َوَرأُْﺳَﻬﺎ ُﻣَﺘَﻌﻠﱢٌﻖ ﺑ ُِﻤْﺸِﻂ اﻟ َْﮑﱢﻒ َﺣﯿُْﺚ ﺗَُﺤﺎِذي اﻟ ُْﻮْﺳَﻄﯽ َو َوَﺗُﺮَﻫﺎ ُﻣﺘﱠِﺼٌﻞ ﺑ ِﺎﻹﺑ َْﻬﺎِم ﺗُِﻤﯿﻠُُﻪ إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ‬
‫َو اﻟﱠﺴﺎﺑ َِﻌـ ُﮥ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ َﺗﺒَْﺘـِﺪُئ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯿﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤْﺸِﻂ َﻓﯿُِﻤﯿﻠُﻬﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ ،‬و ﻟَﯿَْﺲ َﺷـ ْﯽٌء ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱠﺴﺒَْﻌـ ِﮥ ﻟ ِﻠَْﻘﺒِْﺾ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﺧْﻤٌﺲ‬
‫ﻟ ِِﻺَﺷﺎﻟَِﮥ َو اﺛ َْﻨَﺘﺎِن ﻟ ِﻠَْﺨﻔِْﺾ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟﱠﺼﱢﻒ اﻷْﻋَﻠﯽ َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﺮَﺷِﮥ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺮاَﺣِﮥ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺘﺪﻋﻢ‪ .‬ط‪ :‬اﻟّﺘﺪﻋﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺒﺎﻃﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺒﻄﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 124‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻟﻤﻌﺎﻟﺠﺘﻪ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻌﺎﻟﺠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻋﻠﯽ اﻟﺮﺳﻎ‪ .‬آ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺴﺎﻋﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪193 :‬‬
‫َوِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋﱠﺮَﻓَﻬـ ﺎ »َﺟـ ﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس« َوْﺣـ َﺪُه‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ إْﺣـ َﺪي َﻋَﺸـ َﺮَة َﻋـَﻀ َﻠًﮥ‪ :‬ﺛََﻤﺎٌن ﻣِﻨَْﻬﺎ‪ُ ،‬ﮐﱡﻞ اﺛ َْﻨَﺘﯿِْﻦ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﻤﻔَْﺼِﻞ اَﻷﱠوِل ﻣِْﻦ َﻣَﻔﺎِﺻِﻞ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‬
‫اﻷْرﺑَِﻊ‪َ ،‬واِﺣَﺪٌة َﻓْﻮَق ُأْﺧَﺮي ﻟ َِﺘْﻘﺒَِﺾ َﻫَﺬا اﻟ َْﻤﻔَْﺼَﻞ‪ ،‬أﱠﻣﺎ اﻟﱡﺴْﻔَﻠﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓَﻘﺒْـُﻀ َﻬﺎ َﻓﺒِﺎﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ َﻣَﻊ َﺣﱟﻂ َو َﺧْﻔٍﺾ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ َﻓَﻘﺒُْﻀَﻬﺎ َﻣَﻊ َﯾِﺴﯿِﺮ َرﻓٍْﻊ‬
‫َوإَﺷﺎﻟٍَﮥ »‪َ «1‬وإَذا اْﺟَﺘَﻤَﻌَﺘـﺎ َﻓﺒِﺎﻟ ِﺎْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ َو َﺛﻼـٌث ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺧﺎﱠﺻٌﮥ ﺑ ِﺎﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ ،‬واـِﺣ َﺪٌة ﻟ َِﻘﺒِْﺾ اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ اَﻷﱠوِل َواﺛ َْﻨَﺘﺎِن ﻟ ِﻠﺜﱠﺎﻧِﯽ َﮐَﻤﺎ َﻋَﺮﻓَْﺖ‪َ ،‬ﻓَﺒَﻮاِﺳُﻂ »‪«2‬‬
‫اﻟ َْﺨْﻤِﺲ َﺧْﻤٌﺲ‪َ ،‬و اﻟ َْﺨﺎﻓِـَﻀ ﺎُت »‪ «3‬ﻟ َِﻤﺎ ِﺳَﻮي اﻹﺑ َْﻬﺎِم َواﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ﺮ‪ ،‬ﻟ ُِﮑﱢﻞ َواِﺣـ َﺪٍة َواِﺣَﺪٌة َو ﻟ ِﻺﺑ َْﻬﺎِم َو اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ اﺛ َْﻨَﺘﺎِن‪َ ،‬و اﻟ َْﻘَﻮاﺑ ُِﺾ ﻟ ُِﮑﱢﻞ إْﺻـ َﺒٍﻊ‬
‫َأْرﺑٌَﻊ َواﻟ ُْﻤِﻤﯿَﻠﺎُت إﻟَﯽ َﻓْﻮُق ﻟ ُِﮑﱢﻞ إْﺻَﺒٍﻊ َواِﺣَﺪٌة َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺤﺎِدي واْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱡﺼْﻠِﺐ‬
‫َﻋَﻀُﻞ اﻟﱡﺼﻠْﺐ‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾﺜْﻨِﯿِﻪ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﯾْﺤﻨِﯿِﻪ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم‪َ ،‬وَﻋْﻦ َﻫِﺬِه َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع َﺳﺎﺋُِﺮ اﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت‪َ .‬ﻓﺎﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪ِ ،‬ﻫَﯽ اﻟ َْﻤْﺨُﺼﻮـَﺻ ُﮥ‬
‫ﺑ َِﺄْن ﺗَُﺴـ ﱠﻤﯽ َﻋَﻀَﻞ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و ُﻫَﻤﺎ َﻋَﻀﻠَﺘﺎِن ﯾُْﺤَﺪُس أﱠن ُﮐﱠﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ُﻣَﺆﻟ ﱠَﻔٌﮥ ﻣِْﻦ َﺛﻼٍث َو ِﻋْﺸِﺮﯾَﻦ َﻋَﻀَﻠًﮥ‪َ ،‬ﻷﱠن ُﮐﱠﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾﺄﺗِﯿَﻬﺎ »‪«4‬‬
‫ﻣِْﻦ ُﮐـ ﱢﻞ ﻓِﻘَْﺮٍة َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ‪ ،‬إْذ َﯾﺄﺗِﯿَﻬﺎ ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ ﻓِﻘَْﺮٍة ﻟ ِﯿٌﻒ ُﻣَﻮﱠرٌب إﻟ ﱠﺎ اﻟ ِْﻔﻘَْﺮَة اُﻷوﻟَﯽ‪َ .‬و َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀُﻞ‪ ،‬إَذا َﺗَﻤـ ﱠﺪَدْت ﺑ ِﺎﻻْﻋﺘِـَﺪاِل َﻧـَﺼ َﺒِﺖ اﻟﱡﺼﻠَْﺐ‪َ ،‬ﻓِﺈْن‬
‫َأﻓَْﺮَﻃْﺖ ﻓِﯽ ﻟا ﺘﱠَﻤﱡﺪِد َﺛَﻨﺘُْﻪ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬و إَذا َﺗَﺤﱠﺮَﮐْﺖ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ َﺟﺎﻧٍِﺐ َواِﺣٍﺪ َﻣﺎﻟَْﺖ ﺑ ِﺎﻟﱡﺼﻠِْﺐ إﻟَﯿِْﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬إﺷﺎﻟﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺸﯿﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺒﻮاﺳﻂ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﺘﻮاﺳﻂ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺨﺎﻓﻀﺎت‪ .‬ب آ‪ :‬اﻟﺨﺎﻓﻈﺎت‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺄﺗﯿﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺛﺎﻧﯿﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪194 :‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ َْﺤﺎﻧَِﯿُﮥ‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ َزْوَﺟﺎِن‪َ :‬زْوٌج َﻣْﻮُﺿﻮٌع ﻣِْﻦ »‪َ «1‬ﻓْﻮُق‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐِﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َو اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ‪ ،‬اﻟﻨﱠﺎﻓَِﺬُة ﻣِْﻦ َﺟﻨَْﺒَﺘِﯽ اﻟ َْﻤِﺮي ِء‪َ .‬و‬
‫َﻃَﺮﻓَُﻬﺎ اَﻷْﺳَﻔُﻞ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺨْﻤٍﺲ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر »‪ «2‬اﻟﱠﺼْﺪِرﯾﱠِﮥ اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ اﻟﻨﱠﺎِس‪َ ،‬و ﺑ َِﺄْرﺑٍَﻊ ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ اﻟﻨﱠﺎِس‪َ .‬وَﻃَﺮﻓَُﻬﺎ اَﻷْﻋَﻠﯽ َﯾﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺮْأَس َواﻟﱠﺮَﻗَﺒَﮥ‪.‬‬
‫َوَزْوٌج َﻣْﻮُﺿﻮٌع َﺗْﺤَﺖ َﻫَﺬا‪َ ،‬وﯾُـَﺴ ﱠﻤَﯿﺎِن اﻟ َْﻤﺘَْﻨﯿِْﻦ‪َ ،‬وُﻫَﻤﺎ َﯾﺒَْﺘِﺪَﺋﺎِن ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌﺎِﺷَﺮِة أِو »‪ «3‬اﻟ َْﺤﺎِدَﯾَﮥ َﻋْﺸَﺮَة ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼْﺪِر‪ ،‬وَﯾﻨَْﺤِﺪَراِن إﻟَﯽ َأْﺳَﻔَﻞ‪َ ،‬ﻓَﯿْﺤﻨَِﯿﺎِن‬
‫َﺣﻨْﯿًﺎ »‪َ «4‬ﺧﺎﻓِﻀًﺎ‪َ ،‬و اﻟ َْﻮَﺳُﻂ َﯾْﮑِﻔﯿِﻪ ﻓِﯽ َﺣَﺮَﮐﺎﺗِِﻪ ُوُﺟﻮُد َﻫِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀِﻞ ﻷﻧﱠُﻪ َﯾﺘَْﺒُﻊ ﻓِﯽ اﻻﻧ ِْﺤَﻨﺎِء َو اﻻﻧ ْﺜَِﻨﺎِء َو اﻻﻧ ِْﻌَﻄﺎِف َﺣَﺮَﮐَﮥ اﻟﱠﻄَﺮَﻓﯿِْﻦ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﺒْﻄِﻦ‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺒْﻄُﻦ‪َ ،‬ﻓَﻌَﻀﻠُُﻪ َﺛَﻤﺎٍن‪َ ،‬وَﺗْﺸَﺘِﺮُك ﻓِﯽ َﻣَﻨﺎﻓَِﻊ‪ :‬ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ َْﻤُﻌﻮَﻧُﮥ َﻋَﻠﯽ َﻋْﺼِﺮ َﻣﺎ ﻓِﯽ اﻷْﺣَﺸﺎِء ﻣَِﻦ اﻟ ْﺒَِﺮاِز َو اﻟ َْﺒْﻮِل َو اَﻷِﺟﻨﱠِﮥ ﻓِﯽ اَﻷْرَﺣﺎِم‪.‬‬
‫َو ﻣِﻨَْﻬﺎ أﻧﱠَﻬﺎ َﺗْﺪَﻋُﻢ اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب َو ﺗُِﻌﯿﻨُُﻪ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﻨﱠْﻔَﺨِﮥ »‪ «5‬ﻟََﺪي اﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎِض‪.‬‬
‫َو ﻣِﻨَْﻬﺎ أﻧﱠَﻬﺎ ﺗَُﺴـ ﱢﺨُﻦ اﻟ َْﻤـِﻌ َﺪَة َو اﻷﻣَْﻌﺎَء ﺑ ِِﺈْدَﻓﺎﺋَِﻬﺎ‪َ .‬ﻓِﻤْﻦ َﻫِﺬِه اﻟﺜﱠَﻤﺎﻧَِﯿِﮥ َزْوٌج ُﻣْﺴـ َﺘِﻘﯿٌﻢ َﯾﻨِْﺰُل َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ ﻣِْﻦ ِﻋﻨِْﺪ اﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوِف اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮﱢي َو َﯾْﻤَﺘﱡﺪ‬
‫ﻟ ِﯿُﻔُﻪ ُﻃﻮﻟًﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪َ ،‬و َﯾﻨَْﺒِﺴُﻂ َﻃَﺮﻓُُﻪ ﻓِﯿَﻤﺎ َﯾﻠِﯿَﻬﺎ‪َ .‬وَﺟْﻮَﻫُﺮ َﻫَﺬا اﻟﱠﺰْوِج ﻣِْﻦ أﱠوﻟ ِِﻪ إﻟَﯽ آِﺧِﺮِه ﻟَْﺤِﻤﱞﯽ‪َ ،‬و َﻋـَﻀ ﻠَﺘﺎِن ﺗَُﻘﺎِﻃَﻌﺎِن َﻫﺎَﺗﯿِْﻦ َﻋْﺮﺿًﺎ َﻣْﻮِﺿُﻌُﻬَﻤﺎ‬
‫»‪َ «6‬ﻓْﻮَق اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء اﻟ َْﻤْﻤُﺪوِد َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ ُﮐﻠﱢِﻪ َو َﺗْﺤَﺖ اﻟﱡﻄﻮﻻﻧِﯿﱠَﺘﯿِْﻦ‪َ .‬و اﻟﺘﱠَﻘﺎُﻃُﻊ اﻟ َْﻮاﻗُِﻊ ﺑَﯿَْﻦ ﻟ ِﯿِﻒ َﻫﺎَﺗﯿِْﻦ »‪َ «7‬وﻟ ِﯿِﻒ اَﻷﱠوﻟ ِﯿﱠﯿِْﻦ‪ُ ،‬ﻫَﻮ َﺗَﻘﺎُﻃٌﻊ َﻋَﻠﯽ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 125‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬ﻣِﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻘﺎرات‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻔﻘﺮات‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻔﻘﺎر‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أو‪ .‬آ‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﻨﯿﺎ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺣﯿﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻨﻔﺨﮥ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻨﻔﺤﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﻫﻮ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﻒ ﻫﺎﺗﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﯿﻔﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪195 :‬‬
‫َزَواَﯾﺎ َﻗﺎﺋَِﻤٍﮥ‪َ .‬و َزْوَﺟﺎِن ُﻣَﻮﱠرﺑَﺎِن ُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ﻓِﯽ َﺟﺎﻧٍِﺐ ﯾُْﻤَﻨًﮥ َو ﯾُْﺴَﺮًة‪َ ،‬وُﮐﱡﻞ َزْوٍج ﻣِﻨَْﻬﺎ »‪َ «1‬ﻓُﻬَﻮ ﻣَِﻦ َﻋَﻀَﻠَﺘﯿِْﻦ ُﻣَﺘَﻘﺎِﻃَﻌَﺘﯿِْﻦ َﺗَﻘﺎُﻃﻌًﺎ َﺻﻠِﯿﺒِّﯿًﺎ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﱡﺸْﺮُﺳﻮِف إﻟَﯽ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪َ ،‬وﻣَِﻦ اﻟ َْﺨﺎِﺻـ َﺮِة إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮﱢي‪َ ،‬ﻓَﯿﻠَْﺘِﻘﯽ َﻃَﺮُف اﺛ َْﻨَﺘﯿِْﻦ »‪ «2‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ َو اﻟ َْﯿَﺴﺎِر ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪َ ،‬و َﻃَﺮُف »‪ «3‬اﺛ َْﻨَﺘﯿِْﻦ ُأْﺧَﺮَﯾﯿِْﻦ‬
‫ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮﱢي‪َ ،‬وُﻫَﻤﺎ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎِن ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ َﺟﺎﻧٍِﺐ َﻋَﻠﯽ اَﻷْﺟَﺰاِء اﻟﻠﱠْﺤِﻤﯿﱠِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ اﻟ ُْﻤَﻌﺎِرَﺿَﺘﯿِْﻦ‪َ ،‬وَﻫَﺬان اﻟﱠﺰْوَﺟﺎِن ﻻ َﯾَﺰاﻻِن ﻟَْﺤِﻤﯿﱠﯿِْﻦ َﺣﺘﱠﯽ‬
‫ﯾَُﻤﺎﱠﺳﺎ اﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ُْﻤْﺴَﺘِﻘﯿَﻤَﮥ ﺑ َِﺄْوَﺗﺎٍر ِﻋَﺮاٍض َﮐﺄﻧﱠَﻬﺎ َأْﻏِﺸَﯿٌﮥ‪َ ،‬و َﻫَﺬان اﻟﱠﺰْوَﺟﺎِن َﻣْﻮُﺿﻮَﻋﺎِن َﻓْﻮَق اﻟﱡﻄﻮﻻﻧِﯿﱠَﺘﯿِْﻦ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋَﺘﯿِْﻦ َﻓْﻮَق اﻟ َْﻌْﺮِﺿﯿﱠَﺘﯿِْﻦ »‪.«4‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اُﻷْﻧَﺜَﯿْﯿِﻦ‬
‫أﱠﻣﺎ ﻟ ِﻠﱢﺮَﺟﺎِل َﻓَﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﺨـَﺼ ﯽ َأْرﺑٌَﻊ‪ُ ،‬ﺟِﻌَﻠْﺖ ﻟ َِﺘْﺤَﻔَﻆ اﻟ ُْﺨـْﺼ َﯿَﺘﯿِْﻦ َوﺗُـِﺸ ﯿَﻠُﻬَﻤﺎ ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﺗْﺴَﺘْﺮِﺧَﯿﺎ َوَﯾُﮑﻮُن ُﮐﱡﻞ ُﺧْﺼَﯿٍﮥ َﯾﻠَْﺰُﻣﻬﺎ َزْوٌج‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ ﻟ ِﻠﻨﱢَﺴﺎِء َﻓَﯿْﮑِﻔﯿِﻬﱠﻦ‬
‫َزْوٌج َواِﺣٌﺪ ﻟ ُِﮑﱢﻞ ُﺧْﺼَﯿٍﮥ َﻓْﺮٌد إْذ ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ ُﺧَﺼﺎُﻫﱠﻦ ُﻣَﺪﻟ ﱠﺎًة ﺑَﺎِرَزًة َﮐَﺘَﺪﻟ ﱢﯽ ُﺧَﺼﯽ اﻟﱢﺮَﺟﺎِل‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﻤَﺜﺎَﻧِﮥ‬
‫َو اْﻋَﻠـْﻢ َأﱠن َﻋَﻠﯽ »‪َ «5‬ﻓِﻢ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧـِﮥ َﻋـَﻀ َﻠًﮥ َواـِﺣ َﺪًة ﺗُِﺤﯿُﻂ ﺑ َِﻬﺎ ُﻣْﺴـ َﺘْﻌِﺮَﺿَﮥ اﻟﻠﱢﯿِﻒ َﻋَﻠﯽ َﻓِﻤَﻬﺎ »‪َ .«6‬وَﻣﻨَْﻔَﻌﺘَُﻬـ ﺎ َﺣﺒُْﺲ اﻟ َْﺒْﻮِل إﻟَﯽ َوﻗِْﺖ اﻹِـَراَدِة‪َ ،‬ﻓِﺈَذا‬
‫ُأِرﯾَﺪِت اِﻹَراَﻗُﮥ اْﺳَﺘْﺮَﺧْﺖ َﻋْﻦ َﺗَﻘﱡﺒِﻀَﻬﺎ‪َ ،‬ﻓَﻀَﻐَﻄْﺖ »‪َ «7‬ﻋَﻀُﻞ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧَﮥ َﻓﺎﻧ َْﺰَرَق اﻟ َْﺒْﻮُل ﺑ َِﻤُﻌﻮَﻧٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪاﻓَِﻌِﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮﻓﺎ ﻓﺮدﯾﻦ اﺛﻨﺘﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻃﺮف اﺛﻨﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮﻓﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻃﺮف‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬اﻟﻌﺮﺿﯿﺘﯿﻦ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺮﺿﯿﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ -:‬ﻋﻠﯽ ﻓﻤﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻀﻐﻄﺖ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﻀﻐﻂ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪196 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱠﺬَﮐِﺮ »‪«1‬‬
‫اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ ِﻠﱠﺬَﮐِﺮ َزْوَﺟﺎِن‪َ :‬زْوٌج َﺗْﻤَﺘﱡﺪ َﻋَﻀَﻠَﺘﺎُه َﻋْﻦ »‪َ «2‬ﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟﱠﺬَﮐِﺮ‪َ ،‬ﻓﺈَذا‬
‫َﺗَﻤـ ﱠﺪَدَﺗﺎ َوَﺳـ َﻌَﺘﺎ اﻟ َْﻤْﺠَﺮي َو ﺑَـَﺴ َﻄَﺘﺎُه‪َ ،‬ﻓﺎْﺳـ َﺘَﻘﺎَم اﻟ َْﻤﻨَْﻔـ ُﺬ َو َﺟَﺮي ﻓِﯿِﻪ اﻟ َْﻤﻨِﱡﯽ ﺑ ُِﺴـ ُﻬﻮﻟٍَﮥ‪َ ،‬و َزْوٌج َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧـِﮥ َو َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﺻِﻞ اﻟﱠﺬَﮐِﺮ َﻋَﻠﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 126‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟ ِْﻮَراِب‪َ ،‬ﻓﺈَذا اْﻋَﺘَﺪَل َﺗَﻤﱡﺪُدُه‬
‫اﻧ َْﺘَﺼَﺒِﺖ اﻵﻟَُﮥ ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿَﻤًﮥ‪َ ،‬و إنِ اْﺷَﺘﱠﺪ َأَﻣﺎﻟََﻬﺎ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َو إْن َﻋَﺮَض اﻻﻣْﺘَِﺪاُد َﻷَﺣِﺪِﻫَﻤﺎ َﻣﺎَل إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺘِِﻪ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ اْﻟَﻤْﻘَﻌَﺪِة‬
‫َﻋَﻀُﻞ اﻟ َْﻤْﻘَﻌَﺪِة َأْرﺑٌَﻊ‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﺗﻠَْﺰُم َﻓَﻤَﻬﺎ َو ﺗَُﺨﺎﻟ ُِﻂ ﻟَْﺤَﻤَﻬﺎ ُﻣَﺨﺎﻟََﻄًﮥ‬
‫َﺷِﺪﯾَﺪًة ـِﺷ ﺒَْﻪ ُﻣَﺨﺎﻟََﻄِﮥ َﻋَﻀِﻞ »‪ «3‬اﻟﱠﺸَﻔـ ِﮥ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ َﺗﻘْﺒُِﺾ اﻟﱠﺸَﺮَج َو َﺗُﺸـ ﱡﺪُه َوَﺗﻨَْﻔُﺾ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌـْﺼ ِﺮ ﺑََﻘﺎَﯾﺎ اﻟ ْﺒَِﺮاِز َﻋﻨُْﻪ‪َ .‬وَﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋـ ٌﮥ َأْدَﺧَﻞ ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه‬
‫س اﻹﻧ َْﺴﺎِن »‪َ ،«4‬و ﯾَُﻈﱡﻦ أﻧﱠَﻬﺎ َذاُت َﻃَﺮَﻓﯿِْﻦ َوَﯾﺘﱠِﺼُﻞ َﻃَﺮَﻓﺎَﻫﺎ ﺑ َِﺄْﺻِﻞ اﻟ َْﻘـِﻀ ﯿِﺐ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘـ ِﮥ‪َ .‬و َزْوٌج ُﻣَﻮﱠرٌب َﻓْﻮَق ﻟا َْﺠِﻤﯿِﻊ َو‬ ‫َوَﻓْﻮَﻗَﻬـ ﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َرْأ ِ‬
‫َﻣﻨَْﻔَﻌﺘَُﻬﺎ إَﺷﺎﻟَُﮥ اﻟ َْﻤْﻘَﻌَﺪِة إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﻌِﺮُض ُﺧُﺮوُج اﻟ َْﻤْﻘَﻌَﺪِة ﻻْﺳﺘِْﺮَﺧﺎﺋَِﻬﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻘﻀﯿﺐ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺬﮐﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪َ :‬ﻋَﻀﻠﮥ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪َ :‬ﻋَﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪َ (4‬ﻫِﺬِه اﻟﻌﺒﺎرة ﻣﻮﺟﻮدة ﻓﯽ اﻟﻨﺴﺦ اﻟﻤﺬﮐﻮرة ﻣﻦ اﻟﻘﺎﻧﻮن وﻟﮑﻦ ﻟﯿﺲ ﻓﯽ اﻟﺬﺧﯿﺮة ﻟﻠﺠﺮﺟﺎﻧﯽ ذﮐﺮ ﻣﻨﻬﺎ وﻫﻮ ﮐﻼم ﻟﯿﺲ ﻟﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﯾﻨﺎﺳﺒﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪197 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِﺑُﻊ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اْﻟَﻔِﺨِﺬ‬
‫َأْﻋَﻈُﻢ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪ِ ،‬ﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺒُْﺴُﻄُﻪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﻘﺒُِﻀُﻪ‪َ ،‬ﻷﱠن َأْﺷَﺮَف َأﻓَْﻌﺎﻟ َِﻬﺎ َﻫﺎَﺗﺎِن اﻟ َْﺤَﺮَﮐَﺘﺎِن‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﺒْﺴُﻂ َأﻓَْﻀُﻞ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ‪ ،‬إِذ اﻟ ِْﻘَﯿﺎُم إﻧﱠَﻤﺎ َﯾَﺘَﺄﺗﱠﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﺒْﺴِﻂ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺒﱢﻌَﺪُة ﺛُﱠﻢ اﻟ ُْﻤَﻘﱢﺮﺑَُﮥ ﺛُﱠﻢ اﻟ ُْﻤِﺪﯾَﺮُة‪.‬‬
‫َواﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ َْﺒﺎـِﺳ َﻄُﮥ ﻟ َِﻤﻔَْﺼِﻞ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪ ،‬ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ِﻫَﯽ َأْﻋَﻈُﻢ َﺟِﻤﯿِﻊ َﻋَﻀِﻞ »‪ «1‬اﻟ ْـَﺒ َﺪِن‪َ ،‬وِﻫَﯽ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ﺗَُﺠﻠﱢُﻞ َﻋْﻈَﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧـِﮥ َو اﻟ َْﻮِرِك َو َﺗﻠَْﺘﱡﻒ َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟ َْﻔِﺨِﺬ ُﮐﻠﱢِﻪ ﻣِْﻦ َداِﺧٍﻞ َو ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ َﺣﺘﱠﯽ َﺗﻨَْﺘِﻬَﯽ إﻟَﯽ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ‪َ ،‬و ﻟﻠِﯿِﻔَﻬﺎ َﻣَﺒﺎٍد ُﻣْﺨَﺘﻠَِﻔٌﮥ‪َ ،‬و ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ َﺗَﺘﻨﱠﻮُع َأﻓَْﻌﺎﻟ َُﻬﺎ ـُﺻ ﻨُﻮﻓًﺎ ُﻣْﺨَﺘﻠَِﻔًﮥ‪َ ،‬ﻓﻸﱠن ﺑَْﻌَﺾ ﻟ ِﯿِﻔَﻬﺎ‬
‫َﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣِْﻦ َأْﺳـ َﻔِﻞ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪َ ،‬ﻓَﯿﺒُْﺴُﻂ َﻣﺎﺋًِﻠﺎ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ‪َ .‬و ﻷﱠن ﺑَْﻌَﺾ ﻟ ِﯿِﻔَﻬﺎ َﻣﻨَْﺸُﺆُه َأْرَﻓُﻊ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا َﯾِﺴـ ﯿﺮًا َﻓُﻬَﻮ ﯾُِﺸـ ﯿُﻞ اﻟ َْﻔِﺨَﺬ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َﻓَﻘْﻂ‪َ .‬و‬
‫ﻷﱠن َﻣﻨَْﺸَﺄ ﺑَْﻌـِﻀ َﻬﺎ َأْرَﻓُﻊ ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َﮐﺜِﯿﺮًا َﻓُﻬَﻮ ﯾُِﺸﯿُﻞ اﻟ َْﻔِﺨَﺬ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق ُﻣِﻤﯿًﻠﺎ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ َو ﻷﱠن ﺑَْﻌَﺾ ﻟ ِﯿِﻔَﻬﺎ َﻣﻨَْﺸُﺆُه ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻮِرِك َﻓُﻬَﻮ َﯾﺒُْﺴُﻂ‬
‫س »‪َ «2‬و َﻃَﺮﻓﺎن‪َ .‬و َﻫِﺬِه اَﻷْرُؤُس‬ ‫اﻟ َْﻔِﺨَﺬ ﺑَـْﺴ ﻄًﺎ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ َﺻﺎﻟ ِﺤًﺎ‪َ .‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ ﺗَُﺠﻠﱢُﻞ َﻣﻔَْﺼَﻞ اﻟ َْﻮِرِك ُﮐﻠﱢِﻪ ﻣِْﻦ َﺧﻠُْﻒ‪َ ،‬و ﻟََﻬﺎ ﺛَﻼﺛَُﮥ ُرُؤو ٍ‬
‫َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة َو اﻟ َْﻮِرِك َو اﻟ ُْﻌْﺼُﻌِﺺ‪ ،‬اﺛ َْﻨﺎِن ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟَْﺤِﻤﯿﱠﺎِن َو َواِﺣٌﺪ ِﻏَﺸﺎﺋِﱞﯽ‪.‬‬
‫س اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َﻓِﺈْن َﺟَﺬﺑَْﺖ ﺑ َِﻄَﺮٍف َواِﺣٍﺪ ﺑََﺴَﻄْﺖ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ ِإﻟَﯿِْﻪ‪َ ،‬و إْن َﺟَﺬﺑَْﺖ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄَﺮَﻓﯿِْﻦ ﺑََﺴَﻄْﺖ َﻋَﻠﯽ‬ ‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﻄَﺮَﻓﺎِن َﻓَﯿﺘﱠـِﺼ ﻼِن ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟ ُْﻤَﺆﱠﺧِﺮ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ‪َ .‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َﺟِﻤﯿِﻊ َﻇﺎِﻫِﺮ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة َو َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺰاﺋَِﺪِة اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬اﻟﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أرؤس‪ .‬ب‪ :‬رؤوس‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪198 :‬‬
‫اﻟﱠﻄُﺮوَﺧﺎﻧ ِْﻄﯿَﺮ »‪ «1‬اَﻷْﻋَﻈَﻢ‪ ،‬وَ َﯾْﻤَﺘـﱡﺪ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم َو َﯾﺒُْﺴُﻂ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ‪َ ،‬و ُأْﺧَﺮي ﻣِﺜْﻠَُﻬﺎ َو َﺗﺘﱠِﺼُﻞ َأﱠوﻟًﺎ ﺑ َِﺄْﺳـ َﻔِﻞ اﻟﱠﺰاﺋِـَﺪِة اﻟﱡﺼْﻐَﺮي‪ .‬ﺛُﱠﻢ‬
‫َﺗﻨَْﺤِﺪُر َو َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِْﻌَﻠَﻬﺎ‪ .‬إﻟ ﱠﺎ َأﱠن ﺑَْﺴَﻄَﻬﺎ َﯾِﺴﯿٌﺮ‪َ ،‬وإَﻣﺎﻟَﺘَﻬﺎ َﮐﺜِﯿَﺮٌة‪َ ،‬وَﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔِﻞ َﻇﺎِﻫِﺮ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة‪.‬‬
‫َوﻣِﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔِﻞ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻮِرِك َﻣﺎﺋَِﻠًﮥ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َوَﺗﺒُْﺴُﻂ ُﻣِﻤﯿَﻠًﮥ َﯾِﺴﯿﺮًا إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َو ُﻣِﻤﯿَﻠًﮥ إَﻣﺎﻟًَﮥ َﺻﺎﻟ َِﺤًﮥ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 127‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ َْﻘﺎﺑ َِﻀُﮥ ﻟ َِﻤﻔَْﺼِﻞ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﺗﻘْﺒُِﺾ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ َﯾـِﺴ ﯿٍﺮ إﻟَﯽ اﻹﻧ ْـِﺴ ﱢﯽ‪َ ،‬وِﻫَﯽ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿَﻤٌﮥ َﺗﻨَْﺤِﺪُر ﻣِْﻦ َﻣﻨَْﺸَﺄﯾِْﻦ‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‬
‫َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺂِﺧِﺮ »‪ «2‬اﻟ َْﻤﺘِْﻦ‪ ،‬واﻵَﺧُﺮ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة‪َ ،‬و ِﻫَﯽ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﺰاﺋَِﺪِة اﻟﱡﺼْﻐَﺮي اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠِﮥ‪.‬‬
‫َوَﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ َو َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﺳـ َﻔِﻞ اﻟﱠﺰاﺋَِﺪِة اﻟﱡﺼْﻐَﺮي‪َ .‬و َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ُﻣْﻤَﺘﱠﺪٌة إﻟَﯽ َﺟﺎﻧِﺒَِﻬﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮَراِب َوَﮐﺄﻧﱠَﻬﺎ ُﺟْﺰٌء ﻣَِﻦ اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي‪َ ،‬وَراﺑ َِﻌٌﮥ َﺗﻨْﺒُُﺖ‬
‫ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸْﯽ ِء ﻟا َْﻘﺎﺋِِﻢ اﻟ ُْﻤﻨَْﺘِﺼِﺐ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة‪َ ،‬وِﻫَﯽ َﺗْﺠِﺬُب اﻟﱠﺴﺎَق أﯾْﻀًﺎ َﻣَﻊ َﻗﺒِْﺾ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤِﻤﯿَﻠُﮥ إﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ َﻓَﻘْﺪ ُذِﮐَﺮ ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﻓِﯽ ﺑَﺎِب اﻟ َْﺒْﺴِﻂ َو اﻟ َْﻘﺒِْﺾ‪َ ،‬وﻟ َِﻬَﺬا اﻟﻨﱠْﻮِع ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾِﮏ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ َو َﺗُﻄﻮُل‬
‫ِﺟّﺪًا َﺣﺘﱠﯽ َﺗﺒْﻠَُﻎ اﻟﱡﺮْﮐَﺒَﮥ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤِﻤﯿَﻠُﮥ إﻟَﯽ َﺧﺎِرٍج َﻓَﻌَﻀَﻠَﺘﺎِن‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ َﺗﺄﺗِﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﻌِﺮﯾِﺾ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤِﺪﯾَﺮَﺗﺎِن َﻓَﻌـَﻀ َﻠَﺘﺎِن‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ َﻣْﺨَﺮُﺟَﻬﺎ ﻣِْﻦ َوْﺣِﺸﱢﯽ َﻋْﻈِﻢ »‪ «3‬اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪َ ،‬واُﻷْﺧَﺮي َﻣْﺨَﺮُﺟَﻬﺎ ﻣِْﻦ إﻧ ْـِﺴ ﯿﱢِﻪ َو َﯾَﺘَﻮﱠرﺑَﺎِن ُﻣﻠَْﺘِﻘَﯿﯿِْﻦ »‪َ «4‬وَﯾﻠَْﺘِﺤَﻤﺎِن‬
‫ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟَﻐﺎﺋِِﺮ ﺑ ُِﻘْﺮٍب ﻣِْﻦ ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟﱠﺰاﺋَِﺪِة اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي‪َ .‬و َأﯾﱠﺘُُﻬَﻤﺎ َﺟَﺬﺑَْﺖ َوْﺣَﺪَﻫﺎ ﻟََﻮِت اﻟ َْﻔِﺨَﺬ إﻟَﯽ ِﺟَﻬﺘِِﻪ َﻣَﻊ َﻗﻠِﯿِﻞ ﺑَْﺴٍﻂ َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬اﻟﻄﺮوﺧﺎﻧﻄﯿﺮ‪ .‬ب‪ :‬ﻃﺮوﺧﺎﺑﻄﯿﺮ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮوﺧﺎﻧﻄﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺂﺧﺮ‪ .‬آ‪ :‬ﺑﺎﺟﺰاء‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻋﻈﻤﯽ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻈﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻠﺘﻘﯿﯿﻦ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻠﺘﻘﺘﯿﻦ‪ .‬آ‪ :‬ﻣﻠﺘﻔﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪199 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻣُﻦ َو اْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱠﺴﺎِق َو اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ُﮥ ﻟ َِﻤْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﺛﻼَﺛـٌﮥ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ ﻗُﱠﺪاَم اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬وِﻫَﯽ َأْﮐَﺒُﺮ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋُﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َﻧْﻔـِﺴ َﻬﺎ‪َ ،‬وﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ اﻟ َْﺒْﺴُﻂ‪.‬‬
‫َوَواِﺣـ َﺪٌة ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟﺜﱠﻼﺛَـِﮥ َﮐﺎﻟ ُْﻤَﻀﺎَﻋَﻔـ ِﮥ‪َ ،‬وﻟََﻬﺎ َرأَْﺳﺎِن َﯾﺒَْﺘِﺪُئ َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰاﺋَِﺪة اﻟ ُْﮑﺒَْﺮي‪َ ،‬و اﻵَﺧُﺮ ﻣِْﻦ ُﻣَﻘﱠﺪِم اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬وﻟََﻬﺎ َﻃَﺮَﻓﺎِن‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‬
‫ﻟَْﺤِﻤﱞﯽ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮْﺿَﻔِﮥ َﻗﺒَْﻞ َأْن َﯾِﺼﯿَﺮ َوَﺗﺮًا‪َ ،‬و اﻵَﺧُﺮ‪ِ :‬ﻏَﺸﺎﺋِﱞﯽ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄَﺮِف اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ ﻣِْﻦ َﻃَﺮَﻓِﯽ »‪ «1‬اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻻﺛ َْﻨﺎِن اﻵَﺧَﺮاِن »‪َ :«2‬ﻓَﺄـَﺣ ُﺪُﻫَﻤﺎ ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َذَﮐْﺮَﻧﺎُه ﻓِﯽ َﻗَﻮاﺑ ِِﺾ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ اﻟﻨﱠﺎﺑ َِﺖ »‪ «3‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤﺎِﺟِﺰ اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة‪َ ،‬واُﻷْﺧَﺮي‬
‫َﻣﺒَْﺪُؤَﻫﺎ ﻣَِﻦ ﻟا ﱠﺰاﺋَِﺪِة اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﯿﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ‪َ ،‬وَﻫﺎَﺗﺎِن َﺗﺘﱠِﺼﻼِن َوَﺗﺘﱠِﺤَﺪاِن »‪َ «4‬وَﯾْﺤُﺪُث ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َوَﺗٌﺮ َواِﺣٌﺪ ُﻣـْﺴ َﺘْﻌِﺮٌض ﯾُِﺤﯿُﻂ ﺑ ِﺎﻟﱠﺮْﺿَﻔِﮥ َو ﯾُﻮﺛُِﻘَﻬﺎ‬
‫ﺑ َِﻤﺎ َﺗْﺤَﺘﻬﺎ ِإﯾَﺜﺎﻗًﺎ ُﻣْﺤَﮑﻤًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄﱠوِل اﻟﱠﺴﺎِق َو َﯾﺒُْﺴُﻂ اﻟﱡﺮْﮐَﺒَﮥ ﺑ َِﻤﱢﺪ اﻟﱠﺴﺎِق‪.‬‬
‫َو ﻟ ِﻠَْﺒْﺴِﻂ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ُﻣﻠَْﺘَﻘﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧـِﮥ َو َﺗﻨْـَﺤ ِﺪُر َﻣﺎﱠرًة ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮَراِب‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺗﻠَْﺘِﺤُﻢ ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟ ُْﻤَﻌﱠﺮِق »‪ «5‬ﻣِْﻦ‬
‫أْﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎِق‪َ ،‬و َﺗﺒُْﺴُﻂ اﻟﱠﺴﺎَق »‪ُ «6‬ﻣِﻤﯿَﻠًﮥ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ‪َ .‬وَﻋَﻀَﻠٌﮥ ُأْﺧَﺮي ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ ُﮐﺘُِﺐ اﻟﺘﱠْﺸِﺮﯾِﺢ ﺗَُﻘﺎﺑ ِﻠَُﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َﻣﺒَْﺪُؤَﻫﺎ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ‬
‫اﻟ َْﻮِرِك َوَﺗَﺘَﻮﱠرُب ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َﺣﺘﱠﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻃﺮف‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺛﻨﺎن اﻵﺧﺮان‪ .‬ط‪ :‬اﻻﺛﻨﺘﺎن اﻷﺧﺮﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻨﺎﺑﺖ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻨﺎﺗﯿﮥ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻨﺎﺷﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻨﺤﺪران‪ .‬ب‪ ،‬ط‪ :‬ﺗﺘﺤﺪان‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻌﱠﺮق‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻤﻌﻠﻖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ -:‬و ﺗﺒﺴﻂ اﻟﺴﺎق‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪200 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 128‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﺗﺄﺗَِﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿَﻊ اﻟ ُْﻤَﻌﱠﺮَق َو ﻻ َﻋَﻀَﻠَﮥ َأَﺷﱡﺪ َﺗْﻮِرﯾﺒًﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪َ ،‬وَﺗﺒُْﺴُﻂ َﻣَﻊ إَﻣﺎﻟٍَﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ‪َ ،‬و إَذا ﺑََﺴَﻂ ِﮐَﻠﺎُﻫَﻤﺎ‪َ «1» ،‬ﮐﺎَن ﺑَْﺴﻄًﺎ ُﻣْﺴَﺘِﻘﯿﻤًﺎ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻘَﻮاﺑ ُِﺾ ﻟ ِﻠﱠﺴﺎِق‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ ـَﺿ ﯿﱢَﻘٌﮥ َﻃِﻮﯾَﻠٌﮥ َﺗﻨَْﺸُﺄ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﺨﺎِﺻَﺮِة َو اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ ﺑ ُِﻘْﺮٍب »‪ «2‬ﻣِْﻦ َﻣﻨَْﺸِﺈ اﻟ َْﺒﺎِﺳَﻄِﮥ اﻟﱠﺪاِﺧَﻠِﮥ َوﻣَِﻦ اﻟ َْﺤﺎِﺟِﺰ اﻟ ﱠِﺬي‬
‫ﻓِﯽ َوَﺳِﻂ اﻟ َْﺨﺎـِﺻ َﺮِة‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺗﻨُْﻔـُﺬ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﻮِرﯾِﺐ إﻟَﯽ َداِﺧِﻞ َﻃَﺮَﻓِﯽ »‪ «3‬اﻟﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺗـﺒُْﺮُز َو َﺗﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯽ اﻟﱡﻨﺘُﱢﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ُْﻤَﻌﱠﺮِق ﻣَِﻦ ﻟا ﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ َو‬
‫َﺗﻠَْﺘِﺼُﻖ ﺑ ِِﻪ‪َ ،‬و ﺑ ِِﻪ اﻧ ِْﺠـ َﺬاُب اﻟﱠﺴﺎِق إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َﻣﺎﺋًِﻠـﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘـ َﺪِم إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻷُـْرﺑ ِﯿﱠِﮥ َو َﺛﻼـُث َﻋـَﻀ ٍﻞ إﻧ ْـِﺴ ﯿﱠٍﮥ َو َوْﺣـِﺸ ﯿﱠٍﮥ َو ُوْﺳـ َﻄﯽ‪َ ،‬و »‪ «4‬اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠُﮥ َو‬
‫اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ َﺗﻘْﺒَِﻀﺎِن َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ‪َ .‬و اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠُﮥ َﺗﻘْﺒُِﺾ َﻣَﻊ َﻣﯿٍْﻞ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ‪َ .‬و اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠُﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َﻗﺎِﻋَﺪِة َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻮِرِك‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺗُﻤﱡﺮ ُﻣَﺘَﻮﱢرﺑًَﮥ‬
‫»‪َ «5‬ﺧﻠَْﻒ اﻟ َْﻔـِﺨ ِﺬ إﻟَﯽ أْن ﺗَُﻮاﻓَِﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿَﻊ اﻟ ُْﻤَﻌﱠﺮَق ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎِق ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻹﻧ ْـِﺴ ﱢﯽ َﻓَﺘﻠَْﺘِﺼَﻖ ﺑ ِِﻪ َو ﻟَْﻮﻧَُﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ ُْﺨـْﻀ َﺮِة‪َ .‬و َﻣﻨَْﺸﺄ اُﻷْﺧَﺮَﯾﯿِْﻦ أﯾْﻀـًﺎ‬
‫ﻣِْﻦ َﻗﺎِﻋَﺪِة َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻮِرِك‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ َأﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﺗِﻤﯿﻼِن إﻟَﯽ‬
‫اﻻﺗﱢَﺼﺎِل ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟ ُْﻤَﻌﱠﺮِق ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ‪َ .‬و ﻓِﯽ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﮐﺎﻟ َْﻤْﺪﻓُﻮَﻧِﮥ ﻓِﯽ َﻣْﻌِﻄِﻒ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِْﻌَﻞ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ‪َ ،‬و َﻗْﺪ‬
‫ﯾَُﻈﱡﻦ أﱠن اﻟ ُْﺠْﺰَء اﻟﻨﱠﺎِﺷَﺊ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ اﻟ َْﺒﺎِﺳَﻄِﮥ اﻟ ُْﻤَﻀﺎَﻋَﻔِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤﺎِﺟِﺰ ُرﺑََﻤﺎ »‪َ «6‬ﻗَﺒَﺾ اﻟﱡﺮْﮐَﺒَﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض‪َ ،‬و إﻧﱠُﻪ َﻗْﺪ َﯾﻨَْﺒِﻌُﺚ ﻣِْﻦ ُﻣﺘﱠَﺼﻠِِﻬَﻤﺎ َوَﺗٌﺮ َﯾْﻀﺒُِﻂ‬
‫»‪ُ «7‬ﺣﱠﻖ اﻟ َْﻮِرِك َو َﯾِﺼﻠُُﻪ ﺑ َِﻤﺎ َﯾﻠِﯿُﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺴﻄﺘﺎ ﮐﻠﺘﺎﻫﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺴﻂ ﮐﻼﻫﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﻘﺮب‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻘﺮب‪ .‬ج‪ :‬ﯾﻘﺮب‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮﻓﯽ‪ .‬ط‪ :‬ﻃﺮف‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﺘﻮّرﺑﮥ‪ .‬آ‪ :‬ﻣﻮّرﺑﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬آ‪ :‬أن اﻟﺠﺰء اﻟﺬي ﻣﻦ اﻟﻌﻀﻠﮥ اﻟﻤﻀﺎﻋﻔﮥ اﻟﻨﺎﺷﯿﮥ ﻣﻦ اﻟﺤﺎﺟﺰ رﺑﻤﺎ ‪....‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻀﺒﻂ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺮﺑﻂ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪201 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺘﺎِﺳُﻊ واْﻟِﻌْﺸُﺮوَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َﻣْﻔَﺼِﻞ اْﻟَﻘَﺪِم‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ َِﻤْﻔَﺼِﻞ اﻟ َْﻘَﺪِم‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ ﺗُـِﺸ ﯿُﻞ اﻟ َْﻘَﺪَم‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ َﺗْﺨِﻔُﻀُﻪ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤـِﺸ ﯿَﻠُﮥ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻋـَﻀ ﻠٌﮥ َﻋِﻈﯿَﻤٌﮥ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ ﻗُﱠﺪاَم اﻟ َْﻘـَﺼ َﺒِﮥ‬
‫س اﻟ َْﻘَﺼَﺒِﮥ اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠِﮥ‪َ ،‬ﻓﺈَذا ﺑََﺮَزْت َﻣﺎﻟَْﺖ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎِق َﻣﺎﱠرًة إﻟَﯽ ِﺟَﻬِﮥ اﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ ،‬ﻓَﺘﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻤﺎ ﯾَُﻘﺎِرُب َأْﺻَﻞ‬ ‫اﻹﻧ ِْﺴـ ﯿﱠِﮥ‪َ ،‬و َﻣﺒَْﺪُؤَﻫﺎ اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱡﯽ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫س اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﯿﱠِﮥ َو َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣِﻨَْﻬﺎ َوَﺗٌﺮ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻤﺎ ﯾَُﻘﺎِرُب َأْﺻَﻞ اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ ِﺮ َو ﯾُِﺸـ ﯿُﻞ اﻟ َْﻘَﺪَم إﻟَﯽ‬ ‫اﻹﺑ َْﻬﺎِم َو ﺗُِﺸـ ﯿُﻞ اﻟ َْﻘَﺪَم إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪َ .‬و ُأْﺧَﺮي َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫َﻓْﻮُق‪َ ،‬و ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ إَذا َﻃﺎﺑََﻘَﻬﺎ اﻟ َْﻌَﻀَﻠُﮥ اُﻷوﻟَﯽ َو َﮐﺎَن َذﻟ َِﮏ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳﺘَِﻮاِء َو اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ‪.‬‬
‫س اﻟ َْﻔِﺨـ ِﺬ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨْـَﺤ ِﺪَراِن َﻓَﯿْﻤَﻠﺂِن »‪ «2‬ﺑَـﺎِﻃَﻦ ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟﱠﺴﺎِق ﻟَْﺤﻤـًﺎ َو َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪َ «3‬وَﺗٌﺮ ﻣِْﻦ‬ ‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺨﺎﻓِـَﻀ ُﮥ َﻓَﺰْوٌج ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﻣﻨَْﺸُﺆُﻫَﻤﺎ »‪ «1‬ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫َأْﻋَﻈِﻢ اَﻷْوَﺗـﺎِر‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َوَﺗُﺮ اﻟ َْﻌِﻘِﺐ اﻟ ُْﻤﺘﱠـِﺼ ُﻞ ﺑ َِﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﻌِﻘِﺐ‪َ ،‬و َﯾْﺠـ ِﺬﺑ ُُﻪ إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ ُﻣَﻮﱠرﺑـًﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ‪َ ،‬ﻓَﯿُﮑﻮُن َذﻟ َِﮏ َﺳـ َﺒﺒًﺎ ﻟ َِﺜَﺒﺎِت اﻟ َْﻘـ َﺪِم َﻋَﻠﯽ‬
‫س اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﯿﱠِﮥ ﺑَﺎِذﻧ َْﺠﺎﻧِﯿﱠُﮥ اﻟﻠﱠْﻮِن‪َ ،‬و َﺗﻨْـَﺤ ِﺪُر َﺣﺘﱠﯽ َﺗﺘﱠِﺼَﻞ ﺑ َِﻨْﻔِﺴـ َﻬﺎ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ َوَﺗٍﺮ ﺗُْﺮِﺳـ ﻠُُﻪ ﺑَْﻞ َﺗﺒَْﻘﯽ ﻟَْﺤِﻤﯿﱠًﮥ »‪«4‬‬
‫اﻷَـْرِض‪َ ،‬و ﯾُِﻌﯿﻨَُﻬـ ﺎ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﺗﻨَْﺸُﺄ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫َﻓَﺘﻠَْﺘِﺼُﻖ ﺑ ُِﻤَﺆﱠﺧِﺮ اﻟ َْﻌِﻘِﺐ َﻓْﻮَق اﻟ ْﺘِـَﺼ ﺎِق اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻗﺒَْﻠَﻬـ ﺎ َوإَذا َأَﺻﺎَب َﻫﺎَﺗﯿِْﻦ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﺘﯿِْﻦ أْو َوَﺗَﺮُﻫَﻤﺎ آَﻓـٌﮥ َزﻣَِﻨِﺖ اﻟ َْﻘـ َﺪُم‪َ .‬و َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ﻣِﻨَْﻬﺎ َوَﺗَﺮاِن‪،‬‬
‫س اﻟ َْﻘَﺼَﺒِﮥ اﻹﻧ ِْﺴﯿﱠِﮥ َﺣﯿُْﺚ ﺗُﻼﻗِﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠَﮥ َوَﺗﻨَْﺤِﺪُر‬ ‫َواِﺣٌﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﻘﺒُِﺾ اﻟ َْﻘَﺪَم‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﺒُْﺴُﻂ اﻹﺑ َْﻬﺎَم‪َ ،‬وَذﻟ َِﮏ أﱠن َﻫِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀَﻠَﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ َﻓَﺘَﺘَﺸﱠﻌُﺐ إﻟَﯽ َوَﺗَﺮﯾِْﻦ َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﻣِْﻦ َأْﺳَﻔُﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﺸﺄﻫﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﺸﺆه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 129‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻤﯿﻼن‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯿﻤﻶن‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪ :‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺤﻤﯿﺘﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﺤﻤﯿﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪202 :‬‬
‫ﺑ ِﺎﻟﱡﺮْﺳِﻎ ﻗُﱠﺪاَم اﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ ،‬و ﺑ َِﻬَﺬا اﻟ َْﻮَﺗِﺮ َﯾُﮑﻮُن اﻧ ِْﺨَﻔﺎُض اﻟ َْﻘَﺪِم‪َ .‬و اﻟ َْﻮَﺗُﺮ اﻵَﺧُﺮ َﯾْﺤُﺪُث ﻣِْﻦ ُﺟْﺰٍء ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ ﯾَُﺠﺎِوُز َﻣﻨَْﺸَﺄ اﻟ َْﻮَﺗِﺮ اَﻷﱠوِل‪َ ،‬و ﺗُْﺮِﺳُﻞ‬
‫َوَﺗﺮًا إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ »‪ «1‬اَﻷﱠول ﻣَِﻦ اﻹﺑ َْﻬﺎِم َﻓَﺘﺒُْﺴـ ُﻄُﻪ ﺑ َِﺘْﻮِرﯾٍﺐ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ‪َ .‬و َﻗْﺪ َﯾﻨَْﺸُﺄ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮْأِس اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َو َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺈْﺣَﺪي‬
‫اﻟ َْﻌَﻀَﻠَﺘﯿِْﻦ اﻟ َْﻌِﻘَﺒَﺘﯿِْﻦ »‪ ،«2‬ﺛُﱠﻢ َﺗﻨَْﻔـِﺼ ُﻞ َﻋﻨَْﻬـ ﺎ إَذا َﺣﺎَذْت »‪ «3‬ﺑَـﺎِﻃَﻦ اﻟﱠﺴﺎِق َوﺗُﻨْﺒُِﺖ َوَﺗﺮًا‪َ ،‬و »‪َ «4‬ﯾْﺴـ َﺘﺒِْﻄُﻦ َأْﺳـ َﻔَﻞ اﻟ َْﻘَﺪِم َو َﯾﻨَْﻔِﺮُش َﺗْﺤَﺘُﻪ ُﮐﻠﱢِﻪ َﻋَﻠﯽ‬
‫ﻗَِﯿﺎِس اﻟ َْﻌَﻀَﻠِﮥ اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﺮَﺷِﮥ َﻋَﻠﯽ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟﱠﺮاَﺣِﮥ َو ﻟ ِِﻤﺜِْﻞ َﻣﻨَْﻔَﻌﺘَِﻬﺎ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟَﺜﻼُﺛﻮَن ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﻀِﻞ َأَﺻﺎِﺑِﻊ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‬
‫س اﻟ َْﻘَﺼَﺒِﮥ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠﮥ َوَﺗﻨَْﺤِﺪُر ُﻣْﻤَﺘﱠﺪًة َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ َوﺗُْﺮِﺳُﻞ‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ ﻟا ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ َِﻸَﺻﺎﺑ ِِﻊ َﻓﺎﻟ َْﻘَﻮاﺑ ُِﺾ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪َ ،‬ﻋَﻀٌﻞ َﮐﺜِﯿَﺮٌة‪َ :‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀَﻠٌﮥ َﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ﻣِْﻦ َرْأ ِ‬
‫َوَﺗﺮًا َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َوَﺗَﺮﯾِْﻦ ﻟ َِﻘﺒِْﺾ اﻟ ُْﻮْﺳَﻄﯽ‪َ ،‬واﻟ ْﺒِﻨِْﺼِﺮ‪.‬‬
‫َوُأْﺧَﺮي َأْﺻـ َﻐُﺮ ﻣِْﻦ َﻫِﺬِه‪َ ،‬وَﻣﻨَْﺸُﺆَﻫﺎ ُﻫَﻮ ﻣِْﻦ َﺧﻠِْﻒ اﻟﱠﺴﺎِق‪َ ،‬ﻓﺈَذا َأْرَﺳَﻠِﺖ اﻟَﻮَﺗَﺮ اﻧ َْﻘَﺴَﻢ َوَﺗُﺮَﻫﺎ إﻟَﯽ َوَﺗَﺮﯾِْﻦ َﯾْﻘﺒَِﻀﺎِن اﻟ ِْﺨﻨِْﺼَﺮ َو اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑََﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﺸﱠﻌُﺐ‬
‫ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘْﺴَﻤﯿِْﻦ َوَﺗٌﺮ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤَﺘَﺸﱢﻌِﺐ ﻣَِﻦ اﻵَﺧِﺮ َو َﯾِﺼﯿُﺮ َوَﺗﺮًا َواِﺣﺪًا َﯾْﻤَﺘﱡﺪ إﻟَﯽ اﻹﺑ َْﻬﺎِم َﻓَﯿﻘْﺒُِﻀُﻪ‪.‬‬
‫َوَﻋـَﻀ َﻠٌﮥ َﺛﺎﻟ َِﺜٌﮥ َﻗْﺪ َذَﮐْﺮَﻧﺎَﻫﺎ َﺗﻨَْﺸُﺄ ﻣِْﻦ َوْﺣـِﺸ ﱢﯽ َﻃَﺮَﻓِﯽ »‪ «5‬اﻟ َْﻘـَﺼ َﺒِﮥ اﻹﻧ ْـِﺴ ﯿﱠِﮥ َوَﺗﻨَْﺤِﺪُر ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻘَﺼَﺒَﺘﯿِْﻦ َوﺗُْﺮِﺳُﻞ ُﺟْﺰءًا ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ َِﻘﺒِْﺾ اﻟ َْﻘَﺪِم َو ُﺟْﺰءًا إﻟَﯽ‬
‫اﻟ َْﻤْﻔَﺼِﻞ »‪ «6‬اَﻷﱠوِل ﻣَِﻦ اﻹﺑ َْﻬﺎِم‪َ .‬ﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐُﮥ ﻟ َِﻸَﺻﺎﺑ ِِﻊ اﻟ ﱠﺘِﯽ َوْﺿُﻌَﻬﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﺴﺎِق َو ﻣِْﻦ َﺧﻠِْﻔِﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﮑﻌﺐ‪ .‬ج‪ :‬اﻟﮑﻒ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻔﺼﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻌﻘﺒﺘﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻌﻘﺒﯿﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﺣﺎذت‪ .‬آ‪ :‬ﻣﺤﺎذﺑﮥ‪ .‬ج‪ :‬ﺟﺎزت‪ :‬ب‪ :‬ﺣﺎزت‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ط‪ ،‬ج‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻃﺮف‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻃﺮﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﮑﻌﺐ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻔﺼﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪203 :‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﻠﱠَﻮاﺗِﯽ َوْﺿـ ُﻌَﻬﺎ ﻓِﯽ َﮐﱢﻒ اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﻋَﻀٌﻞ َﻋْﺸٌﺮ َﻗْﺪ َﻓﺎَﺗِﺖ اﻟ ُْﻤَﺸﱢﺮِﺣﯿَﻦ َوأﱠوُل َﻣْﻦ َﻋَﺮَﻓَﻬﺎ »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس«‪َ ،‬وِﻫَﯽ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ اﻟ َْﺨْﻤِﺲ‪،‬‬
‫ﻟ ُِﮑﱢﻞ إْﺻـ َﺒٍﻊ َﻋَﻀَﻠَﺘﺎِن ﯾُْﻤَﻨًﮥ َو ﯾُْﺴَﺮًة‪َ ،‬وﺗَُﺤﱢﺮُك إﻟَﯽ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ‪ ،‬إﱠﻣﺎ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ إْن َﺣﱠﺮَﮐَﺘﺎ َﻣﻌًﺎ‪ ،‬أِو اﻟ َْﻤﯿِْﻞ إْن َﺣﱠﺮَﮐْﺖ َواِﺣَﺪٌة‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َأْرﺑٌَﻊ َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟﱡﺮْﺳِﻎ ﻟ ُِﮑﱢﻞ إْﺻَﺒٍﻊ َواِﺣَﺪٌة‪َ ،‬و َﻋَﻀَﻠَﺘﺎِن َﺧﺎﱠﺻَﺘﺎِن ﺑ ِﺎﻹﺑ َْﻬﺎِم َو اﻟ ِْﺨﻨِْﺼﺮ ﻟ ِﻠَْﻘﺒِْﺾ‪َ ،‬و َﻫِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀُﻞ ُﻣَﺘَﻤﺎِزَﺟٌﮥ ِﺟّﺪًا َﺣﺘﱠﯽ إَذا َأَﺻﺎَب ﺑَْﻌَﻀَﻬﺎ آَﻓٌﮥ َﺣَﺪَث‬
‫ﻣَِﻦ َذﻟ َِﮏ ـَﺿ ْﻌُﻒ ﻓِْﻌِﻞ اﻟ َْﺒَﻮاﻗِﯽ ﻓِﯿَﻤﺎ َﯾُﺨﱡﺼَﻬﺎ َو ﻓِﯽ أْن َﺗﻨُﻮَب َﻋْﻦ َﻫِﺬِه ﺑَْﻌَﺾ اﻟﻨﱢَﯿﺎﺑَِﮥ ﻓِﯿَﻤﺎ َﯾُﺨﱡﺺ َﻫِﺬِه‪َ .‬و ﻟ َِﻬَﺬا اﻟﱠﺴَﺒِﺐ َﻣﺎ َﯾْﻌُﺴُﺮ »‪َ «1‬ﻗﺒُْﺾ ﺑَْﻌِﺾ‬
‫َأَﺻﺎﺑ ِﻊ اﻟ َْﻘَﺪِم َﺧﺎﱠﺻًﮥ ُدوَن ﺑَْﻌٍﺾ‪.‬‬
‫َو ﻣِْﻦ َﻋَﻀِﻞ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ َﺧْﻤُﺲ َﻋَﻀٍﻞ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٍﮥ َﻓْﻮَق اﻟ َْﻘَﺪِم ﻣِْﻦ َﺷْﺄﻧَِﻬﺎ َأْن ﺗُِﻤﯿَﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َو َﺧْﻤٌﺲ َﻣْﻮُﺿﻮَﻋٌﮥ َﺗْﺤَﺘَﻬﺎ َﯾِﺼُﻞ ُﮐﱡﻞ َواِﺣَﺪٍة ﻣِﻨَْﻬﺎ‬
‫إْﺻـ َﺒﻌًﺎ ﺑ ِﺎﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺸﱢﻖ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ َﻓﺘُِﻤﯿﻠُُﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ‪َ ،‬و َﻫِﺬِه اﻟ َْﺨْﻤُﺲ َﻣَﻊ اﻟﻠﱠَﺘﯿِْﻦ َﯾُﺨﱠﺼﺎِن اﻹﺑ َْﻬﺎَم َو اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ َﺮ ِﻫَﯽ َﻋَﻠﯽ‬
‫ﻗَِﯿﺎِس اﻟﱠﺴﺒِْﻊ ﻟا ﱠﺘِﯽ ﻟ ِﻠﱠﺮاَﺣِﮥ‪َ .‬و َﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﻌْﺸُﺮ اُﻷَوُل »‪َ «2‬ﻓَﺘُﮑﻮُن َﺟِﻤﯿُﻊ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺒَﺪِن َﺧْﻤَﺴِﻤﺎَﺋٍﮥ َوﺗِْﺴَﻌًﮥ »‪َ «3‬و ِﻋْﺸِﺮﯾَﻦ َﻋَﻀَﻠًﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 130‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻌﺴﺮ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻌﺼﺮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻷول‪ .‬ب‪ :‬اﻷوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺴﻌﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺴﻌًﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪205 :‬‬
‫اْﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟﱠﺜﺎِﻟَﺜُﮥ ِﻓﯽ اْﻟَﻌَﺼِﺐ و ِﻫَﯽ ِﺳﱠﺘُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل َﮐﻼٌم َﺧﺎﱞص ِﻓﯽ اْﻟَﻌَﺼِﺐ »‪«1‬‬
‫َﻣﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪ :‬ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻣﺎ ُﻫَﻮ َﺧﺎﱞص ﺑ ِﺎﻟـﱠﺬاِت‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻣﺎ ُﻫَﻮ ﺑﺎﻟ َْﻌَﺮِض‪َ ،‬واﻟ ﱠِﺬي ﺑ ِﺎﻟـﱠﺬاِت إَﻓﺎَدُة اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ﺑ َِﺘَﻮﱡﺳِﻄَﻬﺎ ﻟ َِﺴﺎﺋِِﺮ اَﻷْﻋَﻀﺎِء ِﺣّﺴًﺎ َو َﺣَﺮَﮐًﮥ‪ .‬وَ‬
‫اﻟ ﱠِﺬي ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض‪َ ،‬ﻓِﻤْﻦ َذﻟ َِﮏ َﺗْﺸِﺪﯾـُﺪ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ َوَﺗْﻘِﻮَﯾُﮥ اﻟ َْﺒَﺪِن‪َ ،‬وﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ اﻹْﺷـ َﻌﺎُر ﺑ َِﻤﺎ َﯾْﻌِﺮُض ﻣَِﻦ اﻵَﻓﺎِت ﻟ َِﻸْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﻌِﺪﯾَﻤِﮥ اﻟ ِْﺤﱢﺲ‪ ،‬ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‬
‫َواﻟﱢﻄَﺤﺎِل َواﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﻫِﺬِه اَﻷْﻋَﻀﺎَء َوإْن َﻓَﻘَﺪِت اﻟ ِْﺤﱠﺲ‪َ ،‬ﻓَﻘْﺪ ُأْﺟِﺮَي َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ ﻟ َِﻔﺎَﻓٌﮥ َﻋَﺼﺒِﯿﱠٌﮥ َوُﻏﱢﺸَﯿْﺖ ﺑ ِِﻐَﺸﺎٍء َﻋَﺼﺒِﱟﯽ َﻓﺈَذا َوَرَﻣْﺖ أْو َﺗَﻤﱠﺪَدْت ﺑ ِِﺮﯾٍﺢ‬
‫َﺗَﺄﱠدي »‪ «2‬ﺛَِﻘُﻞ اﻟ َْﻮَرِم‪ ،‬أْو َﺗْﻔِﺮﯾُﻖ اﻟﱢﺮﯾِﺢ إﻟَﯽ اﻟﻠﱢَﻔﺎَﻓِﮥ َو إﻟَﯽ َأْﺻﻠَِﻬﺎ َﻓَﻌَﺮَض ﻟََﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﺜﱢَﻘِﻞ اﻧ ِْﺠَﺬاٌب َو ﻣَِﻦ اﻟﱢﺮﯾِﺢ َﺗَﻤﱡﺪٌد »‪َ «3‬ﻓَﺄَﺣﱠﺲ ﺑ ِِﻪ‪َ .‬واَﻷْﻋَﺼﺎُب‬
‫َﻣﺒـْ َﺪُأَﻫﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻮْﺟِﻪ اﻟ َْﻤْﻌﻠُﻮِم ُﻫَﻮ اﻟـﱢﺪَﻣﺎُغ‪َ .‬وُﻣﻨَْﺘَﻬﯽ َﺗَﻔﱡﺮﻗَِﻬﺎ ُﻫَﻮ اﻟ ِْﺠﻠْـُﺪ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟ ِْﺠﻠَْﺪ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄُﻪ ﻟ ِﯿٌﻒ َدﻗِﯿٌﻖ »‪ُ «4‬ﻣﻨَْﺒﱞﺚ ﻓِﯿِﻪ َأْﻋـَﺼ ﺎٌب ﻣَِﻦ »‪ «5‬اَﻷْﻋَﻀﺎِء‬
‫اﻟ ُْﻤَﺠﺎِوَرِة ﻟَُﻪ‪َ ،‬و اﻟـﱢﺪَﻣﺎُغ َﻣﺒَْﺪُأ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ »‪َ «6‬ﻋَﻠﯽ َوْﺟَﻬﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﻣﺒـْ َﺪٌأ ﻟ َِﺒْﻌِﺾ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ ﺑ ِـَﺬاﺗِِﻪ‪َ ،‬وَﻣﺒَْﺪٌأ ﻟ َِﺒْﻌِﻀِﻪ ﺑ َِﻮاـِﺳ َﻄِﮥ »‪ «7‬اﻟﱡﻨـَﺨ ﺎِع اﻟﱠﺴﺎﺋِِﻞ ﻣِﻨُْﻪ‪ .‬وَ‬
‫اﻷْﻋَﺼﺎُب اﻟُﻤﻨَْﺒِﻌَﺜُﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻧْﻔِﺴِﻪ ﻻ َﯾْﺴَﺘِﻔﯿُﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ ِْﺤﱠﺲ َواﻟ َْﺤَﺮَﮐَﮥ‪ ،‬إﻟّﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﮐﻼم ﺧﺎص ﻓﯽ اﻟﻌﺼﺐ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﻼم ﻓﯽ اﻟﻌﺼﺐ ﺧﺎص‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺄّدي‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺎدي‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻤﺪد‪ .‬ط‪ :‬ﺗﻤﺮق ﻣﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﻤﺰق‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬دﻗﯿﻖ‪ .‬ب‪ :‬رﻗﯿﻖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻋﺼﺎب ﻣﻦ اﻻﻋﻀﺎء‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻦ اﻋﺼﺎب اﻻﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻌﺼﺐ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻠﻌﺼﺐ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﻮاﺳﻄﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﻮﺳﺎﻃﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪206 :‬‬
‫َأْﻋَﻀﺎُء اﻟﱠﺮأِْس َواﻟ َْﻮْﺟِﻪ ِواﻷْﺣَﺸﺎُء اﻟَﺒﺎِﻃَﻨـُﮥ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ َﺳﺎﺋُِﺮ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َﻓﺈﻧﱠَﻤﺎ َﺗـْﺴ َﺘِﻔﯿُﺪُﻫَﻤﺎ ﻣِْﻦ َأْﻋَﺼﺎِب اﻟﱡﻨَﺨﺎِع َوَﻗـْﺪ َدﱠل »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮُس« َﻋَﻠﯽ ِﻋَﻨﺎَﯾٍﮥ َﻋِﻈﯿَﻤٍﮥ‬
‫َﺗْﺨَﺘﱡﺺ ﺑ َِﻤـ ﺎ َﯾﻨِْﺰُل ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ إﻟَﯽ اﻷْﺣَﺸـ ﺎِء ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن اﻟﱠﺼﺎﻧَِﻊ ـَﺟ ﱠﻞ ِذْﮐُﺮُه اْﺣَﺘـﺎَط ﻓِﯽ ِوَﻗﺎَﯾﺘَِﻬـ ﺎ اْﺣﺘَِﯿﺎﻃـًﺎ ﻟَْﻢ ﯾُﻮِﺟﺒُْﻪ ﻓِﯽ َﺳﺎﺋِﺮ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‪،‬‬
‫َوَذﻟـِ َﮏ ﻷﻧﱠَﻬـ ﺎ ﻟَﱠﻤﺎ ﺑَُﻌـَﺪْت ﻣَِﻦ اﻟَﻤﺒـْ َﺪِإ َوَﺟَﺐ أْن ﺗُْﺮَﻓـَﺪ ﺑ َِﻔْﻀِﻞ َﺗْﻮﺛِﯿٍﻖ‪َ ،‬ﻓَﻐﱠﺸﺎَﻫﺎ ﺑ ِِﺠْﺮٍم ُﻣَﺘَﻮﱢﺳٍﻂ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َواﻟ ُْﻐـْﻀ ُﺮوِف ﻓِﯽ ﻗَِﻮاﻣِِﻪ ُﻣَﺸﺎِﮐٍﻞ ﻟ َِﻤﺎ‬
‫َﯾْﺤُﺪُث ﻓِﯽ ِﺟْﺮِم اﻟ َْﻌَﺼِﺐ ِﻋﻨَْﺪ اﻻﻟ ْﺘَِﻮاِء‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ﻣِْﻦ َﻣَﻮاِﺿَﻊ َﺛﻼَﺛٍﮥ‪َ :‬أَﺣُﺪَﻫﺎ ِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ إَذا َﺻﺎَر إﻟَﯽ ُأُﺻﻮِل اَﻷْﺿﻼِع‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ إَذا‬
‫ـَﺟ ﺎَوَز َﻣْﻮِﺿَﻊ اﻟﱠﺼْﺪِر َواﻷْﻋـَﺼ ﺎِب اﻟـﱢﺪَﻣﺎِﻏﯿﱠِﮥ اﻷُـْﺧَﺮي‪َ ،‬ﻓَﻤـ ﺎ َﮐﺎَن اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ ﻓِﯿِﻪ ِإَﻓﺎَدَة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َأﻧ َْﻔـ َﺬ ﻣِْﻦ ُﻣﻨَْﺒَﻌﺜِِﻪ »‪َ «1‬ﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ‬
‫اﻟ َْﻤْﻘُﺼﻮِد‪ ،‬إْذ »‪َ «2‬ﮐﺎَﻧِﺖ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣُﮥ ُﻣَﺆﱢدَﯾًﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻘُﺼﻮِد ﻣِْﻦ َأﻗَْﺮِب اﻟﱡﻄُﺮِق‪َ ،‬وُﻫَﻨﺎَك »‪َ «3‬ﯾُﮑﻮُن اﻟﺘﱠْﺄﺛِﯿُﺮ اﻟ َْﻔﺎﺋُِﺾ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﺒـْ َﺪِإ َأﻗَْﻮي‪َ ،‬و إَذا »‪«4‬‬
‫َﮐﺎَﻧِﺖ اَﻷْﻋَﺼﺎُب اﻟ ِْﺤﱢﺴﯿﱠُﮥ ﻻ ﯾَُﺮاُد ﻓِﯿَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠـْﺼ ﻠِﯿِﺐ اﻟ ُْﻤْﺤِﻮِج إﻟَﯽ اﻟﺘﱠﺒِْﻌﯿـِﺪ َﻋْﻦ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﻌِﺮﯾِﺞ ﻟ َِﯿﺒُْﻌَﺪ َﻋْﻦ ُﻣَﺸﺎﺑََﻬﺘِِﻪ ﻓِﯽ اﻟﻠﱢﯿِﻦ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠْﺪِرﯾِﺞ‬
‫»‪َ «5‬ﻣﺎ ﯾَُﺮاُد ﻓِﯽ َأْﻋَﺼﺎِب اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ ُﮐﻠﱠَﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ َأﻟ َْﯿَﻦ َﮐﺎَﻧْﺖ ﻟ ُِﻘﱠﻮِة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َأَﺷﱠﺪ َﺗْﺄِدَﯾًﮥ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤَﺮِﮐﯿﱠُﮥ َﻓَﻘـ ْﺪ ُوﱢﺟَﻬْﺖ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻘـِﺼ ِﺪ »‪ «6‬ﺑَْﻌـَﺪ َﺗَﻌﺎِرﯾـٍﺞ َﺗـْﺴ ﻠُُﮑَﻬﺎ ﻟ َِﺘﺒُْﻌـَﺪ َﻋِﻦ اﻟ َْﻤﺒـْ َﺪِإ َو َﺗﻨْـَﺪِرَج ﻓِﯽ اﻟﺘﱠـْﺼ ﻠِﯿِﺐ‪َ .‬و َﻗْﺪ َأَﻋﺎَن ُﮐﱠﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﱢﺼﻨَْﻔﯿِْﻦ »‪َ «7‬ﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻮاِﺟِﺐ ﻣِﻨُْﻪ »‪ «8‬ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺼﻠِﯿِﺐ َو اﻟﺘﱠﻠْﯿِﯿِﻦ َﺟْﻮَﻫُﺮ َﻣﻨْﺒِﺘِِﻪ إْذ َﮐﺎَن ُﺟﱡﻞ َﻣﺎ ﯾُِﻔﯿُﺪ اﻟ ِْﺤﱠﺲ ُﻣﻨَْﺒِﻌﺜًﺎ ﻣِْﻦ ُﻣَﻘﱠﺪِم‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 131‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﺒﻌﺜﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺒﻌﺜﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اذا‪ .‬ب آ‪ :‬اذ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻫﻨﺎك‪ .‬ط‪ :‬ﻫﻨﺎﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬وإذا‪ .‬ب‪ :‬إذ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻟﺘﺪرﯾﺞ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺘﺪرﯾﺞ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻤﻘﺼﺪ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﻘﺼﻮد‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺼﻨﻔﯿﻦ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻌﺼﺒﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪207 :‬‬
‫اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ .‬و اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ُﻣَﻘﱠﺪُم اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َأﻟ َْﯿُﻦ ﻗَِﻮاﻣًﺎ‪َ ،‬و ُﺟﱡﻞ َﻣﺎ ﯾُِﻔﯿُﺪ اﻟ َْﺤَﺮَﮐَﮥ ُﻣﻨَْﺒِﻌﺜًﺎ ﻣِْﻦ ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬و اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ُﻣَﺆﱠﺧُﺮ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َأﺛ َْﺨُﻦ‬
‫ﻗَِﻮاﻣًﺎ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﻌَﺼِﺐ اﻟﱢﺪَﻣﺎِﻏﱢﯽ َو َﻣَﺴﺎِﻟِﮑِﻪ‬
‫ﻗـﺪ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َأْزَواٌج ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﺳـ ﺒَْﻌٌﮥ‪َ :‬ﻓـﺎﻟﱠﺰْوُج اﻷَـﱠوُل َﻣﺒـْ َﺪُؤُه ﻣِْﻦ َﻏـ ْﻮِر اﻟ َْﺒْﻄَﻨﯿِْﻦ اﻟ ُْﻤَﻘـ ﱠﺪَﻣﯿِْﻦ ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ِﻋﻨْـَﺪ ِﺟَﻮاِر »‪ «1‬ﻟا ﱠﺰاﺋَِﺪَﺗﯿِْﻦ‬
‫اﻟﱠﺸﺒِﯿَﻬَﺘﯿِْﻦ ﺑ َِﺤَﻠَﻤَﺘِﯽ اﻟﺜﱠْﺪِي اﻟﻠﱠَﺘﯿِْﻦ ﺑ ِِﻬَﻤـ ﺎ اﻟﱠﺸﱡﻢ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َﻋِﻈﯿٌﻢ »‪ُ «2‬ﻣَﺠﱠﻮُف َﯾَﺘَﯿﺎَﻣُﻦ اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾَﺴﺎرًا َوَﯾَﺘَﯿﺎَﺳـ ُﺮ اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾِﻤﯿﻨًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻠَْﺘِﻘَﯿﺎِن »‪«3‬‬
‫َﻋَﻠﯽ َﺗَﻘﺎُﻃٍﻊ ـَﺻ ﻠِﯿﺒِﱟﯽ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨُْﻔـُﺬ اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ َﯾِﻤﯿﻨًﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺪَﻗـِﮥ اﻟ ْﯿُْﻤَﻨﯽ‪َ ،‬و اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ َﯾَﺴﺎرًا إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺪَﻗِﮥ اﻟ ْﯿُـْﺴ َﺮي‪َ ،‬و َﺗﺘﱠِﺴُﻊ ﻓُﱠﻮَﻫﺎﺗُُﻬَﻤﺎ َﺣﺘﱠﯽ َﺗْﺸـ َﺘِﻤَﻞ َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ ُزَﺟﺎِﺟﯿﱠًﮥ‪.‬‬
‫َو َﻗْﺪ َذَﮐَﺮ َﻏﯿُْﺮ »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮَس« َأﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﯾﻨُْﻔَﺬاِن َﻋَﻠﯽ اﻟﺘﱠَﻘﺎُﻃِﻊ اﻟﱠﺼﻠِﯿﺒِﱢﯽ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ اﻧ ِْﻌَﻄﺎٍف َوَﻗْﺪ ُذِﮐَﺮ ﻟ ُِﻮﻗُﻮِع »‪َ «4‬ﻫَﺬا اﻟﺘﱠَﻘﺎُﻃِﻊ َﻣَﻨﺎﻓُِﻊ َﺛﻼٌث‪:‬‬
‫إْﺣـ َﺪاَﻫﺎ‪ :‬ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اﻟﱡﺮوُح اﻟﱠﺴﺎﺋَِﻠـُﮥ إﻟَﯽ إْﺣـ َﺪي اﻟ ْـَﺤ َﺪَﻗَﺘﯿِْﻦ َﻏﯿَْﺮ َﻣْﺤُﺠﻮﺑَـٍﮥ َﻋِﻦ اﻟﱠﺴَﯿﻼِن إﻟَﯽ اُﻷْﺧَﺮي إَذا َﻋَﺮَﺿْﺖ ﻟََﻬﺎ آَﻓـٌﮥ‪َ ،‬و ﻟـِ َﺬﻟ َِﮏ َﺗـِﺼ ﯿُﺮ ُﮐﱡﻞ‬
‫َواـِﺣ َﺪٍة ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺤ َﺪَﻗَﺘﯿِْﻦ َأﻗَْﻮي ِإﺑ َْﺼﺎرًا إَذا َﻏَﻤَﻀِﺖ اُﻷْﺧَﺮي‪َ ،‬و َأْﺻـ َﻔﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟَْﻮ ﻟ ُِﺤَﻈْﺖ‪َ ،‬واُﻷْﺧَﺮي ﻻ ﺗُﻠَْﺤُﻆ‪َ ،‬وﻟ َِﻬـ َﺬا َﯾْﺰَداُد اﻟﱡﺜْﻘَﺒُﮥ اﻟ ِْﻌَﻨﺒِﯿﱠُﮥ اﺗﱢَﺴﺎﻋًﺎ‬
‫»‪ «5‬إَذا َﻏَﻤَﻀِﺖ اُﻷْﺧَﺮي‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ﻟ ُِﻘﱠﻮِة اﻧ ِْﺪَﻓﺎِع اﻟﱡﺮوِح اﻟ َْﺒﺎِﺻِﺮ »‪ِ «6‬إﻟَﯿَْﻬﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺟﻮار‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺟﻮاز‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻋﻈﯿﻢ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺻﻐﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻠﺘﻘﯿﺎن‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺘﻘﺎﻃﻌﺎن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻮﻗﻮع‪ .‬ط‪ :‬ﺑﻮﻗﻮع‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻬﺬا ﯾﺰداد اﻟﺜﻘﺒﮥ اﺗﺴﺎﻋﺎ‪ .‬ب‪ ،‬ط‪ :‬ﻟﻬﺬا ﻣﺎ ﺗﺰﯾﺪ اﻟﺜﻘﺒﮥ اﻟﻌﻨﺒﯿﮥ اﺗﺴﺎﻋﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ج‪ ،‬ط‪ -:‬اﻟﺒﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪208 :‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ‪ :‬أْن َﯾُﮑﻮَن ﻟ ِﻠَْﻌﯿَْﻨﯿِْﻦ ُﻣَﺆﱟد َواِﺣٌﺪ ﯾَُﺆﱢدَﯾﺎِن ِإﻟَﯿِْﻪ َﺷـ َﺒَﺢ اﻟ ُْﻤﺒَْﺼِﺮ َﻓَﯿﺘﱠِﺤُﺪ ُﻫَﻨﺎَك َوَﯾُﮑﻮُن اِﻹﺑ َْﺼﺎُر ﺑ ِﺎﻟ َْﻌﯿَْﻨﯿِْﻦ ِإﺑ َْﺼﺎرًا َواِﺣﺪًا ﻟ ِﯿَُﻤﺜﱠَﻞ »‪ «1‬اﻟﱠﺸَﺒُﺢ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ ْـَﺤ ﱢﺪ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮِك‪َ ،‬وﻟ َِﺬﻟ َِﮏ َﯾْﻌِﺮُض ﻟ ِﻠَْﺤَﻮِل أْن َﯾَﺮُوا اﻟﱠﺸْﯽ َءاﻟ َْﻮاِﺣَﺪ َﺷـ ﯿَْﺌﯿِْﻦ ِﻋﻨَْﺪَﻣﺎ َﺗُﺰوُل إْﺣَﺪي اﻟ َْﺤَﺪَﻗَﺘﯿِْﻦ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق‪ ،‬أْو إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ ،‬ﻓَﯿﺒُْﻄُﻞ ﺑ ِِﻪ‬
‫اْﺳﺘَِﻘﺎَﻣُﮥ ﻧُُﻔﻮِذ اﻟ َْﻤْﺠَﺮي إﻟَﯽ اﻟﺘﱠَﻘﺎُﻃِﻊ‪َ ،‬و َﯾْﻌِﺮُض َﻗﺒَْﻞ اﻟ َْﺤﱢﺪ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮِك َﺣﱞﺪ ﻻﻧ ِْﮑَﺴﺎِر اﻟ َْﻌَﺼَﺒِﮥ »‪.«2‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 132‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ‪ :‬ﻟ َِﮑْﯽ َﺗْﺴَﺘْﺪِﻋَﻢ ُﮐﱡﻞ َﻋَﺼَﺒٍﮥ ﺑ ِﺎُﻷْﺧَﺮي َوَﺗْﺴَﺘﻨَِﺪ إﻟَﯿَْﻬﺎ َوَﺗِﺼﯿَﺮ َﮐﺄﻧﱠَﻬﺎ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ ﻗُْﺮِب اﻟ َْﺤَﺪَﻗِﮥ‪.‬‬
‫َواﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻣِْﻦ َأْزَواِج اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِﻏﱢﯽ َﻣﻨَْﺸُﺆُه َﺧﻠَْﻒ َﻣﻨَْﺸـ ِﺈ اﻟﱠﺰْوِج اﻷَـﱠوِل َو َﻣﺎﺋًِﻠﺎ َﻋﻨُْﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱢﯽ َو َﯾْﺨُﺮُج ﻣَِﻦ اﻟﱡﺜْﻘـَﺒ ِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟﱡﻨْﻘَﺮِة‬
‫اﻟ ُْﻤْﺸـ َﺘِﻤَﻠِﮥ َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﻘَﻠـِﮥ َﻓَﯿﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ اﻟ ُْﻤْﻘَﻠـِﮥ‪َ .‬وَﻫـ َﺬا اﻟﱠﺰْوُج َﻏﻠِﯿـٌﻆ ِﺟـ ّﺪًا ﻟ ِﯿَُﻘـ ﺎِوَم ِﻏَﻠُﻈُﻪ ﻟ ِﯿَﻨُﻪ »‪ «3‬اﻟ ْـَﻮاِﺟَﺐ ﻟ ُِﻘْﺮﺑ ِِﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﺒـْ َﺪِإ َﻓﯿَُﻘـ ﱠﻮي َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾِﮏ َوُﺧُﺼﻮﺻًﺎ إْذ ﻻ ُﻣِﻌﯿَﻦ ﻟَُﻪ‪ ،‬إِذ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﻣـْﺼ ُﺮوٌف إﻟَﯽ َﺗْﺤِﺮﯾِﮏ ُﻋْﻀٍﻮ َﮐﺒِﯿٍﺮ ُﻫَﻮ اﻟ َْﻔﱡﮏ اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ َﻓﻼ َﯾﻔُْﻀُﻞ َﻋﻨُْﻪ َﻓْﻀَﻠٌﮥ ﺑَْﻞ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ‬
‫ُﻣِﻌﯿٍﻦ َﻏﯿِْﺮِه َﮐَﻤﺎ َﻧْﺬُﮐُﺮُه‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ :‬ﻓَﻤﻨَْﺸُﺆُه اﻟ ْـَﺤ ﱡﺪ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮُك ﺑَﯿَْﻦ ُﻣَﻘـ ﱠﺪِم اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َوُﻣَﺆﱠﺧِﺮِه ﻣِْﻦ ﻟَـُﺪْن َﻗﺎِﻋـ َﺪِة اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َو ُﻫَﻮ ﯾَُﺨﺎﻟ ِـُﻂ َأﱠوﻟًﺎ اﻟﱠﺰْوَج اﻟﱠﺮاﺑ َِﻊ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ ﺛُﱠﻢ‬
‫ﯾَُﻔﺎِرﻗُُﻪ َوَﯾَﺘَﺸﱠﻌُﺐ »‪َ «4‬أْرﺑََﻊ ُﺷـ َﻌٍﺐ‪ُ :‬ﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﺗْﺨُﺮُج »‪ «5‬ﻣِْﻦ َﻣـ ْﺪَﺧِﻞ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟﱡﺴَﺒﺎﺗِﱢﯽ اﻟ ﱠِﺬي َﻧـْﺬُﮐُﺮُه ﺑَْﻌـُﺪ َوَﺗْﺄُﺧـ ُﺬ ُﻣﻨْـَﺤ ِﺪَرًة َﻋِﻦ اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ َﺣﺘﱠﯽ ﺗَُﺠﺎِوَز‬
‫اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب‪َ ،‬ﻓَﺘَﺘَﻮﱠزَع ﻓِﯽ اَﻷْﺣَﺸﺎِء اﻟ ﱠﺘِﯽ ُدوَن اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب‪َ .‬و اﻟ ُْﺠْﺰُء‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻟﯿﻤﺜﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﯿﺘﻤﺜﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺼﺒﮥ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻌﺼﺒﯿﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﯿﻨﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﻟﯿﻨﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬وﯾﺘﺸﻌﺐ‪ .‬ط‪ :‬ﻓﯿﺘﺸّﻌﺐ‪ .‬آ‪ :‬وﯾﻨﺸﻌﺐ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺨﺮج‪ .‬ط‪ :‬ﺗﻄﻠﻊ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪209 :‬‬
‫اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﻣْﺨَﺮُﺟُﻪ ﻣِْﻦ َﺛْﻘٍﺐ ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟﱡﺼْﺪِغ‪ ،‬وَإَذا اﻧ َْﻔَﺼَﻞ اﺗﱠَﺼَﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﺼِﻞ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰْوِج اﻟ َْﺨﺎﻣِِﺲ اﻟ ﱠِﺬي َﺳـ َﻨْﺬُﮐُﺮ َﺣﺎﻟَُﻪ‪َ ،‬وُﺷْﻌَﺒٌﮥ َﺗْﻄﻠُُﻊ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﺜﱠْﻘـِﺐ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺨُﺮُج ﻣِﻨْـُﻪ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ إْذ َﮐـ ﺎَن َﻣْﻘـِﺼ ُﺪُه اَﻷْﻋـَﻀ ﺎَء اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋـ َﮥ ﻗُـﱠﺪاَم اﻟ ْـَﻮْﺟِﻪ‪َ ،‬و ﻟَْﻢ َﯾْﺤُﺴُﻦ َأْن َﯾﻨُْﻔـَﺬ ﻓِﯽ َﻣﻨَْﻔـ ِﺬ اﻟﱠﺰْوِج اﻷَـﱠوِل‬
‫اﻟ ُْﻤَﺠﱠﻮِف َﻓﯿَُﺰاِﺣَﻢ َأْﺷـَﺮَف اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َو َﯾـْﻀ َﻐُﻄُﻪ‪َ ،‬ﻓَﯿﻨَْﻄﺒُِﻖ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾُﻒ‪َ .‬و َﻫـ َﺬا اﻟ ُْﺠْﺰُء إَذا اﻧ َْﻔَﺼَﻞ اﻧ َْﻘَﺴَﻢ َﺛﻼَﺛـَﮥ َأﻗَْﺴﺎٍم‪ .‬ﻗِْﺴٌﻢ َﯾِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟ َْﻤْﺄِق‬
‫َوَﯾَﺘَﺨﻠﱠُﺺ إﻟَﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ َو اﻟ َْﻤﺎِﺿـ َﻐﯿِْﻦ َو اﻟ ْـَﺤ ﺎِﺟِﺐ َو اﻟ َْﺠﺒَْﻬـ ِﮥ َواﻟ َْﺠْﻔِﻦ‪َ .‬واﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﻨُْﻔـُﺬ ﻓِﯽ اﻟﺜﱠْﻘِﺐ اﻟ ُْﻤْﺨﻠُﻮِق ِﻋﻨْـَﺪ اﻟﻠﱢـَﺤ ﺎِظ َﺣﺘﱠﯽ‬
‫َﯾْﺨﻠَُﺺ إﻟَﯽ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻷﻧ ِْﻒ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟﱠﻄَﺒَﻘـ ِﮥ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘﺒِْﻄَﻨِﮥ ﻟ َِﻸﻧ ِْﻒ‪َ .‬واﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ :‬وُﻫَﻮ ﻗِْﺴٌﻢ َﻏﯿُْﺮ ـَﺻ ِﻐﯿٍﺮ َﯾﻨَْﺤِﺪُر ﻓِﯽ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ اﻟ َْﺒْﺮﺑَِﺨﱢﯽ اﻟ ُْﻤَﻬﯿﱠِﺈ‬
‫ﻓِﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻮْﺟَﻨـِﮥ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُع إﻟَﯽ َﻓْﺮَﻋﯿِْﻦ‪َ :‬ﻓْﺮٌع ﻣِﻨُْﻪ َﯾْﺄُﺧـ ُﺬ إﻟَﯽ َداِﺧـ ِﻞ َﺗْﺠِﻮﯾِﻒ اﻟ َْﻔِﻢ َﻓَﯿَﺘَﻮﱠزُع ﻓِﯽ اﻷْﺳـ َﻨﺎِن‪َ .‬أﱠﻣﺎ ِﺣﱠﺼُﮥ اَﻷْﺿـ َﺮاِس ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻓَﻈﺎِﻫَﺮٌة‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ‬
‫ِﺣﱠﺼُﮥ َﺳﺎﺋِِﺮَﻫﺎ َﻓَﮑﺎﻟ َْﺨِﻔِﯽ »‪َ «1‬ﻋِﻦ اﻟ َْﺒـَﺼ ِﺮ َوَﯾَﺘَﻮﱠزُع أﯾْﻀًﺎ ﻓِﯽ اﻟﻠﱢَﺜـِﮥ اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ‪َ .‬واﻟ َْﻔْﺮُع اﻵَﺧُﺮ َﯾﻨْﺒُُﺖ »‪ «2‬ﻓِﯽ َﻇﺎِﻫِﺮ اَﻷْﻋَﻀﺎِء ُﻫَﻨﺎَك ﻣِﺜُْﻞ ِﺟﻠْـَﺪِة اﻟ َْﻮْﺟَﻨِﮥ‬
‫َوَﻃَﺮِف اﻷﻧ ِْﻒ َو اﻟﱠﺸَﻔِﮥ اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ‪َ .‬ﻓَﻬِﺬِه َأﻗَْﺴﺎُم اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰْوِج اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟﱡﺸْﻌـَﺒ ُﮥ ﻟا ﱠﺮاﺑ َِﻌـ ُﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰْوِج اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ‪َ ،‬ﻓَﺘَﺘَﺨﻠﱠُﺺ َﻧﺎﻓِـَﺬًة ﻓِﯽ ﺛُْﻘـَﺒ ٍﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻔـ ﱢﮏ اﻷـْﻋَﻠﯽ إﻟَﯽ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َﻓَﺘَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َﻃَﺒَﻘﺘِِﻪ اﻟﱠﻈﺎِﻫَﺮِة َو ﺗُِﻔﯿـُﺪُه اﻟ ِْﺤﱠﺲ‬
‫اﻟ َْﺨﺎﱠص ﺑ ِِﻪ‪َ ،‬وُﻫَﻮ اﻟﱠﺬْوُق »‪َ ،«3‬و َﻣﺎ َﯾْﻔُﻀُﻞ »‪ «4‬ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ ُﻋُﻤﻮِر »‪ «5‬اﻷْﺳـ َﻨﺎِن اﻟﱡﺴْﻔَﻠﯽ َو ﻟ َِﺜﺎﺗَِﻬﺎ َو ﻓِﯽ اﻟﱠﺸَﻔِﮥ اﻟﱡﺴْﻔَﻠﯽ َو اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟ ﱠِﺬي‬
‫َﯾﺄﺗِﯽ اﻟﻠﱢَﺴﺎَن َأَدﱠق ﻣِْﻦ َﻋَﺼِﺐ اﻟ َْﻌﯿِْﻦ َﻷﱠن َﺻﻼﺑََﮥ َﻫَﺬا َو ﻟ ِﯿَﻦ َذﻟ َِﮏ ﯾَُﻌﺎِدُل ِﻏَﻠَﻆ َذﻟ َِﮏ َو ِدﻗﱠَﮥ َﻫَﺬا‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﮑﺎﻟﺨﻔﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﮑﻞ ﯾﺨﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﯾﻨﺒﺚ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﻨﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺬوق‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺰوج‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻔﻀﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻔﺼﻞ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻤﻮر‪ .‬ب‪ :‬ﻏﻤﻮر‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪210 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 133‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﱠﺮاﺑ ِـُﻊ‪َ :‬ﻓَﻤﻨَْﺸـ ُﺆُه ﻣِْﻦ »‪َ «1‬ﺧﻠِْﻒ اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ‪َ ،‬وَأﻣْـَﯿ ُﻞ إﻟَﯽ َﻗﺎِﻋـ َﺪِة اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َوﯾَُﺨﺎﻟ ِـُﻂ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺚ َﮐَﻤـ ﺎ ﻗُﻠَْﻨـﺎ ﺛُﱠﻢ ﯾَُﻔﺎِرﻗُُﻪ َو َﯾْﺨﻠُُﺺ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﻨِﮏ‬
‫َﻓﯿُْﺆﺗِﯿِﻪ اﻟ ِْﺤﱠﺲ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َزْوٌج‬
‫َﺻِﻐﯿٌﺮ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ َأﻧﱠُﻪ َأْﺻَﻠُﺐ ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ‪ ،‬ﻷﻧﱠُﻪ َﯾْﺄﺗِﯽ »‪ «2‬اﻟ َْﺤَﻨَﮏ َو ِﺻَﻔﺎُق اﻟ َْﺤَﻨِﮏ َأْﺻَﻠُﺐ ﻣِْﻦ ِﺻَﻔﺎِق اﻟﻠﱢَﺴﺎِن‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟ َْﺨﺎﻣُِﺲ‪َ :‬ﻓُﮑﱡﻞ َﻓْﺮٍد ﻣِﻨُْﻪ َﯾﻨَْﺸﱡﻖ ﺑ ِﻨِْﺼَﻔﯿِْﻦ َﻋَﻠﯽ َﻫﯿَْﺌِﮥ اﻟُﻤَﻀﺎَﻋِﻒ ﺑَْﻞ ِﻋﻨَْﺪ َأْﮐَﺜِﺮِﻫْﻢ ُﮐﱡﻞ َﻓْﺮٍد ﻣِﻨُْﻪ َزْوٌج‪َ ،‬و َﻣﻨْﺒِﺘُُﻪ ﻣِْﻦ َﺟﺎﻧَِﺒِﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪.‬‬
‫َواﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اَﻷﱠوُل ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ َزْوٍج ﻣِﻨُْﻪ َﯾْﻌِﻤُﺪ إﻟَﯽ اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء اﻟ ُْﻤْﺴَﺘﺒِْﻄِﻦ ﻟ ِﻠﱢﺼَﻤﺎِخ ﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿِﻪ ُﮐﻠﱢِﻪ‪.‬‬
‫َوَﻫَﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ َﻣﻨْﺒِﺘُُﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟ ُْﻤَﺆﱠﺧِﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬و ﺑ ِِﻪ ِﺣﱡﺲ اﻟﱠﺴْﻤِﻊ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َأْﺻَﻐُﺮ ﻣَِﻦ اَﻷﱠوِل‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾْﺨُﺮُج »‪ «3‬ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠْﻘِﺐ اﻟ َْﻤﺜُْﻘﻮِب ﻓِﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟ َْﺤَﺠِﺮﱢي‪َ ،‬وُﻫَﻮ »‪ «4‬اﻟ ﱠِﺬي ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اَﻷْﻋَﻮَر َو اَﻷْﻋَﻤﯽ‬
‫ﻟ ِِﺸﱠﺪِة اﻟ ْﺘَِﻮاﺋِِﻪ َو َﺗْﻌِﺮﯾِﺞ َﻣـْﺴ َﻠِﮑِﻪ »‪ِ «5‬إَراَدًة ﻟ َِﺘْﻄِﻮﯾِﻞ اﻟ َْﻤَﺴﺎَﻓِﮥ َوَﺗﺒِْﻌﯿِﺪ آِﺧِﺮَﻫﺎ َﻋِﻦ اﻟَﻤﺒَْﺪِإ ﻟ َِﯿـْﺴ َﺘِﻔﯿَﺪ »‪ «6‬اﻟ َْﻌَﺼُﺐ َﻗﺒَْﻞ ُﺧُﺮوِﺟِﻪ ﻣِﻨُْﻪ ﺑ ُْﻌـﺪًا ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﺒَْﺪِإ‬
‫ﻟ َِﺘﺘَْﺒَﻌُﻪ ـَﺻ ﻼﺑٌَﮥ‪َ ،‬ﻓـﺈَذا ﺑََﺮَز اْﺧَﺘَﻠَﻂ ﺑ َِﻌَﺼِﺐ اﻟﱠﺰْوِج اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ َﻓَﺼﺎَر َأْﮐَﺜُﺮُﻫَﻤﺎ إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻟ ْـَﺨ ﱢﺪ ِو اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ اﻟ َْﻌِﺮﯾـَﻀ ِﮥ َو َﺻﺎَر اﻟ َْﺒﺎﻗِﯽ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ إﻟَﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ‬
‫اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤﺎ ُﺧﻠَِﻖ اﻟﱠﺬْوُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌـَﺼ َﺒِﮥ اﻟﱠﺮاﺑ َِﻌِﮥ َو اﻟﱠﺴْﻤُﻊ ﻓِﯽ »‪ «7‬اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴـ ِﮥ‪َ ،‬ﻷﱠن آﻟََﮥ اﻟﱠﺴْﻤِﻊ اْﺣَﺘﺎَﺟْﺖ إﻟَﯽ أن َﺗُﮑﻮَن َﻣْﮑُﺸﻮَﻓًﮥ َﻏﯿَْﺮ َﻣْﺴُﺪوٍد‬
‫إﻟَﯿَْﻬﺎ َﺳﺒِﯿُﻞ اﻟ َْﻬَﻮاِء‪َ ،‬وآﻟََﮥ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ -:‬ﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻻﻧﻪ ﯾﺄﺗﯽ اﻟﺤﻨﮏ‪ .‬ب‪ :‬ﻷن اﻟﺤﻨﮏ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺨﺮج‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻄﻠﻊ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬ﻟا ﺜﻘﺐ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺴﻠﮑﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺴﺎﻟﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﺴﺘﻔﯿﺪ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺴﺘﻔﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ +:‬اﻟﻌﺼﺒﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪211 :‬‬
‫اﻟﱠﺬْوِق َوَﺟَﺐ أْن َﺗُﮑﻮَن ُﻣْﺤَﺮَزًة‪َ ،‬ﻓَﻮَﺟَﺐ ﻣِْﻦ َذﻟ َِﮏ َأْن َﯾُﮑﻮَن َﻋَﺼُﺐ اﻟﱠﺴْﻤِﻊ َأْﺻَﻠَﺐ‪،‬‬
‫َﻓَﮑﺎَن َﻣﻨْﺒِﺘُُﻪ ﻣِْﻦ ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َأﻗَْﺮَب »‪َ «1‬وإﻧﱠَﻤﺎ اﻗْﺘُـِﺼ َﺮ ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﻌﯿِْﻦ َﻋَﻠﯽ َﻋَﺼٍﺐ َواـِﺣ ٍﺪ َوَﮐﺜَُﺮ َأْﻋَﺼﺎُب َﻋَﻀِﻞ اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ َﻷﱠن ﺛُﻘْـَﺒ َﮥ اﻟ َْﻌﯿِْﻦ‬
‫اْﺣَﺘـﺎَﺟْﺖ إﻟَﯽ َﻓـْﻀ ِﻞ ِﺳـ َﻌٍﮥ ﻻْﺣﺘَِﯿﺎِج اﻟ َْﻌـَﺼ َﺒِﮥ اﻟ ُْﻤَﺆﱢدَﯾـِﮥ ﻟ ُِﻘﱠﻮِة اﻟ َْﺒـَﺼ ِﺮ إﻟَﯽ َﻓْﻀِﻞ ِﻏَﻠٍﻆ ﻻْﺣﺘَِﯿﺎِﺟَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾْﺤَﺘِﻤِﻞ اﻟ َْﻌْﻈُﻢ اﻟ ُْﻤﻨَْﺘَﻘُﺮ »‪«2‬‬
‫ﻟ ِـَﻀ ﺒِْﻂ اﻟ ُْﻤْﻘَﻠـِﮥ ﺛُُﻘﻮﺑًﺎ َﮐﺜِﯿَﺮًة‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ َﻋَﺼُﺐ اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ َﻓﺎْﺣَﺘﺎَﺟْﺖ إﻟَﯽ َﻓْﻀِﻞ ـَﺻ ﻼﺑٍَﮥ َﻓَﻠْﻢ َﺗْﺤَﺘـْﺞ إﻟَﯽ َﻓْﻀِﻞ ِﻏَﻠٍﻆ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﮐﺎَن اﻟ ِْﻐَﻠُﻆ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﺜُْﻘُﻞ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ‬
‫اﻟ َْﺤَﺮَﮐُﮥ‪َ ،‬و َأﯾْﻀًﺎ اﻟ َْﻤْﺨَﺮُج اﻟ ﱠِﺬي ﻟََﻬﺎ ﻓِﯽ َﻋْﻈٍﻢ َﺣَﺠِﺮﱟي ُﺻﻠٌْﺐ َﯾْﺤَﺘِﻤُﻞ ﺛُُﻘﻮﺑًﺎ َﻋِﺪﯾَﺪًة‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﱠﺴﺎِدُس َﻓـﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ُﻣﺘﱠـِﺼ ًﻠﺎ ﺑ ِﺎﻟ ْـَﺨ ﺎﻣِِﺲ َﻣْﺸـ ُﺪودًا َﻣَﻌُﻪ ﺑ َِﺄْﻏِﺸـ َﯿٍﮥ َوَأْرﺑ َِﻄـ ٍﮥ َﮐَﺄﻧﱠُﻬَﻤـ ﺎ »‪َ «3‬ﻋـَﺼ َﺒٌﮥ َواِﺣـ َﺪٌة ﺛُﱠﻢ ﯾَُﻔﺎِرﻗَُﻬﺎ‬
‫َوَﯾْﺨُﺮُج ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠْﻘِﺐ اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ ُﻣﻨَْﺘَﻬﯽ اﻟـﱠﺪْرِز اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ ،‬وَﻗـِﺪ اﻧ َْﻘَﺴَﻢ َﻗﺒَْﻞ اﻟ ُْﺨُﺮوِج َﺛﻼَﺛُﮥ أْﺟَﺰاٍء‪َ ،‬ﺛﻼَﺛﺘَُﻬﺎ »‪َ «4‬ﺗْﺨُﺮُج ﻣَِﻦ َذﻟ َِﮏ اﻟﺜﱠْﻘِﺐ َﻣﻌًﺎ‪َ ،‬ﻓِﻘْﺴٌﻢ‬
‫ﻣِﻨُْﻪ َﯾْﺄُﺧُﺬ َﻃِﺮﯾَﻘُﻪ »‪ «5‬إﻟَﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺤﻠِْﻖ َو َأْﺻِﻞ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن ﻟ ِﯿَُﻌﺎِﺿَﺪ اﻟﱠﺰْوَج اﻟﱠﺴﺎﺑ َِﻊ َﻋَﻠﯽ َﺗْﺤِﺮﯾِﮑَﻬﺎ‪.‬‬
‫َواﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﻨْـَﺤ ِﺪُر إﻟَﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َو َﻣﺎ ﯾَُﻘﺎِرﺑ َُﻬﺎ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق َأْﮐَﺜُﺮُه ﻓِﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ اﻟ َْﻌِﺮﯾَﻀِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و َﻫَﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ َﺻﺎﻟ ُِﺢ اﻟِﻤْﻘَﺪاِر‬
‫َو َﯾﻨُْﻔُﺬ ُﻣَﻌﻠﱠﻘًﺎ إﻟَﯽ َأْن َﯾِﺼَﻞ َﻣﻘِْﺼَﺪُه‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ﻟا ﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َأْﻋَﻈُﻢ اَﻷﻗَْﺴﺎِم اﻟﺜﱠﻼَﺛـِﮥ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻨْـَﺤ ِﺪُر إﻟَﯽ اﻷْﺣَﺸﺎِء ﻓِﯽ َﻣـْﺼ َﻌِﺪ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟﱡﺴَﺒﺎﺗِﱢﯽ َو َﯾُﮑﻮُن َﻣْﺸـ ُﺪودًا إﻟَﯿِْﻪ َﻣْﺮﺑ ُﻮﻃًﺎ ﺑ ِِﻪ َﻓﺈَذا‬
‫َﺣﺎَذي اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮَة‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 134‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أﻗﺮب‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬أْوﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻨﺘﻘﺮ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺴﺘﻘﺮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺄﻧﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﮐﺄﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ :‬ﺛﻼﺛﺘﻬﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺛﻠﺜﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ :‬ﻃﺮﯾﻘﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﻃﺮﯾﻘﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪212 :‬‬
‫َﺗَﻔﱠﺮَﻋْﺖ ﻣِﻨُْﻪ ُﺷـ َﻌٌﺐ َوَأَﺗِﺖ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠِﺮﯾﱠَﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ُرُؤوُﺳـ َﻬﺎ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُـِﺸ ﯿُﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮَة َو َﻏَﻀﺎِرﯾَﻔَﻬـ ﺎ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺟﺎَوَزِت اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮَة ـَﺻ ِﻌَﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ‬
‫ُﺷَﻌٌﺐ َﺗﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ُْﻤﻨَْﺘِﮑَﺴَﮥ »‪ «1‬اﻟ ﱠﺘِﯽ ُرُؤوُﺳـ َﻬﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻻ ﺑ ُﱠﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ ِإْﻃَﺒﺎِق اﻟﱢﻄْﺮِﺟَﻬﺎﻟ ِِﯽ »‪َ «2‬و َﻓﺘِْﺤِﻪ‪ ،‬إْذ ﻻ ﺑ ُﱠﺪ ﻣِْﻦ َﺟْﺬٍب‬
‫إﻟَﯽ َأْﺳَﻔُﻞ‪َ ،‬و ﻟ َِﻬَﺬا ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﻌَﺼَﺐ اﻟﱠﺮاِﺟَﻊ‪.‬‬
‫َوإﻧﱠَﻤـ ﺎ ُأﻧ ِْﺰَل َﻫـ َﺬا ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َﻷﱠن اﻟﱡﻨَﺨﺎِﻋﯿﱠَﮥ ﻟَْﻮ ُأْﺻـ ِﻌَﺪْت ﻟَـَﺼ ِﻌَﺪْت ُﻣَﻮﱠرﺑَـًﮥ َﻏﯿَْﺮ ُﻣـْﺴ َﺘِﻘﯿَﻤٍﮥ ﻣِْﻦ َﻣﺒـْ َﺪﺋَِﻬﺎ َﻓَﻠْﻢ َﯾَﺘَﻬﯿﱠِﺄ اﻟ ْـَﺠ ْﺬُب ﺑ َِﻬﺎ إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ َﻋَﻠﯽ‬
‫اِﻹْﺣَﮑﺎِم‪َ ،‬و إﻧﱠَﻤﺎ ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎِدِس َﻷﱠن َﻣﺎ ﻓِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻷْﻋَﺼﺎِب اﻟﻠﱠﯿﱢَﻨـِﮥ َو اﻟ َْﻤﺎﺋَِﻠِﮥ إﻟَﯽ اﻟﻠﱢﯿِﻦ ﻣﺎ َﮐﺎَن ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻗﺒَْﻞ اﻟﱠﺴﺎِدِس َﻓَﻘْﺪ َﺗَﻮﱠزَع ﻓِﯽ »‪َ «3‬ﻋَﻀِﻞ‬
‫اﻟ َْﻮْﺟِﻪ َو اﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬و َﻣﺎ ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ‪َ ،‬و اﻟﱠﺴﺎﺑ ُِﻊ ﻻ َﯾﻨِْﺰُل َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ ﻧُُﺰوَل اﻟﱠﺴﺎِدِس ﺑَْﻞ َﯾﻠَْﺰُﻣُﻪ َﺗَﻮﱡرٌب »‪ «4‬ﻟَﺎ َﻣَﺤﺎﻟََﮥ‪.‬‬
‫َو ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن َﻗْﺪ َﯾْﺤَﺘﺎُج اﻟﱠﺼﺎِﻋُﺪ اﻟﱠﺮاِﺟُﻊ إﻟَﯽ ُﻣـْﺴ َﺘَﻨٍﺪ ُﻣْﺤَﮑٍﻢ َﺷﺒِﯿٍﻪ ﺑ ِﺎﻟ َْﺒَﮑَﺮِة ﻟ ِﯿُُﺪوَر َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻟﱠﺼﺎِﻋُﺪ َﻣَﺘَﺄﯾﱢﺪًا ﺑ ِِﻪ َو َأْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣـْﺴ َﺘِﻘﯿﻤًﺎ َوْﺿُﻌُﻪ »‪ُ ،«5‬ﺻﻠْﺒًﺎ‬
‫َﻗِﻮّﯾـًﺎ َأﻣَْﻠَﺲ َﻣْﻮُﺿﻮﻋـًﺎ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻘْﺮِب‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾُﮑْﻦ َﮐﺎﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟ َْﻌِﻈﯿِﻢ‪َ ،‬و اﻟﱠﺼﺎـِﻋ ُﺪ ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱡﺸَﻌِﺐ َذاُت اﻟ َْﯿَﺴﺎِر ﯾَُﺼﺎِدُف َﻫـ َﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَن َو ُﻫَﻮ ُﻣْﺴـ َﺘِﻘﯿٌﻢ‬
‫َﻏﻠِﯿٌﻆ‪َ ،‬ﻓَﯿﻨَْﻌِﻄُﻒ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ َﺣﺎَﺟٍﮥ إﻟَﯽ َﺗْﻮﺛِﯿٍﻖ َﮐﺜِﯿٍﺮ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺼﺎِﻋُﺪ َذاُت اﻟ َْﯿِﻤﯿِﻦ َﻓَﻠﯿَْﺲ ﯾَُﺠﺎِوُرُه »‪َ «6‬ﻫَﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن َﻋَﻠﯽ ِﺻَﻔﺘِِﻪ اُﻷوﻟَﯽ ﺑَْﻞ ﯾَُﺠﺎِوُرُه »‪َ «7‬وَﻗْﺪ َﻋَﺮَﺿْﺖ ﻟَُﻪ ِدﻗﱠٌﮥ ﻟ َِﺘَﺸﱡﻌِﺐ َﻣﺎ َﺗَﺸﱠﻌَﺐ »‪ «8‬ﻣِﻨُْﻪ‬
‫َوَﻓﺎَﺗﺘُْﻪ اﻻْﺳﺘَِﻘﺎَﻣُﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺿِﻊ إَذا َﺗَﻮﱠرَب َﻣﺎﺋًِﻠﺎ إﻟَﯽ اﻹﺑ ِْﻂ َﻓَﻠْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﺑ ُﱞﺪ ﻣِْﻦ َﺗْﻮﺛِﯿِﻘِﻪ ﺑ َِﻤﺎ َﯾْﺴَﺘﻨُِﺪ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﺑ ِﺄْرﺑ َِﻄٍﮥ َﺗُﺸﱡﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻤﻨﺘﮑﺴﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﻨﮑﺴﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎﻟﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻄﺮﺟﻬﺎري‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻮرﯾﺐ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻮّرب‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬وﺿﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤًﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤًﺎ وﺿﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺠﺎوره‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺠﺎوزه‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺠﺎوره‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺠﺎوزه‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺸﻌﺐ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺘﺸﻌﺐ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪213 :‬‬
‫اﻟﱡﺸَﻌَﺐ ﺑ ِِﻪ ﻟ ِﯿَُﺘَﺪاَرَك ﺑ َِﺬﻟ َِﮏ َﻣﺎ َﻓﺎَت ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐَﻠِﻆ َو اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﻮْﺿِﻊ‪َ .‬و اﻟ ِْﺤْﮑَﻤُﮥ ﻓِﯽ َﺗﺒِْﻌﯿِﺪ َﻫِﺬِه اﻟﱡﺸَﻌِﺐ اﻟﱠﺮاِﺟَﻌِﮥ‪ِ ،‬ﻫَﯽ أْن ﺗَُﻘﺎِرَب ﻣِﺜَْﻞ َﻫَﺬا‬
‫اﻟ ُْﻤَﺘَﻌﻠﱢِﻖ َو أْن َﺗْﺴـ َﺘِﻔﯿَﺪ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠَﺒﺎُﻋِﺪ َﻋِﻦ اﻟ َْﻤﺒَْﺪِإ ﻗُﱠﻮًة َو َﺻﻼﺑًَﮥ َو َأﻗَْﻮي اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟﱠﺮاِﺟِﻊ ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟﱠﻄَﺒَﻘَﺘﯿِْﻦ ﻣِْﻦ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة َﻣَﻊ ُﺷَﻌِﺐ‬
‫َﻋَﺼٍﺐ ُﻣِﻌﯿَﻨٍﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺳﺎﺋُِﺮ َﻫَﺬا اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﯾﻨَْﺤِﺪُر َﻓَﯿَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ﻣِﻨُْﻪ ُﺷـ َﻌٌﺐ َﺗَﻔﱠﺮَق ﻓِﯽ َأْﻏِﺸَﯿِﮥ اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب َو اﻟﱠﺼْﺪِر َوَﻋَﻀَﻠﺎﺗَِﻬﺎ َوﻓِﯽ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َواﻟﱢﺮَﺋِﮥ َواﻷْوِرَدِة‬
‫َواﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ اﻟ ﱠﺘِﯽ ُﻫَﻨـﺎَك‪َ ،‬و ﺑَـﺎﻗِﯿِﻪ َﯾﻨُْﻔـُﺬ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب َﻓﯿَُﺸﺎِرُك اﻟ ُْﻤﻨْـَﺤ ِﺪَر ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮَﻗﺎِن ﻓِﯽ َأْﻏِﺸـ َﯿِﮥ اﻻْﺣَﺸﺎِء َو َﺗﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‬
‫اﻟ َْﻌِﺮﯾِﺾ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﱠﺴﺎﺑ ِـُﻊ َﻓَﻤﻨَْﺸـ ُﺆُه ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺤ ﱢﺪ اﻟ ُْﻤْﺸـ َﺘَﺮِك ﺑَﯿَْﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َو اﻟﱡﻨـَﺨ ﺎِع َوَﯾـْﺬَﻫُﺐ َأْﮐـ َﺜُﺮُه ُﻣَﺘَﻔﱢﺮﻗـًﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ِﮥ ﻟ ِﻠﱢـَﺴ ﺎِن َو اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 135‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐِﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺪَرﻗِﱢﯽ َو اﻟ َْﻌْﻈِﻢ اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ َو َﺳﺎﺋُِﺮُه َﻗْﺪ َﯾﺘﱠِﻔُﻖ َأْن َﯾَﺘَﻔﱠﺮَق ﻓِﯽ َﻋَﻀٍﻞ ُأْﺧَﺮي ُﻣَﺠﺎِوَرٍة »‪ «1‬ﻟ َِﻬِﺬِه اﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪َ ،‬وﻟَِﮑْﻦ ﻟَﯿَْﺲ َذﻟ َِﮏ ﺑ َِﺪاﺋٍِﻢ وَ‬
‫ﻟَﱠﻤﺎ َﮐـ ﺎَﻧِﺖ اَﻷْﻋَﺼﺎُب »‪ «2‬اﻷُـْﺧَﺮي َﻣﻨْـَﺼ ِﺮَﻓًﮥ إﻟَﯽ َواِﺟـَﺒ ﺎٍت ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬و ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ َﯾْﺤُﺴُﻦ أْن َﺗْﮑﺜَُﺮ اﻟﺜﱠْﻘُﺐ ﻓِﯿَﻤـ ﺎ َﯾَﺘَﻘـ ﱠﺪُم َو ﻟَـﺎ »‪ «3‬ﻣِْﻦ َﺗْﺤُﺖ َﮐـ ﺎَن‬
‫اَﻷْوﻟَﯽ أْن َﺗﺄﺗَِﯽ َﺣَﺮَﮐَﮥ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َﻋَﺼٌﺐ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا اﻟَﻤْﻮِﺿِﻊ إْذ َﻗْﺪ ُأﺗَِﯽ ِﺣﱡﺴُﻪ ﻣِْﻦ َﻣْﻮِﺿٍﻊ آَﺧَﺮ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﺼِﺐ »‪ُ «4‬ﻧَﺨﺎِع اْﻟُﻌُﻨِﻖ َو َﻣَﺴﺎِﻟِﮑِﻪ‬
‫اﻟ َْﻌـَﺼ ُﺐ اﻟﻨﱠﺎﺑ ِـُﺖ ﻣَِﻦ اﻟﱡﻨـَﺨ ﺎِع اﻟﱠﺴﺎﻟ ِـُﮏ ﻣِْﻦ َﻓَﻘـ ﺎِر اﻟﱠﺮَﻗـَﺒ ِﮥ ﺛََﻤﺎﻧِـَﯿ ُﮥ َأْزَواٍج‪َ :‬زْوٌج َﻣْﺨَﺮُﺟُﻪ ﻣِْﻦ ﺛُﻘْـَﺒ َﺘِﯽ اﻟ ِْﻔﻘَْﺮِة اﻷُـوﻟَﯽ‪َ ،‬و َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ اﻟﱠﺮأِْس‬
‫َوْﺣَﺪَﻫﺎ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َﺻِﻐﯿٌﺮ َدﻗِﯿٌﻖ إْذ َﮐﺎَن اﻷْﺣَﻮُط ﻓِﯽ َﻣْﺨَﺮِﺟِﻪ أْن َﯾُﮑﻮَن َﺿﯿﱢﻘًﺎ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ ﻗُﻠَْﻨﺎ ﻓِﯽ ﺑَﺎِب اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺠﺎورة‪ .‬ط‪ :‬ﻣﺠﺎوزة‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ -:‬اﻷﻋﺼﺎب‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬اﻋﺼﺎب‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎع‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻌﺼﺐ اﻟﻨﺎﺑﺖ ﻣﻦ ﻧﺨﺎع‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪214 :‬‬
‫َو اﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ :‬ﻣْﺨَﺮُﺟُﻪ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱡﺜﻘْـَﺒ ِﮥ اُﻷوﻟَﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ َأْﻋﻨِﯽ اﻟﱡﺜﻘَْﺒَﮥ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرَة ﻓِﯽ ﺑَﺎِب اﻟ ِْﻌَﻈﺎِم‪َ ،‬وﯾُﻮِﺻُﻞ َأْﮐَﺜُﺮُه إﻟَﯽ اﻟﱠﺮأِْس ِﺣﱠﺲ اﻟﻠﱠْﻤِﺲ ﺑ َِﺄْن‬
‫َﯾـْﺼ َﻌَﺪ ُﻣَﻮﱠرﺑـًﺎ إﻟَﯽ أْﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر َوَﯾﻨَْﻌِﻄَﻒ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم َو َﯾﻨْﺒُُﺖ َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﻄَﺒَﻘـ ِﮥ اﻟ َْﺨﺎِرَﺟـ ِﮥ ﻣَِﻦ اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ »‪َ ،«1‬ﻓَﯿَﺘَﺪاَرُك َﺗْﻘـِﺼ ﯿَﺮ اﻟﱠﺰْوِج اَﻷﱠوِل ﻟ ِِﺼَﻐِﺮِه‬
‫َوﻗُُﺼﻮِرِه َﻋِﻦ اﻻﻧ ْﺒَِﺜـﺎِث َو اﻻﻧ ْﺒِـَﺴ ﺎِط ﻓِﯽ اﻟﻨﱠَﻮاِﺣﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯿِﻪ ﺑ ِﺎﻟﺘﱠَﻤـ ﺎِم‪َ ،‬و ﺑَـﺎﻗِﯽ َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺰْوِج َﯾـﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺧﻠَْﻒ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َو اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﮥ اﻟ َْﻌِﺮﯾـَﻀ َﮥ‬
‫َﻓﯿُْﺆﺗِﯿَﻬﺎ اﻟ َْﺤَﺮَﮐَﮥ‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ :‬ﻣﻨَْﺸُﺆُه َو َﻣْﺨَﺮُﺟُﻪ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺜﻘْـَﺒ ِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ َو اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜـِﮥ‪َ ،‬و َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ُﮐﱡﻞ َواِﺣـ ٍﺪ َﻓْﺮَﻋﯿِْﻦ َﻓْﺮٌع َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ ُﻋْﻤِﻖ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ُﻫَﻨﺎَك‬
‫ﻣِﻨُْﻪ َﺷـ َﻌٌﺐ َوُﺧُﺼﻮﺻًﺎ »‪ «2‬اﻟ ُْﻤَﻘﻠﱢـَﺒ َﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮْأِس َﻣَﻊ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾـْﺼ َﻌُﺪ إﻟَﯽ َﺷْﻮِك اﻟ َْﻔَﻘـ ﺎِر‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺣﺎَذاَﻫﺎ َﺗَﺸـ ﺒﱠَﺚ ﺑ ُِﺄُﺻﻮﻟ َِﻬﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اْرَﺗَﻔَﻊ إﻟَﯽ ُرُؤوـِﺳ َﻬﺎ َو‬
‫َﺧﺎﻟََﻄُﻪ َأْرﺑ َِﻄٌﮥ ِﻏَﺸﺎﺋِﯿﱠٌﮥ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ ﺗِﻠَْﮏ اﻟﱠﺴَﻨﺎِﺳِﻦ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨُْﻔَﺬاِن ُﻣﻨَْﻌِﻄَﻔﯿِْﻦ إﻟَﯽ ِﺟَﻬِﮥ اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ‪َ ،‬وﻓِﯽ َﻏﯿِْﺮ اﻹﻧ َْﺴﺎِن َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯽ اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ َﻓﯿَُﺤﱢﺮُك َﻋَﻀَﻞ‬
‫اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ »‪َ «3‬واﻟ َْﻔْﺮُع اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾْﺄُﺧُﺬ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم َﺣﺘﱠﯽ َﯾْﺄﺗَِﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠَﮥ اﻟ َْﻌِﺮﯾَﻀَﮥ‪َ ،‬وَأﱠوَل َﻣﺎ َﯾـْﺼ َﻌُﺪ‪َ ،‬ﯾﻠَْﺘﱡﻒ ﺑ ِِﻪ ُﻋُﺮوٌق َو َﻋَﻀٌﻞ َﺗْﮑَﺘﻨُِﻔُﻪ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأﻗَْﻮي ﻓِﯽ‬
‫َﻧْﻔِﺴِﻪ َو َﻗْﺪ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻂ أﯾْﻀًﺎ َﻋَﻀَﻞ اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ َو َﻋَﻀَﻞ اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﻬﺎﺋِِﻢ‪َ ،‬و َأْﮐَﺜُﺮ َﺗَﻔﱡﺮﻗِِﻪ إﻧﱠَﻤﺎ ُﻫَﻮ ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺨﱠﺪﯾِْﻦ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ‪َ :‬ﻓَﻤْﺨَﺮُﺟُﻪ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺜْﻘـَﺒ ِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜـِﮥ َواﻟﱠﺮاﺑ َِﻌـ ِﮥ‪َ ،‬و َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َﮐﺎﻟ ﱠِﺬي َﻗﺒَْﻠُﻪ إﻟَﯽ ُﺟْﺰٍء ُﻣَﻘـ ﱠﺪٍم‪َ ،‬و ُﺟْﺰٍء ُﻣَﺆﱠﺧٍﺮ‪َ .‬و اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟُﻤَﻘﱠﺪُم ﻣِﻨُْﻪ‬
‫َﺻِﻐﯿٌﺮ َوﻟـِ َﺬﻟ َِﮏ ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻂ اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺲ َوَﻗْﺪ »‪ «4‬ﻗِﯿَﻞ إﻧﱠُﻪ َﻗـْﺪ َﯾﻨُْﻔـُﺬ ﻣِﻨُْﻪ ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﮐَﻨْﺴـ ِﺞ اﻟ َْﻌﻨَْﮑﺒُﻮِت ُﻣْﻤَﺘﱠﺪٌة َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟﱡﺴَﺒﺎﺗِﱢﯽ إﻟَﯽ أْن َﯾﺄﺗَِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب‬
‫اﻟ َْﺤﺎِﺟَﺰ َﻣﺎّرًا َﻋَﻠﯽ ِﺷﱠﻘِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب اﻟ ُْﻤَﻨﱢﺼِﻒ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻷذﻧﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻷذﻧﯿﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ +:‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ -:‬ﻓﯿﺤّﺮك ﻋﻀﻞ اﻷذﻧﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﻗﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪215 :‬‬
‫ﻟ ِﻠﱠﺼْﺪِر‪َ .‬و اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻷـَـْﮐَﺒُﺮ ﻣِﻨْـُﻪ َﯾﻨَْﻌـِﻄ ُﻒ إﻟَﯽ َﺧﻠْـُﻒ َﻓَﯿُﻐـﻮُر ﻓِﯽ ُﻋْﻤـ ِﻖ اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ ـَﺣ ﺘﱠﯽ َﯾْﺨﻠَُﺺ إﻟَﯽ اﻟﱠﺴَﻨـﺎِﺳِﻦ‪َ ،‬و »‪ «1‬ﯾُْﺮِﺳُﻞ ُﺷـ َﻌﺒًﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ‬
‫اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮِك ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺮأِْس َواﻟﱠﺮَﻗـَﺒ ِﮥ ﺛَُﻢ »‪َ «2‬ﯾْﺄُﺧـ ُﺬ َﻃِﺮﯾَﻘُﻪ ُﻣﻨَْﻌِﻄﻔًﺎ إﻟَﯽ ﻗُـﱠﺪاُم‪َ ،‬ﻓَﯿﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻌَﻀِﻞ اﻟ ْـَﺨ ﱢﺪ َو اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﻬﺎﺋِِﻢ‪َ ،‬و َﻗْﺪ ﻗِﯿَﻞ إﻧﱠُﻪ َﯾﻨَْﺤِﺪُر ﻣِﻨُْﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 136‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫إﻟَﯽ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟ ْـَﺨ ﺎﻣُِﺲ‪َ :‬ﻓَﻤْﺨَﺮُﺟُﻪ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺜْﻘـَﺒ ِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺮاﺑ ِِﻊ َو اﻟ ْـَﺨ ﺎﻣِِﺲ‪َ ،‬وَﯾَﺘَﻔﱠﺮُع أﯾْﻀـًﺎ َﻓْﺮَﻋﯿِْﻦ‪َ :‬واـِﺣ ُﺪ اﻟَﻔْﺮَﻋﯿِْﻦ َو ُﻫَﻮ اﻟُﻤَﻘـ ﱠﺪُم‪ُ ،‬ﻫَﻮ َأْﺻـ َﻐُﺮُﻫَﻤﺎ‬
‫َﯾـﺄﺗِﯽ َﻋـَﻀ َﻞ اﻟ ْـَﺨ ﱠﺪﯾِْﻦ َو َﻋـَﻀ َﻞ َﺗﻨِْﮑﯿِﺲ اﻟﱠﺮأِْس َوَﺳـ ﺎﺋَِﺮ اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐـ ِﮥ ﻟ ِﻠﱠﺮأِْس َو اﻟﱠﺮَﻗـَﺒ ِﮥ‪َ .‬و اﻟ َْﻔْﺮُع اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ ُﺷـ ْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ‪ُ :‬ﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ ِﻫَﯽ‬
‫اﻟ ُْﻤَﺘَﻮﱢﺳَﻄُﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻔْﺮِع اَﻷﱠوِل »‪َ «3‬و ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱡﺸْﻌـَﺒ ِﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿِﮥ َﯾﺄﺗِﯽ َأَﻋﺎﻟ َِﯽ »‪ «4‬اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َو ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄَﻬﺎ َﺷـ ْﯽٌء ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎِدِس َواﻟﱠﺴﺎﺑ ِِﻊ‪َ ،‬واﻟﱡﺸْﻌَﺒﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ ﺗَُﺨﺎﻟ ُِﻂ‬
‫ُﺷَﻌﺒًﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺨﺎﻣِِﺲ َو اﻟﱠﺴﺎِدِس َو اﻟﱠﺴﺎﺑ ِِﻊ‪َ ،‬وَﺗﻨُْﻔُﺬ إﻟَﯽ َوَﺳِﻂ اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺰْوُج اﻟﱠﺴﺎِدُس َو اﻟﱠﺴﺎﺑ ُِﻊ َو اﻟﺜﱠﺎﻣُِﻦ‪ :‬ﻓﺈﻧﱠَﻬـ ﺎ َﺗْﺨُﺮُج ﻣِْﻦ َﺳـ ﺎﺋِِﺮ اﻟﱡﺜَﻘِﺐ َﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻮﻟَـﺎِء‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻣُِﻦ َﻣْﺨَﺮُﺟُﻪ ﻣَِﻦ »‪ «5‬اﻟﱡﺜْﻘَﺒِﮥ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَﮐِﮥ ﺑَﯿَْﻦ آِﺧِﺮ َﻓَﻘﺎِر‬
‫اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ »‪َ «6‬و أﱠوِل َﻓَﻘﺎِر اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و َﺗْﺨَﺘﻠُِﻂ ُﺷـ َﻌﺒَُﻬﺎ اْﺧﺘَِﻠﺎﻃًﺎ َﺷِﺪﯾﺪًا‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َأْﮐَﺜُﺮ اﻟﱠﺴﺎِدِس َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻤْﺴـ َﻄَﺢ »‪ «7‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬و ﺑَْﻌٌﺾ ﻣِﻨُْﻪ َأْﮐـ َﺜُﺮ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﺒْﻌِﺾ اﻟ ﱠِﺬي ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮاﺑ ِِﻊ َوَأَﻗـﱡﻞ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒْﻌِﺾ اﻟ ﱠِﺬي ﻟ ِﻠْـَﺨ ﺎﻣِِﺲ َﯾـﺄﺗِﯽ اﻟ ِْﺤـَﺠ ﺎَب‪َ ،‬و اﻟﱠﺴﺎﺑ ُِﻊ َأْﮐَﺜُﺮُه َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻌـُﻀ َﺪ‪َ ،‬وإْن َﮐﺎَن ﻣِْﻦ ُﺷـ َﻌﺒِِﻪ »‪َ «8‬ﻣﺎ َﺗﺄﺗِﯽ‬
‫َﻋَﻀَﻞ اﻟﱠﺮأِْس َو اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ َو اﻟﱡﺼﻠِْﺐ ُﻣَﺼﺎَﺣَﺒًﮥ ﻟ ُِﺸْﻌَﺒِﮥ اﻟ َْﺨﺎﻣِِﺲ‪َ ،‬وَﺗﺄﺗِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬وﯾﺮﺳﻞ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﺮﺳﻞ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ -:‬ﺛّﻢ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ﻔﺮع اﻷول‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻷوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أﻋﺈﻟَﯽ‪ .‬ط‪ :‬أﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣِﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ +:‬وأول ﻓﻘﺎر اﻟﺮﻗﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺴﻄﺢ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺴﻄﺢ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺷﻌﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺷﻌﺒﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪216 :‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻣُِﻦ َﻓَﺒْﻌَﺪ اﻻْﺧﺘَِﻠﺎِط َواﻟ ُْﻤَﺼﺎَﺣَﺒِﮥ َﯾﺄﺗِﯽ ِﺟﻠَْﺪ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ َواﻟﱢﺬَراِع َوﻟَﯿَْﺲ ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب‪ ،‬ﻟَِﮑِﻦ اﻟﱠﺼﺎﺋُِﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎِدِس إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟ َْﯿِﺪ ﻟَﺎ‬
‫ﯾُـَﺠ ﺎِوُز اﻟ َْﮑﺘَِﻒ‪َ ،‬و ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎﺑ ِِﻊ ﻻ ﯾَُﺠﺎِوُز اﻟ َْﻌـُﻀ َﺪ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ اﻟ ﱠِﺬي َﯾِﺠﯽُء إﻟَﯽ اﻟﱠﺴﺎـِﻋ ِﺪ »‪ «1‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ »‪َ ،«2‬ﻓُﻬَﻮ ﻣَِﻦ اﻟﺜﱠﺎﻣِِﻦ َﻣْﺨﻠُﻮﻃـًﺎ ﺑ َِﺄﱠوِل اﻟﻨﱠَﻮاﺑ ِِﺖ‬
‫ﻣِْﻦ َﻓَﻘـ ﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤﺎ ﻗُِﺴَﻢ ﻟ ِﻠِْﺤَﺠﺎِب ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اَﻷْﻋَﺼﺎِب ُدوَن َأْﻋَﺼﺎِب اﻟﱡﻨَﺨﺎِع اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﺤَﺖ َﻫـ ِﺬِه ﻟ َِﯿُﮑﻮَن اﻟ َْﻮاِرُد َﻋَﻠﯿِْﻪ ُﻣﻨْـَﺤ ِﺪرًا ﻣِْﻦ ُﻣْﺸـ ِﺮٍف‬
‫َﻓَﯿْﺤُﺴُﻦ اﻧ ِْﻘَﺴﺎُﻣُﻪ ﻓِﯿِﻪ َوُﺧُﺼﻮﺻًﺎ إَذا »‪َ «3‬ﮐﺎَن أﱠوُل َﻣْﻘِﺼِﺪِه ُﻫَﻮ اﻟ ِْﻐَﺸﺎُء اﻟ ُْﻤَﻨﱢﺼُﻒ ﻟ ِﻠﱠﺼْﺪِر َو ﻟَْﻢ ﯾُْﻤِﮑْﻦ أْن َﯾﺄﺗَِﯿُﻪ َﻋَﺼُﺐ اﻟﱡﻨَﺨﺎِع َﻋَﻠﯽ اْﺳﺘَِﻘﺎَﻣٍﮥ ﻣِْﻦ‬
‫َﻏﯿِْﺮ اﻧ ِْﮑَﺴـ ﺎٍر ﺑ َِﺰاِوَﯾـٍﮥ‪َ ،‬وﻟَْﻮ َﮐـ ﺎَن َﺟِﻤﯿُﻊ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟ ُْﻤﻨْـَﺤ ِﺪِر إﻟَﯽ اﻟ ِْﺤـَﺠ ﺎِب َﻧﺎِزﻟًـﺎ ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ﻟَـَﮑ ﺎَن َﯾُﻄﻮُل َﻣْﺴـ َﻠُﮑُﻪ‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤـ ﺎ ُﺟـِﻌ َﻞ ُﻣﺘﱠـَﺼ ُﻞ َﻫـ ِﺬِه‬
‫اَﻷْﻋـَﺼ ﺎِب ﻣَِﻦ اﻟ ِْﺤـَﺠ ﺎِب َوَﺳـ َﻄُﻪ ﻷـﻧﱠُﻪ ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ َﯾْﺤُﺴُﻦ اﻧ ْﺒَِﺜﺎﺛَُﻬـ ﺎ َواﻧ ْﺘَِﺸﺎُرَﻫﺎ ﻓِﯿِﻪ َﻋَﻠﯽ َﻋـ ْﺪٍل وَ َﺳِﻮﯾﱠٍﮥ ﻟَِﻮ اﺗﱠـَﺼ َﻠْﺖ ﺑ َِﻄَﺮٍف ُدوَن اﻟ َْﻮَﺳِﻂ‪ ،‬أْو َﮐﺎَﻧْﺖ‬
‫َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺠِﻤﯿِﻊ اﻟ ُْﻤِﺤﯿِﻂ َوَﮐﺎَن َذﻟ َِﮏ َﻧﺎِﮐﺴًﺎ ﻟ َِﻤْﺠَﺮي اﻟ َْﻮاِﺟِﺐ‪ ،‬إْذ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﻌَﻀُﻞ إﻧﱠَﻤﺎ َﺗﻔَْﻌُﻞ اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾَﮏ ﺑ َِﺄْﻃَﺮاﻓَِﻬﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ اﻟ ُْﻤِﺤﯿُﻂ ُﻫَﻮ اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﱢﺮُك ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ ِْﺤـَﺠ ﺎِب‪َ ،‬ﻓَﻮَﺟَﺐ أْن َﯾُﮑﻮَن اﻧ ْﺘَِﻬﺎُء اﻟ َْﻌَﺼِﺐ إﻟَﯿِْﻪ ﻻ اﺑ ْﺘـِ َﺪاُؤُه‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ َوَﺟَﺐ أْن َﺗﺄﺗَِﯽ اﻟ َْﻮَﺳَﻂ َوَﺟَﺐ َﺗَﻌﱡﻠُﻘَﻬﺎ ـَﺿ ُﺮوَرًة‪َ ،‬ﻓَﻮَﺟَﺐ ْأْن ﺗُْﺤَﻤﯽ َوﺗَُﻐﱠﺸﯽ‬
‫ِوَﻗﺎَﯾًﮥ َﻓُﻐﱢﺸَﯿْﺖ ﺑ ِِﻮَﻗﺎَﯾٍﮥ »‪َ «4‬ﺣﺎﻣَِﯿٍﮥ ﺑ ُِﺼْﺤَﺒٍﮥ »‪ «5‬ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء اﻟ ُْﻤَﻨﱢﺼِﻒ ﻟ ِﻠﱠﺼْﺪِر َو َﻧَﺰَل »‪ُ «6‬ﻣﺘﱠِﮑﺌًﺎ »‪َ «7‬ﻋَﻠﯿِْﻪ‪َ .‬و ﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن ﻓِْﻌُﻞ َﻫَﺬا اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ ﻓِْﻌًﻠﺎ َﮐِﺮﯾﻤًﺎ‬
‫ُﺟِﻌَﻞ ﻟ َِﻌَﺼﺒِِﻪ »‪َ «8‬ﻣَﺒﺎٍد َﮐﺜِﯿَﺮٌة ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ َﯾﺒُْﻄَﻞ ﺑ ِﺂَﻓٍﮥ َﺗﻠَْﺤُﻖ اﻟَﻤﺒَْﺪَأ اﻟ َْﻮاِﺣَﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬إﻟﯽ اﻟﺴﺎﻋﺪ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻠﺴﺎﻋﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻦ اﻟﮑﺘﻒ‪ .‬ج‪ :‬اﻟﺴﺎﻋﺪ واﻟﮑّﻒ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اذا‪ .‬ب‪ :‬إن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 137‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﻮﻗﺎﯾﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬وﻗﺎﯾﮥ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﯾﺼﺤﺒﻬﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﺼﺤﺒﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺼﺤﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺰل‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺮك‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ :‬ﻣﺘﮑﯿﮥ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺘﮑﺌًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻟﻌﺼﺒﻪ‪ .‬ج‪ :‬ﻟﻌﺼﺒﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪217 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﺼِﺐ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر »‪«1‬‬
‫اﻷَـﱠوُل ﻣـِ ْﻦ َأْزَواِﺟِﻪ‪َ ،‬ﻣْﺨَﺮُﺟُﻪ ﺑَﯿَْﻦ اﻷُـوﻟَﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ ﻣِْﻦ َﻓَﻘـ ﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر َو َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ ُﺟْﺰَأﯾِْﻦ‪َ ،‬أْﻋَﻈُﻤُﻬَﻤـ ﺎ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ اﻷْﺿـ ﻼِع َو َﻋـَﻀ ِﻞ‬
‫اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و ﺛَﺎﻧِﯿِﻬَﻤﺎ َﯾﺄﺗِﯽ ُﻣْﻤَﺘّﺪًا َﻋَﻠﯽ اﻷْﺿﻼِع اُﻷَوِل َﻓﯿَُﺮاﻓُِﻖ ﺛَﺎﻣَِﻦ َﻋَﺼِﺐ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ وَﯾْﻤَﺘﱠﺪاِن َﻣﻌًﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﯿَﺪﯾِْﻦ َﺣﺘﱠﯽ ﯾَُﻮاﻓَِﯿﺎ اﻟﱠﺴﺎِﻋَﺪ َو اﻟ َْﮑﱠﻒ‪.‬‬
‫َواﻟﱠﺰْوُج اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾْﺨُﺮُج ﻣَِﻦ اﻟﱡﺜْﻘـَﺒ ِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻟﱡﺜْﻘـَﺒ َﮥ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرَة َﻓَﯿَﺘَﻮﱠﺟُﻪ ُﺟْﺰٌء ﻣِﻨُْﻪ إﻟَﯽ َﻇﺎِﻫِﺮ »‪ «2‬اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ َو ﯾُِﻔﯿُﺪُه اﻟ ِْﺤﱠﺲ َو ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ َﻣَﻊ َﺳﺎﺋِِﺮ اَﻷْزَواِج‬
‫اﻟ َْﺒﺎﻗِـَﯿ ِﮥ َﯾْﺠَﺘِﻤُﻊ َﻓَﯿﻨُْﺤﻮ َﻧْﺤَﻮ َﻋـَﻀ ِﻞ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ اﻟَﻤْﻮُﺿﻮَﻋـ ِﮥ َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ِﮥ ﻟ َِﻤْﻔـَﺼ ﻠِِﻪ ِو َﻋـَﻀ ِﻞ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬ﻓَﻤـ ﺎ َﮐـ ﺎَن ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻌَﺼِﺐ َﻧﺎﺑ ِﺘـًﺎ ﻣِْﻦ َﻓَﻘﺎِر‬
‫اﻟﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬ﻓـﺎﻟﱡﺸَﻌُﺐ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻻ َﺗﺄﺗِﯽ اﻟ َْﮑﺘَِﻒ ﻣِﻨُْﻪ َﺗﺄﺗِﯽ َﻋَﻀَﻞ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َو اﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻷْﺿـ ﻼِع اﻟ ُْﺨﻠﱠِﺺ َو اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋـ ِﮥ َﺧﺎِرَج اﻟﱠﺼْﺪِر َو َﻣﺎ‬
‫َﮐـ ﺎَن َﻣﻨْﺒِﺘُُﻪ ﻣِْﻦ َﻓَﻘـ ﺎِر أْﺿـ ﻼِع اﻟﱠﺰْوِر‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠَﻤـ ﺎ َﯾـﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻷْﺿـ ﻼِع َو َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ َو َﯾْﺠِﺮي َﻣَﻊ ُﺷـ َﻌِﺐ َﻫـ ِﺬِه اَﻷْﻋَﺼﺎِب ُﻋُﺮوٌق‬
‫َﺿﺎِرﺑٌَﮥ َو َﺳﺎِﮐَﻨٌﮥ َو َﺗْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ َﻣَﺨﺎِرِﺟَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﱡﻨَﺨﺎِع‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ َﻋَﺼِﺐ اْﻟَﻘَﻄِﻦ »‪«3‬‬
‫َﻋَﺼُﺐ اﻟ َْﻘَﻄِﻦ‪َ ،‬ﺗْﺸَﺘِﺮُك ﻓِﯽ أﻧﱠَﻬﺎ ُﺟْﺰٌء ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾﺄﺗِﯽ َﻋَﻀَﻞ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و ُﺟْﺰٌء »‪َ «4‬ﻋَﻀَﻞ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ َواﻟ َْﻌَﻀَﻞ اﻟ ُْﻤْﺴَﺘﺒِْﻄَﻨَﮥ ﻟ ِﻠﱡﺼﻠِْﺐ‪ ،‬ﻟَِﮑِﻦ اﻟﺜﱠﻼَﺛُﮥ اﻟ ُْﻌَﻠﯽ »‪«5‬‬
‫ﺗَُﺨﺎﻟ ُِﻂ اﻟ َْﻌَﺼَﺐ اﻟﻨﱠﺎِزَل »‪ «6‬ﻣَِﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﺼﺐ ﻓﻘﺎر اﻟﺼﺪر‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺼﺐ اﻟﻨﺨﺎﻋﯽ ﻣﻦ ﻓﻘﺎر اﻟﺼﺪر‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﺟﻠﺪة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬اﻟﻌﺼﺐ اﻟﻨﺨﺎﻋﯽ اﻟﻘﻄﻨﯽ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻋﺼﺐ اﻟﻘﻄﻦ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟا ُﻌﻼ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻌﻠﯿﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻨﺎزل‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻨﺎزﻟﮥ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪218 :‬‬
‫اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ ُدوَن ﺑَﺎﻗِﯿَﻬﺎ‪َ ،‬واﻟﱠﺰْوَﺟﺎِن اﻟﱠﺴﺎﻓَِﻠﺎِن ﯾُْﺮِﺳـ َﻠﺎِن ُﺷـ َﻌﺒًﺎ ِﮐَﺒﺎرًا إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟﱠﺴﺎَﻗﯿِْﻦ َو ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻄَﻬﺎ »‪ُ «1‬ﺷْﻌَﺒٌﮥ »‪ «2‬ﻣَِﻦ اﻟﱠﺰْوِج اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ َو ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ ﻣِْﻦ أﱠوِل‬
‫َأْﻋـَﺼ ﺎِب اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن َﻫـ ﺎَﺗﯿِْﻦ اﻟﱡﺸْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ ﻻـ ﺗَُﺠﺎِوَزاِن َﻣْﻔَﺼَﻞ اﻟ َْﻮِرِك‪ ،‬ﺑَْﻞ َﯾَﺘَﻔﱠﺮَﻗﺎِن ﻓِﯽ َﻋـَﻀ ﻠِِﻪ‪َ «3» ،‬و ﺗِﻠْـَﮏ ﺗَُﺠﺎِوُزَﻫـ ﺎ إﻟَﯽ اﻟﱠﺴﺎَﻗﯿِْﻦ َو ﺗَُﻔﺎِرُق‬
‫َﻋَﺼُﺐ اﻟ َْﻔـِﺨ َﺬﯾِْﻦ َواﻟﱢﺮْﺟَﻠﯿِْﻦ َﻋَﺼَﺐ اﻟ ْـَﯿ َﺪﯾِْﻦ ﻓِﯽ أﻧﱠَﻬﺎ ﻟَﺎ َﺗْﺠَﺘِﻤُﻊ ُﮐﱡﻠَﻬﺎ َﻓَﺘِﻤﯿُﻞ َﻏﺎﺋَِﺮًة إﻟَﯽ اﻟ َْﺒﺎِﻃِﻦ‪ ،‬إْذ ﻟَﯿَْﺴْﺖ َﻫﯿَْﺌـُﮥ اﺗﱢَﺼﺎِل اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ ﺑ ِﺎﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﮐَﻬﯿَْﺌِﮥ‬
‫اﺗﱢَﺼﺎِل اﻟ َْﻔِﺨـ ِﺬ ﺑ ِﺎﻟ َْﻮِرِك َو ﻟَﺎ اﺗﱢَﺼﺎﻟ ُُﻪ ﺑ َِﻤﻨْﺒِِﺖ َأْﻋَﺼﺎﺑ ِِﻪ َﮐﺎﺗﱢَﺼﺎِل َذﻟ َِﮏ ﺑ َِﻤﻨْﺒِِﺖ َأْﻋَﺼﺎﺑ ِِﻪ‪َ ،‬ﻓَﻬـ ِﺬِه اﻟ َْﻌَﺼُﺐ َﺗَﺘَﻮﱠﺟُﻪ إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻟﱠﺴﺎِق َﺗَﻮﱡﺟﻬًﺎ ُﻣْﺨَﺘﻠِﻔًﺎ‪،‬‬
‫ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾْﺴَﺘﺒِْﻄُﻦ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾْﺴَﺘْﻈِﻬُﺮ‪َ ،‬و ﻣِﻨُْﻪ َﻣﺎ َﯾُﻐﻮُص ُﻣْﺴَﺘﺘِﺮًا َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ‪.‬‬
‫َو ﻟَﱠﻤﺎ ﻟَْﻢ َﯾُﮑْﻦ ﻟ ِﻠَْﻌـَﻀ ِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻨْﺒُُﺖ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧـِﮥ َﻃِﺮﯾٌﻖ إﻟَﯽ اﻟﱢﺮْﺟَﻠﯿِْﻦ ﻣِْﻦ َﺧﻠِْﻒ اﻟ ْـَﺒ َﺪِن َو ﻣِْﻦ ﺑَـﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﻔِﺨـ َﺬﯾِْﻦ ﻟ َِﮑﺜَْﺮِة ﻣِـﺎ ُﻫَﻨﺎَك ﻣَِﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 138‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َو اﻟ ُْﻌُﺮوِق‪ُ ،‬أْﺟِﺮَي ُﺟْﺰٌء ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ اﻟ َْﺨﺎﱢص ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟﱢﺮْﺟَﻠﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓُﺄﻧ ِْﻔَﺬ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﺠَﺮي اﻟ ُْﻤﻨَْﺤِﺪِر إﻟَﯽ اﻟ ُْﺨْﺼَﯿَﺘﯿِْﻦ َﺣﺘﱠﯽ َﯾَﺘَﻮﱠﺟَﻪ إﻟَﯽ‬
‫َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﺤِﺪُر إﻟَﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﻌَﺼِﺐ اْﻟَﻌُﺠِﺰﱢي َو اﻟُﻌْﺼُﻌِﺼِﯽ »‪«4‬‬
‫اﻟﱠﺰْوُج اﻷَـﱠوُل ﻣـِ َﻦ اﻟ َْﻌُﺠِﺰﱢي ﯾَُﺨﺎﻟـِ ُﻂ اﻟ َْﻘَﻄﻨِﯿﱠَﮥ َﻋَﻠﯽ َﻣـ ﺎ ﻗِﯿـَﻞ َو ﺑَـﺎﻗِﯽ اﻷَـْزَواِج َو اﻟَﻔْﺮُد اﻟﻨﱠﺎﺑ ُِﺖ ﻣِْﻦ َﻃَﺮِف اﻟ ُْﻌـْﺼ ُﻌِﺺ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ اﻟ َْﻤْﻘَﻌـ َﺪِة‬
‫َواﻟ َْﻘـِﻀ ﯿِﺐ َﻧﻔِْﺴِﻪ‪ ،‬وَﻋـَﻀ ﻠِﮥ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧـِﮥ َواﻟﱠﺮِﺣِﻢ َوﻓِﯽ ِﻏَﺸﺎِء اﻟ َْﺒْﻄِﻦ َو ﻓِﯽ اﻷْﺟَﺰاِء اﻹﻧ ِْﺴـ ﯿﱠِﮥ اﻟﱠﺪاِﺧَﻠِﮥ ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ َو اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ُْﻤﻨَْﺒِﻌَﺜِﮥ »‪ «5‬ﻣِْﻦ َﻋْﻈِﻢ‬
‫اﻟ َْﻌُﺠِﺰ »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﯾﺨﺎﻟﻄﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺨﺎﻟﻄﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺷﻌﺒﮥ‪ .‬ط‪ :‬ﺷﻌﺐ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪َ :‬ﻋَﻀﻠﻪ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪َ :‬ﻋَﻀﻠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺼﺐ اﻟﻌﺠﺰي و اﻟﻌﺼﻌﺼﯽ‪ .‬ط‪ :‬ﻋﺼﺐ اﻟﻌﺠﺰ و اﻟﻌﺼﻌﺺ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻨﺒﻌﺜﮥ‪ .‬آ‪ :‬اﻟﻤﺘﺸﻌﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ +:‬ﺗّﻢ اﻟﻘﻮل ﻓﯽ اﻟﻌﺼﺐ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪219 :‬‬

‫اْﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ اﻟﱠﺮاِﺑَﻌُﮥ ِﻓﯽ اﻟﱠﺸَﺮاِﯾﯿِﻦ َو ِﻫَﯽ َﺧْﻤَﺴُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل »‪ِ «1‬ﻓﯽ ِﺻَﻔِﮥ اﻟﱠﺸَﺮاِﯾﯿِﻦ »‪«2‬‬

‫اﻟ ُْﻌُﺮوُق اﻟﱠﻀَﻮاِرُب‪َ ،‬و ِﻫَﯽ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿُﻦ ُﺧﻠَِﻘْﺖ إﻟّﺎ َواِﺣـ ﺪًة ﻣِﻨَْﻬﺎ َذاَت ـِﺻ َﻔﺎَﻗﯿِْﻦ‪َ ،‬و َأْﺻـ َﻠﺒُُﻬَﻤﺎ اﻟ ُْﻤـْﺴ َﺘﺒِْﻄُﻦ إْذ ُﻫَﻮ اﻟ ُْﻤﻼﻗِﯽ ﻟ ِﻠﱠﻀَﺮﺑَﺎِن َو َﺣَﺮَﮐـ ِﮥ َﺟْﻮَﻫِﺮ‬
‫اﻟﱡﺮوِح اﻟ َْﻘِﻮﯾﱠِﮥ اﻟ َْﻤْﻘُﺼﻮِد ـِﺻ َﯿﺎَﻧُﮥ َﺟْﻮَﻫِﺮِه »‪َ «3‬وإْﺣَﺮاُزُه َو َﺗْﻘِﻮَﯾـُﮥ ِوَﻋـ ﺎﺋِِﻪ‪َ ،‬و َﻣﻨْﺒُِﺖ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ ُﻫَﻮ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ اَﻷﯾَْﺴـ ِﺮ ﻣِْﻦ َﺗْﺠِﻮﯾَﻔِﯽ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪ ،‬ﻷَـﱠن‬
‫اَﻷﯾَْﻤَﻦ ﻣِﻨُْﻪ َأﻗَْﺮُب ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪َ ،‬ﻓَﻮَﺟَﺐ َأْن ﯾُْﺠَﻌَﻞ َﻣْﺸُﻐﻮﻟًﺎ ﺑ َِﺠْﺬِب اﻟ ِْﻐَﺬاِء َو اْﺳﺘِْﻌَﻤﺎﻟ ِِﻪ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اْﻟَﻮِرﯾِﺪِي‬
‫َوَأﱠوُل َﻣﺎ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ اَﻷﯾْـَﺴ ِﺮ ِﺷـ ْﺮَﯾﺎَﻧﺎِن‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﯾﺄﺗِﯽ اﻟﱢﺮَﺋَﮥ َوَﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯿَﻬﺎ ﻻْﺳﺘِﻨَْﺸﺎِق اﻟﻨﱠِﺴﯿِﻢ َو ِإﯾَﺼﺎِل اﻟﱠﺪِم اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻐُﺬو اﻟﱢﺮَﺋَﮥ إﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﻣَﻤﱠﺮ ـِﻏ َﺬاِء اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ ُﻫَﻮ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ‪َ ،‬وﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َﯾِﺼُﻞ إﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ‪َ ،‬و َﻣﻨْﺒُِﺖ َﻫـ َﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ُﻫَﻮ ﻣِْﻦ َأَرﱢق َأْﺟَﺰاِء اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ ،‬و َﺣﯿُْﺚ َﺗﻨُْﻔُﺬ ﻓِﯿِﻪ‬
‫اﻷْوِرَدُة إﻟَﯿِْﻪ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ ُذو َﻃَﺒَﻘـ ٍﮥ َواِﺣـ َﺪٍة ﺑ ِِﺨﻼِف َﺳﺎﺋِِﺮ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ‪َ ،‬و ﻟ َِﻬـ َﺬا ﯾُـَﺴ ﱠﻤﯽ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَن اﻟ َْﻮِرﯾـِﺪﱠي‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤﺎ ُﺧﻠَِﻖ ﻣِْﻦ َﻃَﺒَﻘـ ٍﮥ َواِﺣَﺪٍة ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأﻟ َْﯿَﻦ‬
‫َوَأْﺳَﻠَﺲ َوَأْﻃَﻮَع ﻟ ِﻼﻧ ْﺒَِﺴﺎِط َو اﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎِض َو ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأْﻃَﻮَع ﻟ َِﺘَﺮﱡﺷِﺢ َﻣﺎ َﯾَﺘَﺮﱠﺷُﺢ ﻣِﻨُْﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ +:‬ﻣﻦ اﻟﺠﻤﻠﮥ اﻟﺮاﺑﻌﮥ ﻣﻦ اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻟﺨﺎﻣﺲ وﻫﻮ ﮐﻼم ﮐﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺸﺮﯾﺎﻧﺎت‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ :‬ﺻﯿﺎﻧﮥ ﺟﻮﻫﺮه‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺻﯿﺎﻧﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪220 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 139‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫إﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪِم اﻟﻠﱠِﻄﯿِﻒ اﻟ ْﺒَُﺨﺎِرﱢي اﻟ َْﻤﻼﺋِِﻢ ﻟ َِﺠْﻮَﻫِﺮ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ اﻟ ﱠِﺬي َﻗْﺪ َﻗﺎَرَب َﮐَﻤﺎَل اﻟﱡﻨْﻀِﺞ ﻓِﯽ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ .‬وﻟَﯿَْﺲ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﻓْﻀِﻞ ﻧُْﻀٍﺞ َﮐَﺤﺎَﺟِﮥ‬
‫اﻟﱠﺪِم اﻟ َْﺠﺎِري ﻓِﯽ اﻟ َْﻮِرﯾِﺪ اَﻷْﺟَﻮِف اﻟ ﱠِﺬي ﻧُﻮِرُدُه »‪َ ،«1‬و ُﺧُﺼﻮﺻـًﺎ إْذ َﻣَﮑﺎﻧُُﻪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َﻗِﺮﯾٌﺐ َﻓَﺘَﺘَﺄﱠدي إﻟَﯿِْﻪ ﻗُﱠﻮﺗُُﻪ اﻟ َْﺤﺎﱠرُة »‪ «2‬اﻟ ُْﻤﻨِْﻀَﺠُﮥ ﺑ ُِﺴُﻬﻮﻟٍَﮥ‪،‬‬
‫َوأﯾْﻀًﺎ َﻓﺈﱠن اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨْﺒُِﺾ ﻓِﯿِﻪ‪ُ ،‬ﻋْﻀٌﻮ َﺳـ ِﺨﯿٌﻒ ﻻ ﯾُْﺨَﺸـ ﯽ ُﻣَﺼﺎَدَﻣﺘُُﻪ ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ اﻟﱠﺴِﺨﯿِﻒ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﻨﱠﺒِْﺾ أْن ﺗَُﺆﺛﱢَﺮ ﻓِﯿِﻪ َﺻﻼﺑَﺘُُﻪ‪َ ،‬ﻓﺎْﺳﺘُْﻐﻨَِﯽ ﻟ َِﺬﻟ َِﮏ‬
‫َﻋْﻦ َﺗﺜِْﺨﯿٍﻦ ﻟ ِِﺠْﺮﻣِِﻪ َﻣﺎ ﻻ ﯾُْﺴَﺘْﻐَﻨﯽ َﻋﻨُْﻪ ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ َﻣﺎ ﯾَُﺠﺎِوُر ﻣَِﻦ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ »‪َ «3‬ﺳﺎﺋَِﺮ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﱡﺼﻠَْﺒِﮥ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﻮِرﯾـُﺪ اﻟﱢﺸْﺮَﯾـﺎﻧِﱡﯽ اﻟ ﱠِﺬي َﻧـْﺬُﮐُﺮُه َﻓـﺈﻧﱠُﻪ َوإْن َﮐـ ﺎَن ُﻣَﺠﺎِورًا ﻟ ِﻠﱢﺮَﺋـِﮥ َﻓﺈﻧﱠَﻤﺎ ﯾَُﺠﺎِوُر ﻣِﻨُْﻪ ُﻣَﺆﱠﺧُﺮُه ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻠِﯽ اﻟﱡﺼﻠَْﺐ َوَﻫـ َﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن اﻟ َْﻮِرﯾـِﺪﱡي إﻧﱠَﻤﺎ‬
‫َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ ُﻣَﻘـ ﱠﺪِم اﻟﱢﺮَﺋـِﮥ َو َﯾُﻐﻮُص ﻓِﯿَﻬﺎ َوَﻗـْﺪ َﺻﺎَر أْﺟَﺰاًء َوُﺷـ َﻌﺒًﺎ‪ ،‬ﺑَْﻞ إَذا ﻗِﯿَﺲ ﺑَﯿَْﻦ َﺣﺎَﺟَﺘْﯽ َﻫـ َﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن إﻟَﯽ اﻟ َْﻮﺛَﺎَﻗِﮥ َوإﻟَﯽ اﻟﱠﺴﻼَﺳِﮥ اﻟ ُْﻤَﺴـ ﱠﻬَﻠِﮥ‬
‫َﻋَﻠﯿِْﻪ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎُط َواﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎُض‪َ ،‬و َرْﺷُﺢ َﻣﺎ َﯾْﺮَﺷُﺢ ﻣِﻨُْﻪ ُوِﺟَﺪِت اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﺴﻠِﯿِﺲ َأَﻣﱠﺲ ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﻮﺛِﯿِﻖ َو اﻟﺘﱠﺜِْﺨﯿِﻦ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن اﻟ ْﺂَﺧُﺮ َوُﻫَﻮ اَﻷْﮐَﺒُﺮ َوﯾَُﺴـ ﱢﻤﯿِﻪ "َأَرْﺳـ ُﻄﻮَﻃﺎﻟ ِﯿُﺲ‪ُ" ،‬أوْرِﻃﯽ َﻓﺄﱠوَل َﻣﺎ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪ ،‬ﯾُْﺮِﺳُﻞ ُﺷْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ َأْﮐَﺒُﺮُﻫَﻤﺎ َﺗْﺴَﺘِﺪﯾُﺮ َﺣْﻮَل اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‬
‫َو َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َأْﺟَﺰاﺋِِﻪ‪َ ،‬و اَﻷْﺻـ َﻐُﺮ َﯾْﺴَﺘِﺪﯾُﺮ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ اَﻷﯾَْﻤِﻦ‪َ ،‬و َﻣﺎ َﯾﺒَْﻘﯽ ﺑَْﻌَﺪ اﻟﱡﺸْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ إَذا اﻧ َْﻔَﺼَﻞ اﻧ َْﻘَﺴَﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻗِْﺴٌﻢ َأْﻋَﻈُﻢ‬
‫ُﻣَﺮﱠﺷٌﺢ ﻟ ِﻼﻧ ِْﺤـ َﺪاِر‪َ ،‬و ﻗِْﺴٌﻢ َأْﺻـ َﻐُﺮ ُﻣَﺮﱠﺷٌﺢ ﻟ ِﻠِْﺈْﺻـ َﻌﺎِد‪َ .‬و ِإﻧﱠَﻤﺎ ُﺧﻠَِﻖ اﻟ ُْﻤَﺮﱠﺷُﺢ ﻟ ِﻼﻧ ِْﺤـ َﺪاِر َزاﺋِـﺪًا ﻓِﯽ ﻣِﻘْـَﺪاِرِه َﻋَﻠﯽ اﻵَﺧِﺮ ﻷﻧﱠُﻪ َﯾُﺆﱡم أْﻋَﻀﺎًء ِﻫَﯽ َأْﮐَﺜُﺮ‬
‫َﻋَﺪدًا َو َأْﻋَﻈُﻢ َﻣَﻘﺎِدﯾَﺮ َو ِﻫَﯽ اﻷْﻋَﻀﺎُء اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋُﮥ ُدوَن اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ .‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺬﮐﺮه‪ .‬ب‪ :‬ﻧﻮرده‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻗﻮة اﻟﺤﺮارة‪ .‬ج‪ :‬ﻗﻮة اﻟﺤﺎرة‪ .‬ب‪ :‬ﻗﻮﺗﻪ اﻟﺤﺎرة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯽ ﻣﺠﺎورة اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ‪ .‬آ‪ :‬ﻓﯽ ﮐﻞ ﻣﺎ ﯾﺠﺎوز ﻣﻦ اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯽ ﮐﻞ ﻣﺎ ﯾﺠﺎور ﻣﻦ اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪221 :‬‬
‫َﻋَﻠﯽ َﻣْﺨَﺮِج ُأوْرِﻃﯽ َأْﻏِﺸـ َﯿٌﮥ َﺛﻼَﺛـٌﮥ ُﺻـ ﻠَْﺒٌﮥ ِﻫَﯽ ﻣِْﻦ َداِﺧٍﻞ إﻟَﯽ َﺧﺎِرٍج‪َ .‬ﻓَﻠْﻮ َﮐﺎَﻧْﺖ َواِﺣـ ﺪًة َأِو اﺛ َْﻨَﺘﯿِْﻦ ﻟََﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ َﺗﺒْﻠُ ُﻎ اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟ َْﻤْﻘُﺼﻮَدُة ﻓِﯿَﻬﺎ إﻟّﺎ‬
‫ﺑ َِﺘْﻌِﻈﯿِﻢ ﻣِﻘْـَﺪاِرِه أْو ﻣِﻘْـَﺪاِرِﻫَﻤﺎ‪َ ،‬ﻓـَﮑ ﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ُﮥ َﺗﺜُْﻘـُﻞ ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َو ﻟَْﻮ َﮐﺎَﻧْﺖ َأْرﺑََﻌـ ًﮥ ﻟَـَﺼ ُﻐَﺮْت ِﺟـ ّﺪًا َو ﺑََﻄَﻠْﺖ َﻣﻨَْﻔَﻌﺘَُﻬﺎ َو ِإْن َﻋُﻈَﻤْﺖ ﻓِﯽ َﻣَﻘﺎِدﯾِﺮَﻫﺎ‬
‫ُﺿﯿﱢَﻘِﺖ اﻟ َْﻤْﺴَﻠُﮏ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن اﻟ َْﻮِرﯾِﺪﱡي َﻓَﻠُﻪ ِﻏَﺸﺎَءاِن ُﻣَﻮﻟ ﱠَﯿﺎِن ِإﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ َو إﻧﱠَﻤﺎ اﻗْﺘُِﺼَﺮ َﻋَﻠﯽ اﺛ َْﻨﯿِْﻦ إْذ ﻟَﯿَْﺲ ُﻫَﻨﺎَك ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤﺎَﺟِﮥ ِإﻟَﯽ ِإْﺣَﮑﺎِم اﻟﱢﺴْﮑِﺮ »‪َ «1‬ﻣﺎ َﻫﺎُﻫَﻨﺎ‬
‫ﺑَِﻞ اﻟ َْﺤﺎَﺟُﮥ ُﻫَﻨﺎَك إﻟَﯽ ِإﯾَﻬﺎﻧِِﻪ »‪َ «2‬أْﮐَﺜُﺮ ﻟ َِﯿْﺴُﻬَﻞ اﻧ ِْﺪَﻓﺎُع اﻟ ْﺒَُﺨﺎِر اﻟﱡﺪَﺧﺎﻧِﱢﯽ َو اﻟﱠﺪِم اﻟﱠﺼﺎﺋِِﺮ ِإﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟﱠﺼﺎِﻋِﺪ »‪«3‬‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟﱠﺼﺎِﻋُﺪ ﻣِْﻦ ُﺟْﺰَأْي ُأوْرِﻃﯽ‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ ﻗِْﺴـ َﻤﯿِْﻦ َأْﮐَﺒُﺮُﻫَﻤﺎ َﯾْﺄُﺧُﺬ ُﻣـْﺼ ِﻌﺪًا َﻧْﺤَﻮ اﻟﻠﱠﺒﱠِﮥ »‪ ،«4‬ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﻮﱠرُب إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اَﻷﯾَْﻤِﻦ َﺣﺘﱠﯽ‬
‫إَذا ﺑَﻠَﻎ اﻟﻠﱠْﺤَﻢ اﻟﱠﺮْﺧَﻮ اﻟﱡﺘﻮﺛِﱠﯽ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻨﺎَك اﻧ َْﻘَﺴَﻢ َﺛﻼَﺛُﮥ َأﻗَْﺴﺎٍم‪:‬‬
‫اﺛ َْﻨﺎِن ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﻫَﻤﺎ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧﺎِن اﻟُﻤَﺴـ ﱠﻤَﯿﺎِن ﺑ ِﺎﻟﱡﺴَﺒﺎﺗِﯿﱠﯿِْﻦ َو َﯾـْﺼ َﻌَﺪاِن ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﯾُْﺴـ َﺮًة َﻣَﻊ اﻟ ِْﻮَداَﺟﯿِْﻦ اﻟ َْﻐﺎﺋَِﺮﯾِْﻦ اﻟﻠﱠَﺬﯾِْﻦ َﻧـْﺬُﮐُﺮُﻫَﻤﺎ ﺑَْﻌُﺪ َو ﯾَُﺮاﻓَِﻘﺎﻧِِﻬَﻤﺎ »‪ «5‬ﻓِﯽ‬
‫اﻻﻧ ِْﻘَﺴﺎِم َﻋَﻠﯽ ﻣﺎ َﻧْﺬُﮐُﺮُه ﺑَْﻌُﺪ َوَأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻘﱢﺺ‪َ ،‬و ﻓِﯽ اَﻷْﺿـ ﻼِع اُﻷَوِل اﻟ ُْﺨﻠﱠِﺺ َو اﻟ َْﻔَﻘﺎَراِت اﻟﱢﺴﱢﺖ اﻟ ُْﻌَﻠﯽ »‪ «6‬ﻣَِﻦ اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ وَ‬
‫س اﻟ َْﮑﺘِِﻒ ﺛَُﻢ‬ ‫ﻓِﯽ َﻧَﻮاِﺣﯽ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة َﺣﺘﱠﯽ َﯾﺒْﻠَُﻎ َرْأ َ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﱢﺴْﮑﺮ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺴﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬إﯾﻬﺎﻧﻪ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺴﻼﺳﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬ﻣِﻦ أورﻃﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻠﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻠﺜﮥ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 140‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﯾﻮاﻓﻘﺎﻧﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺮاﻓﻘﺎﻧﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻌﻠﯿﺎ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟُﻌﻼ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪222 :‬‬
‫ﯾَُﺠﺎِوُزُه إﻟَﯽ َأْﻋَﻀﺎِء اﻟ َْﯿَﺪﯾِْﻦ‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اَﻷْﺻـ َﻐُﺮ ﻣِْﻦ ﻗِـْﺴ َﻤْﯽ ُأوْرِﻃﯽ اﻟﱠﺼﺎِﻋِﺪ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾْﺄُﺧُﺬ إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻹﺑ ِْﻂ َو َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ اﻧ ِْﻘَﺴﺎَم اﻟﺜﱠﺎﻟ ِِﺚ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘْﺴِﻢ‬
‫اَﻷْﮐَﺒِﺮ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧْﯿِﻦ اﻟﱡﺴَﺒﺎِﺗﱠﯿْﯿِﻦ‬
‫َوُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧﯿِْﻦ اﻟﱡﺴَﺒﺎﺗِﯿﱠﯿِْﻦ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ِﻋﻨَْﺪ اﻧ ْﺘَِﻬﺎﺋِِﻪ إﻟَﯽ اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ إﻟَﯽ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻗِْﺴٌﻢ ُﻣَﻘﱠﺪٌم َو ﻗِْﺴٌﻢ »‪ُ «1‬ﻣَﺆﱠﺧٌﺮ‪َ ،‬و اﻟ ُْﻤَﻘﱠﺪُم َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻗِْﺴٌﻢ‬
‫َﯾْﺴـ َﺘﺒِْﻄُﻦ َﻓَﯿْﺄُﺧـ ُﺬ إﻟَﯽ اﻟﻠﱢَﺴـ ﺎِن َو اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ اﻟ َْﺒﺎِﻃَﻨـِﮥ ﻣِْﻦ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‪َ ،‬و ﻗِْﺴٌﻢ َﯾْﺴـ َﺘْﻈِﻬُﺮ َو َﯾْﺮَﺗِﻘﯽ إﻟَﯽ َﻣﺎ َﯾﻠِﯽ ﻗُـﱠﺪاَم اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ إﻟَﯽ َﻋـَﻀ ِﻞ‬
‫اﻟﱡﺼْﺪَﻏﯿِْﻦ َو ﯾَُﺠﺎِوُزَﻫﺎ ﺑَْﻌَﺪ أْن ﯾَُﺨﻠﱢَﻒ ﻓِﯿَﻬﺎ ُﺷَﻌﺒًﺎ َﮐﺜِﯿَﺮًة إﻟَﯽ ﻗُﻠﱠِﮥ اﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬و َﺗَﺘﻼَﻗﯽ َأْﻃَﺮاُف اﻟ ْﯿُْﻤَﻨﯽ َﻣَﻊ َأْﻃَﺮاِف اﻟ ْﯿُْﺴَﺮي ﻣِﻨَْﻬﺎ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟ ُْﻤَﺆﱠﺧُﺮ َﻓَﯿَﺘَﺠﱠﺰُأ ُﺟْﺰَأﯾِْﻦ‪َ ،‬و اَﻷْﺻَﻐُﺮ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﺮَﺗِﻘﯽ َأْﮐَﺜُﺮُه إﻟَﯽ َﺧﻠُْﻒ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ُْﻤِﺤﯿَﻄِﮥ ﺑ َِﻤْﻔَﺼِﻞ اﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬و ﺑَْﻌُﻀُﻪ َﯾَﺘَﻮﱠﺟُﻪ‬
‫إﻟَﯽ َﻗﺎِﻋـ َﺪِة ُﻣَﺆﱠﺧِﺮ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َداِﺧًﻠـﺎ ﻓِﯽ َﺛْﻘٍﺐ َﻋِﻈﯿٍﻢ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟـﱠﺪْرِز اﻟـﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اَﻷْﮐَﺒُﺮ َﻓـَﯿ ْﺪُﺧُﻞ ﻗُـﱠﺪاَم َﻫـ َﺬا اﻟﺜﱠْﻘِﺐ ﻓِﯽ اﻟﺜﱠْﻘِﺐ اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ‬
‫اﻟ َْﺤَﺠِﺮﱢي إﻟَﯽ اﻟﱠﺸَﺒَﮑِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ »‪َ «2‬و َﺗﻨَْﺘِﺴُﺞ َﻋﻨُْﻪ اﻟﱠﺸَﺒَﮑُﮥ ُﻋُﺮوﻗًﺎ ﻓِﯽ ُﻋُﺮوٍق َو َﻃَﺒَﻘﺎٍت َﻋَﻠﯽ َﻃَﺒَﻘﺎٍت ﻣِْﻦ ُﻏُﺼﻮٍن َﻋَﻠﯽ ُﻏُﺼﻮٍن »‪ «3‬ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ أْن ﯾُْﻤِﮑَﻦ‬
‫َأْﺧُﺬ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺑ ِﺎﻧ ِْﻔَﺮاِدِه إﻟّﺎ ُﻣﻠَْﺘـِﺼ ﻘًﺎ ﺑ ِﺂَﺧَﺮ َﻣْﺮﺑ ُﻮﻃًﺎ ﺑ ِِﻪ َﮐﺎﻟﱠﺸَﺒَﮑِﮥ‪َ ،‬وَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻗُﱠﺪاﻣًﺎ َوَﺧﻠْﻔًﺎ َوﯾُْﻤَﻨًﮥ َوﯾُْﺴـ َﺮًة َوَﯾﻨَْﺘِﺸُﺮ ﻓِﯽ اﻟﱠﺸَﺒَﮑِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾْﺠَﺘِﻤُﻊ ﻣِﻨَْﻬﺎ‬
‫َزْوٌج َﮐَﻤﺎ َﮐﺎَن َأﱠوﻟًﺎ َو َﯾﻨَْﺜِﻘُﺐ »‪ «4‬ﻟَُﻪ اﻟ ِْﻐَﺸﺎُء َوَﯾْﺮَﺗِﻘﯽ إﻟَﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿِﻪ ﻓِﯽ »‪ «5‬اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء اﻟﱠﺮﻗِﯿِﻖ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻓِﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﺴﻢ‪ .‬ب‪ :‬واﺣﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ -:‬ﺑﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻏﺼﻮن‪ .‬ب‪ :‬ﻏﻀﻮن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﺜﻘﺐ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻨﺜﻘﺐ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﻓﯿﻪ ﻓﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻪ ﻓﯿﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪223 :‬‬
‫ِﺟْﺮِم اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ إﻟَﯽ ﺑ ُُﻄﻮﻧِِﻪ َوـِﺻ َﻔﺎِق ﺑ ُُﻄﻮﻧِِﻪ َو ﯾُﻼﻗِﯽ ﻓُﱠﻮَﻫﺎُت ُﺷَﻌﺒَِﻬﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻗْﺪ َﺻِﻌَﺪْت »‪َ «1‬ﺛﱠﻤَﮥ »‪ ،«2‬ﻓُﱠﻮَﻫﺎِت ُﺷُﻌِﺐ اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟ َْﻮِرﯾِﺪﯾﱠِﮥ اﻟﻨﱠﺎِزﻟَِﮥ َوإﻧﱠَﻤﺎ‬
‫ُأْﺻـ ِﻌَﺪْت َﻫـ ِﺬِه َوُأﻧ ِْﺰﻟَْﺖ ﺗِﻠَْﮏ ﻷﱠن ﺗِﻠَْﮏ َﺳﺎﻗَِﯿٌﮥ َﺻﺎﺑ ﱠٌﮥ ﻟ ِﻠﱠﺪِم اﻟ ﱠِﺬي َأْﺣَﺴُﻦ َأْوَﺿﺎِع َأْوِﻋَﯿِﮥ »‪ «3‬اﻟﱠﺴﺎﻗِـَﯿ ِﮥ أْن َﺗُﮑﻮَن ُﻣﻨَْﺘِﮑَﺴَﮥ اَﻷْﻃَﺮاِف‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ َﻫِﺬِه‬
‫ﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ ﺗُﻨِْﻔـُﺬ »‪ «4‬اﻟﱡﺮوَح َواﻟﱡﺮوُح ﻟَِﻄﯿـٌﻒ ُﻣَﺘَﺤﱢﺮٌك َﺻﺎِﻋـ ٌﺪ ﻻـ َﯾْﺤَﺘـﺎُج إﻟَﯽ َﺗﻨِْﮑﯿِﺲ ِوَﻋـ ﺎﺋِِﻪ َﺣـ ﺘﱠﯽ َﯾﻨَْﺼﱠﺐ‪ ،‬ﺑَـْﻞ إْن ﻓُِﻌـَﻞ َذﻟ ِـَﮏ ُأﱢدَي إﻟَﯽ إﻓَْﺮاِط‬
‫اْﺳـ ﺘِْﻔَﺮاِغ اﻟﱠﺪِم اﻟ ﱠِﺬي َﯾـْﺼ َﺤﺒُُﻪ َو إﻟَﯽ ُﻋْﺴـ ِﺮ َﺣَﺮَﮐِﮥ اﻟﱡﺮوِح ﻓِﯿِﻪ َﻷﱠن َﺣَﺮَﮐَﺘُﻪ إﻟَﯽ َﻓْﻮُق َأْﺳَﻬُﻞ‪َ .‬وﺑ َِﻤﺎ ﻓِﯽ اﻟﱡﺮوِح ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َواﻟﻠﱠَﻄﺎَﻓِﮥ ِﮐَﻔﺎَﯾٌﮥ ﻓِﯽ أْن‬
‫َﯾﻨَْﺒﱠﺚ ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َﻣﺎ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯿِْﻪ َو ﯾَُﺴـ ﱢﺨﻨُُﻪ َو ﻟ َِﻬَﺬا »‪ «5‬ﻓُِﺮَﺷِﺖ اﻟﱠﺸَﺒـَﮑ ُﮥ َﺗْﺤَﺖ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻓَﯿَﺘَﺮﱠدُد اﻟﱠﺪُم اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎﻧِﱡﯽ َواﻟﱡﺮوُح ﻓِﯿَﻬﺎ َوَﯾَﺘَﺸـ ﺒﱠُﻪ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻤَﺰاِج‬
‫اﻟﱢﺪَﻣﺎِﻏِﯽ »‪ «6‬ﺑَْﻌَﺪ اﻟﱡﻨْﻀِﺞ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﺨﻠﱠُﺺ إﻟَﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻋَﻠﯽ َﺗْﺪِرﯾٍﺞ َو اﻟﱠﺸَﺒَﮑُﮥ َﻣْﻮُﺿﻮﻋٌﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻌْﻈِﻢ َو ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟﱠﻨﺎِزِل »‪«7‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﻨﱠﺎِزُل‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾْﻤـِﻀ ﯽ َأﱠوﻟًﺎ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳـ ﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ إﻟَﯽ أْن َﯾَﺘَﺪﱠﮐَﺄ »‪َ «8‬ﻋَﻠﯽ اﻟ ِْﻔﻘَْﺮِة اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴِﮥ إْذ َوْﺿـ ُﻌَﻬﺎ ﺑ ِِﺤَﺬاِء َوْﺿِﻊ َرْأ ِ‬
‫س اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َوُﻫَﻨﺎَك‬
‫اﻟﱡﺘﻮَﺛـُﮥ َﮐﺎﻟ َْﻤْﺴـ َﻨِﺪ َواﻟﱢﺪَﻋﺎَﻣـ ِﮥ ﻟَُﻪ ﻟ َِﯿُﺤﻮَل ﺑَﯿَْﻨُﻪ َوﺑَﯿَْﻦ ِﻋَﻈـ ﺎِم اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬واﻟ َْﻤِﺮُي إَذا ﺑََﻠَﻎ َذﻟ َِﮏ اﻟَﻤْﻮِﺿَﻊ َﺗَﻨﱠﺤﯽ َﻋﻨُْﻪ ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َوﻟَْﻢ ﯾَُﺠﺎِوْزُه »‪ «9‬ﺛُﱠﻢ اْﺳَﺘَﻘﱠﻞ‬
‫ُﻣَﺘَﻌﻠﱢﻘًﺎ ﺑ َِﺄْﻏِﺸَﯿٍﮥ ِﻋﻨَْﺪ ُﻣَﻮاَﻓﺎﺗِِﻪ اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب ﻟ َِﺌﻠﱠﺎ ﯾَُﻀﺎﯾَِﻘُﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 141‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺻﻐﺮت ﺑﻤّﺮة‪ .‬آ‪ :‬ﺗﺼﻐﺮت‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﺻﻌﺪت‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﺛﻢ‪ .‬آ‪ :‬ﺛﱠﻤﮥ‪ .‬ج‪ -:‬ﺛّﻢ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬أوﻋﯿﮥ‪ .‬ب‪ :‬أوﻋﯿﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﺗﻔﯿﺪ‪ .‬ج‪ :‬ﺗﻔﯿﺪه‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻨﻔﺬ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻬﺬا‪ .‬ط‪ :‬ﺑﻬﺬه‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺪﻣﺎﻏﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺪﻣﺎغ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ +:‬ﻣﻦ أورﻃﯽ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻮّﮐﺄ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺘﺪﻟّﯽ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺠﺎوزه‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺠﺎوره‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪224 :‬‬
‫و َﻫـ َﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن اﻟﻨﱠﺎِزُل إَذا ﺑََﻠَﻎ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮَة اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴـ َﮥ اﻧ َْﺤَﺮَف َواﻧ ْـَﺤ َﺪَر إﻟَﯽ َأْﺳـ َﻔُﻞ ُﻣْﻤَﺘّﺪًا َﻋَﻠﯽ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ إﻟَﯽ أْن َﯾﺒْﻠَُﻎ َﻋْﻈَﻢ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‪َ ،‬وﻟَﱠﻤﺎ »‪ «1‬ﯾَُﺤﺎِذي‬
‫اﻟﱠﺼْﺪَر َوَﯾُﻤﱡﺮ ﺑ ِِﻪ ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ُﺷَﻌﺒًﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﺷْﻌَﺒٌﮥ َﺻِﻐﯿَﺮٌة َدﻗِﯿَﻘٌﮥ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ ِوَﻋﺎِء اﻟﱢﺮَﺋِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬و َﯾﺄﺗِﯽ أﻃﺮاﻓُُﻪ‬
‫َﻗـَﺼ َﺒَﮥ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ َوﻻ َﯾَﺰاُل ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ِﻋﻨَْﺪ ُﮐﱢﻞ ﻓِْﻘَﺮٍة َﯾُﻤﱡﺮ ﺑ َِﻬﺎ ُﺷـ ْﻌَﺒًﮥ »‪َ «2‬ﺗـِﺼ ﯿُﺮ إﻟَﯽ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻷْﺿـ ﻼِع َو اﻟﱡﻨَﺨﺎِع‪َ ،‬ﻓﺈَذا ﺗَُﺠﺎِوُز اﻟﱠﺼْﺪَر َﺗَﻔﱠﺮَع ﻣِﻨُْﻪ ـِﺷ ْﺮَﯾﺎَﻧﺎِن‬
‫َﯾْﺄﺗَِﯿﺎِن اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮَﻗﺎِن ﻓِﯿِﻪ ﯾُْﻤَﻨًﮥ َو ﯾُْﺴَﺮًة‪.‬‬
‫َو ﺑَْﻌَﺪ َذﻟ َِﮏ ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ـِﺷ ْﺮَﯾﺎﻧًﺎ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ُﺷْﻌَﺒٌﮥ »‪ «3‬ﻓِﯽ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة َواﻟ َْﮑﺒِِﺪ َواﻟﱢﻄَﺤﺎِل َوَﯾَﺘَﺨﻠﱠُﺺ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧِﮥ َوَﯾﻨْﺒُُﺖ ﺑَْﻌَﺪ َذﻟ َِﮏ ـِﺷ ْﺮَﯾﺎٌن‬
‫َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ َْﺠَﺪاِوَل اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺣْﻮَل اﻷﻣَْﻌﺎِء اﻟﱢﺪَﻗﺎِق َوﻗُﻮﻟ ُﻮٍن ﺛُﱠﻢ ﻣِْﻦ ﺑَْﻌِﺪ َذﻟ َِﮏ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ ﻣِﻨُْﻪ َﺛﻼَﺛٌﮥ َﺷـ َﺮاﯾِﯿِﻦ‪ :‬اَﻷْﺻـ َﻐُﺮ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾُﺨﱡﺺ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﮥ اﻟ ْﯿُْﺴَﺮي َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق‬
‫ﻓِﯽ ﻟ َِﻔﺎَﻓﺘَِﻬﺎ »‪َ «4‬وَﻣﺎ ﯾُِﺤﯿُﻂ ﺑ َِﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻷْﺟَﺴﺎِم َوﯾُِﻔﯿـُﺪَﻫﺎ اﻟ َْﺤَﯿﺎَة‪َ ،‬واﻵَﺧَﺮاِن َﯾـِﺼ ﯿَﺮاِن إﻟَﯽ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﺘﯿِْﻦ ﻟ َِﺘْﺠَﺘِﺬَب اﻟ ُْﮑﻠَْﯿُﮥ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﻣﺎﺋِﯿﱠَﮥ اﻟﱠﺪِم َﻓِﺈﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﮐﺜِﯿﺮًا‬
‫َﻣﺎ َﯾْﺠَﺘـِﺬﺑَﺎِن ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤـِﻌ َﺪِة َواَﻷﻣَْﻌﺎِء َدﻣًﺎ َﻏﯿِْﺮ َﻧِﻘﱟﯽ ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ ـِﺷ ْﺮَﯾﺎَﻧﺎِن َﯾﺄﺗَِﯿﺎِن اُﻷﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ‪َ ،‬ﻓﺎﻵﺗﯽ إﻟَﯽ اﻟ ْﯿُْﺴـ َﺮي ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﺴَﺘـْﺼ ِﺤُﺐ َداﺋِﻤًﺎ َﻗْﻄَﻌـ ًﮥ ﻣَِﻦ‬
‫اﻵﺗِﯽ إﻟَﯽ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿِﮥ اﻟ ْﯿُـْﺴ َﺮي ﺑَْﻞ ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َﻣﻨَْﺸُﺄ »‪َ «5‬ﻣﺎ َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ ُْﺨـْﺼ َﯿَﮥ اﻟ ْﯿُـْﺴ َﺮي ُﻫَﻮ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿِﮥ اﻟ ْﯿُْﺴَﺮي َﻓَﻘْﻂ‪َ ،‬واﻟ ﱠِﺬي َﯾﺄﺗِﯽ اﻟﯿُْﻤَﻨﯽ َﯾُﮑﻮُن َﻣﻨَْﺸُﺆُه‬
‫داﺋﻤًﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اَﻷْﻋَﻈِﻢ َوﻓِﯽ اﻟﱡﻨْﺪَرِة ُرﺑََﻤﺎ اْﺳَﺘـْﺼ َﺤَﺐ َﺷـ ﯿْﺌًﺎ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﮥ اﻟ ْﯿُْﻤَﻨﯽ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟ َْﮑﺒِﯿِﺮ َﺷَﺮاﯾِﯿُﻦ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ‬
‫َﺟَﺪاِوِل اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺣْﻮَل اﻟ ِْﻤَﻌﺎِء »‪ «6‬اﻟ ُْﻤْﺴَﺘِﻘﯿِﻢ َو ُﺷَﻌٌﺐ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ +:‬ﺣﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺷﻌﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬ﺷﻌﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻔﺎﻓﺘﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻔﺎﺗﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻨﺸﺄ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻨﺸﺄه‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬اﻟﻤﻌﯽ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻌﺎء‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪225 :‬‬
‫اﻟﱡﻨَﺨﺎِع َوَﺗْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ ﺛَُﻘِﺐ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر َوُﻋُﺮوٌق َﺗـِﺼ ﯿُﺮ إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﺎـِﺻ َﺮَﺗﯿِْﻦ‪َ ،‬وُأْﺧَﺮي َﺗﺄﺗِﯽ اُﻷﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ‪َ .‬و ﻣِْﻦ ُﺟْﻤَﻠِﮥ َﻫَﺬا َزْوٌج ـَﺻ ِﻐﯿٌﺮ َﯾﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯽ اﻟُﻘﺒُِﻞ َﻏﯿُْﺮ‬
‫اﻟ ﱠِﺬي َﻧـْﺬُﮐُﺮُه ﺑَْﻌـَﺪ َذﻟـِ َﮏ ﻓِﯽ اﻟﱢﺮـَﺟ ﺎِل َواﻟﻨﱢَﺴـ ﺎِء َوﯾَُﺨﺎﻟـِ ُﻂ اﻷـْوِرَدَة‪ ،‬ﺛُﱠﻢ إﱠن َﻫـ َﺬا اﻟﱢﺸْﺮَﯾـﺎَن اﻟ َْﮑﺒِﯿَﺮ إَذا ﺑََﻠَﻎ آِﺧَﺮ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر اﻧ َْﻘَﺴَﻢ َﻣَﻊ اﻟ َْﻮِرﯾـِﺪ اﻟ ﱠِﺬي‬
‫َﯾْﺼَﺤﺒُُﻪ َﮐَﻤﺎ َﻧْﺬُﮐُﺮُه ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ َﻋَﻠﯽ َﻫﯿَْﺌِﮥ اﻟﻠﱠﺎِم ﻓِﯽ ِﮐَﺘﺎﺑَِﮥ »‪ «1‬اﻟ ْﯿُﻮَﻧﺎﻧِﯿﱢﯿَﻦ َﻫَﮑَﺬا؟ ﻗِْﺴٌﻢ َﯾَﺘَﯿﺎَﻣُﻦ َوﻗِْﺴٌﻢ َﯾَﺘَﯿﺎَﺳُﺮ َوُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﻤَﺘِﻄﯽ َﻋْﻈَﻢ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 142‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آِﺧﺬًا إﻟَﯽ اﻟ َْﻔِﺨَﺬﯾِْﻦ‪َ ،‬و َﻗﺒَْﻞ ُﻣَﻮاَﻓﺎﺗِِﻬَﻤﺎ اﻟ َْﻔِﺨَﺬ ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ُﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ِﻋْﺮﻗًﺎ َﯾْﺄُﺧُﺬ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧِﮥ َو إﻟَﯽ اﻟﱡﺴﱠﺮِة َوَﯾﻠَْﺘِﻘَﯿﺎِن ِﻋﻨَْﺪ اﻟﱡﺴﱠﺮِة َوَﯾْﻈَﻬَﺮاِن ﻓِﯽ‬
‫اَﻷِﺟﻨﱠِﮥ ُﻇُﻬﻮرًا ﺑَﯿﱢﻨًﺎ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻤـْﺴ َﺘْﮑِﻤﻠِﯿَﻦ َﻓَﯿُﮑﻮُن َﻗْﺪ َﺟﱠﻔْﺖ »‪َ «2‬أْﻃَﺮاﻓُُﻬَﻤﺎ َو ﺑَِﻘَﯽ َأْﺻـ َﻠﺎُﻫَﻤﺎ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ﻓُُﺮوٌع َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋِﮥ‬
‫َﻋَﻠﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‪َ .‬واﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺄﺗِﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧَﮥ َﺗﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯿِﻪ َوَﺗﺄﺗِﯽ َأْﻃَﺮاﻓُُﻪ اﻟ َْﻘِﻀﯿَﺐ‪َ ،‬و ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ »‪َ «3‬ﯾﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺮِﺣَﻢ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﻨﱢَﺴﺎِء‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َزْوٌج َﺻِﻐﯿٌﺮ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﻨﱠﺎِزﻟَﺎِن إﻟَﯽ اﻟﱢﺮْﺟَﻠﯿِْﻦ َﻓﺈﻧﱠُﻬَﻤﺎ َﯾَﺘَﺸﱠﻌَﺒﺎِن ﻓِﯽ اﻟ َْﻔِﺨَﺬﯾِْﻦ‬
‫ُﺷْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ َﻋِﻈﯿَﻤَﺘﯿِْﻦ َوْﺣِﺸـ ّﯿًﺎ َو ِإﻧ ِْﺴـ ّﯿًﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱡﯽ ﻓِﯿِﻪ أﯾْﻀًﺎ َﻣﯿٌْﻞ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ َو ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ُﺷـ َﻌﺒًﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋِﮥ ُﻫَﻨﺎَك ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﺤِﺪُر َو َﯾِﻤﯿُﻞ‬
‫ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﮐﺒِﯿَﺮٌة ﺑَﯿَْﻦ اﻹﺑ َْﻬﺎِم َواﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ‪َ ،‬وَﺗْﺴَﺘﺒِْﻄُﻦ ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ َوِﻫَﯽ ﻓِﯽ َأْﮐَﺜِﺮ »‪ «4‬أْﺟَﺰاِء اﻟﱢﺮْﺟِﻞ‪َ ،‬ﺗﻨُْﻔُﺬ ُﻣْﻤَﺘﱠﺪًة َﺗْﺤَﺖ اﻟﱡﺸَﻌِﺐ اﻟ َْﻮِرﯾِﺪﯾﱠِﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﻧْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ ﺑَْﻌُﺪ‪َ .‬ﻓِﻤْﻦ َﻫِﺬِه اﻟﱠﻀَﻮاِرِب َﻣﺎ ﻟَﺎ ﯾَُﺮاﻓُِﻖ »‪ «5‬اﻷْوِرَدَة َﮐﺎﻵﺗَِﯿَﺘﯿِْﻦ »‪ «6‬ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ إﻟَﯽ اﻟﱡﺴﱠﺮِة ﻓِﯽ َأﺑ َْﺪاَن اَﻷِﺟﻨﱠِﮥ َو ُﺷَﻌُﺐ اﻟﱠﻀﺎِرِب ﻟا َْﻮِرﯾِﺪﱢي‬
‫َو اﻟﱠﻀﺎِرُب اﻟﻨﱠﺎﻓُِﺬ إﻟَﯽ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴِﮥ َواﻟﱠﺼﺎِﻋُﺪ إﻟَﯽ اﻟﻠﱠﺒﱠِﮥ َو اﻟ َْﻤﺎﺋُِﻞ إﻟَﯽ اﻹﺑ ِْﻂ َو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺣﺮوف‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺟّﻔﺖ‪ .‬ط‪ :‬ﺧﻔﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ -:‬ﺑﺎﻗﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﮐﺜﺮ‪ .‬ب‪ :‬اﮐﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﻣﺎ ﻻ ﯾﻮاﻓﻖ‪ .‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎ ﻻ ﯾﺮاﻓﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺎ ﯾﻮاﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺎﻵﺗﯿَﺘﯿِْﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺎﻵﺗﯿﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪226 :‬‬
‫اﻟﱡﺴـَﺒ ﺎﺗِﯿﱠﯿِْﻦ َﺣﯿُْﺚ َﯾَﺘَﻔﱠﺮَﻗﺎِن ﻓِﯽ اﻟﱠﺸَﺒـَﮑ ِﮥ َو »‪ «1‬اﻟ َْﻤِﺸـ ﯿَﻤِﮥ َواﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗـﺄﺗِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب َو اﻟﻨﱠﺎﻓِـُﺬ إﻟَﯽ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َﻣَﻊ ُﺷـ ْﻌَﺒٍﮥ َواﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪَة َو اﻟ َْﮑﺒِـَﺪ َو‬
‫اﻟﱢﻄَﺤﺎَل َو اﻷﻣَْﻌﺎَء َواﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨَْﺤِﺪُر ﻣِْﻦ َﻣَﺮاﱢق اﻟ َْﺒْﻄِﻦ َو اﻟ ُْﻌُﺮوُق اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋِﮥ َﻋَﻠﯽ »‪َ «2‬ﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‬
‫َوْﺣَﺪُه‪َ .‬وإَذا َراَﻓَﻖ »‪ «3‬اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن »‪ «4‬اﻟ َْﻮِرﯾَﺪ َﻋَﻠﯽ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ اﻣَْﺘَﻄﯽ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎُن اﻟ َْﻮِرﯾَﺪ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأَﺧﱡﺴُﻬَﻤﺎ َﺣﺎﻣًِﻠﺎ ﻟ َِﻸْﺷَﺮِف‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟﱠﻈﺎِﻫَﺮِة َﻓﺈﱠن اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَن َﯾُﻐﻮُر َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻮِرﯾـِﺪ ﻟ َِﯿُﮑﻮَن َأْﺳَﺘَﺮ َو َأَﮐﱠﻦ ﻟَُﻪ َوَﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﻮِرﯾُﺪ ﻟَُﻪ َﮐﺎﻟ ُْﺠﻨﱠِﮥ َوإﻧﱠَﻤﺎ ُأْﺻـ ِﺤَﺒِﺖ »‪ «5‬اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿُﻦ‬
‫اﻷْوِرَدَة ﻟ َِﺸـ ﯿَْﺌﯿِْﻦ‪َ :‬أَﺣـ ُﺪُﻫَﻤﺎ ﻟ َِﺘْﺮَﺗﺒَِﻂ اﻷْوِرَدُة ﺑ ِﺎَﻷْﻏـِﺸ َﯿِﮥ اﻟ ُْﻤَﺠﻠﱢَﻠـِﮥ ﻟ ِﻠﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ‪َ ،‬و ﺗُْﺴـ َﺘَﻘﯽ ﻣِﱠﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻬَﻤﺎ »‪ «6‬ﻣَِﻦ اَﻷْﻋـَﻀ ﺎِء‪َ ،‬و اﻵَﺧُﺮ ﻟ َِﯿْﺴـ َﺘِﻘَﯽ »‪ُ «7‬ﮐﱡﻞ‬
‫َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ﻣَِﻦ اﻵَﺧِﺮ َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ »‪«8‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آ‪ -:‬و‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬اﻟﻌﻀﻞ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﮥ ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬واﻓﻖ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬راﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ +:‬اﻟﻌﻀﻞ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﮥ ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ب‪ :‬اﺻﺤﺒﺖ‪ .‬ب‪ :‬اﺳﺘﺼﺤﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ :‬وﺗﺴﺘﻘﯽ ﻣﻤﺎ ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﻓﯿﺴﺘﺴﻘﯽ ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ ﻣﻤﺎ ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﯿﺴﺘﺮ ﻓﯿﻤﺎ ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﯿﺴﻘﯽ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﺴﺘﻘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ط‪ +:‬ﺗﻢ اﻟﻘﻮل ﻓﯽ اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪227 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 143‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اْﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ اْﻟَﺨﺎِﻣَﺴُﮥ ِﻓﯽ اﻷْوِرَدِة َو ِﻫَﯽ َﺧْﻤَﺴُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ِﻓﯽ ِﺻَﻔِﮥ اﻷْوِرَدِة‬

‫أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻌُﺮوُق اﻟﱠﺴﺎِﮐَﻨُﮥ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َﻣﻨْﺒَِﺖ َﺟِﻤﯿِﻌَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َو أﱠوُل َﻣﺎ َﯾﻨْﺒُُﺖ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ ِﻋْﺮَﻗﺎِن‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ ُْﻤَﻘﱠﻌِﺮ‪َ ،‬و َأْﮐَﺜُﺮ َﻣﻨَْﻔَﻌﺘِِﻪ ﻓِﯽ َﺟْﺬِب‬
‫اﻟ ِْﻐَﺬاِء إﻟَﯽ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َو ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﺒﺎَب‪َ ،‬واﻵَﺧُﺮ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ ُْﻤَﺤﱠﺪِب َو َﻣﻨَْﻔَﻌﺘُُﻪ ِإﯾَﺼﺎُل اﻟ ِْﻐَﺬاِء ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ إﻟَﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َو ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اَﻷْﺟَﻮَف‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اْﻟَﻮِرﯾِﺪ اْﻟُﻤَﺴﱠﻤﯽ ِﺑﺎْﻟَﺒﺎِب »‪«1‬‬
‫َوﻟ َْﻨﺒَْﺪأْ ﺑ َِﺘْﺸـ ِﺮﯾِﺢ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟ ُْﻤَﺴﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﺒﺎِب َﻓَﻨُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن اﻟ َْﺒﺎَب َأﱠوﻟًﺎ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ »‪َ «2‬ﻃَﺮﻓُُﻪ اﻟَﻐﺎﺋُِﺮ ﻓِﯽ َﺗْﺠِﻮﯾِﻒ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َﺧْﻤَﺴَﮥ َأﻗَْﺴﺎٍم َوَﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ َﺣﺘﱠﯽ َﯾﺄﺗَِﯽ‬
‫َأْﻃَﺮاَف اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ اﻟ ُْﻤَﺤﱠﺪﺑََﮥ‪َ ،‬وَﯾْﺬَﻫُﺐ ﻣِﻨَْﻬﺎ َوِرﯾٌﺪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺮاَرِة‪َ .‬وَﻫِﺬِه اﻟﱡﺸَﻌُﺐ ِﻫَﯽ ﻣِﺜُْﻞ ُأُﺻﻮِل اﻟﱠﺸَﺠَﺮِة اﻟﻨﱠﺎﺑ َِﺘِﮥ َﺗْﺄُﺧُﺬ إﻟَﯽ َﻏْﻮِر َﻣﻨْﺒِﺘَِﻬﺎ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﻄَﺮُف‬
‫اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻠِﯽ َﺗﻘِْﻌﯿَﺮُه َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﮐَﻤﺎ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َأﻗَْﺴﺎﻣًﺎ ﺛََﻤﺎﻧَِﯿًﮥ‪ :‬ﻗِْﺴَﻤﺎِن ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺻِﻐﯿَﺮاِن َو ِﺳﺘﱠٌﮥ ِﻫَﯽ َأْﻋَﻈُﻢ‪.‬‬
‫َﻓَﺄَﺣُﺪ اﻟ ِْﻘـْﺴ َﻤﯿِْﻦ اﻟﱠﺼِﻐﯿَﺮﯾِْﻦ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﻨْﻔِﺲ اﻟ ِْﻤَﻌﯽ اﻟ ُْﻤـَﺴ ﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎﻻﺛ َْﻨﯽ »‪َ «3‬ﻋَﺸـ ِﺮﱢي ﻟ َِﯿْﺠِﺬَب ﻣِﻨُْﻪ اﻟ ِْﻐَﺬاَء َو َﻗْﺪ َﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ﻣِﻨُْﻪ ُﺷَﻌٌﺐ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠْﺮِم‬
‫»‪ «4‬اﻟُﻤَﺴﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎﻧ ِْﻘَﺮاٍس‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺴّﻤﯽ ﺑﺎﻟﺒﺎب‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺴّﻤﯽ اﻟﺒﺎب‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أوﻟًﺎ ﯾﻨﻘﺴﻢ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻨﻘﺴﻢ أوﻟًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺎﻻﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮي‪ .‬ب‪ :‬اﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮي‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺠﺮم‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺠﺴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪228 :‬‬
‫َواﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ :‬ﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َأَﺳﺎﻓِِﻞ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة َوِﻋﻨَْﺪ اﻟ َْﺒﱠﻮاِب اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َﻓُﻢ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة اﻟﱠﺴﺎﻓُِﻞ ﻟ َِﯿْﺄُﺧَﺬ اﻟ ِْﻐَﺬاَء‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟﱢﺴﺘﱠُﮥ اﻟ َْﺒﺎﻗَِﯿُﮥ َﻓَﻮاِﺣَﺪٌة ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺗِﺼﯿُﺮ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻟ َْﻤْﺴَﻄِﺢ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة ﻟ َِﺘْﻐُﺬَو َﻇﺎِﻫَﺮَﻫﺎ‪ ،‬إْذ ﺑَﺎِﻃُﻦ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة ﯾَُﻠﺎﻗِﯽ اﻟ ِْﻐَﺬاَء اَﻷﱠوَل اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯿِﻪ َﻓَﯿْﻐَﺘِﺬي‬
‫ﻣِﻨُْﻪ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻤﻼَﻗـﺎِة‪َ .‬و اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾـﺄﺗِﯽ َﻧﺎِﺣـَﯿ َﮥ اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎِل ﻟ َِﯿْﻐـُﺬَو اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎَل َو َﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ﻣِﻨُْﻪ َﻗﺒَْﻞ ُوُﺻﻮﻟ ِِﻪ إﻟَﯽ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل ُﺷـ َﻌٌﺐ َﺗْﻐـُﺬو اﻟ ِْﺠْﺮَم اﻟ ُْﻤـَﺴ ﱠﻤﯽ‬
‫ﺑ ِـﺎﻧ ِْﻘَﺮاٍس ﻣِْﻦ َأْﺻـ َﻔﯽ َﻣـ ﺎ َﯾﻨُْﻔـُﺬ ﻓِﯿِﻪ إﻟَﯽ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل ﺛُﱠﻢ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱢﻄَﺤﺎِل وَ َﻣَﻊ اﺗﱢَﺼﺎﻟ ِِﻪ ﺑ ِِﻪ َﺗْﺮِﺟُﻊ ﻣِﻨُْﻪ ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﺻﺎﻟ ِـَﺤ ٌﮥ َﺗﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اَﻷﯾَْﺴـ ِﺮ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة ﻟ َِﺘْﻐـُﺬَوُه‪َ .‬و إَذا َﻧَﻔَﺬ اﻟﻨﱠﺎﻓُِﺬ ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل َو َﺗَﻮﱠﺳَﻄُﻪ ـَﺻ ِﻌَﺪ ﻣِﻨُْﻪ ُﺟْﺰٌء َو َﻧَﺰَل ُﺟْﺰٌء ﻓﺎﻟﱠﺼﺎِﻋﺪ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻣِﻨُْﻪ ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ ﻓِﯽ اﻟﻨﱢْﺼِﻒ اﻟ َْﻔْﻮَﻗﺎﻧِﱢﯽ ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﱢﻄـَﺤ ﺎِل ﻟ َِﯿْﻐـُﺬَوُه َواﻟ ُْﺠْﺰُء اﻵـَﺧُﺮ َﯾﺒُْﺮُز َﺣﺘﱠﯽ ﯾَُﻮاﻓَِﯽ ُﺣْﺪﺑَـَﮥ اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﺠﱠﺰُأ ُﺟْﺰَأﯾِْﻦ‪ُ :‬ﺟْﺰٌء َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ َﻇـ ﺎِﻫِﺮ َﯾَﺴﺎِر اﻟ َْﻤِﻌـَﺪِة ﻟ َِﯿْﻐـُﺬَوُه‪َ ،‬وُﺟْﺰٌء‬
‫َﯾُﻐﻮُص إﻟَﯽ َﻓِﻢ اﻟ َْﻤـِﻌ َﺪِة ﻟ َِﺘـْﺪَﻓَﻊ إﻟَﯿِْﻪ اﻟَﻔـْﻀ َﻞ اﻟ َْﻌِﻔَﺺ اﻟ ْـَﺤ ﺎﻣَِﺾ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴْﻮَداِء ﻟ َِﯿْﺨُﺮَج ﻓِﯽ »‪ «1‬اﻟُﻔُﻀﻮِل َو ﯾَُﺪْﻏـِﺪَغ َﻓَﻢ اﻟ َْﻤـِﻌ َﺪِة اﻟﱠﺪْﻏَﺪَﻏَﮥ اﻟ ُْﻤَﻨﺒﱢَﻬَﮥ‬
‫ﻟ ِﻠﱠﺸْﻬَﻮِة‪َ .‬و َﻗْﺪ َذَﮐْﺮَﻧﺎَﻫﺎ َﻗﺒُْﻞ‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟﻨﱠﺎِزُل ﻣِﻨُْﻪ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾَﺘَﺠﱠﺰُأ أﯾْﻀًﺎ ُﺟْﺰَأﯾِْﻦ‪ُ :‬ﺟْﺰٌء ﻣِﻨُْﻪ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ ﻓِﯽ اﻟﻨﱢْﺼِﻒ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ ﻣَِﻦ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل ﻟ َِﯿْﻐُﺬَوُه »‪َ «2‬وَﯾﺒُْﺮُز اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ إﻟَﯽ‬
‫اﻟـﺜﱠْﺮِب َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿـِﻪ ﻟ َِﯿْﻐـُﺬَوُه‪َ ،‬واﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟﺜﱠﺎﻟ ِـُﺚ ﻣِـَﻦ اﻟﱢﺴﺘﱠِﮥ اﻷُـَوِل َﯾْﺄُﺧـ ُﺬ إﻟَﯽ اﻟ ْـَﺠ ﺎﻧِِﺐ اﻷﯾْـَﺴـ ِﺮ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َﺟـ َﺪاِوِل اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟ ﱠﺘِﯽ ـَﺣ ْﻮَل اﻟ ِْﻤَﻌﯽ‬
‫اﻟ ُْﻤْﺴَﺘِﻘﯿِﻢ ﻟ َِﯿْﻤَﺘﱠﺺ َﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟﺜُْﻔِﻞ ﻣِْﻦ َﺣﺎِﺻِﻞ اﻟ ِْﻐَﺬاِء‪َ ،‬واﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ َﻋّﻦ اﻟﱢﺴﺘﱠِﮥ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق َﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ َﻓَﺒْﻌُﻀُﻪ َﯾَﺘَﻮﱠزُع ﻓِﯽ َﻇﺎِﻫِﺮ َﯾِﻤﯿِﻦ ُﺣْﺪﺑَِﮥ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة ُﻣَﻘﺎﺑ ًِﻠﺎ‬
‫ﻟ ِﻠُْﺠْﺰِء اﻟ َْﻮاِرِد َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﯿَﺴﺎِر ﻣِﻨُْﻪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ اﻟﱢﻄَﺤﺎِل َو ﺑَْﻌُﻀَﻬﺎ َﯾَﺘَﻮﱠﺟُﻪ إﻟَﯽ َﯾِﻤﯿِﻦ اﻟﺜﱠْﺮِب َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿِﻪ ُﻣَﻘﺎﺑ ًِﻠﺎ ﻟ ِﻠُْﺠْﺰِء اﻟ َْﻮاِرِد َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ ِﺟَﻬِﮥ اﻟ َْﯿَﺴﺎِر ﻣِْﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ -:‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﻐﺬوه‪ .‬ب‪ :‬ﻟﯿﻐﺬو‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 144‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪229 :‬‬
‫ُﺷَﻌِﺐ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟﱢﻄَﺤﺎِل »‪َ .«1‬وَأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺨﺎﻣُِﺲ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺴﺘﱠِﮥ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﺠَﺪاِوِل اﻟ ﱠﺘِﯽ »‪َ «2‬ﺣْﻮَل ﻣَِﻌﯽ ﻗُﻮﻟ ُﻮٍن ﻟ َِﯿْﺄُﺧَﺬ اﻟ ِْﻐَﺬاَء‪َ .‬و اﻟﱠﺴﺎِدُس َﮐَﺬﻟ َِﮏ َأْﮐَﺜُﺮُه‬
‫َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق َﺣْﻮَل ﻟا ﱠﺼﺎﺋِِﻢ َو ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ َﺣْﻮَل اﻟﻠﱠَﻔﺎﺋِِﻒ اﻟﱠﺪﻗِﯿَﻘِﮥ اﻟ ُْﻤﺘﱠِﺼَﻠِﮥ ﺑ ِﺎَﻷْﻋَﻮِر َﻓَﯿْﺠِﺬُب اﻟ ِْﻐَﺬاَء َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ َذﻟ َِﮏ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اَﻷْﺟَﻮِف َو َﻣﺎ َﯾْﺼَﻌُﺪ ِﻣْﻨُﻪ »‪«3‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اَﻷْﺟَﻮُف‪َ ،‬ﻓﺈﱠن َأْﺻـ َﻠُﻪ َأﱠوﻟًﺎ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َﻧﻔِْﺴِﻪ إﻟَﯽ أْﺟَﺰاٍء‪َ ،‬ﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ ﻟ َِﯿْﺠِﺬَب اﻟ ِْﻐَﺬاَء ﻣِْﻦ ُﺷَﻌِﺐ اﻟَﺒﺎِب اﻟ ُْﻤﻨَْﺸِﻌَﺒِﮥ »‪ «4‬أﯾْﻀًﺎ َﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ‪ ،‬أﱠﻣﺎ‬
‫ُﺷَﻌُﺐ اﻷَـْﺟَﻮِف َﻓـَﻮاِرَدٌة ﻣِْﻦ ُﺣْﺪﺑَـِﮥ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ إﻟَﯽ َﺟْﻮﻓِِﻪ‪َ ،‬وأﱠﻣﺎ ُﺷـ َﻌُﺐ اﻟ ْـَﺒ ﺎِب َﻓَﻮاِرَدٌة ﻣِْﻦ َﺗْﻘِﻌﯿِﺮ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ إﻟَﯽ َﺟْﻮﻓِِﻪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾْﻄﻠُُﻊ َﺳـ ﺎﻗُُﻪ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ ُْﺤـ ْﺪﺑَِﮥ‬
‫َﻓَﯿﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻗِْﺴٌﻢ َﺻﺎِﻋٌﺪ‪َ ،‬و ﻗِْﺴٌﻢ َﻫﺎﺑ ٌِﻂ‪.‬‬
‫َﻓﺄﱠﻣﺎ اﻟﱠﺼﺎِﻋـ ُﺪ ﻣِﻨُْﻪ َﻓَﯿْﺨِﺮُق اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب َو َﯾﻨُْﻔـُﺬ ﻓِﯿِﻪ َو ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺤَﺠﺎِب ِﻋْﺮَﻗﯿِْﻦ َﯾَﺘَﻔﱠﺮَﻗﺎِن ﻓِﯿِﻪ َوﯾُْﺆﺗَِﯿﺎﻧِِﻪ اﻟ ِْﻐـَﺬاَء‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﯾَُﺤﺎِذي ِﻏَﻠﺎَف اﻟ َْﻘﻠِْﺐ َﻓﯿُْﺮِﺳـ ُﻞ‬
‫إﻟَﯿِْﻪ ُﺷَﻌﺒًﺎ َﮐﺜِﯿَﺮًة »‪َ «5‬ﺗَﺘَﻔﱠﺮُع َﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ َو َﺗْﻐُﺬوُه‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻗِْﺴٌﻢ ﻣِﻨُْﻪ َﻋِﻈﯿٌﻢ َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻘﻠَْﺐ َﻓَﯿﻨُْﻔُﺬ ﻓِﯿِﻪ ِﻋﻨَْﺪ ُأُذِن اﻟ َْﻘﻠِْﺐ اَﻷﯾَْﻤِﻦ‪َ ،‬و َﻫَﺬا اﻟ ِْﻌْﺮُق‬
‫َأْﻋَﻈُﻢ ُﻋُﺮوِق اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪َ .‬و إﻧﱠَﻤﺎ َﮐﺎَن َﻫـ َﺬا اﻟِﻌْﺮُق َأْﻋَﻈَﻢ ﻣِْﻦ َﺳﺎﺋِِﺮ اﻟ ُْﻌُﺮوِق ﻷﱠن َﺳﺎﺋَِﺮ اﻟ ُْﻌُﺮوِق ِﻫَﯽ ﻻْﺳـ ﺘِﻨَْﺸﺎِق اﻟﻨﱠِﺴـ ﯿِﻢ‪َ .‬و َﻫـ َﺬا ُﻫَﻮ ﻟ ِﻠِْﻐـَﺬاِء َو اﻟ ِْﻐـَﺬاُء‬
‫َأْﻏَﻠُﻆ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠـِﺴ ﯿِﻢ َﻓَﯿْﺤَﺘﺎُج أْن َﯾُﮑﻮَن َﻣﻨَْﻔُﺬُه َأْوَﺳَﻊ‪َ ،‬و ِوَﻋﺎُؤُه َأْﻋَﻈَﻢ‪َ ،‬و َﻫَﺬا َﮐَﻤﺎ َﯾْﺪُﺧُﻞ اﻟ َْﻘﻠَْﺐ َﯾَﺘَﺨﻠﱠُﻖ »‪ «6‬ﻟَُﻪ َأْﻏِﺸَﯿٌﮥ َﺛﻼَﺛٌﮥ َﻣْﺴَﻔُﻘَﻬﺎ »‪ «8» «7‬ﻣِْﻦ‬
‫َﺧﺎِرٍج إﻟَﯽ َداِﺧٍﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻄﺤﺎل‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻄﺤﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺎ ﯾﺼﻌﺪ ﻣﻨﻪ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﺠﺰء اﻟﺼﺎﻋﺪ ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻨﺸﻌﺒﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺘﺸﻌﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺜﯿﺮة‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺒﯿﺮة‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﺨﻠﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺘﺨﻠﻒ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺴﻔﻘﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺴﻘﻔﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ب‪ +:‬ﻣﻦ داﺧﻞ إﻟﯽ ﺧﺎرج و‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪230 :‬‬
‫ﻟ َِﯿْﺠَﺘِﺬَب »‪ «1‬اﻟ َْﻘﻠُْﺐ ِﻋﻨَْﺪ َﺗَﻤﱡﺪِدِه ﻣِﻨَْﻬﺎ اﻟ ِْﻐَﺬاَء‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻻ َﯾُﻌﻮُد ِﻋﻨَْﺪ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط َو َأْﻏِﺸـ َﯿﺘُُﻪ َأْﺻـ َﻠُﺐ اَﻷْﻏِﺸَﯿِﮥ‪َ .‬وَﻫَﺬا اﻟ َْﻮِرﯾُﺪ ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ِﻋﻨَْﺪ ُﻣَﺤﺎَذاِة اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‬
‫ُﻋُﺮوﻗًﺎ َﺛﻼَﺛًﮥ ِﻋْﺮٌق »‪«2‬‬
‫َﺗِﺼﯿُﺮ ﻣِﻨُْﻪ إﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ َﻧﺎﺑ ِﺘًﺎ »‪ِ «3‬ﻋﻨَْﺪ َﻣﻨْﺒِِﺖ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ ﺑ ُِﻘْﺮِب اﻷﯾَْﺴِﺮ ُﻣﻨَْﻌِﻄﻔًﺎ ﻓِﯽ‬
‫اﻟﺘﱠْﺠِﻮﯾِﻒ اَﻷﯾَْﻤِﻦ إﻟَﯽ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪َ .‬و َﻗْﺪ ُﺧﻠَِﻖ َذا ِﻏَﺸﺎَءﯾِْﻦ َﮐﺎﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧﺎِت‪َ .‬ﻓﻠَِﻬَﺬا ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اﻟ َْﻮِرﯾَﺪ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎﻧِﱠﯽ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌـ ُﮥ اُﻷوﻟَﯽ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ أْن َﯾُﮑﻮَن َﻣﺎ َﯾْﺮَﺷُﺢ ﻣِﻨُْﻪ َدﻣًﺎ ﻓِﯽ َﻏﺎَﯾِﮥ اﻟﱢﺮﻗﱠِﮥ ُﻣَﺸﺎِﮐًﻠﺎ ﻟ َِﺠْﻮَﻫِﺮ اﻟﱢﺮَﺋِﮥ‪ ،‬إْذ َﻫَﺬا اﻟﱠﺪُم َﻗِﺮﯾُﺐ اﻟ َْﻌْﻬِﺪ ﺑ ِﺎﻟ َْﻘﻠِْﺐ ﻟَْﻢ ﯾُﻨَْﻀْﺞ ﻓِﯿِﻪ‬
‫ﻧُْﻀَﺞ اﻟ ُْﻤﻨَْﺼﱢﺐ ﻓِﯽ اﻟﱢﺸْﺮَﯾﺎِن اﻟ َْﻮِرﯾِﺪﱢي‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻤﻨَْﻔَﻌُﮥ اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ أْن ﯾُﻨَْﻀَﺞ ﻓِﯿِﻪ اﻟﱠﺪُم َﻓْﻀَﻞ ﻧُْﻀٍﺞ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه اَﻷﻗْـَﺴ ﺎِم اﻟﺜﱠﻼَﺛـِﮥ َﻓَﯿـْﺴ َﺘِﺪﯾُﺮ َﺣْﻮَل اﻟ َْﻘﻠِْﺐ ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﺒﱡﺚ ﻓِﯽ َداِﺧﻠِِﻪ ﻟ َِﯿْﻐـُﺬَوُه وَ َذﻟ ِـَﮏ ِﻋﻨْـَﺪَﻣﺎ َﯾَﮑﺎُد اﻟ َْﻮِرﯾـُﺪ اَﻷْﺟَﻮُف َأْن‬
‫َﯾُﻐﻮَص ﻓِﯽ اُﻷُذِن اَﻷﯾَْﻤِﻦ َداِﺧًﻠﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾِﻤﯿُﻞ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱠﺎِس َﺧﺎﱠﺻًﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﺠﺎﻧِِﺐ اﻷﯾْـَﺴ ِﺮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨُْﺤﻮ َﻧْﺤَﻮ اﻟ ِْﻔْﻘَﺮِة اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴِﮥ ﻣِْﻦ َﻓَﻘﺎِر اﻟﱠﺼْﺪِر وَ َﯾَﺘَﻮﱠﮐُﺄ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 145‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻓِﯽ اﻷْﺿـ ﻼِع اﻟﺜﱠَﻤﺎﻧِـَﯿ ِﮥ اﻟﱡﺴﻔَْﻠﯽ َو َﻣﺎ َﯾﻠِﯿَﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ َو َﺳﺎﺋِِﺮ اﻷْﺟَﺮاِم‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟﻨﱠﺎﻓِـُﺬ ﻣَِﻦ اَﻷْﺟَﻮِف ﺑَْﻌـَﺪ اَﻷْﺟَﺰاِء اﻟﺜﱠﻼﺛَـِﮥ إَذا َﺟﺎَوَز َﻧﺎِﺣَﯿَﮥ اﻟ َْﻘﻠِْﺐ‬
‫ُﺻُﻌﻮدًا َﺗَﻔﱠﺮَق ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ َأَﻋﺎﻟ ِﯽ اَﻷْﻏـِﺸ َﯿِﮥ اﻟ ُْﻤَﻨﱢﺼَﻔِﮥ ﻟ ِﻠﱠﺼْﺪِر َو َأَﻋﺎﻟ ِﯽ اﻟ ِْﻐَﻠﺎِف َو ﻓِﯽ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ اﻟﱠﺮْﺧِﻮ اﻟُﻤَﺴﱠﻤﯽ ﺑ ِﺘُﻮَﺛٍﮥ ُﺷَﻌٌﺐ َﺷْﻌِﺮﯾﱠٌﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ِﻋﻨَْﺪ اﻟ ُْﻘْﺮِب ﻣَِﻦ‬
‫اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة َﯾَﺘَﺸﱠﻌُﺐ ﻣِﻨُْﻪ ُﺷْﻌَﺒَﺘﺎِن َﯾَﺘَﻮﱠﺟَﻬﺎِن إﻟَﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة ُﻣَﺘَﻮﱢرﺑََﺘﯿِْﻦ »‪ُ «4‬ﮐﻠﱠَﻤﺎ َأﻣَْﻌَﻨَﺘﺎ َﺗَﺒﺎَﻋَﺪَﺗﺎ‪َ ،‬ﻓَﺘِﺼﯿُﺮ ُﮐﱡﻞ ُﺷْﻌَﺒٍﮥ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪ُ «5‬ﺷْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ َواِﺣَﺪٌة ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ‬
‫ﻣِْﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﯿﺠﺘﺬب‪ .‬ط‪ :‬ﻟﯿﺠﺬب‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ -:‬ﻋﺮق‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﺎﺑﺘًﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﺎﺗﺌًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻮّرﺑﺘﯿﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ب‪ :‬ﻣﺘﻮّرﺑﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪231 :‬‬
‫ُﮐﱢﻞ َﺟﺎﻧٍِﺐ َﺗﻨْـَﺤ ِﺪُر َﻋَﻠﯽ َﻃَﺮِف اﻟ َْﻘﱢﺺ ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﯾُْﺴـ َﺮًة َﺣﺘﱠﯽ َﺗﻨَْﺘِﻬَﯽ إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮِي »‪ ،«1‬وﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ﻓِﯽ َﻣَﻤﱢﺮَﻫـ ﺎ ُﺷـ َﻌﺒًﺎ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ‬
‫اﻷْﺿﻼِع‪َ ،‬وﺗَُﻠﺎﻗِﯽ َأﻓَْﻮاُﻫَﻬﺎ َأﻓَْﻮاَه اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟ ُْﻤﻨَْﺒﺜﱠِﮥ ﻓِﯿَﻬﺎ وَﯾﺒُْﺮُز ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻃﺎﺋﻔﮥ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﺨﺎِرَﺟِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺼْﺪِر‪َ ،‬ﻓﺈَذا َواَﻓِﺖ »‪ «2‬اﻟ َْﺨﻨَْﺠِﺮَي »‪ «3‬ﺑََﺮَزْت‬
‫َﻃﺎﺋَِﻔـ ٌﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ »‪ «4‬اﻟ ُْﻤَﺘَﺮاِﮐَﻤـ ِﮥ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ِﮥ ﻟ ِﻠَْﮑﺘِِﻒ َو َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿَﻬﺎ‪َ ،‬و َﻃﺎﺋَِﻔٌﮥ َﺗﻨِْﺰُل َﺗْﺤَﺖ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ُْﻤْﺴـ َﺘِﻘﯿِﻢ َو َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿَﻬﺎ ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﺷـ َﻌٌﺐ َو‬
‫َأَواِﺧُﺮَﻫﺎ َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎَﻷْﺟَﺰاِء اﻟﱠﺼﺎِﻋَﺪِة ﻣَِﻦ اﻟ َْﻮِرﯾِﺪ اﻟ َْﻌُﺠِﺰﱢي اﻟ ﱠِﺬي َﺳَﻨْﺬُﮐُﺮُه‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺒﺎﻗِﯽ ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َوُﻫَﻮ َزْوٌج َﻓﺈﱠن ُﮐﱠﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِْﻦ َﻓْﺮَدﯾِْﻪ‬
‫ﯾَُﺨﻠﱢُﻒ َﺧْﻤَﺲ ُﺷـ َﻌٍﺐ‪ُ :‬ﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر َو َﺗْﻐُﺬو اﻷْﺿﻼَع اَﻷْرﺑََﻌَﮥ اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ‪َ ،‬وُﺷْﻌَﺒٌﮥ َﺗْﻐُﺬو َﻣْﻮِﺿَﻊ اﻟ َْﮑﺘَِﻔﯿِْﻦ‪َ ،‬وُﺷْﻌَﺒٌﮥ َﺗْﺄُﺧُﺬ َﻧْﺤَﻮ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ »‪«5‬‬
‫اﻟ َْﻐﺎﺋَِﺮِة ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ ﻟ َِﺘْﻐـُﺬَوَﻫﺎ‪َ ،‬وُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﺗﻨُْﻔُﺬ ﻓِﯽ ﺛَُﻘِﺐ اﻟِﻔْﻘَﺮاِت اﻟﱢﺴﱢﺖ اﻟ ُْﻌﻠَْﯿﺎ ﻓِﯽ اﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ َوﺗَُﺠﺎِوُزَﻫﺎ إﻟَﯽ اﻟﱠﺮأِْس‪َ ،‬وُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ َﻋِﻈﯿَﻤٌﮥ ِﻫَﯽ َأْﻋَﻈُﻤَﻬﺎ َﺗـِﺼ ﯿُﺮ‬
‫إﻟَﯽ اﻹﺑ ْـِﻂ ﻣِْﻦ ُﮐـ ﱢﻞ َﺟﺎﻧٍِﺐ وَﺗَﺘَﻔﱠﺮُع ﻓُُﺮوﻋًﺎ َأْرﺑََﻌـ ًﮥ‪َ :‬أﱠوﻟ َُﻬﺎ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻘﱢﺺ‪َ ،‬وِﻫَﯽ ﻣَِﻦ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺤﱢﺮُك َﻣْﻔَﺼَﻞ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬وَﺛﺎﻧِﯿَﻬﺎ‬
‫ﻓِﯽ اﻟﻠﱠْﺤِﻢ اﻟﱠﺮْﺧِﻮ َواﻟﱢﺼَﻔﺎَﻗـﺎِت اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اِﻹﺑ ْـِﻂ‪َ ،‬وَﺛﺎﻟ ِﺜَُﻬـ ﺎ َﯾْﻬﺒِـُﻂ َﻣﺎّرًا َﻋَﻠﯽ َﺟﺎﻧِِﺐ اﻟﱠﺼْﺪِر إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺮاﱢق‪َ ،‬و َراﺑ ُِﻌَﻬﺎ َأْﻋَﻈُﻤَﻬﺎ َو َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َﺛﻼَﺛـَﮥ أْﺟَﺰاٍء‪:‬‬
‫ُﺟْﺰٌء َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ َﺗْﻘِﻌﯿِﺮ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‪َ ،‬وُﺟْﺰٌء ﻓِﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ َﻠِﮥ اﻟ َْﮑﺒِﯿَﺮِة اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اِﻹﺑ ِْﻂ‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َأْﻋَﻈُﻤَﻬﺎ َﯾُﻤﱡﺮ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻌُﻀِﺪ إﻟَﯽ اﻟ َْﯿِﺪ َو ُﻫَﻮ‬
‫اﻟُﻤـَﺴ ﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎِﻹﺑ ِْﻄﱢﯽ‪َ ،‬واﻟ ﱠِﺬي َﯾﺒَْﻘﯽ ﻣَِﻦ اﻻﻧ ِْﺸـ َﻌﺎِب اَﻷﱠوِل اﻟ ﱠِﺬي اﻧ َْﺸـ َﻌَﺐ َأـَﺣ ُﺪ َﻓْﺮَﻋﯿِْﻪ َﻫِﺬِه اَﻷﻗَْﺴﺎَم اﻟَﮑﺜِﯿَﺮَة »‪َ «6‬ﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾـْﺼ َﻌُﺪ َﻧْﺤَﻮ اﻟ ُْﻌﻨُِﻖ‪َ ،‬وَﻗﺒَْﻞ أنْ‬
‫ﯾُْﻤِﻌَﻦ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‪ :‬اﻟ ِْﻮَداُج اﻟﱠﻈﺎِﻫُﺮ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ اﻟ ِْﻮَداُج اﻟ َْﻐﺎﺋُِﺮ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺨﻨﺠﺮي‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺤﻨﺠﺮي‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬واﻓﺖ‪ .‬ط‪ :‬واﻓﺘﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﺨﻨﺠﺮي‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺤﻨﺠﺮي‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬اﻟﻌﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﻀﻞ‪ .‬ط‪ :‬اﻟﻌﻀﻠﮥ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﻗﺴﺎم اﻟﮑﺜﯿﺮة‪ .‬ط‪ :‬اﻻﻗﺴﺎم اﻟﺜﻼﺛﮥ اﻟﮑﺒﯿﺮة‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪232 :‬‬
‫َواﻟ ِْﻮَداُج اﻟﱠﻈﺎِﻫُﺮ‪َ ،‬ﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َﮐَﻤﺎ َﯾـْﺼ َﻌُﺪ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة ﻗِـْﺴ َﻤﯿِْﻦ‪َ :‬أَﺣـ ُﺪُﻫَﻤﺎ َﮐَﻤﺎ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ َﯾْﺄُﺧـ ُﺬ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم َو إﻟَﯽ َﺟﺎﻧٍِﺐ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾْﺄُﺧُﺬ َأﱠوﻟًﺎ إﻟَﯽ ﻗُﱠﺪاُم‬
‫َوَﯾَﺘَﺴﺎَﻓُﻞ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾـْﺼ َﻌُﺪ َوَﯾْﻌﻠُﻮ ُﻣْﺴَﺘْﻈِﻬﺮًا َﺛﺎﻧِﯿًﺎ ﻣَِﻦ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة وَ َﯾْﺴَﺘِﺪﯾُﺮ َﻋَﻠﯽ اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮِة ﺛُﱠﻢ َﯾْﺼَﻌُﺪ َو َﯾْﻌﻠُﻮ ُﻣْﺴَﺘْﻈِﻬﺮًا ﻟ ِﻠﱠﺮَﻗَﺒِﮥ »‪َ «1‬ﺣﺘﱠﯽ َﯾﻠَْﺤَﻖ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘْﺴِﻢ اَﻷﱠوِل‬
‫َﻓَﯿْﺨَﺘﻠُِﻂ ﺑ ِِﻪ َﻓَﯿُﮑﻮُن ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪ «2‬اﻟ ِْﻮَداُج اﻟﱠﻈﺎِﻫُﺮ اﻟ َْﻤْﻌُﺮوُف‪َ .‬وَﻗﺒَْﻞ أنْ َﯾْﺨَﺘﻠَِﻂ ﺑ ِِﻪ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ َﻋﻨُْﻪ ُﺟْﺰآِن‪َ :‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﯾْﺄُﺧُﺬ َﻋْﺮﺿًﺎ ﺛُﱠﻢ َﯾﻠَْﺘِﻘَﯿﺎِن ِﻋﻨَْﺪ ُﻣﻠَْﺘَﻘﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 146‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﺘﱠْﺮﻗَُﻮَﺗﯿِْﻦ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ َْﻐﺎﺋِِﺮ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾَﺘَﻮﱠرُب ُﻣْﺴـ َﺘْﻈِﻬﺮًا ﻟ ِﻠُْﻌﻨُﻖ »‪َ «3‬وﻻ َﯾَﺘﻼَﻗﯽ َﻓْﺮَداُه ﺑَْﻌَﺪ َذﻟ َِﮏ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِْﻦ َﻫَﺬﯾِْﻦ اﻟﱠﺰْوَﺟﯿِْﻦ ُﺷـ َﻌٌﺐ َﻋﻨَْﮑﺒُﻮﺗِﯿﱠٌﮥ‬
‫َﺗُﻔﻮُت اﻟ ِْﺤﱡﺲ‪َ ،‬وﻟَِﮑﻨﱠُﻪ َﻗـْﺪ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬا اﻟﱠﺰْوِج اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﺧﺎﱠﺻًﮥ ﻓِﯽ ُﺟْﻤَﻠـِﮥ ﻓُُﺮوِﻋِﻪ أْوِرَدٌة َﺛﻼَﺛـٌﮥ َﻣْﺤُﺴﻮَﺳـ ٌﮥ ﻟََﻬﺎ َﻗـْﺪٌر‪َ .‬وَﺳﺎﺋُِﺮَﻫﺎ َﻏﯿُْﺮ َﻣْﺤُﺴﻮَﺳـ ٍﮥ‪.‬‬
‫س اﻟ َْﮑﺘِِﻒ‬ ‫َواِﺣُﺪ َﻫِﺬِه اﻷْوِرَدِة َﯾْﻤَﺘﱡﺪ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﮑﺘِِﻒ َوُﻫَﻮ اﻟُﻤـَﺴ ﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﮑﺘِِﻔِﯽ »‪َ ،«4‬وﻣِﻨُْﻪ اﻟ ِْﻘﯿَﻔﺎُل َو اﺛ َْﻨﺎِن َﻋْﻦ َﺟﻨَْﺒَﺘْﯽ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﮑﺘِِﻔﱢﯽ َﯾﻠَْﺰَﻣﺎﻧِِﻪ إﻟَﯽ َرْأ ِ‬
‫س اﻟ َْﻌُﻀِﺪ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ُﻫَﻨﺎَك‪َ .‬وأﱠﻣﺎ‬ ‫َﻣﻌًﺎ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َأـَﺣ ُﺪُﻫَﻤﺎ َﯾْﺤَﺘﺒُِﺲ ُﻫَﻨﺎَك َوﻻ ﯾَُﺠﺎِوُزُه ﺑَْﻞ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿِﻪ‪َ .‬و َأﱠﻣﺎ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ اﻟ ُْﻤَﺘَﻘـ ﱢﺪُم ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﻓﯿَُﺠﺎِوُزُه إﻟَﯽ َرْأ ِ‬
‫اﻟ َْﮑﺘِِﻔﱡﯽ َﻓﯿَُﺠﺎِوُزُﻫَﻤﺎ َﺟِﻤﯿﻌًﺎ إﻟَﯽ آِﺧِﺮ اﻟ َْﯿِﺪ َﻫَﺬا »‪.«5‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻮَداُج اﻟﱠﻈﺎِﻫُﺮ ﺑَْﻌـَﺪ اْﺧﺘِﻼـِف َﻓْﺮَدﯾِْﻪ َﻓَﻘـ ْﺪ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﺑ ِـﺎﺛ َْﻨﯿِْﻦ َﻓَﯿْﺴـ َﺘﺒِْﻄُﻦ ُﺟْﺰٌء ﻣِﻨُْﻪ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُع »‪ُ «6‬ﺷـ َﻌﺒًﺎ ـِﺻ َﻐﺎرًا َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻔﱢﮏ اﻷْﻋَﻠﯽ َو ُﺷـ َﻌﺒًﺎ‬
‫َأْﻋَﻈَﻢ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺑ َِﮑﺜِﯿٍﺮ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻔﱢﮏ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َوَأْﺟَﺰاٍء ﻣِْﻦ ِﮐَﻠﺎ »‪ِ «7‬ﺻﻨَْﻔِﯽ اﻟﱡﺸَﻌِﺐ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق َﺣْﻮَل اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َوﻓِﯽ اﻟﱠﻈﺎِﻫِﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ :‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ اﻟﺮﻗﺒﮥ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮًا ﻟﻠﺮﻗﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ اﻟﻌﻨﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮًا اﻟﻌﻨﻖ‪ .‬ج‪ :‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮًا ﻟﻠﻌﻨﻖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ب‪ :‬اﻟﮑﺘﻔﯽ‪ .‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﺑﺎﻟﮑﺘﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ -:‬ﻫﺬا‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻔّﺮع‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻔّﺮع‪.‬‬
‫)‪ (7‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ِ :‬ﮐﻼ‪ .‬ط‪ :‬ﮐّﻞ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪233 :‬‬
‫ﻣِْﻦ َأْﺟَﺰاِء اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋِﮥ ُﻫَﻨﺎَك‪َ .‬و اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻵَﺧُﺮ َﯾْﺴَﺘْﻈِﻬُﺮ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﻮاِﺿِﻊ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﻠِﯽ اﻟﱠﺮأَْس َو اُﻷُذَﻧﯿِْﻦ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ِْﻮَداُج اﻟَﻐـ ﺎﺋُِﺮ َﻓـﺈﻧﱠُﻪ َﯾﻠَْﺰُم اﻟ َْﻤِﺮي َء َوَﯾـْﺼ َﻌُﺪ َﻣَﻌُﻪ ُﻣـْﺴ َﺘِﻘﯿﻤًﺎ َوﯾَُﺨﻠﱢُﻒ ﻓِﯽ َﻣـْﺴ َﻠِﮑِﻪ ُﺷـ َﻌﺒًﺎ ﺗَُﺨﺎﻟ ُِﻂ اﻟﱡﺸَﻌَﺐ اﻵﺗِـَﯿ َﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻮَداِج اﻟﱠﻈﺎِﻫِﺮ َوَﺗﻨَْﻘِﺴـ ُﻢ‬
‫َﺟِﻤﯿُﻌَﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤِﺮي ِء َواﻟ َْﺤﻨَْﺠَﺮِة َوَﺟِﻤﯿِﻊ أْﺟَﺰاِء اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻐﺎﺋَِﺮِة‪َ ،‬وَﯾﻨُْﻔـُﺬ آِﺧُﺮُه إﻟَﯽ ُﻣﻨَْﺘَﻬﯽ اﻟﱠﺪْرِز اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪َ ،‬وَﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ُﻫَﻨﺎَك ﻣِﻨُْﻪ ﻓُُﺮوٌع َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ‬
‫اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻔَﻘﺎَرِة اُﻷوﻟَﯽ َو اﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ِﮥ‪َ ،‬و َﯾْﺄُﺧُﺬ ﻣِﻨُْﻪ ِﻋْﺮٌق َﺷـ ْﻌِﺮﱞي إﻟَﯽ ِﻋﻨِْﺪ َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟﱠﺮأِْس َواﻟﱠﺮَﻗَﺒِﮥ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨُْﻪ ﻓُُﺮوٌع َﺗﺄﺗِﯽ اﻟ ِْﻐَﺸﺎَء اﻟ ُْﻤَﺠﻠﱢَﻞ‬
‫ﻟ ِﻠِْﻘْﺤِﻒ َوَﺗﺄﺗِﯽ ُﻣﻠَْﺘَﻘﯽ ُﺟْﻤُﺠَﻤَﺘِﯽ اﻟ ِْﻘْﺤِﻒ َوَﺗُﻐﻮُص ُﻫَﻨﺎَك ﻓِﯽ اﻟ ِْﻘْﺤِﻒ‪َ .‬واﻟ َْﺒﺎﻗِﯽ ﺑَْﻌَﺪ ِإْرَﺳﺎِل َﻫِﺬِه اﻟُﻔُﺮوِع َﯾﻨُْﻔُﺬ إﻟَﯽ َﺟْﻮِف اﻟ ِْﻘْﺤِﻒ ﻓِﯽ ُﻣﻨَْﺘَﻬﯽ‬
‫اﻟـﱠﺪْرِز اﻟﱠﻞ اﻣِﱢﯽ‪ ،‬وَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻣِﻨُْﻪ ُﺷـ َﻌٌﺐ ﻓِﯽ ِﻏَﺸﺎَﺋِﯽ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ ﻟ َِﯿْﻐـُﺬَوُﻫَﻤﺎ َوﻟ َِﯿْﺮﺑ َِﻂ اﻟ ِْﻐَﺸﺎَء اﻟﱡﺼﻠَْﺐ ﺑ َِﻤﺎ َﺣْﻮﻟَُﻪ َوَﻓْﻮَﻗُﻪ ﺛُﱠﻢ َﯾﺒُْﺮُز َﻓَﯿْﻐُﺬو اﻟ ِْﺤَﺠﺎَب اﻟ ُْﻤَﺠﻠﱢَﻞ‬
‫ﻟ ِﻠِْﻘْﺤِﻒ‪ .‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨِْﺰُل ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐَﺸﺎِء‬
‫اﻟﱠﺮﻗِﯿـِﻖ إﻟَﯽ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿِﻪ َﺗَﻔﱡﺮَق اﻟﱠﻀَﻮاِرِب َوَﯾُﺸـ ﱡﺪَﻫﺎ »‪ُ «1‬ﮐﻠﱠَﻬـ ﺎ َﻃَﯽ »‪ «2‬اﻟﱢﺼَﻔـ ﺎِق اﻟﺜﱠِﺨﯿِﻦ َوﯾَُﺆﱢدﯾَﻬـ ﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ َْﻮاِﺳِﻊ‪َ ،‬وُﻫَﻮ اﻟ َْﻔـَﻀ ﺎُء‬
‫اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨَْﺼﱡﺐ إﻟَﯿِْﻪ اﻟـﱠﺪُم َوَﯾْﺠَﺘِﻤُﻊ ﻓِﯿِﻪ‪ .‬ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق َﻋﻨُْﻪ ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﻄﺎَﻗﯿِْﻦ َوﯾُـَﺴ ﱠﻤﯽ ﻣِْﻌـَﺼ َﺮًة َﻓﺈَذا َﻗﺎَرﺑَْﺖ َﻫـ ِﺬِه اﻟﱡﺸَﻌُﺐ اﻟ َْﺒْﻄَﻦ اَﻷْوَﺳَﻂ ﻣَِﻦ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ‬
‫اْﺣَﺘﺎَﺟْﺖ إﻟَﯽ أْن َﺗِﺼﯿَﺮ ُﻋُﺮوﻗًﺎ ِﮐَﺒﺎرًا َﺗْﻤَﺘﱡﺺ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻤْﻌَﺼَﺮِة َو َﻣَﺠﺎِرﯾَﻬﺎ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗَﺘَﺸﱠﻌُﺐ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﺗْﻤَﺘﱡﺪ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ اَﻷْوَﺳِﻂ إﻟَﯽ‬
‫اﻟ َْﺒْﻄَﻨﯿِْﻦ اﻟ ُْﻤَﻘﱠﺪَﻣﯿِْﻦ َوﺗُﻼﻗِﯽ اﻟﱠﻀَﻮاِرَب اﻟﱠﺼﺎِﻋَﺪَة ُﻫَﻨﺎَك َوَﺗﻨِْﺴُﺞ اﻟ ِْﻐَﺸﺎَء اﻟ َْﻤْﻌُﺮوَف ﺑ ِﺎﻟﱠﺸَﺒَﮑِﮥ اﻟ َْﻤِﺸﯿِﻤﯿﱠِﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺸﺪﻫﺎ‪ .‬ج‪ :‬ﺷﺪﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺸﻤﻠﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻃّﯽ‪ .‬ط‪ :‬ﮐﻄﯽ‪ .‬آ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﻃّﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪234 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ أْوِرَدِة اْﻟَﯿَﺪْﯾِﻦ »‪«1‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 147‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﮑﺘِِﻔﱡﯽ َوُﻫَﻮ اﻟ ِْﻘﯿَﻔـ ﺎُل‪َ ،‬ﻓَﺄﱠوُل َﻣﺎ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨُْﻪ إَذا َﺣﺎَذي اﻟ َْﻌـُﻀ َﺪ ُﺷـ َﻌٌﺐ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠﻠْـِﺪ َوﻓِﯽ اﻷْﺟَﺰاِء اﻟﱠﻈﺎِﻫَﺮِة ﻣَِﻦ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻘْﺮِب ﻣِْﻦ‬
‫َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َﺛﻼَﺛَﮥ َأﻗَْﺴﺎٍم‪َ :‬أَﺣُﺪَﻫﺎ‪َ :‬ﺣﺒُْﻞ اﻟﱢﺬَراِع َو ُﻫَﻮ َﯾْﻤَﺘﱡﺪ َﻋَﻠﯽ َﻇﺎِﻫِﺮ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ ﺛُﱠﻢ َﯾْﻤَﺘﱡﺪ‬
‫إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﱢﯽ َﻣﺎﺋًِﻠﺎ إﻟَﯽ ُﺣْﺪﺑَِﮥ اﻟﱠﺰﻧ ِْﺪ اَﻷْﺳَﻔِﻞ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َأَﺳﺎﻓِِﻞ اﻷْﺟَﺰاِء اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠِﮥ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪.‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ :‬ﯾَﺘَﻮﱠﺟُﻪ إﻟَﯽ ﻣِْﻌَﻄِﻒ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ ﻓِﯽ َﻇﺎِﻫِﺮ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ َو ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻂ ُﺷْﻌَﺒًﮥ ﻣَِﻦ اِﻹﺑ ِْﻄﱢﯽ َﻓَﯿُﮑﻮُن ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َأْﮐَﺤُﻞ‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ‪َ :‬ﯾَﺘَﻌﱠﻤُﻖ َو ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻂ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌْﻤِﻖ ُﺷْﻌَﺒًﮥ أﯾْﻀًﺎ ﻣَِﻦ اِﻹﺑ ِْﻄﱢﯽ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻹـﺑ ِْﻄﱡﯽ َﻓـﺈﻧﱠُﻪ أﱠوُل َﻣـ ﺎ ﯾَُﻔﱢﺮُع ﯾَُﻔﱢﺮُع ُﺷـ َﻌﺒًﺎ َﺗَﺘَﻌﱠﻤُﻖ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌـُﻀ ِﺪ »‪َ «2‬و َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ ُﻫَﻨـﺎَك َو َﺗْﻔَﻨﯽ ﻓِﯿِﻪ إﻟ ﱠﺎ ُﺷـ ْﻌَﺒٌﮥ ﻣِﻨَْﻬـ ﺎ َﺗﺒْﻠُـ ُﻎ »‪«3‬‬
‫اﻟﱠﺴﺎِﻋَﺪ‪َ ،‬و إَذا ﺑََﻠَﻎ اﻹﺑ ِْﻄﱡﯽ ﻗُْﺮَب َﻣْﻔَﺼِﻞ اﻟ ِْﻤْﺮَﻓِﻖ اﻧ َْﻘَﺴَﻢ اﺛ َْﻨﯿِْﻦ »‪َ :«4‬أَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ‪َ :‬ﯾَﺘَﻌﱠﻤُﻖ َوَﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِﺎﻟﱡﺸْﻌَﺒِﮥ اﻟ ُْﻤَﺘَﻌﱢﻤَﻘِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘﯿَﻔﺎِل َو ﯾَُﺠﺎِرﯾِﻪ »‪َ «5‬ﯾِﺴﯿﺮًا‪،‬‬
‫ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﻔـِﺼ َﻠﺎِن َﻓَﯿﻨَْﺨِﻔُﺾ َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱢﯽ َﺣﺘﱠﯽ َﯾﺒْﻠَُﻎ اﻟ ِْﺨﻨْـِﺼ َﺮ َو اﻟ ْﺒِﻨِْﺼَﺮ َو ﻧِْﺼَﻒ اﻟ ُْﻮْﺳَﻄﯽ‪َ ،‬و َﯾْﺮَﺗِﻔُﻊ ُﺟْﺰٌء َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯽ أْﺟَﺰاِء اﻟ َْﯿِﺪ اﻟ َْﺨﺎِرَﺟِﮥ‬
‫اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﻤﺎﱡس ﻟا َْﻌْﻈَﻢ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬أوردة اﻟﯿﺪﯾﻦ‪ .‬ط‪ :‬أوردة اﻟﺘﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﯿﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﻀﺪ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻌﻀﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬إﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻗﺴﻤﯿﻦ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﺛﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ :‬ﯾﺤﺎذﯾﻬﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﯾﺠﺎرﯾﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺠﺎورﯾﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪235 :‬‬
‫َو اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ﻣِْﻦ ﻗِْﺴـ َﻤِﯽ اﻹﺑ ِْﻄﱢﯽ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ِﻋﻨْـَﺪ اﻟﱠﺴﺎـِﻋ ِﺪ ﻓُُﺮوﻋًﺎ َأْرﺑََﻌًﮥ‪َ :‬واِﺣٌﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯽ َأَﺳﺎﻓِِﻞ اﻟﱠﺴﺎِﻋِﺪ إﻟَﯽ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ‪َ ،‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ َﯾﻨَْﻘـِﺴ ُﻢ‬
‫َﻓْﻮَق اﻧ ِْﻘـَﺴ ﺎِم اﻷَـﱠوِل ﻣِﺜْـُﻞ اﻧ ِْﻘَﺴﺎﻣِِﻪ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ ﻓِﯽ َوَﺳِﻂ اﻟﱠﺴﺎِﻋـ ِﺪ‪َ ،‬و اﻟﱠﺮاﺑ ُِﻊ َأْﻋَﻈُﻤَﻬﺎ َوُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻈَﻬُﺮ َوَﯾْﻌﻠُﻮ َﻓﯿُْﺮِﺳُﻞ ﻓُُﺮوﻋًﺎ ﺗَُﻀﺎﱡم‬
‫ُﺷْﻌَﺒًﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘﯿَﻔﺎِل َﻓَﯿِﺼﯿُﺮ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ »‪ «1‬اَﻷْﮐَﺤُﻞ‪َ ،‬و ﺑَﺎﻗِﯿِﻪ ُﻫَﻮ اﻟ َْﺒﺎـِﺳ ﻠِﯿُﻖ‪ ،‬وُﻫَﻮ أﯾْﻀًﺎ َﯾُﻐﻮُر َو َﯾْﻌُﻤُﻖ َﻣﱠﺮًة ُأْﺧَﺮي‪َ .‬و اَﻷْﮐَﺤُﻞ َﯾﺒَْﺘِﺪُئ ﻣَِﻦ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ َوَﯾْﻌﻠُﻮ‬
‫اﻟﱠﺰﻧ ْـَﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ ﺛُﱠﻢ ﯾُْﻘﺒُِﻞ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع َﻓْﺮَﻋﯿِْﻦ َﻋَﻠﯽ ُﺻﻮَرِة َﺣْﺮِف اﻟﻠﱠﺎِم اﻟ ْﯿُﻮَﻧﺎﻧِﯿﱠِﮥ َﻓَﯿـِﺼ ﯿُﺮ َأْﻋَﻠﯽ ُﺟْﺰَﺋﯿِْﻪ »‪ «2‬إﻟَﯽ َﻃَﺮِف اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اﻷْﻋَﻠﯽ‪َ ،‬و‬
‫َﯾْﺄُﺧـ ُﺬ َﻧْﺤـ َﻮ اﻟﱡﺮْﺳِﻎ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق َﺧﻠَْﻒ »‪ «3‬اِﻹﺑ َْﻬﺎِم َوﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻨُﻪ َو ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَـِﮥ َوﻓِﯽ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَـِﮥ َواﻟ ُْﺠْﺰُء اَﻷْﺳـ َﻔُﻞ ﻣِﻨُْﻪ َﯾـِﺼ ﯿُﺮ إﻟَﯽ َﻃَﺮِف اﻟﱠﺰﻧ ْـِﺪ اَﻷْﺳـ َﻔِﻞ‬
‫َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُع إﻟَﯽ ﻓُُﺮوٍع ﺛَﻼﺛَـٍﮥ‪َ :‬ﻓْﺮٌع ﻣِﻨُْﻪ َﯾَﺘَﻮﱠﺟُﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ َو اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑَِﮥ َوَﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ُِﺸـ ْﻌَﺒٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌْﺮِق اﻟ ﱠِﺬي َﯾﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺴﺒﱠﺎﺑََﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺠْﺰِء‬
‫اَﻷْﻋَﻠﯽ َوَﯾﺘﱠِﺤـ ُﺪ ﺑ ِِﻪ ِﻋْﺮﻗًﺎ َواِﺣـ ﺪًا‪َ ،‬وَﯾْﺬَﻫُﺐ َﻓْﺮٌع َﺛﺎٍن ﻣِﻨُْﻪ َو ُﻫَﻮ اُﻷَﺳـ ﯿْﻠُِﻢ »‪َ «4‬ﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿَﻤﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ ُْﻮْﺳـ َﻄﯽ َو اﻟ ْﺒِﻨْـِﺼ ِﺮ‪َ ،‬وَﯾْﻤَﺘﱡﺪ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ إﻟَﯽ اﻟ ْﺒِﻨْـِﺼ ِﺮ َو‬
‫اﻟ ِْﺨﻨِْﺼِﺮ َو َﺟِﻤﯿُﻊ َﻫِﺬِه َﺗﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯽ اَﻷَﺻﺎﺑ ِِﻊ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ َﺗْﺸِﺮﯾِﺢ اَﻷْﺟَﻮِف اﻟﱠﻨﺎِزِل‬
‫َﻗـْﺪ َﺧَﺘْﻤَﻨـﺎ اﻟ َْﮑﻼَم ﻓِﯽ اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻟﱠﺼﺎـِﻋ ِﺪ ﻣَِﻦ اَﻷْﺟَﻮِف‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َأْﺻـ َﻐُﺮ ُﺟْﺰَأﯾِْﻪ‪َ ،‬ﻓﻠَْﻨﺒـْ َﺪْأ ﻓِﯽ ِذْﮐِﺮ اَﻷْﺟَﻮِف اﻟﻨﱠﺎِزِل َﻓَﻨُﻘﻮُل »‪ :«5‬اﻟ ُْﺠْﺰُء اﻟﻨﱠﺎِزُل أﱠوَل َﻣﺎ‬
‫َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨُْﻪ َﮐَﻤﺎ َﯾْﻄﻠُُﻊ ﻣَِﻦ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻣﻨﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺟﺰﺋﯿﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺟﺰﺋﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ -:‬ﺧﻠﻒ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اُﻷَﺳﯿْﻠﻢ‪ .‬ب‪ :‬اﻻﺳﻠﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 148‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (5‬ط‪ -:‬ﻓﻠﻨﺒﺪأ ﻓﯽ ذﮐﺮ اﻻﺟﻮف اﻟﻨﺎزل ﻓﻨﻘﻮل‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪236 :‬‬
‫َوَﻗﺒَْﻞ أْن َﯾَﺘَﻮﱠﮐَﺄ َﻋَﻠﯽ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ ُﻫَﻮ ُﺷـ َﻌٌﺐ َﺷـ ْﻌِﺮﯾﱠٌﮥ َﺗـِﺼ ﯿُﺮ إﻟَﯽ ﻟََﻔﺎﺋِِﻒ اﻟ ُْﮑﻠْـَﯿ ِﮥ اﻟ ْﯿُْﻤَﻨﯽ َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿَﻬﺎ َو ﻓِﯿَﻤﺎ ﯾَُﻘﺎِرﺑ َُﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻷْﺟَﺴﺎِم ﻟ َِﯿْﻐُﺬَوَﻫﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻣِْﻦ‬
‫ﺑَْﻌـِﺪ َذﻟـِ َﮏ َﯾﻨَْﻔِﺼُﻞ ﻣِﻨُْﻪ ِﻋْﺮٌق َﻋِﻈﯿٌﻢ ﻓِﯽ اﻟ ُْﮑﻠْـَﯿ ِﮥ اﻟ ْﯿُْﺴـ َﺮي َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع أﯾْﻀًﺎ إﻟَﯽ ُﻋُﺮوٍق َﮐﺎﻟﱠﺸْﻌِﺮ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ ﻟ َِﻔﺎَﻓـِﮥ اﻟ ُْﮑﻠْـَﯿ ِﮥ اﻟ ْﯿُْﺴـ َﺮي َو ﻓِﯽ اﻷْﺟَﺴﺎِم‬
‫اﻟ َْﻘِﺮﯾَﺒِﮥ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻟ َِﺘْﻐُﺬَوَﻫﺎ ﺛُﱠﻢ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع »‪ «1‬ﻣِﻨُْﻪ ِﻋْﺮَﻗﺎِن َﻋِﻈﯿَﻤﺎِن ﯾُـَﺴ ﱠﻤَﯿﺎِن اﻟﱠﻄﺎﻟ َِﻌﯿِْﻦ َﯾَﺘَﻮﱠﺟَﻬﺎِن إﻟَﯽ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿَﺘﯿِْﻦ ﻟ َِﺘْﺼِﻔَﯿِﮥ َﻣﺎﺋِﯿﱠِﮥ اﻟﱠﺪِم‪ ،‬إِذ اﻟ ُْﮑﻠَْﯿُﮥ إﻧﱠَﻤﺎ َﺗْﺠَﺘِﺬُب‬
‫ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ ِﻏَﺬاَءَﻫﺎ َو ُﻫَﻮ َﻣﺎﺋِﯿﱠُﮥ اﻟﱠﺪِم َوَﻗْﺪ َﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ﻣِْﻦ َأﯾْـَﺴ ِﺮ اﻟﱠﻄﺎﻟ َِﻌﯿِْﻦ ِﻋْﺮٌق َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ َْﺒﯿَْﻀَﮥ اﻟ ْﯿُـْﺴ َﺮي ﻣَِﻦ اﻟﱡﺬْﮐَﺮاِن َو اﻹَﻧﺎِث‪َ ،‬و َﻋَﻠﯽ اﻟﻨﱠْﺤِﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﺑَﯿﱠﻨﱠﺎُه‬
‫ﻓِﯽ اﻟﱠﺸَﺮاﯾِﯿِﻦ ﻻـ ﯾَُﻐﺎِدُرُه ﻓِﯽ َﻫـ َﺬا َو ﻓِﯽ َأﻧﱠُﻪ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع »‪ «2‬ﺑَْﻌـَﺪ َﻫَﺬﯾِْﻦ ِﻋْﺮَﻗﺎِن َﯾَﺘَﻮﱠﺟَﻬﺎِن إﻟَﯽ اُﻷﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ‪َ .‬ﻓﺎﻟ ﱠِﺬي َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ ْﯿُْﺴـ َﺮي َﯾْﺄُﺧُﺬ َداﺋِﻤًﺎ ُﺷـ ْﻌَﺒًﮥ ﻣِْﻦ‬
‫َأﯾْـَﺴ ِﺮ َﻫَﺬﯾِْﻦ اﻟﱠﻄﺎﻟ َِﻌﯿِْﻦ َو ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن ﻓِﯽ ﺑَْﻌـِﻀ ِﻬْﻢ ِﮐَﻠﺎ َﻣﻨَْﺸـ ﺌِِﻪ »‪ «3‬ﻣِﻨُْﻪ َو اﻟ ﱠِﺬي َﯾـﺄﺗِﯽ اﻟ ْﯿُْﻤَﻨﯽ َﻓَﻘـ ْﺪ َﯾﺘﱠِﻔُﻖ ﻟَُﻪ أْن َﯾْﺄُﺧـ َﺬ ﻓِﯽ اﻟﱡﻨْﺪَرِة ُﺷـ ْﻌَﺒًﮥ ﻣِْﻦ َأﯾَْﻤِﻦ‬
‫َﻫـ َﺬﯾِْﻦ اﻟﱠﻄﺎﻟ َِﻌﯿِْﻦ‪َ ،‬و ﻟَِﮑْﻦ َأْﮐـ َﺜُﺮ َأْﺣَﻮاﻟ ِِﻪ أْن ﻻـ ﯾُـَﺨ ﺎﻟ َِﻄُﻪ َو َﻣـ ﺎ َﯾـﺄﺗِﯽ اﻷُـﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﮑﻠْـَﯿ ِﮥ‪َ ،‬و ﻓِﯿِﻪ اﻟَﻤْﺠَﺮي اﻟ ﱠِﺬي ﯾُﻨْـَﻀ ُﺞ ﻓِﯿِﻪ اﻟ َْﻤﻨِﱡﯽ َﻓـَﯿ ﺒَْﯿﱡﺾ ﺑَْﻌَﺪ‬
‫اْﺣِﻤَﺮاِرِه ﻟ َِﮑﺜَْﺮِة َﻣَﻌـ ﺎِﻃِﻒ ُﻋُﺮوﻗِِﻪ َو اْﺳـ ﺘَِﺪاَرﺗَِﻬﺎ َو َﻣـ ﺎ َﯾﺄﺗِﯿَﻬﺎ أﯾْﻀًﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ‪َ ،‬و َأْﮐَﺜُﺮ َﻫـ َﺬا اﻟِﻌْﺮِق َﯾِﻐﯿُﺐ ﻓِﯽ اﻟ َْﻘـِﻀ ﯿِﺐ َو ُﻋﻨُِﻖ اﻟﱠﺮِﺣِﻢ َو َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ‬
‫ﺑَﯿﱠﻨﱠﺎُه ﻣِْﻦ َأﻣِْﺮ ﻟا ﱠﻀَﻮاِرِب َو ﺑَْﻌَﺪ َﻧَﺒﺎِت اﻟﱠﻄﺎﻟ َِﻌﯿِْﻦ‪َ .‬وُﺷَﻌﺒِِﻬَﻤﺎ »‪َ ،«4‬ﺗَﺘَﻮﱠﮐُﺄ اَﻷْﺟَﻮُف َﻋْﻦ َﻗِﺮﯾٍﺐ َﻋَﻠﯽ اﻟﱡﺼﻠِْﺐ َو َﺗْﺄُﺧُﺬ ﻓِﯽ اﻻﻧ ِْﺤَﺪاِر‪َ ،‬و َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨُْﻪ ِﻋﻨَْﺪ‬
‫ُﮐﱢﻞ ﻓِْﻘَﺮٍة ُﺷـ َﻌٌﺐ‪َ ،‬و َﯾـْﺪُﺧﻠُﻬﺎ‪َ ،‬و َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋِﮥ ِﻋﻨَْﺪَﻫﺎ َﻓَﺘَﺘَﻔﱠﺮُع ُﻋُﺮوٌق َﺗﺄﺗِﯽ اﻟ َْﺨﺎـِﺻ َﺮَﺗﯿِْﻦ َو َﺗﻨَْﺘِﻬﯽ إﻟَﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ُﻋُﺮوٌق‬
‫َﺗْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ »‪ «5‬ﺛَُﻘِﺐ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر إﻟَﯽ اﻟﱡﻨَﺨﺎِع‪َ .‬ﻓﺈَذا اﻧ َْﺘَﻬﯽ إﻟَﯽ آِﺧِﺮ اﻟ َْﻔَﻘﺎِر اﻧ َْﻘَﺴَﻢ ﻗِْﺴَﻤﯿِْﻦ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﻔّﺮع‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺘﻔّﺮق‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ +:‬ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ .‬ج‪ :‬ﻣﻨﺸﺄ ﺑﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﻨﺸﺌﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺷﻌﺒﻬﻤﺎ‪ .‬ط‪ :‬ﺷﻌﺒﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺷﻌﺒﮥ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ -:‬ﻓﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪237 :‬‬
‫َﯾَﺘَﻨﱠﺤﯽ َأَﺣـ ُﺪُﻫَﻤﺎ َﻋِﻦ اﻵَﺧِﺮ ﯾُْﻤَﻨـًﮥ َو ﯾُـْﺴ َﺮًة‪ُ ،‬ﮐﱡﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﯾْﺄُﺧُﺬ ﺗِﻠَْﻘﺎَء َﻓِﺨٍﺬ‪َ ،‬وَﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﻗﺒَْﻞ ُﻣَﻮاَﻓﺎِة اﻟ َْﻔِﺨِﺬ »‪َ «1‬ﻃَﺒَﻘﺎٌت‬
‫َﻋْﺸٌﺮ‪َ :‬واِﺣَﺪٌة ﻣِﻨَْﻬﺎ َﺗﻘِْﺼُﺪ اﻟ َْﻤﺘَْﻨﯿِْﻦ‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ َدﻗِﯿَﻘُﮥ اﻟﱡﺸَﻌِﺐ َﺷْﻌِﺮﯾﱠﺘَُﻬﺎ‪َ ،‬ﺗْﻘِﺼُﺪ ﺑَْﻌَﺾ َأَﺳﺎﻓِِﻞ َأْﺟَﺰاِء اﻟﱢﺼَﻔﺎِق‪.‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺮاﺑ َِﻌُﮥ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻘَﻌَﺪِة َو َﻇﺎِﻫِﺮ اﻟ َْﻌُﺠِﺰ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴُﮥ َﺗَﺘَﻮﱠﺟُﻪ إﻟَﯽ ُﻋﻨُِﻖ اﻟﱠﺮِﺣِﻢ ﻣَِﻦ اﻟﻨﱢَﺴﺎِء َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿِﻪ َو ﻓِﯿَﻤﺎ َﯾﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ ِِﻪ َو إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧِﮥ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ اﻟ َْﻘﺎِﺻُﺪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧِﮥ ﻗِـْﺴ َﻤﯿِْﻦ‪ :‬ﻗِْﺴٌﻢ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُق‬
‫ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﺜﺎَﻧـِﮥ‪َ ،‬و ﻗِْﺴٌﻢ َﯾْﻘِﺼُﺪ ُﻋﻨَُﻘَﻬﺎ‪َ ،‬و َﻫَﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ ﻓِﯽ اﻟﱢﺮَﺟﺎِل َﮐﺒِﯿٌﺮ »‪ِ «2‬ﺟّﺪًا ﻟ َِﻤَﮑﺎِن اﻟ َْﻘِﻀﯿِﺐ‪َ ،‬و ﻟ ِﻠﻨﱢَﺴﺎِء َﺻِﻐﯿٌﺮ »‪َ .«3‬و اﻟ ُْﻌُﺮوُق اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺮِﺣَﻢ‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ َْﺠَﻮاﻧِِﺐ َﺗَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨَْﻬﺎ ُﻋُﺮوٌق َﺻﺎِﻋَﺪٌة إﻟَﯽ اﻟﺜﱠْﺪِي ﻟ ِﯿَُﺸﺎِرَك »‪ «4‬ﺑ َِﻬﺎ اﻟﱠﺮِﺣُﻢ اﻟﺜﱠْﺪَي‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺴﺎِدَﺳُﮥ َﺗَﺘَﻮﱠﺟُﻪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ َْﻤْﻮُﺿﻮَﻋِﮥ َﻋَﻠﯽ َﻋْﻈِﻢ اﻟ َْﻌﺎَﻧِﮥ‪.‬‬
‫َو اﻟﱠﺴﺎﺑ َِﻌُﮥ َﺗْﺼَﻌُﺪ إﻟَﯽ اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟﱠﺬاِﻫَﺒِﮥ ﻓِﯽ اْﺳﺘَِﻘﺎَﻣِﮥ اﻟ َْﺒَﺪِن َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﺒْﻄِﻦ‪َ ،‬و َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻌُﺮوُق َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﻃَﺮاِف اﻟ ُْﻌُﺮوِق اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻗُﻠَْﻨﺎ إﻧﱠَﻬﺎ َﺗﻨَْﺤِﺪُر ﻓِﯽ اﻟﱠﺼْﺪِر‬
‫إﻟَﯽ َﻣَﺮاﱢق اﻟ َْﺒْﻄـ ِﻦ‪َ ،‬و َﯾْﺨُﺮُج ﻣِـْﻦ َأْﺻـ ِﻞ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻌُﺮوِق ﻓِﯽ اِﻹَﻧـﺎِث ُﻋُﺮوٌق َﺗـﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺮِﺣَﻢ‪َ .‬و اﻟ ُْﻌُﺮوُق اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗـﺄﺗِﯽ اﻟﱠﺮِﺣَﻢ ﻣَِﻦ اﻟ ْـَﺠ َﻮاﻧِِﺐ َﯾَﺘَﻔﱠﺮُع ﻣِﻨَْﻬﺎ‬
‫ُﻋُﺮوٌق َﺻﺎِﻋَﺪٌة إﻟَﯽ اﻟﺜﱠْﺪِي ﻟ ِﯿَُﺸﺎِرَك ﺑ َِﻬﺎ اﻟﱠﺮِﺣُﻢ اﻟﺜﱠْﺪَي »‪«5‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 149‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﺨﺬ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﮑﺒﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﮐﺒﯿﺮ‪ .‬ب‪ :‬ﮐﺜﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻗﻠﯿﻞ‪ .‬ط‪ :‬ﻗﻠﯿﻞ ﺻﻐﯿﺮ‪ .‬آ‪ :‬ﺻﻐﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺸﺎرك‪ .‬ب‪ :‬ﻟﯿﺸﺎﮐﻞ‪.‬‬
‫)‪ (5‬آ‪ ،‬ج‪ -:‬و اﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﺗﺄﺗﯽ اﻟﺮﺣﻢ ﻣﻦ اﻟﺠﻮاﻧﺐ ﯾﺘﻔّﺮع ﻣﻨﻬﺎ ﻋﺮوق ﺻﺎﻋﺪة إﻟَﯽ اﻟﺜﺪي ﻟﯿﺸﺎرك ﺑﻬﺎ اﻟﺮﺣﻢ اﻟﺜﺪي )واﻟﻌﺒﺎرة ﻣﮑّﺮرة ﻓﯽ‬
‫ﻧﺴـﺨﺘﯽ اﻟﺒﻮﻻق و اﻟﻄﻬﺮان ﻗﺎل اﻟﺠﯿﻼﻧﯽ‪ :‬و ﻧﺴـﺦ اﻟﮑﺘﺎب ﻓﯽ ﻫﺬه اﻟﻤﻮﺿﻊ ﮐﺜﯿﺮ اﻻﺧﺘﻼف ﺳـﯿﻤﺎ ﻓﯽ اﻟﺘﻘﺪﯾﻢ واﻟﺘﺄﺧﯿﺮ ﻓﺎن ﻗﻮﻟﻪ واﻟﻌﺮوق‬
‫اﻟﺘﯽ ‪ ...‬وﻗﻮﻟﻪ و ﯾﺨﺮج ﻣﻦ أﺻـﻞ ﻫـﺬه اﻟﻌﺮوق ﻓﯽ اﻻﻧـﺎث ﻋﺮوق ﺗﺄﺗﯽ اﻟﺮﺣﻢ‪ ،‬ﻫﺎﺗﺎن اﻟﻌﺒﺎرﺗﺎن وﻗﻊ ﻓﯿﻬﻤﺎ اﺧﺘﻼف ﮐﺜﯿﺮ ﻓﺎن اﻟﻌﺒﺎرة اﻟﺜﺎﻧﯿﮥ‬
‫ﻓﯽ ﻧﺴـﺨﮥ اﻟﻘﺮﺷـﯽ اﻟﺤﻘﺖ ﺑﺎﻟﺴﺎدﺳـﮥ وﻓﯽ ﺑﻌﺾ ﻧﺴـﺦ اﻟﮑﺘﺎب اﻟﻘﺪﯾﻤـﮥ اﻟﺤﻘﺖ ﮐﻠﺘﺎﻫﻤﺎ ﺑﺎﻟﺴﺎدﺳـﮥ وﻓﯽ ﻧﺴﺦ اﻟﻤﺴـﯿﺤﯽ أﻟﺤﻘﺖ اﻟﻌﺒﺎرة‬
‫اﻷوﻟﯽ ﺑﺎﻟﺨﺎﻣﺴﮥ و ﻟﯿﺲ ﻓﯿﻬﺎ اﻟﻌﺒﺎرة اﻟﺜﺎﻧﯿﮥ و ﮐﺬﻟﮏ ﻧﺴﺨﮥ اﻵﻣﻠﯽ ‪.(...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪238 :‬‬
‫َو اﻟﺜﱠﺎﻣَِﻨُﮥ َﺗﺄﺗِﯽ اﻟ ُْﻘﺒَُﻞ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺮَﺟﺎِل َو اﻟﻨﱢَﺴﺎِء َﺟِﻤﯿﻌًﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟﺘﱠﺎِﺳَﻌُﮥ َﺗﺄﺗِﯽ َﻋَﻀَﻞ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯿَﻬﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻌﺎِﺷـ َﺮُة َﺗْﺄُﺧـ ُﺬ ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣـَﯿ ِﮥ اﻟ َْﺤﺎﻟ ِِﺐ ُﻣـْﺴ َﺘْﻈِﻬَﺮًة إﻟَﯽ اﻟ َْﺨﺎِﺻـ َﺮَﺗﯿِْﻦ َو َﺗﺘﱠِﺼُﻞ ﺑ َِﺄْﻃَﺮاِف ُﻋُﺮوٍق ُﻣﻨَْﺤِﺪَرٍة ﻻ ِﺳـ ﯿﱠَﻤﺎ اﻟ ُْﻤﻨَْﺤِﺪَرِة ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟﺜﱠْﺪَﯾﯿِْﻦ‪َ ،‬و‬
‫َﯾـِﺼ ﯿُﺮ ﻣِْﻦ ُﺟْﻤَﻠﺘَِﻬـ ﺎ ُﺟْﺰٌء َﻋِﻈﯿٌﻢ إﻟَﯽ َﻋَﻀِﻞ اُﻷﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ »‪َ .«1‬و َﻣـ ﺎ َﯾﺒَْﻘﯽ ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه َﯾﺄﺗِﯽ اﻟ َْﻔـِﺨ َﺬ َﻓَﯿَﺘَﻔﱠﺮُع ﻓِﯿِﻪ ﻓُُﺮوٌع َو ُﺷـ َﻌٌﺐ‪َ :‬واـِﺣ ٌﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ َْﻌَﻀِﻞ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﻋَﻠﯽ ُﻣَﻘـ ﱠﺪِم اﻟ َْﻔِﺨـ ِﺬ‪َ ،‬و آَﺧُﺮ ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ َأْﺳـ َﻔِﻞ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َو إﻧ ِْﺴـ ﯿﱢِﻪ ُﻣَﺘَﻌﱢﻤﻘًﺎ‪َ .‬و ُﺷـ َﻌٌﺐ ُأْﺧَﺮي َﮐﺜِﯿَﺮٌة َﺗَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ ُﻋْﻤِﻖ اﻟ َْﻔِﺨِﺬ َو َﻣﺎ َﯾﺒَْﻘﯽ‬
‫ﺑَْﻌـَﺪ َذﻟـِ َﮏ ُﮐﻠﱢِﻪ‪َ ،‬ﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ َﮐَﻤـ ﺎ َﯾَﺘَﺨﻠﱠُﻞ »‪َ «2‬ﻣْﻔَﺼَﻞ اﻟﱡﺮْﮐـَﺒ ِﮥ َﻗﻠِﯿًﻠﺎ إﻟَﯽ ُﺷـ َﻌٍﺐ َﺛﻼٍث‪َ :‬ﻓﺎﻟ َْﻮْﺣـِﺸ ﱡﯽ ﻣِﻨَْﻬﺎ َﯾْﻤَﺘـﱡﺪ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻘـَﺼ َﺒِﮥ اﻟﱡﺼْﻐَﺮي إﻟَﯽ َﻣْﻔـَﺼ ِﻞ‬
‫اﻟ َْﮑْﻌِﺐ‪َ ،‬واَﻷْوَﺳُﻂ َﯾْﻤَﺘﱡﺪ ﻓِﯽ َﻣﺜَْﻨﯽ اﻟﱡﺮْﮐَﺒِﮥ ُﻣﻨَْﺤِﺪرًا‪َ ،‬و َﯾﺘُْﺮُك ُﺷـ َﻌﺒًﺎ ﻓِﯽ َﻋَﻀِﻞ ﺑَﺎِﻃِﻦ اﻟﱠﺴﺎِق‪َ ،‬و َﯾَﺘَﺸـ ﱠﻌُﺐ ُﺷْﻌَﺒَﺘﯿِْﻦ َﺗِﻐﯿُﺐ إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ ﻓِﯿَﻤﺎ َدَﺧَﻞ ﻣِْﻦ‬
‫أْﺟَﺰاِء اﻟﱠﺴﺎِق‪َ .‬واﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ َﺗﺄﺗِﯽ إﻟَﯽ َﻣﺎ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﻘـَﺼ َﺒَﺘﯿِْﻦ ُﻣْﻤَﺘﱠﺪًة إﻟَﯽ ُﻣَﻘﱠﺪِم اﻟﱢﺮْﺟِﻞ َو َﺗْﺨَﺘﻠُِﻂ ﺑ ُِﺸـ ْﻌَﺒٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻮْﺣِﺸـ ﱢﯽ اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮِر‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ َو ُﻫَﻮ اﻹﻧ ِْﺴـ ﱡﯽ‬
‫َﻓَﯿِﻤﯿُﻞ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻮِﺿِﻊ اﻟ ُْﻤَﻌﱠﺮِق ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺎِق‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﯾْﻤَﺘﱡﺪ إﻟَﯽ اﻟ َْﮑْﻌِﺐ‪َ ،‬و إﻟَﯽ اﻟﱠﻄَﺮِف اﻟ ُْﻤَﺤﱠﺪِب ﻣَِﻦ اﻟ َْﻘـَﺼ َﺒِﮥ اﻟ ُْﻌْﻈَﻤﯽ‪َ ،‬و َﯾﻨِْﺰُل إﻟَﯽ اﻹﻧ ِْﺴﱢﯽ اﻟ َْﻘَﺪِم »‪«3‬‬
‫َو ُﻫَﻮ اﻟﱠﺼﺎﻓُِﻦ َوَﻗْﺪ َﺻﺎَرْت َﻫِﺬِه اﻟﺜﱠﻼَﺛُﮥ َأْرﺑََﻌًﮥ‪ :‬اﺛ َْﻨﺎِن َوْﺣِﺸﯿﱠﺎِن َﯾْﺄُﺧَﺬاِن إﻟَﯽ اﻟ َْﻘَﺪِم ﻣِْﻦ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟ َْﻘَﺼَﺒِﮥ اﻟﱡﺼْﻐَﺮي‪َ ،‬و اﺛ َْﻨﺎِن إﻧ ِْﺴﯿﱠﺎِن‪َ :‬ﻓﺎﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠﺎِن »‪«4‬‬
‫َأَﺣُﺪُﻫَﻤﺎ َﯾْﻌﻠُﻮ اﻟ َْﻘَﺪَم َوَﯾَﺘَﻔﱠﺮُق ﻓِﯽ َأَﻋﺎﻟ ِﯽ َﻧﺎِﺣَﯿِﮥ اﻟ ِْﺨﻨِْﺼِﺮ‪َ ،‬واﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي ﯾَُﺨﺎﻟ ُِﻂ اﻟﱡﺸْﻌَﺒَﮥ اﻟ َْﻮْﺣِﺸﯿﱠَﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻘْﺴِﻢ اﻹﻧ ِْﺴِﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ :‬اﻷﻧﺜﯿﯿﻦ‪ .‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﻷﻟﯿﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺳﯿﺪ إﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﻟﺠﺮﺟﺎﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﺬﺧﯿﺮة ﺑﯿﻦ اﻟﻨﺴﺨﺘﯿﻦ )اﻟﺬﺧﯿﺮة ص ‪.(44‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﯾﺘﺨﻠﻞ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﺤﻠﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﺪم‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻘﺪم‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﻓﺎﻟﻮﺣﺸﯿﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪239 :‬‬
‫اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮِر َو َﯾَﺘَﻔﱠﺮَﻗﺎِن ﻓِﯽ اﻷْﺟَﺰاِء اﻟﱡﺴْﻔﻠِﯿﱠِﮥ‪َ .‬ﻓَﻬِﺬِه ِﻫَﯽ َﻋَﺪُد اﻷْوِرَدِة َوَﻗْﺪ َأَﺗﯿَْﻨﺎ َﻋَﻠﯽ َﺗْﺸـ ِﺮﯾِﺢ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟُﻤَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬِﮥ اَﻷْﺟَﺰاِء‪َ .‬ﻓَﺄﱠﻣﺎ اَﻷْﻋَﻀﺎُء »‪ «1‬اﻵﻟ ِﯿﱠُﮥ‬
‫َﻓَﺴَﻨْﺬُﮐُﺮ َﺗْﺸِﺮﯾَﺢ ُﮐﱢﻞ َواِﺣٍﺪ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﻘﺎﻟَِﮥ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘِﻤَﻠِﮥ َﻋَﻠﯽ َأْﺣَﻮاﻟ ِِﻪ َوُﻣَﻌﺎﻟ َِﺠﺎﺗِِﻪ‪َ .‬وَﻧْﺤُﻦ اﻵَن َﻧﺒَْﺘِﺪُئ ﺑ َِﻌْﻮِن اﻟﻠﱠِﻪ َوَﻧَﺘَﮑﻠﱠُﻢ ﻓِﯽ َأﻣِْﺮ اﻟ ُْﻘَﻮي‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬ج‪ -:‬اﻻﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪241 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 150‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﱠﺘْﻌِﻠﯿُﻢ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي َو اَﻷْﻓَﻌﺎِل َو ُﻫَﻮ ُﺟْﻤَﻠٌﮥ َو َﻓْﺼٌﻞ‬

‫اْﻟُﺠْﻤَﻠُﮥ ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي َو ِﻫَﯽ ِﺳﱠﺘُﮥ ُﻓُﺼﻮٍل‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷﱠوُل ِﻓﯽ َأْﺟَﻨﺎِس اﻟُﻘﻮي ِﺑَﻘْﻮٍل ُﮐﱢﻠٍﯽ‬

‫َﻓﺎْﻋَﻠْﻢ أﱠن اﻟ ُْﻘَﻮي َو اﻷﻓَْﻌﺎَل‪ ،‬ﯾُْﻌَﺮُف ﺑَْﻌـُﻀ َﻬﺎ ﻣِْﻦ ﺑَْﻌٍﺾ‪ ،‬إْذ َﮐﺎَن ُﮐﱡﻞ ﻗُﱠﻮٍة َﻣﺒـْ َﺪَأ ﻓِْﻌٍﻞ َﻣﺎ‪َ ،‬وُﮐﱡﻞ ﻓِْﻌٍﻞ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾـْﺼ ُﺪُر َﻋْﻦ ﻗُﱠﻮٍة‪َ ،‬ﻓﻠَِﻬـ َﺬا »‪َ «1‬ﺟَﻤْﻌَﻨﺎُﻫَﻤﺎ‬
‫ﻓِﯽ َﺗْﻌﻠِﯿٍﻢ َواـِﺣ ٍﺪ‪َ .‬ﻓﺄْﺟَﻨـﺎُس اﻟ ُْﻘَﻮي َو أْﺟَﻨـﺎُس اﻷﻓَْﻌﺎِل اﻟﱠﺼﺎِدَرِة َﻋﻨَْﻬﺎ ِﻋﻨْـَﺪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء َﺛﻼَﺛـٌﮥ‪ِ :‬ﺟﻨُْﺲ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ‪ ،‬و ِﺟﻨُْﺲ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ‪ ،‬وَ‬
‫ِﺟﻨُْﺲ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠﮥ‪.‬‬
‫َو َﮐﺜِﯿٌﺮ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺤَﮑَﻤـ ﺎِء »‪َ «2‬و َﻋـ ﺎﱠﻣُﮥ اﻷَـِﻃﺒﱠﺎِء َو ُﺧُﺼﻮﺻًﺎ »َﺟﺎﻟ ِﯿﻨُﻮَس« َﯾَﺮي أﱠن ﻟ ُِﮑﱢﻞ َواـِﺣ َﺪٍة ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻘَﻮي ُﻋْﻀﻮًا َرﺋِﯿﺴًﺎ ُﻫَﻮ َﻣْﻌـِﺪﻧَُﻬﺎ‪َ ،‬و َﻋﻨُْﻪ َﯾـْﺼ ُﺪُر‬
‫َأﻓَْﻌﺎﻟ َُﻬﺎ‪َ ،‬و َﯾَﺮْوَن أﱠن اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠَﮥ َﻣْﺴَﮑﻨَُﻬﺎ َوَﻣْﺼَﺪُر َأﻓَْﻌﺎﻟ َِﻬﺎ اﻟﱢﺪَﻣﺎُغ‪َ ،‬وأﱠن اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠَﮥ ﻟََﻬﺎ َﻧْﻮَﻋﺎِن‪َ :‬ﻧْﻮٌع َﻏﺎَﯾﺘُُﻪ ِﺣْﻔُﻆ اﻟﱠﺸْﺨِﺺ َوَﺗْﺪﺑ ِﯿُﺮُه‪َ ،‬وُﻫَﻮ‬
‫اﻟ ُْﻤَﺘَﺼﱢﺮُف ﻓِﯽ َأﻣِْﺮ اﻟ ِْﻐَﺬاِء ﻟ َِﯿْﻐُﺬَو اﻟ َْﺒَﺪَن ُﻣﱠﺪَة ﺑََﻘﺎﺋِِﻪ »‪َ «3‬و ﯾَُﻨﱢﻤَﯿُﻪ إﻟَﯽ ﻧَِﻬﺎَﯾِﮥ َﻧْﺸِﻮِه َوَﻣْﺴَﮑُﻦ َﻫَﺬا اﻟﻨﱠْﻮِع َوَﻣْﺼَﺪُر ﻓِْﻌﻠِِﻪ ُﻫَﻮ اﻟ َْﮑﺒُِﺪ َو َﻧْﻮٌع َﻏﺎَﯾﺘُُﻪ ِﺣْﻔُﻆ‬
‫اﻟﻨﱠْﻮِع َو ُﻫَﻮ اﻟ ُْﻤَﺘَﺼﱢﺮُف ﻓِﯽ َأﻣِْﺮ اﻟﺘﱠَﻨﺎُﺳِﻞ ﻟ َِﯿﻔِْﺼَﻞ ﻣِْﻦ َأﻣَْﺸﺎِج اﻟ َْﺒَﺪِن َﺟْﻮَﻫَﺮ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ ﺛُﱠﻢ ﯾَُﺼﱢﻮَرُه ﺑِﺈْذِن َﺧﺎﻟ ِِﻘِﻪ َوَﻣْﺴَﮑُﻦ َﻫَﺬا اﻟﻨﱠْﻮِع َوَﻣْﺼَﺪُر َأﻓَْﻌﺎﻟ ِِﻪ ُﻫَﻮ‬
‫اُﻷﻧ َْﺜَﯿﺎِن‪َ ،‬واﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠُﮥ‪َ ،‬وِﻫَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺪﺑ ﱢُﺮ َأﻣَْﺮ اﻟﱡﺮوِح اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ َﻣْﺮَﮐُﺐ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َو ﺗَُﻬﯿﱢﺌُُﻪ ﻟ َِﻘﺒُﻮﻟ ِِﻪ إﯾﱠﺎُﻫَﻤﺎ إَذا‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻠﻬﺬا‪ .‬ب‪ :‬ﻓﻠﺬﻟﮏ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 241‬اﻟﻔﺼﻞ اﻷول ﻓﯽ أﺟﻨﺎس اﻟﻘﻮي ﺑﻘﻮل ﮐﻠﯽ ‪ .....‬ص ‪241 :‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﻤﺎء‪.‬‬
‫)‪ (3‬ج‪ :‬إﻟﯽ ﺑﻘﺎﺋﻪ‪ .‬ط‪ :‬إﻟﯽ ﻧﻬﺎﯾﮥ ﺑﻘﺎﺋﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺪة ﺑﻘﺎﺋﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪242 :‬‬
‫َﺣَﺼَﻞ ﻓِﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ ،‬وَﺗْﺠَﻌﻠُُﻪ ﺑ َِﺤﯿُْﺚ ﯾُْﻌِﻄﯽ َﻣﺎ َﯾْﻔُﺸﻮ »‪ «1‬ﻓِﯿِﻪ اﻟ َْﺤَﯿﺎَة َو َﻣْﺴَﮑُﻦ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي َو َﻣْﺼَﺪُر ﻓِْﻌﻠَِﻬﺎ ُﻫَﻮ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤِﮑﯿـُﻢ اﻟ َْﻔﺎـِﺿ ُﻞ »َأَرْﺳـ ُﻄﻮَﻃﺎﻟ ِﯿُﺲ« »‪َ «2‬ﻓَﯿَﺮي أﱠن َﻣﺒـْ َﺪَأ َﺟِﻤﯿـِﻊ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘـَﻮي ُﻫـَﻮ اﻟ َْﻘﻠُْﺐ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن ﻟ ُِﻈُﻬﻮِر َأﻓَْﻌﺎﻟ َِﻬـ ﺎ اﻷـﱠوﻟ ِﯿﱠِﮥ َﻫـ ِﺬِه اﻟ َْﻤـَﺒ ﺎِدي‬
‫اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرَة‪َ ،‬ﮐَﻤـ ﺎ َأﱠن َﻣﺒـْ َﺪَأ اﻟ ِْﺤﱢﺲ ِﻋﻨْـَﺪ اﻷَـِﻃﺒﱠﺎِء ُﻫَﻮ اﻟـﱢﺪَﻣﺎُغ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﻟ ُِﮑـ ﱢﻞ َﺣﺎﱠﺳٍﮥ ُﻋْﻀٌﻮ ُﻣْﻔَﺮٌد‪ ،‬ﻣِﻨُْﻪ َﯾْﻈَﻬُﺮ ﻓِْﻌﻠُُﻪ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ إَذا ﻓُﺘﱢَﺶ َﻋِﻦ اﻟ َْﻮاِﺟِﺐ َو ُﺣﱢﻘَﻖ‬
‫ُوِﺟـ َﺪ اَﻷﻣُْﺮ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﯾَﺮاُه »‪َ ««3‬أَرْﺳُﻄﻮ »‪َ «4‬ﻃﺎﻟ ِﯿُﺲ« ُدوَﻧُﻬْﻢ‪َ .‬و ﺗُﻮـَﺟ ُﺪ َأَﻗﺎِوﯾﻠُُﻬْﻢ ُﻣﻨَْﺘَﺰَﻋـ ًﮥ ﻣِْﻦ ُﻣَﻘـ ﱠﺪَﻣﺎٍت ُﻣْﻘﻨَِﻌٍﮥ َﻏﯿِْﺮ ـَﺿ ُﺮوِرﯾﱠٍﮥ‪ ،‬إﻧﱠَﻤﺎ َﯾﺘﱠﺒُِﻌﻮَن ﻓِﯿَﻬﺎ‬
‫َﻇﺎِﻫَﺮ اُﻷُﻣﻮِر‪.‬‬
‫ﻟَِﮑِﻦ اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻟَﯿَْﺲ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻣِْﻦ َﺣﯿُْﺚ ُﻫَﻮ َﻃﺒِﯿٌﺐ أْن َﯾَﺘَﻌﱠﺮَف اﻟ َْﺤﱠﻖ ﻣِْﻦ َﻫـ َﺬﯾِْﻦ اﻷـﻣَْﺮﯾِْﻦ‪ ،‬ﺑَْﻞ َذﻟ َِﮏ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻔﯿَْﻠُﺴﻮِف أْو َﻋَﻠﯽ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ َواﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ إَذا‬
‫ُﺳﻠﱢَﻢ ﻟَُﻪ أﱠن َﻫـ ِﺬِه اَﻷْﻋَﻀﺎَء اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرَة َﻣَﺒﺎٍد َﻣﺎ ﻟ َِﻬـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي َﻓﻼ َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻓِﯿَﻤﺎ ﯾَُﺤﺎِوﻟ ُُﻪ ﻣِْﻦ َأﻣِْﺮ اﻟﱢﻄﱢﺐ‪َ ،‬ﮐﺎَﻧْﺖ َﻫـ ِﺬِه ُﻣـْﺴ َﺘَﻔﺎَدًة َﻋْﻦ َﻣﺒَْﺪٍإ َﻗﺒَْﻠَﻬﺎ‪َ ،‬أْو ﻟَْﻢ‬
‫َﺗُﮑْﻦ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َﺟْﻬُﻞ َذﻟ َِﮏ ﻣِﱠﻤﺎ ﻻ َﯾْﺮُﺧُﺺ ﻓِﯿِﻪ ﻟ ِﻠَْﻔﯿَْﻠُﺴﻮِف‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻧﯽ ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي اﻟﱠﻄِﺒﯿِﻌﱠﯿِﮥ اْﻟَﻤْﺨُﺪوَﻣِﮥ‬
‫وأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘَﻮي ﻟا ﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ‪َ ،‬ﻓِﻤﻨَْﻬﺎ َﺧﺎِدَﻣٌﮥ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣْﺨُﺪوَﻣٌﮥ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻤْﺨُﺪوَﻣُﮥ ِﺟﻨَْﺴﺎِن‪ِ :‬ﺟﻨٌْﺲ َﯾَﺘَﺼﱠﺮُف ﻓِﯽ اﻟ ِْﻐَﺬاِء ﻟ َِﺒَﻘﺎِء اﻟﱠﺸْﺨِﺺ َو َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َﻧْﻮَﻋﯿِْﻦ‪ :‬إﻟَﯽ اﻟ َْﻐﺎِذَﯾِﮥ َو اﻟﻨﱠﺎﻣَِﯿِﮥ‪.‬‬
‫َو ِﺟﻨٌْﺲ َﯾَﺘَﺼﱠﺮُف ﻓِﯽ اﻟ ِْﻐَﺬاِء ﻟ َِﺒَﻘﺎِء اﻟﻨﱠْﻮِع َو َﯾﻨَْﻘِﺴُﻢ إﻟَﯽ َﻧْﻮَﻋﯿِْﻦ‪ :‬إﻟَﯽ اﻟ ُْﻤَﻮﻟ ﱢَﺪِة َو اﻟ ُْﻤَﺼﱢﻮَرِة‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻔﺸﻮ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﻔﺶ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 151‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻋﻈﯿﻢ اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ وﻫﻮ ارﺳﻄﺎﻃﺎﻟﯿﺲ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﯿﻢ اﻟﻔﺎﺿﻞ أرﺳﻄﻮﻃﺎﻟﯿﺲ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺮاه‪ .‬ب رآه‪ .‬ط‪ :‬أراه‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬أرﺳﻄﻮ‪ .‬ط‪ ،‬آ‪ :‬أرﺳﻄﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪243 :‬‬
‫َﻓَﺄﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﻐﺎِذَﯾُﮥ َﻓِﻬَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُِﺤﯿُﻞ اﻟ ِْﻐَﺬاَء إﻟَﯽ ُﻣَﺸﺎﺑََﻬِﮥ اﻟ ُْﻤْﻐَﺘِﺬي ﻟ َِﯿْﺨﻠَُﻒ »‪ «1‬ﺑََﺪَل َﻣﺎ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﻨﱠﺎﻣِـَﯿ ُﮥ َﻓِﻬَﯽ اﻟﱠﺰاﺋِـَﺪُة ﻓِﯽ َأﻗَْﻄﺎِر اﻟ ِْﺠْﺴِﻢ َﻋَﻠﯽ اﻟﺘﱠَﻨﺎُﺳِﺐ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ ﻟ َِﯿﺒْﻠَُﻎ َﺗَﻤﺎَم اﻟﻨﱠْﺸِﻮ ﺑ َِﻤﺎ َﯾـْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯿِﻪ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐـَﺬاِء‪َ ،‬و اﻟ َْﻐﺎِذَﯾـُﮥ َﺗْﺨـ ِﺪُم اﻟﻨﱠﺎﻣَِﯿَﮥ‪َ ،‬و‬
‫اﻟ َْﻐﺎِذَﯾـُﮥ ﺗُﻮِرُد اﻟ ْـِﻐ َﺬاَء َﺗـﺎَرًة ُﻣَﺴﺎِوﯾًﺎ ﻟ َِﻤﺎ َﯾَﺘَﺤﻠﱠُﻞ‪َ ،‬وَﺗﺎَرًة َأﻧ َْﻘَﺺ‪َ ،‬وَﺗﺎَرًة َأْزَﯾـَﺪ‪َ ،‬و اﻟﱡﻨُﻤﱡﻮ ﻻ َﯾُﮑﻮُن إﻟ ﱠﺎ ﺑ َِﺄْن َﯾُﮑﻮَن اﻟ َْﻮاِرُد َأْزَﯾـَﺪ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻤَﺘَﺤﻠﱢِﻞ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ َأﻧﱠُﻪ‬
‫ﻟَﯿَْﺲ ُﮐﱡﻞ َﻣﺎ َﮐﺎَن َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ َﮐﺎَن ﻧُُﻤّﻮًا‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟﱢﺴَﻤَﻦ ﺑَْﻌَﺪ اﻟ ُْﻬَﺰاِل ﻓِﯽ ِﺳﱢﻦ اﻟ ُْﻮﻗُﻮِف ُﻫَﻮ ﻣِْﻦ َﻫَﺬا اﻟ َْﻘﺒِﯿِﻞ َوﻟَﯿَْﺲ ُﻫَﻮ ﺑ ِﻨُُﻤﱟﻮ‪ ،‬وإﻧﱠَﻤﺎ اﻟﱡﻨُﻤﱡﻮ َﻣﺎ َﮐﺎَن َﻋَﻠﯽ‬
‫َﺗَﻨﺎُﺳٍﺐ َﻃﺒِﯿِﻌﱟﯽ ﻓِﯽ َﺟِﻤﯿِﻊ اﻷﻗَْﻄﺎِر ﻟ َِﯿﺒْﻠَُﻎ ﺑ ِِﻪ َﺗَﻤﺎَم اﻟﻨﱠْﺸِﻮ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ ﺑَْﻌَﺪ َذﻟ َِﮏ ﻻ ﻧُُﻤﱠﻮ اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ‪َ .‬و إْن َﮐﺎَن ـِﺳ َﻤٌﻦ َﮐَﻤﺎ أﻧﱠُﻪ ﻻ َﯾُﮑﻮُن َﻗﺒَْﻞ اﻟ ُْﻮﻗُﻮِف ُذﺑ ُﻮٌل َوإْن‬
‫َﮐﺎَن ُﻫَﺰاٌل َﻋَﻠﯽ أﱠن َذﻟ َِﮏ َأﺑ َْﻌُﺪ َو َﻋِﻦ اﻟ َْﻮاِﺟِﺐ َأْﺧَﺮُج‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻐﺎِذَﯾـُﮥ َﯾﺘِﱡﻢ ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ ﺑ َِﺄﻓَْﻌﺎٍل ُﺟْﺰﺋِﯿﱠٍﮥ َﺛﻼَﺛٍﮥ‪َ :‬أَﺣُﺪَﻫﺎ َﺗْﺤـِﺼ ﯿُﻞ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟ َْﺒَﺪِن َو ُﻫَﻮ اﻟﱠﺪُم َو اﻟ ِْﺨﻠُْﻂ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﻘِﺮﯾَﺒِﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻔْﻌِﻞ َﺷﺒِﯿٌﻪ ﺑ ِﺎﻟ ُْﻌْﻀِﻮ‪،‬‬
‫َو َﻗْﺪ ﺗَُﺨﱡﻞ ﺑ ِِﻪ َﮐَﻤﺎ َﯾَﻘُﻊ ﻓِﯽ ِﻋﻠﱠٍﮥ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ »َأْﻃُﺮوﻗَِﯿﺎ«‪َ .‬و ُﻫَﻮ َﻋَﺪُم اﻟ ِْﻐَﺬاِء‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ اِﻹﻟ َْﺰاُق َوُﻫَﻮ أْن‬
‫ﯾُْﺠَﻌَﻞ َﻫَﺬا اﻟَﺤﺎِﺻُﻞ ِﻏَﺬاًء ﺑ ِﺎﻟ ِْﻔْﻌِﻞ اﻟﺘﱠﺎﱢم‪ ،‬أْي َﺻﺎﺋِﺮًا ُﺟْﺰَء ُﻋْﻀٍﻮ‪َ ،‬و َﻗْﺪ ﯾَُﺨﱡﻞ ﺑ ِِﻪ‬
‫َﮐَﻤـ ﺎ ﻓِﯽ اﻻْﺳﺘِْﺴـ َﻘﺎِء اﻟﻠﱠْﺤِﻤﱢﯽ‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ اﻟﺘﱠْﺸﺒِﯿُﻪ َو ُﻫَﻮ أْن ﯾُْﺠَﻌَﻞ َﻫـ َﺬا اﻟَﺤﺎِﺻُﻞ ِﻋﻨْـَﺪَﻣﺎ َﺻﺎَر ُﺟْﺰءًا ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َﺷﺒِﯿﻬًﺎ ﺑ ِِﻪ ﻣِْﻦ ُﮐﱢﻞ ِﺟَﻬـ ٍﮥ َﺣﺘﱠﯽ ﻓِﯽ‬
‫ﻗَِﻮاﻣِِﻪ َوﻟَْﻮﻧِِﻪ‪َ ،‬وَﻗْﺪ ﯾَُﺨﱡﻞ ﺑ ِِﻪ َﮐَﻤﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒَﺮِص َو اﻟ َْﺒَﻬِﻖ‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اﻟَﺒَﺪَل َو اﻹﻟ َْﺰاَق َﻣْﻮُﺟﻮَداِن ﻓِﯿِﻬَﻤﺎ‪َ ،‬و اﻟﺘﱠْﺸﺒِﯿُﻪ‬
‫َﻏﯿُْﺮ َﻣْﻮُﺟﻮٍد‪َ ،‬وَﻫَﺬا اﻟ ِْﻔْﻌُﻞ ﻟ ِﻠُْﻘﱠﻮِة اﻟ ُْﻤَﻐﯿﱢَﺮِة ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ َْﻐﺎِذَﯾِﮥ َوِﻫَﯽ َواِﺣَﺪٌة ﻓِﯽ‬
‫اﻹﻧ َْﺴﺎِن ﺑ ِﺎﻟ ِْﺠﻨِْﺲ‪ ،‬أْو ﺑّﺎﻟَﻤﺒَْﺪِإ »‪ «2‬اَﻷﱠوِل‪َ ،‬و َﺗْﺨَﺘﻠُِﻒ ﺑ ِﺎﻟﻨﱠْﻮِع ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء اﻟُﻤَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬِﮥ »‪،«3‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬ﺑﺬﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ -:‬ب‪.-‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬اﻻﺟﺰاء‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪244 :‬‬
‫إْذ ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ ُﻋْﻀٍﻮ ﻣِﻨَْﻬﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ﻣَِﺰاِﺟِﻪ ﻗُﱠﻮٌة ﺗَُﻐﯿﱢُﺮ اﻟ ِْﻐَﺬاَء إﻟَﯽ َﺗْﺸﺒِﯿٍﻪ ُﻣَﺨﺎﻟ ٍِﻒ‬
‫ﻟ َِﺘْﺸﺒِﯿِﻪ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اُﻷْﺧَﺮي‪ ،‬ﻟَِﮑِﻦ اﻟ ُْﻤَﻐﯿﱢَﺮُة اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِِﺪ َﺗْﻔَﻌُﻞ ﻓِْﻌًﻠﺎ ُﻣْﺸَﺘَﺮﮐًﺎ‬
‫ﻟ َِﺠِﻤﯿِﻊ »‪ «1‬اﻟ َْﺒَﺪِن‪.‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘـﱠﻮُة اﻟ ُْﻤَﻮﻟ ﱢَﺪُة َﻓِﻬَﯽ َﻧْﻮَﻋـ ﺎِن‪َ :‬ﻧْﻮٌع ﯾَُﻮﻟ ﱢُﺪ اﻟ َْﻤﻨِﱠﯽ ﻓِﯽ اﻟـﱡﺬُﮐﻮِر َو اﻹَﻧـﺎِث »‪َ ،«2‬وَﻧـْﻮٌع ﯾَُﻔﱢﺼُﻞ اﻟ ُْﻘَﻮي »‪ «3‬اﻟ ﱠﺘِﯽ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤﻨِﱢﯽ َﻓﯿَُﻤﱢﺰُﺟَﻬـ ﺎ َﺗْﻤِﺰﯾَﺠﺎٍت‬
‫ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ُﻋْﻀٍﻮ ُﻋْﻀٍﻮ َﻓَﯿُﺨﱡﺺ ﻟ ِﻠَْﻌَﺼِﺐ ﻣَِﺰاﺟـًﺎ َﺧﺎّﺻًﺎ َو ﻟ ِﻠَْﻌْﻈِﻢ ﻣَِﺰاﺟًﺎ َﺧﺎّﺻًﺎ َو ﻟ ِﻠﱢﺸْﺮَﯾﺎَﻧﺎِت »‪ «4‬ﻣَِﺰاﺟًﺎ َﺧﺎّﺻًﺎ‪َ ،‬و َذﻟ َِﮏ ﻣِْﻦ َﻣﻨِﱟﯽ ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬِﮥ اَﻷْﺟَﺰاِء‬
‫أْو ُﻣَﺘَﺸﺎﺑ َِﻬِﮥ اﻻﻣْﺘَِﺰاِج‪َ ،‬و َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة ﺗَُﺴﱢﻤﯿَﻬﺎ اَﻷِﻃﺒﱠﺎُء اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟ ُْﻤَﻐﯿﱢَﺮَة اُﻷوﻟَﯽ »‪.«5‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻤَﺼﱢﻮَرُة اﻟﱠﻄﺎﺑ َِﻌـ ُﮥ َﻓِﻬَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾـْﺼ ُﺪُر َﻋﻨَْﻬـ ﺎ ﺑ ِـِﺈْذِن َﺧﺎﻟ ِِﻘَﻬـ ﺎ َﺗْﺨِﻄﯿـُﻂ اَﻷْﻋـَﻀ ﺎِء َو َﺗْﺸـ ِﮑﯿﻼﺗَُﻬﺎ َو َﺗْﺠِﻮﯾَﻔﺎﺗَُﻬـ ﺎ َو َﺛْﻘﺒَُﻬﺎ َوَﻣﻼَﺳـ ﺘَُﻬﺎ َوُﺧُﺸﻮَﻧﺘَُﻬﺎ‬
‫َوأْوَﺿﺎُﻋَﻬﺎ َو ُﻣَﺸﺎِرَﮐﺎﺗَُﻬﺎ‪َ .‬و ﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﻤَﻠـِﮥ اﻷﻓَْﻌﺎُل اﻟ ُْﻤَﺘَﻌﻠﱢَﻘُﮥ ﺑ ِﻨَِﻬﺎَﯾﺎِت َﻣَﻘﺎِدﯾِﺮَﻫﺎ‪َ .‬و اﻟ َْﺨﺎِدُم ﻟ َِﻬِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ ُْﻤَﺘـَﺼ ﱢﺮَﻓِﮥ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻐَﺬاِء ﺑ َِﺴـ َﺒِﺐ ِﺣﻔِْﻆ اﻟﻨﱠْﻮِع ِﻫَﯽ‬
‫اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﻐﺎِذَﯾُﮥ َو اﻟﻨﱠﺎﻣَِﯿُﮥ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺜﺎِﻟُﺚ ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي »‪ «6‬اﻟﱠﻄِﺒﯿِﻌﱠﯿِﮥ اْﻟَﺨﺎِدَﻣِﮥ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 152‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺨﺎِدَﻣُﮥ اﻟﱢﺼْﺮَﻓُﮥ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ َﻓِﻬَﯽ َﺧَﻮاِدُم اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﻐﺎِذَﯾِﮥ و ِﻫَﯽ ﻗًُﻮي َأْرﺑٌَﻊ‪ :‬اﻟ َْﺠﺎِذﺑَُﮥ َو اﻟ َْﻤﺎِﺳَﮑُﮥ َو اﻟ َْﻬﺎِﺿَﻤُﮥ َو اﻟﱠﺪاﻓَِﻌُﮥ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺠﻤﯿﻊ‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺠﻤﯿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﺬﮐﺮ واﻻﻧﺜﯽ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺬﮐﻮر واﻹﻧﺎث‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻮي‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻠﺸﺮﯾﺎﻧﺎت‪ .‬ط‪ :‬ﻟﻠﺸﺮﯾﺎن‪ .‬آ‪ :‬ﻟﻠﺸﺮاﺋﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ب‪ -:‬اﻷوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻮي‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪245 :‬‬
‫َﻓﺎﻟ َْﺠﺎِذﺑَُﮥ »‪ُ «1‬ﺧﻠَِﻘْﺖ ﻟ َِﺘْﺠِﺬَب اﻟﻨﱠﺎﻓَِﻊ َوَﺗْﻔَﻌُﻞ َذﻟ َِﮏ ﺑﻠِﯿِﻒ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟ ﱠِﺬي ِﻫَﯽ ﻓِﯿِﻪ اﻟﱠﺬاِﻫِﺐ َﻋَﻠﯽ اﻻْﺳﺘَِﻄﺎﻟَِﮥ‪.‬‬
‫َو اﻟ َْﻤﺎِﺳـ َﮑُﮥ ُﺧﻠَِﻘْﺖ ﻟ ِﺘُْﻤِﺴـ َﮏ اﻟﻨﱠﺎﻓَِﻊ َرﯾَْﺜَﻤﺎ َﺗَﺘـَﺼ ﱠﺮُف ﻓِﯿِﻪ اﻟ ُْﻘَﻮي »‪ «2‬اﻟ ُْﻤَﻐﯿﱢَﺮُة ﻟَُﻪ اﻟ ُْﻤْﻤَﺘـﺎَرُة »‪ «3‬ﻣِﻨُْﻪ َوَﯾْﻔَﻌـ ُﻞ َذﻟ ِـَﮏ ﺑﻠِﯿٍﻒ ُﻣَﻮﱠرٍب »‪ُ «4‬رﺑََﻤﺎ َأَﻋﺎَﻧُﻪ‬
‫اﻟ ُْﻤْﺴَﺘْﻌِﺮُض‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻬﺎِﺿـ َﻤُﮥ َﻓِﻬَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُِﺤﯿـُﻞ َﻣـ ﺎ ـَﺟ َﺬﺑَﺘُْﻪ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـُﮥ َو َأﻣْـَﺴ َﮑﺘُْﻪ اﻟ َْﻤﺎِﺳـ َﮑُﮥ إﻟَﯽ ﻗَِﻮاٍم ُﻣَﻬﯿﱠٍﺈ ﻟ ِِﻔْﻌـِﻞ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ ُْﻤَﻐﯿﱢَﺮِة ﻓِﯿِﻪ َو إﻟَﯽ ﻣَِﺰاٍج ـَﺻ ﺎﻟ ٍِﺢ‬
‫ﻟ ِﻼْﺳﺘَِﺤﺎﻟَِﮥ إﻟَﯽ اﻟ ِْﻐَﺬاﺋِﯿﱠِﮥ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻔْﻌِﻞ‪َ .‬ﻫَﺬا ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟﻨﱠﺎﻓِِﻊ َوﯾَُﺴﱠﻤﯽ َﻫْﻀﻤًﺎ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻔُﻀﻮِل َﻓَﺄْن ﺗُِﺤﯿَﻠَﻬﺎ إْن َأﻣَْﮑَﻦ إﻟَﯽ َﻫِﺬِه اﻟ َْﻬﯿَْﺌِﮥ َو ﯾَُﺴﱠﻤﯽ‬
‫أﯾْﻀًﺎ َﻫـْﻀ ﻤًﺎ‪َ ،‬أْو ﯾَُﺴـ ﱢﻬَﻞ َﺳﺒِﯿَﻠَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻻﻧ ْـِﺪَﻓﺎِع ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟ ُْﻤْﺤَﺘَﺒِﺲ ﻓِﯿِﻪ ﺑ ِـَﺪﻓٍْﻊ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺪاﻓَِﻌِﮥ ﺑ َِﺘْﺮﻗِﯿِﻖ ﻗَِﻮاﻣَِﻬﺎ إْن َﮐﺎَن اﻟ َْﻤﺎﻧُِﻊ اﻟ ِْﻐَﻠَﻆ‪َ ،‬أْو َﺗْﻐﻠِﯿِﻈِﻪ إْن‬
‫َﮐﺎَن اﻟ َْﻤﺎﻧُِﻊ اﻟﱢﺮﻗﱠَﮥ‪ ،‬أْو َﺗْﻘِﻄﯿِﻌِﻪ إْن َﮐﺎَن اﻟ َْﻤﺎﻧُِﻊ اﻟﱡﻠُﺰوَﺟَﮥ‪َ .‬وَﻫَﺬا اﻟ ِْﻔْﻌُﻞ ﯾَُﺴﱠﻤﯽ اِﻹﻧ َْﻀﺎَج‪َ ،‬و َﻗْﺪ ﯾَُﻘﺎُل اﻟ َْﻬْﻀُﻢ َو اِﻹﻧ َْﻀﺎُج َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿِﻞ اﻟﺘﱠَﺮاُدِف‪.‬‬
‫َو َأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺪاﻓَِﻌُﮥ‪َ :‬ﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗْﺪَﻓُﻊ اﻟ َْﻔْﻀَﻞ اﻟ َْﺒﺎﻗَِﯽ ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻐَﺬاِء اﻟ ﱠِﺬي ﻻ َﯾـْﺼ ﻠُُﺢ ﻟ ِﻼْﻏﺘَِﺬاِء أْو َﯾْﻔُﻀُﻞ َﻋِﻦ اﻟ ِْﻤْﻘَﺪاِر اﻟ َْﮑﺎﻓِﯽ ﻓِﯽ اﻻْﻏﺘَِﺬاِء أْو ﯾُْﺴـ َﺘْﻐَﻨﯽ َﻋﻨُْﻪ َأْو‬
‫ﯾُْﻔَﺮُغ »‪َ «5‬ﻋِﻦ اْﺳـ ﺘِْﻌَﻤﺎﻟ ِِﻪ ﻓِﯽ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ اﻟ ُْﻤَﺮاَدِة ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﺒْﻮِل‪َ .‬و َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة َﺗْﺪَﻓُﻊ َﻫِﺬِه اﻟُﻔُﻀﻮَل »‪ «6‬ﻣِْﻦ ِﺟَﻬﺎٍت َو َﻣَﻨﺎﻓِـَﺬ ُﻣَﻌﱠﺪٍة ﻟََﻬﺎ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ إْن ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ‬
‫ُﻫَﻨﺎَك َﻣَﻨﺎﻓُِﺬ ُﻣَﻌﱠﺪًة َﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗْﺪَﻓُﻊ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اَﻷْﺷـَﺮِف إﻟَﯽ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اَﻷَﺧﱢﺲ َو ﻣَِﻦ اَﻷْﺻَﻠِﺐ إﻟَﯽ اَﻷْرَﺧﯽ‪َ .‬و إَذا َﮐﺎَﻧْﺖ ِﺟَﻬُﮥ اﻟﱠﺪﻓِْﻊ ِﻫَﯽ ِﺟَﻬُﮥ َﻣﯿِْﻞ‬
‫َﻣﺎﱠدِة اﻟ َْﻔْﻀِﻞ ﻟَْﻢ َﺗْﺼِﺮﻓَْﻬﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟﱠﺪاﻓَِﻌُﮥ َﻋْﻦ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ ِْﺠَﻬِﮥ َﻣﺎ َأﻣَْﮑَﻦ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺎﻟﺠﺎذﺑﮥ‪ .‬ب‪ ،‬آ‪ :‬واﻟﺠﺎذﺑﮥ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻮي‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﻤﺘﺎرة‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﻤﺘﺎزة‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ +:‬ﺑﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻔﺮغ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﺴﺘﻔﺮغ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬إّﻣﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪246 :‬‬
‫َو َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ اﻷْرﺑَُﻊ َﺗْﺨِﺪُﻣَﻬﺎ اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠﺎُت اﻷْرﺑَُﻊ اُﻷوﻟَﯽ‪َ ،‬أْﻋﻨِﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرَة َو اﻟ ْﺒُُﺮوَدَة َواﻟﱡﺮُﻃﻮﺑََﮥ واﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳَﮥ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة َﻓِﺨْﺪَﻣﺘَُﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ‬
‫ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐٌﮥ ﻟ َِﻸْرﺑَِﻊ‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟ ْﺒُُﺮوَدُة َﻓَﻘـ ْﺪ َﯾْﺨـ ِﺪُم ﺑَْﻌـَﻀ َﻬﺎ ِﺧْﺪَﻣـ ًﮥ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض ﻻ ﺑ ِﺎﻟـﱠﺬاِت‪َ ،‬ﻓﺈﱠن اَﻷﻣَْﺮ اﻟ ﱠِﺬي ﺑ ِﺎﻟـﱠﺬاِت ﻟ ِﻠْﺒُُﺮوَدِة أْن َﯾُﮑﻮَن ُﻣَﻀﺎّدًا ﻟ َِﺠِﻤﯿِﻊ اﻟ ُْﻘَﻮي‪َ ،‬ﻷﱠن َأﻓَْﻌﺎَل‬
‫َﺟِﻤﯿِﻊ اﻟ ُْﻘَﻮي ِﻫَﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤَﺮَﮐﺎِت‪ .‬أﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺠ ْﺬِب َواﻟـﱠﺪﻓِْﻊ َﻓَﺬﻟ َِﮏ َﻇﺎِﻫٌﺮ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻬْﻀِﻢ َﻓَﻸﱠن اﻟ َْﻬَﻀَﻢ َﯾْﺴـ َﺘْﮑِﻤُﻞ ﺑ َِﺘْﻔِﺮﯾِﻖ أْﺟَﺰاِء َﻣﺎ َﻏﻠَُﻆ َوَﮐﺜَُﻒ‬
‫َوَﺟْﻤِﻌَﻬـ ﺎ َﻣَﻊ َﻣﺎ َرﱠق َو ﻟَُﻄَﻒ‪َ .‬و َﻫـ ِﺬِه ﺑ َِﺤَﺮَﮐﺎٍت »‪َ «1‬ﺗْﻔِﺮﯾِﻘﯿﱠٍﮥ َو َﺗْﻤِﺰﯾِﺠﯿﱠٍﮥ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﺎِﺳـ َﮑُﮥ َﻓِﻬَﯽ َﺗْﻔَﻌـ ُﻞ ﺑ َِﺘْﺤِﺮﯾِﮏ اﻟﻠﱢﯿِﻒ اﻟ ُْﻤَﻮﱠرِب إﻟَﯽ َﻫﯿَْﺌـٍﮥ ﻣَِﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 153‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻻْﺷﺘَِﻤﺎِل ُﻣﺘَْﻘَﻨٍﮥ‪.‬‬
‫َو اﻟ ْﺒُُﺮوَدُة ُﻣِﻤﯿَﺘـٌﮥ ُﻣَﺨﱢﺪَرٌة َﻣﺎﻧَِﻌٌﮥ َﻋْﻦ َﺟِﻤﯿِﻊ َﻫِﺬِه اَﻷﻓَْﻌﺎِل إﻟ ﱠﺎ أﻧﱠَﻬﺎ َﺗﻨَْﻔُﻊ ﻓِﯽ اﻹﻣَْﺴﺎِك ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض ﺑ َِﺄْن َﯾْﺤﺒَِﺲ اﻟﻠﱢﯿَﻒ َﻋَﻠﯽ َﻫﯿَْﺌِﮥ اﻻْﺷـ ﺘَِﻤﺎِل اﻟﱠﺼﺎﻟ ِِﺢ‪،‬‬
‫َﻓَﺘُﮑﻮُن َﻏﯿَْﺮ َداِﺧَﻠـٍﮥ ﻓِﯽ ﻓِْﻌِﻞ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ َْﻤﺎِﺳـ َﮑِﮥ »‪ «2‬ﺑَـْﻞ ُﻣَﻬﯿﱢَﺌـٌﮥ ﻟ ِﻶﻟَـِﮥ ﺗْﻬﯿَِﺌـًﮥ َﺗْﺤَﻔُﻆ ﺑ َِﻬﺎ ﻓِْﻌَﻠَﻬﺎ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ ُﮥ َﻓَﺘﻨَْﺘِﻔُﻊ ﺑ ِﺎﻟ ْﺒُُﺮوَدِة ﺑ َِﻤﺎ َﺗْﻤَﻨُﻊ ﻣِْﻦ َﺗْﺤﻠِﯿِﻞ‬
‫اﻟﱢﺮﯾـِﺢ اﻟ ُْﻤِﻌﯿَﻨِﮥ ﻟ ِﻠﱠﺪﻓِْﻊ‪َ ،‬و ﺑ َِﻤﺎ ﺗُِﻌﯿُﻦ ﻓِﯽ َﺗْﻐﻠِﯿِﻈِﻪ‪َ ،‬و ﺑ َِﻤﺎ َﺗْﺠَﻤُﻊ اﻟﻠﱢﯿَﻒ اﻟ َْﻌِﺮﯾَﺾ اﻟ َْﻌﺎـِﺻ َﺮ َوﺗَُﮑﺜﱢُﻔُﻪ »‪َ .«3‬و َﻫـ َﺬا أﯾْﻀًﺎ َﺗْﻬﯿَِﺌٌﮥ ﻟ ِﻶﻟَِﮥ ﻻ َﻣُﻌﻮَﻧٌﮥ ﻓِﯽ َﻧْﻔِﺲ‬
‫اﻟ ِْﻔْﻌِﻞ‪َ .‬ﻓﺎﻟ َْﺒْﺮُد إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺪُﺧُﻞ ﻓِﯽ ِﺧْﺪَﻣِﮥ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض َو ﻟَْﻮ َدَﺧَﻞ ﻓِﯽ َﻧﻔِْﺲ ﻓِْﻌﻠَِﻬﺎ َﻷَﺿﱠﺮ َو َﻷْﺟَﻤَﺪ »‪ «4‬اﻟ َْﺤَﺮَﮐَﮥ‪.‬‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳـ ُﮥ َﻓﺎﻟ َْﺤﺎـَﺟ ُﮥ إﻟَﯿَْﻬـ ﺎ ﻓِﯽ َأﻓَْﻌﺎِل ﻗًُﻮي َﺛﻼٍث‪ :‬اﻟﻨﱠﺎﻗَِﻠَﺘﺎِن َو اﻟ َْﻤﺎـِﺳ َﮑُﮥ‪ .‬أﱠﻣﺎ اﻟﻨﱠﺎﻗَِﻠَﺘﺎِن َو ُﻫَﻤﺎ اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـُﮥ َو اﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ ُﮥ‪َ ،‬ﻓﻠَِﻤﺎ ﻓِﯽ اﻟﯿُﺒِْﺲ ﻣِْﻦ َﻓـْﻀ ِﻞ‬
‫َﺗْﻤِﮑﯿٍﻦ ﻣَِﻦ اﻻْﻋﺘَِﻤﺎِد اﻟ ﱠِﺬي ﻻ ﺑ ُﱠﺪ ﻣِﻨُْﻪ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َأْﻋﻨِﯽ َﺣَﺮَﮐَﮥ اﻟﱡﺮوِح اﻟ َْﺤﺎﻣَِﻠِﮥ ﻟ َِﻬِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي َﻧْﺤَﻮ ﻓِْﻌﻠَِﻬﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت‪ .‬ب‪ :‬ﺑﺤﺮﮐﺎت‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺎﺳﮑﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺪاﻓﻌﮥ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﮑﺜﻔﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﮑﻨﻔﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ :‬ﻷﺟﻤﺪ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬ﻷﺧﻤﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪247 :‬‬
‫ﺑ ِﺎﻧ ْـِﺪَﻓﺎِع ﻗُـًﻮي َﺗْﻤَﻨُﻊ َﻋْﻦ ﻣِﺜْﻠِِﻪ اﻻْﺳﺘِْﺮـَﺧ ﺎَء اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑ ِﱠﯽ إَذا َﮐـ ﺎَن ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻟﱡﺮوِح‪ ،‬أْو ﻓِﯽ َﺟْﻮَﻫِﺮ اﻵﻟَـِﮥ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻤﺎـِﺳ َﮑُﮥ َﻓﻠِﻠَْﻘﺒِْﺾ‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﻬﺎـِﺿ َﻤُﮥ‬
‫َﻓَﺤﺎَﺟﺘَُﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ َأَﻣﱡﺲ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ إَذا َﻗﺎَﯾْﺴَﺖ ﺑَﯿَْﻦ اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠﺎِت اﻟ َْﻔﺎِﻋَﻠـِﮥ َو اﻟ ُْﻤﻨَْﻔِﻌَﻠـِﮥ ﻓِﯽ َﺣﺎَﺟـ ِﮥ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي إﻟَﯿَْﻬﺎ َﺻﺎَدﻓَْﺖ اﻟ َْﻤﺎِﺳـ َﮑَﮥ َﺣﺎَﺟﺘَُﻬﺎ إﻟَﯽ‬
‫اﻟ ْﯿُﺒِْﺲ »‪َ «1‬أْﮐَﺜُﺮ ﻣِْﻦ َﺣﺎَﺟﺘَِﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة‪ ،‬ﻷﱠن ُﻣـﱠﺪَة َﺗـْﺴ ِﮑﯿِﻦ اﻟ َْﻤﺎـِﺳ َﮑِﮥ َأْﮐَﺜُﺮ ﻣِْﻦ ُﻣـﱠﺪِة َﺗْﺤِﺮﯾِﮑَﻬﺎ اﻟﻠﱢﯿَﻒ اﻟُﻤـْﺴ َﺘْﻌِﺮَض إﻟَﯽ اﻟ َْﻘﺒِْﺾ‪ ،‬ﻷﱠن ُﻣـﱠﺪَة‬
‫َﺗْﺤِﺮﯾِﮑَﻬـ ﺎ َوِﻫَﯽ اﻟ ُْﻤْﺤَﺘـﺎُج ﻓِﯿَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َﻗـِﺼ ﯿَﺮٌة‪َ ،‬وَﺳﺎﺋُِﺮ َزَﻣﺎِن ﻓِْﻌﻠَِﻬﺎ َﻣـْﺼ ُﺮوٌف إﻟَﯽ اﻹﻣَْﺴﺎِك َواﻟﺘﱠْﺴـ ِﮑﯿِﻦ‪َ .‬وﻟَﱠﻤﺎ َﮐﺎَن ﻣَِﺰاُج اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن َأﻣَْﯿَﻞ‬
‫َﮐﺜِﯿﺮًا إﻟَﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـِﮥ ـَﺿ ُﻌَﻔْﺖ ﻓِﯿِﻬْﻢ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة‪َ .‬و أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺠﺎِذﺑَُﮥ َﻓﺈﱠن َﺣﺎَﺟَﺘَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة َأَﺷﱡﺪ ﻣِْﻦ َﺣﺎَﺟﺘَِﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ ْﯿُﺒِْﺲ َﻷﱠن اﻟ َْﺤَﺮاَرَة َﻗْﺪ ﺗُِﻌﯿُﻦ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ ْـَﺠ ْﺬِب‪ ،‬ﺑَْﻞ ﻷﱠن َأْﮐَﺜَﺮ ُﻣـﱠﺪِة ﻓِْﻌﻠَِﻬﺎ ُﻫَﻮ اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾُﮏ‪ .‬وَﺣﺎَﺟﺘَُﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾﮏ َأَﻣﱡﺲ ﻣِْﻦ َﺣﺎَﺟﺘَِﻬﺎ إﻟَﯽ َﺗْﺴـ ِﮑﯿِﻦ َأْﺟَﺰاِء آﻟَﺘَِﻬﺎ َوَﺗْﻘﺒِﯿـِﻀ َﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳِﮥ‪،‬‬
‫َوَﻷﱠن َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮَة ﻟَﯿَْﺴْﺖ َﺗْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﺣَﺮَﮐٍﮥ َﮐﺜِﯿَﺮٍة َﻓَﻘْﻂ ﺑَْﻞ ﻗﺪ »‪َ «2‬ﺗْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﺣَﺮَﮐٍﮥ َﻗِﻮﯾﱠٍﮥ‪َ .‬واﻻْﺟﺘَِﺬاُب َﯾﺘِﱡﻢ إﱠﻣﺎ ﺑ ِِﻔْﻌِﻞ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَِﮥ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ ِْﻤْﻐَﻨﺎِﻃﯿِﺲ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺑ َِﻬﺎ َﯾْﺠـ ِﺬُب اﻟ َْﺤِﺪﯾـَﺪ‪َ ،‬و إﱠﻣﺎ ﺑ ِﺎْﺿـ ِﻄَﺮاِر اﻟ َْﺨَﻠﺎِء َﮐﺎﻧ ِْﺠـ َﺬاِب اﻟ َْﻤﺎِء ﻓِﯽ اﻟﱠﺰﱠراَﻗﺎِت‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤَﺮاَرُة َﮐﺎْﺟﺘَِﺬاِب ﻟََﻬِﺐ اﻟﱢﺴَﺮاِج اﻟﱡﺪْﻫَﻦ‬
‫»‪َ «3‬وإْن َﮐـ ﺎَن َﻫـ َﺬا اﻟ ِْﻘْﺴُﻢ اﻟﺜﱠﺎﻟ ُِﺚ ِﻋﻨْـَﺪ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﻘِﻘﯿَﻦ َﯾْﺮِﺟُﻊ إﻟَﯽ اْﺿـ ِﻄَﺮاِر اﻟ َْﺨَﻠﺎِء‪ ،‬ﺑَْﻞ ُﻫَﻮ ُﻫَﻮ ﺑ َِﻌﯿْﻨِِﻪ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﻣَﺘﯽ َﮐﺎَن َﻣَﻊ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـِﮥ »‪ُ «4‬ﻣَﻌﺎَوَﻧُﮥ‬
‫َﺣَﺮاَرٍة‪َ ،‬ﮐﺎَن اﻟ َْﺠْﺬُب َأﻗَْﻮي‪.‬‬
‫َو أﱠﻣﺎ اﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ ُﮥ َﻓـﺈﱠن َﺣﺎَﺟَﺘَﻬـ ﺎ إﻟَﯽ اﻟ ْﯿُﺒِْﺲ َأَﻗﱡﻞ ﻣِْﻦ َﺣﺎَﺟﺘِِﻬَﻤﺎ َأْﻋﻨِﯽ اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـَﮥ َو اﻟ َْﻤﺎـِﺳ َﮑَﮥ‪ ،‬ﻷﻧﱠَﻬﺎ ﻟَﺎ َﺗْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﻗﺒِْﺾ اﻟ َْﻤﺎـِﺳ َﮑِﮥ َوﻟَﺎ ﻟ ُُﺰوِم اﻟ َْﺠﺎِذﺑَِﮥ‬
‫َوَﻗﺒِْﻀَﻬﺎ َواْﺣﺘَِﻮاﺋَِﻬﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ +:‬أﻣّﺲ و‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ -:‬ﻗﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬ﮐﺎﺟﺘﺬاب اﻟﺴﺮاج اﻟﺰﯾﺖ‪ .‬ج‪ :‬ﮐﺎﺟﺘﺬاب اﻟﺴﺮاج ﻟﻠﺰﯾﺖ‪ .‬آ‪ :‬ﮐﺠﺬب اﻟﺴﺮاج اﻟﺰﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ +:‬أدﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪248 :‬‬
‫َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻤْﺠـ ُﺬوِب ﺑ ِﺈﻣَْﺴﺎِك ُﺟْﺰٍء ﻣَِﻦ اﻵﻟَِﮥ ﻟ َِﯿﻠَْﺤَﻖ ﺑ ِِﻪ َﺟْﺬُب اﻟ ُْﺠْﺰِء اﻵَﺧِﺮ‪َ .‬وﺑ ِﺎﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ ﻟَﺎ َﺣﺎَﺟَﮥ ﺑ ِﺎﻟﱠﺪاﻓَِﻌِﮥ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﺴـ ِﮑﯿِﻦ اﻟ َْﺒﺘﱠَﮥ ﺑَْﻞ إﻟَﯽ اﻟﺘﱠْﺤِﺮﯾِﮏ َو‬
‫إﻟَﯽ َﻗﻠِﯿِﻞ َﺗْﮑﺜِﯿٍﻒ ﯾُِﻌﯿُﻦ اﻟ َْﻌـْﺼ َﺮ َو اﻟﱠﺪﻓَْﻊ ﻟَﺎ ﻣِْﻘَﺪاَر َﻣﺎ َﺗﺒَْﻘﯽ ﺑ ِِﻪ اﻵﻟَُﮥ َﺣﺎﻓَِﻈًﮥ ﻟ َِﻬﯿَْﺌِﮥ َﺷْﮑِﻞ اﻟ ُْﻌْﻀﻮ »‪ «1‬أْو اﻟ َْﻘﺒِْﺾ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤﺎِﺳَﮑِﮥ َزَﻣﺎﻧًﺎ َﻃِﻮﯾًﻠﺎ َو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 154‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻓِﯽ اﻟ َْﺠﺎِذﺑَِﮥ َزَﻣﺎﻧًﺎ َﯾِﺴﯿﺮًا َرﯾَْﺚ ﺗُﻼِﺣُﻖ َﺟْﺬَب اﻷْﺟَﺰاِء‪َ .‬ﻓﻠَِﻬَﺬا َﺣﺎَﺟﺘَُﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ ْﯿُﺒِْﺲ َﻗﻠِﯿَﻠٌﮥ َو َأْﺣَﻮُﺟَﻬﺎ ُﮐﻠﱢَﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﺮاَرِة ِﻫَﯽ اﻟ َْﻬﺎِﺿَﻤُﮥ‪َ ،‬و ﻟَﺎ َﺣﺎَﺟَﮥ‬
‫ﺑ َِﻬﺎ إﻟَﯽ اﻟ ْﯿُﺒُﻮَﺳِﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَِﮥ ﻟ ِﺘُِﺴﯿَﻞ »‪ «2‬اﻟ ِْﻐَﺬاَء َو ﺗَُﻬﯿﱢَﺌُﻪ ﻟ ِﻠﱡﻨُﻔﻮِذ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤَﺠﺎِري َو اﻟ َْﻘﺒُﻮِل ﻟ َِﻸْﺷَﮑﺎِل‪َ .‬وﻟَﯿَْﺲ ﻟ َِﻘﺎﺋٍِﻞ أْن َﯾُﻘﻮَل‪ :‬إﱠن‬
‫اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَـَﮥ ﻟَْﻮ َﮐـ ﺎَﻧْﺖ ُﻣِﻌﯿَﻨـًﮥ ﻟ ِﻠَْﻬْﻀِﻢ ﻟَـَﮑ ﺎَن اﻟﱢﺼﺒْـَﯿ ﺎُن ﻻ َﯾْﻌُﺠُﺰ ﻗَُﻮاُﻫْﻢ َﻋِﻦ »‪ «3‬اﻷْﺷـ َﯿﺎِء اﻟﱡﺼﻠْـَﺒ ِﮥ‪َ ،‬ﻓـﺈﱠن اﻟﱢﺼﺒْـَﯿ ﺎَن ﻟَﯿُْﺴﻮا َﯾْﻌِﺠُﺰوَن َﻋْﻦ َﻫْﻀِﻢ َذﻟ َِﮏ‪،‬‬
‫َواﻟﱡﺸﺒﱠﺎَن َﯾْﻘِﺪُروَن َﻋَﻠﯿِْﻪ ﻟ َِﻬَﺬا اﻟﱠﺴَﺒِﺐ ﺑَْﻞ ﻟ َِﺴَﺒِﺐ »‪ «4‬اﻟ ُْﻤَﺠﺎَﻧَﺴِﮥ َو اﻟ ْﺒُْﻌِﺪ َﻋِﻦ اﻟ ُْﻤَﺠﺎَﻧَﺴِﮥ َﻓَﻤﺎ َﮐﺎَن ﻣَِﻦ اﻷْﺷَﯿﺎِء ُﺻﻠْﺒًﺎ ﻟَْﻢ ﯾَُﺠﺎﻧِْﺲ ﻣَِﺰاَج اﻟﱢﺼﺒَْﯿﺎِن‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ‬
‫َﺗﻘْـَﺒ ْﻞ َﻋَﻠﯿَْﻬـ ﺎ ﻗُـَﻮاُﻫُﻢ اﻟ َْﻬﺎِﺿـ َﻤُﮥ َو ﻟَْﻢ َﺗﻘَْﺒﻠَْﻬـ ﺎ ﻗَُﻮاُﻫُﻢ اﻟ َْﻤﺎِﺳـ َﮑُﮥ‪َ ،‬وَدَﻓَﻌَﻬـ ﺎ ﺑ ُِﺴـ ْﺮَﻋٍﮥ ﻗَُﻮاُﻫُﻢ اﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ ُﮥ‪َ .‬وَأﱠﻣﺎ اﻟﱡﺸﺒﱠﺎُن‪َ ،‬ﻓـَﺬﻟ َِﮏ ُﻣَﻮاﻓٌِﻖ ﻟ ِِﻤَﺰاِﺟِﻬْﻢ ـَﺻ ﺎﻟ ٌِﺢ‬
‫ﻟ َِﺘْﻐـِﺬَﯾﺘِِﻬْﻢ‪َ ،‬ﻓَﯿْﺠَﺘِﻤُﻊ ﻣِْﻦ َﻫـ ِﺬِه أﱠن اﻟ َْﻤﺎـِﺳ َﮑَﮥ َﺗْﺤَﺘﺎُج إﻟَﯽ َﻗﺒٍْﺾ َوإﻟَﯽ إﺛ َْﺒﺎِت َﻫﯿَْﺌـِﮥ َﻗﺒٍْﺾ َزَﻣﺎﻧًﺎ َﻃِﻮﯾًﻠﺎ َوإﻟَﯽ َﻣُﻌﻮَﻧٍﮥ َﯾـِﺴ ﯿَﺮٍة ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‪َ .‬واﻟ َْﺠﺎِذﺑََﮥ‬
‫إﻟَﯽ َﻗﺒٍْﺾ َوَﺛـَﺒ ﺎِت َﻗﺒٍْﺾ َزَﻣﺎﻧـًﺎ َﯾِﺴـ ﯿﺮًا ِﺟـ ّﺪًا َوَﻣُﻌﻮَﻧـٍﮥ َﮐﺜِﯿَﺮٍة ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ِﮥ‪َ .‬واﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ َﮥ إﻟَﯽ َﻗﺒٍْﺾ َﻓَﻘـْﻂ ﻣِْﻦ َﻏﯿِْﺮ َﺛَﺒﺎٍت ﯾُْﻌَﺘـﱡﺪ ﺑ ِِﻪ َوإﻟَﯽ َﻣُﻌﻮَﻧـٍﮥ َﻋَﻠﯽ‬
‫اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‪َ .‬واﻟ َْﻬﺎِﺿَﻤَﮥ إﻟَﯽ ِإَذاﺑٍَﮥ َو َﺗْﻤِﺰﯾٍﺞ َﻓﻠَِﺬﻟ َِﮏ َﺗَﺘَﻔﺎَوُت َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي ﻓِﯽ اْﺳﺘِْﻌَﻤﺎﻟ َِﻬﺎ ﻟ ِﻠَْﮑﯿِْﻔﯿﱠﺎِت اﻷْرﺑَِﻊ َواْﺣﺘَِﯿﺎِﺟَﻬﺎ إﻟَﯿَْﻬﺎ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ :‬اﻟﻌﺼﺮ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﻀﻮ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺘﺴﯿﻞ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﺘﺴﻬﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ +:‬ﻫﻀﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ +:‬ﻟﺴﺒﺐ آﺧﺮ وﻫﻮ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪249 :‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺮاِﺑُﻊ ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي اْﻟَﺤَﯿَﻮاِﻧﱠﯿِﮥ‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠُﮥ‪َ ،‬ﻓَﯿْﻌﻨُﻮَن ﺑ َِﻬـ ﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟ ﱠﺘِﯽ إَذا َﺣـَﺼ َﻠْﺖ ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء‪َ ،‬ﻫﯿﱠَﺄﺗ َْﻬﺎ ﻟ َِﻘﺒُﻮِل ﻗُﱠﻮِة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟَﺤَﺮَﮐـ ِﮥ َوَأﻓَْﻌﺎِل اﻟ َْﺤَﯿﺎِة‪َ .‬و ﯾُـِﻀ ﯿُﻔﻮَن إﻟَﯿَْﻬﺎ‬
‫َﺣَﺮَﮐﺎِت اﻟ َْﺨْﻮِف َو اﻟ َْﻐَﻀِﺐ ﻟ َِﻤﺎ َﯾِﺠُﺪوَن ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ ﻣَِﻦ اﻻﻧ ْﺒَِﺴﺎِط َواﻻﻧ ِْﻘَﺒﺎِض اﻟ َْﻌﺎِرَﺿﯿِْﻦ »‪«1‬‬
‫ﻟ ِﻠﱡﺮوِح اﻟ َْﻤﻨُْﺴﻮِب إﻟَﯽ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة‪َ .‬و ﻟ ْﻨَُﻔﱢﺼْﻞ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﺠْﻤَﻠَﮥ َﻓَﻨُﻘﻮُل‪ :‬إﻧﱠُﻪ َﮐَﻤﺎ َﻗْﺪ‬
‫َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣِْﻦ َﮐَﺜﺎَﻓِﮥ اﻷْﺧﻼِط ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ﻣَِﺰاٍج َﻣﺎ َﺟْﻮَﻫٌﺮ َﮐﺜِﯿٌﻒ‪ُ ،‬ﻫَﻮ اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ‪َ ،‬أْو ُﺟْﺰٌء‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َﻓَﻘـ ْﺪ َﯾَﺘَﻮﻟ ﱠُﺪ ﻣَِﻦ ﺑ َُﺨﺎِرﯾﱠِﮥ اﻷْﺧَﻠﺎِط َو ﻟََﻄﺎَﻓﺘَِﻬﺎ ﺑ َِﺤَﺴِﺐ ﻣَِﺰاٍج َﻣﺎ َﺟْﻮَﻫٌﺮ ﻟَِﻄﯿٌﻒ‪ُ ،‬ﻫَﻮ اﻟﱡﺮوُح َو َﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟ َْﮑﺒِـَﺪ ِﻋﻨْـَﺪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء َﻣْﻌـِﺪٌن ﻟ َِﺘَﻮﻟﱡِﺪ‬
‫اَﻷﱠوِل‪َ ،‬ﮐَﺬﻟ َِﮏ‬
‫اﻟ َْﻘﻠْـُﺐ َﻣْﻌـِﺪٌن ﻟ َِﺘـَﻮﻟﱡِﺪ اﻟﺜﱠﺎﻧِﯽ‪َ .‬وَﻫـ َﺬا اﻟﱡﺮوُح إَذا َﺣـ َﺪَث َﻋَﻠﯽ ﻣَِﺰاِﺟـ ِﻪ اﻟ ﱠِﺬي َﯾﻨَْﺒِﻐﯽ أْن َﯾُﮑـ ﻮَن ﻟَُﻪ اْﺳـ َﺘَﻌﱠﺪ ﻟ َِﻘﺒـُ ﻮِل »‪ «2‬ﺗِﻠْـَﮏ اﻟ ُْﻘـﱠﻮِة اﻟ ﱠﺘِﯽ »‪ «3‬ﺗُِﻌﱡﺪ‬
‫اَﻷْﻋَﻀﺎَء ُﮐﻠﱠَﻬﺎ ﻟ َِﻘﺒُﻮِل اﻟ ُْﻘَﻮي اُﻷْﺧَﺮي اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ َو َﻏﯿِْﺮَﻫﺎ‪.‬‬
‫َو اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠُﮥ ﻻ َﺗْﺤـ ُﺪُث ﻓِﯽ اﻟﱡﺮوِح َو اَﻷْﻋَﻀﺎِء إﻟ ﱠﺎ ﺑَْﻌـَﺪ ُﺣـ ُﺪوِث َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة‪َ ،‬وإْن َﺗَﻌﱠﻄَﻞ ُﻋْﻀٌﻮ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠِﮥ َو ﻟَْﻢ َﯾَﺘَﻌﱠﻄْﻞ ﺑَْﻌُﺪ ﻣِْﻦ‬
‫َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة‪َ ،‬ﻓُﻬَﻮ َﺣﱞﯽ‪َ ،‬أ ﻟَﺎ َﺗَﺮي أﱠن اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ اﻟ ْـَﺨ ِﺪَر‪َ ،‬و اﻟ ُْﻌْﻀَﻮ اﻟ َْﻤْﻔﻠُﻮَج‪َ ،‬ﻓﺎﻗٌِﺪ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤﺎِل ﻟ ُِﻘﱠﻮِة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َواﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ ﻟ ِِﻤَﺰاٍج َﯾْﻤَﻨُﻌُﻪ َﻋْﻦ َﻗﺒُﻮﻟ ِِﻪ َأْو ُﺳﱠﺪٍة‬
‫َﻋﺎِرَﺿٍﮥ ﺑَﯿَْﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َو ﺑَﯿَْﻨُﻪ ﻓِﯽ اَﻷْﻋَﺼﺎِب اﻟ ُْﻤﻨَْﺒﺜﱠِﮥ ِإﻟَﯿِْﻪ‪َ ،‬وُﻫَﻮ َﻣَﻊ َذﻟ َِﮏ َﺣﱞﯽ َواﻟ ُْﻌْﻀُﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻌِﺮُض ﻟَُﻪ اﻟ َْﻤْﻮُت‪َ ،‬ﻓﺎﻗُِﺪ اﻟ ِْﺤِﺲ »‪َ «4‬و اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻌﺎرﺿﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻌﺎرض‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻘﺒﻮل‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻘّﻮة‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬اﻟﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬ﻟﻠﺤّﺲ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤّﺲ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪250 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 155‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫َﯾْﻌِﺮُض ﻟَُﻪ أْن َﯾْﻌَﻔَﻦ َو َﯾﻔُْﺴـ َﺪ َﻓـﺈَذْن ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟ َْﻤﻔْﻠُﻮِج ﻗُﱠﻮٌة َﺗْﺤَﻔـُﻆ َﺣـَﯿ ﺎَﺗُﻪ ـَﺣ ﺘﱠﯽ إَذا َزاَل اﻟ َْﻌـ ﺎﺋُِﻖ َﻓـﺎَض إﻟَﯿِْﻪ ﻗُﱠﻮُة اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟَﺤَﺮَﮐـ ِﮥ‪َ ،‬و َﮐـ ﺎَن‬
‫ُﻣْﺴَﺘِﻌّﺪًا ﻟ َِﻘﺒُﻮﻟ ِِﻬَﻤﺎ »‪ «1‬ﺑ َِﺴَﺒِﺐ ِﺻﱠﺤِﮥ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠِﮥ ﻓِﯿِﻪ‪َ ،‬وإﻧﱠَﻤﺎ اﻟ َْﻤﺎﻧُِﻊ ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﻤَﻨُﻌُﻪ »‪َ «2‬ﻋْﻦ َﻗﺒُﻮﻟ ِِﻪ »‪ «3‬ﺑ ِﺎﻟ ِْﻔْﻌِﻞ‪َ .‬و ﻟَﺎ َﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ اﻟ َْﻤﯿﱢُﺖ وَ‬
‫ﻟَﯿَْﺲ َﻫـ َﺬا اﻟ ُْﻤِﻌـﱡﺪ ُﻫَﻮ ﻗُﱠﻮَة اﻟﺘﱠْﻐِﺬَﯾِﮥ َوَﻏﯿِْﺮَﻫﺎ‪َ ،‬ﺣﺘﱠﯽ إَذا َﮐﺎَﻧْﺖ ﻗُﱠﻮُة اﻟﺘﱠْﻐِﺬَﯾِﮥ ﺑَﺎﻗَِﯿًﮥ َﮐﺎَن َﺣّﯿًﺎ‪َ ،‬وإَذا ﺑََﻄَﻠْﺖ َﮐﺎَن َﻣﯿﱢﺘًﺎ‪َ .‬ﻓﺈﱠن َﻫَﺬا اﻟ َْﮑَﻠﺎَم ﺑ َِﻌﯿْﻨِِﻪ َﻗْﺪ َﯾَﺘَﻨﺎَوُل‬
‫ﻗُﱠﻮَة اﻟﺘﱠْﻐِﺬَﯾِﮥ‪َ ،‬ﻓُﺮﺑََﻤﺎ ﺑََﻄَﻞ ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ ﻓِﯽ ﺑَْﻌِﺾ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َو ﺑَِﻘَﯽ َﺣّﯿًﺎ َو ُرﺑََﻤﺎ ﺑَِﻘَﯽ ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ َو اﻟ ُْﻌْﻀُﻮ إﻟَﯽ اﻟ َْﻤْﻮِت‪.‬‬
‫َوﻟَْﻮ َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ ُْﻤَﻐﱢﺬَﯾـُﮥ ﺑ َِﻤﺎ ِﻫَﯽ ﻗُﱠﻮٌة ُﻣَﻐﱢﺬَﯾـٌﮥ ﺗُِﻌـﱡﺪ ﻟ ِﻠِْﺤﱢﺲ َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‪ ،‬ﻟََﮑﺎَن اﻟﻨﱠَﺒﺎُت َﻗْﺪ َﯾـْﺴ َﺘِﻌﱡﺪ ﻟ َِﻘﺒُﻮِل اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ َﻓَﺒِﻘَﯽ »‪ «4‬أْن َﯾُﮑﻮَن‬
‫اﻟ ُْﻤِﻌﱡﺪ َأﻣْﺮًا آَﺧَﺮ َﯾﺘَْﺒُﻊ ﻣَِﺰاﺟًﺎ َﺧﺎّﺻًﺎ‪َ ،‬و ﯾَُﺴﱠﻤﯽ ﻗُﱠﻮًة َﺣَﯿَﻮاﻧِﯿﱠًﮥ‪َ ،‬و ُﻫَﻮ َأﱠوُل ﻗُﱠﻮٍة َﺗْﺤُﺪُث ﻓِﯽ اﻟﱡﺮوِح إَذا َﺣَﺪَث اﻟﱡﺮوُح ﻣِْﻦ ﻟََﻄﺎَﻓِﮥ اَﻷﻣَْﺸﺎِج‪.‬‬
‫ﺛُﱠﻢ إﱠن اﻟﱡﺮوَح َﺗْﻘَﺒُﻞ ﺑ َِﻬﺎ‪ِ -‬ﻋﻨْـَﺪ اﻟ َْﺤِﮑﯿِﻢ »َأَرْﺳـ ُﻄﻮ »‪َ «5‬ﻃـ ﺎﻟ ِﯿَﺲ«‪ -‬اﻟ َْﻤﺒـْ َﺪَأ اﻷَـﱠوَل َو اﻟﻨﱠْﻔَﺲ اﻷُـوﻟَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾﻨَْﺒِﻌُﺚ َﻋﻨَْﻬﺎ َﺳﺎﺋُِﺮ اﻟ ُْﻘَﻮي‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن َأﻓَْﻌﺎَل‬
‫ﺗِﻠَْﮏ اﻟ ُْﻘَﻮي ﻟَﺎ َﺗـْﺼ ُﺪُر َﻋِﻦ اﻟﱡﺮوِح ﻓِﯽ َأﱠوِل اَﻷﻣِْﺮ‪َ ،‬ﮐَﻤﺎ أﻧﱠُﻪ أﯾْﻀًﺎ ﻟَﺎ َﯾْﺼُﺪُر اِﻹْﺣَﺴﺎُس ِﻋﻨَْﺪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء َﻋِﻦ اﻟﱡﺮوِح اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﱢﯽ اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻣﺎ ﻟَْﻢ‬
‫َﯾﻨُْﻔْﺬ إﻟَﯽ »‪ «6‬اﻟ َْﺠﻠِﯿِﺪﯾﱠِﮥ‪َ ،‬أْو إﻟَﯽ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن‪َ ،‬أْو َﻏﯿِْﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﻘﺒﻮﻟﻬﻤﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﻘﺒﻮﻟﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﻤﻨﻌﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﯾﻤﻨﻊ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ +:‬ﻟﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﺒﻘﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﻓﯿﺒﻘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﯿﻠﺴﻮف ارﺳﻄﺎ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﯿﻢ ارﺳﻄﻮ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬ﻓﯽ‪ .‬ب‪ ،‬ج‪ :‬إﻟﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪251 :‬‬
‫َذﻟ َِﮏ‪َ ،‬ﻓﺈَذا َﺣَﺼَﻞ ﻗِْﺴٌﻢ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮوِح ﻓِﯽ َﺗْﺠِﻮﯾِﻒ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َﻗﺒَِﻞ ﻣَِﺰاﺟًﺎ َوـَﺻ َﻠَﺢ ﻷْن َﯾْﺼُﺪَر ﺑ ِِﻪ َﻋﻨُْﻪ َأﻓَْﻌﺎُل اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﻤْﻮُﺟﻮَدِة ﻓِﯿِﻪ ﺑَْﺪءًا »‪َ .«1‬وَﮐَﺬﻟ َِﮏ‬
‫ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َو ﻓِﯽ اُﻷﻧ َْﺜَﯿﯿِْﻦ‪َ .‬وِﻋﻨْـَﺪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء َﻣﺎ ﻟَْﻢ َﯾْﺴـ َﺘِﺤﱠﻞ اﻟﱡﺮوُح ِﻋﻨْـَﺪ اﻟـﱢﺪَﻣﺎِغ إﻟَﯽ ﻣَِﺰاٍج آَﺧَﺮ ﻟَْﻢ َﯾْﺴـ َﺘِﻌﱠﺪ ﻟ َِﻘﺒُﻮِل اﻟﻨﱠْﻔِﺲ اﻟ ﱠﺘِﯽ ِﻫَﯽ َﻣﺒَْﺪُأ اﻟ َْﺤَﺮَﮐِﮥ‬
‫َواﻟ ِْﺤﱢﺲ‪َ .‬وَﮐـ َﺬﻟ َِﮏ ﻓِﯽ اﻟ َْﮑﺒِـِﺪ َوإْن َﮐﺎَن اﻻﻣْﺘَِﺰاُج اَﻷﱠوُل َﻗـْﺪ َأَﻓﺎَد َﻗﺒُﻮَل اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اُﻷوﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠِﮥ َوَﮐَﺬﻟ َِﮏ ﻓِﯽ ُﮐﱢﻞ ُﻋْﻀٍﻮ َﮐَﺄﱠن ﻟ ُِﮑﱢﻞ ِﺟﻨٍْﺲ ﻣَِﻦ‬
‫اﻷﻓَْﻌﺎِل ِﻋﻨَْﺪُﻫْﻢ َﻧْﻔﺴًﺎ »‪ُ «2‬أْﺧَﺮي‪َ .‬وﻟَﯿَْﺴِﺖ اﻟﻨﱠْﻔُﺲ َواـِﺣ َﺪًة َﯾِﻔﯿُﺾ َﻋﻨَْﻬﺎ اﻟ ُْﻘَﻮي‪ ،‬أْو َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟﻨﱠْﻔُﺲ َﻣْﺠُﻤﻮَع َﻫِﺬِه اﻟ ُْﺠْﻤَﻠِﮥ َﻓﺈﻧﱠُﻪ َوإْن َﮐﺎَن اﻻﻣْﺘَِﺰاُج‬
‫اَﻷﱠوُل‪َ ،‬ﻓَﻘـ ْﺪ َأَﻓﺎَد َﻗﺒُﻮَل اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اُﻷوﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠِﮥ‪َ ،‬ﺣﯿُْﺚ َﺣـ َﺪَث ُروٌح َو ﻗُﱠﻮٌة ِﻫَﯽ َﮐَﻤﺎﻟ ُُﻪ‪ ،‬ﻟَِﮑْﻦ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة َوْﺣَﺪَﻫﺎ ﻟَﺎ َﺗْﮑِﻔﯽ ِﻋﻨَْﺪُﻫْﻢ ﻟ َِﻘﺒُﻮِل اﻟﱡﺮوِح‬
‫ﺑ َِﻬـ ﺎ َﺳـ ﺎﺋَِﺮ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻷُـَﺧِﺮ َﻣﺎ ﻟَْﻢ َﯾْﺤـ ُﺪْث ﻓِﯿَﻬﺎ ﻣَِﺰاٌج َﺧﺎﱞص َﻗﺎﻟ ُﻮا‪ :‬وَﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة َﻣَﻊ أﻧﱠَﻬﺎ ُﻣَﻬﯿﱢَﺌـٌﮥ ﻟ ِﻠَْﺤَﯿﺎِة‪َ ،‬ﻓِﻬَﯽ أﯾْﻀًﺎ َﻣﺒـْ َﺪُأ َﺣَﺮَﮐـ ِﮥ اﻟ َْﺠْﻮَﻫِﺮ اﻟﱡﺮوِﺣﱢﯽ‬
‫اﻟﻠﱠِﻄﯿِﻒ إﻟَﯽ اَﻷْﻋَﻀﺎِء َو َﻣﺒَْﺪُأ َﻗﺒِْﻀِﻪ َو ﺑَْﺴـ ِﻄِﻪ ﻟ ِﻠﺘﱠﻨْـِﺴ ﯿِﻢ َو اﻟﺘﱠَﻨﱢﻘﯽ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ ﻗِﯿَﻞ َﮐﺄﻧﱠَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ اﻟ َْﺤَﯿﺎِة ﺗُِﻔﯿُﺪ »‪ «3‬اﻧ ِْﻔَﻌﺎﻟًﺎ‪َ ،‬وﺑ ِﺎﻟ ِْﻘَﯿﺎِس إﻟَﯽ َأﻓَْﻌﺎِل‬
‫اﻟﻨﱠْﻔِﺲ َواﻟﻨﱠﺒِْﺾ ﺗُِﻔﯿُﺪ ﻓِْﻌًﻠﺎ‪َ .‬وَﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة ﺗُْﺸـ ﺒُِﻪ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠَﮥ ﻟ َِﻌَﺪﻣَِﻬﺎ اِﻹَراَدَة ﻓِﯿَﻤﺎ َﯾْﺼُﺪُر َﻋﻨَْﻬﺎ‪َ ،‬وﺗُْﺸﺒُِﻪ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠَﮥ ﻟ َِﺘَﻔﱡﻨِﻦ »‪َ «4‬أﻓَْﻌﺎﻟ َِﻬﺎ ﻷﻧﱠَﻬﺎ‬
‫َﺗﻘْﺒُِﺾ َو َﺗﺒُْﺴـ ُﻂ َﻣﻌـًﺎ َو ﺗَُﺤﱢﺮَك َﺣَﺮَﮐـ َﺘﯿِْﻦ ُﻣَﺘـَﻀ ﺎﱠدَﺗﯿِْﻦ‪ .‬إﻟ ﱠﺎ أﱠن اﻟ ُْﻘـَﺪَﻣﺎَء »‪ «5‬إَذا َﻗـﺎﻟ ُﻮا َﻧﻔٌْﺲ ﻟ ِﻠﻨﱠﻔِْﺲ اَﻷْرِﺿـ ﯿﱠِﮥ َﻋَﻨـْﻮا َﮐَﻤـ ﺎَل ِﺟْﺴٍﻢ َﻃـ ﺒِﯿِﻌﱟﯽ آﻟ ِﱟﯽ‬
‫َوأَراُدوا َﻣﺒَْﺪَأ ُﮐﱢﻞ ﻗُﱠﻮٍة َﺗْﺼُﺪُر َﻋﻨَْﻬﺎ ﺑ َِﻌﯿْﻨَِﻬﺎ َﺣَﺮَﮐﺎٌت َوَأَﻓﺎِﻋﯿُﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﺑﺪﺋﺎ‪ :‬ج ﺑﺪﯾﺎ‪ .‬آ‪ :‬ﺑﺪءًا‪ :‬ب‪ :‬ﺑََﺪﻧًﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻧﻔﺴًﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﻧﻔﺲ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﻔﯿﺪ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻘﺒﻞ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻟﺘﻔّﻨﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻟﺘﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﺪﻣﺎء‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 156‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪252 :‬‬
‫ُﻣَﺘَﺨﺎﻟ َِﻔٌﮥ‪َ ،‬ﻓَﺘُﮑﻮُن َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة َﻋَﻠﯽ َﻣْﺬَﻫِﺐ اﻟ ُْﻘَﺪَﻣﺎِء »‪ «1‬ﻗُﱠﻮًة َﻧْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠًﮥ‪َ .‬ﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠَﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ َذَﮐْﺮَﻧﺎَﻫﺎ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ ِﻋﻨَْﺪُﻫْﻢ ﻗُﱠﻮًة َﻧْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠًﮥ‪.‬‬
‫ك َﻣﺎ‪ ،‬ﺑ ِﺈَراَدٍة َﻣﺎ‪َ ،‬و ُأِرﯾـَﺪ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄﺒِﯿَﻌـ ِﮥ ُﮐﱡﻞ‬ ‫ك َوَﺗْﺤِﺮﯾٍﮏ َﺗـْﺼ ُﺪُر َﻋْﻦ إْدَرا ٍ‬ ‫وأﱠﻣﺎ إَذا ﻟَْﻢ ﯾَُﺮْد ﺑ ِﺎﻟﻨﱠْﻔِﺲ َﻫـ َﺬا اﻟ َْﻤْﻌَﻨﯽ ﺑَْﻞ ُﻋﻨَِﯽ ﺑ ِِﻪ ﻗُﱠﻮٌة ِﻫَﯽ َﻣﺒـْ َﺪُأ إْدَرا ٍ‬
‫ﻗُﱠﻮٍة َﯾـْﺼ ُﺪُر َﻋﻨَْﻬﺎ ﻓِْﻌٌﻞ ﻓِﯽ ِﺟـْﺴ ِﻤﻬﺎ َﻋَﻠﯽ ِﺧَﻠﺎِف َﻫـ ِﺬِه اﻟُﺼﻮَرِة‪ ،‬ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة َﻧْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠًﮥ‪ ،‬ﺑَْﻞ َﮐﺎَﻧْﺖ َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠًﮥ‪َ .‬و َأْﻋَﻠﯽ َدَرَﺟـ ٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫ﯾُـَﺴ ﱢﻤﯿَﻬﺎ اَﻷِﻃﺒﱠﺎُء َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠًﮥ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ إْن ﯾُـَﺴ ﱠﻤﯽ ﺑ ِﺎﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠِﮥ َﻣﺎ َﯾَﺘَﺼﱠﺮُف ﻓِﯽ أﻣِْﺮ اﻟ ِْﻐَﺬاِء َو إَﺣﺎﻟَﺘِِﻪ »‪َ ،«2‬ﺳَﻮاٌء َﮐﺎَن ﻟ َِﺒَﻘﺎِء َﺷـ ْﺨٍﺺ‪ ،‬أْو ﺑََﻘﺎِء َﻧْﻮٍع‪ ،‬ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ‬
‫َﻫـ ِﺬِه َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠًﮥ َوَﮐـ ﺎَﻧْﺖ ِﺟﻨْﺴـًﺎ َﺛﺎﻟ ِﺜًﺎ‪َ .‬و ﻷﱠن اﻟ َْﻐَﻀَﺐ َو اﻟ َْﺨْﻮَف َو َﻣﺎ َأْﺷـ َﺒَﻬُﻬَﻤﺎ اﻧ ِْﻔَﻌﺎٌل ﻟ َِﻬـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة‪َ .‬و إْن َﮐﺎَن َﻣﺒـْ َﺪُؤَﻫﺎ اﻟ ِْﺤﱠﺲ َو اﻟ َْﻮْﻫَﻢ َو اﻟ ُْﻘَﻮي‬
‫اﻟﱠﺪﱠراَﮐـ َﮥ َﮐﺎَﻧْﺖ َﻣﻨُْﺴﻮﺑَـًﮥ إﻟَﯽ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي‪َ .‬و َﺗْﺤِﻘﯿُﻖ ﺑََﯿﺎِن َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘَﻮي َو إﻧﱠَﻬﺎ َواِﺣَﺪٌة أْو َﻓْﻮَق َواِﺣَﺪٍة ُﻫَﻮ إﻟَﯽ اﻟ ِْﻌﻠِْﻢ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﱢﯽ اﻟ ﱠِﺬي ُﻫَﻮ ُﺟْﺰٌء ﻣَِﻦ‬
‫اﻟ ِْﺤْﮑَﻤِﮥ »‪.«3‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اْﻟَﺨﺎِﻣُﺲ ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي اﻟﱠﻨْﻔَﺴﺎِﻧﱠﯿِﮥ اْﻟُﻤْﺪِرَﮐِﮥ‬
‫َواﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟﻨﱠْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠُﮥ َﺗْﺸَﺘِﻤُﻞ َﻋَﻠﯽ ﻗُﱠﻮَﺗﯿِْﻦ ِﻫَﯽ َﮐﺎﻟِﺠﻨِْﺲ ﻟَُﻬَﻤﺎ‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ ﻗُﱠﻮٌة ُﻣﺪِرَﮐٌﮥ‪َ ،‬و اُﻷْﺧَﺮي ﻗُﱠﻮٌة ُﻣَﺤﱢﺮَﮐٌﮥ‪َ .‬و اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ ُْﻤْﺪِرَﮐٌﮥ ِﻫَﯽ »‪َ «4‬ﮐﺎﻟِﺠﻨِْﺲ‬
‫ﻟ ُِﻘـﱠﻮَﺗﯿِْﻦ‪ :‬ﻗُﱠﻮٌة ُﻣْﺪِرَﮐـ ٌﮥ ﻓِﯽ اﻟﱠﻈﺎِﻫِﺮ َو ﻗُﱠﻮٌة ُﻣْﺪِرَﮐـ ٌﮥ ﻓِﯽ اﻟ ْـَﺒ ﺎِﻃِﻦ‪َ .‬و اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ ُْﻤْﺪِرَﮐـ ُﮥ ﻓِﯽ اﻟﱠﻈﺎِﻫِﺮ ِﻫَﯽ اﻟ ِْﺤﱢﺴﯿﱠُﮥ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ َﮐـ ﺎﻟ ِْﺠﻨِْﺲ ﻟ ُِﻘًﻮي َﺧْﻤٍﺲ ِﻋﻨَْﺪ‬
‫َﻗْﻮٍم‪َ ،‬وَﺛَﻤﺎٍن ِﻋﻨَْﺪ َﻗْﻮٍم‪َ .‬و إَذا ُأِﺧَﺬْت َﺧْﻤَﺴٌﮥ َﮐﺎَﻧْﺖ ﻗُﱠﻮُة‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﺪﻣﺎء‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬اﺣﺎﻟﺘﻪ‪ .‬ب‪ :‬ﺣﺎﻟﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻔﻠﺴﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﻤﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ب‪ -:‬ﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪253 :‬‬
‫اِﻹﺑ ْـَﺼ ﺎِر َو ﻗُﱠﻮُة اﻟﱠﺴْﻤِﻊ َو ﻗُﱠﻮُة اﻟﱠﺸﱢﻢ َو ﻗُﱠﻮُة اﻟـﱠﺬْوِق َو ﻗُﱠﻮُة اﻟﻠﱠْﻤِﺲ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ إَذا ُأِﺧـ َﺬْت َﺛَﻤﺎﻧِـَﯿ ٌﮥ‪َ ،‬ﻓـﺎﻟﱠﺴَﺒِﺐ ﻓِﯽ َذﻟ َِﮏ‪َ ،‬أﱠن َأْﮐَﺜَﺮ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺼﻠِﯿَﻦ َﯾَﺮْوَن أﱠن‬
‫اﻟﻠﱠْﻤَﺲ ﻗًُﻮي َﮐﺜِﯿَﺮًة ﺑَْﻞ ُﻫَﻮ ﻗًُﻮي َأْرﺑٌَﻊ‪َ .‬و َﯾُﺨﱡﺼﻮن ُﮐﱠﻞ ِﺟﻨٍْﺲ ﻣَِﻦ اﻟ َْﻤﻠُْﻤﻮَﺳﺎِت اﻷْرﺑَِﻊ ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة َﻋَﻠﯽ ـِﺣ َﺪٍة‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ أﻧﱠَﻬﺎ ُﻣْﺸَﺘَﺮَﮐـ ٌﮥ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ ﻟا َﺤﱠﺴﺎِس‬
‫َﮐﺎﻟﱠﺬْوِق َو اﻟﻠﱠْﻤِﺲ ﻓِﯽ اﻟﻠﱢَﺴﺎِن َو اﻹﺑ َْﺼﺎِر َو اﻟﻠﱠْﻤِﺲ ﻓِﯽ اﻟ َْﻌﯿِْﻦ َو َﺗِﺤﻘﯿُﻖ َﻫَﺬا إﻟَﯽ اﻟ َْﻔﯿَْﻠُﺴﻮِف‪.‬‬
‫َو اﻟ ُْﻘﱠﻮَة اﻟ ُْﻤْﺪِرَﮐُﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﺒﺎِﻃِﻦ َأْﻋﻨِﯽ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠَﮥ ِﻫَﯽ َﮐﺎﻟ ِْﺠﻨِْﺲ ﻟ ُِﻘًﻮي َﺧْﻤٍﺲ‪:‬‬
‫إْﺣـ َﺪاَﻫﺎ‪ :‬اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺴـ ﱠﻤﯽ اﻟ ِْﺤﱠﺲ اﻟ ُْﻤْﺸَﺘَﺮَك َو اﻟ َْﺨَﯿﺎَل‪َ :‬و ِﻫَﯽ ِﻋﻨَْﺪ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء ﻗُﱠﻮٌة َواِﺣَﺪٌة‪َ ،‬وِﻋﻨَْﺪ اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺼﻠﯿَِﻦ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﺤَﮑَﻤﺎِء »‪ «1‬ﻗُﱠﻮَﺗﺎِن‪َ .‬ﻓﺎﻟ ِْﺤﱡﺲ‬
‫اﻟ ُْﻤْﺸـ َﺘَﺮُك ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾَﺘـَﺄﱠدي إﻟَﯿِْﻪ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳـ ﺎُت ُﮐﱡﻠَﻬـ ﺎ‪َ ،‬وَﯾﻨَْﻔِﻌـُﻞ َﻋْﻦ ُﺻَﻮِرَﻫـ ﺎ َو َﯾْﺠَﺘِﻤُﻊ ﻓِﯿِﻪ َو اﻟ َْﺨـَﯿ ﺎُل ُﻫَﻮ اﻟ ﱠِﺬي َﯾْﺤَﻔُﻈَﻬـ ﺎ ﺑَْﻌـَﺪ اﻻْﺟﺘَِﻤـ ﺎِع »‪«2‬‬
‫َوﯾُْﻤـِﺴ ُﮑَﻬﺎ ﺑَْﻌـَﺪ اﻟ َْﻐﯿْﺒُﻮﺑَـِﮥ َﻋِﻦ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َو اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﻘﺎﺑ َِﻠُﮥ ﻣِﻨُْﻬَﻤﺎ َﻏﯿُْﺮ اﻟ َْﺤﺎﻓَِﻈِﮥ‪َ .‬و َﺗْﺤِﻘﯿُﻖ اﻟ َْﺤﱢﻖ ﻓِﯽ َﻫَﺬا ُﻫَﻮ أﯾْﻀًﺎ َﻋَﻠﯽ اﻟ َْﻔﯿَْﻠُﺴﻮِف‪َ .‬وَﮐﯿَْﻒ َﮐﺎَن َﻓﺈﱠن‬
‫َﻣْﺴَﮑَﻨُﻬَﻤﺎ َوَﻣﺒَْﺪَأ ﻓِْﻌﻠِِﻬَﻤﺎ ُﻫَﻮ اﻟ َْﺒْﻄُﻦ اﻟ ُْﻤَﻘﱠﺪُم ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪.‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻧِـَﯿ ُﮥ‪ :‬اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗُـَﺴ ﱢﻤﯿَﻬﺎ اﻷَـِﻃﺒﱠﺎُء ُﻣَﻔﱢﮑَﺮًة َواﻟ ُْﻤَﺤﱢﻘُﻘﻮَن َﺗـﺎَرًة ﯾُـَﺴ ﱡﻤﻮَﻧَﻬﺎ ُﻣَﺘَﺨﯿﱢَﻠـًﮥ َوَﺗـﺎَرًة ُﻣَﻔﱢﮑَﺮًة َﻓﺈِن اْﺳـ َﺘْﻌَﻤَﻠﺘَْﻬﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﻮْﻫِﻤﯿﱠُﮥ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاﻧِﯿﱠُﮥ اﻟ ﱠﺘِﯽ‬
‫َﻧْﺬُﮐُﺮَﻫﺎ ﺑَْﻌُﺪ َأْو َﻧَﻬَﻀْﺖ ِﻫَﯽ ﺑ َِﻨْﻔـِﺴ َﻬﺎ ﻟ ِِﻔْﻌﻠَِﻬﺎ َﺳـ ﱠﻤْﻮَﻫﺎ ُﻣَﺘَﺨﯿﱢَﻠًﮥ‪َ ،‬وإْن َأﻗَْﺒَﻠْﺖ َﻋَﻠﯿَْﻬﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟﱡﻨْﻄِﻘﯿﱠُﮥ َوَﺻَﺮَﻓﺘَْﻬﺎ َﻋَﻠﯽ َﻣﺎ َﯾﻨَْﺘِﻔُﻊ ِﻫَﯽ »‪ «3‬ﺑ ِِﻪ ﻣِﻨَْﻬﺎ‪ُ ،‬ﺳﱢﻤَﯿْﺖ‬
‫ُﻣَﻔﱢﮑَﺮًة‪َ .‬واﻟ َْﻔْﺮُق ﺑَﯿَْﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة َوﺑَﯿَْﻦ اُﻷوﻟَﯽ َﮐﯿَْﻒ َﻣﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ‪ :‬أﱠن اُﻷوﻟَﯽ َﻗﺎﺑ َِﻠـٌﮥ أْو َﺣﺎﻓَِﻈـ ٌﮥ ﻟ َِﻤﺎ َﯾَﺘَﺄﱠدي إﻟَﯿَْﻬﺎ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺼَﻮِر اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳِﮥ‪َ .‬وأﱠﻣﺎ َﻫِﺬِه‬
‫َﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗَﺘَﺼﱠﺮُف َﻋَﻠﯽ اﻟ ُْﻤْﺴَﺘْﻮَدَﻋﺎِت ﻓِﯽ اﻟ َْﺨَﯿﺎِل َﺗَﺼﱡﺮَﻓﺎﺗَِﻬﺎ ﻣِْﻦ َﺗْﺮِﮐﯿٍﺐ َوَﺗْﻔِﺼﯿٍﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺤﮑﻤﺎء‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 157‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻻﺟﺘﻤﺎع‪ .‬ط‪ :‬اﻻﺟﻤﺎع‪.‬‬
‫)‪ (3‬ب‪ -:‬ﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪254 :‬‬
‫َﻓَﺘْﺴَﺘْﺤـِﻀ ُﺮ ُﺻَﻮرًا َﻋَﻠﯽ َﻧْﺤِﻮ َﻣﺎ ﺗَﺄﱠدي ﻣَِﻦ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َوُﺻَﻮرًا ُﻣَﺨﺎﻟ َِﻔًﮥ ﻟََﻬﺎ‪َ ،‬ﮐﺈﻧ َْﺴﺎٍن َﯾِﻄﯿُﺮ َوَﺟَﺒٍﻞ ﻣِْﻦ ُزُﻣﱡﺮٍد‪َ .‬وأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺨَﯿﺎُل َﻓَﻠﺎ َﯾْﺤُﻀُﺮُه إﻟ ﱠﺎ اﻟ َْﻤْﻘﺒُﻮُل »‪«1‬‬
‫ﻣَِﻦ اﻟ ِْﺤﱢﺲ‪َ .‬و َﻣـْﺴ َﮑُﻦ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة ُﻫَﻮ اﻟ َْﺒْﻄُﻦ اَﻷْوَﺳُﻂ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ‪َ .‬وَﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة ِﻫَﯽ آﻟٌَﮥ ﻟ ُِﻘﱠﻮٍة ِﻫَﯽ ﺑ ِﺎﻟ َْﺤِﻘﯿَﻘِﮥ اﻟ ُْﻤْﺪِرَﮐُﮥ اﻟ َْﺒﺎِﻃَﻨُﮥ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن َوِﻫَﯽ‬
‫اﻟ َْﻮْﻫُﻢ‪َ ،‬وُﻫَﻮ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﺤُﮑُﻢ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن ﺑ ِـَﺄﱠن اﻟـﱢﺬﺋ َْﺐ َﻋـ ُﺪﱞو‪َ ،‬واﻟ َْﻮﻟَـَﺪ ـَﺣ ﺒِﯿٌﺐ‪َ ،‬وأﱠن اﻟ ُْﻤَﺘَﻌﱢﻬَﺪ ﺑ ِـﺎﻟ َْﻌﻠِْﻒ ـَﺻ ِﺪﯾٌﻖ‪ ،‬ﻟَـﺎ َﯾﻨِْﻔُﺮ َﻋﻨُْﻪ َﻋَﻠﯽ َﺳﺒِﯿـٍﻞ َﻏﯿِْﺮ‬
‫ﻧُْﻄِﻘﱟﯽ‪َ .‬واﻟ َْﻌَﺪاَوُة َواﻟ َْﻤَﺤﺒﱠُﮥ َﻏﯿُْﺮ َﻣْﺤُﺴﻮَﺳـ ﯿِْﻦ اذ »‪ «2‬ﻟَﯿَْﺲ ﯾُـْﺪِرُﮐُﻬَﻤﺎ اﻟ ِْﺤﱡﺲ ﻣَِﻦ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن‪َ ،‬ﻓِﺈَذْن إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺤُﮑُﻢ ﺑ ِِﻬَﻤﺎ َو ﯾُـْﺪِرُﮐُﻬَﻤﺎ ﻗُﱠﻮٌة ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬وإْن‬
‫ك َﻣـ ﺎ َﻏﯿُْﺮ اﻟﱡﻨْﻄِﻘﱢﯽ‪َ .‬واﻹﻧ َْﺴﺎِن أﯾْﻀًﺎ َﻗـْﺪ َﯾْﺴـ َﺘْﻌِﻤُﻞ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮَة ﻓِﯽ َﮐﺜِﯿٍﺮ ﻣَِﻦ اَﻷْﺣَﮑﺎِم َو‬ ‫َﮐـ ﺎَن ﻟَﯿَْﺲ ﺑ ِﺎﻹِـْدَراِك اﻟﱡﻨْﻄِﻘﱢﯽ‪ ،‬إﻟ ﱠﺎ َأﻧﱠُﻪ ﻟَـﺎ َﻣَﺤﺎﻟَـَﮥ إْدَرا ٌ‬
‫َﯾْﺠِﺮي ﻓِﯽ َذﻟـِ ـَﮏ َﻣْﺠَﺮي اﻟ َْﺤـَﯿ َﻮاِن اﻟ َْﻐﯿِْﺮ اﻟﻨﱠﺎـِﻃ ِﻖ‪َ .‬وَﻫــ ِﺬِه اﻟ ُْﻘـﱠﻮُة ﺗَُﻔــ ﺎِرُق اﻟ َْﺨـَﯿ ﺎَل‪ ،‬ﻷـﱠن اﻟ َْﺨـَﯿ ﺎَل َﯾْﺴــ َﺘﺜْﺒُِﺖ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳـ ﺎِت َوَﻫــ ِﺬِه َﺗْﺤُﮑـ ُﻢ ﻓِﯽ‬
‫اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳﺎِت ﺑ َِﻤَﻌﺎٍن َﻏﯿِْﺮ َﻣْﺤُﺴﻮَﺳٍﮥ َوﺗَُﻔﺎِرُق اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺴﱠﻤﯽ ُﻣَﻔﱢﮑَﺮًة َوُﻣَﺘَﺨﯿﱢَﻠًﮥ ﺑ َِﺄﱠن َأﻓَْﻌﺎَل ﺗِﻠَْﮏ ﻟَﺎ َﯾﺘَْﺒُﻌَﻬﺎ ُﺣْﮑٌﻢ َﻣﺎ‪َ ،‬وَأﻓَْﻌﺎُل َﻫِﺬِه َﯾﺘَْﺒُﻌَﻬﺎ ُﺣْﮑٌﻢ َﻣﺎ ﺑَْﻞ‬
‫ِﻫَﯽ َأْﺣـَﮑ ﺎٌم َﻣﺎ َوَأﻓَْﻌﺎُل ﺗِﻠَْﮏ َﺗْﺮِﮐﯿٌﺐ »‪ «3‬ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳـ ﺎِت‪َ ،‬وﻓِْﻌـُﻞ َﻫـ ِﺬِه ُﻫَﻮ ُﺣْﮑٌﻢ ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮِس ﻣِْﻦ َﻣْﻌًﻨﯽ َﺧﺎِرٍج َﻋِﻦ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮِس‪َ .‬وَﮐَﻤﺎ‬
‫أﱠن اﻟ ِْﺤﱠﺲ ﻓِﯽ اﻟ َْﺤَﯿَﻮاِن َﺣـ ﺎِﮐٌﻢ َﻋَﻠﯽ ُﺻَﻮِر اﻟَﻤْﺤُﺴﻮَﺳـ ﺎِت َﮐـ َﺬﻟ َِﮏ اﻟ َْﻮْﻫُﻢ ﻓِﯿَﻬـ ﺎ ـَﺣ ﺎِﮐٌﻢ َﻋَﻠﯽ َﻣَﻌـ ﺎﻧِﯽ ﺗِﻠْـَﮏ اﻟﱡﺼَﻮِر اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗَﺘَﺄﱠدي إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﻫِﻢ َوﻟَﺎ‬
‫َﺗَﺘـَﺄﱠدي إﻟَﯽ اﻟ ِْﺤﱢﺲ َوﻣَِﻦ اﻟﻨﱠﺎِس َﻣْﻦ َﯾَﺘـَﺠ ﱠﻮُز َوﯾَُﺴـ ﱢﻤﯽ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮَة َﺗَﺨﱡﯿًﻠـﺎ‪َ ،‬وﻟَُﻪ َذﻟـِ َﮏ إْذ ﻟَـﺎ ُﻣَﻨﺎَزَﻋـ َﮥ ﻓِﯽ اَﻷْﺳـ َﻤﺎِء ﺑَـْﻞ َﯾِﺠُﺐ أْن ﯾُْﻔَﻬَﻢ ﻟا َْﻤَﻌـ ﺎﻧِﯽ‬
‫َواﻟ ُْﻔُﺮوُق َوَﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮُة ﻟَﺎ َﯾَﺘَﻌﱠﺮُض اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ ﻟ َِﺘَﻌﱡﺮﻓَِﻬﺎ َوَذﻟ َِﮏ أَن »‪َ «4‬ﻣَﻀﺎﱠر َأﻓَْﻌﺎﻟ َِﻬﺎ َﺗﺎﺑ َِﻌٌﮥ ﻟ َِﻤَﻀﺎﱢر َأﻓَْﻌﺎِل‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬ج‪ ،‬آ‪ :‬ﻟﻠﻘﺒﻮل‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ -:‬اذ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﺐ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﺮّﮐﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻷّن‪ .‬ب‪ :‬أنّ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪255 :‬‬
‫ﻗًُﻮي ُأْﺧَﺮي َﻗﺒَْﻠَﻬﺎ ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﺨَﯿﺎِل َو اﻟﺘﱠَﺨﱡﯿِﻞ َواﻟﱡﺬْﮐِﺮ اﻟ ﱠِﺬي َﺳَﻨُﻘﻮﻟ ُُﻪ ﺑَْﻌُﺪ َو اﻟﱠﻄﺒِﯿُﺐ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾﻨُْﻈُﺮ ﻓِﯽ اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟ ﱠﺘِﯽ إَذا ﻟَِﺤَﻘَﻬﺎ َﻣَﻀﱠﺮٌة ﻓِﯽ َأﻓَْﻌﺎﻟ َِﻬﺎ »‪َ «1‬ﮐﺎَن‬
‫َذﻟ َِﮏ َﻣَﺮﺿًﺎ َﻓﺈْن َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟ َْﻤـَﻀ ﱠﺮُة َﺗﻠَْﺤُﻖ ﻓِﻌَْﻞ ﻗُﱠﻮٍة ﺑ ِـَﺴ َﺒِﺐ َﻣَﻀﱠﺮٍة ﻟَِﺤَﻘْﺖ ﻓِْﻌَﻞ ﻗُﱠﻮٍة َﻗﺒَْﻠَﻬﺎ َوَﮐﺎَﻧْﺖ ﺗِﻠَْﮏ اﻟ َْﻤَﻀﱠﺮُة َﺗﺘَْﺒُﻊ ُﺳﻮَء ﻣَِﺰاٍج أْو َﻓَﺴﺎَد َﺗْﺮِﮐﯿٍﺐ‬
‫ﻓِﯽ ُﻋْﻀٍﻮ َﻣﺎ َﻓَﯿْﮑِﻔﯿِﻪ أْن َﯾْﻌِﺮَف ﻟ ُُﺤﻮَق َذﻟ َِﮏ اﻟﱠﻀَﺮِر ﺑ َِﺴَﺒِﺐ ُﺳﻮِء ﻣَِﺰاِج َذﻟ َِﮏ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َأْو َﻓَﺴﺎِدِه َﺣﺘﱠﯽ َﯾَﺘَﺪاَرَﮐُﻪ »‪ «2‬ﺑ ِﺎﻟ ِْﻌَﻠﺎِج أْو َﯾَﺘَﺤﱠﻔَﻆ َﻋﻨُْﻪ‪َ .‬وﻻ‬
‫َﻋَﻠﯿِْﻪ أْن َﯾْﻌِﺮَف َﺣﺎَل اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ ﱠﺘِﯽ إﻧﱠَﻤﺎ َﯾﻠَْﺤُﻘَﻬﺎ َﻣﺎ َﯾﻠَْﺤُﻘَﻬﺎ ﺑ َِﻮاِﺳَﻄٍﮥ إْذ َﮐﺎَن َﻗْﺪ َﻋَﺮَف َﺣﺎَل اﻟ ﱠﺘِﯽ َﯾﻠَْﺤُﻘَﻬﺎ ﺑ َِﻐﯿِْﺮ َواِﺳَﻄٍﮥ‪.‬‬
‫َواﻟﺜﱠﺎﻟ َِﺜُﮥ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾْﺬُﮐُﺮُه اَﻷِﻃﺒﱠﺎُء َو ِﻫَﯽ اﻟ َْﺨﺎﻣَِﺴُﮥ أِو اﻟﱠﺮاﺑ َِﻌُﮥ ِﻋﻨَْﺪ اﻟﺘﱠْﺤِﻘﯿِﻖ َوِﻫَﯽ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺤﺎﻓَِﻈُﮥ َواﻟ ُْﻤَﺘَﺬﱢﮐَﺮُة »‪َ «3‬وِﻫَﯽ ِﺧَﺰاَﻧٌﮥ ﻟ َِﻤﺎ َﯾَﺘَﺄﱠدي إﻟَﯽ اﻟ َْﻮْﻫِﻢ ﻣِْﻦ‬
‫َﻣَﻌـ ﺎٍن ﻓِﯽ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳﺎِت َﻏﯿِْﺮ »‪ُ «4‬ﺻَﻮِرَﻫـ ﺎ اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳـ ِﮥ َﮐَﻤﺎ أﱠن اﻟ َْﺨَﯿﺎَل ِﺧَﺰاَﻧـٌﮥ ﻟ َِﻤﺎ َﯾَﺘَﺄﱠدي إﻟَﯽ اﻟ ِْﺤﱢﺲ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺼَﻮِر اﻟ َْﻤْﺤُﺴﻮَﺳـ ِﮥ »‪َ «5‬و َﻣْﻮِﺿُﻌَﻬﺎ‬
‫اﻟ َْﺒْﻄُﻦ اﻟ ُْﻤَﺆﱠﺧُﺮ ﻣِْﻦ ﺑ ُُﻄﻮِن اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ َو َﻫﺎُﻫَﻨﺎ َﻣْﻮِﺿُﻊ َﻧَﻈٍﺮ ُﺣْﮑِﻤٍﯽ »‪ «6‬ﻓِﯽ َأﻧﱠُﻪ َﻫِﻞ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺤﺎﻓَِﻈُﮥ َواﻟ ُْﻤَﺘَﺬﱢﮐَﺮُة اﻟ ُْﻤْﺴَﺘْﺮِﺟَﻌُﮥ ﻟ َِﻤﺎ َﻏﺎَب َﻋِﻦ اﻟ ِْﺤْﻔِﻆ ﻣِْﻦ‬
‫َﻣْﺨُﺰوَﻧـﺎِت اﻟ َْﻮْﻫِﻢ ﻗُﱠﻮٌة َواـِﺣ َﺪٌة َأْم ﻗُﱠﻮَﺗﺎِن َوﻟَِﮑْﻦ ﻟَﯿَْﺲ َذﻟ َِﮏ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﻠَْﺰُم اﻟﱠﻄﺒِﯿَﺐ إَذا َﮐﺎَﻧْﺖ اﻵَﻓﺎُت اﻟ ﱠﺘِﯽ َﺗْﻌِﺮُض َﻷﯾﱠﺘِِﻬَﻤﺎ َﮐﺎَﻧْﺖ »‪ِ «7‬ﻫَﯽ ُﻣَﺘَﺠﺎﻧَِﺴًﮥ‬
‫َوِﻫَﯽ اﻵَﻓﺎُت اﻟ َْﻌﺎِرَﺿُﮥ ﻟ ِﻠَْﺒْﻄِﻦ اﻟ ُْﻤَﺆﱠﺧِﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱢﺪَﻣﺎِغ إﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ ِﺟﻨِْﺲ اﻟ ِْﻤَﺰاِج َوإﱠﻣﺎ ﻣِْﻦ ِﺟﻨِْﺲ اﻟَﺘْﺮِﮐﯿِﺐ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻓﻌﻠﻬﺎ‪ .‬ب‪ :‬اﻓﻌﺎﻟﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﯾﺘﺪارﮐﻪ‪ .‬ط‪ :‬ﯾﺘﺪارك‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻤﺘﺬﮐﺮة‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻤﺬﮐﺮة‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 158‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ب‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻏﯿﺮ‪ .‬ط‪ :‬ﻋﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻋﺒـﺎرة »ﮐﻤﺎ أن اﻟﺨﯿﺎل ﺧﺰاﻧـﮥ ﻟﻤﺎ ﯾﺘﺄدي إﻟﯽ اﻟﺤّﺲ ﻣﻦ اﻟﺼﻮر اﻟﻤﺤﺴﻮﺳـﮥ« ﻓﯽ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﻣﺼـﱠﺤﻔﮥ ﺑﺎﻟﺘﻘـﺪﯾﻢ وﺿـﺒﻄﺖ ﺑﻌـﺪ »ﻣﺎ‬
‫ﯾﻠﺤﻘﻬﺎ ‪ «...‬وﻣﺎ أﺛﺒﺘﻨﺎه ﻣﻦ ﻧﺴﺨﮥ اﻟﻄﻬﺮان و اﻵﻣﻠﯽ و اﻟﺠﯿﻼﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ط‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ .‬ب‪ :‬ﺣﮑﻤﯽ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬ﻷﯾﺘﻬﻤﺎ ﮐﺎﻧﺖ‪ .‬ب‪ :‬ﻷﯾﻬﻤﺎ ﮐﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪256 :‬‬
‫َوَأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺒﺎﻗِـَﯿ ُﮥ ﻣِْﻦ ﻗَُﻮي اﻟﻨﱠْﻔِﺲ اﻟ ُْﻤْﺪِرَﮐـ ِﮥ َﻓِﻬَﯽ اﻹﻧ ْـَﺴ ﺎﻧِﯿﱠُﮥ اﻟﻨﱠﺎِﻃَﻘـ ُﮥ‪َ .‬وﻟَﱠﻤﺎ َﺳـ َﻘَﻂ َﻧَﻈُﺮ اَﻷِﻃﺒﱠﺎِء َﻋِﻦ اﻟ ُْﻘﱠﻮِة اﻟ َْﻮْﻫِﻤﯿﱠِﮥ ﻟ َِﻤﺎ َﺷـ َﺮْﺣَﻨﺎُه ﻣَِﻦ اﻟ ِْﻌﻠﱠِﮥ‪َ ،‬ﻓُﻬَﻮ‬
‫َأْﺳَﻘُﻂ َﻋْﻦ َﻫِﺬِه اﻟ ُْﻘﱠﻮِة ﺑَْﻞ َﻧَﻈُﺮُﻫْﻢ َﻣْﻘُﺼﻮٌر َﻋَﻠﯽ َأﻓَْﻌﺎِل اﻟ ُْﻘَﻮي اﻟﺜﱠﻼِث ﻟَﺎ َﻏﯿُْﺮ‪.‬‬
‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اﻟﱠﺴﺎِدُس ِﻓﯽ اْﻟُﻘَﻮي اﻟﱠﻨْﻔَﺴﺎِﻧﱠﯿِﮥ اْﻟُﻤَﺤﱢﺮَﮐِﮥ‬
‫َوأﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘـَﻮي »‪ «1‬اﻟ ُْﻤَﺤﱢﺮَﮐـ ُﮥ َﻓِﻬَﯽ اﻟ ﱠﺘِﯽ ﺗَُﺸـ ﻨﱢُﺞ اﻷْوَﺗـﺎَر َوﺗُْﺮِﺧﯿَﻬـ ﺎ َﻓَﺘَﺤﱠﺮَك ﺑ َِﻬﺎ اَﻷْﻋَﻀﺎُء َواﻟ َْﻤَﻔﺎِﺻُﻞ َﺗﺒُْﺴـ ُﻄَﻬﺎ َوَﺗﺜْﻨِﯿَﻬﺎ َوَﻣﻨَْﻔـ ُﺬَﻫﺎ »‪ «2‬ﻓِﯽ اﻟ َْﻌَﺼِﺐ‬
‫اﻟ ُْﻤﺘﱠـِﺼ ِﻞ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌـَﻀ ِﻞ‪َ ،‬و ِﻫَﯽ ِﺟﻨٌْﺲ َﯾَﺘَﻨـﱠﻮُع ﺑ َِﺤَﺴِﺐ َﺗَﻨـﱡﻮِع َﻣـَﺒ ﺎِدي اﻟ َْﺤَﺮَﮐـ ﺎِت‪َ ،‬ﻓَﺘُﮑﻮُن ﻓِﯽ ُﮐـ ﱢﻞ َﻋـَﻀ َﻠٍﮥ َﻃﺒِﯿَﻌـ ٌﮥ ُأْﺧَﺮي‪َ ،‬وِﻫَﯽ َﺗﺎﺑ َِﻌـ ٌﮥ ﻟ ُِﺤْﮑِﻢ اﻟ َْﻮْﻫِﻢ‬
‫اﻟ ُْﻤﻮِﺟِﺐ ﻟ ِِﻺْﺟَﻤﺎِع‪.‬‬

‫اْﻟَﻔْﺼُﻞ اَﻷِﺧﯿُﺮ ِﻓﯽ اَﻷْﻓَﻌﺎِل‬

‫َﻧُﻘﻮُل‪ :‬إﱠن ﻣَِﻦ اَﻷَﻓﺎِﻋﯿِﻞ اﻟ ُْﻤْﻔَﺮَدِة َﻣﺎ َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة َواِﺣَﺪٍة ﻣِﺜُْﻞ اﻟ َْﻬْﻀِﻢ‪َ ،‬و ﻣِﻨَْﻬﺎ َﻣﺎ‬
‫َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ ُِﻘﱠﻮَﺗﯿِْﻦ ﻣِﺜُْﻞ َﺷْﻬَﻮِة اﻟﱠﻄَﻌﺎِم‪َ ،‬ﻓﺈﻧﱠَﻬﺎ َﺗﺘِﱡﻢ ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة َﺟﺎِذﺑٍَﮥ َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠٍﮥ‪َ ،‬و ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة َﺣﱠﺴﺎَﺳٍﮥ ﻓِﯽ َﻓِﻢ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة‪.‬‬
‫أﱠﻣﺎ اﻟ َْﺠﺎِذﺑَُﮥ َﻓﺒَِﺘْﺤِﺮﯾِﮑَﻬﺎ اﻟﻠﱢﯿَﻒ اﻟ ُْﻤَﻄﺎِوَل ُﻣَﺘَﻘﺎـِﺿ َﯿٌﮥ َﻣﺎ َﯾْﺠِﺬﺑ ُُﻪ َو اﻣْﺘَِﺼﺎِﺻَﻬﺎ َﻣﺎ َﯾْﺤُﻀُﺮ ﻣَِﻦ اﻟﱡﺮُﻃﻮﺑَﺎِت َوأﱠﻣﺎ اﻟ َْﺤﱠﺴﺎَﺳُﮥ َﻓﺒِﺈْﺣَﺴﺎِﺳَﻬﺎ ﺑ َِﻬَﺬا اﻻﻧ ِْﻔَﻌﺎِل َو‬
‫ﺑ َِﻠـْﺬِع اﻟﱠﺴْﻮَداِء اﻟ ُْﻤَﻨﺒﱢَﻬـ ِﮥ ﻟ ِﻠﱠﺸْﻬَﻮِة اﻟ َْﻤـ ْﺬُﮐﻮَرِة ﻗِﱠﺼﺘَُﻬـ ﺎ‪َ .‬و إﻧﱠَﻤﺎ َﮐﺎَن َﻫـ َﺬا اﻟ ِْﻔْﻌُﻞ ﻣِﱠﻤﺎ َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ ُِﻘﱠﻮَﺗﯿِْﻦ‪ ،‬ﻷﱠن اﻟ َْﺤﱠﺴﺎَﺳـ َﮥ إَذا َﻋَﺮَض ﻟََﻬﺎ آَﻓـٌﮥ ﺑََﻄَﻞ اﻟ َْﻤْﻌَﻨﯽ‬
‫اﻟ ﱠِﺬي ﯾَُﺴﱠﻤﯽ ُﺟﻮﻋًﺎ َو َﺷْﻬَﻮًة‪َ ،‬ﻓَﻠْﻢ َﯾْﺸَﺘِﻪ اﻟﱠﻄَﻌﺎَم‪َ .‬و إْن َﮐﺎَن ﻟ ِﻠَْﺒَﺪِن إﻟَﯿِْﻪ َﺣﺎَﺟٌﮥ‪َ ،‬وَﮐَﺬﻟ َِﮏ اﻻْزِدَراُد َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ ُِﻘﱠﻮَﺗﯿِْﻦ‪ :‬إْﺣَﺪاُﻫَﻤﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ ،‬آ‪ ،‬ج‪ :‬اﻟﻘﻮي‪ .‬ب‪ :‬اﻟﻘﻮة‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ :‬ﻣﻨﻔﺬﻫﺎ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻨﻔﺬﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪257 :‬‬
‫اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـُﮥ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ‪َ ،‬و اُﻷْﺧَﺮي اﻟ َْﺠﺎِذﺑَُﮥ اﻹَراِدﯾﱠُﮥ‪َ .‬واُﻷوﻟَﯽ َﯾﺘِﱡﻢ ﻓِْﻌَﻠَﻬﺎ ﺑ ِﺎﻟﻠﱢﯿِﻒ اﻟ ُْﻤَﻄﺎِوِل اﻟ ﱠِﺬي ﻓِﯽ َﻓِﻢ اﻟ َْﻤِﻌَﺪِة َو اﻟ َْﻤِﺮي ِء‪َ .‬و اﻟﺜﱠﺎﻧَِﯿُﮥ َﯾﺘِﱡﻢ ﻓِْﻌﻠَُﻬﺎ ﺑﻠِﯿِﻒ‬
‫َﻋَﻀِﻞ اﻻْزِدَراِد‪َ .‬وإَذا ﺑََﻄَﻠْﺖ إْﺣَﺪي اﻟ ُْﻘﱠﻮَﺗﯿِْﻦ َﻋُﺴـ َﺮ اﻻْزِدَراُد ﺑَْﻞ إَذا ﻟَْﻢ َﺗُﮑْﻦ ﺑََﻄَﻠْﺖ إﻟّﺎ أﻧﱠَﻬﺎ ﻟَْﻢ َﺗﻨَْﺒِﻌْﺚ ﺑَْﻌُﺪ ﻟ ِِﻔْﻌﻠَِﻬﺎ َﻋُﺴَﺮ اﻻْزِدَراُد‪َ .‬أ ﻟَﺎ َﺗَﺮي َأﻧﱠُﻪ‬
‫إَذا َﮐﺎَﻧِﺖ اﻟﱠﺸْﻬَﻮُة ﻟَْﻢ َﺗـْﺼ ُﺪْق َﻋُﺴـ َﺮ َﻋَﻠﯿَْﻨﺎ اﺑ ْﺘِﻼُع َﻣﺎ ﻟَﺎ َﺗْﺸـ َﺘِﻬﯿِﻪ‪ ،‬ﺑَْﻞ إَذا ُﮐﻨﱠﺎ ﻧَُﻌﺎُف َﺷـ ﯿْﺌًﺎ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َأَرْدَﻧﺎ اﺑ ْﺘِﻼَﻋُﻪ َﻓَﻨَﻔَﺮْت َﻋﻨُْﻪ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَُﮥ ﻟا ﱠﺸَﻬَﻮاﻧِﯿﱠُﮥ‬
‫َﺻُﻌَﺐ َﻋَﻠﯽ اﻹـَراِدﯾﱠِﮥ اﺑ ْﺘِﻼـُﻋُﻪ‪َ .‬وُﻋﺒُﻮُر اﻟ ْـِﻐ َﺬاِء أﯾْﻀًﺎ َﯾﺘِﱡﻢ ﺑ ُِﻘﱠﻮٍة َداﻓَِﻌـ ٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟُﻤﻨَْﻔِﺼِﻞ َﻋﻨُْﻪ‪َ ،‬و َﺟﺎِذﺑَـٍﮥ ﻣَِﻦ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ اﻟ ُْﻤَﺘَﻮﱢﺟِﻪ إﻟَﯿِْﻪ‪َ .‬وَﮐـ َﺬﻟ َِﮏ‬
‫إْﺧَﺮاُج اﻟﱡﺜْﻔـِﻞ ﻣَِﻦ اﻟﱠﺴﺒِﯿَﻠﯿِْﻦ َو ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن اﻟ ِْﻔْﻌُﻞ َﻣﺒـْ َﺪَأ ﻗُﱠﻮَﺗﯿِْﻦ »‪َ «1‬ﻧْﻔَﺴﺎﻧِﯿﱠٍﮥ َو َﻃﺒِﯿِﻌﯿﱠٍﮥ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن َﺳـ َﺒﺒُُﻪ ﻗُﱠﻮًة َوَﮐﯿِْﻔﯿﱠًﮥ ﻣِﺜُْﻞ اﻟﺘﱠﺒِْﺮﯾـِﺪ اﻟ َْﻤﺎﻧِِﻊ ﻟ ِﻠَْﻤَﻮاﱢد‪،‬‬
‫َﻓﺈﻧﱠُﻪ ﯾَُﻌﺎِوُن اﻟﱠﺪاﻓَِﻌـ َﮥ َﻋَﻠﯽ ُﻣَﻘﺎَوَﻣـ ِﮥ اﻟ ِْﺨﻠِْﻂ اﻟ ُْﻤﻨَْﺼﱢﺐ إﻟَﯽ اﻟ ُْﻌْﻀِﻮ َو َﻣﻨِْﻌِﻪ َو َدﻓِْﻌِﻪ ﻓِﯽ َوْﺟِﻬِﻪ‪َ ،‬و اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠُﮥ اﻟ َْﺒﺎِرِدُة َﺗْﻤَﻨُﻊ ﺑ َِﺸـ ﯿَْﺌﯿِْﻦ ﺑ ِﺎﻟﱠﺬاِت‪ ،‬أْي ﺑ َِﺘْﻐﻠِﯿِﻆ‬
‫َﺟْﻮَﻫِﺮ َﻣﺎ َﯾﻨَْﺼﱡﺐ َو ﺑ َِﺘـْﻀ ﯿِﯿِﻖ »‪ «2‬اﻟ َْﻤَﺴـ ﺎﱢم‪َ ،‬و ﺑ َِﺸـ ْﯽٍء َﺛـﺎﻟ ٍِﺚ ُﻫَﻮ ﻣِﱠﻤﺎ ﺑ ِﺎﻟ َْﻌَﺮِض‪َ ،‬وُﻫَﻮ إْﻃَﻔﺎُء اﻟ َْﺤَﺮاَرِة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـِﮥ‪َ .‬و اﻟ َْﮑﯿِْﻔﯿﱠُﮥ اﻟ َْﺤﺎﱠرُة »‪َ «3‬ﺗْﺠِﺬُب ﺑ َِﻤﺎ‬
‫ﯾَُﻘﺎﺑ ُِﻞ َﻫـ ِﺬِه اﻟ ُْﻮُﺟﻮَه اﻟ َْﻤْﺬُﮐﻮَرَة َو اْﺿـ ِﻄَﺮاِر اﻟ َْﺨَﻠﺎِء إﻧﱠَﻤﺎ َﯾْﺠِﺬُب »‪َ ،«4‬أﱠوﻟًـﺎ َﻣﺎ ﻟَُﻄَﻒ‪ ،‬ﺛُﱠﻢ َﻣﺎ َﮐﺜَُﻒ‪َ ،‬و أﱠﻣﺎ اﻟ ُْﻘﱠﻮُة اﻟ َْﺠﺎِذﺑَـُﮥ اﻟﱠﻄﺒِﯿِﻌﯿﱠُﮥ َﻓﺈﻧﱠَﻤﺎ َﺗْﺠـ ِﺬُب‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 159‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻷْوَﻓَﻖ‪َ ،‬أِو اﻟ ﱠِﺬي َﯾُﺨﱡﺼﻬﺎ ﻓِﯽ َﻃﺒِﯿَﻌﺘَِﻬﺎ َﺟْﺬﺑ ُُﻪ‪َ ،‬و ُرﺑََﻤﺎ َﮐﺎَن اَﻷْﮐَﺜُﻒ ُﻫَﻮ اﻷْوَﻓَﻖ َو اَﻷَﺧﱠﺺ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ط‪ :‬ﻣﺒﺪأ ﻗﻮﺗﯿﻦ‪ .‬ب‪ :‬ﻣﺒﺪؤه ﻗﻮﺗﺎن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ط‪ ،‬ج‪ :‬ﺑﺘﻀﯿﯿﻖ‪ .‬ب‪ :‬ﺗﻀﯿﯿﻖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ط‪ :‬اﻟﺤﺎرة‪ .‬ب‪ :‬اﻟﺠﺎذﺑﮥ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ط‪ :‬واﻟﮑﯿﻔﯿﮥ اﻟﺤﺎرة واﺿﻄﺮار اﻟﺨﻼء اﻧﻤﺎ ﺗﺠﺬﺑﺎن أْوﻻ ﻣﺎ ﻟﻄﻒ ﺛّﻢ ﻣﺎ ﮐﺜﻒ واﻣﺎ اﻟﻘﻮة اﻟﺠﺎذﺑﮥ ‪....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪259 :‬‬
‫ﻓﻬﺮس اﻟﻌﻨﺎوﯾﻦ‬
‫اﻟﻌﻨﻮان ‪ .....‬ﻟا ﺼﻔﺤﮥ‬
‫ﺧﻄﺒﮥ اﻟﮑﺘﺎب‪ 61 ..... :‬اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻻول‪ :‬ﻓﯽ ﺣﺪ اﻟﻄﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻪ اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ ﺣّﺪ اﻟﻄّﺐ ‪65 ......‬‬
‫اﻟﻔﺼـﻞ اﻟﺜـﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻟﻄّﺐ ‪ 67 .....‬اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻟﺜـﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ اﻷرﮐـﺎن و ﻫﻮ ﻓﺼـﻞ واﺣـﺪ اﻟﻔﺼﻞ اﻻول‪ :‬ﻓﯽ اﻻرﮐﺎن ‪ 73 .....‬اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ‬
‫اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻓﯽ اﻷﻣﺰﺟﮥ‪ :‬و ﻫﻮ ﺛﻼﺛﮥ ﻓﺼﻮل اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻤﺰاج ‪77 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ أﻣﺰﺟﮥ اﻷﻋﻀﺎء ‪86 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ أﻣﺰﺟﮥ اﻷﺳﻨﺎن و اﻷﺟﻨﺎس ‪ 88 .....‬اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ اﻷﺧﻼط و ﻫﻮ ﻓﺼـﻼن اﻟﻔﺼﻞ اَﻷول‪ :‬ﻓﯽ ﻣﺎﻫﯿﮥ اﻟﺨﻠﻂ و أﻗﺴﺎﻣﻪ‬
‫‪95 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﮐﯿﻔﯿﮥ ﺗﻮﻟﺪ اﻷﺧﻼط ‪106 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪260 :‬‬
‫اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﺼﻞ واﺣﺪ و ﺧﻤﺲ ﺟﻤﻞ اﻟﻔﺼﻞ ﻓﯽ ﻣﺎﻫﯿﮥ اﻟﻌﻀﻮ و أﻗﺴﺎﻣﻪ ‪113 .....‬‬
‫اﻟﺠﻤﻠﮥ اﻷوﻟﯽ ﻓﯽ اﻟﻌﻈﺎم وﻫﯽ ﺛﻼﺛﻮن ﻓﺼًﻠﺎ ‪127 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﮐﻼم ﮐﻠﯽ ﻓﯽ اﻟﻌﻈﺎم و اﻟﻤﻔﺎﺻﻞ ‪127 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻘﺤﻒ ‪129 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎ دون اﻟﻘﺤﻒ ‪132 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻈﺎم اﻟﻔﮑﯿﻦ و اﻷﻧﻒ ‪133 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻷﺳﻨﺎن ‪137 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس‪ :‬ﻓﯽ ﻣﻨﻔﻌﮥ اﻟﺼﻠﺐ ‪138 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻔﻘﺮات ‪139 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻣﻦ‪ :‬ﻓﯽ ﻣﻨﻔﻌﮥ اﻟﻌﻨﻖ وﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻈﺎﻣﻪ ‪141 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺘﺎﺳﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻓﻘﺎر اﻟﺼﺪر وﻣﻨﺎﻓﻌﻬﺎ ‪146 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﻌﺎﺷﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻓﻘﺮات اﻟﻘﻄﻦ ‪148 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺤﺎدي ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻌﺠﺰ ‪148 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻌﺼﻌﺺ ‪148 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﮐﻼم ﮐﺎﻟﺨﺎﺗﻤﮥ ﻓﯽ ﻣﻨﻔﻌﮥ اﻟﺼﻠﺐ ‪148 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 160‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻷﺿﻼع ‪149 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻘﺺ ‪151 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺘﺮﻗﻮة ‪151 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎﺑﻊ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﮑﺘﻒ ‪152 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻣﻦ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻌﻀﺪ ‪153 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪261 :‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺘﺎﺳﻊ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺴﺎﻋﺪ ‪154 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ اﻟﻤﺮﻓﻖ ‪155 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺤﺎدي واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺮﺳﻎ ‪156 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺸﻂ اﻟﮑﻒ ‪157 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻷﺻﺎﺑﻊ ‪158 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﻣﻨﻔﻌﮥ اﻟﻈﻔﺮ ‪160 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻈﺎم اﻟﻌﺎﻧﮥ ‪160 .....‬‬
‫ﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﮐﻼم ﻣﺠﻤﻞ ﻓﯽ ﻣﻨﻔﻌﮥ اﻟﺮﺟﻞ ‪161 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎﺑﻊ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻈﻢ اﻟﻔﺨﺬ ‪161 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻣﻦ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻈﻢ اﻟﺴﺎق ‪162 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺘﺎﺳﻊ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ اﻟﺮﮐﺒﮥ ‪163 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﻼﺛﻮن‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻈﺎم اﻟﻘﺪم ‪164 .....‬‬
‫اﻟﺠﻤﻠﮥ اﻟﺜﺎﻧﯿﮥ ﻓﯽ اﻟﻌﻀﻞ و ﻫﯽ ﺛﻼﺛﻮن ﻓﺼﻼ ‪167 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﮐﻼم ﮐﻠﯽ ﻓﯽ اﻟﻌﺼﺐ واﻟﻌﻀﻞ واﻟﻮﺗﺮ واﻟﺮﺑﺎط ‪167 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻮﺟﻪ ‪168 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺠﺒﻬﮥ ‪168 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻤﻘﻠﮥ ‪169 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺠﻔﻦ ‪169 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺨّﺪ ‪171 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺸﻔﮥ ‪172 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻣﻦ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻤﻨﺨﺮ ‪172 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺘﺎﺳﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻔﮏ اﻷﺳﻔﻞ ‪173 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪262 :‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﻌﺎﺷﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺮأس ‪176 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺤﺎدي ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺤﻨﺠﺮة ‪179 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺤﻠﻘﻮم و اﻟﺤﻠﻖ ‪181 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻌﻈﻢ اﻟﻼﻣّﯽ ‪181 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 161‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻠﺴﺎن ‪182 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻌﻨﻖ ‪183 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺼﺪر ‪183 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎﺑﻊ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﻌﻀﺪ ‪185 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻣﻦ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﺴﺎﻋﺪ ‪187 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺘﺎﺳﻊ ﻋﺸﺮ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﺮﺳﻎ ‪188 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻷﺻﺎﺑﻊ ‪190 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺤﺎدي واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﺼﻠﺐ ‪193 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺒﻄﻦ ‪194 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻷﻧﺜﯿﯿﻦ ‪195 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻤﺜﺎﻧﮥ ‪195 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﺬﮐﺮ ‪196 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ اﻟﻤﻘﻌﺪة ‪196 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎﺑﻊ و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﻔﺨﺬ ‪197 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻣﻦ و اﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﺣﺮﮐﮥ اﻟﺴﺎق و اﻟﺮﮐﺒﮥ ‪199 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺘﺎﺳﻊ واﻟﻌﺸﺮون‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ ﻣﻔﺼﻞ اﻟﻘﺪم ‪201 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﻼﺛﻮن‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻞ أﺻﺎﺑﻊ اﻟﺮﺟﻞ ‪202 .....‬‬
‫اﻟﺠﻤﻠﮥ اﻟﺜﺎﻟﺜﮥ ﻓﯽ اﻟﻌﺼﺐ و ﻫﯽ ﺳﺘﮥ ﻓﺼﻮل ‪205 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪263 :‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﮐﻼم ﺧﺎص ﻓﯽ اﻟﻌﺼﺐ ‪205 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻌﺼﺐ اﻟﺪﻣﺎﻏﯽ و ﻣﺴﺎﻟﮑﻪ ‪207 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎع اﻟﻌﻨﻖ وﻣﺴﺎﻟﮑﻪ ‪213 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻓﻘﺎر اﻟﺼﺪر ‪217 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ اﻟﻘﻄﻦ ‪217 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻌﺼﺐ اﻟﻌﺠﺰي واﻟﻌﺼﻌﺼﯽ ‪218 .....‬‬
‫اﻟﺠﻤﻠﮥ اﻟﺮاﺑﻌﮥ ﻓﯽ اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ وﻫﯽ ﺧﻤﺴﮥ ﻓﺼﻮل ‪219 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ ﺻﻔﮥ اﻟﺸﺮاﯾﯿﻦ ‪219 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺸﺮﯾﺎن اﻟﻮرﯾﺪي ‪219 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺸﺮﯾﺎن اﻟﺼﺎﻋﺪ ‪221 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺸﺮﯾﺎﻧﯿﻦ اﻟﺴﺒﺎﺗﯿﯿﻦ ‪222 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﺸﺮﯾﺎن اﻟﻨﺎزل ‪223 .....‬‬
‫اﻟﺠﻤﻠﮥ اﻟﺨﺎﻣﺴﮥ ﻓﯽ اﻷوردة و ﻫﯽ ﺧﻤﺴﮥ ﻓﺼﻮل ‪227 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ ﺻﻔﮥ اﻷوردة ‪227 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 162‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻟﻮرﯾﺪ اﻟﻤﺴﻤﯽ ﺑﺎﻟﺒﺎب ‪227 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻷﺟﻮف و ﻣﺎ ﯾﺼﻌﺪ ﻣﻨﻪ ‪229 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ أوردة اﻟﯿﺪﯾﻦ ‪234 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻷﺟﻮف اﻟﻨﺎزل ‪235 .....‬‬
‫اﻟﺘﻌﻠﯿﻢ اﻟﺴﺎدس‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﻮي و اﻷﻓﻌﺎل‬
‫اﻟﺠﻤﻠﮥ ﻓﯽ اﻟﻘﻮي و ﻫﯽ ﺳﺘﮥ ﻓﺼﻮل ‪241 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‪ :‬ﻓﯽ أﺟﻨﺎس اﻟﻘﻮي ﺑﻘﻮل ﮐﻠّﯽ ‪241 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﻮي اﻟﻄﺒﯿﻌﯿﮥ اﻟﻤﺨﺪوﻣﮥ ‪242 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪264 :‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﻮي اﻟﻄﺒﯿﻌﯿﮥ اﻟﺨﺎدﻣﮥ ‪244 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺮاﺑﻊ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﻮي اﻟﺤﯿﻮاﻧﯿﮥ ‪249 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺨﺎﻣﺲ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﻮي اﻟﻨﻔﺴﺎﻧﯿﮥ اﻟﻤﺪرﮐﮥ ‪252 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻟﺴﺎدس‪ :‬ﻓﯽ اﻟﻘﻮي اﻟﻨﻔﺴﺎﻧﯿﮥ اﻟﻤﺤﺮﮐﮥ ‪256 .....‬‬
‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷﺧﯿﺮ ﻓﯽ اﻷﻓﻌﺎل ‪256 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪265 :‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮐﺘﺎب اول‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﻦ اول‪ :‬اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪267 :‬‬
‫]ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن )ﺗﺮﺟﻤﻪ([‬
‫]ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ[‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ‪ .....‬ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﭘﯿ ﺸ ﮕ ﻔﺘ ﺎ ر ‪7 . . . . .‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪11 .....‬‬
‫ﻧﺴﺦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ‪13 .....‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻗﺎﻧﻮن ‪25 .....‬‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﻓﺘﺎدﮔﯽ از ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪25 .....‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪26 .....‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮﻋﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻓﻬﻢ ﻗﺎﻧﻮن ‪28 .....‬‬
‫‪ .3‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎورﻗﯽ و ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ‪29 .....‬‬
‫‪ .4‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن در ﻃﺐ ‪30 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 163‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ و رﯾﺸﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت آن ‪32 .....‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪40 .....‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ‪61 -264 .....‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ 277 .....‬ﮐﺘﺎب اول‪» :‬ﮐّﻠﯿﺎت ﻋﻠﻢ ﻃّﺐ« ﻓﻦ اّول از ﮐﺘﺎب اّول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن از اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪281 ......‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﻦ ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﺶ آﻣﻮزش اﺳﺖ ‪ 281 ......‬آﻣﻮزش اّول‪ :‬درﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت آن ﻓﺼـﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ‪.....‬‬
‫‪283‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ‪285 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ‪286 .....‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ‪286 .....‬‬
‫‪ .1‬ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي ‪287 .....‬‬
‫‪ .2‬ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ‪287 .....‬‬
‫‪ .3‬ﺳﺒﺐ ﺻﻮري ‪288 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪268 :‬‬
‫‪ .4‬ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ ‪288 .....‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي ‪289 .....‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻠﯽ ‪ 290 .....‬آﻣﻮزش دوم‪ :‬ارﮐـﺎن و آن ﯾـﮏ ﻓﺼـﻞ اﺳﺖ ﻓﺼﻞ‪ :‬ارﮐﺎن ‪ 295 .....‬آﻣﻮزش ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺰاجﻫﺎ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳـﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ اﺳﺖ ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺰاج ‪301 .....‬‬
‫»اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ ﻣﺰاج »‪303 .....‬‬
‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪308 .....‬‬
‫ﻣﺰاج داروﻫﺎ ‪309 .....‬‬
‫ﻣﺰاجﻫﺎي ﺳﺎده و ﻣﺎدي ‪313 .....‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎ ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﺎدي ‪314 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻣﺰاج اﻋﻀﺎ ‪314 .....‬‬
‫ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪315 .....‬‬
‫ﺳﺮدﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪316 .....‬‬
‫ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪317 .....‬‬
‫ﺧﺸﮏﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪319 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺰاجﻫﺎي ﺳﻦ و ﺟﻨﺴﯿﺖ ‪320 .....‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻃﺒﯿﺒﺎن درﺑﺎره ﻣﺰاج ﮐﻮدك و ﺟﻮان ‪321 .....‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در اﯾﻦ ﺑﺎره ‪322 .....‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺟﻨﺴﯿﺖ در ﻧﻮع ﻣﺰاج ‪ 327 .....‬آﻣﻮزش ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﺧﻼط و آن دو ﻓﺼﻞ اﺳﺖ ‪329 ......‬‬
‫ﻓﺼﻞ اّول‪ :‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺧﻠﻂ و اﻗﺴﺎم آن ‪331 .....‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪن ‪332 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 164‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺻﻨﺎف رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي و ﻏﯿﺮ زاﯾﺪ ‪332 .....‬‬
‫اﺟﻨﺎس ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﺧﻼط ‪333 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪269 :‬‬
‫ﺧﻮن‪333 ..... :‬‬
‫ﺑﻠﻐﻢ‪335 ..... :‬‬
‫ﺻﻔﺮاء‪340 ..... :‬‬
‫ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪341 .....‬‬
‫ﺳﻮداء ‪343 .....‬‬
‫ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪344 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺧﻠﻄﻬﺎ در ﺑﺪن ‪349 .....‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻠﻂ در ﺑﺪن ‪353 .....‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﺧﻮن ‪353 .....‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﺻﻔﺮاء ‪353 .....‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ ‪353 .....‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﺳﻮداء ‪354 .....‬‬
‫دﻻﯾﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء در ﺑﺪن ‪355 .....‬‬
‫ﻋﻼﯾﻢ اﻓﺘﺮاﻗﯽ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺰاج ﺳﻮداوي ‪357 .....‬‬
‫ﻓﻀﻮﻻت و ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ ﮔﻮارش ‪358 .....‬‬
‫اﺳﺘﻔﺮاغ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺧﻼط رﻗﯿﻖ ‪358 .....‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺧﻼط در ﺑﺪن ‪359 .....‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﺗﺨﯿﻼت در ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺧﻼط ‪ 359 .....‬آﻣﻮزش ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬در ﯾﮏ ﻓﺼﻞ و ﭘﻨﺞ ﮔﻔﺘﺎر ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻀﻮ و اﻗﺴﺎم آن ‪363 .....‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن ‪363 .....‬‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ وﺟﻮد ﻏﺸﺎﻫﺎ در ﺑﺪن ‪367 .....‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪368 .....‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪371 .....‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ از ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ‪373 .....‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺎده ‪374 .....‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﺧﻮن اﯾﺎم ﻋﺎدت در ﺟﻨﯿﻦ ‪375 .....‬‬
‫ﺗﻔﺎوت اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي و اﻋﻀﺎي دﻣﻮي ‪376 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪270 :‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺒﺪأ ﻋﺼﺐ ‪377 .....‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ روﯾﺶ ﭘﺮدهﻫﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ ‪377 .....‬‬
‫اﻋﻀﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺪن و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ‪378 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 165‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪن ‪380 .....‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ درﺑﺎره اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ‪381 .....‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه‪382 ..... :‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ‪383 .....‬‬
‫و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪383 ......‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﻋﻤﻮﻣﯽ درﺑﺎره اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﺑﻨﺪﮔﺎهﻫﺎ ‪383 .....‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠّﻮف و ﻣﺼﻤﺖ ‪384 .....‬‬
‫ﻣﻔﺎﺻﻞ و اﻗﺴﺎم آن ‪385 .....‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺟﻨﺎغ ‪386 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ ‪387 .....‬‬
‫درزﻫﺎي ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ ‪388 .....‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﺮ ‪389 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي زﯾﺮﯾﻦ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ ‪390 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻓﮏ و ﺑﯿﻨﯽ ‪392 .....‬‬
‫ﺑﯿﻨﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ‪394 .....‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ ‪394 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دﻧﺪانﻫﺎ ‪396 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺸﺖ ‪397 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ‪398 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﮔﺮدن و ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي آن ‪401 .....‬‬
‫ﻣﻔﺎﺻﻞ ﮔﺮدن ‪403 .....‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن ‪405 .....‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن ‪406 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ‪407 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ ‪410 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ ‪410 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪271 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ ‪411 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﮔﻔﺘﺎر ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺸﺖ ‪411 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دﻧﺪهﻫﺎ ‪412 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ‪414 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه ‪414 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ‪415 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 166‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﺎزو ‪416 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺎﻋﺪ ‪418 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ آرﻧﺞ ‪419 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﭻ ‪420 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﻒ دﺳﺖ ‪421 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻧﮕﺸﺘﺎن ‪422 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺎﺧﻦ ‪425 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه ‪426 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺎ ‪427 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ران ‪427 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق ‪428 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ زاﻧﻮ ‪429 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯽام‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﮔﺎم ‪430 .....‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر دوم درﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ‪435 .....‬‬
‫آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪435 ..... :‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﮐﻠﯽ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬وﺗﺮ و رﺑﺎط ‪435 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺻﻮرت ‪436 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ‪436 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺮه ﭼﺸﻢ ‪437 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻠﮏ ‪437 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ ‪439 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻟﺐ ‪440 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ ‪441 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪272 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ‪441 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎن ‪442 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه دﻫﺎن ‪444 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺟﻮﻧﺪه ‪444 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﺮ ‪445 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واروﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ‪445 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واروﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ‪446 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ‪446 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ‪447 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 167‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ‪448 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﻨﺠﺮه ‪449 .....‬‬
‫ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ‪450 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﺣﻨﺠﺮه ‪450 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻨﺠﺮه ‪451 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه ‪452 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻠﻮ ‪452 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ‪453 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي زﺑﺎن ‪454 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﺮدن ‪454 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ‪455 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ ‪456 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﻨﺒﺴﻄﮑﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ ‪456 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو ‪458 .....‬‬
‫ﻧﻮع دوم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو ‪459 .....‬‬
‫ﻧﻮع ﺳﻮم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو ‪459 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎﻋﺪ ‪461 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ‪461 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ‪462 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ‪463 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪273 :‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روﮔﺮداﻧﻨﺪه ‪463 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﭻ ‪463 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ‪464 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ‪464 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ اﻧﮕﺸﺘﺎن ‪465 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ‪466 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ‪466 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﻮم ‪468 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ ‪468 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﭘﺸﺖ ‪469 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ‪470 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﮑﻢ ‪471 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 168‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ‪472 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺜﺎﻧﻪ ‪473 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ‪473 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻘﻌﺪ ‪474 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ران ‪474 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ‪475 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ‪476 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ داﺧﻞ ‪477 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪه ران ‪478 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺳﺎق و زاﻧﻮ ‪478 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ‪479 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞ ﮔﺎم ‪481 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪه ‪481 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه ‪481 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯽام‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ ‪483 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ ‪483 .....‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ‪484 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪274 :‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐﻫﺎ و آن در ﺷﺶ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪485 ..... :‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري وﯾﮋه درﺑﺎره ﻋﺼﺐ ‪485 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي و ﮐﺎﻧﺎلﻫﺎي آن ‪487 .....‬‬
‫ﺳﺒﺐ روﯾﺶ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ از ﻧﺨﺎع ‪494 .....‬‬
‫ﺳﺒﺐ روﯾﺶ از زوج ﺷﺸﻢ ‪494 .....‬‬
‫ﺳﺒﺐ روﯾﺶ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ زﺑﺎن از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ‪496 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮔﺮدن و ﮐﺎﻧﺎلﻫﺎي آن ‪496 .....‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ از اﻋﺼﺎب ﮔﺮدﻧﯽ ‪500 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ‪501 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ ‪502 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﺧﺎﺟﯽ و دﻧﺒﺎﻟﭽﻪاي ‪503 .....‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺮخ رگﻫﺎ و آن ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪505 ..... :‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺮخ رگﻫﺎ ‪505 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ‪505 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺎﻻرو ‪508 .....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 169‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دو ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ ‪509 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ‪511 .....‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ ‪514 .....‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ورﯾﺪﻫﺎ ‪517 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ورﯾﺪﻫﺎ ‪517 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ ﺑﺎب ‪517 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ آﻣﺪه از آن ‪520 .....‬‬
‫وداج ﻇﺎﻫﺮ ‪525 .....‬‬
‫وداج ﻏﺎﯾﺮ ‪525 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪﻫﺎي دﺳﺖ ‪526 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ‪ 529 .....‬آﻣﻮزش ﺷﺸﻢ درﺑﺎره ﻗﻮا و اﻓﻌﺎل ‪533 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪533 ..........‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪275 :‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻗﻮا ‪535 ......‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻠﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺟﻨﺎس ﻧﯿﺮوﻫﺎ ‪535 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺬﯾﺮ ‪536 .....‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ‪537 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن ‪540 .....‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪542 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ ‪546 .....‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺗﻤﺎﯾﺰ آن از ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ‪547 .....‬‬
‫ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ از ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ‪548 .....‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ اوﻟﯿﻦ ﻧﯿﺮو ‪549 .....‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن ‪550 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ادراك ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ‪552 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺘﯽ ‪556 .....‬‬
‫ﻓﺼﻞ آﺧﺮ‪ :‬اﻓﻌﺎل ‪557 .....‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪560 .....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪277 :‬‬
‫]ﻣﻘﺪﻣﻪ[‬
‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠﱠﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﺣﻤﺪا ﯾﺴﺘﺤّﻘﻪ ﺑﻌﻠّﻮ ﺷﺄﻧﻪ و ﺳﺒﻮغ إﺣﺴﺎﻧﻪ واﻟﺼﻼة ﻋﻠﯽ ﺳﯿﺪﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻨﺒﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 170‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫وآﻟ ﻪ و ﺳ ﻼﻣ ﻪ ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از دوﺳـﺘﺎن ﺻـﻤﯿﻤﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺶ او ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺟﺎﻣﻊ در ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧـﺪه ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﻠﯽ و ﺟﺰﯾﯽ آن ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ اﺧﺘﺼﺎر‪ ،‬ﻣﺸـﺮوح و در ﻋﯿﻦ اﯾﺠﺎز‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺎن ادا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ اﺟـﺎﺑﺖ ﺧﻮاﺳـﺘﮥ او اﻧﺪﯾﺸـﯿﺪم ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ درﺑـﺎره ﻣﺒـﺎﺣﺚ ﮐﻠﯽ )ﮐﻠﯿـﺎت( در دو ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺳـﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ و ﺳـﭙﺲ‬
‫درﺑﺎره اﺣﮑﺎم ﮐﻠﯽ ﻗﻮاي داروﻫﺎي ﻣﻔﺮد و در اداﻣﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺟﺰﯾﯽ آﻧﻬﺎ اداي ﺳﺨﻦ ﮐﻨﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻫﺮ ﯾـﮏ از اﻧـﺪام ﺑـﺪن ﻋـﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﭙﺮدازم و در آﻏـﺎز ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ آن ﻋﻀﻮ و ﻓﺎﯾـﺪه آن در ﺑـﺪن اﺷﺎره ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ‬
‫اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد و ﺑﺴـﯿﻂ ﺑـﺪن و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ در ﮐﺘﺎب اول )ﮐﻠﯿﺎت( ﯾﺎد ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب )ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ( ﺳـﻌﯽ ﻧﻤﻮدهام‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﻀﻮ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺑﻪ راهﻫﺎي ﺣﻔﻆ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ آن ﻋﻀﻮ اﺷﺎره ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎري ﮐﻠﯽ »‪ «1‬در ﮐﻠﯿﺎت ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي آن ﻋﻀﻮ و ﺳﺒﺐﻫﺎي آن و روشﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ آن »‪ «2‬و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﮐﻠﯽ درﻣﺎن‬
‫آن ﭘﺮداﺧﺘﻪام »‪ ،«3‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل »ﭼﺸﻢ« ﺑﻪﻃـﻮر ﻣﻄﻠـﻖ ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎي ﻣﺰاﺟﯽ اﻋﻢ از ﻣـﺎدي و ﺳـﺎده و ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎي ﺗﺮﮐﯿـﺒﯽ و ﻣﺸـﺘﺮك ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬روشﻫــﺎي اﺳــﺘﺪﻻﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨــﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻـت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن »ﭼﺸـﻢ« از ﻟﻤﺲ و ﺣﺮﮐـﺖ آن‪ ،‬رگﻫـﺎ و رﻧـﮓ آن‪ ،‬اﻧــﺪازه و ﻣـﻮاد دﻓﻌﯽ و‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎي آن ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﺪﻻل ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﮐﻠﯽ درﻣﺎن؛ ﻣﺜًﻠﺎ در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰاﺟﯽ ﺳﺎده ﭼﺸﻢ‪ ،‬درﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺰاج و در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰاﺟﯽ ﻣﺎدي آن‪ ،‬درﻣﺎن‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﺎده و ‪...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪278 :‬‬
‫ﮐﻠﯽ ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺰﯾﯽ »‪ «1‬آن رو آورده و در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد در اﺑﺘﺪا ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬اﺳﺒﺎب و ﻋﻼﯾﻢ آن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫اﺣﮑﺎم ﺟﺰﯾﯽ »‪ «2‬را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗﺮار دادهام‪ ،‬آن ﮔـﺎه ﻗـﺎﻧﻮن ﮐﻠﯽ درﻣـﺎن آن را اراﺋﻪ داده و در آﺧﺮ ﺑﻪ درﻣﺎنﻫـﺎي ﺟﺰﯾﯽ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﺗﮏ ﺗﮏ داروﻫﺎي ﻣﻔﺮد و ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪهام‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ از داروﻫـﺎي ﻣﻔﺮد ﮐﻪ در ﮐﺘـﺎب دوم )ادوﯾﻪ ﻣﻔﺮده( ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺟـﺪولﻫﺎ و رﻧﮓﻫﺎ در ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﻨـﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ آوردهام »‪ -«3‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺗﻮاي ﺧﻮاﻧﻨـﺪه ﺑـﺪان آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ‪ -‬دﯾﮕﺮ در ﮐﺘﺎب ﺳﻮم )ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ( ﺟﺰ ﻣﻮاردي‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺗﮑﺮار ﻧﮑﺮدهام و ﺑﯿﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ و روش ﺳﺎﺧﺖ داروﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ را ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳﺖ در ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻨﯽ ﮐﻪ در ﺻـﺪد ﻧﮕﺎرش آن ﻫﺴـﺘﻢ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﭘﻨﺠﻢ )ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ( ﻣﻮﮐﻮل ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﮐﺘـﺎب ﺳﻮم ﺑﻪ ﺗـﺪوﯾﻦ ﻣﺒـﺎﺣﺚ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮي ﺧـﺎص ﺗﻌّﻠﻖ ﻧـﺪارد‪ ،‬رو آوردهام و در آﻧﺠـﺎ ﮔﻔﺘﺎري‬
‫درﺑﺎره »آراﯾﺶ« ﻧﯿﺰ اﻓﺰودهام‪ ،‬روش ﻣﻦ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺸﯿﻦ )اﻣﺮاض ﺟﺰﯾﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﮐﺘﺎب ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ )داروﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ( ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدﯾﺪم‪.‬‬
‫اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب )ﻗـﺎﻧﻮن( ﮐﺘـﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣـّﺪﻋﯿﺎن ﭘﯿﺸﻪ ﭘﺰﺷـﮑﯽ و ﮐـﺎرﺑﺮان آن از اﻧـﺪوﺧﺘﻦ اﻫّﻢ ﻣﺒـﺎﺣﺚ آن ﻧﺎﮔﺰﯾﺮﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻄـﺎﻟﺐ‬
‫ﮐﻤـﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃـﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺪاﻧـﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄـﺎﻟﺐ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻣﻀـﺒﻮط و ﻣـﺪون ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ؛ »‪ «4‬اﮔﺮ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻋﻤﺮي دﻫﺪ و دﺳﺖ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﯾﺎري ﻧﻤﺎﯾﺪ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﮐﻮﺷﺶ دﯾﮕﺮي ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 171‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﺟﺰﯾﯽ ﻋﻀﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ »رﻣﺪ« ﮐﻪ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺰﯾﯽ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺣﮑﺎم ﺟﺰﯾﯽ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺑﯿﻤﺎري در ﺧﺼﻮص اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﮔﻮﯾﺎ در ﻧﺴـﺨﻪ اﺻـﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬داروﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟـﺪولﻫﺎ و ﺑﺎ رﻧﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗـﺪوﯾﻦ ﺷـﺪه ﮐﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﭘﺮدازان آن را ﻣﻨﻌﮑﺲ‬
‫ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻮاردي از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺪﯾـﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ در ﺣﺎل ﭘﯿـﺪاﯾﺶ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ و ﺗﺮﮐﯿﺐ داروﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺿﺒﻂ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪279 :‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﭘﺲ از ﮔﺮدآوري اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮدم‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب اول‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﻠﯽ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ )ﮐﻠﯿﺎت(؛‬
‫ﮐﺘﺎب دوم‪ :‬داروﻫﺎي ﻣﻔﺮد؛‬
‫ﮐﺘﺎب ﺳﻮم‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻋﻀﺎي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن از ﻓﺮق ﺳﺮ ﺗﺎ ﮔﺎم‪ ،‬آﺷﮑﺎر و ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫ﮐﺘﺎب ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺧﺎﺻﯽ از ﺑﺪن ﺗﻌّﻠﻖ ﻧﺪارد و ﻣﺒﺎﺣﺚ آراﯾﺶ؛‬
‫ﮐﺘﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬داروﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ )ﻗﺮاﺑﺎدﯾﻦ(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪281 :‬‬
‫ﮐﺘﺎب اول »ﮐّﻠﯿﺎت ﻋﻠﻢ ﻃّﺐ«‬
‫ﻓﻦ اّول از ﮐﺘﺎب اّول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن از اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻦ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﺶ آﻣﻮزش اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪283 :‬‬
‫آﻣﻮزش اّول ]در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت آن[‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﻃﺐ‪ ،‬داﻧﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﺑﺪن اﻧﺴﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﻧﺒﻮد آن‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺪف از آن‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن آن اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از دﺳﺖ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨـﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺧﺮده ﮔﯿﺮد و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻃﺐ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺷـﻤﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرﮔﯿﺮي واژه »داﻧﺶ« ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻃﺐ را در ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻈﺮي آن ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮدﯾﺪ!‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺻـﻨﻌﺖﻫﺎ ﻫﺮ دو ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ اﻗﺘﻀـﺎي ﺧﻮد دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ دارد و ﻏﺮض از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ در ﻫﺮ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر در ﺻـﺪد ﺗﺒﯿﯿﻦ آن‬
‫در ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 172‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﻘﺼـﻮد ﻣـﺎ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ ﺑﺨﺸـﯽ از ﻃﺐ‪ ،‬ﻧﻈﺮي و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮي از آن ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﺐ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾـﮏ ﺑﺨﺶ آﻣﻮزش ﻋﻠﻢ ﻃﺐ و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ و ﮐـﺎرﺑﺮدي‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﭘﻨـﺪاري دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺐ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ از ﻃﺐ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ :‬ﺑﺨﺶ اول ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺻﻮل‪ ،‬و ﺑﺨﺶ‬
‫دوم ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻋﻤﻞ و ﮐﺎرﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬اﻃﻼِق ﻋﻠﻤﯽ ﯾﺎ ﻧﻈﺮي ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬اﻃﻼِق ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد از ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻈﺮي آن اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﻮزش آن ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻠﻤﯽ دارد و ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻞ ﻧـﺪارد؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻋﻠﻢ‬
‫ﻃﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﺐﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻣﺰاجﻫﺎ ﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪284 :‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﺷﺎﺧﻪ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺪﻧﯽ و ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﮐﺎر ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻏﺮض‪ ،‬آن ﺑﺨﺶ از ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﮑﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺘﮑّﻔـﻞ ﺑﯿـﺎن ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدي دارد؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﺑﺮاي درﻣﺎن ورمﻫﺎي ﮔﺮم »‪ «1‬در اﺑﺘﺪا‬
‫)ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﯿﻤﺎري( از داروﻫﺎي رادِع »‪ «2‬ﻣﺒّﺮِد »‪ «3‬ﻣﮑّﺜﻒ »‪ «4‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد و در ﺗﺰاﯾﺪ )ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﯿﻤﺎري( از داروﻫﺎي رادع ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫داروي ُﻣﺮﺧﯽ »‪ «5‬آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮد و ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻬﺎ )ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم( ﺗﺎ اﻧﺤﻄﺎط )ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﺑﯿﻤﺎري( از داروﻫﺎي ﻣﺮﺧِﯽ ﻣﺤّﻠﻞ »‪«6‬‬
‫ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮد »‪ ،«7‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ روش ﺑﺮاي درﻣﺎن ورمﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از رﯾﺰش ﻣﻮاد زاﯾﺪ از اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴﯽ )ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻐﺰ و ﮐﺒﺪ( ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «8» .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺑﯿـﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻋﻤـﻞ و ﺟﻨﺒﻪ ﮐـﺎرﺑﺮدي ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺴـﯽ اﯾﻦ دو ﺑﺨﺶ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻃﺐ را ﻓﺮاﮔﯿﺮد‪ ،‬در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺮ دو ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ را ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻃﺒﺎﺑﺖ ﺑﯿﻤﺎران ﻧﭙﺮدازد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ذﮐﺮ ورمﻫـﺎي ﮔﺮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل ﺑـﺪﯾﻦ ﺧـﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔـﺎوت درﻣـﺎن از ﻟﺤـﺎظ اوﻗـﺎت ﭼﻬﺎرﮔـﺎﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎري در اﯾﻦ ﻧﻮع از اورام‬
‫ﻣﺸـﻬﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ورمﻫﺎي ﺳـﺮد ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺑﺘـﺪا ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺰاﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ داروي رادع آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ داروي ﻣﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺮد و از اﺳـﺘﻌﻤﺎل داروي رادِع ﺗﻨﻬـﺎ ﺧـﻮدداري ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ ﺳـﺮدي و ﺗﮑـﺜﯿﻒ ﺗﻮﺳـﻂ داروي رادع‪ ،‬ﻣـﺎده ورم ﺳـﺮد‬
‫ﻣﺘﺤّﺠﺮ ﮔﺮدد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(20‬‬
‫)‪ (2‬رادع ﺿﺪ ﺟﺎذب‪ ،‬ﺻـﻔﺖ داروﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺳـﺮدي ﻃﺒﯿﻌﺘﺶ ﺑﺎ ﺳـﺮد ﻧﻤﻮدن ﻋﻀﻮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﮑﺎﺛﻒ و ﺗﻨﮕﯽ ﻣﻨﺎﻓﺬ آن ﺷﺪه و‬
‫ﺣﺮارت ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻀﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﻤﺎد ﻣﻮاد از ﺳﯿﻼن آن ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽآورد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺎج رﯾﺰي در اورام‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 284‬ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ‪ .....‬ص ‪283 :‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺒﺮد‪ :‬ﺳﺮدﮐﻨﻨﺪه‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ﯾﮑﺸﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي درﺳﺘﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا ﯾﮑﺜﻒ از ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪ ،6‬و ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ 15‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪ‪ .‬دو ﮐﻠﻤﻪ »ﯾﺒّﺮد و ﯾﮑّﺜﻒ« در ﻋﺒﺎرت ﻋﻄﻒ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت داروي رادع دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮدﮐﻨﻨﺪه‬
‫و ﻣﺘﮑﺎﺛﻒ )اﯾﺠﺎد ﺗﮑﺎﺛﻒ و ﺗﺮاﮐﻢ در ﻋﻀﻮ(‬
‫)‪ُ (5‬ﻣﺮﺧﯽ ﺻﻔﺖ داروﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺮارت و رﻃﻮﺑﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺮﻣﯽ و ﺳﺴﺘﯽ ﻋﻀﻮ ﺷﺪه و ﻣﻨﺎﻓﺬ آن را ﻓﺮاخ ﻧﻤﻮده در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻮاد‬
‫زاﯾﺪ از آن ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺿﻤﺎد ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﮐﺘﺎن و آب ﮔﺮم‪.‬‬
‫ﻣﺮﺧﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺤﻠﻞ ﺑﺎﻟﻌﺮض اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﺮﻣﯽ در ﭘﻮﺳﺖ و ﺷﻞ ﮐﺮدن ﻋﻀﻮ و ﻓﺮاﺧﯽ در ﻣﻨﺎﻓـﺬ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺎده ﻣﺤﺘﺒﺲ‬
‫در ﻋﻀﻮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﺤّﻠﻞ‪ ،‬ﺻﻔﺖ داروﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎده ﺑﯿﻤﺎري را ﺑﺎ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺟﺪا ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﯽراﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﻨﺪﺑﯿﺪﺳﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﻗﻒ رﯾﺰش ﻣﺎده ﺑﻪ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل رادع ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬اﺳﺘﻔﺎده از داروﻫﺎي رادع ﺑﺮاي درﻣﺎن ورمﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴﯽ ﺑﺪن ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 173‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪285 :‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬
‫اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ ﮐﻪ ﺣﺎﻻت ﺑـﺪن اﻧﺴﺎن ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪) ،‬ﻧﻪ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎري( »‪ «1‬و ﺷﻤﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دو ﺣﺎﻟﺖ )ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري( اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮدﯾـﺪ‪ ،‬اﺷـﮑﺎﻟﯽ ﻧﺎﺑﺠﺎ اﺳﺖ زﯾﺮا اﮔﺮ اﺷـﮑﺎل ﮐﻨﻨـﺪه ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﻧـﺪﯾﺸﻪ ﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﯾﮑﯽ از دو ﻓﺮض را ﻻزم ﻧﻤﯽﯾﺎﺑـﺪ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺜﻠﯿﺚ )ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺑﺪن( را ﻻزم ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻓﺮض درﺳﺘﯽ آن‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺎ را ﺧﺎﻟﯽ‬
‫از آن ﻧﻤﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻓﺮض درﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺎ آن را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ‬
‫و ﻧﺒﻮد آن‪ ،‬و ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻧﺒﻮد ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ«‪ ،‬ﻣﺘﻀـّﻤﻦ ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎري و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺻﺪق‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻪ »‪ «2‬ﯾﺎ ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﻌﺎل و ﺣﺮﮐﺎت اﻧﺴﺎن از اﻋﻀﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺻﺎدر ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ ﺟﺰ اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ را )ﺑﺎ آوردن ﻗﯿﻮد اﺿﺎﻓﯽ( ﻣﺤﺪود ﮐﻨﻨﺪ »‪ ،«3‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ آوردن ﻗﯿﻮد و ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ در ﺗﻌﺎرﯾﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺎ ﻃﺒﯿﺒـﺎن در اﯾﻦ ﺑـﺎره ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﻣﺠـﺎدﻟﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻃﺮف ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻃﺮف در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸـﻤﮑﺶ ﻓﺎﯾـﺪهاي در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺮاي داﻧﺴـﺘﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺻﻮل ﺻـﻨﻌﺖ دﯾﮕﺮي‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻨﻄﻖ‪ -‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻗﺎﺋﻠﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺜﻠﯿﺚ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و ﺧﺮدﺳﺎﻻن و ﻧﺎﻗﻬﯿﻦ را ﻣﺜﺎل ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻠﮑﻪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ راﺳـﺦ و ﺛـﺎﺑﺖ را ﮔﻮﯾﻨـﺪ و ﺣـﺎﻟﺖ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻏﯿﺮ ﺛـﺎﺑﺖ را ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در اﯾﻨﺠـﺎ و در ﻣﻨﻄﻖ ﺷـﻔﺎء‬
‫ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤـﺎري را ﻣﻠﮑﻪ و ﻋـﺪم ﻣﻠﮑﻪ ﻣﯽداﻧـﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺣـّﺪ وﺳـﻂ )ﺣـﺎﻟﺖ ﺳﻮم( ﺟﺎي ﻧـﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﺘﻘﺎﺑﻼن‪ ،‬واﺳـﻄﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾـﺪ‪) :‬ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ ﻫﯿﺄﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن در ﻣﺰاج و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻮد ﺑﻄﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻓﻌـﺎل اﻋﻢ از ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ و ﻃـﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ اوﻗـﺎت ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺻـﺎدر ﮔﺮدد‪ (.‬ﺑـﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻗﯿﻮد اﺿـﺎﻓﯽ آن ﻣﯽﺗﻮان ﺣﺪ‬
‫وﺳﻂ )ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم( را ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪286 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬

‫اﺷﺎره‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺑﻪ ﺑـﺪن اﻧﺴﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﻧﺒﻮد آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﺳـﺒﺎب آن‬
‫)اﮔﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري و اﺳﺒﺎب آن دو‪ ،‬ﮔﺎه آﺷﮑﺎر و ﮔﺎه ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮاس از درك آن ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از راه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻼﺋﻢ‬
‫و ﻋﻮارض ﻣﯽﺗﻮان ﺑـﺪان اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾـﺪ در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ )ﻋﻼـوه ﺑﺮ ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﺳـﺒﺎب( ﻋﻮارﺿـﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤـﺎري‬
‫ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ در ﻋﻠﻮم ﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎري( ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺒﺎب و ﻣﺒﺎدي‬
‫»‪ «1‬آن ﻋﻠﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و در ﻓﺮض ﻧﺒﻮد اﺳﺒﺎب و ﻣﺒﺎدي‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻮارض و ﻟﻮازم ذاﺗﯽ »‪ ،«2‬آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 174‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺳـﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ »‪ «3‬ﮐﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺑﻌﺎد ﻫﺮ ﭼﯿﺰ )از ﻋﻠﻮم ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒ ﺎ رﺗﻨ ﺪ ا ز ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي ‪ .2‬ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ‪ .3‬ﺳﺒﺐ ﺻﻮري ‪ .4‬ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﯿﺮون ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاي آن اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺘﺼﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺒﺎدي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘّﺪﻣﺎت و ﺗﻌﺎرﯾﻒ آن اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋـﻮارض‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ﺑﺮ ﭼﯿﺰي ﻋـﺎرض ﮔﺮدد و ﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻔﮑـﺎك از آن ﺑﺎﺷــﺪ و ﻟـﻮازم ذاﺗﯽ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ﻻـزم ذاﺗﯽ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﺷـﺪ و ﻏﯿﺮ ﻗـﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﻔﮑﺎك از آن‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺮاي وﺟﻮد ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﭼﻬﺎر ﺳـﺒﺐ ﻻزم اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ .1 :‬ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي آن‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺢ ‪ .2‬ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ‬
‫آن‪ ،‬ﺑّﻨﺎ ‪ .3‬ﺳﺒﺐ ﺻﻮري آن‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ‪ .4‬ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ آن‪ ،‬ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪287 :‬‬
‫‪ .1‬ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي‬
‫اﺳـﺒﺎب ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري در ﺑﺴﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي آن‪ ،‬ﻋﻀﻮ و روح اﺳﺖ‬
‫)ﮐﻪ ﺑـﺪون ﻫﯿـﭻ واﺳـﻄﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( و دورﺗﺮﯾﻦ ﺳـﺒﺐﻫﺎي ﻣﺎدي‪ ،‬اﺧﻼط »‪ «1‬و از آن دورﺗﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷﻨ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ »اﺧﻼط و ﻋﻨﺎﺻـﺮ« ﺑﺮاي ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﺑﺎ اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ »‪ («2‬زﯾﺮا اﮔﺮ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ و اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺳـﺒﺐ ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد(‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫و اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ(‪ ،‬وﺿﻊ ﺷﻮد در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﮐﺸﺎﻧـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و آن ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و وﺣـﺪت در اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه )ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري(‬
‫ﮐﻪ آن ﮐﺜﺮت ﺑﺪان ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﺰاج ﯾﺎ ﻫﯿﺄت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺰاج‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ و ﻫﯿﺄت ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺮﮐﯿﺐ »‪.«3‬‬
‫‪ .2‬ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ‬
‫اﺳـﺒﺎب ﻓـﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔـﺬار ﺑﺮ ﺑـﺪن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨـﺪه ﺣﺎﻻت ﺑـﺪن‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﮕﻬﺪارﻧـﺪه آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺒﺎب ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻫﻮا و ﻣﺘﻌﻠﻘـﺎت آن »‪ ،«4‬ﻏـﺬاﻫﺎ و آبﻫـﺎ و ﻧﻮﺷـﯿﺪﻧﯽﻫﺎ و ﻣﺘﻌﻠﻘـﺎت آن »‪ ،«5‬اﺳـﺘﻔﺮاغ و اﺣﺘﺒﺎس »‪ ،«6‬ﺳـﺮزﻣﯿﻦﻫﺎ و اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺴـﮑﻮﻧﯽ و‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت آن‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺪﻧﯽ و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﮑﻮن و آراﻣﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺧﻼط در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻤﻪ رﻃﻮﺑﺎت ﺑﺪن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻣﻞ رﻃﻮﺑﺎت ﺛﺎﻧﻮي ﻧﯿﺰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 175‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ﻣﻮﺿـﻮﻋﯿﺖ ﯾـﮏ ﭼﯿﺰ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪ .1 :‬ﮔـﺎه ﺑﻪ ﺻـﺮف ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳﺖ و اﺟﺰاي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫـﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﺎك و ﮔـﭻ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑـﺪن از اﻋﻀﺎي آن‪ -2 .‬اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ از ﻧـﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﻧﻮع دﯾﮕﺮ ﺑـﺪون ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭼـﻮب ﺧـﺎﮐﺴﺘﺮ ﮔﺮدد و ﻣﺜـﺎل ﻃـﺒﯿﻌﯽ آن ﻧﺒـﺎت ﺑﻪ ﺧﻠـﻂ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪ .3 .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳـﺘﺤﺎﻟﯽ؛ ﻣـﻮاد ﺑـﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮﻧـﺪ ﺑﻄـﻮري ﮐﻪ‬
‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪﯾﺪي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﻧﺪ؛ ﻣﺜﺎل ﺻﻨﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳﮑﻨﺠﺒﯿﻦ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺳﺮﮐﻪ و ﻋﺴﻞ و ﻣﺜﺎل‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ آن‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻀﻮ از اﺧﻼط ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺜﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻋﻀﺎي آﻟﯽ ﺑﺪن از اﻋﻀﺎي ﯾﮑﺴﺎن و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺪن از اﻋﻀﺎي آﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت ﻫﻮا‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ‪ ،‬ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬ﮐﻮه‪ ،‬درﯾﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻮاي وﺑﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﻏﺬا‪ ،‬و آبﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ‪ ،‬و ﺷﻮر ‪....‬‬
‫)‪ (6‬اﺳﺘﻔﺮاغ‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﻮاد آﺳﯿﺐ رﺳﺎن از ﺑﺪن ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬اﺳﻬﺎل‪ ،‬ادرار‪ ،‬ﻗﯽ‪ ،‬ﻋﺮق و ﻓﺼﺪ‪ ،‬و اﺣﺘﺒﺎس‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻮاد ﻣﻔﯿﺪ در ﺑﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪288 :‬‬
‫ﺑـﺪﻧﯽ و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ از اﺳـﺒﺎب ﻓﺎﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻮاب و ﺑﯿﺪاري‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎﻻت ﺳـﻨﯽ »‪ «1‬و ﺗﻔـﺎوت در ﺳﻦ‪ ،‬و ﺗﻔـﺎوت در ﺟﻨﺴـّﯿﺖ‪ ،‬ﺷـﻐﻞ و ﺣﺮﻓﻪ »‪ «2‬و‬
‫ﻋﺎدتﻫﺎ »‪ «3‬و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺪن و ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ آن اﺳﺖ »‪.«4‬‬
‫‪ .3‬ﺳﺒﺐ ﺻﻮري‬
‫اﺳﺒﺎب ﺻﻮري ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺰاجﻫﺎ و ﻗﻮاﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺰاج ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎ )ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن(‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ‬
‫اﺳـﺒﺎب ﻏﺎﯾﯽ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬اﻓﻌﺎل »‪ «5‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻮا »‪ «6‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ارواِح »‪ «7‬ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﻗﻮا‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﯾﻨﺪه روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﮔـﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت داﻧﺶ و ﻓﻦ ﭘﺰﺷـﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑـﺪن اﻧﺴﺎن از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮد و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤـﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺘﻤﯿﻢ ﺑﺤﺚ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺣﻔـﻆ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﻬﺒﻮدي ﺑﯿﻤـﺎري‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ از ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ )ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري ارﺗﺒﺎط دارد( ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورد‪«8» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳـﻨﯽ اﻧﺘﻘـﺎل از ﺳـﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻦ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺳـﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ و ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ؛ ﻣﺜًﻠﺎ اﻧﺘﻘﺎل از ﺳﻦ ﮐﻮدﮐﯽ‪ ،‬ﺳـﺒﺐ درﻣﺎن‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﺻﺮع در آﻧﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺣﺮﻓﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﻫﻨﮕﺮي ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﺰاج ﺷﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد )ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ و ﺧﺸﮑﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ(‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻋﺎدتﻫـﺎ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺷـﮕﻔﺘﯽ در ﻣﺰاج اﻧﺴـﺎن دارد ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻋـﺎدات‪ ،‬اﺷـﺨﺎص ﺑـﺎ ﻣﺰاج ﯾﮑﺴـﺎن از ﺧـﻮد‬
‫واﮐﻨﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪ؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﺳﻪ ﺟﻮان ﺑﺎ ﻣﺰاج ﮔﺮم‪ ،‬ﻧﻔﺮ اول ﺑﻪ ﺧﻮردن ﮔﺮﻣﯽ ﻋﺎدت دارد‪ ،‬و ﻧﻔﺮ دوم ﺑﻪ ﺧﻮردن ﺳـﺮدي‪ ،‬و‬
‫ﻧﻔﺮ ﺳﻮم ﻋﺎدﺗﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺧﻮردن ﮔﺮﻣﯽ ﺳﻪ واﮐﻨﺶ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﯽدﻫﻨـﺪ ﻧﻔﺮ اول اﺣﺴﺎس ﺑـﺪي ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺮ‬
‫دوم اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻔﺮ ﺳﻮم اﺣﺴﺎس ﺑﺪ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(24‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﺳﺎژ و اﺳﺘﺤﻤﺎم و ﯾﺎ ﺿﻤﺎد ﮔﺬاردن و ‪....‬‬
‫)‪ (5‬اﻓﻌﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﺑﺪن ﺻﺎدر ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻫﻀﻢ‪ ،‬دﻓﻊ‪ ،‬ﺟﺬب و ‪....‬‬
‫)‪ (6‬ﻗﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺑﺪن اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻮه ﻫﺎﺿﻤﻪ‪ ،‬داﻓﻌﻪ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪ و ‪....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 176‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬روح‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻗﻮا را ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺪن ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﮐﺘـﺎب ﮐﻠﯿـﺎت در دو ﻣﻮﺿﻊ )ﻓﻦ دوم و ﻓﻦ ﺳﻮم( ﺑﻪ دو اﻋﺘﺒﺎر ﺷـﺶ اﻣﺮ ﺣﯿﺎﺗﯽ را ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻃﺒﯽ ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﻦ دوم ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺮي ﺑﯿﺎن ﺧﻮاص و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و در ﻓﻦ ﺳﻮم ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﺷﯿﻮه ﺗﺼﺮف در آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪289 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﺳﺒﺎب ﻧﮕﻪ داري ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و رﻓﻊ ﺑﯿﻤﺎري و اﺑﺰار آن »‪ «1‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺪﺑﯿﺮ »‪ «2‬در ﺧﻮردﻧﯽ و آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ‪ ،‬و در ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن ﻫﻮاي ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ در ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﮑﻮن‪.‬‬
‫‪ .2‬درﻣﺎن ﺑﺎ دارو‪.‬‬
‫‪ .3‬درﻣﺎن ﺑﺎ دﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺟﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺟﺮاﺣﯽ و داغ ﻧﻬﺎدن( »‪«3‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬـﺎ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒـﺎن ﺑﻪ اﻗﺘﻀـﺎي ﺣﺎﻻـت ﺳﻪ دﺳـﺘﻪ ي ﺑﯿﻤﺎران‪ ،‬اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺘﻮﺳـﻄﺎن ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﺘﻮﺳـﻄﺎن و اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﯿﻦ دو دﺳﺘﻪاي ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ واﺳﻄﻪاي در ﺑﯿﻦ آﻧﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪«4» .‬‬
‫]ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ دارد[‬
‫اﯾﻨـﮏ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ درﺑـﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ دارد‪ ،‬ﮔﺮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي‬
‫اﻟﻒ‪ .‬اﻣﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬اﻣﺰﺟﻪ‪ ،‬اﺧﻼط‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد و ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺪن‪ ،‬ارواح‪ ،‬ﻗﻮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬و اﻓﻌﺎل‪.‬‬
‫ب‪ .‬اﺣﻮال ﺑﺪن از ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري و ﺣﺎﻟﺖ وﺳﻂ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻔﺎوت ﺳﺒﺐ و آﻟﺖ )اﺑﺰار( در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺄﺛﯿﺮ در ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺣﻔﻆ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و آﻟﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎل در آن اﻃﻼق‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺪﺑﯿﺮ در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺗﺼـّﺮف را ﮔﻮﯾﻨﺪ و در اﺻﻄﻼح اﻃّﺒﺎ‪ ،‬ﺗﺼّﺮف در اﺳﺒﺎب ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ ﺿﺮوري )ﺣﯿﺎﺗﯽ( و در ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ ﺑﻘﺮاط‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺗﺼﺮف در ﻏﺬا )رژﯾﻢﻫﺎي ﻏﺬاﯾﯽ( اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ اﺻﻮل ﺳﻪ ﮔـﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت دﯾﮕﺮ را ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در اﯾﻦ ﺳﻪ اﺻـﻞ ﮔﻨﺠﺎﻧﯿـﺪ؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ و‬
‫ﻣﺴﮑﻦ را ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻮا‪ ،‬ﺧﻮاب و ﺑﯿﺪاري را ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﮑﻮن‪ ،‬اﺳﺘﻔﺮاغ و اﺣﺘﺒﺎس را ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﺎ دارو‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻓﺼﻞ دوم از ﻓﻦ دوم درﺑﺎره ﮔﺮوه ﻣﺘﻮﺳﻄﺎن ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪290 :‬‬
‫ج‪ .‬اﺳـﺒﺎب اﺣﻮال ﺑﺪن از ﺧﻮردن‪ ،‬آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬ﻫﻮاﻫﺎ‪ ،‬آبﻫﺎ‪ ،‬ﺳـﺮزﻣﯿﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺮاغ‪ ،‬اﺣﺘﺒﺎس‪ ،‬ﭘﯿﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺎدات‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺪﻧﯽ‬
‫و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﮑﻮنﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺴﯿﺖ‪ ،‬و اﺳﺒﺎب ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ وارد ﺑﺮ ﺑﺪن‪.‬‬
‫)د‪ .‬ﻋﻼﯾﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ( »‪«1‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 177‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻮا‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ و ﺳﮑﻮنﻫﺎ؛‬
‫ب‪ .‬درﻣﺎن ﺑﺎ داروﻫﺎ‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و درﻣﺎن ﻫﺮ ﺑﯿﻤﺎري‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﺮﻓﻪ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت »‪ «2‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﻮر ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻋﻠﻤﯽ »‪ «3‬داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ‬
‫وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺰد داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﭘﺎرهاي از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺮﻓﻪ ﭘﺰﺷـﮑﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت آﻧﻬـﺎ ﺑﺮﻫـﺎن ﺑﯿـﺎورد‪ ،‬ﭘﺲ در آن ﺑﺨﺶ از ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت ﮐـﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت آن ﻧﯿـﺎز ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻣﺒـﺎدي‪ ،‬ﭘﯿﺮوي از‬
‫داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺒﺎدي ﻋﻠﻮم ﺟﺰﯾﯽ »‪ («4‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺐ( ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و در ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻘﺪمﺗﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺒـﺎدي ﻫﻤـﻪ ﻋﻠـﻮم اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و در ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ أوﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ "ﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ اﻟﻄـﺒﯿﻌﻪ "ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻗﺴﻢ ﭼﻬﺎرم از ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي »ﻋﻼﯾﻢ« از ﻗﻠﻢ ﻧﺴﺎخ اﻓﺘﺎده ﮐﻪ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در آﻣﻮزش ﺳﻮم از ﻓﻦ دوم آن را ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻟﻒ‪ .‬ﭘﯿﺶ ﻓﺮض و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ راﯾﺞ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮع؛ ب‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ در ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﺼﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻌﺎرﯾﻒ )ﺣﺪ و رﺳﻢ(‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻋﻠﻢ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﻮﻣﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع آن ﺟﺰﯾﯽ و ﺧﺎص اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻋﻠﻢ‬
‫ﮐﻠﯽ ﻣﻮﺿﻮع آن ﮐﻠﯽ و ﻋﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع آن ﻫﺴﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪291 :‬‬
‫ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺮﮔـﺎه ﻃﺒﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﯽ »‪ «1‬در اﺛﺒـﺎت آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪) ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ‪ ،‬اﻣﺰﺟﻪ و ‪ (...‬ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻮﯾـﺪ‪ ،‬دو اﺷـﺘﺒﺎه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷـﺪه‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ آن ﮐﻪ ﻣﺒـﺎﺣﺜﯽ را ﮐﻪ از ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد در اﯾﻦ ﻋﻠﻢ وارد ﻧﻤﻮده‪ ،‬دوم اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﻄﻠﺒﯽ را روﺷﻦ ﮐﺮده و ﭼﻮن در ﺗﺨّﺼﺺ وي ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ )ﭼﯿﺴﺘﯽ آن( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﭽﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺟﻮدي آن ﺑﺮ وي روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﻬﺎم‬
‫)ﺑﺴﯿﻂ ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺐ( »‪ «2‬از داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬آﯾﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﻋﺪد آن ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟‬
‫اﻣﺰﺟﻪ‪ ،‬آﯾﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻋﺪد آن ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟‬
‫اﺧﻼط‪ ،‬آﯾﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻋﺪد آن ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟‬
‫ﻗﻮا‪ ،‬آﯾﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﻋﺪد آن ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟‬
‫ارواح‪ ،‬آﯾﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﻋﺪد آن ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟ ﻣﮑﺎن آن ﮐﺠﺎﺳﺖ؟‬
‫و ﻧﯿﺰ )از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺐ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋـﺎﻟﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ از ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﭙﺬﯾﺮﻧـﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ( آﯾـﺎ ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﻟﯽ و ﺛﺒﺎت آن‪،‬‬
‫ﺳﺒﺒﯽ دارد »‪«3‬؟ و آن اﺳﺒﺎب‪ ،‬ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟‬
‫ﻟﯿﮑﻦ درﺑـﺎره اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن )ﮐﻪ وﺟﻮد آن ﺑـﺪﯾﻬﯽ وﻟﯽ ﺗﻌـﺪاد و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﻣﻨﺎﻓﻊ و وﻇﺎﯾﻒ آن ﺑﺎﯾـﺪ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﻘﻠﯿﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ( ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﺪان دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪«4» .‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮر‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﺑﯿﺎورد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 178‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﺳـﯿﺎق ﻋﺒـﺎرت اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺗﻌﺮﯾﺾ دارد‪ ،‬ﻟـﺬا ﻗﻄﺐ اﻟـﺪﯾﻦ ﺷـﯿﺮازي در ﺗﺤﻔﻪ ﺳـﻌﺪﯾﻪ ﺑﻌـﺪ از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﺘﻄّﺒﺐ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﯾﮕﺮ ﻃﺒﯿﺐ در ﻋـﺎﻟﻢ ﮐﯿﺴﺖ؟ و ﻟـﺬا ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﻃﺐ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻘﺮاط آن را ﭘـﺎﯾﻪ ﮔـﺬاري‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس آن را اﺣﯿـﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺎﺑﯿﻨـﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻨﯿﻦ آن را ﺑﯿﻨـﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﮐﺮﯾﺎ آن را ﮔﺮد آورد‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﯿﺦ‬
‫اﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ آن را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮد‪) .‬ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ص ‪(50‬‬
‫)‪ (2‬اﺳـﺘﻔﻬﺎﻣﯿﻪ ﻫﻠّﯿﻪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻃﻠﺐ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﯾﮏ ﻃﺮف ﻧﻘﯿﺾ‪ ،‬اﮔﺮ آن ﻃﺮف ﺻـﺮف وﺟﻮد ﭼﯿﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن اﺳـﺘﻔﻬﺎﻣﯿﻪ ﺑﺴـﯿﻂ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﻻرﮐـﺎن ﻫـﻞ ﻫﯽ )ﻋﻨﺎﺻـﺮ وﺟﻮد دارﻧـﺪ(؛ و اﮔﺮ ﻃﻠﺐ ﺗﺼـﺪﯾﻖ وﺻـﻔﯽ و ﺣـﺎﻟﺘﯽ ﺑﺮاي آن ﭼﯿﺰ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن اﺳـﺘﻔﻬﺎﻣﯿﻪ ﻣﺮّﮐﺐ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻫﻞ اﻻرﮐﺎن ﻣﻮﺟﻮدة ﻓﯽ اﻟﺒﺪن )آﯾﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﺑﺪن وﺟﻮد دارﻧﺪ(؟‬
‫)‪ (3‬ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺎﻟﯽ و ﻧﯿﺰ ﺛﺒﺎت آن در ﺑﺪن ﻣﺴﺘﻠﺰم وﺟﻮد ﺳﺒﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬درﺑﺎره اﻋﻀﺎ و وﻇﺎﯾﻒ آن ﺗﻔﮑﺮ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﺪان ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﺲ و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺻﻮرت ﺧﻔﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬
‫)ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺷﮑﺎﻓﯽ( دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪292 :‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ و ﺳـﺒﺐﻫﺎي ﺧﺎص »‪ «1‬و ﻋﻼـﯾﻢ آن‪ ،‬و ﺷـﯿﻮه درﻣـﺎن ﺑﯿﻤـﺎري و ﺣﻔﻆ ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺧﻔﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آن ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد؛ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ درﺑﺎره اﺑﻌﺎد ﺑﯿﻤﺎري »‪ «2‬و ﻣﻘﺪار آن )ﺷﺪت و ﺿـﻌﻒ( و ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫آن »‪ («3‬اﺑﺘﺪاي ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺗﺰاﯾﺪ‪ ،‬و ‪ (...‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت ﺑﺨﺶ اول )ﻣﺒﺎدي( دﻟﯿﻞ اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﯾﻦ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺐ‬
‫اﺳﺖ از وي ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪان ﺳـﺒﺐ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارد ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«4‬اﺟﺎزه دارد در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻘﯿﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ درﺳـﺘﯽ وﺟـﻮب ﺗﺒﻌﯿﺖ از اﺟﻤـﺎع را اﺛﺒـﺎت ﮐﻨـﺪ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﻓﻘﯿﻪ ﺑـﻮدن ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﻣﺘﮑﻠّﻢ »‪ «5‬ﺑﻮدن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻃﺐ و ﺑﺮ‬
‫ﻓﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻓﻘﻪ روا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت دﻟﯿﻞ اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم َدْور ﺑﺎﻃﻞ »‪ «6‬ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻗﯿـﺪ ﺧـﺎص‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺎرج ﮐﺮدن ﺳـﺒﺐﻫﺎي ﮐﻠﯽ ﺑﯿﻤﺎري؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺳـﺒﺐ ﻣﺎدي‪ ،‬ﺳـﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ و ‪ ...‬ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺪون اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﺎن‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﻔﺼـﯿﻞ در اﺑﻌﺎد ﺑﯿﻤﺎري ﯾﻌﻨﯽ ﺣـﺪ و ﻓﺼﻮل ﺑﯿﻤﺎري را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﻨـﺪ؛ ﻣﺜًﻠﺎ از ﻧﻈﺮ ﺳـﺒﺐ ﺑﯿﻤﺎري از ﺟﻨﺲ اﻋﻼي آن ﺷـﺮوع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺳﻮءﻣﺰاج اﺳﺖ؟ آﯾـﺎ ﺳﻮءﻣﺰاج ﻣـﺎدي اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﺳﻮءﻣﺰاج ﺻـﻔﺮاوي اﺳﺖ؟ ﻧﻮع آن را ﻣﺸـﺨﺺ ﮐﻨـﺪ‪ .‬اﻋﺮاض و ﻋﻼﺋﻢ آن را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ ﺗﺎ از دﯾﮕﺮ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﺗﻤﯿﯿﺰ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﺗﻮﻓﯿﺘﻪ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي روﺷﻨﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ 34‬اﺳـﺘﻔﺎده ﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ »ﺗﻮﻗﯿﺘﻪ« ﮐﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫زﻣـﺎﻧﯽ ﺑﯿﻤـﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺤﻮه ﺗـﺪﺑﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻐـﺬﯾﻪ و درﻣـﺎن در ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس دوﺳﺖ دارد ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺣﮑﺎﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﻘﻞ ﺷـﺪه ﮐﻪ رﺳﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﻫﺮﮐﺲ‬
‫در ﻫﻤﻪ اﺟﺰاي ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻠّﻘﺐ ﺑﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ و ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺖ و آن را ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫زﻣـﺎن ﺧﻮد ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ و از وي آن ﻟﻘﺐ را در ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺎدﺷـﺎه از ﻓﻬﻢ آن اﻇﻬﺎر ﺑﯽاﻃﻼﻋﯽ ﮐﺮد و آن را ﺑﺮاي ﻓﯿﻠﺴﻮف زﻣﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و وي ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﻨﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺰاوار ﻟﻘﺐ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و او ﻣﺮدي ﻃﺒﯿﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﺑﻦ‬
‫ﺳﯿﻨﺎ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺷﺎره دارد‪) .‬ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ص ‪(53‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 179‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (5‬ﻣﺘﮑﻠّﻢ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻋﻠﻢ ﮐﻼم را ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻣﺒﺎدي ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ در ﻋﻠﻢ ﮐﻼم اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻋﻠﻢ اﺻﻮل ﻣﺘﮑّﻔﻞ ﺑﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﮔﺮ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ »ﻣﺒﺎدي« را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻃﺐ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﻣﺒﺎدي اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم دور ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪293 :‬‬
‫آﻣﻮزش دوم ارﮐﺎن و آن ﯾﮏ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺷﺎره‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪295 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ‪ :‬ارﮐﺎن‬

‫اﺷﺎره‬
‫ارﮐﺎن »‪ ،«1‬اﺟﺴـﺎﻣﯽ ﯾﮑﺴﺎن »‪ «2‬ﮐﻪ اﺟﺰاي ﻧﺨﺴﺘﯿِﻦ ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن و دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺟﺴـﺎم ﺑـﺎ ﺻﻮرتﻫﺎي‬
‫)ﻧﻮﻋّﯿﻪ( »‪ «3‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ و اﺟﺴﺎم ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ارﮐﺎن ﻣﻨﻘﺴﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ »‪.«4‬‬
‫در اﺛﺮ اﻣﺘﺰاج اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﻮاع از ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺎ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﺎﻧﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﭙﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ :‬دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺒﮏ‪ ،‬آﺗﺶ و ﻫﻮا و دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬آب و زﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ .1‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺟﺮﻣﯽ ﯾﮑﺴـﺎن »‪ «5‬ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﻣﺮﮐﺰ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ اﺳﺖ و در آن ﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﺳـﺮﺷﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﮐﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﻗﻄﻌﻪاي از آن ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺟﺪا ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪان ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ »‪«6‬؛ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺰء ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻣﺮّﮐﺐ اﺳﺖ »رﮐﻦ« اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ از آن آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد »ﻋﻨﺼـﺮ«‬
‫اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﻪ آن ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد »أﺳﻄﻘﺲ« اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد )ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(54‬‬
‫)‪ (2‬واژه »ﺑﺴـﯿﻂ« ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻨﺎﺻـﺮ آورده ﺷﺪه دو ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ .1 :‬آﻧﭽﻪ ﺟﺰء ﻧـﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ در ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ -2 .‬آﻧﭽﻪ داراي اﺟﺰاي‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﻨﺎي دوم ﻣﺮاد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ از آن ﺑﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺻﻮر ﻧﻮﻋﯿﻪ ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ ﺣﮑﻤﺎ آﻣﺪه‪ ،‬اﺷـﮑﺎل و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﭘﺲ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻨﺎﺻـﺮ و‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﻣﺰﺟﻪ‪ ،‬ﺻﻮر ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮ ﻣﺎده ﺛﺎﻧﻮي )ﻣﺎده‪ +‬ﺻﻮرت ﺟﺴـﻤﯽ( اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ ﺻﻮر ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻘﻮم ﺟﻮﻫﺮ ﺑﻮده‬
‫و در واﻗـﻊ ﻣﻨﺸـﺄ ﻫﻤﻪ اﺧﺘﻼـف اﻧـﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات و ﺻـﺪور آﺛـﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﺷـﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﮑﻤـﺎ ﺻﻮر ﻧﻮﻋﯽ را از ﻋﻮارض‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺮّﮐﺒﺎت را در ﻗﺮع و اﻧﺒﯿﻖ واﺑﮕﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﻨﺎﺻـﺮ را ﺑﺎز ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﻟﺬا ﺻﻮرتﻫﺎي ﻧﻮﻋﯽ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺎﺳﺪ ﻧﮕﺮدد‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﭘﺬﯾﺮد و ﮐﯿﻔﯿﺖﻫﺎي ﻋﻨﺼﺮي آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد )اﻗﺘﺒﺎس از ﻋﯿﺎر داﻧﺶ‪ ،‬ص ‪.(145‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻌﺒﯿﺮ ﯾﮑﺴﺎن )ﺑﺴـﯿﻂ( ﮐﺮوﯾﺖ زﻣﯿﻦ و ﻓﻘﺪان ﻃﻌﻢ و ﺑﻮ و رﻧﮓ را ﮐﻪ از ﻟﻮازم ﻣﺮﮐﺒﺎت اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ ﺷﯿﺮازي در ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ص ‪ 58‬ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﻋﻨﺎﺻـﺮ در ﺣﺎل ﺧﻠﻮص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 180‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫در ﺷﻔﺎء ﺑﺪان ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده و در اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺤﺚ ارﮐﺎن آن را آوردهاﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﻤﺎ درﺑﺎره ﻣﯿﻮل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ اﺣﯿﺎز )ﺟﺎﯾﮕﺎهﻫﺎ( ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻨﮕﯽ را ﺑﻪ ﻫﻮا ﭘﺮﺗﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑـﺎزﻣﯽ ﮔﺮدد و دود و ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ )ﻋﻨﺼـﺮ آﺗﺶ( ﻣﯽرود ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﺷﺎرات ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﻞ اﺟﺴﺎم را ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ )زﻣﯿﻦ( را ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﮑﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﺮه‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪار داﺷـﺘﻪ‪ ،‬رد ﮐﺮده اﺳﺖ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺸﻒ اﻟﻤﺮاد ﺷـﺮح‬
‫ﺗﺠﺮﯾﺪ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻌﺮاﻧﯽ‪ ،‬ص ‪(198‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪296 :‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻣﯿﻦ ﺳـﺮد و ﺧﺸﮏ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻠﺘﯽ از ﺧﺎرج آن را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳـﺮدي ﻣﺤﺴﻮس و ﺧﺸﮑﯽ‬
‫از آن ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫وﺟﻮد ﻋﻨﺼﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺛﺒﺎت و ﻧﮕﻪ داري اﺷﮑﺎل و ﻫﯿﺄتﻫﺎ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬آب‪ ،‬ﺟﺮﻣﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﺳـﻄﺢ زﻣﯿﻦ و درﺑﺮﮔﯿﺮﻧـﺪه آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه از ﺳﻮي ﻫﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛‬
‫اﯾﻦ وﺿـﻌﯿﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ و ﻫﻮا در ﺷﺮاﯾﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻋﺎدي ﺧﻮد ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﺠﺎد ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻮا در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫آب )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮا و آﺗﺶ(‪ ،‬ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻧﺴﺒﯽ دارد‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ آب‪ ،‬ﺳﺮد وﺗﺮ اﺳﺖ؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﺷﺖ ذاﺗﯽ آن ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد و ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻠﺘﯽ از ﺑﯿﺮون ﺑﺎ آن ﻣﻌﺎرﺿﻪ‬
‫ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮدي ﻣﺤﺴـﻮس و ﺣـﺎﻟﺖ ﺗﺮي از آن ﻣﺸـﻬﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮي در ﺳـﺮﺷﺖ آب‪ ،‬ﺣـﺎﻟﺘﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﻧـﺪك ﺳـﺒﺐ )از ﮔﺮﻣﯽ( ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬و ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﺳﭙﺲ‬
‫رﻫﺎ ﮐﺮدن آن‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ )ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻫﺮ ﺷﮑﻠﯽ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ آن را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪(.‬‬
‫ﻧﻘﺶ وﺟﻮدي آب در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺳﻼﺳﺖ و رواﻧﯽ در ﺳﺎﻣﺎن دﻫﯽ‬
‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺟﺰاي آن‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي و ﺗﺼﻮﯾﺮﮐﺸﯽ و ﺗﻌﺪﯾﻞ اراده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼـﺮﺗﺮ ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﺑﻪ آﺳـﺎﻧﯽ ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎي ﺷـﮑﻠﯽ را رﻫـﺎ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ آن را ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮد و ﻋﻨﺼـﺮ ﺧﺸﮏ ﺑﻪ ﺳـﺨﺘﯽ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ را‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و در ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮش ﺑﻪ دﺷﻮاري آن را‬
‫ﺗﺮك ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺧﺸﮏ ﺑﺎﺗﺮ‪ ،‬آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﻮد در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦ آن دو‪ ،‬ﺧﺸﮏ ازﺗﺮ‪ ،‬ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ و ﺷـﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي آﺳﺎن را ﻓﺮاﻣﯽ ﮔﯿﺮد وﺗﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻗﻮام و ﺗﻌﺪﯾﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه در ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻮت ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺗﺮي از ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ رﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺗﺮي ﺑﻪ ﮐﻤﮏ‬
‫ﺧﺸﮑﯽ از رﯾﺰش‪ ،‬ﻣﺼﻮن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪297 :‬‬
‫‪ .3‬ﻫﻮا‪ ،‬ﺟﺮﻣﯽ ﯾﮑﺴـﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻃـﺒﯿﻌﯽ آن ﺑﺎﻻـي ﻋﻨﺼـﺮ آب و در زﯾﺮ آﺗﺶ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﺳـﺒﮑﯽ ﻧﺴـﺒﯽ )ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ آب و‬
‫ﺧﺎك( ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻮا‪ ،‬ﮔﺮم وﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺗﺨﻠﺨﻞ »‪ ،«1‬ﻟﻄﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺒﮑﯽ و ﺗﺼﺎﻋﺪ ﺑﯿﻦ‬
‫آ ﻧ ﻬ ﺎ ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫‪ .4‬آﺗﺶ‪ ،‬ﺟﺮﻣﯽ ﯾﮑﺴـﺎن ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻫﻤﻪ اﺟﺮام ﻋﻨﺼـﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﮑـﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ آن )ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻬـﺎﯾﯽ ﻋﻨﺼـﺮ آﺗﺶ(‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻌﺮ ﻓﻠﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﮐﻮن‬
‫و ﻓﺴﺎد ﺑﺪان ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺒﮑﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻨﺼﺮ آﺗﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺖ آﺗﺶ‪ ،‬ﮔﺮم و ﺧﺸﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 181‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺼـﺮ آﺗﺶ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﯾﺠﺎد ﻧﻀـﺞ )ﭘﺨﺘﮕﯽ( و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎ آﻣﯿﺨﺘﻦ و ﺟﺮﯾﺎن ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮا ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﯽﺷﻮد »‪ ،«2‬ﻧﻘﺶ دﯾﮕﺮ آﺗﺶ‪ ،‬ﺷﮑﺴـﺘﻦ ﺧﻠﻮص ﺳﺮدي دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺮد )آب و زﻣﯿﻦ( و ﮐﺸﺎﻧﺪن آن دو از‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﻋﻨﺼﺮﯾﺖ )ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري( ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺰاﺟﯿﺖ )ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ دو ﻋﻨﺼـﺮ ﺳـﻨﮕﯿﻦ )آب و زﻣﯿﻦ( در ﺗﮑّﻮن و ﺛﺒـﺎت اﻋﻀﺎ ﯾﺎري رﺳﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬و دو ﻋﻨﺼـﺮ ﺳـﺒﮏ )ﻫﻮا و آﺗﺶ( در ﺗﮑّﻮن و ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ارواح )روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ(‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎ ﯾﺎري ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺤّﺮك ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اذن آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻧﻔﺲ‬
‫)ﻧﺎﻃﻘﻪ( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﺒﺤﺚ ارﮐﺎن‪«3» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺨﻠﺨـﻞ‪ ،‬ﺟـﺪا ﺳﺎزي و اﯾﺠﺎد َﺧَﻠﻞ ﺑﯿﻦ اﺟﺰاي ﻣﻮاد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﻼﺟﯽ ﭘﻨﺒﻪ ﮐﻪ ﻫﻮا ﺑﯿﻦ اﺟﺰاي آن ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻠﺨﻞ در‬
‫واﻗﻊ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﺳﺒﮑﯽ و ﺗﺼﺎﻋﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻫﻮا ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﺳـﺒﮑﯽ و ﺗﺼﺎﻋـﺪ ﻣﻮاد ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺿـﻌﻒ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﯿﻦ اﺟﺰاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧ ﻤ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺤﺚ ارﮐـﺎن از ﻣﺒـﺎﺣﺚ ﻃﺒﯿﻌﯿـﺎت ﻗـﺪﯾﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ وارد ﻣﺒـﺎﺣﺚ ﻃـﺒﯽ ﺷـﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌـﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ از ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎت ﻋﻠﻢ ﻃﺐ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از اﺻﻮل ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺿـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻃﺒﯿﺐ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻟﺬا در ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪298 :‬‬
‫______________________________‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑـﺪﯾﻬﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗـﺪﻣﺎ در ﻃﺮح ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ )ﭼﻬﺎرﮔـﺎﻧﻪ‪ -‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ اﻧﺒﺎذﻗﻠﺴـﯽ( از روشﻫـﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬ﭼـﻮن‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﻮاد ﺑﻬﺮه ﻧﺒﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻗـﺪﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﻓﻠﺴـﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن اﻫﻤﯿﺖ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﭼﻬﺎر ﮐﯿﻔﯿِﺖ‬
‫ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳـﺮدي‪ ،‬ﺧﺸـﮑﯽ و ﺗﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑـﺎ ﭼﺸﻢ ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﻠﺢ‪ ،‬در ﻧﮕـﺎﻫﯽ ﺗﻤﺜﯿﻞ ﮔﻮﻧﻪ آﻧﭽﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج‪ ،‬ﻧﻬﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺎت را‬
‫دارا اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آب‪ ،‬آﺗﺶ‪ ،‬ﻫﻮا و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻓﻠﺴﻔﯽ دارد ﻧﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺳـﺎس روش ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻋﻠﻤﯽ اﻣﺮوزه اﯾـﻦ ﭼﻨﯿـﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮ روز ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت ﺟﺪﯾـﺪ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﺪاد آن اﻓﺰوده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻗـﺪﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼـﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي و ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دو ﻧﯿﺮوي ﻓﺎﻋﻠﯽ و دو ﻧﯿﺮوي اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺪﯾﻬﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﭼﯿﺰ‪ ،‬داراي ﺑﺴﺎﻃﺖ ﻧﺒﻮده و ﺣﺘﯽ در ﻧﮕﺎه ﺳـﻄﺤﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ و ﺗﺮﮐﯿﺐ در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺪان ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻫﻮازي در ﮐﺘﺎب ﻧﻔﯿﺲ ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼـﻨﺎﻋﮥ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ از آب‪ ،‬ﻫﻮا‪،‬‬
‫آﺗﺶ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﺳﺘﻘﺴﺎت )ﻋﻨﺎﺻﺮ( ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻘﻞ ﺗﻮﻫﻢ و ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و ﺑﺮاي ﺣﺲ‪ ،‬ﻫﯿـﭻ ﯾـﮏ از اﯾﻨﻬـﺎ ﺧـﺎﻟﺺ و ﺑـﺪون آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼـﻨﺎﻋﮥ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ (17‬ﻧﻔﯿﺲ ﺑﻦ ﻋـﻮض‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﺮﻣﯽ از آﺗﺶ ﻣﺸـﻬﻮد اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ ﺑﺎ اﺿﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺮاﻓﺖ ﻧﺪارد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح‬
‫ﻣﻮﺟﺰ ص ‪.(4‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد آﻣﻠﯽ ﺷـﺎرح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﺴـﯿﻂ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺟﺰاي ﯾﮑﺴﺎن ﮐﻪ ﻧﻪ ﻃﻌﻢ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻮ و ﻧﻪ رﻧﮓ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮّﮐﺒﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ (39‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﻃﺒﯿﻌﯿﺎت ﺷﻔﺎء‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫در اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﯿـﭻ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳـﺮدي‪ ،‬ﺧﺸـﮑﯽ و ﺗﺮي‪ ،‬ﺳـﺒﮑﯽ‪ ،‬و ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﮐﺴـﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬زﻣﯿﻦ داراي رﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ اﺷﮑﺎل ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬رﻧﮓ زﻣﯿﻦ از اﻣﺘﺰاج ﺑﺎ آب و دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﻋﺎرض ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و »اﻧﻪ ﻟﻮ ﮐﺎن ﻟﻨﺎ ﺳﺒﯿﻞ اﻟﯽ ﻣﺼﺎدﻓـﮥ اﻻرض اﻟﺨﺎﻟﺼـﮥ ﻟﮑﻨﺎ ﻧﺠـﺪﻫﺎ ﺧﺎﻟﯿـﮥ ﻋﻦ اﻻﻟﻮان‪ ،‬وﮐﻨﺎ ﻧﺠـﺪﻫﺎ ﺷﺎّﻓﮥ ‪«...‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ راﻫﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 182‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)اﻣﮑﺎﻧﺎت اﻣﺮوزي( ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ زﻣﯿﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮ آﯾﻨﻪ زﻣﯿﻦ را ﺧﺎﻟﺺ و ﺧﺎﻟﯽ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﻧﮓ و ﺷـﻔﺎف ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﺟﺴﺎم ﺑﺴـﯿﻂ رﻧﮓ ﻧﺪارﻧﺪ‪) .‬اﻟﺸﻔﺎء‪ ،‬ص ‪ (250‬ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﻋﯿﺎر داﻧﺶ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀـﯽ در ﯾﺒﻮﺳﺖ ﻧﺎر ﺷـّﮑﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮن‬
‫ﯾﺒﻮﺳﺖ را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑـﺪان ﮐﺮدهاﻧـﺪ ﮐﻪ ﯾﺒﻮﺳﺖ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آن ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻗﺒﻮل ﺷـﮑﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻻزم آﯾﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ را‬
‫ﯾﺒﻮﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺮاي آن ﮐﻪ ﭼﻮن آﺗﺶ در ﻏـﺎﯾﺖ ﺣﺮارت اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺟـﺎ ﺣﺮارت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﻄـﺎﻓﺖ زﯾـﺎده ﺑﻮد و ﻫﺮﺟـﺎ ﻟﻄﺎﻓﺖ زﯾﺎده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺒﻮل ﺷﮑﻞ آﺳﺎنﺗﺮ‪ ،‬ﭘﺲ ﻻزم آﯾﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ را ﯾﺒﻮﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب از اﯾﻦ ﺷّﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ ﺻـﺮف‪ ،‬ﻣﺴـّﻠﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل ﺷﮑﻞ و ﺗﺮك ﺷﮑﻞ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﯾﻦ آﺗﺶ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل ﺷـﮑﻞ و ﺗﺮك ﺷﮑﻞ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺘﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺰاي ﻣﺎﺋﯽ و ﻫﻮاﺋﯽ ﺑﺎ آن آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ آﺗﺶ ﺑﺴـﯿﻂ را ﻧﺘﻮان دﯾـﺪ‪ ،‬ﭼﻪ او را رﻧـﮓ ﻧﺒﻮد ﺑﺮاي آن ﮐﻪ رﻧـﮓ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺰاج اﺳﺖ و اﯾﻦ آﺗﺶ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺎﺳﺖ ﺑﺮاي آن ﻣﺮﺋﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﺗﺶ ﺻﺮف ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻞ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺟﺰاي ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ اﯾﻦ آﺗﺶ ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ ﺷﻔﺎفﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﺷـﻌﻠﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻪ آﻧﭽﻪ اﺻﻞ ﺷﻌﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻔﺎفﺗﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣّﺪي ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪ اﻧﺪازد و اﺻﻞ ﺷﻌﻠﻪ ﻫﯿﭻ ﺳﺎﯾﻪ‬
‫ﻧﯿﺎﻧﺪازد )ﻋﯿﺎر داﻧﺶ‪ ،‬ص ‪ ،149‬ﻣﺆﻟﻒ ﻋﻠﯽ ﻧﻘﯽ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪.(1305‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻧﺰد ﻗـﺪﻣﺎ ﺑﺮ اﻓﮑﺎر ﻓﻠﺴـﻔﯽ اﺳـﺘﻮار ﺑﻮده و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺻـﺪ و ﭼﻨـﺪﮔﺎﻧﻪ اﻣﺮوزي ﺗﻘﺪم دارد و اﯾﻦ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﺪﻣﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﻋﻨﺼﺮ آﻫﻦ‪ ،‬ﺳﺮد و ﺧﺸﮏ اﺳﺖ و ﻋﻨﺼﺮ اﮐﺴﯿﮋن‪ ،‬ﮔﺮم وﺗﺮ ‪....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪299 :‬‬
‫»اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ ﻣﺰاج«‬
‫اﯾﻦ اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج »‪ «2‬ﻣﻮرد اﻋﺘﺒﺎر ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪنﻫﺎي ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ داراي وﺟﻮه ﻫﺸﺖ ﮔﺎﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎري اﺳﺖ‪ ،‬آن اﻋﺘﺪال ﻣﺰاﺟﯽ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ‬
‫از اﻧﺴﺎن از آن ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪارد و آن ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ اوﻟﯽ ﮐﻪ در اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد در ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﻫﺮﮔﺰ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ ﻣﺰاج ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻧﻮع ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﺎرج از آن ﻧﻮع؛‬
‫‪ .2‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻧﻮع ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن داﺧﻞ آن ﻧﻮع؛‬
‫‪ .3‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺻﻨﻒ از ﯾﮏ ﻧﻮع‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺎرج از آن ﺻﻨﻒ‪ ،‬و داﺧﻞ آن ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .4‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺻﻨﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد داﺧﻞ آن ﺻﻨﻒ؛‬
‫‪ .5‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺷﺨﺺ از ﯾﮏ ﻧﻮع‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد آن ﺻﻨﻒ از آن ﻧﻮع؛‬
‫‪ .6‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮد آن ﺷﺨﺺ؛‬
‫‪ .7‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺪن؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺖ و اﻧﺪازه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻘﺼﻮد از ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدات از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻋﺘـﺪال ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ اﻃّﺒﺎ اﻣﺮي ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻮده و در ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎرات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺛﻤﺮات و ﻓﻮاﯾﺪ ﻃﺒﯽ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪304 :‬‬
‫‪ .8‬ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮد آن ﻋﻀﻮ‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒﺎر اول( اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﻧﻮع اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﺘـﺪال‪ ،‬داﻣﻨﻪاي ﮔﺴﺘﺮده دارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺤـﺪودهاي ﺧﺎص ﻣﻨﺤﺼـﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 183‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ «1» ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ داراي ﺣﺪ و ﻣﺮز اﺳﺖ و آن دو ﺣﺪ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از آن‪ ،‬ﻣﺰاج اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻄﻼن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒﺎر دوم( ﻣﺤﺪوده داﺧﻠﯽ ﻣﺰاج ﻧﻮع‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﯿﻦ دو ﺣﺪ اﻓﺮاط و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺰاج در ﺷﺨﺼـﯽ در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال‪ ،‬از ﺻـﻨﻔﯽ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال ﻗﺮار دارد‪ ،‬در ﺳﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﮐﺎﻣﻞ رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ دارد‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع از اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧـﺪرت در ﻋـﺎﻟﻢ ﺧـﺎرج ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮ اﻣﺘﻨﺎع‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻋﺘـﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در اﺑﺘـﺪاي‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ از اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻋﺘـﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎد ﺷـﺪه ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﺮﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ‬
‫اﻋﻀﺎي ﮔﺮم او‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬و ﺳﺮد او‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻐﺰ وﺗﺮ او‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﺒﺪ و ﺧﺸﮏ او‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل و ﺑﺮاﺑﺮي رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪهاﻧﺪ‪«2» .‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﺧـﻮد ﻋﻀﻮ در ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ آن اﻋﺘـﺪال ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﻨﻬـﺎ در ﺧﺼﻮص ﯾـﮏ ﻋﻀﻮ‪ ،‬و آن‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ درﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪.‬‬
‫درﺑﺎره ارواح و اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴـﯽ ﺑﺪن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﻣﮑﺎن ﻧﺰدﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ از اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮﻣﯽ و رﻃﻮﺑﺖ ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﻠﺐ و روح ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺣﯿﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺣﯿﺎت ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺷـﺪت ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧـﺪ‪ ،‬و رﺷـﺪ و ﻧﻤـﻮ ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﺘﻘّﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در واﻗﻊ ﮔﺮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﺘﻘّﻮم ﺑﻮده‪ ،‬و از آن‬
‫اﻏﺘﺬا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻤﺎم اﺷﺨﺎص اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﮐﻪ از ﺣﺪود ﻣﺰاج اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺎرج ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ )ﻣﻌﻨﺎي ﺣّﺪ و ﻣﺮز( داﺧﻞ اﯾﻦ داﻣﻨﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭘﺲ ﻣﺰاج ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪن ﻧﻪ ﺗﮏ ﺗﮏ اﻋﻀﺎي آن‪ ،‬از ﻧﻮﻋﯽ اﻋﺘﺪال ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪305 :‬‬
‫اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴﯽ ﺑﺪن ﺳﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺰودي آن را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻀﻮ ﺳﺮد آن ﻣﻐﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪان اﻧﺪازه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﯽ‬
‫ﻗﻠﺐ و ﮐﺒﺪ را ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻀﻮ ﺧﺸﮏ از ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴـﯽ ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻠﺐ اﺳﺖ‪) ،‬زﯾﺮا ﻗﻠﺐ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺒـﺪ و ﻣﻐﺰ ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﻧﻤﯽرﺳـﺪ( و ﺧﺸـﮑﯽ ﻗﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧـﺪازهاي ﻧﻤﯽرﺳـﺪ ﮐﻪ ﻣﺰاجﺗﺮ ﻣﻐﺰ و ﮐﺒﺪ را‬
‫ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻐﺰ ﻧﯿﺰ ﺑﺪان اﻧﺪازه از ﺳﺮدي‪ ،‬و ﻗﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﺪان اﻧﺪازه از ﺧﺸﮑﯽ ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ وﻟﯽ در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻐﺰ ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻮم( »‪ «1‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم از اﻋﺘﺒـﺎرات ﻣﺰاج‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻋﺘﺒـﺎر اول‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﻧﻮع‪ -‬ﻣﺤـﺪودﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ )زﯾﺮا‬
‫ﻣﺰاج ﺻﻨﻒ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺰاج ﻧﻮع را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ( ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬داراي ﮔﺴﺘﺮهاي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺻـﻨﻒ )ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ(‪ ،‬ﻣﺰاج ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻗﻮﻣﯽ از اﻗﻮام ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺷﺮاﯾﻂ آب و ﻫﻮاﯾﯽ و ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗﻮم ﻫﻨﺪي اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺧﺎص ﺑﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﺸﺎن را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‬
‫آن ﻣﺰاج‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻗﻮم ﺻـﻘﻠﺒﯽ )اﺳـﻼوﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺷـﻤﺎﻟﯽ( اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج دﯾﮕﺮي دارﻧـﺪ ﮐﻪ ﺧـﺎص اﯾﺸﺎن ﺑﻮده و ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ آﻧﺎن را‬
‫ﺗﻀـﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻓﺮاد اﯾﻦ دو ﻗﻮم ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺻﻨﻒ ﺧﻮد ﻣﻌﺘﺪلاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻨﻒ و ﻗﻮم دﯾﮕﺮ ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﺪن‬
‫ﻫﻨﺪي ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺰاﺟﯽ ﯾﮏ ﺻﻘﻠﺒﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽرﺳﺪ »‪ «2‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺑﺪن ﺻﻘﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺰاج‬
‫ﯾﮏ ﻫﻨﺪي ﻣﺘﮑّﯿﻒ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 184‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﺻﻨﻒ« ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺑﺮ ﻣﺰاج آﻧﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷـﻐﻞﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻣﺰاج ﺛﺎﻧﻮي ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ ﺻﻨﻒ آﻫﻨﮕﺮ و ‪ ...‬ﻣﯽﺗﻮان‬
‫از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻮرد اﻋﺘﺒـﺎر و ﻣﻘـﺎﯾﺴﻪ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎﻣـﻞ آب و ﻫﻮا )اﻗﻠﯿﻤﯽ( در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر ﺑـﺎرز و ﺣـﺎﯾﺰ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻃّﺒﺎ ﺗﻨﻬﺎ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﺘﺒﺎري ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻓﻨﯽ اﻣﺮوزه )ﺧﻨﮏ ﮐﻨﻨـﺪه و ﮔﺮﻣﺎدﻫﻨـﺪه و ‪ (...‬ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻧﯿﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﻧﻮع ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ در اﻋﺘﺪال‬
‫ﻣﺰاج ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺤﯿﻂ و اﻗﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪306 :‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺮ ﺻـﻨﻔﯽ از ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺳـﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺴـﮑﻮﻧﯽ زﻣﯿﻦ‪ ،‬داراي ﻣﺰاج ﺧﺎﺻـﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آب و ﻫﻮاي آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آن ﻧﯿﺰ ﻋﺮﺻﻪاي درﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه دو ﻃﺮف اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒﺎر ﭼﻬﺎرم( ﻣﺤـﺪوده داﺧﻠﯽ ﻣﺰاج ﺻـﻨﻒ ﮐﻪ ﺣـﺪ وﺳﻂ ﺑﯿﻦ دو ﻃﺮف اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻣﺰاج آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺰاج ﺳﺎﮐﻨﺎن آن ﺻﻨﻒ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒﺎر ﭘﻨﺠﻢ( اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﺰاج از اﻋﺘﺒﺎر اول )ﻣﺰاج ﻧﻮع(‪ ،‬و اﻋﺘﺒﺎر ﺳﻮم )ﻣﺰاج ﺻـﻨﻒ(‪ ،‬ﻣﺤـﺪودﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن اﻋﺘﺪال ﻣﺰاﺟﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺰ داﻣﻨﻪاي ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ دو ﻃﺮف اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺷﺨﺼـﯽ ﮐﻪ ﻣﺰاج ﺧﺎص ﺑﻪ ﺧﻮد را دارد‪ ،‬ﺷـﺒﺎﻫﺖ و ﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ او ﺑﺎ ﺷـﺨﺺ دﯾﮕﺮي از ﻟﺤﺎظ ﻣﺰاج‪ ،‬ﻧﺎدر و ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ »‪.«1‬‬
‫)اﻋﺘﺒـﺎر ﺷـﺸﻢ( اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﯿﺰ ﺣـّﺪ وﺳـﻂ ﺑﯿﻦ دو ﻃﺮف اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻣﺰاج ﺷـﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬و آن اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺰاﺟﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒﺎر ﻫﻔﺘﻢ( اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاﺟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن دارا ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ در آن ﻣﺰاج‪ ،‬ﻣﻐﺎﯾﺮت دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪،‬‬
‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻐﺰ ﺑﺎﯾﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻗﻠﺐ ﮔﺮﻣﯽ در‬
‫آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻋﺼﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺳـﺮدي ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪) ،‬و ﺳـﻼﻣﺘﯽ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﯾﻦ اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺰاج ﻧﯿﺰ‬
‫داراي داﻣﻨﻪاي ﻣﺤﺪود ﺑﻪ دو ﺣﺪ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ اﺳﺖ وﻟﯽ داﻣﻨﻪ اﯾﻦ ﻣﺰاج از داﻣﻨﻪ ﻣﺰاجﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻋﺘﺒـﺎر ﻫﺸـﺘﻢ( اﯾﻦ اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج‪ ،‬ﺧـﺎص ﻫﺮ ﻋﻀـﻮي اﺳﺖ ﺗـﺎ در ﺑﻬـﺘﺮﯾﻦ ﺣـﺎﻟﺖ از ﻣﺰاج ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و آن ﺣـﺪ وﺳـﻂ ﺑﯿﻦ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن‪ ،‬ﻣﺰاﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي ﻋﻀﻮي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻣﺰاﺟﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻔﺮدات ﺗﺸـﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﻣﺰاج ﻣﺤﺪود اﺳﺖ )ﭼﻬﺎر ﮐﯿﻔﯿﺖ( دو ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﺑﺸـﺮ ﻣﺰاج ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺮه اﻧﺴﺎنﻫﺎ و‬
‫ﯾﺎ ﺧﻄﻮط ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺖ آﻧﺎن )ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﮑﺎن ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ( دو ﻧﻔﺮ در دﻧﯿﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪307 :‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻫﺮﮔﺎه اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﻧﻮع را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻧﻮع اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج‬
‫ﺻﻨﻒ را در ﻧﻈﺮ آورﯾﻢ‪ ،‬رأي درﺳﺖ ﻧﺰد ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﺎذي ﻣﻌـّﺪل اﻟﻨﻬﺎر )ﺧﻂ اﺳـﺘﻮا و ﺣﻮاﻟﯽ آن‪ -‬اﻗﻠﯿﻢ اول(‬
‫»‪ «1‬ﮐﻪ از آﻓﺎت زﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﮐﻮهﻫﺎ و درﯾﺎﻫﺎ ﻣﺼﻮن ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺻﻨﻒ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ »‪ .«2‬ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﻓﺎﺻـﻠﻪ داﺷـﺘﻦ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﯾﻦ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ از اﻋﺘـﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻘﯿـﺪهاي ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 185‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺧﻮرﺷـﯿﺪ در آن ﻧـﺎﺣﯿﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ‪ ،‬آﻓﺖ ﮐﻤـﺘﺮي ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل دارد‪ ،‬و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﻮي در آن ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﮑِﺲ ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﺧﻮرﺷـﯿﺪ در اﯾﻨﺠﺎ »‪ «3‬ﯾﺎ ﺳـﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧـﺪ »‪ «4‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ رو در رو ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ )ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺎﯾـﻞ ﻣﯽﺗﺎﺑـﺪ(‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻـت ﺳﺎﮐﻨـﺎن ﺧـﻂ اﺳـﺘﻮا ﺑﺮﺗﺮ و ﻫﻢ ﮔﻮنﺗﺮ از دﯾﮕﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻫﻮاي آن ﺑـﺎ ﻣﺰاج اﯾﺸـﺎن‪،‬‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﺰاج آﻧﺎن ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻌّﺪل اﻟﻨﻬﺎر )اﺳـﺘﻮاء ﻓﻠﮑﯽ( داﯾﺮه ﺑﺰرگ ﻓﻠﮏ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻘﮥ اﻟﺒﺮوج ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﯿﺌﺖ ﺑﻄﻠﻤﯿﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن روي ﺧﻂ‬
‫ﻓﺮﺿـﯽ آن در ﺣﺮﮐﺘﻨﺪ و ﻣﺤﺎذي آن روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻂ اﺳـﺘﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ دو ﻧﯿﻢ ﮐﺮه ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻗﻠﯿﻢ‬
‫اول از ﻧﻈﺮ ﻃﻮل و ﻋﺮض ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﻗﺎﻟﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ آن از ﺧﻂ اﺳـﺘﻮا ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺷـﻤﺎل ‪ 12 /5‬ﺗﺎ ‪ 20‬درﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻧﺨﺒﮥ اﻟﺪﻫﺮ‪ ،‬ص ‪(20‬‬
‫)‪ (2‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺣﻮاﻟﯽ ﺧﻂ اﺳـﺘﻮا‪ ،‬اﻋﺪل اﻣﺰﺟﻪ را دارﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺤﻘﻖ ﻃﻮﺳﯽ‪ -‬رﺣﻤﻪ اﻟﻠﱠﻪ‪ -‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ از اﻋـﺪﻟﯿﺖ ﻣﺰاج‪ ،‬ﺗﺸﺎﺑﻪ اﺣﻮال ﺳﺎﮐﻨﺎن آن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻘـﺪان ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﻮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳـﺘﻮاﯾﯽ‬
‫ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﻗﻠﯿﻢ ﭼﻬﺎرم اﻋﺘـﺪال ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد از اﻋـﺪﻟﯿﺖ ﻣﺰاج‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎدل ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻗﻠﯿﻢ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ آن از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺜﺮت ﻣﻮاﻟﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺎدي آﺑﺎداﻧﯽ‪ ،‬رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺎﮐﻨﺎن‪ ... ،‬از ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ آﺛﺎر ﻋﻮارض ﻧﺎﺷﯽ از زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﻮاﯾﯽ را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﻗﻠﯿﻤﯽ آن ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺳﺒﺎب‬
‫و ﻋﻮاﻣﻞ زﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮه و درﯾﺎ را ﻣﺴّﺒﺐ اﯾﻦ رﺧﺪادﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(68‬‬
‫)‪ (3‬زادﮔﺎه و ﻣﺤﻞ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﺆﻟﻒ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اﻗﻠﯿﻢ ﺳﻮم ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ‪ 27‬ﺗﺎ ‪ 33‬درﺟﻪ و ‪ 49‬دﻗﯿﻘﻪ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺷﻤﺎل و اﻗﻠﯿﻢ ﭼﻬﺎرم ﺑﺎ‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ از ﭘﺎﯾﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﺳﻮم ﺗﺎ ‪ 38‬درﺟﻪ و ‪ 23‬دﻗﯿﻘﻪ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪) .‬از ﮐﺘﺎب ﻧﺨﺒﮥ اﻟﺪﻫﺮ ﻓﯽ ﻋﺠﺎﺋﺐ اﻟﺒﺮ‬
‫و اﻟﺒﺤﺮ‪ ،‬ص ‪(20‬‬
‫)‪ (4‬اﻗﻠﯿﻢ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﭼﻬﺎرم ﺗﺎ ‪ 43‬درﺟﻪ و ‪ 15‬دﻗﯿﻘﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل و اﻗﻠﯿﻢ ﺷﺸﻢ ﺑﺎ ﻋﺮض ‪ 43‬درﺟﻪ ﺗﺎ ‪50 /5‬‬
‫درﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪308 :‬‬
‫درﺑﺎره درﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪاي »‪ «1‬ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآوردهام‪«2» .‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺰاج ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳـﺘﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰاج ﺑﺮاي ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﭼﻬﺎرم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ واﻗﻊ در اﻗﻠﯿﻢ دوم و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﺳﻮم ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ و ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از دوري از‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬ﺑـﺪنﻫﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪاي دارﻧـﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﭼﻬﺎرم( ﺑـﺪنﻫﺎي ﺧﺎم و ﻧﺎﭘﺨﺘﻪاي ﻧﺪارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫واﻗـﻊ در اﻗﻠﯿﻢ ﭘﻨﺠﻢ »‪ «3‬و دورﺗﺮ از آن ﺑـﻪ ﻟﺤــﺎظ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ »‪ ،«4‬ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ دوري ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺑـﺪنﻫﺎي ﺧﺎم و‬
‫ﻧﺎﭘﺨﺘﻪاي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺑﯿﻦ اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬از ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮﯾﻦ ﺻﻨﻒ‪ «5» ،‬از ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع )ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎن(‪.‬‬
‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ روﺷﻦ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴـﯽ ﺑﺪن )ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻐﺰ‪ ،‬و ﮐﺒﺪ( ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و از ﺑﯿﻦ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن »ﮔﻮﺷﺖ« ﺑﻪ اﻋﺘـﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻇﺮف آﺑﯽ را ﯾﮑﺴﺎن از ﯾﺦ و‬
‫آب ﺟـﻮش ﻣﻤﺰوج ﮐﻨﯿــﺪ‪ ،‬ﭘـﻮﺳﺖ ﺑــﺪن در ﺗﻤـﺎس ﺑـﺎ آن ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدد »‪ .«6‬ﺷﺎﯾـﺪ اﯾـﻦ اﻋﺘـﺪال در ﭘـﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺷــﯽ از ﺗﻌـﺎدل ﺑﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 186‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮔﺮﻣﺎﺑﺨﺸﯽ رگﻫﺎ و ﺧﻮن ﺑﺎ ﺳﺮدي ﺑﺨﺸﯽ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ «7» ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﺷـﯿﺦ اﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳـﯿﻨﺎ ﭼﻨﯿﻦ رﺳﺎﻟﻪاي دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ رﺳﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﯿﺎم ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(68‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺮاي ﻗﻀـﺎوت درﺑـﺎره درﺳﺘﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻋـﺪﻟﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳـﺘﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫـﺎ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ :‬اﻧـﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻣﺎﻟﺰي‪ ،‬ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎﯾﻠﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻨﻮب ﭼﯿﻦ )ﺗـﺎﯾﻮان‪ ،‬ﻫﻨـﮓ ﮐﻨﮓ( ﺟﻨﻮب ﺷـﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮه )ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺎن( ﺑﺨﺸـﯽ از ﻗﺎره آﻓﺮﯾﻘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻣﺮﮐﺰي و در ﻧﯿﻢ ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎل اﺳﺘﺮاﻟﯿﺎ‪ ،‬ﮔﯿﻨﻪ ﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از آﻓﺮﯾﻘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪ 8‬و ﻧﺴﺨﻪ ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪ «68‬آﺧﺮ اﻟﺨﺎﻣﺲ« دارد ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺘﻬﺎي اﻗﻠﯿﻢ ﭘﻨﺠﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﻮاﯾﯽ در رأي اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا ﻇﺮف آب در اﻋﺘﺪال ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﭼﻪ از آن ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﮕﺮدد آن ﻫﻢ ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (7‬دﻟﯿﻞ دوم ﺑﺮاي اﻋﺘﺪال ﭘﻮﺳﺖ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮﻫﺎن ﻟﻤﯽ )ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺪﻻل از ﻋﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮل( ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪309 :‬‬
‫ﭘﻮﺳﺖ در ﺗﻤـﺎس ﺑﺎ ﺟﺴـﻤﯽ ﮐﻪ از ﺧﺸﮏﺗﺮﯾﻦ اﺟﺴﺎم )ﻣﺜﻞ ﺧﺎك( و روانﺗﺮﯾﻦ آن )ﻣﺜﻞ آب( ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪«1» .‬‬
‫اﻧﻔﻌﺎل ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮي ﭘﻮﺳﺖ در ﻟﻤﺲ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷـﯿﺎ از ﻓﻘـﺪان ﺣﺲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا در ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن اﺳﺖ ﻟﺬا از‬
‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧﻮد ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﯿﺰي در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺷـﯿﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﺼـﺮ ﻣﺘﺤﺪ و ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺘﻀﺎد‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از دﯾﮕﺮي اﻧﻔﻌﺎل ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﺸﺎرك ﺧﻮد در ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬اﻧﻔﻌﺎل ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﭘـﻮﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﻮﺳﺖ دﺳﺖ و ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮﯾﻦ آن‪ ،‬ﮐـﻒ دﺳﺖ و ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮﯾﻦ آن‪ ،‬ﮔـﻮدي ﮐـﻒ دﺳﺖ و ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮ از آن‪،‬‬
‫ﭘـﻮﺳﺖ اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮﯾﻦ آن‪ ،‬ﭘـﻮﺳﺖ اﻧﮕﺸﺖ اﺷـﺎره و ﻣﻌﺘـﺪلﺗﺮﯾﻦ آن‪ ،‬ﭘـﻮﺳﺖ ﻧـﻮك اﻧﮕﺸﺖ اﺷـﺎره اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻧﻮك‬
‫اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره‪ ،‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﻮك ﻫﻤﻪ اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ داور در ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧـﺪازه ﻣﻠﻤﻮﺳﺎت ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﺷﻮد و داور ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دو ﻃﺮف دﻋﻮا ﻧﮕﺎه ﯾﮑﺴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ ﯾﮑﯽ از آن دو از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاج داروﻫﺎ »‪«2‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج داﻧﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬داروﯾﯽ ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﻪ اﻣﺮي‬
‫ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺼﻮد از آن‪ ،‬اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ از ﮔﻮﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﻧﻪ دارو‪ «3» ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از اﻋﺘﺪال در اﺻﻄﻼح داروﯾﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫داروي ﻣﻌﺘـﺪل‪ ،‬ﺑﻪ داروﯾﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن »‪ «4‬از ﮔﺮﻣﯽ ﻏﺮﯾﺰي در ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ را در‬
‫ﺑﺪن اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﻋﺪم ﺗﺄﺛﺮ ﺑﺮ اﻋﺘﺪال ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﺸﮑﯽ و ﺗﺮي‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ اﺳـﺘﻄﺮادًا در ﺑﯿﻦ ﺑﺤﺚ اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﺘـﺪال داروﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ واژة »ﻣﻌﺘـﺪل« ﻟﻔﻆ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﺎن ﻃﺒﯿﻌﺖ دارو ﻣﻌﻨﺎي ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه )ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل( اراده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 187‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (3‬ﺗﻔﺎوت اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات از اﺧﺘﻼف در اﻣﺰﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(72‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﺪل ﻣﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺰاج داروﻫﺎ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪310 :‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﺑـﺪن را ﺑﻪ ﺳـﻤﺘﯽ ﺧـﺎرج از ﺗﺴﺎوي در ﮐﯿﻔﯿﺖ )ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي( ﺳﻮق ﻧﺪﻫـﺪ و در آن‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻓﺮاﺗﺮ از اﻋﺘـﺪال ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﮕﺬارد؛ ﭘﺲ ﻣﻌﺘﺪل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد دارو در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬داروﯾﯽ ﮔﺮم ﯾﺎ ﺳـﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ آن دارو در ﮔﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮔﺮﻣﯽ ﯾﺎ ﺳﺮدي ﻣﯽرﺳﺪ و‬
‫ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ آن دارو در ﮔﻮﻫﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮمﺗﺮ ﯾـﺎ ﺳـﺮدﺗﺮ از ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﻣﻌﺘـﺪل را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﺰاﺟﯽ ﻫﻤـﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺰاج اﻧﺴـﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد از داروي ﮔﺮم ﯾـﺎ ﺳـﺮد‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﮔﺮﻣﯽ ﯾﺎ ﺳـﺮدي ﻓﺮاﺗﺮ از آﻧﭽﻪ در ﺑـﺪن ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن دارو‪،‬‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس )ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﺰاج دارو‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد آن در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( ﮔﺎه ﯾﮏ دارو )ﭼﻮن اﯾﺠﺎد ﺳﺮدي ﻣﯽﮐﻨﺪ( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺳﺮد اﺳﺖ وﻟﯽ ﻫﻤﺎن دارو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻋﻘﺮب ﮔﺮم اﺳﺖ »‪ «1‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﺎه ﯾﮏ دارو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﮔﺮم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻫﻤﺎن دارو ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﺎر ﺳـﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎه ﯾﮏ دارو )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوت ﻣﺰاج ﺷﺨﺼـﯽ( ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن ﺷـﺨﺺ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﭘﺰﺷـﮑﺎن ﻣﻌﺎﻟﺞ‪ ،‬ﺗﻮﺻـﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ دارو‪ ،‬در ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺰاج ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ‬
‫واﻗﻊ ﻧﺸﺪ در اداﻣﻪ درﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺪان دارو ﺑﺴﻨﺪه ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و در ﺻﺪد ﺗﻌﻮﯾﺾ دارو ﺑﺮآﯾﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﺰاجﻫﺎي ﻣﻌﺘﺪل ﺑﻪ ﺣﺪ واﻓﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﮐﻼم را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺰاجﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺪن ﻋﻘﺮب ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮد اﺳﺖ و دارو ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺳﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻋﻘﺮب اﯾﺠﺎد ﮔﺮﻣﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻣﺒﻨـﺎي ﻃﺐ ﻣﺰاﺟﯽ ﻣﻼـك ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺰاج ﯾـﮏ دارو ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗـﺄﺛﯿﺮ آن در ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن ﻣﻌﺘـﺪل ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻟـﺬا ﻣﺜًﻠﺎ ﮔﯿﺎه راوﻧـﺪ را‬
‫داروي ﮔﺮم ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﮔﺮﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪﮔﺮ ﭼﻪ در ﺑﺪن اﺳﺐ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮدي ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﺄﺛﯿﺮات ﮐﯿﻔﯽ داروﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻮده و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺰاج ﻧﻮع و ﺣﺘﯽ ﻣﺰاج ﺷـﺨﺺ ﻣﺘﻔـﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ آﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻔﺮدات ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ داروﻫﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺄﺛﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﺘﺪل از ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪311 :‬‬
‫ﻣﺰاجﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻋﺘﺒﺎرات‪ :‬ﻧﻮع‪ ،‬ﺻـﻨﻒ‪ ،‬ﺷـﺨﺺ‪ ،‬و ﻋﻀﻮ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰاج ﻣﻌﺘﺪل ﻗﺮار دارﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﺰاج ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ ﺧـﺎرج از اﻋﺘـﺪال ﯾـﺎ ﻣﻔﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ در ﯾﮏ ﮐﯿﻔﯿﺖ )ﻣﺜًﻠﺎ ﮔﺮﻣﯽ( از‬
‫ﺣـّﺪ اﻋﺘـﺪال ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در دو ﮐﯿﻔﯿﺖ )ﻣﺜًﻠﺎ ﮔﺮﻣﯽ و ﺧﺸـﮑﯽ( از ﺣـّﺪ اﻋﺘﺪال ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺰاج ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل‬
‫ﻣﻔﺮد‪ ،‬ﯾﺎ در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ )اﺛﺮ ﮔﺬاري( در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰاج ﻣﻌﺘﺪل ﻗﺮار دارد‪ ،‬و آن ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺰاج ﮔﺮمﺗﺮ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﺰاج ﮔﺮمﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ و ﺧﺸﮏﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺰاج ﺳﺮدﺗﺮ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﺰاج ﺳﺮدﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺸﮏﺗﺮ و ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺰاج ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل در ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ )اﺛﺮ ﭘﺬﯾﺮي( در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰاج ﻣﻌﺘﺪل ﻗﺮار دارد‪ ،‬و آن ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺰاج ﺧﺸﮏﺗﺮ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﺰاج ﺧﺸﮏﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺮمﺗﺮ ﯾﺎ ﺳﺮدﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺰاج ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﺰاج ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺮمﺗﺮ ﯾﺎ ﺳﺮدﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗـﻮﺟﻪ ﻧﻤـﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﭼﻬـﺎر ﻣﺰاج ﻣﻔﺮد‪ ،‬در ﻋـﺎﻟﻢ ﺧـﺎرج‪ ،‬دوام و درﻧﮕﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬و زﻣـﺎن ﻗﺎﺑـﻞ اﻫﻤﯿـﺘﯽ را ﺑﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 188‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺰاج ﮔﺮمﺗﺮ از اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﺑﺪن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻠﯽ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬ﮐﻠﯽ ﻣﺸـﮑﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم وﺟﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺧﻮد ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﻣﺮاﺗﺐ اﻋﺘـﺪال ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮ ﺷـﺨﺺ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ از ﮐﯿﻔﯿﺎت را دارد وﻟﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﯾﮑﯽ ﮔﺮﻣﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و ‪ ...‬ﻟﯿﮑﻦ ﻫﻤﻪ در ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﯾﻌﻨﯽ اﻋﺘﺪال ﮔﺮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺧﺎرج از اﻋﺘﺪال ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻗﺴﺎم ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪312 :‬‬
‫را ﺧﺸﮏﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ «1» ،‬و ﻣﺰاج ﺳﺮدﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﺑﺪن را ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ «2» ،‬و ﻣﺰاج‬
‫ﺧﺸﮏﺗﺮ از اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺪن را ﺳﺮدﺗﺮ از اﻧﺪازه اﻋﺘﺪال ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ «3» ،‬و ﻣﺰاج ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺮي آن ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺰاج ﺧﺸﮏﺗﺮ زودﺗﺮ ﺑﺪن را ﺑﻪ ﺳﺮدي ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ و اﮔﺮ ﺗﺮي آن زﯾﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪن ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮي )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺰاج ﺧﺸﮏﺗﺮ( ﺑﺮ‬
‫اﻋﺘﺪال )در ﮔﺮﻣﯽ و ﺳﺮدي( ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در آﺧﺮ آن را ﻧﯿﺰ ﺳﺮدﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫از اﯾﻦ ﺑﯿﺎن داﻧﺴﺘﯿﺪ »‪ «5‬ﮐﻪ اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج اﻧﺴﺎن و ﺣﻔﻆ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ آن »‪ «6‬ﺑـﺎ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺗﺎ ﺳـﺮدي دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﺰاجﻫﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻔﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺰاج ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل ﻣﺮﮐﺐ ﮐﻪ در دو ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺘﻀﺎّد‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺰاج ﻣﻌﺘﺪل ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر‬
‫ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺰاج ﮔﺮمﺗﺮ و ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﺰاج ﮔﺮمﺗﺮ و ﺧﺸﮏﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﯾﺮا ﮔﺮﻣﯽ زﯾﺎد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑـﺪن و ﻃﺒﻌﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺐ دق ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﯿﻤﺎري ﮔﺮم ﺳﺎده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ در اﺛﺮ ﮔﺮﻣﯽ ﺗـﺐ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي ﺑـﺪن از ﺑﯿـﻦ ﻣﯽرود و ﺑـﺎﻋﺚ ﺧﺸـﮑﯽ ﻣﺰاج آن ﻣﯽﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﺑﯿﻤـﺎري ﮔﺮم و ﺧﺸـﮏ ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﺳـﺮدي ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﮔﺮﻣﯽ در ﺑﺪن ﺷﺪه و ﺧﺎﻣﯽ اﺧﻼط را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﮔﻮارش‪،‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺑﺪن ﭼﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﺧﺸﮑﯽ زﯾﺎد در ﺑﺪن ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﺮﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺪن ﺑﻪ ﺳﺮدي ﻣﯽﮔﺮاﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﻪ ذات ﺧﻮد‪ ،‬اﻗﺘﻀﺎي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺎده ﮔﺮﻣﯽ )رﻃﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي( ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا در ﻣﺪت زﻣﺎن ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺪن ﺳﺮد ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫وﻟﯽ ﺗﺮي اﮔﺮ زﯾـﺎد ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﺗﻮان ﻧـﺎﺑﻮدي ﮔﺮﻣﯽ را ﻧـﺪارد و ﺑـﺎ اﺧﺘﻼـل در ﮔﻮارش‪ ،‬ﺑـﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﻣﺰاج‪ ،‬ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮ اﻋﺘﺪال ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت و ﺻﺪور اﻋﻤﺎل ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﺣﺮارت‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ دارد و ﺿﺮورت ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺮاي ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج‪ ،‬اﻣﺮي ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‬
‫از ﻋﺒﺎرات ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺘﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ درﺑﺎره ﮔﺮﻣﯽ و ﺳﺮدي ﺧﺎرج از اﻋﺘﺪال ﻣﯽﺷﻮد از ﻋﺒﺎرت ﮔﺬﺷﺘﻪ آن را داﻧﺴﺖ‪ ،‬از‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﮐﯿﻔﯿﺖ دوم ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺸـﮑﯽ ﻣﯽﺷﻮد و آن ﺑﺎ اﻋﺘﺪال ﺗﻨﺎﻓﯽ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد‬
‫ﺳﺮدي و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻋـﺎده اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﻣﯽﮔﺮدد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮدي ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﺘﻨﺎﻓﯽ ﺟـﺪي ﺑﺎ‬
‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻋﻄﻒ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺑﺮ اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﻫﻤﺎن اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺷﻬﺮت ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪313 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 189‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .3‬ﻣﺰاج ﺳﺮدﺗﺮ و ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ؛‬
‫‪ .4‬ﻣﺰاج ﺳﺮدﺗﺮ و ﺧﺸﮏﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺰاج ﮔﺮمﺗﺮ و ﺳﺮدﺗﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺰاج ﻣﺮﻃﻮب ﺗﺮ‬
‫و ﺧﺸﮏﺗﺮ‪.‬‬
‫ﻣ ﺰ ا ج ﻫ ﺎ ي ﺳ ﺎ ده و ﻣ ﺎ د ي‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺰاجﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل ﻫﺸﺖ ﮔﺎﻧﻪ از دو ﺣﺎل ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺰاج ﺑﯽﻣـﺎده )ﺳـﺎده(‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺰاج ﻧﺎﻣﻌﺘـﺪل‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ را در ﺑـﺪن اﯾﺠـﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻧﻔﻮذ ﺧﻠﻄﯽ )ﻣﺎده( ﮐﻪ داراي‬
‫ﻣﺰاﺟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺪن اﯾﺠﺎد آن ﻣﺰاج ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮﻣﯽ در اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎري دّق و ﺳﺮدي در اﺛﺮ ﺳﺮﻣﺎزدﮔﯽ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﺰاج ﺑﺎ ﻣﺎده‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺰاج ﻧﺎﻣﻌﺘـﺪل‪ ،‬در اﺛﺮ ﻣﺠﺎورت و ﻧﻔﻮذ ﺧﻠﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﺰاج ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑـﺪن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﺑـﺪن‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻠﻐﻢ زﺟﺎﺟﯽ‪ ،‬ﺳﺮد ﮔﺮدد ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺻﻔﺮاي ﮐّﺮاﺛﯽ‪ ،‬ﮔﺮم ﮔﺮدد‪«1» .‬‬
‫در آﯾﻨﺪه در اﺛﻨﺎي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﺘﺎب ﺳﻮم )ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺰﯾﯽ( و در ﮐﺘﺎب ﭼﻬﺎرم )ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ( ﺑﺮاي ﺗﮏ ﺗﮏ ﻣﺰاجﻫﺎي ﺷﺎﻧﺰده‬
‫ﮔﺎﻧﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﺪ‪«2» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺳﻮءﻣﺰاج ﻣﺎدي‪ ،‬در اﺛﺮ ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎ ﻓﺴﺎد ﺧﻠﻂ در ﺑـﺪن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺎه در اﺛﺮ وﺟﻮد آب ﯾﺎ ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﺪن دﭼﺎر ﺳﻮءﻣﺰاج ﻣﺎدي‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺰاجﻫﺎي ﺧﺎرج از اﻋﺘﺪال ﻓﺮﺿـﯽ )اﺻـﻄﻼﺣﯽ ﻃﺒﯽ( ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮء ﻣﺰاج ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻔﺮد‬
‫را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺳﻮء ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﻔﺮق اﺗﺼﺎل‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺟﻨﺎس )ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ( ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻔﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاجﻫـﺎي ﺧـﺎرج از اﻋﺘـﺪال‪ ،‬ﺷـﺎﻧﺰده ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﯿﻤﺎري ﻧﺎدر ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻌﻀـﯽ وﻗﻮع ﺧﺎرﺟﯽ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻧـﺎﻣﻤﮑﻦ داﻧﺴـﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﺗـﮏ ﺗـﮏ ﻣﺰاجﻫـﺎي ﻧﺎﻣﻌﺘـﺪل در ﮐﺘﺎب ﺳﻮم )اﻣﺮاض ﺟﺰﯾﯽ( و ﮐﺘﺎب ﭼﻬﺎرم )اﻣﺮاض‬
‫ﮐﻠﯽ( ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﺳـﻮء ﻣﺰاج ﻣﻔﺮد ﺳـﺎده( ‪) .....‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﻔﺮد ﻣـﺎدي( ‪ .1‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺳـﺮدرد اﺣـﺘﺮاﻗﯽ ‪ .5 .....‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻧﺎر‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺐﻫﺎ ‪ .2‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﺳـﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎزدﮔﯽ ‪ .6 .....‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﺳـﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻬّﺒﺞ اﻃﺮاف )دﺳﺖ و ﭘﺎ( ‪ .3‬ﺳﻮء ﻣﺰاجﺗﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺗﺮّﻫﻞ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ‪ .7 .....‬ﺳﻮء ﻣﺰاجﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﺳﺘﺮﺧﺎي ﻣﻔﺼـﻠﯽ ‪ .4‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺗﺸـّﻨﺞ اﺳـﺘﻔﺮاﻏﯽ ‪ .8 .....‬ﺳﻮء ﻣﺰاج‬
‫ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷـﻘﺎق ﭘﺎﺷـﻨﻪ )ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﺮﮐﺐ ﺳﺎده( ‪) .....‬ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺎدي( ‪ .9‬ﮔﺮم وﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳـﺮ درد اﺳﺘﺤﻤﺎﻣﯽ ‪.13 .....‬‬
‫ﮔﺮم وﺗﺮ )دﻣﻮي(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺗﺐ دﻣﻮي ‪ .10‬ﺳـﺮد وﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺮّﻫﻞ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ‪ .14 .....‬ﺳﺮد وﺗﺮ )ﺑﻠﻐﻤﯽ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﺎﻟﺞ ‪ .11‬ﮔﺮم و ﺧﺸﮏ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دّق ‪ .15 .....‬ﮔﺮم و ﺧﺸﮏ )ﺻﻔﺮاوي(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ِ :‬ﻏﺐ ‪ .12‬ﺳﺮد و ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺸﮑﯽ ﻣﻐﺰ از ﺑﯽﺧﻮاﺑﯽ ‪ .16 .....‬ﺳﺮد و ﺧﺸﮏ‬
‫)ﺳﻮداوي(‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮﻃﺎن )ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ 81‬و ‪(378‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪314 :‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﺎ ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﺎدي‬
‫ﺑﺪان ﮐﻪ ﺳﻮء ﻣﺰاج ﺑﺎ ﻣﺎده‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﻤﺎري ﻋﻀﻮي در‬
‫ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 190‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .1‬ﮔﺎه ﻋﻀﻮ در ﻣﺎده )ﺧﻠﻂ( ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﺑﺪان آﻏﺸﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ («1» ،‬ﺳﻄﺢ ﻋﻀﻮ را‬
‫در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ(‬
‫‪ .2‬ﮔـﺎه ﻣﺎده در ﻣﺠﺎري و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑـﺪن‪ ،‬ﺣﺒﺲ ﻣﯽﮔﺮدد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﯾﻦ اﺣﺘﺒﺎس و دﺧﺎﻟﺖ آن ﻣﺎده در ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮّرم در آن‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬و ﮔﺎه )ﻣﺎده ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﻧﺒﻮده( اﯾﺠﺎد ﺗﻮّرم ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﺎري ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺰاج‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﺎﻧﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي وي روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺻﻞ ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫آﻣﻮزش ﺳﻮم ﻣﺰاجﻫﺎ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪301 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺰاج »‪«1‬‬

‫اﺷﺎره‬

‫ﻣﺰاج‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ »‪ «2‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻨﺶ و واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖﻫـﺎي ﻣﺘﻀـﺎد »‪ «3‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾـﺪ‪ ،‬و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫واﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻣﻘﺘﻀﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد )ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﺳﻨﺪ(‪.‬‬
‫وﺟﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖﻫـﺎ در اﺟﺰاي رﯾﺰ ﻋﻨﺎﺻـﺮ »‪ «4‬ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤـﺎس )اﺻـﻄﮑﺎك( ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺟﺰاي ﯾﮏ ﻋﻨﺼـﺮ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺟﺰاي‬
‫ﻋﻨﺼـﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔـﺎه ﯾـﮏ ﻋﻨﺼـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎي )ﮐﯿﻔﯿﺎت( ﺧﻮد در ﻋﻨﺼـﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﻨﺶ و واﮐﻨﺶ اداﻣﻪ دﻫـﺪ‪) ،‬ﭘﺲ از‬
‫اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ( از آن ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ آن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺰاج ﮔﻮﯾﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﻮﺟﻮدات از ﻋﻨﺎﺻـﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻮّﻗﻒ ﺑﺮ اﻣﺘﺰاج آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﺎﺳﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺰاج ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺰاج‪ ،‬ﮐﯿﻒ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻠﻤﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻘﻮﻟﻪ ﮐﯿﻒ‪ ،‬از اﻋﺮاض ﻧُﻪ ﮔﺎﻧﻪ )ﺗﺤﻘﻖ اﻋﺮاض در ﺧﺎرج ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دارد ﺗﺎ ﻋﺎرض‬
‫ﺑﺮ آن ﮔﺮدد ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻧﮓ( ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺰاج در ﮐﻨﺎر دﯾﮕﺮ اﻋﺮاض ﻣﺤﺴﻮس )رﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻮ‪ ،‬ﻃﻌﻢ‪ ،‬ﺻﺪا( ﻃﺎري اﺷـﯿﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪ )ﺑﺴﺎواﯾﯽ( ﺣﺲ ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﺰاج ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ َﻋَﺮض اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ از ﻧﮕﺎه ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻮده زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ اﻣﺘﺰاج‬
‫ﮐﯿﻔﯿـﺎت ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺰاج ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾـﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺻﻮر ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮ ﺷـﯽء اﻓﺎﺿﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت َﺧﻠﻘﯽ و ُﺧﻠﻘﯽ ﺷـﯽء ﺗﺎﺑﻊ آن‬
‫ﻣﺰاج ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬واژه ﻣﺰاج ﻣﺼﺪر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺘﺰاج اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺳـﺒﺐ اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺧﺘﻼط و اﻣﺘﺰاج ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﻧﺎم ﺳﺒﺐ )ﻣﺰاج( ﻣﺠﺎزا ﺑﺮ ﻣﺴّﺒﺐ )ﮐﯿﻔﯿﺖ( اﻃﻼق ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﮔﺮ ﺗﻀـﺎد ﺑﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺎت ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾـﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﻣـﺬاق اﻃّﺒﺎ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺗﻔﺎﻋﻞ ﺑﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖﻫﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ )ﻣﺜًﻠﺎ ﮔﺮﻣﯽ( ﺑﺮ ﺣﺪت ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻋﻨﺼﺮ دﯾﮕﺮ )ﻣﺜًﻠﺎ ﺳﺮدي زﯾﺎد( ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﮑﺲ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻨﻔﻌﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﮐﯿﻔﯿﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﻤﺎ ﻓﺎﻋﻞ را ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﻣﻨﻔﻌﻞ را ﻣﺎده ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻧﻤﻮد ﻧﻪ ارﮐـﺎن‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺤﺚ در ﻣﺰاج اﺳﺖ و ارﮐﺎن ﺑﻪ اﺟﺰاي ﺷـﯽء‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺰاج‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد )ﮔﺰﯾـﺪه‬
‫ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(75‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 191‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (5‬ﺑـﺪان ﮐﻪ ﭼﻮن اﺟﺰاي ﻋﻨﺎﺻـﺮ را ﮐﻪ در ﻏـﺎﯾﺖ ُﺧﺮدي ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎﻣﯿﺰﻧـﺪ‪ ،‬ﺻﻮرتﻫﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺎﺳـﺪ ﻧﮕﺮدد وﻟﯽ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀـﯽ ﻃﺒﯿﻌﺖ آﻧﻬـﺎﺳﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧـﺪ ﭘﺲ ﻻزم ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﺟﺰاي ﻋﻨﺎﺻـﺮ‪ ،‬ﻓﻌﻠﯽ و اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ واﻗﻊ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﻣﯿﺎن‬
‫اﯾﺸﺎن ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻـﺮاﻓﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺷﮑﺴـﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧـﺪ و ﺟﻬﺖ وﺣﺪﺗﯽ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﻮد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﻪ آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﻣﺒـّﺪل ﮔﺮدد‪ ،‬ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در اول ﻫﺮ ﯾﮏ ﺻﻮرﺗﯽ داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧـﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻋـﻞ »ﻣـﺎده« ﺑﻮد و ﻣﻨﻔﻌـﻞ ﺻﻮرت ﯾﺎ ﻋﮑﺲ‪ .‬ﭼﻪ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ﺷـﯽء واﺣـﺪ ﻫﻢ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﻢ ﻣﻨﻔﻌﻞ و اﻟّﺎ ﻻزم آﯾـﺪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻐﻠﻮب و ﻣﻐﻠﻮب ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد ﭘﺲ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ »ﻣﺎده« ﺑﻮد ﭼﻪ ﻣﺎده در ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻻزم آﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻣﺎده‪ ،‬ﻣﺮاد از اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺎده ﻣﻨﻔﻌﻞ اﺳﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎده در آن ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮐﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﭘﺬﯾﺮ ﺷﺪه؛‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺴﻢ در ﻣﺎده ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﯽواﺳـﻄﮥ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﻞ ﺑﻪ ذات ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻏﯿﺮ ﻣﺎده ﺧﻮد ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ آﺗﺶ ﮐﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﺮارت ﮐﻨﺪ در ﻣﺎده ﺧﻮد ﮐﻪ آﺗﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در آب ﺑﻪ واﺳـﻄﮥ‬
‫ﺣﺮارت ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﯿﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ وﺟﻪ‪ ،‬ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻻ ﻣﺤﺎﻟﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮد در ﻫﻤﻪ اﺟﺰاي آن ﻣﺮّﮐﺐ‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﮔﺮدد و‬
‫آن ﮐﯿﻔﯿﺖ را »ﻣﺰاج« ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺰاج ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﺑﻮد ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد از آﻣﯿﺨﺘﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺟﺰاي ُﺧﺮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ‬
‫ﻣﺰاج ﮐﻪ ﺗﺸـﺎﺑﻪ در او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ وﺣـﺪت ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ و ﺻﻮرت ﻓـﺎﯾﻀﻪ ﺑﺮ او ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ و ﻫﺮﭼﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ در او ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف و ﺗﻀﺎد ﻣﺎﯾﻞﺗﺮ و‬
‫ﺻﻮرت ﻓﺎﯾﻀﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ او ﻧﺎﻗﺺﺗﺮ ‪) ....‬ﮔﺰﯾﺪه از ﻋﯿﺎر داﻧﺶ‪ ،‬ص ‪.(145‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪302 :‬‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ درون ارﮐﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳـﺮدي‪ ،‬ﺗﺮي‪ ،‬و ﺧﺸـﮑﯽ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺰاجﻫﺎي اﺟﺴﺎم‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺴﺎدﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﯿﺮو )ﮐﯿﻔﯿﺖ( ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاج ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻋﻘﻠﯽ »‪ «1‬ﺑﺎ ﻧﮕﺮﺷﯽ ﮐﻠﯽ ﺑﺪون ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي از ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻌﺘـﺪل ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در آن اﻧـﺪازهﻫﺎي ﮐﯿﻔﯿﺖﻫـﺎي ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺰاج ﺣﺎﺻﻞ از آن‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺳـﻂ‬
‫ﺑﯿ ﻦ آ ﻧ ﻬ ﺎ ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﺎﻣﻌﺘـﺪل ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻣﺰاﺟﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﻃﺮف )زﯾﺎده ﯾﺎ ﻧﻘﺼﺎن( ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در ﯾﮏ ﮐﯿﻔﯿﺖ از ﺳﺮدي‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮي و ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬و ﯾﺎ در دو ﮐﯿﻔﯿﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در اﺻـﻄﻼح ﻋﻠﻢ ﻃﺐ در اﻋﺘﺪال و ﺧﺮوج از آن ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ آن »‪ ،«2‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ از داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﭙﺬﯾﺮد‬
‫ﮐﻪ اﻋﺘﺪال ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ )ﺗﺴﺎوي ﻣﻄﻠﻖ در‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻋﻘﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﺪار ﻧﻔﯽ و اﺛﺒﺎت اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺮف ﺗﺼﻮر ذﻫﻨﯽ و ﮐﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج‪.‬‬
‫)‪ «(2‬ﻧﻪ اﯾﻦ« اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻌﺘﺪل ﺣﻘﯿﻘﯽ و »ﻧﻪ آن« اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻌﺘﺪل ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻤﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ اﻋﺘﺪال ﻃﺒﯽ در واﻗﻊ ﺧﺎرج از اﻋﺘﺪال‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪303 :‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺎت( اﺻـًﻠﺎ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﯽ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﭼﻪ رﺳـﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺰاج اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻀﻮي از ﺑـﺪن او ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺪاﻧـﺪ ﮐﻪ واژه »ﻣﻌﺘﺪل« در‬
‫اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ از ﺗﻌﺎدل )ِﻋﺪل( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮازن و ﺗﺴﺎوي ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﺻﻄﻼح اﯾﺸﺎن از َﻋﺪل در ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ و‬
‫آن ﺑﻬﺮه ﺑﺮي ﮐﺎﻣـﻞ آﻣﯿﺰه‪ -‬ﭼﻪ ﻫﻤﻪ ﺑـﺪن ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ ﻋﻀـﻮي از آن‪ -‬از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﮐﯿﻔﯽ و ﮐﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺑﻬﺮهاي ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫اﻋﺪﻟﯿﺖ در ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﻧﺴﺒﺖ »‪ ،«1‬در ﻣﺰاج اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻻﯾﻖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺎه ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻬﺮه وري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣﺪ وﻓﻮر در ﻣﺰاج اﻧﺴﺎن رﺳﯿﺪه )ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 192‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻋﺘﺪال ﻣﺰاج ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻃﺒﯿﺒﺎن( ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﺣﻘﯿﻘﯽ اوﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ )زﯾﺮا اﻧﺴﺎن اﺷﺮف ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻣﺰاج اﻋﻀﺎ‬

‫اﺷﺎره‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻫﺮ ﺣﯿﻮان و ﻫﺮ ﻋﻀﻮي از آن را‪ ،‬ﻣﺰاج ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪاي ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﮐﻪ آن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺰاج ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎ و ﺣﺎﻻت وي‬
‫ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﭘﺬﯾﺮش اﻣﮑﺎﻧﯽ )و ﻇﺮﻓﯿﺖ وﺟﻮدي( »‪ «3‬او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻓﯿﻠﺴﻮف اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬درﺑﺎره ﻧﻔﻮذ ﻣﺎده ﺧﻠﻄﯽ در اﻋﻀﺎ در ﻗﺴـﻤﺖ اول‪ ،‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ از دو ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻨﺘَﻘﻊ و ﻣﺒﺘّﻞ اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد؛ ﻣﻨﺘﻘﻊ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎده در ﻋﻀـﻮ‬
‫رﺳﻮخ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻋﻀﻮ در آن ﺧﯿﺴﺎﻧـﺪه ﮔﺮدد و ﻣﺒﺘّﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎده ﺑﻪ ﻗﺸـﺮ ﺳـﻄﺤﯽ ﻋﻀﻮ ﺑﭽﺴـﺒﺪ ﻟـﺬا ﻫﺮ ﻣﻨﺘﻘﻊ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻟﺰوﻣﯽ‬
‫ﻧﺪارد ﻫﺮ ﻣﺒﺘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻊ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻫﻤﻪ اﻗﺴـﺎم ﺳﻮءﻣﺰاج ﯾـﺎ ﻫﻤﻪ ﺑـﺪن را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و آن را از اﻋﺘـﺪال ﺧـﺎرج ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺗﺐ دق در ﺳﻮءﻣﺰاج ﮔﺮم ﺳـﺎده و‬
‫اﺳﺘﺮﺧﺎ در ﺳﻮءﻣﺰاج ﺳﺮد ﻣﺎدي و ‪ ...‬ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ را از اﻋﺘﺪال ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺻﺪاع اﺣﺘﺮاﻗﯽ در ﺳﻮءﻣﺰاج ﮔﺮم ﺳﺎده و ورم‬
‫ﺑﻠﻐﻤﯽ در ﺳﻮءﻣﺰاج ﺳﺮد ﻣﺎدي و ‪....‬‬
‫)‪ (3‬ﭘﺬﯾﺮش اﻣﮑﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﻤﮑﻦ اﻟﻮﺟﻮد اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪315 :‬‬
‫ﻃﺒﯿﺐ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧا ﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮﯾﻦ ﻣﺰاج ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن اﻣﮑﺎن دارد ﺑﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ »‪ «1‬ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد؛ و ﻫﺮ ﻋﻀﻮ از ﺑﺪن اﻧﺴﺎن را ﻣﺰاج ﻻﯾﻖ آن ﺑﺨﺸـﯿﺪ؛ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻋﻀﻮي را ﮔﺮمﺗﺮ و ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ را ﺳـﺮدﺗﺮ‬
‫و دﯾﮕﺮي را ﺧﺸﮏﺗﺮ و دﯾﮕﺮي را ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬روح‪ ،‬و ﻗﻠﺐ ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آن اﺳﺖ »‪«2‬؛‬
‫‪ .2‬ﺧﻮن‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ در ﮐﺒـﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ از ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺒﺪ از آن ﺑﯽﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫»‪«3‬؛‬
‫‪ .3‬ﮐﺒﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮِن ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ »‪«4‬؛‬
‫‪ .4‬رﯾﻪ »‪«5‬؛‬
‫‪ .5‬ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬از ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﺳﺮد‪ ،‬آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ »‪«6‬؛‬
‫‪ .6‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬از ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺎﻟﺺ‪ «7» ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻗﻮا و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪن ﮐﻪ ﺑﺎ آن اﻓﻌﺎل و ﺣﺮﮐﺎت از اﻧﺴﺎن ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺳﮑﻪ‪ ،‬ﻫﺎﺿﻤﻪ‪ ،‬داﻓﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬و‬
‫‪....‬‬
‫و ﻗﻮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان اﻧﻔﻌﺎل )واﮐﻨﺶ( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎدي‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬ﺧﺸﻢ‪ ،‬و ‪...‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 193‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳـﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ و ﻧﻔﻮذش در ﺑﺪن‪ ،‬ﻟﻄﯿﻒﺗﺮﯾﻦ و ﺳـﺒﮏﺗﺮﯾﻦ ﻋﻀﻮ در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﺳﺒﮑﯽ‬
‫روح ﻻـزﻣﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﺟﻮﻫﺮ آن اﺳﺖ و ﻗﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ روح در ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪) ،‬زﯾﺮا ﻗﻠﺐ ﺧﻮن را ﺑـﺎ ﭘﺎﻻـﯾﺶ و ﺗﻠﻄﯿﻒ‪ ،‬ﺑﻪ روح‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ( ﻋﻀﻮي ﮔﺮم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻄﻒ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ روح ﺑـﺎ »واو«‪ ،‬آن دو از ﻟﺤـﺎظ ﮔﺮﻣﯽ در ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(83‬‬
‫)‪ (3‬ﻫﻤﻪ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ از ﮐﺒﺪ ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﺎ واﺳـﻄﻪ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺎ ورﯾﺪ در‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﺬ وﺟﻮد دارد ﻟﺬا ﺧﻮن ورﯾﺪي ﻧﯿﺰ از ﺣﺮارت ﻗﻠﺒﯽ ﮐﻪ در ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﻨﺎﻓﺬ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺼﺪ ﯾﮏ رگ ورﯾﺪي ﻫﻤﻪ ﺧﻮن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ص ‪(131‬‬
‫)‪ (4‬ﻟﺬا از ﮔﺮﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي )ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﯿﻼﻧﯽ و ﺗﻬﺮان( از »رﯾﻪ« در ﻋﺪاد اﻋﻀﺎي ﮔﺮم ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪ «9‬اﻧﻤﺎ ﯾﻘﺼﺮ ﻋﻦ اﻟﮑﺒﺪ ﻟﻤﺎ ﯾﺨﺎﻟﻄﻪ« دارد ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺎﻟﺺ )ﻣﻔﺮد( ﺻﺮﻓﺎ ﺗﺼﻮر ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ و در ﺧﺎرج ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪316 :‬‬
‫‪ .7‬ﻃﺤـﺎل )ﺳـﭙﺮز(‪ ،‬از ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﮐﻤـﺘﺮي دارد‪ ،‬زﯾﺮا ُدردي ﺧـﻮن در آن ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدد )دردي و رﺳﻮب ﺧﻮن ﺳﻮداي ﻃـﺒﯿﻌﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﺳﺮد دارد(؛‬
‫‪ .8‬ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ‪ ،‬از ﻃﺤﺎل‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﻮن در آن ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫‪ .9‬ﻻﯾﻪﻫﺎي رگﻫﺎي ﺟﻬﻨﺪه )ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ(‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ اﯾﻦ رگﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻮﻫﺮ ﻋﺼﺒﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ )ﻋﺼﺐ ﺳـﺮد اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﺮﻣﯽ رگﻫﺎ‬
‫ذاﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ(‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺨﺶ و روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ در آﻧﻬﺎﺳﺖ؛‬
‫‪ .10‬ﻻﯾﻪﻫـﺎي رگﻫـﺎي ﺳـﺎﮐﻦ )ورﯾـﺪﻫﺎ(‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ اﯾﻦ ﻧـﻮع رگﻫـﺎ )ﻧﯿﺰ ذاﺗﯽ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﺟﺮﯾـﺎن ﺧﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ( از ﮔﺮﻣﯽ‬
‫ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮن در آﻧﻬﺎ ﺟﺮﯾﺎن دارد؛‬
‫‪ .11‬ﭘﻮﺳﺖ »‪«1‬؛‬
‫‪ .12‬ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻌﺘﺪل ﮐﻒ دﺳﺖ »‪«2‬؛‬
‫ﺳﺮدﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫ﺳﺮدﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻠﻐﻢ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﻮ؛‬
‫‪ .3‬اﺳﺘﺨﻮان؛‬
‫‪ .4‬ﻏﻀﺮوف؛‬
‫‪ . 5‬ر ﺑ ﺎ ط؛‬
‫‪ .6‬وﺗﺮ »‪«3‬؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﻧﻮﻋﯽ اﻋﺘﺪال در ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ وﻟﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺮم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪان ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن در آن‪ ،‬از ورﯾﺪﻫﺎ ﮔﺮﻣﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮرد از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 194‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ﭘﻮﺳﺖ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻋﺘﺪال‪ ،‬از ﻣﻄﻠﻖ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺮﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬ﻟﺬا در اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻀﺎي ﮔﺮم ﺑﺪن ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﺎﻧﺪون )‪.)Tendon‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪317 :‬‬
‫‪ .7‬ﻏﺸﺎء؛‬
‫‪ .8‬ﻋﺼﺐ؛‬
‫‪ .9‬ﻧﺨﺎع؛‬
‫‪ .10‬ﻣﻐﺰ؛‬
‫‪ .11‬ﭘﯿﻪ؛‬
‫‪ .12‬ﭼﺮﺑﯽ »‪«1‬؛‬
‫‪ .13‬ﭘﻮﺳﺖ »‪«2‬؛‬
‫ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻠﻐﻢ؛‬
‫‪ .2‬ﺧﻮن؛‬
‫‪ .3‬ﭼﺮﺑﯽ؛‬
‫‪ . 4‬ﭘﯿ ﻪ؛‬
‫‪ .5‬ﻣﻐﺰ؛‬
‫‪ .6‬ﻧﺨﺎع؛‬
‫‪ .7‬ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺴﺘﺎن و ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ؛‬
‫‪ .8‬رﯾﻪ؛‬
‫‪ . 9‬ﮐﺒ ﺪ؛‬
‫‪ .10‬ﻃﺤﺎل؛‬
‫‪ .11‬ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ؛‬
‫‪ .12‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ؛‬
‫‪ .13‬ﭘﻮﺳﺖ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬دو ﻋﻀﻮ ﭘﯿﻪ و ﭼﺮﺑﯽ ﻃﺒﻖ ﺳﻪ ﻧﺴﺨﻪ )ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ( ﺑﻌﺪ از ﻣﻐﺰ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻮﻋﯽ اﻋﺘﺪال در ﮔﺮﻣﯽ و ﺳﺮدي‪ ،‬در اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻀﺎي ﺳﺮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪318 :‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﺰاج اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس اﺑﺪاع ﺷﺪه اﺳﺖ )وي در اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬رﯾﻪ را از ﮐﺒﺪ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ(‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﮐﻪ »رﯾﻪ« در ﮔﻮﻫﺮ و ﺳـﺮﺷﺖ ﺧﻮد رﻃﻮﺑﺖ زﯾﺎدي ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﻋﻀﻮي در ﻣﺰاج ﻏﺮﯾﺰي و ذاﺗﯽ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻏـﺬاﯾﯽ دارد ﮐﻪ از آن ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و در ﻣﺰاج ﻋﺎرﺿـﯽ ﺧﻮد ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻄﯽ دارد ﮐﻪ در آن ﻋﻀﻮ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 195‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺳﺖ‪) ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ( رﯾﻪ‪ ،‬ﻋﻀﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮن و از آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺻـﻔﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻟﺬا ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬رﯾﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ از ﮐﺒﺪ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬و ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺧﻮد اﯾﻦ ﻧﮑﺎت را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻌﻠﯿﻢ داده اﺳﺖ‪) ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ زﯾﺎد‬
‫رﯾﻪ‪ ،‬ذاﺗﯽ و ﺳـﺮﺷﺘﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻠﮑﻪ( ﮔـﺎه در اﺛﺮ ﺑﺎﻻـ رﻓﺘﻦ ﺑﺨﺎرﻫـﺎ از ﺑـﺪن )از ﺳـﻤﺖ ﭘـﺎﯾﯿﻦ( و رﯾﺰش ﻧﺰﻟﻪ و رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎ )از ﺑﺎﻻ( »‪«1‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ زاﯾﺪ ﺑﺴـﯿﺎري در رﯾﻪ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ «2» ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺒـﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﻃﻮﺑﺖ ذاﺗﯽ و ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬از رﯾﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و‬
‫رﯾﻪ ﻧﻢ ﭘﺬﯾﺮي ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﮐﺒﺪ دارد‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﺪاوم اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﺷﺪن رﯾﻪ در ﮔﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ رﻃﻮﺑﺖ و ﺗﺮﻃﯿﺐ )رﻃﻮﺑﺖ دﻫﯽ( ﺑﻠﻐﻢ و ﺧﻮن ﭘﯽ ﺑﺮد‪ ،‬زﯾﺮا رﻃﻮﺑﺖ دﻫﯽ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬در ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻣﻮارد »‪ «3‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻧﻢ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و رﻃﻮﺑﺖ دﻫﯽ ﺧﻮن ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺛﺒﺎت و رﺧﻨﻪ در ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻐﺬي‬
‫ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﺮدد( »‪ .«4‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﻃـﺒﯿﻌﯽ آب ﮔﻮﻧﻪ‪ «5» ،‬در ذات ﺧﻮد رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي )ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن( دارد‪) ،‬ﻟﺬا در‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮن آورده ﺷﺪ( زﯾﺮا ﺧﻮن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺰﻟﻪاي‪ ،‬ﺗﺼﺎﻋـﺪ ﺑﺨﺎرات زﯾﺎد از ﺑﺪن در اﺛﺮ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ در ﮔﻮارش ﺑﺪن‪ ،‬و ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﻧﺰﻟﻪ در اﺛﺮ ﺳـﺮدي ﺧﺎرج از‬
‫اﻋﺘـﺪال ﻣﻐﺰ و رﯾﺰش آن ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺿـﻌﯿﻒ ﺑـﺪن ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﻃﺐ‬
‫از »ﻧﺰﻟﻪ« ﺑﻪ ُأم اﻷﻣﺮاض ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬رﯾﻪ در ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻋﻀﻮي ﻧﺮم و ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﺑﻮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻔﻨﺞ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﮔﺎه ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮن ﺟﺰء ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﻐﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮن ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺧﻮن و ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻪ دو اﻋﺘﺒـﺎر از ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﻧﻢ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن )رﻃﻮﺑﺖ ﻇﺎﻫﺮي( و ﺧﻮن ﺑﻪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻔﻮذ در ﮔﻮﻫﺮ و ﺑﺎﻓﺖ اﻋﻀﺎ )رﻃﻮﺑﺖ دروﻧﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻗﯿﺪ ﻣﺎﺋﯽ )آب ﮔﻮﻧﻪ( در ﻋﺒﺎرت ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﺑﺮاي ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻠﻐﻢ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪319 :‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧُﻀﺞ و ﭘﺨﺘﮕﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺎدي از رﻃﻮﺑﺖ ﺧﻮد را ﮐﻪ در ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ آﺑﯽ ﭘﯿﺶ از اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ )ﺑﻪ ﺧﻮن(‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ زودي در ﻣﺒﺤﺚ اﺧﻼط ﺧﻮاﻫﯿﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺧﻮﻧﯽ اﻧﺪك اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺸﮏﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫ﺧﺸﮏﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻮ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻮ از ﺑﺨﺎري دودي‪ ،‬ﺗﮑّﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻠﻂ آن ﺑﺨﺎر )ﯾﻌﻨﯽ رﻃﻮﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺎر از آن ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪه و‬
‫دود ﺻﺮف آن‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺤﮑﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻀـﻮ ﺑـﺪن اﺳﺖ وﻟﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣـﻮ ﻣﺮﻃـﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ از ﺧـﻮن ﺗﮑـّﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ )و ﺧﻮن‬
‫ﻣﺮﻃﻮب اﺳﺖ و ﻣـﺎده ﻣﻮ‪ ،‬ﺑﺨـﺎر دودي ﺧﺸـﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ(‪ .‬و دﻟﯿـﻞ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷـﺪه ﮐﻪ )ﭼﻮن اﺳـﻔﻨﺠﯽ(‬
‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻏﺮﯾﺰي ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺑﺪان اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳـﯽ دارد‪ ،‬ﺧﺸﮏ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ «1» ،‬و ﻟﺬا )دﻟﯿﻞ ﺳﻮم( ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﯿﻮاﻧﺎت از‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﯿﺰي از ﻣﻮ در ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺷﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﺎﻧﻮران از ﻣﻮ ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻔﺎشﻫﺎ ﻣﻮ را در دﻫﺎن ﻫﻀﻢ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ آن را ﻣﯽﺑﻠﻌﻨﺪ‪.‬‬
‫)اﯾﻨﮏ ﺑﺎ اراﺋﻪ آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﺨﻮان را اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ(‬
‫ﻫﺮﮔـﺎه دو ﻣﻘـﺪار ﺑﺮاﺑﺮ از اﺳـﺘﺨﻮان و ﻣـﻮ را در دﺳـﺘﮕﺎه ﻗﺮع و اﻧـﺒﯿﻖ )ﻋﺮق ﮔﯿﺮي( ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻘﻄﯿﺮ ﮐﻨﯿـﻢ‪ ،‬از اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬آب و روﻏﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 196‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي روان ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻔﺎﻟﻪ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ آزﻣﻮن‪ ،‬ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻮدن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻏﻀﺮوف‪ ،‬ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﻮان در ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬ﻏﻀﺮوف ﻗﺮار دارد؛‬
‫‪ . 4‬ر ﺑ ﺎ ط؛‬
‫‪ .5‬وﺗﺮ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺳـﺘﺨﻮان از ﺑﯿﺮون ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮﺷﺖ و از درون ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺦ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه و رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻟﺬا ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ‬
‫از ﻣﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪320 :‬‬
‫‪ .6‬ﻏﺸﺎء؛‬
‫‪ .7‬ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ؛‬
‫‪ .8‬ورﯾﺪﻫﺎ؛‬
‫‪ .9‬ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ؛‬
‫‪ .10‬ﻗﻠﺐ؛‬
‫‪ .11‬ﻋﺼﺐ ﺣﺴﯽ‪،‬‬
‫رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮدﺗﺮ و ﺧﺸﮏﺗﺮ از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺼﺐ ﺣﺴﯽ ﺳﺮدﺗﺮ وﻟﯽ ﺧﺸﮏﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﮔﻮﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﻗﺮار دارد و در ﺳﺮدي ﻧﯿﺰ ﺧﯿﻠﯽ از اﻋﺘﺪال دور ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .12‬ﭘﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺰاجﻫﺎي ﺳﻦ و ﺟﻨﺴﯿﺖ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺰاج ﺳﻦ اﻧﺴﺎن ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺳﻦ رﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺳﻦ را ﺗﺎزه ﮔﯽ )ﺣﺪاﺛﺖ( ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺳﯽ ﺳﺎﻟﮕﯽ اداﻣﻪ دارد؛‬
‫‪ .2‬ﺳﻦ وﻗﻮف )ﺗﻮﻗﻒ رﺷﺪ(‪ ،‬و آن ﺳﻦ ﺟﻮاﻧﯽ و ﻗّﻮت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺣﺪود ﺳﯽ و ﭘﻨﺞ ﯾﺎ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﯽ اداﻣﻪ دارد؛‬
‫‪ .3‬ﺳﻦ اﻧﺤﻄﺎط )ﮐﻬﻮﻟﺖ(‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻦ ﺑﺎ ﺑﻘﺎي اﻧﺪﮐﯽ از ﻧﯿﺮو ﺗﺎ ﺣﺪود ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ اداﻣﻪ دارد؛‬
‫‪ .4‬ﺳﻦ اﻧﺤﻄﺎط )ﭘﯿﺮي(‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪن ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺳﻦ ﺗﺎزه ﮔﯽ )ﺣﺪاﺛﺖ( ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﺳﻨﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻧﻮزاد آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ و اﯾﺴﺘﺎدن ﻧﺪارد؛‬
‫‪ .2‬ﺻﺒﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺳﻨﯽ ﮐﻪ ﻃﻔﻞ ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﺤﮑﻢ ﻧﺸﺪه و دﻧﺪانﻫﺎ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﻔﺘﺎده و ﻧﺮوﯾﯿﺪه اﺳﺖ؛‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪321 :‬‬
‫‪ .3‬ﺗﺮﻋُﺮع‪ ،‬ﺳﻦ ﭘﺲ از اﺳﺘﺤﮑﺎم اﻋﻀﺎ و روﯾﯿﺪن دﻧﺪانﻫﺎ‪ ،‬و ﭘﯿﺶ از ﺑﻠﻮغ؛‬
‫‪ .4‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ و ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮي در ﺻﻮرت ﺳﺒﺰ ﺷﻮد؛‬
‫‪ .5‬ﻓﺘﯽ )اول ﺟﻮاﻧﯽ(‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻦ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 197‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺰاج ﺳﻦ ﺻﺒﯿﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﺳﻦ ﺗﺎزﮔﯽ‪ ،‬از ﺣﯿﺚ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻋﺘـﺪال اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺣﯿﺚ ﺗﺮي زﯾﺎده ﺑﺮ اﻋﺘـﺪال ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫»‪«1‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻃﺒﯿﺒﺎن درﺑﺎره ﻣﺰاج ﮐﻮدك و ﺟﻮان‬
‫ﺑﯿﻦ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺧﺼﻮص ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج ﮐﻮدك و ﺟﻮان‪ «2» ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج ﮐﻮدك ﺷﺪﯾـﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﻓﻌﺎل ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺸﺎن از ﻗﺒﯿﻞ‪ ،‬اﺷـﺘﻬﺎ و ﮔﻮارش‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و داﯾﻤﯽﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﻧﻄﻔﻪ در ﺻﺒﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺮاﮐﻢﺗﺮ و ﺗﺎزهﺗﺮ اﺳﺖ‪«3» .‬‬
‫ﮔﺮوه دﯾﮕﺮي از ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮﻣﯽ ﻏﺮﯾﺰي در ﻣﺰاج ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮيﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﻮن اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﺎ ﻗﻮامﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ دﭼﺎر ﺧﻮن دﻣﺎغ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ زﯾﺎد ﻣﺰاج آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻـﻔﺮاوﯾﺖ اﺳﺖ )و ﻟﺬا ﻣﺰاج ﮔﺮم ﺗﺮي‬
‫دارﻧـﺪ( و ﺣـﺎل اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﺰاج ﺻﺒﯿـﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸـﺘﺮي دارد؛ و دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧـﺎن ﺣﺮﮐـﺎت ﺑـﺪﻧﯽ ﻗـﻮي ﺗﺮي از ﺧـﻮد ﺑﺮوز‬
‫ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و ﺣﺮﮐـﺖ از ﮔﺮﻣﯽ ﻧﺎﺷـﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ و دﻟﯿـﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗـﺪرت ﮔـﻮارش و ﻫﻀـﻢ ﺟﻮاﻧـﺎن اﺳـﺖ و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ از ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج آﻧـﺎن‬
‫ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ اﻣﺎ اﺷﺘﻬﺎ )ﻋﺪم اﺷﺘﻬﺎ در ﺟﻮاﻧﺎن( ﻻزﻣﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺷﺘﻬﺎ از ﺳﺮدي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻌـﺒﯿﺮ اﺑـﻦ ﺳـﯿﻨﺎ درﺑـﺎره ﻣﺰاج ﺻﺒﯿـﺎن »ﮐﺎﻟﻤﻌﺘـﺪل« اﺳـﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻌﺘـﺪل‪ ،‬زﯾﺮا در واﻗـﻊ ﮔﺮم ﻣﺰاج ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و درﺑـﺎره ﺗﺮي ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺎﻟﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زاﯾﺪ ﺑﺮ اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ در ﮔﺮﻣﯽ ﻫﻢ آﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﻣﻼـﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد اﻟﻔﺎظ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻣﺼـﻄﻠﺢ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﺎ ﺳـﯽ‬
‫ﺳـﺎﻟﮕﯽ ﺣـﺪاﺛﺖ اﻃﻼق ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺸـﯽ از آن ﺳﻦ ﺻـﺒﺎ ﺑﻮد و در اﯾﻨﺠﺎ ﺻﺒﯿﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻦ ﺣـﺪاﺛﺖ اﻃﻼق ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﻟﻔﻆ ﺷﺎب »ﺟﻮان«‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻦ ﻣﺘﻮﻗﻔﯿﻦ از رﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﯽ ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺘﺮاﮐﻢﺗﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮﻣﯽ اوﻟﯿﻪ ﻧﺎﺷـﯽ از ﻧﻄﻔﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ و اﺳـﺘﻔﺮاغﻫﺎي ﻋﺎرض ﺑﺮ ﺑـﺪن از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻧﺸﺪه‪ ،‬و ﺗﺮاﮐﻢ ﺧﻮد را ﻧﮕﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا از ﺷﺪت زﯾﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎزهﺗﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ وي ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪322 :‬‬
‫ﻣﺰاج ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﯿﻤﺎري ﺷﻬﻮت ﮐﻠﺒﯽ »‪ «1‬در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد از ﺳﺮدي ﻣﺰاج )ﻣﻌﺪه( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿـﻞ ﺑﻬﺮه ﻣﻨـﺪي ﺟﻮاﻧـﺎن از ﮔـﻮارش ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧـﺎن ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﺻﺒﯿـﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﻮع‪ ،‬ﻗﯽ و ﺗَُﺨﻤﻪ )ﺛﻘـﻞ و ﻓﺴـﺎد ﻣﻌـﺪه( ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﺒﯿﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺪي ﮔﻮارش ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻮارض دﭼﺎر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺰاج ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻔﺮاء اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﻮاﻧﺎن ﻫﻤﻪ »‪ «2‬از ﻧﻮع ﮔﺮم اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺐ ِﻏﺐ‪ ،‬و ﻗﯽ آﻧﺎن ﺻﻔﺮاوي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎي ﺻﺒﯿـﺎنﺗﺮ و ﺳـﺮد اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺐﻫـﺎي آﻧﺎن از ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯽ از دﻫﺎن‬
‫آﻧﺎن ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ رﺷﺪ ﺻﺒﯿﺎن )ﮐﻪ از دﻻﯾﻞ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج آﻧﺎن ﺷـﻤﺮده ﺷﺪ( در ﺣﻘﯿﻘﺖ از ﻗﻮت ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺴـﯿﺎر آﻧﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ اﺷﺘﻬﺎي زﯾﺎد اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﮐﻤﺒﻮد ﮔﺮﻣﯽ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد دﯾﺪﮔﺎه دو ﮔﺮوه از ﻃﺒﯿﺒﺎن و دﻻﯾﻞ آﻧﺎن‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺎ رد ﻫﺮ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج ﺻﺒﯿﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن در اﺻﻞ »‪ «3‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج ﺻﺒﯿﺎن از ﺣﯿﺚ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 198‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺸﺘﺮ و از ﺣﯿﺚ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺪت و ﻗﻮت‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﯿﻤﺎري اﺷـﺘﻬﺎي ﺳـﮕﺎﻧﻪ‪ -،‬اﺷـﺘﻬﺎي ﮐﺎذب‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌـﺪه اﺣﺴﺎس ﮔﺮﺳـﻨﮕﯽ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺪن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻏﺬا‪،‬‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﻗـﺎﻧﻮن )ﺟﻠّﻬـﺎ( دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اﮐﺜﺮ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻪ )ﮐﻠّﻬﺎ( ﻫﻤﻪ و اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ )اﮐﺜﺮ( ﺑﻪ ﻧﻈﺮ درﺳﺖﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼـﻮد از ﺣﺮارت در اﺻـﻞ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ ﺷﺎرﺣـﺎن ﻗـﺎﻧﻮن ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﺗـﺒﯿﯿﻦ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﺣﺮارت ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺣﺮارت ﻣﺤﺴـﻮس از آﺗﺶ؛ ‪ -2‬ﺣﺮارت ﻣﺤﺴـﻮس از ﻧﻮر؛ ‪ .3‬ﺣﺮارت ﻣﺤﺴـﻮس از ﺣﺮﮐﺖ و اﺳـﺘﺤﮑﺎك؛ ‪ .4‬ﺣﺮارت ﻣﺤﺴﻮس از‬
‫ﺑﺪن ﺣﯿﻮان‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮع ﭼﻬـﺎرم از ﺣﺮارت در ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺣﮑﻤﺎ و اﻃّﺒﺎ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد و در ﺑﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ آن آراي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اراﺋﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ آن را از ﻣﺰاج روح ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺰاج ﺑﺪن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ آن را ﺣﺮارت ﻓﻠﮑﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺑﺮ ﺑﺪن اﻓﺎﺿﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﻧﻮع از دﯾﮕﺮ ﺣﺮارتﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺑﻮده و آﻟﺖ ﺑﺮاي ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﮐﺘﺎب ﺷﻔﺎء از ارﺳﻄﻮ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺮارﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑﻮاﺳـﻄﻪ آن ﺑـﺪن ﻋﻠﻘـﻪ ﻧﻔﺲ را ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮد‪ ،‬از ﺟﻨﺲ ﺣﺮارت ﻋﻨﺼـﺮي )آﺗﺶ( ﻧﯿﺴـﺖ ﺑﻠﮑﻪ از ﺟﻨﺲ ﺣﺮارﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫اﺟﺮام آﺳـﻤﺎﻧﯽ اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺮارت آﺳـﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﯿﺎت اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﺮارت ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﻔﺎرﻗﺖ ﻧﻔﺲ از ﺑﺪن‬
‫ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﻧﯿﺰ از ﺑﺪن ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺪن رو ﺑﻪ ﺗﻌﻔﻦ ﻣﯽرود‪ ،‬ﻓﯿﻀﺎن ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي از اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﻌﻪ اﻓﮑﻨﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﯿﻀﺎن ﻗﻮا ﺑﺮ ارواح ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﯽ ﺻﺎدق ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺣﺎّر ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﺟﻮﻫﺮي آﺳـﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺮم وﺗﺮ‪ ،‬ﻟﺬت ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫در آن ﻫﯿﭻ ﺣﺪت و ﺳﻮزش وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻃﺒﯿﺒـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي را از آﺗﺶ ﻋﻨﺼـﺮي آﻣﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺗﺸـﮑﯿﻞ دﻫﻨـﺪه ﺑـﺪن‪،‬‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬و رازي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ و ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي را ﻧﻮﻋﯽ آﺗﺶ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪323 :‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺮﻣﯽ ﻣﺰاج ﺟﻮاﻧﺎن از ﺣﯿﺚ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺣﯿﺚ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺷﺪت‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿـﯿﺢ آﻧﭽﻪ وي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ ﺣﺮارت ﻣﻌﯿﻨﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺮارت ﺧﻮرﺷﯿﺪ( ﮐﻪ در ﻣﻘﺪار ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺟﺴﻢ ﮔﺮم ﻟﻄﯿﻒ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬آﺗﺶ ﻣﻌﯿﻨﯽ( را ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﯾﮑﺴـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮔـﺎه آن ﺣﺮارت را ﯾـﮏ ﺑـﺎر در ﮔـﻮﻫﺮيﺗﺮ و ﺑﺴـﯿﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬آب‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷﻮد و ﺑـﺎر دﯾﮕﺮ در ﮔﻮﻫﺮي ﺧﺸـﮏ و ﮐﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺳـﻨﮓ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﺮﻣـﺎي ﮔﻮﻫﺮ آﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد و ﺳﻮزش و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻼﯾﻢﺗﺮ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺮﻣﺎي ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺖ ﮐﻤﺘﺮي دارد و از ﺳﻮزش و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬وﺟﻮد ﮔﺮﻣﺎ در ﻣﺰاج ﺻﺒﯿﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن را ﻗﯿﺎس ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺻﺒﯿﺎن از ﻧﻄﻔﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮم ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪه ﺑﺮ‬
‫آن ﻋﺎرض ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﮐﻮدك در ﻣﺴـﯿﺮ ﺑﺰرگ ﺷـﺪن و ﭘﯿﻤﻮدن ﻣـﺪارج رﺷـﺪ‪ ،‬در ﺗﻼش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ در روﻧﺪ‬
‫رﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﺸـﺪه ﭼﻪ رﺳـﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺟﻮان ﺳـﺒﺐ اﻓﺰاﯾﻨـﺪه ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻧﯿﺰ ﻋﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ و‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷـﯽ ﺣﺮارت ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﺣﺮارت ﺑـﺎ رﻃﻮﺑـﺘﯽ اﻧـﺪك در ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﮕﻪ داري ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ وارد‬
‫دوره اﻧﺤﻄـﺎط و ﮐﻬﻮﻟﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ اﻧـﺪك در ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑﺮاي ﺣﻔـﻆ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 199‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫رﺷـﺪ در ﺻﺒﯿـﺎن اﻧـﺪك اﺳـﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾـﺎ اﯾﻦ رﻃـﻮﺑﺖ )ﻏﺮﯾﺰي( در اﺑﺘـﺪا ﺑﻪ اﻧـﺪازهاي ﺑـﻮده ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺟﻨﺒﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻔـﻆ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي و‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ رﺷﺪ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در اداﻣﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ از آن دو ﺟﻨﺒﻪ را )ﺣﻔﻆ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي(‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪324 :‬‬
‫اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آن دو ﺟﻨﺒﻪ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎﯾﺖ دﺳِﺖ ﮐﻢ ﯾﮑﯽ‬
‫از آن دو ﺟﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ در ﺣـﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻮ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﺣﻔﻆ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﯿﺰي اﻓﺰوده ﮔﺮدد وﻟﯽ اﺻﻞ آن )ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي( ﺣﻔﻆ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد و رﺷﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد‪،‬‬
‫و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﻦ و ﻣﺰاج ﺟﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﯾﺪﮔﺎه ﮔﺮوه دوم ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬ﮐﻪ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺻﺒﯿﺎن را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺣﺮارت ﻧﻘﺸﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺎده رﺷﺪ اﺳﺖ و ﻣﺎده ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮ و ﺗﺨﻠّﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﺮوي ﻓﺎﻋﻠﯽ در آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﻧﯿﺮوي ﻓـﺎﻋﻠﯽ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﻔﺲ ﯾـﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎ ﻧﻔﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ اﺑﺰاري ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺮارت‬
‫ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﯾﺪﮔﺎه دﯾﮕﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي اﺷـﺘﻬﺎ در ﺻﺒﯿﺎن را ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺮد ﻣﺰاﺟﯽ اﯾﺸﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺷﺘﻬﺎي ﺗﺒﺎه‪،‬‬
‫ﮐﻪ از ﺳـﺮدي ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻮارش ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و در ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﺗﻐﺬﯾﻪ آﻧﺎن ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﻮارش در آﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬
‫وﺟﻪ ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از ﺑـﺪن ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾـﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ رﺷﺪ ﺗﺪاوم ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﮔﺎه ﺻﺒﯿﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﺮﺧﻮري و ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ در ﻏـﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬و ﺗﻨﺎول ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع و ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬و اﻧﺠﺎم ﺣﺮﮐﺎت ﺗﺒﺎه ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬روي ﻏﺬا‪،‬‬
‫دﭼﺎر ﺑـﺪي ﮔﻮارش ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا در ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه رﯾﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺴـﯿﺎري اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫)ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ وﺟـﻮد ﮔﺮﻣﯽ در ﻣﺰاج آﻧـﺎن( ﺗﻨّﻔﺲ »‪ «1‬آﻧـﺎن ﺳـﺮﻋﺖ و ﺗـﻮاﺗﺮ ﺑﺴـﯿﺎري دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻈﯿـﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﯿﺮوي ﺻﺒﯿـﺎن ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻧ ﻤ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻧﺒﺾ« دارد ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺗﻨّﻔﺲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اداﻣﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ درﺑﺎره رﯾﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻨـﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﺗﺠّﻤﻊ ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﯽ و ﻋﻔﻮﻧﯽ در رﯾﻪ آﻧﺎن‪ ،‬و ﻧﺮﺳـﯿﺪن ﻫﻮاي ﮐﺎﻓﯽ دﭼﺎر ﺗﻨﮕﯽ ﻧﻔﺲ و ﺗﻮاﺗﺮ و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ در ﺗﻨّﻔﺲ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ )ﺗﻨﮕﯽ ﻧﻔﺲ( ﺗﻨﻔِﺲ ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪325 :‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﺎري درﺑﺎره ﻣﺰاج ﺻﺒﯿﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس دﯾﺪﮔﺎه ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﮐﻪ ﻣﺎ از وي ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺮارت ﻣﺰاج ﺑﻌﺪ از ﺳﻦ وﻗﻮف‪ ،‬ﺷـﺮوع ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻮاي اﻃﺮاف ﺑﺪن ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸـﮑﯽ ﻣﺎده ﺣﺮارت‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ رﻃـﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و از درون ﻧﯿﺰ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي آن را ﯾـﺎري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﻫـﺎي ﺑـﺪﻧﯽ و ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در‬
‫زﻧـﺪﮔﯽ و ﻣﻌﯿﺸـﺖ ﺿـﺮوري اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ رﻃـﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي در ﺳـﺘﯿﺰ و ﻃـﺒﯿﻌﺖ ﻫﻢ از ﻣﻘـﺎوﻣﺖ داﯾﻢ ﺑـﺎ آن ﻧـﺎﺗﻮان ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در داﻧﺶ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎر ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺑﺪﻧﯽ در اﻣﺮ ﺗﺪارك و‬
‫ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﺑـﺪن ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﻓﺮض اﮔﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺑﺪﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ در ﺗﺪارك آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﺑﺮاﺑﺮ از ﺑﺪن ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﻮدﻧـﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿـﻞ در ﺑـﺪن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﯾـﮏ اﻧـﺪازه ﻧﺒـﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ و ﻫﺮ روزه در اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ و در ﻧـﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺗـﺪارك‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ روزاﻓﺰون ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدي رﻃﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و ﺣﺎل‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ دو ﻋﺎﻣـﻞ )ﺗﺤﻠﯿـﻞ داﯾﻢ ﺑـﺪن و ﻓﻘـﺪان ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐـﺎﻓﯽ( ﻋﻠﯿﻪ ﺗـﺪارك ﻧﻘﺼﺎن و ﺑﺎزﮔﺮداﻧـﺪن آن ﺑﻪ ﺑـﺪن‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ‬
‫دادهاﻧـﺪ؛ ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻪ ﺿـﺮورت‪ ،‬ﻣـﺎده )رﻃـﻮﺑﺖ( رو ﺑﻪ ﻓﻨـﺎ رﻓﺘﻪ و ﻣﺘﻌـﺎﻗﺐ آن ﺣﺮارت ﻧﯿﺰ ﺧـﺎﻣﻮش ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻼـوه ﺑﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 200‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ و ﺗﻪ ﮐﺸـﯿﺪن ﻣﺎده‪ ،‬ﺳـﺒﺐ دﯾﮕﺮي‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ روزاﻓﺰون رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘـﺪان ﮔﻮارش درﺳﺖ ﻏـﺬا‪ -‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮ اﻃﻔﺎي ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي از دو ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﯾﺠﺎد ﺧﻔﮕﯽ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي؛ ‪ .2‬اﯾﺠﺎد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف رﻃﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ ﺑﻠﻐﻤﯽ و ﺳﺮد دارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ )ﺧﺎﻣﻮﺷـﯽ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي( ﻫﻤـﺎن ﻣﺮگ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷـﺨﺺ ﺑﻪ اﻗﺘﻀـﺎي ﻣﺰاج اوﻟﯿﻪ او ﺗـﺎ زﻣـﺎن وﺟﻮد ﻧﯿﺮوي ﺣﻔﻆ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪326 :‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﺟـﻞ ﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ و ﻫﺮ اﺟـﻞ‪ ،‬ﮐﺘـﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﯽ دارد و آن ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ اﺧﺘﻼف اﻣﺰﺟﻪ »‪ «1‬در اﺷـﺨﺎص ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺮگﻫﺎي‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻏﯿﺮ از آن‪ ،‬ﻣﺮگﻫﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑـﺪن ﺻﺒﯿﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﮔﺮم ﺑﻪ اﻋﺘـﺪال اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑـﺪن ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و ﭘﯿﺮان ﺳـﺮد اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺑـﺪن ﺻﺒﯿـﺎن ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗـﺪاوم رﺷـﺪ از ﺣـﺪ اﻋﺘـﺪال‪ ،‬ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬درﺳـﺘﯽ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ از دو ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻗﯿـﺎس »‪ «2‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬دﻟﯿـﻞ ﺗﺠﺮﺑﯽ آن‪ ،‬ﻧﺮﻣﯽ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ »‪ «3‬ﺻﺒﯿـﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ و ﻃﺮﯾﻖ ﻗﯿـﺎس‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي از ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺳـﻦ‬
‫ﺻﺒﯿﺎن ﺑﻪ ﻧﻄﻔﻪ »‪ «4‬و روح ﺑﺨﺎري »‪ «5‬آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪن ﻣﯿﺎﻧﺴﺎﻻن ﺑﻮﯾﮋه ﭘﯿﺮان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳـﺮدي ﻣﺰاج‪ ،‬ﺧﺸﮏﺗﺮ »‪ «6‬اﺳﺖ و درﺳﺘﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﻔﺘﯽ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﺧﺸـﮑﯽ ﭘﻮﺳﺖ آﻧﺎن‪ -‬و ﻧﯿﺰ ﻃﺮﯾﻖ ﻗﯿﺎس‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ دوري ﺳﻦ آﻧﺎن از ﻧﻄﻔﻪ و ﺧﻮن و‬
‫روح ﺑﺨﺎري‪ -‬ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺟﺰاي آﺗﺸـﯽ در ﺻﺒﯿـﺎن و ﺟﻮاﻧـﺎن ﯾﮑﺴـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و اﺟﺰاي ﻫـﻮاﯾﯽ و آﺑﯽ در ﺻﺒﯿـﺎن ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و اﺟﺰاي زﻣﯿﻨﯽ در ﺑـﺪن‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨـﺪان‪ ،‬ﺑـﻮﯾﮋه ﭘﯿﺮان‪ ،‬از آن دو )اﺟﺰاي ﻫـﻮاﯾﯽ و آﺑﯽ( ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺒﯿـﺎن و ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸـﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘـﺪال ﻣﺰاج ﺟﻮاﻧـﺎن از‬
‫ﺻﺒﯿـﺎن ﺑﺎﻻـﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺒﯿﺎن ﺧﺸﮏ ﻣﺰاج‪ ،‬و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺮان و ﮐﻬﻮل‪ ،‬ﮔﺮم ﻣﺰاج ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻣﺰاج اﻋﻀﺎي اﺻـﻠﯽ ﺑـﺪِن‬
‫ﭘﯿﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و ﻣﯿﺎﻧﺴﺎﻻن‪ ،‬ﺧﺸﮏﺗﺮ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﺮﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﺰاجﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از اﻋﺘﺪال ﺑﯿﺮون ﻧﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺷﺨﺎص دﻣﻮي؛ ‪ .2‬اﺷﺨﺎص ﺻﻔﺮاوي؛ ‪ .3‬اﺷﺨﺎص ﺑﻠﻐﻤﯽ؛ ‪ .4‬اﺷﺨﺎص ﺳﻮداوي‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺠﺮﺑﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه و اﺳﺘﻘﺮا و ﻗﯿﺎس ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺻﻐﺮا و ﮐﺒﺮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »اﻋﻀﺎء« ﺑﻪ ﺟﺎي اﻋﺼﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻧﺮﻣﯽ اﻋﻀﺎي ﮐﻮدﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﺑﺎﻟﺪم« ﻧﯿﺰ دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﻮن‪.‬‬
‫)‪ (5‬روح ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺟﺰاي ﺑﺨﺎر در آن ﻏﻠﺒﻪ دارد وﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻮاي آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ آب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا ﺑﺪن آﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪327 :‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺗﺮي زاي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺪﻧﯽ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ از آﻧﺎن دارﻧﺪ )ﻟﺬا آﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر در ﻣﻌﺮض ﻧﺰﻟﻪﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺟﻨﺴﯿﺖ در ﻧﻮع ﻣﺰاج‬
‫درﺑﺎره ﺟﻨﺴﯿﺖ و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺰاج ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻣﺰاج زﻧﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺳﺮدﺗﺮ و رﻃﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻗﺎﺻﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «1» ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺮدي ﻣﺰاج‪ ،‬ﻣﻮاد زاﯾﺪ‬
‫در ﺑﺪن آﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ «2» ،‬ﮔﻮﻫﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﯽ ﺗﺤﺮك و ورزش‪ ،‬ﺳـﺴﺖ »‪ «3‬و ﻧﺎزك اﺳﺖ‪ «4» ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 201‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑـﺪن ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ آﻣﯿﺰهﻫﺎ )ﻧﻈﯿﺮ‪ :‬رگﻫﺎ و رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ( ﺑﻪ ﺳـﺒﮑﯽ ﻣﯽﮔﺮاﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﺮاﮐﻢ و ﺗﮑﺎﺛﻔﺶ‪ ،‬از رگﻫﺎ و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ وارد ﺷﺪه در آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت دوري ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ »‪ («5‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﻔﺖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد(‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﯾﮏ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷﺪه ﯾﻌﻨﯽ اﻋﻀﺎي ﺟﻨﺴـﯽ آﻧﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﮐﻮﺗﺎه )ﭘﻨﻬﺎن( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ دوم ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ آﻧﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﮐﻮﺗﺎه و ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﺳـﺮدي ﺑـﺎﻋﺚ ﺗﮑـﺎﺛﻒ و ﻓﺸـﺮدﮔﯽ اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣـﺎﻧﻊ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ از ﺑـﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در‬
‫ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪ 9‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﺧﺎم اﻧﺪر ﺗﻦ اﯾﺸﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮد آﯾﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﺮج ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬واژه »ﺳـﺨﺎﻓﮥ« ﮐﻪ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﮔﻮﺷﺖ ﺑـﺪن زﻧـﺎن ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ دو ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ .1 :‬رﺧﺎوت و ﺳـﺴﺘﯽ ﺟﺮم ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺑـﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺤﺮك ﮐﻤﺘﺮ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﺳـﺴﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﺨﯿﻒﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ .2‬ﻣﺴﺎم زﯾﺎد در ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺨﺎﻓﺖ و ﺳﺒﮑﯽ آن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن ﻣﺮدان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ زﯾﺎد ﺑﺎ ﻋﺼﺐ و رگﻫﺎ ﺳﺨﯿﻒﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻮﺷﺖ زﻧﺎن ﻣﻔﺮدًا ﺳﺨﯿﻒﺗﺮ اﺳﺖ و ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدان ﻣﺮﮐﺒﺎ ﺳﺨﯿﻒﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﺘﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬ص ‪ 13‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »وﻟﻘﻠـﮥ رﯾﺎﺿـﺘﻬﻦ ﺟﻮﻫﺮ ﻟﺤﻮﻣﻬﻦ أﺳـﺨﻒ« ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ »ﻟﻘﻠﮥ‬
‫رﯾﺎﺿﺘﻬﻦ« ﺗﻌﻠﯿﻞ ﺑﺮاي ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮاد زاﯾﺪ در ﺑﺪن زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺮدي ﻣﺰاج و ﮐﻤﯽ ﺗﺤﺮك و ورزش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ورزش ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻮاد ﺧﺎم در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد؛ و ﻋﺒﺎرت »ﺟﻮﻫﺮ ﻟﺤﻮﻣﻬﻦ أﺳﺨﻒ« ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ واوي‬
‫ﭘﯿﺶ از آن ﻧﯿـﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﺑﺮاي آن ﺗﺄﯾﯿـﺪي از ﻧﺴـﺨﻪ دﯾـﺪه ﻧﺸـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﺟﻮﻫﺮ« در ﻋﺒﺎرت‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؛ زﯾﺮا ﮔﻮﻫﺮ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ ذاﺗﯽ ﮔﻮﺷﺖ زﻧﺎن دارد‪ ،‬و ورزش در ﺗﮑّﻮن آن ﻧﻘﺸﯽ اﯾﻔﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق‪ ،‬أﺷـّﺪ ﺗﺒّﺮدا )ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳـﺮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ (.‬دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا از ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ‬
‫»ﺗﺒّﺮءًا« در ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪328 :‬‬
‫ﻣﺰاج ﺳﺎﮐﻨـﺎن ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺷـﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‪ ،‬ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ اﺳﺖ؛ و ﻣﺰاج ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐﻪ )در ﺣﻤﺎم و درﯾﺎ( ﺑﺎ آب ﺳـﺮ ﮐﺎر دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﻗﺮار دارﻧـﺪ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ آﺗﺶ ﺳـﺮ ﮐﺎر دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬آﻫﻨﮕﺮان(‪ ،‬از ﻣﺰاج ﺧﺸـﮏﺗﺮ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﻋﻼﯾﻢ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻣﺰاجﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ زودي در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻼﻣﺎت ﮐﻠﯽ و ﺟﺰﯾﯽ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪329 :‬‬
‫آﻣﻮزش ﭼﻬﺎرم اﺧﻼط و آن دو ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺷﺎره‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪331 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ اّول ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺧﻠﻂ و اﻗﺴﺎم آن‬

‫ﺧﻠﻂ؛‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 202‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﺟﺴِﻢ ﻣﺎﯾِﻊﺗﺮ )ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮ( »‪ «1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻏﺬا در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ »‪ («2‬ﺑﺎ ﻫﻀﻢ ﮐﺒﺪي( ﺑﺪان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ .«3‬و آن دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺸـﯽ ﺧﻠِﻂ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‪ ،‬و آن ﺧﻠﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ »‪ «4‬دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﺧﻼط‪ ،‬ﺟﺰﯾﯽ از ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮ ﻏـﺬا ﭘـﺬﯾﺮ ﺑﺪن‪،‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺧﻠﻂ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﺪان ﻋﻀﻮ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آﻧﭽﻪ از ﺑﺪن ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺧﻠﻂ زاﯾﺪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﮐﻪ آن ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ را ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠﻂ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺟﺴِﻢ رﻃﺐ )ﺗﺮ( ﺳﯿﺎل؛ ﻗﯿﺪ رﻃﺐ ﺑﻪ ﺗﺮي ﻋﻨﺼﺮي؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي اﺷﺎره دارد‪ ،‬و ﻗﯿﺪ ﺳﯿﺎل )ﻣﺎﯾﻊ و‬
‫روان( ﺑﻪ ﺗﺮي )ﺧﯿﺲ( ﺣﺴـﯽ اﺷﺎره دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺴـﯿﺮ از »رﻃﺐ« و »ﺳـّﯿﺎل« ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻈﺮات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ ﺷـﯿﺮازي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﺴـﯿﺮ اﺷـﮑﺎل ﺑﻪ دو ﺧﻠـﻂ ﺻـﻔﺮاء و ﺳﻮداء ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ آن دو ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد دو ﺧﻠـﻂ ﯾﺎﺑﺲ وارد ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ دو ﺧﻠﻂ‬
‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ رﻃﺐ )ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮ( و ﺳﯿﺎل )ﻣﺎﯾﻊ( ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎﻟﻘﻮه و در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﯾﺎﺑﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺎده ﺧﺸﮑﯽ در ﺑﺪن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﺷﮑﺎل‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ زﺟﺎﺟﯽ و ﺟﺼـﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ اﯾﻦ دو‪ ،‬ﺷـﮑﻞ ﭘـﺬﯾﺮ و ﺳـﯿﺎل ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ در ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﻠﻐﻢ‬
‫زﺟﺎﺟﯽ و ﺟـّﺼ ﯽ ﺑﻪ ﺷـﯿﺸﻪ ﻣﺬاب و ﮔﭻ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﻣﺎده دارﻧﺪ )ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﺆﻟﻒ ﻣﻔﺮح اﻟﻘﻠﻮب‬
‫در رﻧـﮓ ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارﻧـﺪ ﻧﻪ در ﻗﻮام( و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل رﻃﺐ و ﺳـﯿﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ زﺟﺎﺟﯿﺖ و ﺟـّﺼ ﯿﺖ ﺑﺮﺳـﻨﺪ از‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠﻂ ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ اﯾﻦ دو اﻃﻼق ﺧﻠﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﯿـﺪ »وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ« در ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧـﺎرج ﮐﺮدن رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي ﺛـﺎﻧﻮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻧﻄﻔﻪ و ‪ ...‬اﺳﺖ؛ زﯾﺮا آﻧﻬـﺎ ﭘﺲ از ﺗﮑّﻮن ﺧﻠـﻂ در‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠﻂ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺴﺘﺤﯿﻞ اﻟﯿﻪ اﻟﻐﺬاء؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻏﺬا ﺑﺪان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎرﺣﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ واژه اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺮف اﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ و ﻣﺎﻫﻮي ﺷﯽء ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ واژة اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠﻂ آﻣﺪه ﭼﻮن ﺑﺎ ﺣﺮف اﻟﯽ‬
‫اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﺷـﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ و ﻣﺎﻫﻮي ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻟـﺬا ﮐﯿﻠﻮس از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠﻂ ﺧﺎرج اﺳﺖ زﯾﺮا اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﮐﯿﻠﻮس ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻌـﺪه اﻧﺠـﺎم ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮد ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ و ﻣﺎﻫﻮي ﻏـﺬا ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و ﺻـﺮﻓًﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﯿﻔﯽ در آن رخ داده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮي از‬
‫واژه اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﺑـﺪون ﺣﺮف اﻟﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ اﺳـﺘﺤﺎل اﻟﻤﺎء اﻟﺤﺎر ﺑﺎردًا؛ آب ﮔﺮم‪ ،‬ﺳـﺮد ﮔﺮدﯾـﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﻣﻔﺮح‬
‫اﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ص ‪(21‬‬
‫)‪ (4‬ﺧﻠﻂ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻋﻀﻮ ﺑﺪن ﺷﺪن را‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎرف دﯾﮕﺮي از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪332 :‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ )ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑـﺪن( ﺑﻪ ﺧﻠﻂ ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧـﺪرت ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ از آن )ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﻂ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه( از ﺑﺪن دﻓﻊ و ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي اوﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي ﺛـﺎﻧﻮي‪ .‬رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي اوﻟﯽ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن اﺧﻼط‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي ﻧﯿﺰ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي زاﯾـﺪ و رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮ زاﯾـﺪ؛ رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي زاﯾـﺪ ﺑـﺪن را در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﯾﻨﺪه ﯾﺎدآور‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪«1» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 203‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي و ﻏﯿﺮ زاﯾـﺪ ﺑـﺪن آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﺎﻟﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ )ﺧﻠﻄﯽ( اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و در ﺑﺎﻓﺖ اﻋﻀﺎ ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻮده »‪ ،«2‬وﻟﯽ ﺑﻄﻮر‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺟﺰء ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮي از اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻨﺎف رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي و ﻏﯿﺮ زاﯾﺪ‬
‫رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي )ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم( در ﺑﺪن ﭼﻬﺎرﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬رﻃﻮﺑﺘﯽ ﮐﻪ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﻃﺮاف ﻣﻮﯾﺮگﻫﺎي ﻏﺬارﺳﺎن ﺑﻪ اﻋﻀﺎي اﺻﻠﯽ ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪«3‬؛‬
‫‪ .2‬رﻃﻮﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي اﺻـﻠﯽ ﺑـﺪن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺒﻨﻢ ﭘﺮاﮐﻨﺪه اﺳﺖ‪ «4» ،‬و ﻫﺮﮔـﺎه ﺑـﺪن ﻏـﺬاي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮد را از دﺳﺖ دﻫـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ آﻣـﺎدﮔﯽ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﺪن ﺑﻪ ﻏـﺬا ﺑﺮاي ﺑـﺪن را دارد و ﻋﻼـوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺮﮔـﺎه اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪﯾـﺪ ﯾﺎ ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮي‪،‬‬
‫ﺧﺸﮏ ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻢ دﻫﯽ ﺑﺪان اﻋﻀﺎ ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي زاﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮق و ﻣﺨﺎط در آﺧﺮ ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد از ﻧﻔﻮذ در ﺑﺎﻓﺖ اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ آن اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻧﻔﻮذ در ﻋﻀﻮ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺴﻢ اول و دوم رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮ زاﯾﺪ از‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﺤﺚ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد از آن ﻧﻔﻮذ در ﻣﺠﺎري اﻋﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي زاﯾﺪ ﻧﯿﺰ داﺧﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﻗﺴﻢ از رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮ زاﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺧﻼط ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﮔﺮوﻫﯽ از ﻃﺒﯿﺒﺎن آن را ﺧﻠﻂ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬دﻟﯿﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﺪان اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﻓﺎﻗﺪ ﻏﺬا ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪333 :‬‬
‫‪ .3‬رﻃﻮﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻀﻮي ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و آن ﻏـﺬاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺰاج و ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻋﻀﻮي‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻫﻨﻮز ﻗﻮام ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ »‪«1‬؛‬
‫‪ .4‬رﻃﻮﺑﺘﯽ ﮐﻪ از ﺑـﺪّو ﺗﻮﻟـﺪ در اﻋﻀﺎي اﺻـﻠﯽ ﺑـﺪن داﺧﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﻮﺳـﺘﮕﯽ اﺟﺰاي ﻋﻀﻮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻧﻄﻔﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻨﺸﺄ ﻧﻄﻔﻪ از اﺧﻼط ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫اﺟﻨﺎس ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﺧﻼط‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺧﻠﻄﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ )زاﯾﺪ( ﻣﻨﺤﺼﺮ در ﭼﻬﺎر ﺟﻨﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪«3» .‬‬
‫‪ .1‬ﺟﻨﺲ ﺧﻮن‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﺧﻠﻂ اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬ﺟﻨﺲ ﺑﻠﻐﻢ؛‬
‫‪ .3‬ﺟﻨﺲ ﺻﻔﺮاء؛‬
‫‪ .4‬ﺟﻨﺲ ﺳﻮداء‪.‬‬
‫ﺧﻮن‪:‬‬
‫ﺧﻮن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺰاج ﮔﺮم وﺗﺮ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺧﻮن ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺳﺮخ رﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻮي ﺗﻌّﻔﻦ ﻧﺪارد‪ «4» ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺷﯿﺮﯾﻦ »‪ («5‬و ﺑﺎ اﻋﺘﺪال ﻗﻮام »‪ («6‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 204‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻤﺎن رﻃﻮﺑﺖ ﺷﺒﻨﻤﯽ ﻗﺴﻢ دوم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻀﻮي اﺳﺖ وﻟﯽ ﻗﻮام ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ از‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺟﺰﯾﯽ از ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻟﺬا ﺑﻪ اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻨﻮي )ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻨﯽ( اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬از اﺧﻼـط‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ اﺟﻨـﺎس ﺷـﺪ و از رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي ﺛـﺎﻧﻮي‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ اﺻـﻨﺎف ﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﻦ اﺧﻼط‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺟﻮﻫﺮي وﺟﻮد دارد و‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻫﺮ ﺧﻠﻂ‪ ،‬اﻗﺴﺎم ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﺟﻮﻫﺮي دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﺻـﻨﻒ دوم‬
‫در اﺑﺘﺪاي ﻫﻀﻢ ﭼﻬﺎرم ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺻﻨﻒ ﺳﻮم در اﻧﺘﻬﺎي آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﭘﺲ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺟﻮﻫﺮي ﺑﯿﻦ آن دو دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻮي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨـﺪي ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻌﻔﻦ از اﺳﺘﯿﻼي ﺣﺮارت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﯽﺑﻮﯾﯽ از اﺳﺘﯿﻼي ﺳـﺮدي‪ ،‬ﻟﺬا از ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﺑﻮي ﺧﻮش اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺴﯿﺎر ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﻼط دﯾﮕﺮ ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺴﻞ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬از وﯾﮋﮔﯽ ﺧـﻮن »اﻋﺘـﺪال ﻗﻮام« آن ﺑﯿﻦ رﻗّﺖ ﺻـﻔﺮاء و ﻏﻠﻈﺖ ﺳﻮداء ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ در ﻣﺘﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﻧﯿﺎﻣـﺪه وﻟﯽ از ﻣﺒـﺎﺣﺚ‬
‫آﯾﻨﺪه ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﺑـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﺧﻼـط دﯾﮕﺮ را ﺑﯿـﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﺑﯿـﺎن ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧﻮن ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺻـﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﺎﻣـﻞ ﺷـﺪن‬
‫ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮن ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﺑـﺪن؛ ب‪ .‬اﯾﺠﺎد ﺣﺮارت در ﺑـﺪن؛ ج‪ .‬ﺗﮑّﻮن روح ﻃﺒﯽ از ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﺧﻮن‪ ،‬ﻟـﺬا اﻓﺮاط در ﺧﻮن ﮔﯿﺮي ﺑﺎﻋﺚ ﻋﻮارﺿـﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻏﺸﯽ و اﻓﺖ ﻧﺒﺾ ﻣﯽﮔﺮدد؛ د‪ .‬ﻧﺸﺎط و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﭘﻮﺳﺖ؛ ه‪ .-‬ﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺧﻠﻂ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺪن‪ ،‬ﻟﺬا ﻃﺒﯿﻌﺖ از ﻫﺪر رﻓﺘﻦ آن درﯾﻎ‬
‫دارد‪ ،‬و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺴﻬﻞ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺧﻮن ﻣﻤﻨﻮع و ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(116‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪334 :‬‬
‫ب‪ .‬ﺧﻮن ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬و آن دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‪ ،‬و ﺑـﺪون آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﺑـﺎ ﭼﯿﺰي )ﺧﻠﻄﯽ(‪ ،‬از ﻣﺰاج ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﺰاج آن ﺳـﺮد ﯾﺎ ﮔﺮم‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﺑﺎ ﺧﻠﻂ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ »‪ «1‬در ﻣﺰاج ﻃﺒﯿﻌﯽ آن‪ ،‬ﺗﺒﺎﻫﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺧﻠﻂ ﺗﺒﺎه از ﺑﯿﺮون ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد ﺧﻮن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺧﻠـﻂ ﺗﺒﺎه از ﺧﻮد ﺧﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه؛ ﻣﺜًﻠﺎ اﻧـﺪﮐﯽ از ﺧﻮن ﻣﺘﻌﻔﻦ ﺷـﺪه در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ آن )ﻣﺘﻌﻔﻦ(‪ ،‬ﺻـﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه و ﺑﺨﺶ ﻏﻠﯿﻆ آن‪ ،‬ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ «2» ،‬و ﻫﺮ دو ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آن دو در ﺧﻮن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد ﺧﻮن ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺧﻮن ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪاش )اﻟﻒ و ب( ﺑﻪ اﻗﺘﻀـﺎي آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن آﻣﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و آن از اﺻـﻨﺎف ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺳﻮداء‪،‬‬
‫ﺻﻔﺮاء‪ ،‬و ﻣﺎﺋﯿﺖ )آﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از اﺧﻼط ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧـﻮن ﻏﯿﺮ ﻃـﺒﯿﻌﯽ )ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﺑـﺎ ﻣـﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎي ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ (.‬از ﺣﯿﺚ ﻗﻮام‪ ،‬ﮔـﺎه )ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺳﻮداء ﯾﺎ ﺑﻌﻀـﯽ از اﺻـﻨﺎف ﺑﻠﻐﻢ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ُدردي و ﻏﻠﯿﻆ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﮔﺎه )ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺻـﻔﺮاء ﯾﺎ آب( ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫آﺑﮑﯽ و رﻗﯿﻖ‪ ،‬و از ﺣﯿﺚ رﻧﮓ‪ ،‬ﮔﺎه )ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺳﻮداء( ﺑﺴﯿﺎر ﺗﯿﺮه و ﮔﺎه )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ( ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺣﯿﺚ‬
‫ﺑﻮ و ﻣﺰه دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﭘﺲ )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺻﻔﺮاء(‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻌـﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺧﻠـﻂ ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ دﻗﯿﻖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ اﺷـﺎره ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ ﮔـﺎه ﺧﻮن ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬در اﺛﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑـﺎ آب ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﻟﺬا ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ »ﻣﺎده ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ« ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 205‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا در ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺧﻮن ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻔﺮاء و ﺳﻮداء اﺷﺎره ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪335 :‬‬
‫ﺗﻠﺦ و )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺑﻠﻐِﻢ ﺷﻮر( ﺷﻮر ﯾﺎ )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺳﻮداء ﯾﺎ ﺑﻠﻐِﻢ ﺗﺮش( ﺑﻪ ﺗﺮﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮاﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻐﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮن را در وﻗﺖ ﻣﻘﺘﻀﯽ دارد؛‬
‫زﯾﺮا ﺑﻠﻐﻢ ﺧﻮن ﻧﺎﺗﻤﺎم ﭘﺨﺘﻪ اﺳﺖ و آن ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «1» .‬ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮد ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻧﺪك‬
‫ﺳﺮد اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﺧﻠﻂ ﺧﻮن و ﺻﻔﺮاء ﺳﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﺑـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﻃـﺒﯿﻌﯽ اﻧـﺪﮐﯽ ﺷـﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ( ﮔـﺎه ﺑﻠﻐﻢ ﺷـﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و آن ﺑﻠﻐﻢ ﺑﯽﻣﺰه اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ زودي آن را ﯾـﺎدآور‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ -‬آن زﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮن ﻃﺒﯿﻌﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدد‪) ،‬و ﺑﺪان ﺷـﯿﺮﯾﻦ ﮔﺮدد( و آن ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر در ﻧﺰﻟﻪﻫﺎ )از ﺳﺮ( و ﻣﺨﺎط )از ﺳﯿﻨﻪ(‬
‫ﻣﺤﺴﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑـﺎور ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﺧﺎﺻـﯽ را ﺑﺮاي ﻧﮕﻬـﺪاري ﺑﻠﻐﻢ ﺷـﯿﺮﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﻬﯿـﺎ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺮاي دو ﺧﻠﻂ ﺻـﻔﺮاء و‬
‫ﺳـﻮداء ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺑﻠﻐﻢ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﻮن دارد و ﻫﻤﻪ اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن ﺑـﺪان ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ ﻟـﺬا ﺑـﺎﯾﺪ‬
‫)ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻮن( در ﻣﺠﺎري ﺧﻮن )رگﻫﺎ( ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﯿﺎز اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻧﯿﺎز ﺿﺮوري؛ ‪ .2‬ﻧﯿﺎز اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﯿﺎز ﺿﺮوري‪) ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺎ ﺧﻮن را اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ( دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ داﺋﻢ ﻣﻘﺎدﯾﺮي از ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان ﻏﺬاي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن ﻧﯿﮑﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ )ﻧﺎرﺳـﺎﯾﯽ در ﺧﻮن رﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻋﻀـﺎ( ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ اﺣﺘﺒـﺎس )ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻋﺮوق( و ﻗﻄﻊ ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﮔﻮارش‪ ،‬از ﻣﻌـﺪه و‬
‫ﮐﺒﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮوز ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻗﻮاي اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺣﺮارت‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﯽﻣﺰه ﺑﻪ ﺧﻮن ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻫﺮ ﺑﻠﻐﻢ ﺷـﯿﺮﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻃـﺒﯿﻌﯽ ﺷـﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻟـﺬا ﺗﻌـﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﺷـﯿﺮﯾﻦ ﺷـﺪ‪ .‬داود‬
‫اﻧﻄﺎﮐﯽ در ﺗﺬﮐﺮه‪ ،‬ص ‪ 10‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺣﺎل ﺟﺪا ﺷﺪن ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ و ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺲ از آن ﺑﯽﻣﺰه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪336 :‬‬
‫ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ را ﭘﺨﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻮارش داده و )ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮن( ﻋﻀﻮ را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ .«1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻀﺞ و‬
‫ﮔﻮارش ﺑﻠﻐﻢ و اﺻﻼح آن ﺑﻪ ﺧﻮن ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺮارت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﻓﺴﺎد ﺑﻠﻐﻢ در ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮدد‪«2» .‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﺿـﺮورت )ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮن( ﺑﺮاي ﺧﻠـﻂ ﺑﻠﻐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و دو ﺧﻠـِﻂ ﺻـﻔﺮاء و ﺳﻮداء‪ ،‬در آن ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﻏﺮﯾﺰي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻠﻐﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮن ﻧﯿﮏ اﺻـﻼح ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﮔﺮﭼﻪ )دو ﺧﻠﻂ دﯾﮕﺮ( در ﻓﺴﺎد و ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮﻣﺎي ﻋﺎرﺿـﯽ )ﻏﯿﺮ ذاﺗﯽ‬
‫و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ( ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺸﺎرﮐﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻓﺎﯾـﺪة دﯾﮕﺮ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺎ ﺧﻮن‪ ،‬ﻣﻬﯿﺎ ﺳﺎزي ﺧﻮن ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﻠﻐﻤﯽ ﻣﺰاج ﺑـﺪن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻣﻐﺰ‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در ﺧﻮن‬
‫ﻏﺬا رﺳﺎن ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﻬﺮهاي ﻣﻌّﯿﻦ از ﺑﻠﻐﻢ ﻓﻌﺎل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﺿﺮورت ﺑﺮاي دو ﺧﻠِﻂ ﺻﻔﺮاء و ﺳﻮداء ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﯿﺎز اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ )و ﻏﯿﺮ ﺿـﺮوري( ﺑﺮاي ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ در ﺑـﺪن‪ ،‬ﺗﺮي ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺻﻞ و اﻋﻀﺎي ﭘﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 206‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻋﻀﻮ در اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖ و اﺻﻄﮑﺎك‪ ،‬ﺧﺸﮑﯽ ﻋﺎرض ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺿﺮورت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬و آن داراي اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ »‪:«3‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺨﺎﻃﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ زاﯾﺪي ﮐﻪ از ﺣﯿﺚ ﻗﻮام ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت در ﻫﯿﺄت و ﻗﻮام در ﺣﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬ﺑﻠﻐﻢ ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﻠﻐﻤﯽ ﮐﻪ در ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﯽ ﻗﻮام ﯾﮑﺪﺳﺘﯽ دارد‪ ،‬وﻟﯽ در واﻗﻊ‪ ،‬ﻗﻮام ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪارد »‪«4‬؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﺧﻠﻂ دﯾﮕﺮ در ﻋﻀﻮي )ﻣﻔﺮﻏﻪ( ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﮔﻮﯾﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻬﻮ وارد ﻣﺘﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(120‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﺣﯿﺚ ﻫﯿﺌﺖ و ﻗﻮام و از ﺣﯿﺚ ﻃﻌﻢ و ﻣﺰه‪) ،‬ﻫﻤﻪ اﻗﺴﺎم ﺑﻠﻐﻢ ﺳﻔﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ( ﻟﺬا ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻠﻐﻢ ﺧﺎم و ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﺮارت در آن ﻫﯿﭻ ﺛﺄﺛﯿﺮي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬و در ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮي در آن ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا از‬
‫ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺨﺎﻃﯽ‪ ،‬ﺳﺮدﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪337 :‬‬
‫‪ .3‬ﺑﻠﻐﻢ آﺑﮑﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر رﻗﯿﻖ اﺳﺖ »‪«1‬؛‬
‫‪ .4‬ﺑﻠﻐﻢ ﺟـّﺼ ّﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻏﻠﯿﻆ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و آن ﺑﻠﻐﻢ ﺳـﻔﯿﺪي‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﭽﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ «2» ،‬زﯾﺮا ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿـﻒ آن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫زﯾـﺎدي ﻣﺎﻧـﺪن در ﻣﻔﺎﺻـﻞ و ﻣﻨﻔـﺬﻫﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿـﻞ رﻓﺘـﻪ‪) ،‬و ﺑﺨﺶ ﻏﻠﯿـﻆ و ﭘﺮ ﺗﺮاﮐـﻢ آن ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳﺖ( اﯾﻦ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﻏﻠﯿﻈـﺘﺮﯾﻦ[‬
‫ﺳﻔﯿﺪﺗﺮﯾﻦ ]ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .5‬ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺎﻟـﺢ‪ ،‬از اﻧﻮاع ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻃﻌﻢ( ﺻـﻨﻒ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر اﺳﺖ‪ ،‬و آن از ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ و ﺧﺸﮏﺗﺮﯾﻦ و ﺧﺸﮏ زاﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺑﻠﻐﻢ اﺳﺖ و ﺳـﺒﺐ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻫﺮ ﺷـﻮري )از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر(‪ ،‬آﻣﯿﺰش ﺑﻪ اﻋﺘـﺪال رﻃﻮﺑﺖ آﺑﮑﯽ ﮐﻢ ﻣﺰه ﯾـﺎ ﺑﯽﻣﺰه ﺑـﺎ اﺟﺰاي زﻣﯿﻨﯽ‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺧﺸـﮏ ﻣﺰاج و ﺗﻠـﺦ ﻣﺰه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﯾﻦ آﻣﯿﺰش از اﻋﺘـﺪال )در ﻣﻘﺎدﯾﺮ( ﻓﺮاﺗﺮ رود‪ ،‬ﺗﻠـﺦ ﻣﺰه ﻣﯽﮔﺮدد؛ و ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال‪،‬‬
‫اﻣﻼح ﻣﻌـﺪﻧﯽ و آبﻫﺎي ﺷﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ .‬و در ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﮏ را از ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ و زاج و آﻫﮏ و ﻏﯿﺮ آن ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﺑـﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮاد را در آب ﭘﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺻـﺎف ﻧﻤﻮده و آن ﻗـﺪر ﻣﯽﺟﻮﺷﺎﻧﻨـﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﮏ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﯾﺎ آن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻤﮏ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 337‬ﺑﻠﻐﻢ‪ ..... :‬ص ‪335 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺮﮔـﺎه ﺑﻠﻐﻢ رﻗﯿﻖ ﺑﯽﻣﺰه )ﺑﻠﻐﻢ ﺗﻔﻪ(‪ ،‬ﯾـﺎ ﮐﻢ ﻣﺰهاي ﮐﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑـﺎ ﺻـﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘـﮥ ﺗﻠـﺦ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﺸﮏ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘـﺪال »‪«3‬‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و اﯾﺠﺎد ﮔﺮﻣﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﻠﻐﻢ ﺻﻔﺮاوي‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﻓﺎﺿـﻞ ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻠﻐﻢ در اﺛﺮ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﯾـﺎ اﺧﺘﻼـط ﺑـﺎ ﻣـﺎﺋﯿﺖ‪ ،‬ﺷﻮر ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬و ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﻮﺧﺘﮕﯽ و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ در آن‪ ،‬ﺑﺎ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮري ﺑﻠﻐﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﻗﺖ زﯾﺎد‪ ،‬ﺑﻪ آب ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ ،‬و ﻟﺬا از ﻫﻤﻪ اﻗﺴﺎم ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺳﺮدﺗﺮ و ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﺗﺮ در اﻋﻀﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ ﺑﻠﻐﻢ از ﺣﯿﺚ رﻧﮓ و ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﭽﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آب ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ رﻧﮓ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪت ﺳﻔﯿﺪي ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﮔﭽﯽ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﮔﺮ اﻋﺘـﺪال در ﻣﻘـﺪار ﻧﺒﺎﺷـﺪ و درﺻـﺪ ﺻـﻔﺮاء ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺻـﻔﺮاي ﻣّﺤّﯿﻪ )از اﻗﺴﺎم ﺻـﻔﺮاء( ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺻﻔﺮاء ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 207‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪338 :‬‬
‫اﻣﺎ اﺧﺘﻼط ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺎ ﻣﺎﺋﯿﺖ )آب ﮔﻮﻧﻪ( ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺤﻘﻖ ﺳـﺒﺐ دوم )ﻋﻔﻮﻧﺖ( »‪ «1‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻤﮏ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ‬
‫»أو« )ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻌـﺎدل آن در ﻓﺎرﺳـﯽ »ﯾـﺎ« اﺳﺖ( در ﮐﻼم ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس واو ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﺑـﺪون ﻫﻤﺰه ﺑﻮده اﺳﺖ‪) ،‬ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ (.‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻤﺎم اﺳﺖ »‪.«2‬‬
‫‪ .6‬ﺑﻠﻐﻢ ﺣﺎﻣﺾ )ﺗﺮش(‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد؛ ب‪ .‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ در اﺛﺮ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﭼﯿﺰي ﺧﺎرﺟﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺷﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﻧﯿﺰ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬در اﺛﺮ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﭼﯿﺰي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮداي ﺗﺮش ﮐﻪ آن را ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺗﺮﺷﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺧﺪاد ﭼﯿﺰي در ﺧﻮد ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﯿﺮﯾِﻦ ﯾﺎد ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﻠﻐﻤﯽ ﮐﻪ در راه ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري از اﻓﺸﺮهﻫﺎي ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺟﻮش آﯾﺪ ﺳﭙﺲ ﺗﺮش ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺑﻠﻐﻢ ﻋﻔﺺ )ﮔﺲ ﻣﺰه(‪ ،‬اﯾﻦ ﻧـﻮع ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃـﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ وﺿـﻌﯿﺘﯽ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﺗﺮش دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﻋﻔـﻮﺻﺖ آن در اﺛﺮ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮداي ﻋﻔﺺ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻇﻬﻮر ﺧﻮد ﺑﺨﻮدي ﺳﺮدي ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸﮑﯽ آب آن و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ اﻧﺪك‬
‫»‪ «3‬ﺑﻪ ارﺿـﯿﺖ )زﻣﯿﻦ( ﯾﺎﺑـﺪ ﺳـﭙﺲ ﺣﺮارت ﺿـﻌﯿﻔﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺠﻮﺷﺎﻧـﺪ و ﺗﺮش ﮔﺮداﻧـﺪ و ﻧﯿﺰ ﺣﺮارت ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ آن را‬
‫ﻧﻀﺞ آورد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺰه آن ﮔﺲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺑﻠﻐﻢ زﺟـﺎﺟﯽ‪ ،‬از اﻗﺴـﺎم ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮔﻮﻧﻪاي زﺟـﺎﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﻔﺖ و ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و در ﭼﺴـﺒﻨﺪﮔﯽ و ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﺑﮕﯿﻨﻪ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﻋﻼـوه ﺑﺮ ﻗﻮام و ﻫﯿـﺄت ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬از ﺣﯿﺚ ﻣﺰه ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳﺖ( ﺑﺴـﺎ ﻣﺰه ﺗﺮش دارد‪ ،‬و ﺑﺴﺎ ﺑﯽﻣﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ﻏﻠﯿﻆ ﺑﯽﻣﺰه آن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻠﻐﻢ ﺧﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻫﺮﮔﺎه دو ﺳﺒﺐ )ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﻣﺎﺋﯿﺖ( ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ رﻗﯿﻖ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﺒﺐ ﻧﻤـﮏ ﺷـﺪن ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑـﺎ ﻣﺎﺋﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ اﺷـﮑﺎل ﺑﻪ ﮐﻼم ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس وارد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ در‬
‫ﺑﯿﺎن ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻮﺧﺘﻦ و اﺣﺘﺮاق اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ اﻧـﺪك ﺑﻪ ﻣـﺎﻫﯿﺖ ارﺿـﯽ‪ ،‬در اﺛﺮ ﺧﺸـﮑﯽ رﻃﻮﺑﺖ و ﻣـﺎﺋﯿﺖ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬و ﻗﯿـﺪ »اﻧـﺪك« ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت‬
‫اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ زﯾﺎد‪ ،‬از ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪339 :‬‬
‫ﯾـﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻠﻐﻢ ﺧـﺎم در اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺑﻠﻐﻢ در اﺑﺘـﺪا‪ ،‬آﺑﮑﯽ و ﺳـﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ «1» ،‬و ﻣﺘﻌﻔﻦ ﻧﺸـﺪه و ﺑـﺎ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺰ آﻣﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﻧﮕﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﺛﺮ اﺣﺘﻘﺎن و ﻧﺮﺳﯿﺪن ﺣﺮارت‪ ،‬در ﻻﺑﻪ ﻻي اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪه و )ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ آن( ﻏﻠﯿﻆ ﮔﺮدﯾﺪه‪،‬‬
‫و ﺳﺮدي آن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻗﺴﺎم ﺑﻠﻐﻢ ﺗﺒﺎه ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺰه ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎﻟﺢ )ﺷﻮر( »‪«2‬؛ ‪ .2‬ﺣﺎﻣﺾ )ﺗﺮش( »‪«3‬؛ ‪ .3‬ﻋﻔﺺ )ﮔﺲ و زﻣﺨﺖ(؛ ‪ .4‬ﻣﺴﯿﺦ )ﺑﯽ ﻣﺰه( »‪.«4‬‬
‫و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﯿﺄت و ﻗﻮام ﻧﯿﺰ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎﺋﯽ )آﺑﮑﯽ و رﻗﯿﻖ(؛ ‪ .2‬زﺟﺎﺟﯽ )ﺷﯿﺸﻪاي‪ ،‬ژﻟﻪاي( »‪«5‬؛ ‪ .3‬ﻣﺨﺎﻃﯽ »‪«6‬؛ ‪ .4‬ﺟّﺼﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪﮔﭻ( »‪ «7‬و ﺑﻠﻐﻢ ﺧﺎم در ردﯾﻒ ﻣﺨﺎﻃﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪«8» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 208‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ رﻗﺖ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺑﺪن ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺳﺮدي‪ ،‬ﺣﺮارت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در آن اﺛﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﻔﻦ آن ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫و در اﺛﺮ درﻧﮓ ﺑﺴﯿﺎر در اﻋﻀﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ در ﺣﺮارت‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻔﺖ و زﺟﺎﺟﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺧـﻮﯾﻨﯽ در ﻫﺪاﯾـﮥ اﻟﻤﺘﻌﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ص ‪ 33‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر در رودهﻫـﺎ ﮔﺮد آﯾـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪن ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﭼﻮن ﺗﺐ‬
‫ﻣﺤﺮﻗﻪ‪ ،‬زﺣﯿﺮ‪ ،‬داءاﻟﺜﻌﻠﺐ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑـﺎ ﺗـﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌـﺒﯿﺮ ﺷـﺮح ﻣـﻮﺟﺰ‪ ،‬ص ‪ 12‬ﮐﻪ در ﺧﺼـﻮص ﻧﺤـﻮه ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪن ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر دارد‬
‫»ﺣﺮارت ﻗﻮي ﻧﺎري در ﺑﻠﻐﻢ ﺑﯽﻣﺰه ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻟﺘﻬﺎب و ﺗﺸـﯿﻆ )ﺣﺮارت( ﻋﻔﻮﻧﯽ در ﺑﻠﻐﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﺷﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ« ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي اﻟﺘﻬﺎﺑﯽ )ﭼﻮن آرﺗﺮﯾﺖ روﻣﺎﺗﻮﺋﯿـﺪ و ‪ (...‬را ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﺷﻮر‬
‫ﻧﺴـﺒﺖ داد‪ ،‬و در درﻣﺎن اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ داروﻫﺎي ﺳـﺮد )ﭼﻮن ﮐﺎﺳـﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺎج رﯾﺰي و ‪ (...‬رﻓﻊ اﻟﺘﻬﺎب ﻧﻤﻮد ﺳـﭙﺲ رﻓﻊ‬
‫ﺑﻠﻐﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺧﻮﯾﻨﯽ در ﻫﺪاﯾﻪ‪ ،‬ص ‪ 33‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ ﺗﺮش ﺑﻪ ﻣﻌﺪه ﮔﺮد آﯾﺪ و ﺳﺒﺐ ﺑﯿﻤﺎري ﺷﻬﻮت ﮐﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺳﺮدي ﻣﻌﺪه و ﺿﻌﻒ ﮔﻮارش‪) ،‬ﺑﺎﻻ‬
‫رﻓﺘﻦ اﺳـﯿﺪ ﻣﻌـﺪه( ﻓﺴـﺎد دﻧـﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﺳـﺮدرد ﺑﻠﻐﻤﯽ‪ ،‬و در ﺻﻮرت ﻋﻔﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺐﻫـﺎي ﻋﻔﻮﻧﯽ ﭘﻨـﺞ روزه‪ ،‬ﻫﻔﺖ روزه‪ ،‬ﻧﻪ روزه و ﺑﯿﻤـﺎري‬
‫ﭘﻮﺳﺘﯽ ﺑﻬﻖ ﺳﻔﯿﺪ و ﺑﺮص ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﺧﻮﯾﻨﯽ در ﻫﺪاﯾﻪ‪ ،‬ص ‪ 34‬ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﯽﻣﺰه ﺑﻪ ﻗﻮام ﺗﻨـﮏ )رﻗﯿﻖ( ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﮔﺮد آﯾـﺪ و ﻣﻔﺎﺻﻞ را ﺟﻨﺒﺎن دارد اﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﮔﺮد آﯾﺪ و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻔﺎﺻﻞ دﻓﻊ آن ﻧﮑﻨﺪ اوﺟﺎع ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﻠﻐﻤﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ اﻋﺼﺎب اﻓﺘﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮﺧﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ژﻟﻪ و ﺷﯿﺸﻪ ﻣﺬاب ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺳﺮد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻠﻐﻢ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻧﺰﻟﻪﻫﺎي ﺳﺮد و ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺗﻨﻔﺴﯽ و رﯾﻮِي رﻃﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺨﺎط دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﺑﻠﻐﻢ ﮔﭽﯽ در ﻣﻔﺎﺻـﻞ و ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﺎﻋﺚ زواﯾـﺪ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ و ﻏﻀـﺮوﻓﯽ در آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻨﮕﯽ‬
‫ﮐﺎﻧﺎل ﻧﺨﺎﻋﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ »ﮔﺎه ﺑﻠﻐﻢ ﺷـﯿﺮﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ« وﻟﯽ در اﯾﻨﺠﺎ از اﻗﺴﺎم ﺑﻠﻐﻢ ﻓﺎﺳـﺪ ﺷـﻤﺮده ﻧﺸـﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﺧﺘﻼط ﺑﺎ ﺧﻮن ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﺷـﯿﺮﯾﻨﯽ ﻣﺰه آن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺳـﺮﻣﺎﺧﻮردﮔﯽ و ﺑﺎ رﯾﺰش ﺧﻠﻂ از ﺳـﺮ و ﺳﯿﻨﻪ‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺎ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮدن آن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺰه آن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ آن را در ردﯾﻒ ﯾﮑﯽ از اﻗﺴﺎم ﺑﻠﻐﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﯿﺦ ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻃﯽ‪،‬‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪340 :‬‬
‫ﺻﻔﺮاء‪:‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺻﻔﺮاء‪ ،‬آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و زاﯾِﺪ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﻒ ﺧﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﻧﮓ آن ﺳﺮِخ ﺧﺎﻟﺺ »‪ ،«1‬ﺳﺒﮏ و ﺗﯿﺰ[ ﮔﺮم ]اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺻـﻔﺮاء‪ ،‬ﮔﺮمﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮﺧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺻـﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﮐﺒﺪ ﺗﮑّﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬دو ﺑﺨﺶ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از‬
‫آن ﺑﺎ ﺧﻮن ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﯿﺴﻪ ﺻﻔﺮاء ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آن ﺑﺨﺶ از ﺻـﻔﺮاء ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺧﻮن ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬دو ﺟﻨﺒﻪ ﺿـﺮوري و اﻧﺘﻔـﺎﻋﯽ دارد‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﺿـﺮوري وﺟﻮد ﺻـﻔﺮاء ﺑـﺎ ﺧﻮن‪ ،‬آﻣﯿﺰش آن ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮن ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ اﻋﻀـﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺰاج ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻣﻘﺘﻀـﯽ‪ ،‬ﺳـﺰاوار ﺑﻬﺮهاي از ﺻـﻔﺮاي ﻧﯿﮏاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬رﯾﻪ؛ ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺻﻔﺮاء ﺑﺎ ﺧﻮن‪ ،‬اﯾﺠﺎد رﻗﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺖ در ﺧﻮن ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻋﺒﻮر ﺧﻮن در ﻣﺠﺎري ﺗﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 209‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺻﻔﺮاي ﭘﺎﻻﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺟﺬب ﺷﺪه ﺑﻪ زﻫﺮه ﻧﯿﺰ دو ﺟﻨﺒﻪ ﺿـﺮوري و اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺿـﺮوري ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﻤﻪ ﺑﺪن‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﺑﺪن‬
‫از ﺟﺮﯾﺎن ﺻـﻔﺮاي اﺿﺎﻓﯽ در آن‪ ،‬و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻀﻮي ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﯿﺴﻪ زﻫﺮه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ذﺧﯿﺮه ﺻـﻔﺮاء در زﻫﺮه دو ﭼﯿﺰ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺷﺴﺘﺸﻮي روده از ﻣﺪﻓﻮع و ﺑﻠﻐﻢ ﭼﺴﺒﻨﺪه؛‬
‫‪ .2‬ﮔﺰش و ﺗﺤﺮﯾﮏ روده و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻘﻌـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﻪ دﻓﻊ ﭘﯿـﺪا ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ »‪«2‬؛ ﻟﺬا ﺑﺴﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﺪه‬
‫)ﺑﻨﺪ آﻣﺪﮔﯽ( در ﻣﺠﺮاي ﺑﯿﻦ زﻫﺮه ﺑﻪ ﺳﻮي روده‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻮﻟﻨﺞ ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪«3» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷـﺎرح ﻣـﻮﺟﺰ‪ ،‬ص ‪ 14‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺳـﺮخ ﺧـﺎﻟﺺ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎﯾـﻞ ﺑﻪ زردي اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن رﺷـﺘﻪ زﻋﻔﺮان‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﺮﺧﯽ رﻧـﮓ ﺻـﻔﺮاء را زرد‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺣﻤﺮ ﻧـﺎﺻﻊ‪ ،‬زرد زﻋﻔﺮاﻧﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬داود اﻧﻄـﺎﮐﯽ در ﺗـﺬﮐﺮه‪ ،‬ص ‪ 10‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺻـﻔﺮاء ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪا ﺷﺪن از ﺑﺪن ﺳـﺮخ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ و ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺲ از آن زرد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺳـﻄﺢ رودهﻫـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺎدهاي رﻃﻮﺑﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﺻـﻬﺮوج اﻣﻌـﺎء« اﻧـﺪود ﺷـﺪه اﺳﺖ ﺗـﺎ از ﺗﻤﺎس و آﺳـﯿﺐ رودهﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣـﺎده رﻃﻮﺑﯽ ﻣـﺎﻧﻊ اﺣﺴﺎس ﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد ﻟـﺬا ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ دﻓﻊ ﻻزم اﺳﺖ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺻـﻔﺮاي ﺗﻨـﺪي‬
‫ﺑﺪان رﯾﺰش ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح ﻣﻮﺟﺰ‪ ،‬ص ‪.(14‬‬
‫)‪ (3‬ﮔـﺎه ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺠﺮاي ﺑﯿﻦ زﻫﺮه و رودهﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻮﻟﻨـﺞ )اﻧﺴـﺪاد روده ﻗﻮﻟﻮن( ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ آن ﺳـﻔﯿﺪ‬
‫ﺷﺪن دﻓﻌﯽ ﻣﺪﻓﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪341 :‬‬
‫ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ »‪«1‬‬
‫ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺧﺮوﺟﺶ از ﺻﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼط ﺑﺎ ﻣﺎده ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺧﺮوﺟﺶ از ﺻﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺒﯽ در ﮔﻮﻫﺮ آن‪.‬‬
‫ﮔـﻮﻧﻪ اول از ﺻـﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃـﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ آﻣﯿﺰش ﺑـﺎ ﻣـﺎده ﺑﯿﮕـﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ از آن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه و از ﺷـﻬﺮت ﺑﺴـﯿﺎري‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ »‪ ،«2‬و آن ﺻـﻔﺮاي آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ اﺳﺖ و آن در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد در ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ »‪ ،«3‬و ﻧﻮﻋﯽ از آن ﮐﻪ ﺷﻬﺮت‬
‫ﮐﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬ﺻﻔﺮاي آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﻮداء ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺟﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺷﺎﯾﻊﺗﺮ ﺑﻪ دو ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣّﺮه ﺻﻔﺮاء »‪ «4‬و ﯾﺎ ﻣّﺮه ﻣّﺤّﯿﻪ )زرده ﺗﺨﻢ ﻣﺮﻏﯽ( »‪ «5‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﻠﻐﻤﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑـﺎ آن آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﮔﺎه رﻗﯿﻖ اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺮه ﺻـﻔﺮاء ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬و ﮔﺎه ﻏﻠﯿﻆ اﺳﺖ و از آن ﺻـﻔﺮاي ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ زرده‬
‫ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪«6» .‬‬
‫اﻣـﺎ آن ﻧﻮع )آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑـﺎ ﺳﻮداء( ﮐﻪ ﺷـﯿﻮع ﮐﻤﺘﺮي دارد و آن را ﺻـﻔﺮاي ﻣﺤﺘﺮق )ﺳﻮﺧﺘﻪ( ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺻـﻔﺮاي ﻏﯿﺮ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت در رﻧﮓ ﻧﯿﺰ در آن ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮد و ﺷﯿﻮع ﺑﺴﯿﺎري دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎدر در ﻓﻀﺎي ﻣﻌـﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ زﯾﺮا اوﻟًﺎ ﻫﻤﻪ اﺧﻼط در ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿًﺎ ﻓﻀﺎ و ﻣﺠﺎري ﮐﺒﺪي ﺑﺴـﯿﺎر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 210‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﻨـﮓ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ اﺧﻼـط در آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﺷـﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﺗﻤـﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ آﻧﻬـﺎ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳـﺎس در‬
‫ﭘﺎرهاي ﻣﻮارد و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻠﻂ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻗﺴﺎم ﺻـﻔﺮاء در ﻟﻐﺖ »ﻣِّﺮه« اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷـﯿﻮع و ﻣﺸـﻬﻮد ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺻـﻔﺮاء ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫در ﻗﯽ ﺑـﺪان ﻣﺮه ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪه )ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﺷﺪه ﺻـﻔﺮاء ﺗﻨﻬﺎ آن اﺳﺖ( و اﺧﻮﯾﻨﯽ در ﻫﺪاﯾﻪ آن را »اﺻـﻔﺮ« )زردآب( ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳـﺖ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺻﻔﺮاء ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺻﻔﺮاوي ﭼﻮن اﺳﻬﺎل ﺻﻔﺮاوي‪ ،‬ﻧﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺐ ﻏﺐ و ﻋﻔﻮﻧﺖ ﭘﺬﯾﺮي و زﺧﻢ آوري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬از اﯾﻦ ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻗﯽ و ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺻﻔﺮاوي ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺗﺐ اﯾﻨﯿﺎﻟﻮس )ﺗﺒﯽ ﮐﻪ درون ﺑﺪن ﺑﺴﻮزد‬
‫و ﺑﯿﺮون ﺳﺮد ﺑﺎﺷﺪ( و اورام ﻣﺰﻣﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﺧﻮن آﻣﯿﺰد ﻃﺎﻋﻮن ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪) .‬ﻧﻘﻞ ﺑﺎ ﺗﺼﺮف از ﻫﺪاﯾﮥ اﻟﻤﺘﻌﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ص ‪(31‬‬
‫)‪ (6‬رﻧﮓ اﯾﻦ دو ﻧﻮع از ﺻﻔﺮاء‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻣﯿﺰش ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ زرد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪342 :‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺻـﻔﺮاء‪ ،‬درون ﺧﻮد ﺳﻮﺧﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬و رﻣﺎدﯾﺖ )ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ( در آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾـﺪ »‪ («1‬و ﺑﺎ اﺟﺰاي ﻟﻄﯿﻒ ﺻـﻔﺮاء آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدد( در‬
‫ﻧـﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿـﻒ ﺻـﻔﺮاء‪ ،‬از ﺧـﺎﮐﺴﺘﺮ آن ﻣﺘﻤـﺎﯾﺰ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ رﻣـﺎدﯾﺖ در آن ﺣﺒﺲ ﮔﺮدد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻄﺮﻧـﺎكﺗﺮ اﺳﺖ‪ «2» ،‬و ﺑﺪان‬
‫ﺻﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ اﻃﻼق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛‬
‫ب‪ .‬ﺳﻮداء‪ ،‬از ﺧﺎرج وارد ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺻﻔﺮاء درآﻣﯿﺰد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع )از ﺻﻔﺮاي ﻣﺤﺘﺮق( ﺧﻄﺮ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪«3» .‬‬
‫رﻧﮓ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﺻﻔﺮاء‪ ،‬ﺳﺮخ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ و ﻧﻪ درﺧﺸﺎن‪ «4» ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮن ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدي دارد‪ ،‬ﺟﺰ آن ﮐﻪ )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن( رﻗﯿﻖ اﺳﺖ‪ «5» ،‬و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﻠﯽ رﻧﮕﺶ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ »‪.«6‬‬
‫اﻣﺎ ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﮔﻮﻫﺮ ﺧﻮد )ﻧﻪ اﺧﺘﻼط(‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬آن ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ؛‬
‫‪ .2‬آن ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫آن ﮐﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ در ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﺗﮑـّﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﯾـﮏ ﺻـﻨﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﺧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬وﻗـﺘﯽ ﺑﺴﻮزد و از ﺑﺨﺶ ﮐـﺜﯿﻒ آن‪،‬‬
‫ﺳﻮداء‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪ‪«7» .‬‬
‫اﻣﺎ آن ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺪه ﺗﮑّﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ دو ﺻﻨﻒ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺻﻔﺮاي ﮐّﺮاﺛﯽ؛‬
‫ب‪ .‬ﺻﻔﺮاي زﻧﮕﺎري‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻮداء ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﺳﻮداي ﺣﺎﺻﻞ از ﺻﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺻﻨﻒ ﺳﻮداء ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻃﻼـق ﺻـﻔﺮاي ﺳـﻮﺧﺘﻪ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻢ »اﻟـﻒ« ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺻـﻔﺮاء‪ ،‬در واﻗـﻊ ﺳـﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻃﻼـق آن ﺑﻪ ﻗﺴﻢ »ب« ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ در اوﺻﺎف از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺸﮑﯽ و ﺣّﺪت‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﺳﻮدا‪.‬‬
‫)‪ (5‬زﯾﺮا ﺳﻮداي آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺪان‪ ،‬ﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺳﻮداء‪ ،‬زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻗﺴﺎم ﺳﻮداء‪ ،‬ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﮔﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺳﻮداي اﺣﺘﺮاﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ رﻧﮓ آن ﺳﯿﺎه ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﻫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﺗﻔـﺎوت اﯾﻦ ﺻـﻔﺮاء ﺑـﺎ ﺻـﻔﺮاي ﻣﺤـﺘﺮق در آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻـﻔﺮاي ﻣﺤﺘﺮق ﺑﺎﯾـﺪ اﺧﺘﻼـط ﺻﻮرت ﭘـﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﺟﺰاي‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﯿﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 211‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪343 :‬‬
‫ﺻﻔﺮاي ﮐّﺮاﺛﯽ )ﮔﻨﺪﻧﺎﯾﯽ‪ -‬ﺗﺮهاي( ﮔﻮﯾﺎ از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺻﻔﺮاي ﻣّﺤّﯿﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺎه آن ﺻﻔﺮاء‪ ،‬ﺳﻮﺧﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﻮﺧﺘﻦ در آن‬
‫ﺳﯿﺎﻫﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﺑﺎ زرده )ﻣﺤﯽ( آﻣﯿﺰد و در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺮاي ﺳﺒﺰ )ﺻﻔﺮاي ﮐﺮاﺛﯽ( ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺻﻔﺮاي زﻧﮕﺎري‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ از ﺻﻔﺮاي ﮐﺮاﺛﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺻﻔﺮاء ﺷﺪت ﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي آن ﻓﻨﺎ ﮔﺮدد‪،‬‬
‫و رﻧﮓ آن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﺸﮑﯽ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﯿﺪي زﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺮارت در اﺑﺘﺪا ﺟﺴﻢ ﻣﺮﻃﻮب را ﺳﯿﺎه ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﺒﺎﻫﯽ رﻃﻮﺑﺖ آن‪،‬‬
‫ﺳﯿﺎﻫﯽ را از آن ﮐﻨﺪه و ﺑﺎ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺳﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺟﺴﻢ را ﺳﻔﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﯾﻦ واﮐﻨﺶ ﻃﺒﯿﻌﯽ را در ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻫﯿﺰم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫اﺑﺘـﺪا ﺑﻪ زﻏـﺎل ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷـﻮد و ﭘﺲ از آن ﺧـﺎﮐﺴﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺮارت در ﺟﺴﻢﺗﺮ‪ ،‬ﺳـﯿﺎﻫﯽ اﯾﺠـﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ و در ﺟﺴﻢ ﺧﺸـﮏ‪،‬‬
‫ﺳﻔﯿـﺪي و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ ،‬ﺳـﺮدي در ﺟﺴﻢﺗﺮ‪ ،‬ﺳـﻔﯿﺪي اﯾﺠـﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ و در ﺟﺴﻢ ﺧﺸـﮏ ﺳـﯿﺎﻫﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ درﺑـﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ‬
‫ﺻﻔﺮاي ﮐﺮاﺛﯽ از ﺻﻔﺮاي ﻣّﺤﯿﻪ‪ ،‬و ﺻﻔﺮاي زﻧﮕﺎري از ﺻﻔﺮاي ﮐﺮاﺛﯽ‪ ،‬ﺣﺪس و ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺮاي زﻧﮕﺎري‪ ،‬ﮔﺮمﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ و ﮐﺸﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﺻﻔﺮاء ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از ﮔﻮﻫﺮ زﻫﺮﻫﺎ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮداء‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺳﻮداء‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و زاﯾﺪ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬رﺳﻮب و ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺧﻮن ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻣﺰه آن ﺑﯿﻦ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﮔﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻮداء در ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳﻮداء ﺑﺎ ﺧﻮن در ﺑﺪن ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ آن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻃﺤﺎل ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮن ﺑﻪ دو ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺿـﺮوري و اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﻪ ﺿـﺮوري‪ ،‬آﻣﯿﺰش آن ﺑﺎ ﺧﻮن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻻزم‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺗﮏ‬
‫ﺗـﮏ اﻋﻀﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺰاج آن‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﻘـﺪاري از ﺳﻮداي ﻧﯿﮏ ﺿـﺮورت دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ »‪ .«1‬اﻣـﺎ ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ وﺟﻮد‬
‫ﺳﻮداء‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺨﺸﯽ و اﯾﺠﺎد ﺗﺮاﮐﻢ در ﺧﻮن و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي آن از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻏﻀﺮوفﻫﺎ و رﺑﺎﱞﻃﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪344 :‬‬
‫ﺳـﻮداﯾﯽ ﮐـﻪ در ﻃﺤـﺎل ذﺧﯿﺮه ﺷـﺪه‪ ،‬آن ﺑﺨﺶ از ﺳـﻮداﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧـﻮن از آن ﻣﺴـﺘﻐﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آن دو ﺟﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺿـﺮوري و‬
‫اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺿـﺮورت آن ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻫﻤﻪ ﺑـﺪن‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﺑـﺪن از ﺳﻮداي اﺿﺎﻓﯽ »‪ -«1‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻋﻀﻮي در ﺑـﺪن‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻃﺤـﺎل‪ -‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ در ذﺧﯿﺮه ﺳـﺎزي ﺳﻮداء‪ ،‬زﻣـﺎن ﺗﺮّﺷـ ﺢ آن ﺑﻪ ﺳﻮي دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻪ دو ﭼﯿﺰ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻘﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺨﺸﯽ و زﻣﺨﺖ ﮔﺮداﻧﺪن دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌﺪه؛‬
‫‪ .2‬ﻗﻠﻘﻠﮏ در دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌﺪه ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮﺷﯽ ﺳﻮداء »‪ «2‬و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺣﺲ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و اﺷﺘﻬﺎي ﺑﻪ ﻏﺬا‪.‬‬
‫ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺻـﻔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻫﺮه ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد آن ﻣﻘﺪار از ﺻﻔﺮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن از آن ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺻﻔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ از زﻫﺮه ﻓﺮوﻣﯽ‬
‫رﯾﺰد‪ ،‬آن ﻣﻘـﺪاري از ﺻـﻔﺮاﺳﺖ ﮐﻪ زﻫﺮه از آن ﺑﯽﻧﯿـﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﻮداﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺤﺎل ﻣﯽرﯾﺰد آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن از‬
‫آن ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻮداﯾﯽ ﮐﻪ از ﻃﺤﺎل ﺗﺮﺷﺢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺤﺎل از آن ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺻـﻔﺮاي ﻣﺮاري )در ﮐﯿﺴﻪ ﺻـﻔﺮاء( ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ را از ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾـﮏ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺳﻮداي ﻃﺤـﺎﻟﯽ )در ﻃﺤﺎل( ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 212‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ را از ﺑﺎﻻ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ؛ ﻓﺘﺒﺎرك اﻟﻠﱠﻪ أﺣﺴﻦ اﻟﺨﺎﻟﻘﯿﻦ و أﺣﮑﻢ اﻟﺤﺎﮐﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﻮداﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ روش رﺳﻮب و ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪن ﺧﻮن‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ آن ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺷﺪن‬
‫و ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﺟﺴﺎم ﺗِﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ دو روش‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ زﻣﯿﻨﯽ از آن ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺻﻮرت اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻮداء در ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺳﻮداوي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺮﻗﺎن ﺳﯿﺎه )ﺳﻨﺪي( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺳﻮداي ذﺧﯿﺮه در ﻃﺤﺎل‪ ،‬ﻧﻀﺞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮ ﺗﺮﺷﯽ آن اﻓﺰوده ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪345 :‬‬
‫‪ .1‬از راه رﺳﻮب و ﺗﻪ ﻧﺸـﯿﻦ ﺷـﺪن »‪ «1‬و اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﺳﻮب ﺗﻨﻬـﺎ از ﺧﻠـﻂ ﺧﻮن ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯽﺷﻮد )و دﯾﮕﺮ اﺧﻼط رﺳﻮب ﻧﺪارﻧـﺪ( و اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬از راه ﺳﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﺧﻠﻂ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﻏﻠﯿﻆ آن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﺳﻮب از ﺧﻮن و دﯾﮕﺮ‬
‫اﺧﻼط ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺳﻮداي زاﯾﺪ اﺳﺖ و )ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﯾﺰ از ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ( ﺑﻪ آن اﻃﻼق ﻣِﱠﺮه ﺳﻮداء ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﻨﻬـﺎ از راه رﺳﻮب و ُدردي ﺧﻮن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﻠـﻂ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﭼﺴـﺒﻨﺪﮔﯽ و ﻟﺰوﺟﺖ ﭼﯿﺰي ﻣـﺎﻧﻨﺪ‬
‫ُدردي »‪ «2‬از آن ﺗﻪ ﻧﺸـﯿﻦ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻠـﻂ ﺻـﻔﺮاء ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﮐﻤﯽ ﻋﻨﺼـﺮ زﻣﯿﻨﯽ در آن و ﺣﺮﮐﺖ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ آن »‪ «3‬و ﺣﺠﻢ‬
‫اﻧﺪك آن در ﺑﺪن‪ ،‬ﮐﻪ از ﺧﻮن ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از آن رﺳﻮب ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﺻﻔﺮاء از ﺧﻮن ﺟﺪا ﺷﻮد‪) ،‬ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ( ﺑﯽ درﻧﮓ ﻣﺘﻌﻔﻦ ﺷﺪه ﯾﺎ از ﺑﺪن دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪«4» .‬‬
‫و در ﺻﻮرت ﺗﻌﻔﻦ )ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺮارت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ(‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ آن ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﮐﺜﯿﻒ آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﻧﻪ ﺳﻮداي رﺳﻮﺑﯽ‪.‬‬
‫)در اداﻣﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪن ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ( ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳﻮداي زاﯾﺪ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺻـﻔﺮاء و ﺳﻮﺧﺘﻪ آن اﺳﺖ و ﻣﺰهاي‬
‫ﺗﻠﺦ دارد‪ ،‬ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﺻـﻔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ آن را ﺻﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪﯾﻢ در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬در اﺛﺮ اﻣﺘﺰاج ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ آن ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬رﺳﻮب ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺪا ﺷﺪن اﺟﺰاي ارﺿﯽ در ﯾﮏ ﻣﺎﯾﻊ و ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ آن و رﯾﺰش ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫آب ﮐﺪر‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴـﺨﻪاي ﮐﺎﻟـﺪﻫﻦ دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ روﻏﻦ ﮐﻪ داراي دردي و رﺳﻮب ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﺷﺎرﺣـﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ روﻏﻦ‬
‫زﯾﺘﻮن‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺻـﻔﺮاء‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺣﺮارت زﯾﺎد‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ در ﺟﻨﺒﺶ و ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ و ﺟﺴﻢ ﺳﺎﺋﻞ در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰي از آن رﺳﻮب ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﮑﻮن دارد‪) .‬ﺗﻠﺨﯿﺺ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(135‬‬
‫)‪ (4‬در ﺻﻮرت درﻧﮓ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ آن را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﮐﯿﺴﻪ ﺻﻔﺮاء اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪346 :‬‬
‫ﺑﺨﺸـﯽ دﯾﮕﺮ از ﺳﻮداي زاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺑﻠﻐﻢ و ﺳﻮﺧﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻟﻄﯿﻒ و آﺑﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ آن ﺑﻪ ﺷﻮري و در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺗﺮﺷﯽ ﯾﺎ ﮔﺴﯽ ﮔﺮاﯾﺶ دارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 213‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺳﻮداي زاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺧﻮن و ﺳﻮﺧﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺰه آن ﺷﻮر ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺳﻮداي زاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ رﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ و ﺳﻮﺧﺘﻪ آن ﺑﺴـﯿﺎر ﺗﺮش اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮﮐﻪ‪ ،‬و‬
‫روي زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻮي ﺗﺮﺷـﯽ از آن اﺳﺘﺸـﻤﺎم ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﻣﮕﺲ و ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺸﺮات از آن ﮔﺮﯾﺰان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و اﮔﺮ ﻏﻠﯿﻆ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺮﺷﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﮔﺴﯽ و ﺗﻠﺨﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻـﻨﺎف ﺳﻮداي ﺗﺒﺎه و ﭘﺮ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺳﻪ دﺳـﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻـﻔﺮاء ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻮﺧﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ آن ﺗﺤﻠﯿﻞ رود‪ ،‬و دو دﺳـﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ »‪ (.«1‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺳﻮداي رﻗﯿﻖ و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺳﻮداي ﻏﻠﯿﻆ(‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻮداي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه از ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬زﯾﺎن آن ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮐﻨﺪي ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ »‪.«2‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻠﻄﻬﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺒﺎﻫﯽ و ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻋﺒ ﺎ رﺗﻨ ﺪ ا ز ‪:‬‬
‫ﺳﻮداي ﺻـﻔﺮاوي‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺪﯾـﺪﺗﺮﯾﻦ و ﺑـﺪ آﻓﺖﺗﺮﯾﻦ و ﻓﺴﺎدﭘﺬﯾﺮﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «3» ،‬وﻟﯽ درﻣﺎن ﭘـﺬﯾﺮﺗﺮ اﺳﺖ »‪ «4‬اﻣﺎ دو دﺳـﺘﻪ دﯾﮕﺮ‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﻮداي رﻗﯿﻖ و ﻏﻠﯿـﻆ( آن ﮐﻪ ﺗﺮشﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪﺗﺮ »‪ «5‬وﻟﯽ در ﺻﻮرت رﺳـﯿﺪﮔﯽ در ﻣﺮاﺣـﻞ اوﻟﯿﻪ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬درﻣﺎن ﭘـﺬﯾﺮﺗﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «6» ،‬و دﺳﺘﻪ ﺳﻮم )ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻏﻠﯿﻆ( ﮐﻪ ﺟﻮﺷﺶ آن روي زﻣﯿﻦ ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬و ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ آن ﺑﻪ اﻋﻀﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﮔﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬دو دﺳﺘﻪ اﺧﯿﺮ‪ ،‬درﺳﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺻﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ذﮐﺮ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در آﺧﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻠﻐﻢ از ﺷﺪت و ﺣﺪت ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﺻﻔﺮاء از ﺣﺪت و ﺷﺪت و ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻟﻄﺎﻓِﺖ ﺻﻔﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ از ﺑﺪن دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺪت زﻣﺎن ﻧﻀﺞ آن ﻧﯿﺰ از دﯾﮕﺮ اﺧﻼط ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﻗﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻏﻮص و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﺎن رﻗﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ درﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪347 :‬‬
‫ﺑـﺪن ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﭘﯿﻤﻮدن ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﮐﻨـﺪي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮد‪ «1» ،‬وﻟﯽ در ﮔـﺪاﺧﺘﻦ و ﻧﻀﺞ ﯾﺎﻓﺘﻦ و‬
‫ﭘﺬﯾﺮش دوا‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮﮐﺶ »‪ «2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪«3‬؛ اﯾﻦ ﺑﻮد اﺻﻨﺎف ﺧﻠﻄﻬﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و زاﯾﺪ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻠﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺪن اﺳﺖ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﺧﻠﻄﻬﺎ زاﯾﺪ ﺑﻮده و ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺪن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد و ﺧﻮن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﻪ اﻧﺪام ﺑﺪن را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺰاج و ﻫﯿﺄت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ از ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﺧﻮِن ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه آن‪ ،‬ﺧﻮﻧﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﻫﺮ‬
‫ﺳﻔﺖ ﺳـﻮداوي ﺑﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻣﻐﺰ از آن ﻧﺮمﺗﺮ ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﺧﻮِن ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨـﺪه آن‪ ،‬ﺧﻮﻧﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑـﺎ ﮔﻮﻫﺮ ﻧﺮم ﺑﻠﻐﻤﯽ‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷـﺪ؛ و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺧﻮن را ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ اﺧﻼط دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿـﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪) ،‬و اﯾﻦ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ اداﻣﻪ‬
‫دارد ﺗـﺎ( ﻫﻨﮕـﺎم ﺧـﺎرج ﮐﺮدن و ﻗﺮار دادن ﺧﻮن در ﻇﺮف آزﻣـﺎﯾﺶ‪ ،‬ﭘﺲ در اﯾﻦ زﻣـﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟـﺪاﯾﯽ ﺧﻮن از آﻧﻬـﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺨﺸـﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻒ‪ ،‬و آن ﺻﻔﺮاء و ﺑﺨﺸﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﯿﺪه ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ )ﻧﭙﺨﺘﻪ(‪ ،‬و آن ﺑﻠﻐﻢ و ﺑﺨﺸﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رﺳﻮب و ُدردي و آن ﺳﻮداء‪،‬‬
‫»‪ «4‬و ﺑﺨﺸـﯽ ﻧﯿﺰ آﺑﮑﯽ و آن آﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زاﯾﺪ آن ﺑﻪ ادرار از ﺑﺪن دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و آب از ﺧﻠﻄﻬﺎ ﺷـﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا آب ﭼﯿﺰي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺪن ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﺪان ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﻏﺬا و ﻋﺒﻮر دادن آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺎده ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﻨﺪ آن در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 214‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﻠﻈﺖ و ﺧﺸﮑﯽ ﻣﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دارو از ﺧﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء در ﺑﺪن ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺳﻮداوي ﺑﻮﯾﮋه ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي اﻋﺼﺎب و روان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﻮداي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﻃﯿﻒ وﺳـﯿﻌﯽ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪) :‬ﺳﻮداي ﺻـﻔﺮاوي( ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ از ﺻـﻔﺮاء‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺗﺐ رﺑﻊ زودﮔﺬر‪ ،‬زﺧﻢﻫﺎ و ورمﻫﺎي ﺑﺪﺧﯿﻢ و ﺟﺬام و ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎ ﮐﻪ ﺷـﺨﺺ ﺟﻬﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺸـﻤﻨﺎك و ﮐﺸﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﺳﻮداي ﺑﻠﻐﻤﯽ( ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ از ﺑﻠﻐﻢ )رﻗﯿﻖ و ﻏﻠﯿﻆ( ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺐﻫﺎي ﺑﻠﻐﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺐ رﺑﻊ دﯾﺮﭘﺎ‪ ،‬زﺧﻢﻫﺎي دﯾﺮﭘﺎ و ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎي ﮐﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﺧﯿﺮه و اﺑﻠﻪ و ﺧﻮاب آﻟﻮد ﮔﺮدد‪) .‬ﺳﻮداي دﻣﻮي( ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ از ﺧﻮن از دﯾﮕﺮ اﻗﺴـﺎم ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎﻋﺚ ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﺧﻨـﺪان و آواز ﺧﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺳﻮداي ﺳﻮداوي( ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ از ﺳﻮداء )رﻗﯿﻖ و ﻏﻠﯿﻆ( ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ‪ ،‬رﻧﮓ ﺗﯿﺮه‪ ،‬ﺗﺮش و ﺗﯿﺰ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز زﺧﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺒﻮدي ﻧﺪارد و ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎي آن ﺧﻮب ﻧﮕﺮدد‪) .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻫﺪاﯾﮥ اﻟﻤﺘﻌﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ص ‪(36‬‬
‫)‪ (4‬ﺧﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﺳﻮب ﻧﻤﻮده )ﻣﺮده( و ﺑﻪ ﺳﻮداء ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪348 :‬‬
‫در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺧﻠﻂ‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻮردﻧﯽ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧِﯽ ﻏﺬا دﻫﻨﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺳـﺨﻦ ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ »ﻏﺬا دﻫﻨﺪه«؛ ﯾﻌﻨﯽ آن ﺑﺎﻟﻘﻮه )ﻧﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ( ﺑﺎ ﺑﺪن ﺳﻨﺨﯿﺖ دارد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺎ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪،‬‬
‫ﺟﺴﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺴﯿﻂ و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ آب‪ ،‬ﺟﺴﻤﯽ ﺑﺴﯿﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺑـﺎور ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﺮدم ﮐﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ﺑـﺪن‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ از زﯾﺎدي ﺧﻮن و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ آن در اﺛﺮ ﮐﻢ ﺧﻮﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻋﺘﺒﺎر در‬
‫ﺧﺼﻮص ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺿﻌﻒ ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي »‪ «2‬درﺳﺖ از ﺧﻮن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ از ﺧﻮن‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪«3» .‬‬
‫ﺑﻌﻀـﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻠﻄﻬﺎ در ﺑﺪن‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي »‪«4‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪن در ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ ﺧﻠﻄﻬـﺎ و ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌـﺎدل ﻣﯿـﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻘـﺪار ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﻘﺘﻀـﯽ از ﻫﺮ ﺧﻠﻂ ﻧﯿﺰ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﻮد )ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺻـﺤﺖ و‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪار ﻧﺴﺒﯽ و ﻧﻔﺴﯽ اﺧﻼط در ﺑﺪن رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آب ﺧﺎﻟﺺ ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﯿﭻ اﻣﻼح و اﻣﺘﺰاﺟﺎت ﻣﺮاد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و آن ﺧﻠﻂ ﺑﯿﻦ آب‬
‫ﻋﻨﺼﺮي و آب ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ُ (2‬رزء در ﺗﻌـﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ ارﺗﺰاء )ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن( ﺑـﺪن از ﺧﻮن و اﯾﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑـﺪن اﺧﺘﻼـل ﻧﺒﺎﺷـﺪ و در‬
‫ﻣﺠﺎري آن اﻧﺴﺪاد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺻﺮف اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮن در ﺑﺪن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮن در ﺑﺪن و رگﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻣﺘﻼ و ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و‬
‫اﯾﺠﺎد ﺧﺴـﺘﮕﯽ و ﮐﺴﺎﻟﺖ در ﺑـﺪن‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑـﺪن را از ﺗﺼـﺮف ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﺧﻮن و اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ آن ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮ ﺑﺎﻓﺖ اﻋﻀﺎ و ﺗﻐﺬﯾﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﯽ‬
‫دارد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺿﻌﻒ و ﺑﯿﻤﺎري در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬درﺑـﺎره ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘـﺪار ﻫﺮ ﯾـﮏ از اﺧﻼـط ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﯽ اراﯾﻪ ﺷـﺪه ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﺳـﺎس زﻣـﺎن ﻓﺘﺮت ﺗﺐﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ ﻣﺜًﻠﺎ ﻓﺘﺮت ﺗﺐ ﺑﻠﻐﻤﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣـﺪت زﻣﺎن ﺗﺠﻤﻊ ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ و ﻗﺒﻞ از اﺷـﺘﻌﺎل آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد )‪ 6‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻓﺘﺮت ﺗﺐ ﺻـﻔﺮاوي ‪ 36‬ﺳـﺎﻋﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻠﻐﻢ ﻣـﺪت زﻣـﺎن ﮐﻮﺗـﺎه ﺗﺮي ﺗﺠﻤﯿﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﻧـﺘﯿﺠﻪ ﻣﻘـﺪار آن در ﺑـﺪن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﺻﻔﺮاء ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺲ از ﺧﻮن ﺑﻠﻐﻢ و ﺳﭙﺲ ﺻﻔﺮاء و ﺳﻮداء ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺧﻼط را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ آﻣﻠﯽ‬
‫ﺷـﺎرح ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ص ‪ 143‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻄـﺎﻟﺐ ﯾﻘﯿﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺻـﺮف ﺣـﺪث و ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬داود اﻧﻄﺎﮐﯽ در ﺗـﺬﮐﺮه‪ ،‬ص ‪11‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 215‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬درﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﯿﻦ اﺧﻼـط در ﺑـﺪن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ و در واﻗﻊ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻮع ﻏـﺬاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼـﺮف‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ اﮔﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﺟﻮﺟﻪ و زرده ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺧﻮرده ﺷﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ آن ﺧﻮن‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺻﻔﺮاء‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻠﻐﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪349 :‬‬
‫درﺑﺎره اﺧﻼط ﻣﻄﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﺤﺚ در آﻧﻬﺎ روا ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﻓﻦ ﻃﺐ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺣﮑﯿﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ در آن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﮐﺎوش ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از ﻃﺮح آن ﻣﺒﺎﺣﺚ در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮدﯾﻢ »‪.«1‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺧﻠﻄﻬﺎ در ﺑﺪن‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﺟﻮﯾﺪن ﻏﺬا در دﻫﺎن ﻧﻮﻋﯽ ﮔﻮارش ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳـﻄﺢ دﻫﺎن ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻌﺪه ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﻄﺢ را‬
‫ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا در ﺳـﻄﺢ دﻫﺎن ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ از ﺳﻮي ﻣﻌﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه دﻫﺎن ﺑﺎ ﻏﺬاي در ﺣﺎل ﺟﻮﯾﺪه ﺷﺪن ﺗﻤﺎس‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬در آن ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﺑﺰاق دﻫﺎن ﻧﯿﺰ ﮐﻪ از ﻧﻀﺞ و ﭘﺨﺘﮕﯽ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺗـﺒﯿﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺧﻼـط ﭼﻬﺎرﮔـﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴـﻔﯽ ﻃﺐ ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد و از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴـﯿﺎري در ﻋﻠﻢ ﻃﺐ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻄـﻮري ﮐـﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﭘﺰﺷـﮑﯽ‪ ،‬ﻃﺐ اﺧﻼـﻃﯽ‪ ،‬اﻃﻼـق ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻃﺒﯿﺒـﺎن و ﺣﮑﯿﻤـﺎن ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺸـﺨﯿﺺ رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑـﺪن و ﺗﻌﯿﯿﻦ اﺧﻼـط ﭼﻬﺎرﮔـﺎﻧﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ آزﻣـﺎﯾﺶ و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺧـﻮن ﻧﺰدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ اﻣﺮوزه در‬
‫آزﻣﺎﯾﺸـﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻮاد ﺑﺴـﯿﺎري از ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺧﻮن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﻼش ﺑﺴـﯿﺎري از ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻃﺐ ﺳـﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﻮاد‬
‫ﺗﺸـﮑﯿﻞ دﻫﻨـﺪه ﺧﻮن‪ ،‬ﮐﺎﻣـﻞ و دﻗﯿﻖ از آب درﻧﻤﯽ آﯾـﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺒﺎﺣﺚ را در ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗﺮار‬
‫داد‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎر ﻧـﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر دﻗﯿﻖ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺟﺪﯾـﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ‬
‫اﺧﻼـط‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺷـﺎﻟﻮده ﻃـﺐ ﺳـﻨﺘﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺰاج و از ﻧﮕـﺎﻫﯽ ﻣﺎﮐﺮوﺳـﮑﻮﭘﯽ و ﮐﻠﯽ ﻧﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و اﺷـﺘﺮاك ﺑﯿـﻦ اﺑﺰار و اﻣﮑﺎﻧـﺎت‬
‫اﻣﺮوزي و ﮔﺬﺷـﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻧﯿﺰ اﺷﺘﺮاك و اﻧﻄﺒﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺧﻼط ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺸـﺨﯿﺺﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و ﮐﻠﯽ از ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺑـﺪن‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﺷﻨﺎﺳـﯽ‪ ،‬آﺳـﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳـﯽ‪ ،‬ﺗﺸـﺨﯿﺺﻫﺎي ﺑﺎﻟﯿﻨﯽ‪ ،‬واﮐﻨﺶﻫﺎي داروﯾﯽ و‬
‫ﻏـﺬاﯾﯽ و در آﺧﺮ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي از ﺷـﯿﻮه درﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻣﺎدي )ﺧﻠﻄﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺗﻘﺴـﯿﻢ اﺧﻼط ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳـﺘﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه ﺑﻮده‪ ،‬و ﻧﻪ از راه ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺧﻮن و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻣﺴﻠﺢ و ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﮔﺎه‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮن را در ﻇﺮف آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻻﯾﻪ روﯾﯿﻦ آن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻒ و آن ﺻـﻔﺮاء و ﺑﺨﺶ ﺳـﻔﯿﺪ آن ﺑﻠﻐﻢ و ﺑﺨﺶ ﻟﺨﺘﻪ و ﺗﻪ ﻧﺸـﯿﻦ‬
‫آن ﺳﻮداء و ﺑﺨﺸـﯽ آﺑﯽ و ﺑﺨﺸﯽ ﺧﻮن ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬در واﻗﻊ ﯾـﮏ ﻧﮕـﺎه ﻏﯿﺮ ﻣﺴـّﻠﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮن‪ ،‬و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻫﻤـﺎن ﻋﻼﻣﺖ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ روي ﺧﻮن )ﻧﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺪن( اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ آﻧﭽﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺧﻼـط را اﻣﺮوزه ﻧﯿﺰ اﺳـﺘﻮار و ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻨﺎد ﻣﯽدارد‪ ،‬ﮔﺬﺷـﺘﻪ از ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺸـﯽ آن در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫درﻣـﺎن ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﯾﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺧﻠﻂ از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از داروي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻓﻊ آن ﺧﻠﻂ از‬
‫ﺑـﺪن‪ ،‬و رﻓﻊ ﻋﻼﯾﻢ آن و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻬﺒﻮدي ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬و ﻫﻤﯿﻦ اﻧـﺪازه در درﺳﺘﯽ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدي ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺑﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺟﺎي ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪350 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 216‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ »‪ «1‬و ﺣﺎوي ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي )از ﺳﻮي ﻣﻌـﺪه( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ در ﻋﻤﻞ ﮔﻮارش آن را ﯾﺎري ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﮔﻨﺪم ﺟﻮﯾﺪه ﺷﺪه‬
‫در دﻫﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ دﻣﻞﻫﺎ و زﺧﻢﻫﺎ را ﻧُﻀـﺞ آورد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آرد ﺧﻤﯿﺮ ﺷﺪه در آب ﯾﺎ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه در آن ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ »‪ ،«2‬و ﻃﺒﯿﺒﺎن‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﮔﻮارش و ﻫﻀﻢ اﻧﺪك در ﻏﺬاي ﺟﻮﯾﺪه ﺷﺪه در دﻫﺎن‪ ،‬ﻧﺒﻮدن ﻣﺰه و ﺑﻮي ﭘﯿﺸﯿﻦ در آن اﺳﺖ )ﭘﺲ ﻫﻀﻢ‬
‫و ﮔﻮارش دﻫﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد(‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻏـﺬا ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﮔﻮارش ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و اﯾﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺣﺮارت ﻣﻌﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺮارت اﻋﻀﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﻧﯿﺰ‬
‫در آن ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﮐﺒﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ آن ﻃﺤﺎل‪ -‬و ﻃﺤﺎل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﻮد ﮔﺮﻣﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷـﺮﯾﺎن و ورﯾﺪﻫﺎي ﻓﺮاوان در آن ﮔﺮﻣﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪ -‬و از ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮده ﺛﺮب ﭘﯿﻪاي‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﯿﻪ ﺣﺮارت‬
‫را ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و آن را ﺑﻪ ﻣﻌﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و از ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﮔﺮم ﻧﻤﻮدن ﭘﺮده ﺣﺠﺎب »‪ ،«3‬ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮم‬
‫ﺷﺪن ﻣﻌﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔـﺎه ﻏـﺬا در ﻣﻌـﺪه ﮔﻮارش ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬در ﭘـﺎرهاي از ﺣﯿﻮاﻧﺎت »‪ «4‬ﺑﻪ ﺧـﻮدي ﺧﻮد و در ﺑﯿﺸـﺘﺮ آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﮐﻤـﮏ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮﺷـﯿﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﯿﻠـﻮس ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﮐﯿﻠـﻮس ﻣـﺎدهاي روان‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آش ﺟـﻮي ﻏﻠﯿـﻆ‪ ،‬ﯾـﺎ آب ﺟﻮ »‪ «5‬از ﻟﺤـﺎظ ﻧﺮﻣﯽ و ﺳـﻔﯿﺪي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﮐﯿﻠﻮس از )اﻧﺘﻬﺎي( ﻣﻌﺪه و ﻧﯿﺰ از رودهﻫﺎ از راه رگﻫﺎي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻧﻀﺞ و ﭘﺨﺘﮕﯽ ﺑﺰاق دﻫﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي در آن اﺳﺖ و در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﺑﻪ ﺗﻌّﻔﻦ ﻣﯽﮔﺮاﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ از ﺧﺎرج ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﻮﻋﯽ ﻫﻀﻢ و ﮔﻮارش در دﻫﺎن ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﭘﺮده دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ‪ ،‬ﺣﺠﺎب ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﯿﻦ ﻗﻠﺐ )دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴﯽ( و ﻣﻌﺪه )دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارﺷﯽ( ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎر ﮐﻪ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آب ﮔﻮارش ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬واژه »ﮐﺸـﮏ« ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﯿﻠﻮس ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪه در زﺑـﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ آب ﺟﻮ اﻃﻼـق ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﻟﺴـﺎن اﻟﻌﺮب ﻣﯽآﯾـﺪ‪ :‬اﻟﮑﺸﮏ‪:‬‬
‫ﻣﺎءاﻟﺸـﻌﯿﺮ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﮐﺸﮏ ﺷـﻌﯿﺮ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آش ﺟﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﯿﺦ آن را از آب ﺟﻮ ﺟﺪا ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد و ﺷﺎﻫﺪ آن‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻫﻮازي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻮ ﺑﺎ آب ﭘﺨﺘﻪ ﮔﺮدد و از آن ﮐﺸﮏ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾـﺪ ‪) ...‬ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼـﻨﺎﻋﻪ‪ ،‬ج ‪،1‬‬
‫ص ‪ (181‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷـﯿﺦ از ﮐﻠﻤﻪ ﮐﺸﮏ ﻓﺎرﺳـﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺮﺧﯽ از واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دوغ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺪﺧﺪا و ‪....‬‬
‫)‪ (6‬ورﯾﺪﻫﺎي ﻣﺰاﻧﺘﺮﯾﮏ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪351 :‬‬
‫ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﮐﺒـﺪ ﺟـﺬب ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رگﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ »‪ «1‬و ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮل ﻫﻤﻪ رودهﻫـﺎ »‪ «2‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﮐﯿﻠﻮس در ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ رﮔﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺎب ﮐﺒﺪ‪ «3» ،‬در ﮐﺒﺪ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در اﺟﺰا و ﺷﻌﺒﻪﻫﺎي ﺑﺎب‬
‫ﮐﺒﺪ »‪ «4‬ﮐﻪ درون ﮐﺒـﺪ رﯾﺰ و ﺑﺎرﯾﮏ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻮ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ «5‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑـﺎ دﻫـﺎﻧﻪ رﯾﺸـﻪاي رگ ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه )ورﯾﺪ‬
‫اﺟﻮف( از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺤـّﺪب ﮐﺒـﺪ‪ ،‬در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﮐﯿﻠﻮس در ﻣﺠﺎري ﺗﻨﮓ ﮐﺒﺪ ﻣﺎ »‪ «6‬ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺪد آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ آﺑﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﯿﺎز ﺑﺪن ﻧﻮﺷـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ ﮐﯿﻠﻮس در رﺷﺘﻪ رگﻫﺎي ﮐﺒﺪي‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺒﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﮐﯿﻠﻮس ﺗﻤـﺎس ﯾـﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻓﻌﻞ ﮐﺒـﺪ در ﮐﯿﻠﻮس از ﺷـﺪت و ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد و در اﯾﻦ زﻣﺎن‬
‫ﮐﯿﻠﻮس ﭘﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد )ﻫﻀﻢ ﮐﺒﺪي(‪.‬‬
‫از ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﯿﻠﻮس در ﻫﺮ ﭘﺨﺖ ﮐﺒـﺪي‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻒ و ﭼﯿﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ُدردي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭼﯿﺰي ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 217‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫در ﭘﺨﺘﻦ زﯾﺎده روي ﺷﻮد ﯾﺎ ﭼﯿﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎم‪ ،‬اﮔﺮ در ﭘﺨﺘﻦ ﻗﺼﻮر ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ ﮐﯿﻠﻮس ﻏﻠﯿﻆ از آن ﻋﺒﻮر ﻧﮑﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺪه در ﮐﺒﺪ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬از ﺗﻌـﺎﺑﯿﺮ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺮوق ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘـﺎ از اواﺧﺮ ﻣﻌـﺪه )ﺑﻮاب( ﺗـﺎ اﻧﺘﻬـﺎي رودهﻫـﺎ )راﺳﺖ روده( ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺗﺼﺎل آن ﺑﻪ روده اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺑﻪ ﺑﺎب ﮐﺒﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﮐﺘﺎب اﻣﺮاض در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﮐﺒﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ ﮐﯿﻠﻮس را اﻧﺪك اﺳﺘﺤﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﺧﻮن ﻣﯽدﻫﺪ زﯾﺮا در ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ ﻧﯿﺮوي ﮔﻮارﺷﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﺒﺪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ورﯾﺪ ﺑﺎب‪ cm . 5‬ﻃﻮل دارد و از ﯾﮑﯽ ﺷﺪن ورﯾﺪﻫﺎي ﻣﺰاﻧﺘﺮﯾﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ‪ ...‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ورﯾﺪ از ﺧﻠﻒ اوﻟﯿﻦ ﻗﺴـﻤﺖ‬
‫دوازﻫﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ و راﺳﺖ رﻓﺘﻪ وارد ﭼﺎدرﯾﻨﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺷﻮد ‪ ...‬وارد ﻧﺎف ﮐﺒﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(206‬‬
‫)‪ (4‬ﺳﯿﻨﻮزوﺋﯿﺪﻫﺎي ﮐﺒﺪي ﻣﺴﻄﺢ و ﻣﻨﺸﻌﺐ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﮐﺒﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪) .‬ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژي ﭘﺰﺷﮑﯽ ﮔﺎﯾﺘﻮن‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪(1897‬‬
‫)‪ (5‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ورﯾﺪي ﺑﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻮي رﮔﯽ از اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﺮوق‬
‫ﻣﻮي رگ ﻣﺎﻧﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﯿﻨﻮزوﺋﯿﺪﻫﺎي ﮐﺒﺪي ﺧﺘﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(206‬‬
‫)‪ (6‬ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان )ﻓﯿﻨﺎ( ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺠﺎري ﮐﺒﺪي اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺗﻨﮓ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪352 :‬‬
‫ﮐﻒ روﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺮاﺳﺖ‪ ،‬و ُدردي و ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﻮداﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺧﻠﻂ‬
‫ﻃﺒﯿ ﻌ ﯽ ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷﻨ ﺪ ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻔﺶ ﺻـﻔﺮاي ﭘﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺨﺶ ﮐﺜﯿﻔﺶ ﺳﻮداي ﭘﺴﺖ ﮐﻪ دو ﺧﻠﻄﻨﺎ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺶ ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ و ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺎ ﺻﺎﻓﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮع ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻀﺞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻂ ﺧﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﮐﺒـﺪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آب اﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬ﮐﻪ دﻟﯿﻞ آن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ «1» ،‬از ﺣﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬رﻗﯿﻖﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺧﻮن‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﮐﺒﺪ ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪن ﻧﯿﺎز )ﮐﻪ ﻋﺒﻮر از ﻣﺠﺎري ﺗﻨﮓ ﮐﺒﺪ ﺑﻮد( از آب اﺿﺎﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﻻﯾﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آب زاﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ رﮔﯽ »‪ «2‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﮐﻠﯿﻪ ﻓﺮو ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎ ﺧﻮد اﻧﺪﮐﯽ ﺧﻮن ﮐﻪ از ﺣﯿﺚ ﻣﻘﺪار و ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻣﯽآورد و ﮐﻠﯿﻪﻫـﺎ از ﭼﺮﺑﯽ و ﺧﻮن ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ آب‪ ،‬ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه را )از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﺣﺎﻟﺐ( ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺜﺎﻧﻪ و از ﻣﺠﺮاي آﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون دﻓﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧـﻮن ﺧـﻮش ﻗـﻮام‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ رگ ﺑﺰرِگ ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه‪ ،‬از ﺑﺎﻻـي ﮐﺒـﺪ »‪ ،«3‬ﺧـﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و در ورﯾـﺪﻫﺎي ﻣﻨﺸـﻌﺐ از ﮐﺒـﺪ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ در ﻧﻬﺮﻫﺎي ورﯾﺪي‪ ،‬و ﭘﺲ از آن در ﺟﻮيﻫﺎي ﻧﻬﺮ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ در ﺟﻮﯾﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ در رﺷﺘﻪ رگﻫﺎي ﻣﻮﯾﯽ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ‬
‫از دﻫﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎﻓﺖ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺮاوش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آب اﺿﺎﻓﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﯿﻠﻮس‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ رﻗﺖ و ﻧﻔﻮذ آﺳﺎن آن از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ و رگﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﮐﺒﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬رﮔﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑَﺮﺑَﺦ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻫﻠﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ (3‬رگ اﺟﻮف ﮐﻪ از ﻣﺤـّﺪب ﮐﺒـﺪ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺻﺎﻋﺪ و ﻫﺎﺑﻂ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و رگ ﺻﺎﻋﺪ )ﺑﺎﻻروﻧﺪه( ﺑﻪ ورﯾﺪ‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ و ﻗﻠﺐ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ‪ -‬رﺣﻤﻪ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ -‬ﺑﺮاي ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن از ﮐﺒـﺪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ورﯾـﺪ اﺟﻮف‪ -‬ﺟﺪاول ورﯾﺪي‪-‬‬
‫ﺳﻮاﻗﯽ ﺟﺪول‪ -‬رواﺿﻊ ﺳﺎﻗﯽ‪ -‬رگﻫﺎي ﻣﻮﯾﯽ‪ -‬و اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪353 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 218‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اﺳﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻠﻂ در ﺑﺪن »‪«1‬‬

‫ﺧﻠﻂ ﺧﻮن‬
‫ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﺣﺮارت ﻣﻌﺘﺪل )ﮐﺒﺪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽﻫﺎي ﻣﻌﺘﺪل و ﻧﯿﮑﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪«2‬؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﺻﻮري ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﻀﺞ ﺧﻮب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﺗﻐﺬﯾﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺧﻠﻂ ﺻﻔﺮاء‬
‫ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻒ روي ﺧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮارت ﻣﻌﺘﺪل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺮارت آﺗﺸﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه در ﮐﺒﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاء‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎي ﻟﻄﯿِﻒ ﮔﺮم و ﺷﯿﺮﯾِﻦ ﭼﺮب و ﺗﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﺻﻮري ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاء‪ ،‬زﯾﺎده روي در ﭘﺨﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻓﺮاط »‪ «3‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاء‪ ،‬دو ﺟﻨﺒﻪ ﺿﺮوري و اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺣﺮارت ﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪«4‬؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ‪ -‬رﺣﻤﻪ اﻟﻠﱠﻪ ﺗﻌـﺎﻟﯽ‪ -‬ﭘﺲ از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠـﻂ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﺠـﺎد آن در دﺳـﺘﮕﺎه ﮔﻮارش‪ ،‬در ﺻـﺪد ﺑﯿﺎن اﺳـﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺧﻼط در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ درﺑﺎره ﺿـﺮورت وﺟﻮد اﺳـﺒﺎب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد و ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫ﺗﻮﺿـﯿﺢ داده ﺷـﺪ‪» ،‬ﻋﻠﺖ ﻓـﺎﻋﻠﯽ«‪ :‬ﭘﺪﯾﺪآورﻧـﺪه‪» ،‬ﻋﻠﺖ ﻣـﺎدي«‪ :‬ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ »ﻋﻠﺖ ﺻﻮري«‪ :‬ﻃﺮح و ﺷـﮑﻞ‪» ،‬ﻋﻠﺖ ﻏـﺎﯾﯽ«‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد و‬
‫ﻫ ﺪف ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺳـﺒﺐ ﻣﺎدي ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﺧﻼط در ﺑـﺪن‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﻣﻮرد ﻣﺼـﺮف ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا در ﻫﻤﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻘﺎدﯾﺮي از اﺟﺰاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه‬
‫اﺧﻼط وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻫﺮ ﻣﺎده ﻏـﺬاﯾﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﺴـﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ زرده ﺗﺨﻢ ﭘﺮﻧﺪه‪ ،‬ﺧﻮن ﺳﺎز اﺳﺖ ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺪاري ﺻﻔﺮاء و ﻧﯿﺰ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻠﻐﻢ از آن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎ »ﻻـ اﻟﯽ اﻻـﻓﺮاط« دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻓﺮاط‪ ،‬ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻣﺘﻦ ﻣﻨـﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺤﺚ درﺑـﺎره ﺻـﻔﺮاي‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﺻﻮرت اﻓﺮاط‪ ،‬ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺳـﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻫﻤﻪ اﺧﻼط در ﺑـﺪن ﺣﺮارت ﻣﻌﺘـﺪل ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺧﺼﻮص ﺑﻠﻐﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺣﺮارت ﻗﺎﺻـﺮ و‬
‫ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﺮﺧﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻫﺮ ﮔﻮارﺷﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ ﻧﯿﺰ در ﺑﺪن ﺿﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﺮاي ﮔﺮﯾﺰ از اﯾﻦ اﺷﮑﺎل‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ را در ﻏﯿﺮ ﮐﺒﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﻌﺪه ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻐﻢ‬
‫دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ اﻣﺎ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻏـﺬاﯾﯽ اﺳﺖ ﺧﺎم ﮐﻪ ﺣﺮارت و ﻗﻮت ﻣﻌـﺪه آن را ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻮارﯾـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ‪ ...‬و ﻣﻌـﺪن ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﻣﻌﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ ﺣﺮارت ﻣﻌﺪه ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮت ﻫﺎﺿـﻤﻪ‪ ،‬ﺳـﺨﺖ ﺿـﻌﯿﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮﻟﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻪ اﮔﺮ ﺧﻮردﻧﯽﻫﺎ‬
‫ﺳﺮد وﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ )ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ص ‪ ... (13‬و ﺗﻮﻟـﺪ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧـﺪر ﻣﻌـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و اﻧﺪر رودهﻫﺎي ﺑﺎﻻ و اﻧﺪر ﺟﮕﺮ ﺑﻨﺎدر ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 219‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺻﻔﺮاء و ﺳﻮداء ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧـﺪر ﺟﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎدر اﻧﺪر ﻣﻌﺪه و اﻧﺪر رگﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ص ‪ (15‬و آﻣﻠﯽ ﺷﺎرح ﮐﺘﺎب‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳـﯿﺪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﻫﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ اﻟﻤﺨﺘﺎر و اﺑﯽ ﺳـﻬﻞ ﻣﺴـﯿﺤﯽ را از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻠﻐﻢ‬
‫در ﻫﻀﻢ اول در ﻣﻌﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺑﻠﻐﻢ در ﻫﺮ ﮔﻮارش ﺿـﺮوري ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ زﯾﺮا ﺑـﺪن ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﻧﯿـﺎز دارد ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎز دارد و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮاد‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻮرد ﻣﺼـﺮف‪ ،‬ﺣﺎوي اﺟﺰاي ﻣﺎدي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺧﻼط ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﻠﻂ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺑﻠﻐﻢ در ﻫﻤﻪ ﮔﻮارشﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ و درﺑﺎره اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ در ﮐﺒﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﻌﺪه آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﻣﻌﺪه ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ از ﺑـﺪن ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻠﻐﻢ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑـﺪن و اﻋﻀﺎي آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺒﺪ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺟـﺪا ﺳﺎزي اﺧﻼط از ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻌـﺪه‪ ،‬ﺗﻮان ﺟـﺪا ﺳﺎزي را ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ آﻧﭽﻪ در ﻣﻌـﺪه از ﺑﻠﻐﻢ و ﯾﺎ ﺻـﻔﺮاء و‬
‫ﺳﻮداء دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد در واﻗﻊ اﺧﻼـط ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ )ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ ،(148‬در ﺗﻮﺟﯿﻪ »ﺣﺮارت ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺒـﺪ« ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺑﻠﻐﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺣﺮارت ﮐﺒـﺪي‪ ،‬ﺳـﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻫﻤﻪ اﺧﻼط ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﻤﻪ اﺧﻼط ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال و ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ و اﺧﺘﻼف ﻓﻌﻞ‬
‫ﮐﺒـﺪ در اﻋﻤـﺎل ﺣﺮارت ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﺧﻼط ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در واﻗﻊ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي اﺧﺘﻼف ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﺣﺮارت ﮐﺒـﺪ در اﺟﺰاي‬
‫ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﻌﺘﺪل‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و در اﺟﺰاي ﻏﺬاﻫﺎي ﻟﻄﯿﻒ و ﺑﺴـﯿﺎر ﮔﺮم‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻـﻔﺮاء ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ در اﺟﺰاي‬
‫ﻏﺬاﻫﺎي ﻏﻠﯿِﻆ ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬ﺣﺮارت ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه و ﻗﺎﺻـﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺮارت ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳـﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ در‬
‫ﻫﻤﻪ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ و اﺧﺘﻼف آن ﻧﺎﺷﯽ از اﺧﺘﻼف اﺟﺰاي ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي و ﻗﺎﺑﻠﯽ در آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪354 :‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎي ﻏﻠﯿِﻆ ﻣﺮﻃﻮِب ﭼﺴﺒﻨﺪِه ﺳﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﺻﻮري ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬ﻗﺼﻮر در ﭘﺨﺘﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ‪ ،‬دو ﺟﻨﺒﻪ ﺿﺮوري و اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻂ ﺳﻮداء‬
‫ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداي رﺳﻮﺑﯽ )ﻃﺒﯿﻌﯽ(‪ ،‬ﺣﺮارت ﻣﻌﺘﺪل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ )ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ(‪ ،‬ﺣﺮارت ﻓﺮاﺗﺮ از اﻋﺘﺪال ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻠﯿِﻆ ﮐﻢ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬و ﻏﺬاﻫﺎي ﮔﺮم از آن »‪ «1‬در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻠﯿِﻆ ﮐﻢ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎدﻣﺠﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪355 :‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺻﻮري ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء‪ُ ،‬دردي ﺗﻪ ﻧﺸـﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﮔﻮﻧﻪ )رﺳﻮﺑﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺳﻮﺧﺘﻪ و ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﮐﻪ‬
‫ﺳﯿﻼن ﻧﮑﻨﺪ )در ﻃﺒﯿﻌﯽ( ﯾﺎ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻧﮕﺮدد )در ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ( »‪«1‬؛‬
‫ﺳﺒﺐ ﻏﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء‪ ،‬دو ﺟﻨﺒﻪ ﺿﺮوري و اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻻﯾﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء در ﺑﺪن »‪«2‬‬
‫ﺳﻮداء در ﺑﺪن ﺑﻪ ﻋﻠﻠﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 220‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .1‬ﺣﺮارت ﮐﺒﺪ »‪«3‬؛‬
‫‪ .2‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻃﺤﺎل »‪«4‬؛‬
‫‪ .3‬ﺳﺮدي زﯾﺎد ﻣﻨﺠﻤﺪﮐﻨﻨﺪه »‪«5‬؛‬
‫‪ .4‬ﺗﺪاوم اﺣﺘﺒﺎس »‪«6‬؛‬
‫‪ .5‬ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﺪن ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺧﻼط در ﺑﺪن )ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ( ﻣﯽﮔﺮدد »‪«7‬؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻣﺘﻦ ﻗـﺎﻧﻮن اﺷﺎره ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺻﻮري دو ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻮداء‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﺎﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت »ﺳـﯿﻼن ﻧﮑﻨـﺪ« ﺑﻪ ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺷﺎره‬
‫دارد ﯾﻌﻨﯽ رﺳﻮب ﮐﻨـﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ روان ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﮐﻪ از ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺧﻼـط ﺧـﺎرج ﮔﺮدد؛ زﯾﺮا ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‪ :‬ﺧﻠﻂ ﺟﺴـﻢ‬
‫روان اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻮداي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﺧﻼط ﺳـﯿﻼن ﻧﺪارد وﻟﯽ در ﺣﺪ ﺧﻮد روان اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﺒﺎرت »ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻧﮕﺮدد« اﺷﺎره ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮداي ﻧـﺎﻃﺒﯿﻌﯽ دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﻮداي ﻧـﺎﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺘﻪ اﺧﻼـط اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗـﺎ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔـﺪاﺧﺘﻪ و ﻧـﺎﺑﻮد ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ از ﺗﻌﺮﯾﻒ و اﻃﻼق‬
‫ﺧﻠﻂ ﺑﺮ آن ﺧﺎرج ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺒﺎب ﯾﺎد ﺷﺪه در اﯾﺠﺎد ﺳﻮداء‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻠﻞ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻫﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺣﺮارت زﯾﺎد از اﻋﺘﺪال ﮐﺒﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺿـﻌﻒ ﻃﺤﺎل در ﺑﺪن ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .1 :‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﺟـﺬب ﺳﻮداء از ﮐﺒﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻮداء در ﺧﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و‬
‫ﻃﺤﺎل ﻧﺤﯿﻒ ﮔﺮدﯾﺪه و اﺷﺘﻬﺎ زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ .2‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻃﺤﺎل در دﻓﻊ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻮداء از ﺧﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء و اﻣﺘﻼي ﻃﺤﺎل‬
‫و ﮐﺎﻫﺶ اﺷﺘﻬﺎء ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺠﻤﺎد اﺧﻼط و ﻏﻠﻈﺖ ﻗﻮام آﻧﻬﺎ در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺣﺘﺒـﺎس و ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎري اﺧﻼط در ﺑـﺪن ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء ﮔﺮدد؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺴـﺪاد و ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ در ﯾﮏ ﻣﺠﺮا‬
‫ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ از اﺧﻼـط ﺑﻪ ﺗﺪرﯾـﺞ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﻣﯽرود و ﺑﺨﺶ ﮐﺜﯿﻒ آن ﺳﻮداء ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﯾﺎ اﺣﺘﻘﺎن ﺧﻮن ﺑﻮاﺳـﯿﺮي ﮐﻪ ﺧﻮﻧﯽ ﺳﻮداوي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ آن ﺑﻪ ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (7‬زﯾﺮا ﻟﻄﯿﻒ از اﺧﻼط در ﭘﯽ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ و زﯾﺎد ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽرود و ﮐﺜﯿﻒ آن ﺳﻮداي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪356 :‬‬
‫‪ .6‬ﻫﺮﮔـﺎه ﺳـﻮداء در ﺑـﺪن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑـﺪ و در ﻓﻀـﺎي ﺑﯿﻦ ﻣﻌـﺪه و ﮐﺒـﺪ »‪ «1‬ﺗﺠﻤﻊ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺧﻮن و دﯾﮕﺮ اﺧﻼـط ﺧﻮب‪ ،‬ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪«2» .‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳـﺒﺎب ﯾﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي ﻧﯿﺰ دو ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺧﻼط در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ »‪ «3‬ﮔﺮﻣﯽ ﻣﻌﺘﺪل‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن‪ ،‬و ﮔﺮﻣﯽ زﯾﺎد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاء‪ «4» ،‬و ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﺳﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء )ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ(‬
‫در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺳـﺮدي ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ در ﺑﺪن‪ «5» ،‬و ﺳـﺮدي ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت اﻧﺠﻤﺎد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و‬
‫)اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ ﮐﯿﻔﯽ و ﻓﺎﻋﻠﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺧﻼط ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ( ﺑﺎﯾﺪ در ﻗﺒﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاي ﻓﺎﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻗﻮاي ﻣﻨﻔﻌﻠﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺮدد‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻣﺮاق ﺷﮑﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺑﯿﻤﺎري ﻧﺎﻓﺨﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪﻃﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ )ﻋﺮﺿـﯽ( ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮداء در ﺑﺪن اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻮداء در ﻣﺮاق ﺷـﮑﻢ‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﻪ راي اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ و ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس )ﺷـﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ( و ﯾﺎ در ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻢ ﺧﻮﻧﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳـﺮدي ﻣﺰاج‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 221‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮐﺒﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺳﺮدي ﮐﺒﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻮداء در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﺗﻮﻗﻒ و ﺗﺠﻤﻊ ﺳﻮداء در ﻓﻀـﺎي ﺑﯿﻦ ﻣﻌـﺪه و ﮐﺒـﺪ )ﻣﺮاق ﺷـﮑﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻟﻮزاﻟﻤﻌـﺪه و ‪ (...‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﮐـﺎﻫﺶ ﺧـﻮن و اﺧﻼـط ﻣﻔﯿـﺪ )و رﻃﻮﺑﺖﻫـﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺴﻮﻟﯿﻦ( ﺑـﺪن ﻣﯽﮔﺮدد« ﻣﯽﺗﻮان در ﺧﺼﻮص ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﯿﻤـﺎري دﯾـﺎﺑﺖ ﺑـﺎرد )ﻗﻨﺪ‬
‫ﺳﻮداوي( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺒﺐ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺧﻼط در ﺑﺪن‪ ،‬ﮔﺮﻣﯽ ﻣﻌﺘﺪل ﮐﺒﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد از ﮔﺮﻣﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮدي در‬
‫اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ ‪ .1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي ﻏﯿﺮ ﮐﺒﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي ﺑﺪﻧﯽ؛ ‪ .2‬ﻣﻘﺼﻮد از ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي ﻣﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎده ﻏـﺬاﯾﯽ ﻣﺜًﻠﺎ اﮔﺮ ﺳـﺮد ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻣﯽ ﮐﺒﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻟﺬا از ﻧﻀﺞ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺳﻮداء و ﺑﻠﻐﻢ در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد ﻟﺬا در اداﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاي ﻣﻨﻔﻌﻠﯽ ﻧﯿﺰ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺎﺑﻠﯽ )ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ( ﮔﺮﻣﯽ زﯾﺎدي دارد ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺻـﻔﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﮔﺮﻣﯽ زﯾﺎد ﻧﻔﺴـﯽ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﺷﺪ )ﻧﻪ ﻧﺴﺒﯽ( ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺻﻔﺮاي ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻠﻐﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷـﺎره ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ در ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﺧﻼـط در ﺑـﺪن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮﻣﯽ و ﺳـﺮدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﻋﻠﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﻨﻔﻌﻠﯽ )ﭘـﺬﯾﺮا( ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺎدي و ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ‪ ،‬ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻘﺼﻮد اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ از‬
‫ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻣﻨﻔﻌﻠﯽ در اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ و ﺧﺸـﮑﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺒـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺜًﻠﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺮارت ﻣﻌﺘـﺪل ﺑﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻣﻨﻔﻌﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺷﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮن در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺮارت زﯾﺎد ﺑﺮ ﺧﺸﮑﯽ اﻋﻤﺎل ﺷﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﻔﺮاء ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪357 :‬‬
‫ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺰاج‪ ،‬اﻟﺰاﻣًﺎ ﻣﺰاج ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد )از اﺧﻼط( را در ﺑﺪن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ ،‬و ﺗﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺰاج ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد را‪ -‬وﻟﻮ ﻋﺎرﺿـﯽ ﻧﻪ ذاﺗﯽ‪ -‬ﻧـﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺴـﯿﺎر اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺰاج‪ ،‬ﺿﺪ ﺧﻮد را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﺰاج ﺳـﺮد و ﺧﺸـﮏ‬
‫ﺳﺮﺷﺘﯽ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﺑـﺪن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ ،‬وﺟﻮد اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﺑﺪن ﻧﺎﺷـﯽ از ﻫﻢ ﺳـﻨﺨﯽ ﺑﺎ ﻣﺰاج اﺻـﻠﯽ ﺑﺪن ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻼﯾﻢ اﻓﺘﺮاﻗﯽ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺰاج ﺳﻮداوي‬
‫اﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ از ﻣﺰاج ﺳﺮد و ﺧﺸﮏ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ ذﯾﻞ را دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺪﻧﯽ ﻻﻏﺮ »‪«1‬؛‬
‫‪ .2‬ﺳﺴﺘﯽ ﻣﻔﺎﺻﻞ »‪«2‬؛‬
‫‪ .3‬ﮐﻢ ﻣﻮﯾﯽ »‪«3‬؛‬
‫‪ .4‬ﺗﺮﺳﻮﯾﯽ »‪«4‬؛‬
‫‪ .5‬ﺳﺮدي و ﻧﺮﻣﯽ ﭘﻮﺳﺖ »‪«5‬؛‬
‫‪ .6‬ﺗﻨﮕﯽ رگﻫﺎ »‪«6‬؛‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ »‪ «7‬ﻣﺰاج ﺳﻦ ﭘﯿﺮي اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳـﺮد و ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻠﻐﻢ )ﺑﺎ ﻣﺰاج ﺳـﺮد وﺗﺮ( در‬
‫ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﻮارش( ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺪاﻧﯿـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮن و آﻧﭽﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺧﻮن ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ ،‬ﻫﻀﻢ و ﮔﻮارش ﺳﻮم )ﻫﻀﻢ ﻋﺮوﻗﯽ( »‪ «8‬در‬
‫رگﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﻀﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 222‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﻮء ﺗﻐﺬﯾﻪ از ﺿﻌﻒ ﮔﻮارش‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺠﻤﻊ رﻃﻮﺑﺎت در ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻧﺎﺷﯽ از ﺿﻌﻒ ﮔﻮارش‪ ،‬رﺧﻮت در آﻧﻬﺎ ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﻘﺼﺎن ﺣﺮارت‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻢ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺳﺮدي ﺳﻄﺢ ﺑﺪن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺳﺘﯿﻼي ﺳﺮدي‪ ،‬و ﻧﺮﻣﯽ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺮدي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﻘﺒﺎض رگﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻣﺰاج ﺿﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺰاج اﺻﻠﯽ ﺑﺪن‬
‫)‪ (8‬ﺣﮑﯿـﻢ ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼـﻮد از ﻫﻀﻢ ﻋﺮوﻗﯽ‪ ،‬رگﻫـﺎي ﮐﻮﭼـﮏ ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا آﻧﭽﻪ از رگﻫـﺎي ﮐﻮﭼـﮏ ﺧـﺎرج‬
‫ﻣﯽﺷﻮد در رﻧﮓ و ﻗﻮام ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﮐﺒﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪358 :‬‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮي از ﺑﺪن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻀﻢ ﭼﻬﺎرم )ﻫﻀﻢ ﺑﺎﻓﺘﯽ و ﻋﻀﻮي( در آن ﻋﻀﻮ رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻓﻀﻮﻻت و ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ ﮔﻮارش‬
‫ﻓﻀﻮﻻت ﻫﻀﻢ اول در ﻣﻌﺪه‪ ،‬از راه رودهﻫﺎ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻀﻮﻻت ﻫﻀﻢ دوم در ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ آن از راه ادرار‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻃﺤﺎل و زﻫﺮه‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻀﻮﻻت دو ﻫﻀﻢ دﯾﮕﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم( از راهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺑﺪن‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ از ﺑﺪن؛‬
‫‪ .2‬از راه ﻋﺮق ﮐﺮدن؛‬
‫‪ .3‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﭼﺮك از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﭘﯿﺪا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮراخ ﺑﯿﻨﯽ و ﮔﻮش و از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻧﺎﭘﯿﺪا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬روزﻧﻪﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺳﺖ؛‬
‫‪ .4‬از راهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻋﺎدي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ورمﻫﺎي )و دﻣﻞﻫﺎي( ﺑﺎز ﺷﺪه؛‬
‫‪ .5‬از راه رﺷﺪ زاﯾﺪهﻫﺎي ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮ و ﻧﺎﺧﻦ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺮاغ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺧﻼط رﻗﯿﻖ‬
‫ﺑـﺪان ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺧﻼط رﻗﯿﻖ در ﺑـﺪن دارﻧـﺪ ﺑﺎ ﺗﺨﻠﯿﻪ آن دﭼﺎر ﺿـﻌﻒ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓـﺬ ﭘﻮﺳﺘﯽ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻓﺮاخ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻮان و‬
‫ﻧﯿﺮوي آﻧﺎن آﺳـﯿﺐ ﺟـﺪي وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻪ در ﺑﺪن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺿـﻌﻒ ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﭼﻮن اﺧﻼط رﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﺳـﻬﻮﻟﺖ از ﺑـﺪن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬روح »‪ «2‬را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻫﻀﻢ ﮐﺒـﺪي و ﻋﻀﻮي‪ ،‬اﺳـﺘﺤﺎﻟﻪ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ در ﻫﻀـﻢ‬
‫ﻣﻌﺪي و ﻋﺮوﻗﯽ رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺟﺰﯾﯽ و اﯾﺠﺎد آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ﻫﻀﻢ ﮐﺒﺪي و ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد روح ﻃﺒﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﺤﺚ ارواح ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 223‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪359 :‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺧﻼط در ﺑﺪن‬
‫ﺑﺪان ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﺧﻼط در ﺑﺪن اﺳﺒﺎب و ﻋﻮاﻣﻠﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ اﺧﻼط ﻧﯿﺰ وﺟﻮد اﺳﺒﺎب ﺿﺮوري اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ »‪ «1‬ﯾﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮔﺮم »‪ «2‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮك ﺧﻮن و ﺻـﻔﺮاء در ﺑـﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﻠﻂ ﺳﻮداء ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﯾـﺪ و‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯽﺗﺤﺮﮐﯽ و ﺳﮑﻮن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ و ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﻨﺎف ﺳﻮداء در‬
‫ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﺗﺨﯿﻼت در ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺧﻼط‬
‫ﻧﻔﺲ ﺗﻮّﻫﻤﺎت »‪ «3‬ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ اﺧﻼط در ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻣﺜًﻠﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺳﺮخ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﮐﻪ دﭼﺎر ﺧﻮن رﯾﺰي از ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه‪ ،‬از ﺧﯿﺮه ﺷﺪن ﺑﻪ اﺷﯿﺎي ﺳﺮِخ درﺧﺸﺎن ﺑﺮ ﺣﺬر ﺷﺪه اﺳﺖ )زﯾﺮا ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮن رﯾﺰي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد(‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺧﻼط و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ آن‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در درﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺮدﯾـﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه ﺣﮑﯿﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎدي و ﺧﺸﻢ و ‪....‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﺎﻣﻞ ﻏﺬاﻫﺎ و دواﻫﺎي ﮔﺮم و ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺤﯿﻂ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﻮّﻫﻤﺎت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎدي ﺣﺪوث اﺣﻮال و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﺪرﺳﺖ در اﺛﺮ ﺗﻮﻫﻢ ﺑﯿﻤﺎري ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﮔﺮدد ﯾﺎ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻤﺎر در اﺛﺮ ﺗﻠﻘﯿﻦ و ﺗﻮﻫﻢ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺑﻬﺒﻮدي ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪361 :‬‬
‫آﻣﻮزش ﭘﻨﺠﻢ در ﯾﮏ ﻓﺼﻞ و ﭘﻨﺞ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫اﺷﺎره‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪363 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻀﻮ و اﻗﺴﺎم آن‬

‫اﺷﺎره‬
‫اﻧـﺪام ﺑـﺪن‪ ،‬اﺟﺴـﺎم ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻣﯿﺰش اﺧﻼط ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﺧﻼط‪ ،‬اﺟﺴﺎم ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻣﯿﺰش ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷﻨ ﺪ ‪.‬‬
‫اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد )ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﻻﺟﺰاء(؛‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 224‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .2‬اﻋﻀﺎي ﻣﺮﮐﺐ )اﻋﻀﺎي آﻟﯽ(‪.‬‬
‫ﻣﻔﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮي در ﺑـﺪن اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﺰء ﻣﺤﺴﻮس آن را در ﻧﻈﺮ آورﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ آن در اﺳﻢ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ و اﺟﺰاي آن‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان و اﺟﺰاي آن‪ ،‬ﻋﺼﺐ و اﺟﺰاي آن‪ ،‬و آﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﻻﺟﺰاء ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻀﻮي در ﺑﺪن اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﺰء از آن را در ﻧﻈﺮ آورﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ آن در اﺳﻢ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫دﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﻮرت‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﺟﺰء از ﺻﻮرت‪ ،‬ﺻﻮرت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﺟﺰء از دﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻋﻀـﺎي ﻣﺮﮐﺐ ﺑـﺪن را اﻋﻀـﺎي آﻟﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﻋﻀﺎ آﻟﺖ و وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاي ﻧﻔﺲ در اﻧﺠﺎم ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ و ﮐﺎرﻫﺎ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن‬
‫‪ .1‬اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻋﻀﻮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺳﻔﺖ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه؛ زﯾﺮا ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺪن و ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻏﻀـﺮوف‪ ،‬از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻧﺮمﺗﺮ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻋﻀﻮي اﻧﻌﻄﺎف ﭘـﺬﯾﺮ ﺑﻮده‪ ،‬و از اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑـﺪن ﺳـﻔﺖﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾـﺪه آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻏﻀـﺮوف ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﯿﻮﻧـﺪي ﻧﯿﮑـﻮ ﺑﯿـﻦ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و اﻋﻀـﺎي ﻧﺮم ﺑـﺪن اﺳﺖ؛ ﻋﻀـﻮ ﺳـﻔﺖ و ﻋﻀـﻮ ﻧﺮم ﺑـﺪون واﺳـﻄﻪ‬
‫)ﻏﻀﺮوف( ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪364 :‬‬
‫ﻧﯿﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﻧﺮم از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻀﻮ ﺳـﻔﺖ آﺳـﯿﺐ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﻫﻨﮕﺎم ﺿـﺮﺑﻪ و ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ )اﻋﻀﺎي ﻧﺮم و ﺳﻔﺖ(‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻏﻀـﺮوﻓﯽ ﮐﻪ در اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ اﺳﺖ »‪ «1‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻀـﺮوف ﺳـﺮ دﻧﺪهﻫﺎي آزاد )ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻢ( »‪ «2‬و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي زﯾﺮ ﺟﻨﺎغ ﺳـﯿﻨﻪ »‪ .«3‬ﻓﺎﯾـﺪه دﯾﮕﺮ ﻏﻀـﺮوف‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ُﺧﺮد ﺷـﺪن اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻫﻢ ﺟﻮار ﺑﺎ‬
‫ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺳﺎﯾﻨﺪه »‪ «4‬اﺳﺖ؛ ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮ ﻏﻀـﺮوف در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺑﺪون اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف‬
‫ﺗﮑﯿﻪ داده و ﺑـﺪان ﻧﯿﺮو ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻠﮏﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻏﻀـﺮوف »‪ «5‬در آﻧﺠﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﺑﺮاي وﺗﺮﻫﺎي ﭘﻠﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻓﺎﯾـﺪه‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺴـﯿﺎري از ﺟﺎﻫـﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﻧﯿـﺎز ﻣـﺒﺮم ﺑﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﭼﯿﺰي اﻧـﺪك ﻣﺤﮑﻢ اﺣﺴـﺎس ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ ﻏﻀـﺮوفﻫﺎ اﯾﻦ ﻧﯿـﺎز را ﺗـﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻏﻀﺮوفﻫﺎي ﺣﻨﺠﺮه »‪.«6‬‬
‫‪ .3‬ﻋﺼﺐ‪ ،‬اﺟﺴﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ ﯾﺎ ﻧﺨﺎع روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﻔﯿﺪ‪ ،‬و ﻧﺮم در اﻧﻌﻄﺎف )ﺧﻢ ﭘﺬﯾﺮي(‪ ،‬ﺳﻔﺖ در ﺟﺪا ﮐﺮدن‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻋﺼﺎب‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ در اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﻏﻀﺮوف ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ آﺳﯿﺐ وارد ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﻏﻀـﺮوف ﺳـﺮ دﻧـﺪهﻫﺎي ﻣﺎﯾـﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷـﮑﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »واﻟﺸﺮاﺳـﯿﻒ ﻓﯽ أﺿـﻼع اﻟﺨﻠﻒ« ﺷﺮاﺳـﯿﻒ )ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺮﺳﻮف( در دﻧﺪهﻫﺎي ﺧﻠﻒ‪.‬‬
‫»أﺿـﻼع َﺧﻠﻒ« ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﻧﺪه ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ )ﯾﻌﻨﯽ دﻧﺪهﻫﺎي ‪ (12 -11 -10 -9 -8‬دﻧﺪهﻫﺎي آزاد( اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد و آﻣﻠﯽ ﺷﺎرح ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﺖ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم ﮔﺬاري را ﺗﺨّﻠﻒ آﻧﻬﺎ از داﯾﺮه ﺷﺪن ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﺎغ ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺮاﺳﯿﻒ ﺑﻪ ﻏﻀﺮوفﻫﺎي ﺳﺮ اﯾﻦ دﻧﺪهﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ و اﻋﻀﺎي ﻧﺮم ﻣﺠﺎور ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮاﺳﯿﻒ أﻃﺮاف أﺿﻼع اﻟﺼﺪر اﻟﺘﯽ ﺗُﺸِﺮف ﻋﻠﯽ اﻟﺒﻄﻦ‪) .‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب(‪.‬‬
‫اﻟَﺨﻠﻒ ‪ ...‬ﻣﺎ ﺗﺨّﻠﻒ ﻣﻦ اﻻﺿﻼع ﻣﺎ ﯾﻠﯽ اﻟﺒﻄﻦ )راﻏﺐ در ﻣﻔﺮدات(‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي )‪ )Xiphoid Cartilage‬زاﯾـﺪهاي در ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ‪ ،‬ﻣﺤﺎذي دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌـﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ‬
‫ﭘﻮﺳﺖ و اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ از اﺗﺼﺎل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 225‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي ﺳﺎﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي در ﺣﺮﮐﺖ و اﺻﻄﮑﺎك اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ دﭼﺎر ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬زاﻧﻮﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻘﺼﻮد از ﻏﻀـﺮوف ﭘﻠﮏﻫﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﺳﺎل ﭘﻠﮑﯽ )‪ )TarsalPlates‬ﺑﺎﺷﺪ؛ »ﺳﭙﺘﻮم اورﺑﯿﺘﺎل در ﻟﺒﻪ ﭘﻠﮏﻫﺎ ﺿﺨﯿﻢ ﺷﺪه‬
‫و ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﺳﺎل ﭘﻠﮑﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺮدهﻫﺎي ﻫﻼﻟﯽ ﺷﮑﻠﯽ از ﺑﺎﻓﺖ ﻓﯿﺒﺮوز )ﻟﯿﻔﯽ( ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻠﮏﻫﺎ را‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .«.‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(294‬‬
‫)‪ (6‬ﺣﻨﺠﺮه ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺻﻮت زﯾﺒﺎ ﮐﻪ از ﺗﻤﻮج ﻫﻮا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮي ﺳﻔﺖ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺎز‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪365 :‬‬
‫‪ .4‬وﺗﺮﻫﺎ‪ ،‬اﺟﺴﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻗﺴـﻤﺖﻫﺎي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻣﯽروﯾﻨﺪ‪ ،‬در وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ »‪ ،«1‬و ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺪن‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﮑﺮد وﺗﺮﻫﺎ در ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻧﺪام ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎ ﮐﺸﺶ ﺧﻮد‬
‫ﻋﻀﻮ را ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﮐﺸـﯿﺪه ﺷﺪن و ﺟﻤﻊ ﺷﺪن و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻋﻀـﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺳﺴﺘﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻀﻮ را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﻧﺒﺴـﺎط و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻋﻀـﻠﻪ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻋﺎدي‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻀـﻠﻪ در وﺿﻊ ﻋﺎدي ﺧﻮد ﻧﯿﺰ از ﺣـﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻃﻮل )ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻀـﻼت دﯾﮕﺮ(‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻀﻠﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻀﻠﻪ زﺑﺎن ﮐﻪ‬
‫از ﺣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه و ﺗﻤﺎم زﺑﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻟﺬا زﺑﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از دﻫﺎن ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎﯾﺪ(‪.‬‬
‫وﺗﺮﻫـﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺑﯿﻦ ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ در ﻋﻀـﻠﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ آن آﺷـﮑﺎر ﺷـﺪه و )ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ( اﺟﺴﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺑﺎط ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ -‬و ﺑﻌﺪ از وﺗﺮﻫﺎ از آﻧﻬﺎ ﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪ -‬ﺗﮑّﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ رﺑﺎﻃﻬﺎ »‪ «2‬ﻧﯿﺰ )ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺗﺮﻫﺎ( اﺟﺴﺎﻣﯽ ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ در ﻟﻤﺲ و در‬
‫ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ »‪ «3‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀﻠﻪﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ )ﻓﺎﯾﺪه رﺑﺎﻃﻬﺎ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ( ﺑﺎ ﻋﺼﺐﻫﺎ »‪ «4‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫رﺷـﺘﻪ رﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻟﯿﻔﯽ )رﺷﺘﻪاي( را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و آن ﻗﺴﻢ از ﻟﯿﻒ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﻀﻠﻪ ﺳﺎزي‪ ،‬از ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪) ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺷﻮد(‬
‫و ﺑﺨﺸـﯽ از آن ﻟﯿـﻒ ﮐﻪ از ﻋﻀـﻠﻪ ﺟـﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻣﻔﺼـﻞ ﯾـﺎ ﻋﻀـﻮ ﻣﺘﺤﺮك ﻣﯽرود‪ ،‬و ﺑـﺎ ﺗﻨﯿـﺪن رﺷـﺘﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮد‪ ،‬وﺗﺮ را‬
‫ﻣ ﯽ ﺳ ﺎز د ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺳﻔﯿﺪي رﻧﮓ‪ ،‬ﻧﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺧﻢ ﭘﺬﯾﺮي و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ در ﭘﺎره ﺷﺪن‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺑﻌﻀﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ آن را از اﻧﻮاع ﻋﺼﺐ ﻣﯽﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ درﺑـﺎره رﺑﺎﱞﻃﻬـﺎ را ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻣﯽآورد وﻟﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺑﺎﱞﻃﻬـﺎ را در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﮑﻮن وﺗﺮ از‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط ﻣﻘـﺪم داﺷﺖ‪ ،‬رﺑﺎﱞﻃﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﺗﺮﻫﺎ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ دارﻧﺪ در ﻟﻤﺲ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮﻣﯽ دارﻧﺪ و در ﻣﻨﻈﺮ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫رﻧﮓ ﺳﻔﯿﺪي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »اﻻﻋﻀﺎ« دارد ﮐﻪ درﺳﺖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا رﺑﺎﱞﻃﻬﺎ از ﻃﺮف اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﻧﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺪن )ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »اﻻوﺗﺎر« دارد ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا در ﺻﺪد ﺑﯿﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺎﺧﺖ وﺗﺮﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪366 :‬‬
‫‪ .5‬رﺑﺎﻃﻬﺎ‪ ،‬ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ اﺟﺴﺎﻣﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻃﻼق رﺑﺎط ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ و ﭘﺎرهاي‬
‫از آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼـﺎص ﺑﻪ ﻧـﺎم »َﻋَﻘﺐ« ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ از رﺑـﺎط )از اﺳـﺘﺨﻮان( ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀـﻠﻪ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ رﺑﺎط ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀـﻠﻪ ﮐﺸـﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در اﻧﺘﻬـﺎي دو اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﻔﺼـﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺗﺼـﺎل اﯾﺠـﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﯾـﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫اﻋﻀـﺎي دﯾﮕﺮ ﺑـﺪن ارﺗﺒـﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﺑﯿﻦ ﻋﻀﻮي ﺑـﺎ ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ را اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﻣﯽﺑﺨﺸـﺪ‪) ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ رﺑﺎط اﺳﺖ و( ﺑـﺪان رﺑﺎط‬
‫اﻃﻼـق ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﺎم »َﻋَﻘﺐ« اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ »‪ .«1‬ﻫﯿـﭻ ﯾﮏ از رﺑﺎﻃﻬﺎي داراي ﺣﺲ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﻋﻮارض ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺎﺷـﯽ از‬
‫ﺣﺮﮐﺖ )ﻋﻀﻠﻪﻫﺎ( و اﺻﻄﮑﺎك )ﻣﻔﺎﺻﻞ( دﭼﺎر آﺳﯿﺐ ﻧﮕﺮدد‪ «2» ،‬ﻓﺎﯾﺪه رﺑﺎﻃﻬﺎ از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ روﺷﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 226‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .6‬ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ )ﺳﺮخ رگﻫﺎ(‪ ،‬رگﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻗﻠﺐ ﻣﯽروﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ و در ﻃﻮل ﺑﺪن اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ )ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎ‪ ،‬روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ را‬
‫رﺳﺎﻧﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻋﺼﺒﯽ دارﻧﺪ )ﻟﺬا ﻧﺮم و اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ(‪ ،‬و از ﮔﻮﻫﺮي رﺑﺎﻃﮕﻮﻧﻪ ﻧﺴﺞ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ‬
‫و ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ از دو ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ و اﻧﻘﺒﺎﺿـﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳـﮑﻮنﻫﺎﯾﯽ ﺟـﺪاﯾﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ «3» .‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﻫﻮا ﺑﻪ ﻗﻠﺐ و ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺑﺨﺎر دودي از آن‪ ،‬و رﺳﺎﻧﺪن روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ورﯾﺪﻫﺎ )ﺳﯿﺎه رگﻫﺎ(‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ دارﻧﺪ‪ «4» .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ از ﮐﺒﺪ ﻣﯽروﯾﻨﺪ و ﺑﺪون ﺿﺮﺑﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ورﯾﺪﻫﺎ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﺧﻮن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪َ (1‬ﻋَﻘﺐ‪ ،‬ﻋﺼﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن وﺗﺮﻫـﺎ ﺳـﺎﺧﺖ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ ‪ ...‬ﺑـﺎ ﮔﻮﺷﺖ آﻣﯿﺨﺘﻪ و از آن ﭘـﺎك ﻣﯽﮔﺮدد ‪ ...‬ﮐﻤﺎن را ﺑﺎ اﯾﻦ رﺷـﺘﻪ از‬
‫رﺑﺎط ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ )ﮔﺰﯾـﺪه از ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ﻣﺎده ﻋﻘﺐ(‪ ،‬در ﺗﺸـﺮﯾﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي ﺑﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي اﻃﺮاف ﻣﻬﺮهﻫﺎ و ‪...‬‬
‫ﻋﻘﺐ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﮑﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم روﯾﺶ رﺑﺎﱞﻃﻬﺎ از ﻣﻐﺰ و روﯾﺶ آﻧﻬﺎ از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﯿﻦ دو ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺘﻀﺎد )دم و ﺑﺎزدم( وﺟﻮد ﺳﮑﻮن ﺿﺮورت دارد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻋﺼﺒﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ‪ ،‬و در ﻃﻮل ﺑﺪن اﻣﺘﺪاد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻏﺎﻟﺒًﺎ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺎﺳﺎرﯾﻘﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟـﺬب ﻏـﺬا از ﻣﻌـﺪه و رودهﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺒـﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺑﺦ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ آب از‬
‫ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻠﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺎﻟﺐ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ادرار ﺑﻪ ﻣﺜﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ورﯾﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪367 :‬‬
‫‪ .8‬ﻏﺸﺎ )ﭘﺮدهﻫﺎ(‪ ،‬اﺟﺴﺎﻣﯽ ﮐﻪ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ »‪ «1‬ﻧﺎﭘﯿﺪا‪ «2» ،‬ﻧﺎزك‪ «3» ،‬ﻣﺤﮑﻢ و ﭘﻬﻦ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺑﺪن را در ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد »‪ «4‬و ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﯽ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ وﺟﻮد ﻏﺸﺎﻫﺎ در ﺑﺪن‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﮕﻬﺪاري اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﺮ ﺷﮑﻞ ﺧﻮد و ﺣﻔﻆ آﻧﻬﺎ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ »‪«5‬؛‬
‫ب‪ .‬اﺗﺼﺎل ﻋﻀﻮ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن و ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط ﮐﻪ ﭼﻮن ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺮاي ﭘﺮدهﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫دوﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻠﯿﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﺸﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﻤﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ .‬اﯾﺠﺎد ﺳـﻄﺤﯽ ﺣﺴﺎس ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮده ﺑﺮاي اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻓﺖ ﺧﻮد ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻄﺢ در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺎ آن روﺑﻪ رو ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺴﺎس ﺑﻮده و از ﺧﻮد واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬و در ﻏﺮض ﺑﻌـﺪي‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ درون ﺧﻮد رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺣﺴﺎس ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻋﻀﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬رﯾﻪ‪ ،‬ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﻃﺤﺎل‪ ،‬و ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ ﮐﻪ در ﺑﺎﻓﺖ ﺧﻮد ﻫﯿـﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺴـﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺣﺴﺎﺳـﯿﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ ﭘﺮدهﻫـﺎي ﭘﻮﺷـﯿﺪه ﺷـﺪه ﺣﺲ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﻫﺮﮔﺎه در آﻧﻬﺎ ﺑﺎد ﯾﺎ ورم ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾـﺪ آن را ﺣﺲ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ )و‬
‫اﺣﺴـﺎس درد ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ(‪ .‬اﺣﺴـﺎس ﺑﺎد ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮده ﺑﻪ ﻋﺮض اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ در ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ آن ﻣﯽﮔﺮدد و اﺣﺴﺎس ورم ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫)ﻓﺸﺎر ﺑﺮ( ﻣﺒﺎدي ﭘﺮده و ﻣﺘﻌﻠﻖ آن ﻧﯿﺰ ﻋﺮﺿـﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﻋﻀﻮ ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ورم )زﯾﺮا ﺧﻮد ﻋﻀﻮ ﺣﺲ ﻧـﺪارد ﺗﺎ‬
‫آن را درك ﮐﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ .9‬ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻀﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮ ﮐﻨﻨـﺪه ﺟﺎﻫـﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻋﻀﺎ در ﺑـﺪن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ آن اﻋﻀﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 227‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ )ﻋﺼـﺒﺎﻧﯽ( ﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻌﻀـﯽ از ﭘﺮدهﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ از رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪه ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘﺮده روي ﻧﺨﺎع‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ ﺗﻨﻬﺎ از‬
‫رﺷـﺘﻪ رﺑـﺎط ﺑـﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪه ﻣﺎﻧﻨـﺪ دو ﭘﺮده ﻣﻐﺰي )ام اﻟـﺪﻣﺎغ( ﮐﻪ از رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي روﯾﻨـﺪه از اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪه و در اﮐﺜﺮ ﭘﺮدهﻫﺎ از‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺟﺰاي ﻋﺼﺒﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﻮدن ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﭘﺮدهﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻗﯿﻖ و ﻧﺎزك ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮده و ﻏﻼف ﻗﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﺮدهﻫﺎ ﻋﻀﻮ را در ﺑﺮﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮده دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﯿﻨﻪ و دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش ﺣﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﻐﺰ ﻧﺮم و ﻣﺮﻃﻮب اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮدهﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪368 :‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫ﻫﺮ ﻋﻀـﻮي در ﺑـﺪن‪ ،‬در ﺳـﺮﺷﺖ ﺧﻮد »‪ «1‬داراي ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﻏﺮﯾﺰي ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑـﺪان وﺳـﯿﻠﻪ ﮐﺎر ﺗﻐﺬﯾﻪ )ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ( »‪ «2‬آن ﻋﻀﻮ ﺳﺎﻣـﺎن‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬و ﮐﺎر ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﺘﺸـﮑﻞ اﺳﺖ از‪ :‬ﺟـﺬب ﻏـﺬا‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري آن‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺳﺎزي آن ﺑﻪ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ و ﭼﺴـﺒﺎﻧﺪن آن ﺑﻪ ﻋﻀﻮ‪ ،‬و ﺗﺨﻠﯿﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ زاﯾﺪ آن‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﻀﻮي اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﻏﺮﯾﺰي وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﻧﯿﺮوي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ دارﻧﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺪن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﻧﯿﺮوي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ از اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﯿﻦ اﯾﻦ اﻋﺘﺒﺎرات ﺗﻠﻔﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻋﻀﻮ ﻗﺎﺑﻞ و ﻣﻌﻄﯽ »‪«3‬؛‬
‫‪ .2‬ﻋﻀﻮ ﻣﻌﻄﯽ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ؛‬
‫‪ .3‬ﻋﻀﻮ ﻗﺎﺑﻞ و ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻄﯽ؛‬
‫‪ .4‬ﻋﻀﻮ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ و ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻄﯽ‪.‬‬
‫درﺑـﺎره وﺟﻮد ﻋﻀﻮ ﻗﺎﺑـِﻞ ﻣﻌﻄﯽ ﮐﺴـﯽ ﺗﺮدﯾـﺪ ﻧـﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻃﺒﯿﺒﺎن دو ﻋﻀﻮ ﻣﻐﺰ و ﮐﺒـﺪ ﻫﺮ دو وﯾﮋﮔﯽ را دارﻧـﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ دو‬
‫ﻋﻀﻮ ﻋﻼـوه ﺑﺮ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي و روح »‪ «4‬از ﺳﻮي ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ )ﻣﻌﻄﯽ( ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ‬
‫اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻐﺰ ﻧﺰد ﮔﺮوﻫﯽ از داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻣﻨﺸـﺄ ﺣﻮاس ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و ﻧﺰد ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ از اﯾﺸـﺎن ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺲ از ﭘﺬﯾﺮش از ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺳـﺮﺷﺘﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﺗﻐﺬﯾﻪ( ﺑﺎ ﻗﻮل ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖ آن از ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺒﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد زﯾﺮا ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾـﺪ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ و رﺷﺪ را دارا ﺑﺎﺷﺪ و آن را از ﺑﺪو وﺟﻮد در ﻧﻬﺎد ﺧﻮد ﺳﺮﺷـﺘﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در واﻗﻊ از ﮐﺒﺪ درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﯿﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺜًﻠﺎ اﻣﺴﺎك ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻟﻖ اﻣﻌﺎ ﯾﺎ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﭘﻮﺳﺘﯽ ﺑﺮص‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﺎﺑﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺬﯾﺮاي ﻧﯿﺮو و ﻣﻌﻄﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﻧﯿﺮو‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 228‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي و روح‪ ،‬ﻗﻮه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪369 :‬‬
‫و ﮐﺒﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﺰد ﮔﺮوﻫﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان »‪ «1‬ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺰد ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ »‪ «2‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫درﺑﺎره وﺟﻮد ﻋﻀﻮ ﻗﺎﺑِﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻄﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر دور ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل آن »ﮔﻮﺷﺖ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺮوي ﺣـّﺴ ﯽ )از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺰ(‬
‫و ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ )از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻠﺐ( ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﺮاي ارﺳﺎل ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺪن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫درﺑـﺎره دو ﻗﺴﻢ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼـف ﻧﻈﺮ دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬درﺑـﺎره وﺟﻮد ﻋﻀﻮ ﻣﻌﻄِﯽ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﺎ ﺑﺴـﯿﺎري از ﺣﮑﻤﺎ »‪ «3‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴـﯿﺎري از ﺣﮑﯿﻤﺎن ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻀﻮ ﻗﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ و اﺻﻞ )ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ( »‪ «4‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺑﺪن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺗﻐـﺬﯾﻪ و رﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﻧﯿﺮوي ﺣﺮﮐﺘﯽ و ادراﮐﯽ ارﺳﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ «5» .‬ﻟﯿﮑﻦ ﻃﺒﯿﺒﺎن و ﮔﺮوﻫﯽ‬
‫از ﻧﻮ ﺣﮑﯿﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ را در ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽداﻧﻨﺪ »‪ «6‬ﻟـﺬا اﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﻋﻀﻮ ﻓﺮﺳـﺘﺎ و ﻏﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮا را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﻤﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و دﻗﺖ‪ ،‬درﺳﺖﺗﺮ »‪ «7‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن در ﻧﻈﺮ اﺑﺘﺪاﯾﯽ آﺷﮑﺎرﺗﺮ »‪ «8‬ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻧﺰد ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس و ﭘﯿﺮوان ﻣﮑﺘﺐ وي‪ ،‬ﻣﻐﺰ و ﮐﺒﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﺐ ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻗﻮا ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻧﺰد ﻣﻌﻠﻢ اول )ارﺳـﻄﻮ( و ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ وي ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ ﻗﻮا در ﺑـﺪن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻐﺰ و ﮐﺒـﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎ ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺧﻮد را از ﻗﻠﺐ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان »اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﻔﻼﺳـﻔﻪ« دارد ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺰرگ از »ﺣﮑﯿﻤﺎن« ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺳـﻄﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﻠﺐ در ﺑﺪن ﻣﻨﺸﺄ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺻﻔﺖ اﻻول ﺑﺮاي اﺻﻞ آورده ﺷﺪه زﯾﺮا ﻣﻐﺰ ﻣﺜًﻠﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ اﺻﻞ ﺛﺎﻧﻮي ﺑﺮاي ﻗﻮه ﺣﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺧﻮد از ﺳﻮي ﻋﻀﻮي در ﺑﺪن ﻧﯿﺮوﯾﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺜًﻠـﺎ ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﺑـﺪن از ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺧﻮد ﻗﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ را از ﺳﻮي ﮐﺒـﺪ درﯾـﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﯿﻤﺎن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻣﺒﺪأ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻫﻤﻪ ﻗﻮا در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﻮيﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﭘﯿﺮوان ارﺳﻄﻮ ﺑﺮاي درﺳﺘﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اراﯾﻪ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ واﺣﺪ اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﻪ ﻗﻮا ﻧﻔﺲ اﺳﺖ و اول ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻔﺲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ ﻗﻠﺐ ﻣﺤﻞ ﻫﻤﻪ ﻗﻮا ﺑﺎﺷﺪ و از آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﻗﻮا )ﺻﻮرت ﯾﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ( ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻣﻮﺿﻮع‬
‫و ﻣﺤـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﻟـﺬا ﺑﺎﯾـﺪ در ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن ﻋﻀﻮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي ﻗﻮا ﺑﺎﺷـﺪ و ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻋﻀﻮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﭘـﺬﯾﺮش ﻗﻮا و آﻟﺖ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻗﻮا از ﺳﻮي ﻧﻔﺲ در ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻐﺰ و ﮐﺒﺪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻗﻠﺐ در ﺑﺪن را ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺴـﯿﺮ از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﯿﻤﺎن‪ ،‬در واﻗﻊ ﻧﻔﺲ‬
‫ﻣﺒﺪأ ﻗﻮاﺳﺖ و ﻫﻮ اﻟﻤﺮاد ﺑﺎﻟﻘﻠﺐ ﻻ اﻟﻌﻀﻮ اﻟﻠﺤﻤﺎﻧﯽ‪) .‬ﺑﺮداﺷﺖ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪(173‬‬
‫)‪ (8‬ﺑﺮاي آﺷـﮑﺎر ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒـﺎن دﻻﯾﻞ ﻣﺘﻌـﺪدي ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .1 :‬ﻧﯿﺮو در ﺟـﺎﯾﯽ و از ﻋﻀﻮي ﺻـﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ آﺛﺎر و‬
‫اﺑﺰار آن ﻧﯿﺮو در آن دﯾﺪه ﺷﻮد و آﺛﺎر ﻗﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ در ﻣﻐﺰ ﻣﺸـﻬﻮد اﺳﺖ و اﺑﺰار ﺑﺮوز اﻓﻌﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ رﺷـﺘﻪﻫﺎي اﻋﺼﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮاه ﺗﺸﺮﯾﺢ‪ ،‬از ﻣﻐﺰ ﻣﯽروﯾﺪ؛ ‪ .2‬اﮔﺮ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﻗﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻤﺎري ﻗﻠﺒﯽ در اﻓﻌﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼل اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ‪ .3‬در ﺻﻮرت ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در اﻓﻌﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻐﺰ و ﮐﺒﺪ ﺑﻪ درﻣﺎن ﻗﻠﺐ ﭘﺮداﺧﺖ و ‪....‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪370 :‬‬
‫درﺑﺎره وﺟﻮد ﻋﻀﻮ ﭘـﺬﯾﺮاي ﻏﯿﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎ ﺑﯿﻦ ﻃﺒﯿﺒﺎن و ﻧﯿﺰ ﺑﯿﻦ ﺣﮑﯿﻤﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از اﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮔﺮاﯾﺶ‬
‫ﭘﯿـﺪا ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮان و ﮔﻮﺷِﺖ ﻏﯿﺮ ﺣﺴﺎس‪ «1» ،‬و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن ﺗﻮﺳـﻂ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ودﯾﻌﻪ ﮔـﺬارده ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺑﻘﺎي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 229‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و ﻧﯿﺮوي آن از ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮي ﻣﻨﺸـﺄ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ آن ﮔـﺎه ﮐﻪ ﻏـﺬا ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ رﺳـﺪ ﺑﻪ ﮐﻤـﮏ آن ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻧﻬﻔﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و ﻧﻪ از اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺮو ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪«2» .‬‬
‫ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎوراﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ از درون آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺟﻮﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﮐﺒﺪ ﯾﺎ ﻗﻠﺐ در اﺑﺘﺪاي آﻓﺮﯾﻨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻓﺎﺿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه ﺳﭙﺲ در ﻧﻬﺎد اﯾﻦ اﻋﻀﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺷـﺨﺺ ﻃﺒﯿﺐ ﺑﺮرﺳﯽ و ﮐﺸﻒ راﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ دو اﺧﺘﻼف ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬ﺿﺮورت ﻧﺪارد و ﺑﺮ وي ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻃﺒﯿﺐ‬
‫ﺑﻮدن راﻫﯽ ﺑﺮاي ﮔﺸﺎﯾﺶ آن وﺟﻮد ﻧـﺪارد و زﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻮﺟﻪ او از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎدﻻت ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺎور داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ در اﺧﺘﻼف اول‪ ،‬اﺷـﮑﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ )ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﻤﺎ( ﻗﻠﺐ ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ از ﺳﻮي ﻣﻐﺰ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ ﻧﯿﺮوي‬
‫ﻏـﺬا رﺳـﺎن از ﺳﻮي ﮐﺒـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾﺎ )ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن( ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻐﺰ ﭼﻪ ﺧﻮدﺑﻪ ﺧﻮد و ﭼﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ ﺻـﺪور‬
‫ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﺻﺪور ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌِﯽ ﻏﺬا رﺳﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﮐﺒﺪ و ﮐﻠﯿﻪ از اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراي ﺣﺲ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﮐﻪ ﻋﻀـﻮ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻃـﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﻋﺒـﺎرت »ﭘﺲ آن ﮔـﺎه ﮐﻪ ﻏـﺬا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫رﺳﺪ‪ «.‬ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ وﻟﯽ آﻣﻠﯽ ﺿـﻤﻦ رّد اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻘﺴـﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﻋﻄﺎ و ﻗﺒﻮل ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﺰد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮه ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﻮهاي ﮐﻪ در ﺗﻐﺪﯾﻪ ﺑﺪان ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪371 :‬‬
‫در اﺧﺘﻼف دوم ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﯾﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻏﺮﯾﺰي ﻧﻬﺎن در ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان در‬
‫اﺑﺘﺪا از ﺳﻮي ﮐﺒﺪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو را ﺑﻪ ﻣﺰاج ﺧﻮد ﺳـﺰاوار ﺷﺪه ﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮده و ﻧﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﻧﻬﻔﺘﻪ در اﯾﻦ ﻋﻀﻮ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﮐﺒﺪ ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ اﮔﺮ راه ﺑﯿﻦ آن دو ﺑﺴـﺘﻪ ﮔﺮدد و ﻧﺰد اﺳـﺘﺨﻮان ﻏﺬاي ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان در ﮐﺎر ﺧﻮد دﭼﺎر ﺗﺒﺎﻫﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺪن در ﺻﻮرت اﻧﺴﺪاد ﻋﺼﺐ آوران از ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو‪ ،‬در اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺎ زﻣﺎن ﺑﻘﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺮ ﻣﺰاج ﺧﻮد ﻏﺮﯾﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫اﯾﻨـﮏ )ﺑـﺎ ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻘـﺪﻣﻪ در ﺧﺼﻮص ﭘـﺬﯾﺮا ﯾـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎ ﺑﻮدن ﻧﯿﺮو از ﺟـﺎﻧﺐ اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس( دﺳـﺘﻪ ﺑﻨـﺪي ذﯾﻞ درﺑﺎره‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﻋﻀﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اراﺋﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺲ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه(؛ ‪ .2‬اﻋﻀـﺎي ﺧﺎدم رﺋﯿﺲ )ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮ(؛ ‪ .3‬اﻋﻀﺎي ﻣﺮﺋﻮس )ﻓﺮﻣﺎن ﭘـﺬﯾﺮ ﺑﯽﺧﺪﻣﺖ(؛ ‪ .4‬اﻋﻀﺎي ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه و‬
‫ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺬﯾﺮ‪.‬‬
‫»اﻋﻀـﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه« ﺑﻪ اﻋﻀـﺎﯾﯽ در ﺑـﺪن اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ »‪ «1‬ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ »‪ «2‬ﺑـﺪن ﺑﻮده ﮐﻪ در ﺑﻘـﺎي ﺣﯿﺎت ﺷﺨﺼـﯽ و‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﺣﯿﺎت ﻧﻮﻋﯽ )ﻧﺴﻞ( ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﯿﺎت ﺷﺨﺼﯽ ﺳﻪ ﻋﻀﻮ اﺳﺖ »‪:«3‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺲ در ﺑﺪن ﺑﻪ دو اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬ﻣﺒﺪأ ﺑﺮاي ﻗﻮا )ﻧﯿﺮوﻫﺎ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .1 :‬ﻣﺒـﺪأ ﻗﺎﺑﻠﯽ )ﭘﺬﯾﺮش ﻗﻮه از ﺳﻮي ﻧﻔﺲ و روان(؛ ‪ .2‬ﻣﺒﺪأ‬
‫ﻓﺎﻋﻠﯽ )اﺟﺮاي آن در اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح ﺑﺪن(‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺪن‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬و ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ اوﻟﯿﻪ ﺑﺮاي ﺑـﺪن داﺷـﺘﻪ و ﺑﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 230‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺮ ﺧﻼـف ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﺛـﺎﻧﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻧﯿﺮوي ﺷـﻨﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻨـﺎﯾﯽ و ‪ ...‬ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ در ﺑـﺪن ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺿﺮورت ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮاي ﺑﺪن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺿـﺮورت وﺟﻮد اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺲ از آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑـﺪن از ﻋﻨﺎﺻـﺮي ﮐﻪ اﻗﺘﻀﺎي اﻧﻔﮑﺎك و ﮔﺴﺴـﺘﻦ دارﻧﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺣﯿـﺎﺗﯽ آن را ﺑﺮ اﻟﺘﯿـﺎم و ﭘﯿﻮﺳـﺘﮕﯽ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و ﻧﯿﺮوي ﺣﯿـﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﻧﯿﺎز دارد ﮐﻪ آن را ﺣﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و آن روح اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﻠﺐ‪ ،‬آن را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬روح و ﺑـﺪن‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ رو ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺖ ﻟـﺬا ﺑﺎﯾـﺪ ﻧﯿﺮوي ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﮐﻨﻨـﺪه ﻣﺎده آن در ﺑﺪن‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ و آن ﻧﯿﺮوي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺤﻞ آن ﺧﻮن و ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﮐﻨﻨﺪه آن در ﺑﺪن ﮐﺒﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﺪن در ﻣﻌﺮض ﻧﻔﻊ و ﺿـﺮر ﻗﺮار‬
‫دارد ﺑﺎﯾـﺪ ﺷـﻌﻮري ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻔﻊ و ﻣﺎﻧﻊ ﺿـﺮر ﮔﺮدد و آن ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ آن روح ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و در‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﭼﻮن ﻣﺮگ ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﻧﺴﻞ ﻧﯿﺮوﯾﯽ در ﺑﺪن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸـﯿﻦ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و آن ﻧﯿﺮوي ﻣﻮﻟﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ آن ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ص ‪.(175‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪372 :‬‬
‫‪ .1‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﻧﯿﺮوي ﺣﺴﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﻧﯿﺮوي ﻏﺬا رﺳﺎن ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻀـﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﯿﺎت ﻧﺴﻞ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﻋﻀﻮ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻋﻀﻮ ﭼﻬﺎرم ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﻘﺎي ﻧﺴﻞ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬و آن ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ وﺟﻮد آن در ﺑـﺪن ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ ﺿـﺮوري دارد و ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ؛ اﻣﺎ ﺿـﺮورت وﺟﻮد ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ در ﺑﺪن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻨﯽ )اﺳﭙﺮم( »‪ «1‬ﻧﮕﻪ‬
‫دارﻧـﺪه ﻧﺴﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ در ﺑﺪن ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ »‪ «2‬و ﻣﺰاج ﻧﺮﯾﻨﻪ و ﻣـﺎدﯾﻨﻪ »‪ «3‬ﮐﻪ )دو ﺻـﻔﺖ و(‬
‫ﻋـﺎرﺿﻪ ﻻـزم ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻧﻪ از ﺻـﻔﺎت ذاﺗﯽ در ﻧﻔﺲ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ »‪ ««4‬اﻋﻀـﺎي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮ« ﭘﺎرهاي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮي در‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻬﯿﻪ و آﻣـﺎده ﮐﺮدن و ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮي در رﺳﺎﻧـﺪن را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮي در ﺟﻨﺒﻪ آﻣﺎده ﮐﺮدن را ﺧـﺪﻣﺖ ﺑﻬﺮه‬
‫ﮔﻮﯾﻨـﺪ و ﻓﺮﻣـﺎن ﺑﺮي در ﺟﻨﺒﻪ ﺧـﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ را ﺧـﺪﻣﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮي در آﻣﺎده ﮐﺮدن )ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ( ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه )رﺋﯿﺲ(‬
‫ﺗﻘﺪم دارد و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮي در ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ او ﺗﺄﺧﺮ دارد‪.‬‬
‫»ﻗﻠﺐ« ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه )در آن ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ( و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه »‪ «5‬آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﯾﻪ‪ ،‬و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ )ﺳﺮخ رگﻫﺎ( »‪ «6‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﻐﺰ« ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه )در آن ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ( و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﺒﺪ و دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎي دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش‬
‫»‪ «7‬و اﻋﻀﺎي ﻧﮕﻪ دارﻧﺪه روح )ﻣﺜﻞ رﯾﻪ( »‪ «8‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ رﺳﺎﻧﻨﺪه آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻀـﺞ و اﯾﺠﺎد اﺳـﺘﻌﺪاد ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوي ﻣﻮﻟـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺎده ﻣﻨﯽ در اﻋﻀﺎي ﭘﯿﺶ از ﺑﯿﻀﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﮑﻞ و ﻫﯿﺄت ﻧﺮﯾﻨﻪ )ﻣﺮدي( و ﻣﺎدﯾﻨﻪ )زﻧﯽ( ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻓﺮاﺧﯽ ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻦ ﺻﺪا و دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در زﻧﺎن ﻧﯿﺰ وﺟﻮد ﺑﯿﻀﻪ )ﺗﺨﻤﺪان( ﭘﻨﻬﺎن در ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدن ﻣﺰاج و ﺳﺎﯾﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﻧﺎﻧﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻧﺮ و ﻣﺎده ﺑﻮدن از ﻋﻮارض ﻻزم و ﺟـﺪا ﻧﺸﺪﻧﯽ ﺣﯿﻮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ از ﻓﺼﻮل و ﺻـﻔﺎت ﻣﻘﻮم ذات ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻘﺪان آن از داﯾﺮه‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺧﺎرج ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻮا ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ و در ﺑﺎز دم ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻫﻮاي ﺳﻮﺧﺘﻪ از آن‪.‬‬
‫)‪ (6‬رﺳﺎﻧﻨﺪه روح ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 231‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬اﻋﻀﺎي ﻏﺬاﯾﯽ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻫﺎن‪ ،‬ﻣﺮي و ﻣﻌﺪه‪.‬‬
‫)‪ (8‬اﻋﻀﺎي ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه روح ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻧﺎي‪ ،‬رﯾﻪ و ﺷﺮﯾﺎن ﺻﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ )ﺷﺒﮑﻪ(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪373 :‬‬
‫»ﮐﺒـﺪ« ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه )در آن ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ( و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ رﺳﺎﻧﻨﺪه آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ورﯾﺪﻫﺎ )ﺳﯿﺎه رگﻫﺎ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ« ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه )در آن ﻧﯿﺮوي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﯽ( و ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑِﺮ آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه آن‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «1» ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻋﻀـﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨـﺪه ﻣﻨﯽ و ﻋﻀـﻮ ﻓﺮﻣـﺎن ﺑِﺮ ﺧـﺪﻣﺖ رﺳـﺎن آن ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬آﻟـﺖ و رگﻫـﺎي ﻣﺘﺼـﻞ ﺑﯿﻦ آن و ﺑﯿﻀﻪﻫـﺎ در ﻣﺮدان و ﻣـﺎﻧﻨﺪ‬
‫رگﻫﺎي رﺳﺎﻧﻨـﺪه ﻣﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﻞ »‪ «2‬رﺣﻢ در زﻧـﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا در زﻧﺎن وﺟﻮد رﺣﻢ ﻧﯿﺰ ﺿـﺮورت دارد ﺗﺎ ﺑـﺪان‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﻨﯽ )ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﻘﺎي ﻧﺴﻞ( ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ از ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‬
‫ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺑﺮﺧﯽ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻌﻞ ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد و از ﺑﺮﺧﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬﺮهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮوز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮﺧﯽ‪ ،‬ﻫﻢ داراي‬
‫ﻓﻌﻞ و ﻫﻢ ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اّوﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬دوﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﯾﻪ و ﺳﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﺒﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﺑﺎﯾـﺪ ﻓﻌـﻞ را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ از ﮐﻨﺶﻫﺎي داﺧﻠِﯽ ﺿـﺮوري در ﺣﯿﺎت ﺷـﺨﺺ ﯾﺎ ﺑﻘﺎي ﻧﻮع ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ )ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻋﻀﻮي ﺑـﺪون ﮐﻤﮏ از ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ( ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﮐﻨﺶ ﻗﻠﺐ در ﺗﻮﻟﯿﺪ روح ﺣﯿﺎﺗﯽ؛ و ﺑﻬﺮه را ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘـﺬﯾﺮش ﻓﻌـﻞ ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ آﻣـﺎده ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ در ﻓﺎﯾـﺪه رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺷـﺨﺺ ﯾﺎ ﺑﻘﺎي ﻧﻮع ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬آﻣﺎده ﮐﺮدن رﯾﻪ‪ ،‬ﻫﻮا را ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ‪ ،‬و اﻣﺎ ﻓﻌﻞ ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﻫﻀﻢ دوم اﺳﺖ و ﺑﻬﺮه آن آﻣﺎده ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ در‬
‫ﻫﻀﻢ اول ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه ﺑﺮاي ﻫﻀﻢ ﺳﻮم و ﭼﻬـﺎرم‪ ،‬ﺗـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮن را ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﺧﻮد ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﻓﻌﻠﯽ را اﯾﺠﺎد‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻓﻌﻞ ﺧﺎﺻـﯽ را ﺑﺮاي ﻓﻌﻠﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻀﻢ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم( ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه اﻧﺘﻈﺎر آن ﻣﯽرود اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و آن ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﻧﻪ ﺿﺮوري(‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻟﺬا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎده ﻣﻨﯽ در اﻋﻀﺎي ﭘﯿﺶ از ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در آﻧﻬﺎ ﻧﻀﺞ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺤﺒﻞ ﺑﻪ ﮐﺴـﺮ ﺑﺎء ﻣﮑﺎن ﺑﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪ اول در ﻓﻢ رﺣﻢ و ﺣﻠﻘﻪ دوم‪ ،‬ﻣﻨﯽ اﺑﺘـﺪا در اﯾﻦ ﻣﮑﺎن دﻓﻖ ﻣﯽﮔﺮدد ﺳـﭙﺲ رﺣﻢ آن را در ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﻣﻬﺒﻞ )راه رﺣﻢ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪.(180‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪374 :‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺎده »‪«1‬‬
‫از اول ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪«2» :‬‬
‫ﭘﺎرهاي از اﻋﻀﺎ‪ ،‬از ﻣﺎده ﻣﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ و آن اﻋﻀﺎي ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ در اﺟﺰا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﮔﻮﺷﺖ و ﭘﯿﻪ‪ ،‬و ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ از ﺧﻮن‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ و ﭘﯿﻪ ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ دو ﻋﻀﻮ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﻋﻀـﺎي ﻣﻔﺮد ﺑـﺪن »‪ «3‬از دو ﻣﻨﯽ ﻧﺮ و ﻣﻨﯽ ﻣـﺎده ﺗﮑـّﻮن‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ «4» ،‬ﺟﺰ اﯾـﻦ ﮐﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻫـﻞ ﺗﺤﻘﯿـﻖ از ﺣﮑﯿﻤـﺎن )ﻣﻌﻠﻢ اول( از ﻣﻨﯽ ﻣﺮد ﭘﺪﯾـﺪ ﻣﯽآﯾـﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪن ﭘﻨﯿﺮ از‬
‫ﭘﻨﯿﺮﻣﺎﯾﻪ و از ﻣﻨﯽ زن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﭘﻨﯿﺮ از ﺷﯿﺮ »‪ ،«5‬ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺴﺘﻦ ﭘﻨﯿﺮ در ﭘﻨﯿﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻨﺸﺄ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺻﻮرت »‪ («6‬ﺟﻨﯿﻦ ﯾﺎ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد( در ﻣﻨﯽ ﻣﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن )اﻧﻌﻘﺎد(‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 232‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ اﻋﻀﺎي ﻣﺮﮐﺐ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ از ﻣﺎده ﺗﮑﻮن ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﻀـﺎي ﻣﻔﺮد )ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ اﻻـﺟﺰا( ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﺎده ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ .1 :‬اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻏﻀـﺮوف‪ ،‬رﺑﺎط‪،‬‬
‫ﻋﺼﺐ‪ ،‬وﺗﺮ‪ ،‬ﻏﺸﺎ‪ ،‬ورﯾﺪﻫﺎ و ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ‪ .2 ،‬اﻋﻀﺎي دﻣﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬و ﺷﺤﻢ )و ﺳﻤﯿﻦ(‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ در ﺑﺮ دارﻧـﺪه دو ﻣﻮﺿﻮع در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻣﻮﺿﻮع اول‪ :‬آﯾﺎ زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان داراي ﻣﺎده‬
‫ﻣﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ؟ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﯿﻦ ﻃﺒﯿﺒﺎن و ﺣﮑﯿﻤﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﺣﮑﯿﻤﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻌﻠﻢ اول )ارﺳـﻄﻮ( ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫در زﻧـﺎن ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻨﯽ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ از زﻧﺎن ﺗﺮّﺷـ ﺢ ﻣﯽﮔﺮدد رﻃﻮﺑﺘﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎز ﺑـﺪان اﻃﻼق ﻣﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻨﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪه داراي ﭘﻨﺞ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .1 :‬ﺳﻔﯿﺪي رﻧﮓ؛ ‪ .2‬اﯾﺠﺎد ﻟـﺬت ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج؛ ‪ .3‬ﺟﻬﺶ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺧﺮوج؛ ‪ .4‬ﻧﯿﺮوي ﺑﺴﺘﻦ؛ ‪ .5‬راﺋﺤﻪاي ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻮﻓﻪ ﺧﺮﻣﺎ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻃﺒﯿﺒـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺎ رّد اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬در زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺮدان ﻣﻨﯽ وﺟﻮد دارد؛ زﯾﺮا ﻓﺮزﻧـﺪان ﺑﻪ ﭘـﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﺧﻮد ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ و اﯾﻦ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﻧﺎﺷﯽ از وﺟﻮد ﻣﺎده ﻣﻨﯽ در آﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ دﻟﯿﻞ دوم ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن ﻣﻨﻮي اﺳﺖ و ﻣﻨﯽ ﻣﺮد‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ در اﯾﺠﺎد آﻧﻬﺎ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و دﻟﯿﻞ ﺳﻮم وﻗﻮع اﺣﺘﻼم در زﻧﺎن و دﯾﺪن ﻣﻨﯽ و اﺳﺘﻠﺬاذ از ﺧﺮوج آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ دو ﻣﻨﯽ ﻧﺮ و ﻣﺎده و ﻧﯿﺰ در ﺷﻔﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اول ﺑﻪ وﺟﻮد رﻃﻮﺑﺘﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ در‬
‫زﻧﺎن اﻗﺮار دارد‪ ،‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت وﺟﻮد اﻋﻀﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺗﺨﻤﺪان و ﻣﺠﺎري آن در زﻧﺎن ﺑﯿﻬﻮده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دوم‪ :‬اﯾﻦ دو ﻣﻨﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺗﮑﻮن ﺟﻨﯿﻦ ﻧﻘﺶ دارﻧـﺪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ اول ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﯽ ﻣﺮد در ﺗﮑّﻮن ﺟﻨﯿﻦ‬
‫آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ و ﺟﺰﺋﯿﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﮐﺘﺎب ﺷـﻔﺎ ﺿـﻤﻦ رد ﺳـﺨﻦ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻌﻠﻢ اول ﻣﻨﯽ ﻣﺮد را در ﺗﮑّﻮن ﺟﻨﯿﻦ آﻣﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﺎﻋﻠﯿﺖ ﻧﻪ ﻣﺎده ﻗﺎﺑﻠﯽ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن ﺗﻤﺜﯿﻞ )ﭘﻨﯿﺮ و ﻣﺎﯾﻪ ﭘﻨﯿﺮ( در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﻤﺎ )ﻣﻌﻠﻢ اول( اﺷﺎره دارد‪.‬‬
‫)ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(181‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﻨﯿﺮ از زدن ﻣﺎﯾﻪ ﭘﻨﯿﺮ ﺑﻪ ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺜﯿﻞ آورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﺒﺪأ ﻋﻘﺪ ﺻﻮرت‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮه ﻓﺎﻋﻠﻪ ﮐﻪ در ﻣﻨﯽ ﻣﺮد اﺳﺖ و ﻣﺒﺪأ اﻧﻌﻘﺎد ﺻﻮرت ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻮه ﻣﻨﻔﻌﻠﻪ ﮐﻪ در ﻣﻨﯽ زن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪375 :‬‬
‫در ﺷـﯿﺮ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻨﺸﺄ ﭘـﺬﯾﺮش ﺻﻮرت‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﺮوي ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه‪ ،-‬در ﻣﻨﯽ زن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﭘﻨﯿﺮﻣﺎﯾﻪ و ﺷـﯿﺮ‪،‬‬
‫ﺟﺰﯾﯽ از ﮔﻮﻫﺮ ﭘﻨﯿﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه از آن دو را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﻣﻨﯽ اﺟﺰاي ﮔﻮﻫﺮ ﺟﻨﯿﻦ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴـﯿﺎر )ﺑﻪ دﻗﺖ( ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا وي ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﻨﻨﺪه و ﻧﯿﺮوي ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ »‪ «1‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻣﻨﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻧﯿﺮوي ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﻨﯽ ﻧﺮﯾﻨﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ‪،‬‬
‫و ﻧﯿﺮوي ﭘﺬﯾﺮﻧـﺪه در ﻣﻨﯽ ﻣـﺎدﯾﻨﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﯿﺸـﺘﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﮐﺘﺎبﻫـﺎي دﯾﮕﺮ ﻣـﺎ در ﻋﻠﻮم ﭘـﺎﯾﻪ‪،‬‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﺧﻮن اﯾﺎم ﻋﺎدت در ﺟﻨﯿﻦ »‪«2‬‬
‫ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ از زﻧﺎن در روزﻫﺎي ﻋﺎدت ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪) ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آن( در ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﺟﻨﯿﻦ از آن اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﺨﺸـﯽ از‬
‫آن ﺷﺒﯿﻪ ﮔﻮﻫﺮ ﻣﻨﯽ و اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي ﻣﯽﺷﻮد و ﻏـﺬاي رﺷـﺪ دﻫﻨـﺪه آن اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﻏﺬا ﻧﻤﯽﮔﺮدد وﻟﯽ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ‬
‫آن را دارد ﺗـﺎ در ﻓﻀـﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﻋﻀﺎ )در ﺟﻨﯿﻦ( اﻧﻌﻘﺎد ﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﻪ »‪ «3‬و ﮔﻮﺷﺖ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗـﺎ ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 233‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ )ﺑـﺪن ﺟﻨﯿﻦ( را ﭘﺮ ﺳـﺎزد‪ ،‬و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﺧﻮن‪ ،‬زاﯾـﺪ اﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﯿـﭻ ﯾـﮏ از اﯾﻦ دو ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﯽ‬
‫ﻧﺪارد »‪ «4‬ﻟﺬا در ﺑﺪن زن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ زﻣﺎن ﻧﻔﺎس ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زاﯾﺪ »‪ «5‬از ﺑﺪن دﻓﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﯽ زن و ﻣﺮد در ﺗﮑّﻮن ﺟﻨﯿﻦ‪ ،‬اﮐﻨﻮن در ﺻﺪد ﺑﯿﺎن ﻧﻘﺶ ﺧﻮن ﺣﯿﺾ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎدهاي ﮐﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫ﺟﻨﯿﻦ را در زﻣﺎن ﺑﺎرداري ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺳﻤﯿﻦ )ﭼﺮﺑﯽ( در ﺣﮑﻢ ﭘﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا آن را ذﮐﺮ ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺨﺶ اﻧـﺪﮐﯽ از اﯾﻦ ﺧﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌﺪه رﯾﺰش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﻌﺪه ﺑﺎ رﺣﻢ ﻟﺬا ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي ﺗﻨﺸـﯿﻒ آن‬
‫اﺷﺘﯿـﺎق ﻣﯽورزد اﯾﻦ ﺣـﺎﻟﺖ ﺑﺮاي زﻧـﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺴـﺮ ﺑـﺎردار ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ زﯾـﺎدي ﺣﺮارت‪ ،‬ﻏـﺬاي‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﻗﺎﻧﻮن اﺷﺎره ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻓﻀﻮﻻت ﺟﻨﯿﻦ از ﻗﺒﯿﻞ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﮐﻪ در ﭘﺮده ﺷـﻔﺎ‪ ،‬ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻔﺎس‪ ،‬از ﺑﺪن دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﻨﯿﻦ را ﺳﻪ‬
‫ﭘﺮده در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .1 :‬ﭘﺮده ﻣﺸـﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﻏﺬا رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﯿﻦ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ .2‬ﭘﺮده ﺷـﻔﺎ ﮐﻪ داﺧﻞ ﭘﺮده ﻣﺸﯿﻤﯽ ﻗﺮار دارد؛‬
‫‪ .3‬ﭘﺮده ﺳﻼ ﮐﻪ داﺧﻞ ﭘﺮده ﺷﻔﺎ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪376 :‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻦ ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﺷـﺪ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﮐﺒـﺪ ﻧﻮزاد‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﺧﻮن )ﺧﻮن ﻋﺎدت( ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ از آن ﺧﻮن در‬
‫ﺑﺪن ﺟﻨﯿﻦ ﺗﻮﻟّﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﺧﻮن )ﺧﻮن ﮐﺒﺪي( ﺗﮑﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪«1» .‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬از ﺑﺨﺶ ﻗﻮام ﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻦ ﺧﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺮارت و ﺧﺸﮑﯽ )ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﻮن( اﻧﻌﻘﺎد ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻪ‪ ،‬از ﻣﺎﺋﯿﺖ و ﭼﺮﺑﯽ ﺧﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮودت اﻧﻌﻘﺎد ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺣﺮارت ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪«2» .‬‬
‫ﺗﻔﺎوت اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي و اﻋﻀﺎي دﻣﻮي‬
‫آﻧﭽﻪ از اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﮐﻪ از دو ﻣﻨﯽ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه در ﺻﻮرت ﺟﺪا ﺷﺪن و ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺟﻮش ﻧﻤﯽﺧﻮرد ﻣﮕﺮ ﭘﺎرهاي از‬
‫آﻧﻬﺎ در اﻧـﺪﮐﯽ از ﺣﺎﻻت »‪ «3‬و در ﺳـﻨﯿﻦ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ »‪ «4‬ﻣﺜﻞ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ از ورﯾـﺪﻫﺎ ﻧﻪ ورﯾـﺪﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻧﻪ‬
‫ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ‪) ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع از اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﻮش ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻣﯿﻢ ﭘـﺬﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا( ﻫﺮﮔﺎه از آن )اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي ﺑﺪن( ﺟﺰﯾﯽ‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﮐﺎﺳﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺎي آن روﯾﺶ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬اﺳﺘﺨﻮان و ﻋﺼﺐ »‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ اﺷـﻌﺎر دارد ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻦ ﻓﻘﻂ از ﺧﻮن ﻃﻤﺚ اﻏﺘـﺬا ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺒـﺪ ﺟﻨﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸـﯽ اﯾﻔﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در ﮐﺘﺎب ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻟﺤﯿﻮان ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ورﯾـﺪﻫﺎي ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪه در ﻣﺸـﯿﻤﻪ رﺣﻢ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ رگ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و آن ﻧﯿﺰ از ﻧﺎف‬
‫وارد ﺟﻨﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻘﻌﺮ ﮐﺒﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و ﮐﺒﺪ در آن ﻓﻌﻞ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(183‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮ اﻋﻀﺎي ﺳﺮد ﺑﺪن زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ اﻋﻀﺎي ﮔﺮم ﮐﻢ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﺣﺎﻻـت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ‪ .1‬ﻋﻀﻮ ﻣﺘﺤﺮك ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ -2‬ﻋﻀﻮ ﺣﺴﺎس ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .3‬ﻋﻀﻮ در ﻣﺠﺮاي ﻣﺎده ﻗﺮار ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﺮاي ﻋﻀﻮ ﺑﺎﻋﺚ دﯾﺮ اﻟﺘﯿﺎم ﯾﺎﻓﺘﻦ آن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا ﺧﺮدﺳﺎل اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻧﺮمﺗﺮ و ﺗﺮﻣﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮﺗﺮي دارد و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬از ﻧﯿﺮوي ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 234‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (5‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪» :‬ﭘﻮﺳﺖ« از اﻋﻀﺎي ﻣﻨﻮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل در ﻫﻤﻪ ﺳـﻨﯿﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﻣﯿﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ در‬
‫واﻗﻊ ﺗﺮﻣﯿﻢ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮔﻮﺷﺖ زﯾﺮ ﭘﻮﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﺖ ﺷﺪن ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﭘﻮﺳﺖ در ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﯽﮔﺮدد ﻟﺬا رﻧﮓ و ﻫﯿﺌﺖ‬
‫آن ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪377 :‬‬
‫آﻧﭽﻪ از اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن ﮐﻪ از ﺧﻮن آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه در ﺻﻮرت ﺟـﺪا ﺷـﺪن و رﺧﻨﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﮔﻮﺷﺖ »‪«1» .‬‬
‫ﻫﺮ ﻋﻀﻮي ﮐﻪ از ﺧﻮﻧﯽ ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻧﯿﺮوي ﻣﻨﯽ در آن ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دوره ﻣﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان‬
‫از ﻗـﺪرت ﺑﺎز ﺳﺎزي و روﯾﺶ ﻣﺠـﺪد ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬دﻧﺪان ﺷـﯿﺮي در ﮐﻮدﮐﺎن وﻟﯽ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺰاج دﯾﮕﺮي ﺑﺮ آن ﺧﻮن ﭼﯿﺮه‬
‫ﮔﺮدد »‪ «2‬دﯾﮕﺮ آن ﻗﺪرت ﺑﺎز ﺳﺎزي و روﯾﺶ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺒﺪأ ﻋﺼﺐ‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﻧﺪام ﺣﺴﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺪن »‪ («3‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﺸﺄ ﻋﺼﺐ( دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮔﺎه ﻣﻨﺸﺄ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ در اﻋﻀﺎي ﺣﺴﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺪن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻋﺼﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪«4‬؛‬
‫‪ .2‬ﮔﺎه ﻣﻨﺸﺄ ﻣﺘﻌﺪد اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻋﺼﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«5» .‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ روﯾﺶ ﭘﺮدهﻫﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻨﺸﺄ روﯾﺶ ﻫﻤﻪ ﭘﺮدهﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه اﺣﺸﺎ »‪ «6‬ﯾﮑﯽ از دو ﻏﺸﺎي آﺳﺘﺮي ﺳﯿﻨﻪ »‪ «7‬و ﺷﮑﻢ »‪ «8‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻣﺮﻃﻮب دارد‪ ،‬و ﺧﻮن ﮐﻪ ﻣﺎده ﻣﻮﻟﺪ آن اﺳﺖ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از ﻗﺪرت ﺗﺮﻣﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف اﺳﺘﺨﻮان‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻣﺰاج ﭘﯿﺮان ﮐـﻪ ﺳـﺮدي و ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﺮ آﻧـﺎن ﭼﯿﺮه ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺣـﺎل ﮔـﺎه دﯾـﺪه ﺷـﺪه ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧـﺎن دﻧـﺪان‬
‫درآوردهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ روﯾﺶ دوﺑﺎره دﻧـﺪان در ﺳﻦ ﭘﯿﺮي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻧﯿﺮوي ﻣﺼّﻮر و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺰاج ﺧﻮن ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎدي اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮔﺮدد از ﺧﻠﻘﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده و دﻧﺪان ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﮔﺎه ﻧﻪ ﺣﺲ دارد و ﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬ﮔﺎه ﻓﻘﻂ ﺣﺲ دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ ﺣﺴﺎس‪ ،‬ﮔﺎه ﻓﻘﻂ ﺣﺮﮐﺖ دارد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬وﺗﺮ‪ ،‬ﮔﺎه ﻫﻢ ﺣﺲ دارد و ﻫﻢ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﺴﻢ اﺧﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﺷﺮوح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ 185‬از ﻋﺼﺐ ﻻﻣﺴﻪ )ﭘﻮﺳﺖ( ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ آن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬـﺪه دارد‪ .‬در آﻧـﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ از ﻋﺼﺐ واگ )اﻋﻀـﺎي ﻣﺮﺗﺒـﻂ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ واگ( ﮐﻪ ﻣﺨﻠـﻮﻃﯽ از اﻟﯿـﺎف ﺣﺴـﯽ و ﺣﺮﮐـﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻋﻀﻼت« ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ آن ﻋﺼﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﺣﺸﺎ در ﺗﻌﺒﯿﺮ اﻃّﺒﺎ ﺑﻪ اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ درون ﻗﻔﺴﻪ دﻧﺪهاي ﺑﺪن ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد و آن ﺷﺎﻣﻞ اﺣﺸﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ )اﻋﻀﺎي ﺗﻨﻔﺴﯽ(‬
‫و اﺣﺸﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ )اﻋﻀﺎي ﮔﻮارﺷﯽ( ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻏﺸـﺎي آﺳﺘﺮي دﻧـﺪهﻫﺎ و ﺳـﯿﻨﻪ ﻫﻤـﺎن ﭘﺮده ﺟﻨﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮدهاي ﻧـﺎزك و از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و از اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﺗﺮﻗﻮه ﺗـﺎ ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي )اﻧﺘﻬﺎي ﺟﻨﺎغ ﺳـﯿﻨﻪ( اﻣﺘـﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺳـﯿﻨﻪ را ﭼﻮن آﺳﺘﺮي در ﺑﺮﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﺧﻼﺻﻪ آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 235‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺳﻨﻞ ﭘﺮدهﻫﺎي ﺟﻨﺐ )ﭘﻠﻮرا( را ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ دو ﻻﯾﻪ ﺟﻨﺐ اﺣﺸﺎﯾﯽ و ﺟﻨﺐ ﺟﺪاري ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﭘﺮده ﺻﻔﺎق ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه اﺣﺸﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ )ﺷﮑﻢ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪378 :‬‬
‫اﻣـﺎ اﻋﻀـﺎي در ﺳـﯿﻨﻪ )اﺣﺸـﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ( ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ‪ «1» ،‬ورﯾـﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ‪ ،‬و رﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺸـﺄ روﯾﺶ ﭘﺮدهﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ ﻏﺸﺎي آﺳﺘﺮي‬
‫دﻧﺪهﻫﺎ )ﭘﺮده ﺟﻨﺐ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در ﺷﮑﻢ )اﺣﺸﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ( از اﻋﻀﺎ و رگﻫﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ روﯾﺶ ﭘﺮدهﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﭘﺮده ﺻﻔﺎق‬
‫»‪ «2‬آﺳﺘﺮي ﻋﻀﻼت ﺷﮑﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«3» .‬‬
‫اﻋﻀﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺪن و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺑﺪن ﯾﺎ از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻟﯿﻔﯽ )رﺷـﺘﻪاي( ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «4» ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ در ﻋﻀـﻼت‪ ،‬و ﯾﺎ در آن‪ ،‬رﺷﺘﻪاي وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ «5» ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﮐﺒـﺪ و ﻫﯿـﭻ ﺣﺮﮐﺘﯽ از ﺳﻮي اﻧـﺪام )رﺷـﺘﻪاي( اﻧﺠـﺎم ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﻤـﮏ رﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ارادي )ﻣﺜًﻠﺎ‬
‫ﺣﺮﮐـﺖ دﺳـﺖ( ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ رﺷـﺘﻪ ﻋﻀـﻼت آن ﻋﻀـﻮ و ﺣﺮﮐﺖﻫـﺎي ﻃـﺒﯿﻌﯽ ﺑـﺪن )ﻏﯿﺮ ارادي( ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ رﺣﻢ‪ «6» ،‬و رگﻫــﺎ ﯾﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ )از ارادي و ﻏﯿﺮ ارادي( ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻠﻌﯿﺪن ﻏﺬا‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺷـﮑﻞﻫﺎي ﺧﺎﺻـﯽ از رﺷﺘﻪ »‪ «7‬ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ رﺷﺘﻪ دراز‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ‪ ،‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻻﯾﻪ ﻧﺎزﮐﯽ ﮐﻪ از ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي )اﻧﺘﻬﺎي ﺟﻨﺎغ( ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪ در ﭘﺸﺖ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺪان ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ اﻃﻼق‬
‫ﻣﯽﺷـﻮد زﯾﺮا ﺑﯿﻦ اﻧـﺪام ﺗﻨﻔﺴـﯽ و اﻧـﺪام ﮔﻮارﺷـﯽ ﺣﺎﯾـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺆﻟـﻒ ﻣﻔّﺮح اﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ص ‪ 119‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺣﺠـﺎب ﺣﺎﺟﺰ را‬
‫ﺟﻤﻬﻮر دﯾﺎﻓﺮﻏﻤﺎ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ ...‬و ﺑﻌﻀـﯽ ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ را از ﻋﻀـﻠﻪ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ« وﻟﯽ آﻣﻠﯽ ﺷﺎرح ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦ ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ و دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ ﺗﻤﺎﯾﺰ‬
‫ﻗﺎﯾـﻞ اﺳـﺖ و ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬از ﭘﺮده دﻧـﺪهاي )ﺟﻨـﺐ( دو ﭘﺮده ﻣﻨﺸـﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .1 :‬ﭘﺮده ﺣﺠـﺎب ﺣـﺎﺟﺰ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾـﻒ آن ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ؛ ‪ .2‬ﭘﺮده‬
‫دﯾﮕﺮي ﮐﻪ از ﺗﺮﻗﻮه ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺳﯿﻨﻪ را ﺑﻪ دو ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻗﺪام ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد ﺳـﭙﺲ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﻧﯿﻤﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﻧﺰول ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و آن ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﻗﻠﺐ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳﭙﺲ اﯾﻦ دو ﻧﯿﻤﻪ‬
‫در ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺮده اﻓﺮاﻏﻤﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد )ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(185‬‬
‫)‪ (2‬ﺻـﻔﺎق‪ ،‬ﭘﺮدهاي ﻣﻔﺮوش ﺑﺮ ﺷـﮑﻢ از ﺑﺎﻻ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﺑﻮده و ﺗﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﻋﺎﻧﻪ در ﻟﮕﻦ اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و از دو ﻃﺮف ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻀـﻼت ﭘﻬﻠﻮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﭘﺮده در اﺑﺘﺪا ﺿﺨﯿﻢ و ﺗﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﻋﺎﻧﻪ ﻣﯽرﺳﺪ ﻧﺎزك ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﺧﻼﺻﻪ آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫دو ﻻـﯾﻪ ﺟـﺪاري و ﻻـﯾﻪ اﺣﺸـﺎﯾﯽ ﺻـﻔﺎق اﻃﻼـق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﺟـﺪا ﺑﻮده و ﯾﮑﯽ ﻣﺤﻞ روﯾﺶ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮي ﺗﺼّﻮر ﮔﺮدﯾـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﭘﺮدهﻫﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ از دو ﭘﺮده )ﺟﻨﺐ و ﺻـﻔﺎق( روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺮدهﻫﺎ‬
‫ﺻﺮﻓًﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎدي ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺗﺼﺎل اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻓﺖ آﺷﮑﺎر آن از ﺟﻨﺲ رﺷﺘﻪ و ﻟﯿﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻓﺖ آﺷﮑﺎر آن از ﺟﻨﺲ رﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺣﺮﮐﺖ رﺣﻢ در ﺟﺬب ﻣﻨﯽ و اﻣﺴﺎك آن و دﻓﻊ ﺟﻨﯿﻦ از ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻣﻨﺴﻮج در اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻀﻮ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .1 .‬رﺷـﺘﻪ دراز )ﻃﻮﯾﻞ(‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻋﻀﻮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ -2 .‬رﺷـﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ‪ ،‬ﮐـﻪ در ﻋﺮض ﻣﺤـﻮر ﻋﻀـﻮ ﻗﺮار دارد‪ .3 .‬رﺷـﺘﻪ ﻣﺎﯾـﻞ )َﭘﺮ ﺷـﮑﻞ( ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ﻋﻀﻮ ﻣﻮّرب و ﮐﺞ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 236‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪379 :‬‬
‫رﺷﺘﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺟﺬب از ﺑﺎﻓﺖ رﺷﺘﻪاي دراز و ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ دﻓﻊ از‬
‫ﺑﺎﻓﺖ رﺷﺘﻪاي ﻋﺮﯾﺾ ﮐﻪ ﻓﺸﺎرآور اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري از ﺑﺎﻓﺖ رﺷﺘﻪاي ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎ در اﻋﻀﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد( اﻋﻀﺎي ﯾﮏ‬
‫ﻻﯾﻪ ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ورﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع از رﺷﺘﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎر و ﭘﻮد( در ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ »‪ «1‬ﻟﯿﮑﻦ اﻋﻀﺎي دو ﻻﯾﻪ ﺑﺪن‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ در ﻻﯾﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ »‪ «2‬و دو رﺷﺘﻪ دراز‬
‫و ﻣﺎﯾﻞ‪ ،‬در ﻻﯾﻪ دروﻧﯽ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻧﺴﺞ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ رﺷﺘﻪ دراز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫رﺷﺘﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ داﺧﻠﯽ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «3» ،‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ آﻓﺮﯾﺪه ﮔﺮدﯾﺪه ﺗﺎ‬
‫رﺷﺘﻪ ﺟﺬب )دراز( و رﺷﺘﻪ دﻓﻊ )ﻋﺮﯾﺾ( ﺑﺎ ﻫﻢ »‪ «4‬ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ »‪ «5‬ﺑﻠﮑﻪ رﺷﺘﻪ ﺟﺬب‬
‫)دراز( و رﺷﺘﻪ اﻣﺴﺎك )ﻣﺎﯾﻞ( ﺑﺮاي ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺳﺰاوارﻧﺪ »‪ «6‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي رودهﻫﺎ »‪ ،«7‬زﯾﺮا‬
‫در رودهﻫﺎ ﻧﯿﺎز ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﮕﻪ داري اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺬب و دﻓﻊ‬
‫ﻧﯿ ﺎ ز ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﻋﯿﻦ ﻧﺎزك ﺑﻮدن اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺴﯿﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا رﺷﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ دﻓﻊ اﺳﺖ و آن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر دادن از ﺧﺎرج ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﻋﻤﻞ ﺟﺬب ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺷﺘﻪ دراز اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد ﻟﺬا رﺷﺘﻪ دراز ﻫﺮ ﻗﺪر ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ و آﺷﮑﺎرﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ «...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﻟﺬا از ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺷﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﮐﻪ »ﻣﻌﺎ ﺑﻞ ‪ «...‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬زﯾﺮا ﺑﯿﻦ رﺷـﺘﻪ دراز )ﺑﺮاي ﺟـﺬب( ﺑـﺎ رﺷـﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ )ﺑﺮاي دﻓـﻊ( ﺗﻀـﺎد وﺟـﻮد دارد ﻟـﺬا ﯾﮑﯽ )ﻋﺮﯾﺾ( در ﻻـﯾﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ و دﯾﮕﺮي‬
‫)دراز( در ﻻﯾﻪ دروﻧﯽ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋـﺪم ﺗﻀﺎد ﺑﯿﻦ آن دو‪ ،‬رﺷـﺘﻪ دراز در ﻋﻤﻞ ﺟـﺬب ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻪ رﺷـﺘﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬـﺪاري اﺟﺰاي ﺟـﺬب ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﯿﺎز‬
‫دارد‪.‬‬
‫)‪ (7‬اﺳﺘﺜﻨﺎ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪» ،‬در اﻋﻀﺎي دو ﻻﯾﻪ رﺷﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ در ﻻﯾﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ و دو رﺷﺘﻪ دراز و ﻣﺎﯾﻞ در ﻻﯾﻪ دروﻧﯽ ﻗﺮار داده‬
‫ﺷـﺪه« زﯾﺮا رودهﻫـﺎ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ اﺣﺘﯿـﺎج ﺑﻪ ﻋﻤـﻞ دﻓﻊ و ﺟـﺬب‪ ،‬رﺷـﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ و دراز در ﻻـﯾﻪ دروﻧﯽ و رﺷـﺘﻪ ﻣﺎﯾـﻞ در ﻻـﯾﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺗﻌﺒﯿﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﮐﻼـم ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺗﺸـﺮﯾﺢ رودهﻫﺎ ﻣﯽآﯾـﺪ ﻫﺮ دو ﻻﯾﻪ آن از رﺷـﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﻟﺼـﻨﺎﻋﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رودهﻫﺎ از دو ﻻﯾﻪ ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻻﯾﻪ از رﺷﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ و داﯾﺮهاي )ﺣﻠﻘﻮي( ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪،‬‬
‫ص ‪(189‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪380 :‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﻀﺎي ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪن »‪«1‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﻧـﺪام ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ ﺑـﺪن »‪ «2‬ﮐﻪ ﺣـﺎوي ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ »‪ «3‬ﭘـﺎرهاي از آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ »‪ «4‬و‬
‫ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ دو ﻻﯾﻪ »‪ «5‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 237‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﻪ )ﺣﮑﻤﺖ( و ﻓﻮاﯾﺪ دو ﻻﯾﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪن ﭘﺎرهاي از اﯾﻦ اﻋﻀﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬رﻋﺎﯾﺖ دﻗﺖ و اﺣﺘﯿﺎط در اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺤﺘﻮاي آن‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﮑﺎف ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ؛‬
‫‪ .2‬رﻋـﺎﯾﺖ اﺣﺘﯿـﺎط در ﻧﮕﻪ داري از ﻣﺤﺘﻮاي درون ﻋﻀﻮ ﺗـﺎ )ﻣـﺎده ﻟﻄﯿﻒ( ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺮود ﯾﺎ )ﻣﺎده ﻏﻠﯿﻆ( ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻪ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘـﺬﯾﺮي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎزﮐﯽ آن در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﺎره ﺷﺪن )و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺣﺠﻢ ﻣﺤﺘﻮا( و اﯾﻦ ﻣﺎده ﻧﮕﻪ داري ﺷـﺪه در ﻋﻀﻮ ﻣﺜﻞ روح )ﻫﻮا( و ﺧﻮن اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ در ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺣﺘﯿﺎط در ﺻـﯿﺎﻧﺖ از آن و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﺗﻼف آن ﺿـﺮوري ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روح ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺧﻮن ﺑﺎ ﭘﺎرﮔﯽ و ﺧﺮوج‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و در آن ﺧﻄﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺑ ﺪ ن ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻀﻮي در اﻧﺠﺎم دو ﻓﻌﻞ دﻓﻊ و ﺟـﺬب )ﯾﻌﻨﯽ دو ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻀﺎد( ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو‬
‫ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑا ﺰاري ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دارد‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺪه و رودهﻫﺎ »‪«6‬؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ درﺑﺎره اﻋﻀﺎي دو ﻻﯾﻪ و ﻓﻮاﯾﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎي ﻣﺮﮐﺐ دو ﻻﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﻋﻀـﺎ‪ ،‬ﻋﺼﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﺻـﻄﻼح »ﻋﺼـﺒﺎﻧﯽ« اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷـﺒﺎﻫﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺼﺎب دارﻧـﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺼﺐ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﺼﺐﻫﺎ )ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي دو ﻋﺼﺐ( ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻟـﺬا ﺣﺎوي ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺎﺷﺪ و روح‬
‫ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ در آن ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﻮذ ﺷﻌﺎع ﺧﻮرﺷﯿﺪ در آب‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ورﯾـﺪﻫﺎ ﮐﻪ ﺣـﺎوي ﺟﺴﻢ ﺑﯿﮕـﺎﻧﻪاي ﭼـﻮن ﺧﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و اﻋﻀـﺎي ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺣـﺎوي ﺟﺴﻢ ﺷـﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺑـﺎﻓﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮدهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﯿﺎﻧﺖ از ﻏﺬاي ﻗﻠﺐ دو ﻻﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﮐﻪ دو ﻻﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﺳﯿﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ رﯾﻪ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا در ﺻﻮرت اﺷﺘﺮاك در ﯾﮏ اﺑﺰار ﺑﺎ اﺛﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻨﺜﯽ ﺷﺪن آن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ؛ ﻟﺬا از دو ﻻﯾﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺜًﻠﺎ ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﺟﺬب آن ﺗﻮﺳﻂ رﺷـﺘﻪﻫﺎي دراز در ﺑﺎﻓﺖ ﻻﯾﻪ دروﻧﯽ‪ ،‬و ﻓﻌﻞ دﻓﻊ ﺗﻮﺳﻂ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺮﯾﺾ در ﺑﺎﻓﺖ ﻻﯾﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬
‫ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪381 :‬‬
‫‪ .4‬ﻫﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﻫﺮ ﻻﯾﻪاي از ﻻﯾﻪﻫﺎي ﻋﻀﻮ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻠﯽ ﯾﺎﺑﺪ‬
‫)و ﻻـﯾﻪ دﯾﮕﺮ ﻓﻌﻠﯽ دﯾﮕﺮ( و آن دو ﻓﻌﻞ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺰاﺟﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﺰاج ﻓﻌﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟـﺪا ﮐﺮدن ﺑﯿﻦ آن دو‬
‫ﻓﻌﻞ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﯽ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪه ﮐﻪ در آن ﻧﯿﺮوي ﺣﺴـﯽ )ﺑﺮاي اﺣﺴﺎس ﮔﺮﺳـﻨﮕﯽ( ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن از ﻋﻀﻮي ﻋﺼـﺐ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﺷـﯽ ﻣﯽﺷﻮد )و ﻋﺼﺐ ﻣﺰاﺟﯽ ﺳـﺮد و ﺧﺸﮏ دارد( و ﺑﺮاي ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﮔﻮارش ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن از ﻋﻀﻮي ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﺷـﯽ ﻣﯽﺷﻮد )و ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺰاﺟﯽ ﮔﺮم وﺗﺮ دارد( ﻟـﺬا ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺮ ﯾـﮏ از اﯾﻦ دو ﻓﻌـﻞ )ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺲ و ﮔﻮارش ﮐﻪ از دو ﻣﺰاج‬
‫ﻣﺘﻀـﺎد ﺣـﺎدث ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ( ﻻـﯾﻪاي ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻻﯾﻪاي از ﺑﺎﻓﺖ ﻋﺼﺒﯽ ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوي ﺣﺴـﯽ و ﻻﯾﻪاي از ﺑﺎﻓﺖ‬
‫ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺑﺮاي ﮔﻮارش ﮐﻪ ﻻﯾﻪ دروﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺼﺒﯽ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه و ﻻﯾﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺘﯽ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﻌﻞ ﮔﻮارش را اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن‬
‫ﻧﯿﺮو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ و ﺑـﺪون ﺗﻤـﺎس ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ ﮐﻨﻨـﺪه ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺲ ﺑﺴﺎواﯾﯽ »‪ «1‬را اﯾﻦ اﻣﮑﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻟﻤﺲ ﺷﯽء ﻣﺤﺴﻮس ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ درﺑﺎره اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 238‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﺰاج ﺑﻌﻀﯽ از اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﺰاج ﺧﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﻮن در ﺗﻐﺬﯾﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺎد ﻧﺎﭼﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ »‪ «2‬و ﻟﺬا در اﺛﻨﺎي آن ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﻧﮕﺸـﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻏﺬا رﺳـﯿﺪه و ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ در آﻧﻬﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﺳﭙﺲ ﮔﻮﺷﺖ از‬
‫آن ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻏﺬا )ﺧﻮن( ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺰاج ﺑﻌﻀـﯽ دﯾﮕﺮ از اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺰاج ﺧﻮن دور ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮن در ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺎدي ﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻫﺮ آن ﻋﻀﻮ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﭘﯿـﺪا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان و ﻟﺬا در آﻓﺮﯾﻨﺶ آن ﯾﺎ ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري از ﻏﺬا ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﻋﻀﻮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق و ﺳﺎﻋﺪ و ﯾﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺜًﻠﺎ ﺣﺲ ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎس ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ ﻣﺸﻤﻮم ﺿﺮورت ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺧﻮن ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدي دارد در ﻣﺰاج‪ ،‬رﻧﮓ‪ ،‬و ﻗﻮام ﻟﺬا ﺑﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪382 :‬‬
‫در آن ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ «1» ،‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮي ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻨﺎﭼﺎر‬
‫ﻏﺬاي ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﯿﺎز ﺧﻮد در آن وﻗﺖ را اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ اﻧﺪك اﻧﺪك ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﻋﻀﻮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓ ﺎ ﯾ ﺪه ‪:‬‬
‫اﻋﻀﺎي ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ ﺑـﺪن )رﺋﯿﺲ( ﻣﻮاد زاﯾـﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻋﻀﺎي ﻧﺎﺗﻮان ﻫﻢ ﺟﻮار ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﯽرﯾﺰﻧـﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﻮاد زاﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫)ﻏﺪد( زﯾﺮ ﺑﻐﻞ‪ ،‬و ﻣﻐﺰ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﮔﻮش‪ ،‬و ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺸﺎﻟﻪ ران ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«2» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻐﺬﯾﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺦ )ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮاﺿﻊ ﮐﻪ ﻣﻮاد زاﯾﺪ اﻋﻀﺎي رﺋﯿﺴﯽ ﺑﺪن رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد »ﻣﻐﺎﺑﻦ« ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ )ﻏﺪد ﻟﻨﻔﺎوي( اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪383 :‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﻋﻤﻮﻣﯽ درﺑﺎره اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﺑﻨﺪﮔﺎهﻫﺎ »‪«1‬‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪«2» :‬‬
‫‪ .1‬ﭘﺎرهاي از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺎﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﺑﺪن ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﮐﻪ ﺷﺎﻟﻮدهاي اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺪن ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺮ ﭼﻮﺑﯽ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا‪ ،‬وﺳﻂ ﮐﺸﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .2‬ﭘﺎرهاي از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺪن ﭼﻮن ﺳﭙﺮ و ﺣﻔﺎظ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮان ﺟﺎﻧﺪاﻧﻪ »‪«3‬؛‬
‫‪ .3‬ﭘﺎرهاي از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﭼﻮن اﺳـﻠﺤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺳـﯿﺐ و ﺿـﺮﺑﻪ از ﺑـﺪن دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرا )ﺳـﻨﺎﺳﻦ( ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﺎر ﺑﺮ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ »‪«4‬؛‬
‫‪ .4‬ﭘﺎرهاي از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر رﯾِﺰ ﭘﺮﮐﻨﻨﺪة ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻣﻔﺎﺻﻞ‪ «5» ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي رﯾﺰ ﮐﻨﺠﺪي »‪ «6‬ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻧا ﮕﺸﺘﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 239‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)ُﺳﻼﻣﯿﺎت( ﻗﺮار دارﻧﺪ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﮐﺘﺎب ﮐﻠﯿﺎت ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺮدات آﻣﺪه و ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﻀﺎي ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺪن ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺳﻮم و در اﺑﺘﺪاي ﻫﺮ ﺑﯿﻤﺎري ﻣﻮﮐﻮل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺿـﻤﻦ ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻣﻔﺎﺻﻞ )ﺑﻨﺪﮔﺎه( ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻔﺎﺻﻞ ﭼﯿﺰي ﺟﺪاي از اﺳﺘﺨﻮان ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﺳـﺘﺨﻮان در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺑﻮدن ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻻزم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ )ره( از ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺘﺨﻮان و ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ وﺿﻮح آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮد و در اﯾﻨﺠﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﺳﺘﺨﻮان ﺟﺎﻧﺪاﻧﻪ )ﯾﺎﻓﻮخ در ﺟﻠﻮي ﺳﺮ( از ﺑﺎب ﺗﻤﺜﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬زواﯾﺪ ﺧﺎردار ﺑﺮ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ از آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﺨﺎع ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ ﺑﯿﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان در اﺛﺮ اﺻﻄﮑﺎك‪ ،‬رخ ﻧﺪﻫﺪ از ﻏﻀﺮوف اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﻨﺪ‬
‫اﻧﮕﺸـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈـﻮر از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎر رﯾﺰي ﭘﺮ ﺷـﺪه ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺎﭼﻤﻪ ﻋﻤـﻞ ﮐﻨﻨـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و از اﺻـﻄﮑﺎك ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻠﯽ ﺷـﺎرح ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬ص ‪ 194‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﻗﺮﺷـﯽ وﺟـﻮد اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ را در ﻣﻔﺎﺻـﻞ اﻧﮕﺸـﺘﺎن اﻧﮑـﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪ .‬و ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺳﺰاﻣﻮﺋﯿﺪ )‪.)SesamoidBone‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪384 :‬‬
‫‪ .5‬ﭘﺎرهاي از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﺑﻪ آوﯾﺰﮔﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻻم )ل( »‪ «1‬ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻋﻀﻠﻪ ﺣﻨﺠﺮه و‬
‫زﺑﺎن و ﻏﯿﺮ اﯾﻦ دو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺠّﻮف و ﻣﺼﻤﺖ‬
‫ﻫﻤﻪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه و ﺑﺮﭘﺎ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪه ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﺑﻮدن »‪ «2‬و ﻧﮕﻪ دارﻧﺪه‬
‫»‪ «3‬در ﺑﺪن ﻗﺮار دارد و در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي آن ﻧﻘﺸﯽ اﯾﻔﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺮ )ُﻣﺼَﻤﺖ( آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﮔﺮﭼﻪ در آن ﺑﻨﺎﭼﺎر روزﻧﻪ‬
‫و ﺷـﮑﺎفﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﻫﺮ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺮﮐﺖ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻧﯿﺰ )ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه( ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ )ﻣّﺠﻮف( ﺑﻮدن‬
‫آن از وﺳـﻌﺖ زﯾﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ در وﺳﻂ اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺮار دارد ﺗﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﻏﺬا رﺳﺎن‬
‫ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺳـﺴﺘﯽ آن ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺮﻣﺶ ﻣﺤﮑﻢ و ﻏـﺬاﯾﺶ ﮔﺮد آﻣـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و آن ﻏـﺬا‪ ،‬ﻣـﺦ ﭘﺮ ﺷـﺪه در آن‬
‫ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه زﯾﺎدت وﺳـﻌﺖ ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳـﺒﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﺨﻮان و ﻓﺎﯾﺪه ﺗﮏ ﺑﻮدن آن ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ ﺑﻮدن ﺟﺮم آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ در ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺷﺪﯾـﺪ ﺷﮑﺴـﺘﻪ ﻧﮕﺮدد و ﻓﺎﯾـﺪه وﺟﻮد ﻣـﺦ در وﺳﻂ آن ﻏـﺬا رﺳﺎﻧﯽ ﺑـﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ آن را‬
‫ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﻣـﺪام ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺧﺸﮏ زاﯾِﯽ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﺧﺮد ﻧﮕﺮدد‪ ،‬و )ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮ( در‬
‫ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮاِن ﺗﻮ ﺧـﺎﻟﯽ )ﻣﺠﻮف( اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮ )ﻣﺼـﻤﺖ( ﺑﻨﻤﺎﯾـﺪ؛ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ و‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﺒﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺳـﺘﺨﻮان ﻻـﻣﯽ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﻨﻔﺮدي ﮐﻪ در ﺧـﻂ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﮔﺮدن زﯾﺮ ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ و ﺑﺎﻻي ﺣﻨﺠﺮه ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﻫﯿـﭻ اﺳـﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 240‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﻔﺼـﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ل ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ‪ ...‬اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﺘﺤﺮﮐﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺣﻨﺠﺮه ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﻠﻊ ﻏـﺬا ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻـ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺮاي زﺑﺎن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(23‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮان وﺗﺪي )ﻗﺎﻋﺪه در ﺟﻤﺠﻤﻪ(‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﺎﻧﺪاﻧﻪ و ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪385 :‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ُﻣﺸﺎﺷﯽ »‪ «1‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻏـﺬا رﺳﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ )ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ و ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ( آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻪ آن را ﻫﻤﺮاه ﻫﻮا از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﺨﻮان ﻣِﺼﻔﺎت اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫و ﻣﻮاد زاﯾﺪ ﻣﻐﺰي از راه اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻔﺎﺻﻞ و اﻗﺴﺎم آن »‪«2‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﺪن در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﭼﯿﺪه و ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺑﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﻫﻢ ﺟﻮار ﺧﻮد ﻓﺎﺻﻠﻪ زﯾﺎدي ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪاي اﻧﺪك ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺑﺎ زواﯾﺪ ﻏﻀﺮوﻓﯽ ﯾﺎ ﻏﻀﺮوف ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬زواﯾﺪ ﻏﻀﺮوف ﮔﻮﻧﻪ از‬
‫ﻓﺎﯾﺪه ﻏﻀـﺮوف در ﺑﺪن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ »‪ ،«3‬و ﻫﺮ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﻓﺎﯾـﺪه ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ آن ﺑﺎ اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﻣﺠﺎورش ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ )ﻓﺎﺻﻠﻪ و( زاﯾﺪهاي آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ »‪.«4‬‬
‫ﻫﻢ ﺟﻮاري )ﻣﻔﺎﺻﻞ( ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ُ (1‬ﻣﺸﺎش در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﺮم ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در اﺻـﻄﻼح ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻧﺴﺞ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و ﻧﺮﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در ﺟﺎﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﺪن ﻣﺜـﻞ اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨـﺎغ و ﺳـﺮ دﻧـﺪهﻫﺎي آزاد وﺟـﻮد دارد‪ ،‬اﻃﻼـق ﻣﯽﮔﺮدد و در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣﺮاد اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣـﻮازي‬
‫ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان از ﺻـﻔﺤﻪاي ﻏﺮﺑﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪه ﻟـﺬا ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎص‪ ،‬ﺑـﺪان اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﻣِﺼﻔﺎت )ﭘﺮوﯾﺰﻧﯽ‪ -‬اﺗﻤﻮﺋﯿﺪ( اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻮاي اﺳﺘﻨﺸﺎق ﺷﺪه ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از آن ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺿـﺮورت ﺣﺮﮐﺖ و اﻧﻌﻄﺎف در ﺑـﺪن‪ ،‬اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ آﻓﺮﯾـﺪه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﯿﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳـﺴﺘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺗﺮﮐﯿﺐ و ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻮد ﻟﺬا در‬
‫اداﻣﻪ ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﻣﻔﺎﺻﻞ و اﻗﺴﺎم آن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻓﺎﯾﺪه ﻏﻀـﺮوفﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺗﺎ از ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ و ﺧﺮد ﺷﺪن در اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖ و اﺻـﻄﮑﺎك ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻏﻀـﺮوفﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي »ﺳﻤﺴﻤﺎﻧﯽ« ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 385‬ﻣﻔﺎﺻﻞ و اﻗﺴﺎم آن ‪ .....‬ص‬
‫‪385 :‬‬
‫)‪ (4‬ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﻪ دو اﺳـﺘﺨﻮان آن زﯾﺮ ﭼﺎﻧﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻏﻀـﺮوف ﻧﺪارد زﯾﺮا آن دو ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺧـﻂ ﻣﯿـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳـﻄﺢ ﺧـﺎرﺟﯽ ﺗﻨﻪ ﻣﻨـﺪﯾﺒﻞ )ﻓـﮏ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ( داراي ﺑﺮﺟﺴـﺘﮕﯽ ﺧﻔﯿﻔﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم اﻟﺘﺼﺎق ﭼﺎﻧﻪ )‪)SymphysisMenti‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﻮش ﺧﻮردﮔﯽ دو ﻧﯿﻤﻪ اﺳﺘﺨﻮان در ﻃﯽ دوران ﺟﻨﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(22‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪386 :‬‬
‫‪ .1‬ﻫﻢ ﺟﻮاري ﺑﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺳـﻠﯿﺲ )ﻣﺘﺤﺮك(؛ ‪ .2‬ﻫﻢ ﺟﻮاري ﺑـﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺳـﺨﺖ ﻏﯿﺮ ﺛﺎﺑﺖ )ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺘﺤﺮك(؛ ‪ .3‬ﻫﻢ ﺟﻮاري ﺑـﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫)ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺤﺮك(‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 241‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺮﮐﻮز؛ ب‪ .‬ﻣﺪروز؛ ج‪ .‬ﻣﻠﺰق‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼـﻞ ﺳـﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻣﻔﺼـﻠﯽ را ﮔﻮﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ ﺑـﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ )ﻻزم ﺑﺎﺷـﺪ(‬
‫اﺳﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ ﺑﺎ آن ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻔﺼﻞ ﻣﭻ ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺳـﺨﺖ ﻏﯿﺮ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻠﯽ را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺳﺨﺖ و اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ ﻣﭻ و‬
‫ﮐﻒ ﯾﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻒ دﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻠﯽ را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از دو اﺳﺘﺨﻮان آن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻔﺼﻞ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺟﻨﺎغ »‪«1‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺮﮐﻮز )ﻣﺴﺘﻘﺮ(‪ ،‬ﻣﻔﺼﻠﯽ را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ داﺷﺘﻪ و اﺳﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ‪ ،‬و ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ در‬
‫آن ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ در آن ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻧﺪانﻫﺎ ﮐﻪ در روﯾﺶ ﮔﺎه ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺪروز )دوﺧﺘﻪ(‪ ،‬ﻣﻔﺼـﻠﯽ را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺴﺘﯽ و ﺑﻠﻨﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اره دﻧﺪاﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان‬
‫در ﭘﺴﺘﯽ آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻈﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺴـﮕﺮﻫﺎ ﺻـﻔﺤﻪﻫﺎي ﻣﺲ را )ﺑﻌﺪ از ﮐﻨﮕﺮهدار ﻧﻤﻮدن( ﺑﺮ ﻫﻢ ﺳﻮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع وﺻﻞ )ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ( ﺷﺄن و درز ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ ُﻣﻠَﺰق )ﭼﺴﺒﯿـﺪه( دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪ :‬ﭼﺴﺒﯿﺪه در ﻃﻮل »‪ ،«2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋﺪ؛ و ﭼﺴﺒﯿﺪه در ﻋﺮض‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ از ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﮔـﺎﻧﻪ ﺟﻨـﺎغ ﺳـﯿﻨﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪهاﻧـﺪ در ﺻﻮرت ﺣﺮﮐﺖ )ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺗﻨﻔﺲ( ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻃﻮل ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ دو زﻧﺪ ﺳﺎﻋﺪ )زﯾﺮﯾﻦ و زﺑﺮﯾﻦ( ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪387 :‬‬
‫)ﻗﯿﺪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ( ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ از ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻏﯿﺮ ﺛﺎﺑﺖ )ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺘﺤﺮك( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ »‪«2‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻓﺎﯾـﺪه ﻣﺠﻤﻮع اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﭙﺮي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨـﺪه و ﻧﮕﻬﺪارﻧـﺪه آن در ﺑﺮاﺑﺮ آﺳـﯿﺐﻫﺎ و ﺿـﺮﺑﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻓﺎﯾﺪه )و ﺣﮑﻤﺖ( در آﻓﺮﯾﻨﺶ آن از ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺘﻌﺪد و اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮑﯽ‪ ،‬در دو ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻔﺘﺎر دوم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺮ دارد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ دو ﻓﺎﯾﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻫﺮﮔﺎه آﺳـﯿﺒﯽ از ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ و ﻋﻔﻮﻧﺖ در ﺟﺰﯾﯽ از ﺳـﺮ ﻋﺎرض ﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺰوﻣًﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺮ را در ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد وﻟﯽ اﮔﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ ﯾﮏ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ آن ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬در ﯾﮏ اﺳـﺘﺨﻮان ﯾﮏ دﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت در ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺮﻣﯽ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺠﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺎزﮐﯽ و ﺳﺘﺒﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت را اﺳﺘﺨﻮان ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﻪ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ )و ﺑﺪان ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر دوم )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺮ دارد( ﻓﺎﯾﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﻄﻌﺎت )ﺷﺆون( ﺳﺎﻣﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﯾﮑﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻐﺰ اﺳﺖ و آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 242‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﯾﺠﺎد روزﻧﻪ و ﻣﻨﻔﺬ ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر ﺑﺨﺎرات ﻏﻠﯿﻆ ﮐﻪ در ﺳـﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و اﻣﮑﺎن ﻋﺒﻮر از ﺧﻮد اﺳـﺘﺨﻮان ﺣﺠﯿﻢ ﺳﺮ را ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻣﻐﺰ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻠﻞ )از راه اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻓﺬ( ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪي ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻧﺰد ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺎ ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﮐﻤﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﻔﺼﻞ را اﺗﺼﺎﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪي ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﻟﺤﺎم« اﻃﻼق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻮﺛﻖ )ﺛﺎﺑﺖ( را ﻣﻔﺼﻠﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ واﺿﺤﯽ‬
‫ﻧـﺪارد ﻧـﻪ ﺑـﺪون ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪي ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﻪ ﻣﻔﺼـﻞ ﮔـﻮي و ﺣﻔﺮه ﻧﯿﺰ اﺷـﺎره ﺷـﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾـﮏ اﺳـﺘﺨﻮان ﺣﻔﺮهدار و ﺳـﺮ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ ﮐﺮوي ﮐﻪ در آن ﺣﻔﺮه ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﻣﻔﺼﻞ »ﻣﻔﺮق« ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﺼﻞ ران و ﺷﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼـﻮد از ﻗِﺤـﻒ در ﻋﺮﺑﯽ دو اﺳــﺘﺨﻮان ﮐـﺎﺳﻪ ﺳــﺮ )ﯾـﺎﻓﻮخ‪ -‬آﻫﯿـﺎﻧﻪ‪ -‬ﭘﺎرﯾﺘـﺎل( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﯾـﺎد ﺷـﺪه ﺷﺎﻣـﻞ ﻫﻤﻪ‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪388 :‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ اﻧﺸـﻌﺎب ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و در اﻋﻀﺎي ﺳـﺮ رﯾﺸﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دو ﻓﺎﯾﺪه ﺑﯿﻦ ﻣﻐﺰ و دو ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎرﮐﺖ وﺟﻮد‬
‫دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رگﻫﺎ و ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي وارد در ﺳﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﺷﺆون )ﻣﻨﺎﻓﺬ(؛‬
‫‪ .2‬ﻓﺎﯾـﺪه ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺳـﺘﺒﺮ ﺳـﻨﮕﯿﻦ ﮐﻪ اﺟﺰاي آن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷـﺆون )درزﻫـﺎ( ﭼﺴﺒﯿﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا از ﻣﻐﺰ ﺟـﺪا ﺑﻮده و ﺑـﺎﻋﺚ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ آن‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ ﮐﺮوي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دو ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ و ﻓﺎﯾﺪه‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎي داﺧﻞ ﺳﺮ‪ ،‬و آن وﺳﻌﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﮑﻞ ﮐﺮوي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻫﻨﺪﺳﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﻄﻬﺎي راﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﺎه اﺿﻼع‬
‫آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺳﺮ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﮑﻞ ﮐﺮوي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﺷﮑﺎل داراي زاوﯾﻪ آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺷـﮑﻞ ﺳـﺮ ﺑﺎ ﮐﺮوي ﺑﻮدن ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ درازا )ﺑﯿﻀـﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روﯾﺶ ﮔﺎه رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ در ﻃﻮل ﺳﺮ ﻗﺮار‬
‫دارد »‪ «1‬و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ )ﺗﻮﺳﻂ اﻋﺼﺎب( ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻣﻐﺰ وارد ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ در ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ آن ﻗﺮار دارد ﺗﺎ‬
‫از اﻋﺼﺎب ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻪ دو ﺳﻮ ﻧﮕﻪ داري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«2» .‬‬
‫درزﻫﺎي ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺳﺮ درزﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ واﻗﻌﯽ »‪ «3‬و دو درز دروﻏﯿﻦ ﻗﺮار دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬درز ﺗﺎﺟﯽ »‪ ،«4‬اﯾﻦ درز ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻮده )و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻤﺎﻧﯽ( ﺑﻪ آن ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ »‪«5‬؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬روﯾﺶ ﮔﺎه رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺪم و ﻣﺆﺧﺮ ﺳﺮ ﻫﻔﺖ ﻋﺪد و در ﻋﺮض آن دو ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ آن ازواج ﻫﻔﺖ‬
‫ﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﻄﻮن ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺳﺮ ﻧﯿﺰ در ﻃﻮل آن ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﺟﻠـﻮ ﺳـﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋﻘﺐ آن ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺣـﻮاس ﮐﻪ در آﻧﺠـﺎ ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﻣﺤـﻞ ﺑﯿﺸـﺘﺮي ﻧﯿـﺎز دارد و در‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻋﻘﺐ ﺳﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺮوي ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺟﺎي دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬درز ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻪ درزي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ دو اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻧﺪاﻧﻪﻫﺎي اره درون ﻫﻢ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ و درز دروﻏﯿﻦ ﺑﻪ درزي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺪان درز ﻗﺸﺮي ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 243‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬اﮐﻠﯿﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺮوﻧﺎل )‪.)CoronalSuture‬‬
‫)‪ (5‬درز اﮐﻠﯿﻠﯽ درﺳﺖ در ﻣﺤـﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗـﺎج در ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و دو اﺳـﺘﺨﻮان ﯾﺎﻓﻮخ را ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽدﻫـﺪ و از ﻻﺑﻼي آن‬
‫ﺑﺨﺎرات ﺑﻄﻦ ﻣﻘﺪم ﺳﺮ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪389 :‬‬
‫‪ .2‬درز ﺳﻬﻤﯽ »‪ ،«1‬اﯾﻦ درز ﺧﻂ راﺳﺘﯽ در وﺳﻂ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺳـﺮ را ﺑﻪ درازا ﺑﻪ دو ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ درز ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ درز‬
‫ﺳﻬﻤﯽ و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﭘﯿﻮﻧﺪ آن ﺑﺎ درز ﺗﺎﺟﯽ‪ ،‬درز ﺳـّﻔﻮدي »‪ «2‬اﻃﻼق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و )در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم( ﺷـﮑﻞ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در وﺳﻂ آن‬
‫ﺧﻂ راﺳﺘﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه )دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد »‪«3‬؛‬
‫‪ .3‬درز ﻻـﻣﯽ »‪ ،«4‬اﯾـﻦ درز ﺑﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺳـﺮ )آﻫﯿـﺎﻧﻪ( از ﭘﺸﺖ و ﻗﺎﻋـﺪه آن )اﺳـﺘﺨﻮان وﺗـﺪي( ﻣﺸـﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫زاوﯾﻪاي »‪ «5‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ آن ﺑﺮ اﻧﺘﻬﺎي درز ﺳﻬﻤﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬و از آن ﺟﻬﺖ درز ﻻﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﻻم در ﮐﺘﺎﺑﺖ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ درز ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ دو درز ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت )؟ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«6» .‬‬
‫دو درز دروﻏﯿﻦ در ﻃﻮل ﺳـﺮ و دو ﻃﺮف درز ﺳـﻬﻤﯽ و ﺑﻪ ﻣﻮازات آن ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ در اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ ﻓﺮو ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫آن دو را درز ﻗﺸﺮي )ﭘﻮﺳﺘﯽ( ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﯾﻦ دو درز ﺑﺎ ﺳﻪ درز ﺣﻘﯿﻘﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ داده ﺷﻮد اﯾﻦ ﺷﮑﻞ )؟ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﺮ‬
‫ﺷﮑﻞ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺟﻠﻮي ﺳﺮ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺎﻗﺪ درز ﺗﺎﺟﯽ ﻣﯽﮔﺮدد »‪«7‬؛‬
‫‪ .2‬ﻋﻘﺐ ﺳﺮ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺎﻗﺪ درز ﻻﻣﯽ ﻣﯽﮔﺮدد »‪«8‬؛‬
‫‪ .3‬ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ ﺳﺮ ﻫﺮ دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺮوي )ﺗﻮﭘﯽ( ﮐﻪ در ﻃﻮل و ﻋﺮض ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﯿﺮي‪ ،‬ﺳﺎژﯾﺘﺎل )‪.)SagittalSuture‬‬
‫)‪ (2‬ﺳّﻔﻮد‪ ،‬ﺳﯿﺦ ﮐﺒﺎب را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ در وﺳﻂ ﮐﺒﺎب داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺨﺎرات ﺳﺮ از اﯾﻦ درز ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻻﻣﺒﺪوﺋﯿﺪ )‪.)LambdoidSuture‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زاوﯾﻪ ﺣﺎده‪ ،‬ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎي دو ﺿﻠﻊ وﺳﻌﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد زﯾﺮا ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺼﻞ ﻧﺨﺎع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺨﺎرات از اﯾﻦ درز ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺨﺎر ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﺎﻋﺪ دارد و اﯾﻦ درز ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (7‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ از ﺳﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼل در ﺣﻮاس و اﻓﮑﺎر ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬در اﯾﻦ ﺷﮑﻞ از ﺳﺮ‪ ،‬اﺧﺘﻼل در ﻧﯿﺮوي ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪390 :‬‬
‫ﻓﺎﺿﻞ ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ از ﺳـﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺮوي( ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ در آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪل در آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫درزﻫـﺎ در آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺎوي ﺑﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا در ﺷـﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳـﺮ در ﻃﻮل ﯾﮏ درز )ﺳـﻬﻤﯽ( و در ﻋﺮض آن دو درز )ﺗﺎﺟﯽ و‬
‫ﻻـﻣﯽ( وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ در اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ در ﻃﻮل ﯾﮏ درز و در ﻋﺮض ﻧﯿﺰ ﯾﮏ درز ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ درز ﻋﺮﺿـﯽ درﺳﺖ در وﺳـﻂ‬
‫ﻋﺮِض ﺳﺮ از ﮔﻮش ﺗﺎ ﮔﻮش ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ درز ﻃﻮﻟﯽ ﻧﯿﺰ درﺳﺖ در وﺳﻂ ﻃﻮِل ﺳﺮ‪ ،‬آن را ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺿﻞ ﯾﺎد ﺷﺪه در اداﻣﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺳـﺮ‪ ،‬ﺷـﮑﻞ ﭼﻬﺎرﻣﯽ از اﺷـﮑﺎل ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺜًﻠﺎ ﻃﻮل ﺳﺮ ﮐﻤﺘﺮ از ﻋﺮض‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 244‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت از ﺑﻄﻦﻫـﺎي ﻣﻐﺰ ﯾـﺎ ﺟﺮم آن ﭼﯿﺰي ﮐﺎﺳـﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺨـﻞ ﺣﯿـﺎت و ﻣـﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي درﺳـﺘﯽ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﯿﺸﻮاي ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﻘﺮاط را درﺳﺖ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺮ ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﺷﮑﻞ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ )ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ( اﯾﻦ را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي زﯾﺮﯾﻦ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺳـﺮ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از اﯾﻦ )دو اﺳـﺘﺨﻮان ﮐـﺎﺳﻪ ﺳـﺮ( ﭘﻨـﺞ اﺳـﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻬـﺎر اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟـﺪران )دﯾﻮاره( و ﯾﮏ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻋﺪه )وﺗﺪي(‪ «1» ،‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي دﯾﻮاره ﺳﺮ از دو اﺳﺘﺨﻮان ﯾﺎﻓﻮخ )ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ‪ -‬آﻫﯿﺎﻧﻪ( ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﻓﺘﺎدن‬
‫و آﺳﯿﺐﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ از ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺨﻠﺨﻞ )ﻋﺪم ﺗﺮاﮐﻢ( در اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ و ﯾﺎﻓﻮخ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و آن )ﺗﺨﻠﺨﻞ( ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺎرﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آن ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ؛ ‪ .2‬ﺳﺒﮏ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﻣﻐﺰ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي دﯾﻮاره‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺲ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﭘﺸﺖ ﺳﺮ از ﻧﮕﺎه ﺣﻮاس ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺳﺘﺨﻮان وﺗﺪي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي دﯾﻮاره ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺪان‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه اﻃﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺳﺘﺨﻮان آﻫﯿﺎﻧﻪ ﺗﻤﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﺮ آن ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﺑﺨﺎرات ﮐﻪ آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اول ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪391 :‬‬
‫دﯾﻮاره اول‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ آن را از ﺑﺎﻻ‪ ،‬درز ﺗﺎﺟﯽ و از ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺎ درز دﯾﮕﺮي ﮐﻪ اداﻣﻪ درز ﺗﺎﺟﯽ ﺑﻮده و‬
‫از روي ﭼﺸﻢ ﻧﺰدﯾﮏ اﺑﺮو ﻋﺒﻮر ﮐﺮده و اﻧﺘﻬﺎي آن ﺑﻪ ﻃﺮف دﯾﮕﺮ درز ﺗﺎﺟﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دو دﯾﻮاره دﯾﮕﺮ )ﮔﯿﺠﮕـﺎﻫﯽ( »‪ «1‬ﮐﻪ در دو ﻃﺮف راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺳـﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن دو اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳـﻮراخ دو ﮔـﻮش در‬
‫وﺳﻂ آن ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳـﺨﺘﯽ آن‪ ،‬ﺑﺪان اﺳـﺘﺨﻮان ﺳـﻨﮕﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان را از ﺑﺎﻻ‪،‬‬
‫درز ﻗﺸـﺮي و از ﭘـﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬درزي ﮐﻪ از ﺳـﻤﺖ درز ﻻﻣﯽ ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﻪ درز ﺗﺎﺟﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ درز از ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از درز ﺗﺎﺟﯽ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد و از ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از درز ﻻﻣﯽ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﯾﻮاره ﭼﻬﺎرم )اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺲ ﺳـﺮ( »‪ ،«2‬ﻣﺤـﺪود ﻣﯽﮐﻨـﺪ آن را از ﺑﺎﻻـ درز ﻻـﻣﯽ و از ﭘﺎﯾﯿﻦ درز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺳـﺮ »‪ «3‬و اﺳﺘﺨﻮان‬
‫وﺗﺪي ﮐﻪ دو ﻃﺮف درز ﻻﻣﯽ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻐﺰ )ﺷﺐ ﭘﺮهاي( »‪ «4‬و آن اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺳـﺮ ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه و ﺑﺪان اﺳـﺘﺨﻮان وﺗﺪي‬
‫)ﻣﯿﺨﯽ( ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺮاي دو ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺳﺨﺖ و ﻣﺤﮑﻢ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺳﺮ ﯾﺎري ﮔﺮدد؛ ‪ .2‬ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﭘﺬﯾﺮاي ﻋﻔﻮﻧﺖ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻓﻀﻮﻻت ﺳﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان زﯾﺮ ﻣﻮاد زاﯾﺪ ﺳﺮ ﺟﺎي دارد ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل رﯾﺰش اﺳﺖ‪ «5» ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ در اﺳﺘﺤﮑﺎم آن ﻧﻬﺎﯾﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﮔﯿﺠﮕﺎه )زﯾﺮ ﻋﻀـﻠﻪ( دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺨﺖ ﻗﺮار دارد ﺗﺎ ﻋﺼﺒﯽ را ﮐﻪ در آن ﮔﺬر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫دو اﺳﺘﺨﻮان در ﻃﻮل ﮔﯿﺠﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬زوج )ﺟﻔﺖ( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻤﭙﻮرال )‪.)Squamous Temporal‬‬
‫)‪ (2‬اﮐﺴﯽ ﭘﯿﺘﺎل )‪.)Occipital‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺳﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﻣﻬﺮه اوﻟﯽ ﮔﺮدن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 245‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﭘﺎﯾﯿﻦ اﯾﻦ دﯾﻮاره‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮان وﺗﺪي و ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدﻧﯽ و ﻧﺨﺎع از ﺳﻮراخ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر ﮐﺮده و وارد ﺳﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﺳﻔﻨﻮﺋﯿﺪ )‪.)Sphenoid‬‬
‫)‪ (5‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در ﻣﻌﺮض ﺗﺼﺎﻋﺪ ﺑﺨﺎرات ﺑﺪن ﻧﯿﺰ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﻓﺴﺎد آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪392 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻓﮏ و ﺑﯿﻨﯽ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻓﮏ و ﮔﯿﺠﮕﺎه »‪ «1‬ﺑﺎ ﺑﯿﺎن درزﻫﺎي ﻓﮏ روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ درز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ آن و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ درز زﯾﺮ اﺑﺮو از ﮔﯿﺠﮕﺎه ﺗﺎ ﮔﯿﺠﮕﺎه دﯾﮕﺮ )ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ( ﮐﺸـﯿﺪه‬
‫ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و از ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ درز روﯾﺶ ﮔﺎه دﻧـﺪانﻫﺎ )ﻣﻮازي ﺑﺎ دﻧـﺪانﻫﺎ( ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد و از ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻧﯿﺰ درزي اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از ﮔﻮش ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﯿﻦ ﻓﮏ و اﺳﺘﺨﻮان وﺗﺪي ﮐﻪ وراي دﻧﺪان آﺳﯿﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻓﮏ ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎي آن‬
‫اﺳـﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ آن ﺑﺨﺶ از ﻓـﮏ ﮐـﻪ ﺧﻢ ﺷـﺪه و اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻪ داﺧـﻞ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ اﺳﺖ درزي ﺑﯿﻦ آن و ﺑﯿﻦ درزي ﮐﻪ ﯾـﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﻣﯽاﻧـﺪازد‪ ،‬و آن درزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻي ﮐﺎم را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻟﯽ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ؛ اﯾﻦ ﻣﺤـﺪوده ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درزﻫﺎي داﺧﻞ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﺪوده ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬درزي ﮐﻪ ﺑﺎﻻي ﮐﺎم را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻟﯽ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ .2‬درز دﯾﮕﺮي از ﺑﯿﻦ دو اﺑﺮو ﺷﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎذات ﺑﯿﻦ دو دﻧﺪان ﭘﯿﺶ )ﺟﻠﻮ( ﻣﯽرﺳﺪ »‪«2‬؛‬
‫‪ .3‬درز دﯾﮕﺮي ﮐـﻪ از اﺑﺘـﺪاي ﻫﻤﯿﻦ درز »‪ «3‬ﺷـﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و ﮐـﺞ ﺷـﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎذات ﺑﯿﻦ دو دﻧـﺪان رﺑﺎﻋﯽ »‪ «4‬و‬
‫دﻧﺪان ﻧﯿﺶ از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻣﯽرﺳﺪ و درز دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯿﻦ درزﻫـﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪ -،‬ﯾﻌﻨﯽ درز ﻣﯿﺎﻧﯽ »‪ «5‬و دو درز ﮐﻨﺎري‪ -‬و ﺑﯿﻦ درز ﻣﻮازي ﺑﺎ رﺳـﺘﻨﮕﺎه دﻧﺪانﻫﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه »‪«6‬‬
‫دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺜّﻠﺚ ﻣﺘﻌﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در اﻧﺘﻬﺎي ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻪ دو اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ اﺷﺎره ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﮑﺮار آن در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﮏ ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا ﮔﯿﺠﮕﺎه در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ درز ﺑﺎ درز ﻃﻮﻟﯽ در ﯾﮏ ﺧﻂ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ در ﺳﻄﺢ و دﯾﮕﺮي در‬
‫ﻋﻤﻖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻦ دو اﺑﺮو ﻣﻘﺼﻮد درز اول و درز دوم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دو اﻋﺘﺒﺎر ﯾﺎد ﺷﺪه )ﺳﻄﺤﯽ و ﻋﻤﻘﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﭼﻬﺎر دﻧﺪان ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دﻧﺪانﻫﺎي ﭘﯿﺶ و ﻧﯿﺶ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ دو اﻋﺘﺒﺎر ﯾﺎد ﺷﺪه )ﺳﻄﺤﯽ و ﻋﻤﻘﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﯾﻌﻨﯽ دﻧﺪانﻫﺎي ﺷﺶ ﺗﺎﯾﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺶ‪ ،‬رﺑﺎﻋﯽ و دﻧﺪان ﻧﯿﺶ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪393 :‬‬
‫ﻗﺎﻋـﺪه اﯾﻦ دو‪ ،‬ﻧﺰدﯾـﮏ درز رﺳـﺘﻨﮕﺎه دﻧـﺪانﻫﺎ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻠـﻮﺗﺮ از آن )در ﺑﺎﻻـ( درزي ﻋﺮﺿـﯽ ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪه ﮐﻪ ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨـﺪه‬
‫)درزﻫـﺎي ﺳﻪ ﮔـﺎﻧﻪ( و در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻗﺎﻋـﺪه ﺳﻮراخﻫـﺎي ﺑﯿﻨﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬زﯾﺮا درزﻫـﺎي ﺳﻪ ﮔـﺎﻧﻪ ﺑـﺎ ﻋﺒﻮر از اﯾﻦ درز ﻋﺮﺿـﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 246‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫رﺳﺘﻨﮕﺎه دﻧﺪانﻫﺎ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ »‪ .«1‬و ﭘﺎﯾﯿﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺜﻠﺚ دو اﺳﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آن ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻋﺪه دو اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺜﻠﺚ‬
‫)از ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ( و رﺳـﺘﻨﮕﺎه دﻧـﺪانﻫﺎ )از ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ( و دو درز ﮐﻨﺎري‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه و درز ﻣﯿﺎﻧﯽ اﯾﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ )ﺗﺮﺳـﯿﻤﯽ ﮐﻪ از درزﻫﺎ و اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺷﺪ( ﻫﺮ اﺳـﺘﺨﻮان داراي دو زاوﯾﻪ ﻗﺎﺋﻤﻪ ﻧﺰد درز ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪه )درز ﻣﯿﺎﻧﯽ( و‬
‫دو زاوﯾﻪ ﺣﺎده ﻧﺰد دو دﻧﺪان ﻧﯿﺶ و دو زاوﯾﻪ ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ )در ﺑﺎﻻ( ﻧﺰد ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از درزﻫﺎي ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬درزي اﺳﺖ ﮐﻪ از درز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﻻ »‪ «2‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭼﺸﻢ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن‪ «3» ،‬ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ رﺳﯿﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺣﻔﺮه ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﺷﺎﺧﻪاي در ﭘﺎﯾﯿﻦ درز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ و ﺑﺎﻻي ﺣﻔﺮه ﭼﺸﻢ )زﯾﺮ اﺑﺮو( ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ اﺑﺮو وﺻـﻞ ﮔﺮدد و درز دوم ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از آن ﺑـﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ وارد ﺣﻔﺮه ﭼﺸﻢ ﺷﻮد ﺑﻪ اﺑﺮو وﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬درز ﺳﻮم ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن دو‬
‫ﺑﻮده ﺑـﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﺣﻔﺮه ﭼﺸﻢ ﺑﻪ اﺑﺮو وﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﻪ درز ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ درز زﯾﺮ اﺑﺮو ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ و از ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ درز ﺑﺎﻻﯾﯽ در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ دور ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ درز اول از اﯾﻦ ﺳﻪ درز آن را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ درز دوم آن را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ («4‬ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ درز ﺳﻮم آن را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ(‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﯾﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺜﻠّﺚ‪ ،‬درز ﻋﺮﺿﯽ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ درز ﻣﺤﺎذي ﺑﺎ رﺳﺘﻨﮕﺎه دﻧﺪانﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﯿﻦ دو اﺑﺮو ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﺗﺼﺎل اﯾﻦ درزﻫﺎ ﺑﻪ اﺑﺮوﻫﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد از درز اول و اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺰرگﺗﺮ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺟـﺪا ﮔﺮدﯾﺪه اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻌﺪ از اﺳـﺘﺨﻮان زوج )در ﮔﯿﺠﮕﺎه( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا‬
‫اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺨﺸﯽ از ﮔﯿﺠﮕﺎه و اﺑﺮو و ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺤﻞ ﭼﺸﻢ را در ﺑﺮ دارد و ﻣﻘﺼﻮد از درز دوم و اﺳﺘﺨﻮان دوم اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﻮﺿﻊ ﭼﺸﻢ ﻗﺮار دارد و ﻣﺤﻞ ﻋﺒﻮر اﻋﺼﺎب ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﻮم ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ در‬
‫ﻣﺠﺮاي اﺷﮑﯽ ﭼﺸﻢ‪) .‬ﺷﺮح ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪(205‬‬
‫)‪ (5‬اﺿـﺎﻓﻪ از ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪ ،‬وي در ﺣﮑﻤـﺖ وﺟـﻮد اﯾـﻦ درزﻫـﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ در ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﮐﺮه ﭼﺸﻢ ﺳﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫درزﻫﺎﯾﯽ از ﻫﻢ ﺟـﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﺷـﮑﺎر ﻧﺒﻮدن اﯾﻦ دروز‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ اﺳـﺘﺨﻮان در ﻫﺮ ﻃﺮف ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﮑﻤﺖ‬
‫اﯾﻦ درزﻫﺎ در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﻮﻻتﺗﺮ ﻣﻐﺰي ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ رﯾﺰش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻣﺎﻧﻊ آﺳـﯿﺐ و ﻓﺴﺎد ﭼﺸﻢ‬
‫ﮔﺮدد و رﯾﺰش اﺷﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ازدﯾﺎد ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻀﻮﻻتﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﺛﺮ ﮔﺮﯾﺴـﺘﻦ اﺷﮏ ﺟﺎري ﻣﯽﮔﺮدد ﺑـﺪان دﻟﯿﻞ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ درد و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺴـﺨﯿﻦ ﻗﻠﺐ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺎرات از دل و اﻃﺮاف آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺰ ﻣﺘﺼﺎﻋـﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫و ﭼﻮن ﻫﻨﮕـﺎم ﺗﺼﺎﻋـﺪ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ اﻣﮑـﺎن ﻧﻔﻮذ از ﭘﺮدهﻫـﺎي دﻣـﺎﻏﯽ را ﻧـﺪارد ﻟـﺬا ﻣﻐﺰ آن ﻓﻀﻮﻻـت را ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢﻫـﺎ ﺳـﺮازﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ارﺗﺒﺎط ﭘﺮدهﻫﺎي دﻣﺎﻏﯽ ﺑﺎ ﭼﺸﻢﻫﺎ ﻟﺬا از اﯾﻦ درزﻫﺎ ﭘﺎﮐﺴﺎزي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(205‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪394 :‬‬
‫ﺑﯿﻨﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ ﺑﯿﻨﯽ در ﺑﺪن روﺷﻦ اﺳﺖ و آن را در ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﯿﻨﯽ ﺑـﺎ ﻓﻀـﺎي ﺧـﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺧﻮد دارد ﺑﻪ اﺳـﺘﻨﺸﺎق ﻫﻮا ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻮاي ﺑﯿﺸﺘﺮي را در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارد و ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ از‬
‫ورود ﺑﻪ ﻣﻐﺰ آن را ﺗﻌـﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻮاي اﺳـﺘﻨﺸﺎق ﺷﺪه ﮔﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن وارد رﯾﻪ ﻣﯽﮔﺮدد وﻟﯽ ﻣﻘﺪار ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪاي از آن وارد ﻣﻐﺰ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﺮاي اﺳـﺘﻨﺸﺎﻗﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﻮﯾﯿـﺪن ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ ﻫﻮاﯾﯽ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ در ﻣﮑﺎﻧﯽ واﺣـﺪ ﺟﻠﻮي آﻟﺖ ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ »‪،«1‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 247‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺠﻤﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﺲ ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و دﻗﯿﻖﺗﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﺑﯿﺎن ﺳﻪ ﻓﺎﯾﺪه در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻓﺎﯾﺪه؛‬
‫‪ .2‬ﺑﯿﻨﯽ در ﺟﺪا ﮐﺮدن ﺣﺮوف ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در ﺳـﻬﻮﻟﺖ اداي آﻧﻬﺎ در ﺣﯿﻦ ﺟﺪا ﮐﺮدن‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻮا ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد‬
‫در ﻣﮑﺎن ﺟـﺪا ﮐﺮدن ﺣﺮوف ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻧﮕﺮدد‪ .‬و اﯾﻦ دو ﻓﺎﯾﺪه ﻧﯿﺰ در ﯾﮏ ﻓﺎﯾﺪه ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ و ﺷﺒﯿﻪ ﺑﯿﻨﯽ در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻫﻮا ﺑﺮاي اداي‬
‫ﺣﺮوف‪ ،‬ﺳﻮراﺧﯽ اﺳﺖ در ﭘﺸﺖ ﻧﺎي )ﻣﺰﻣﺎر( ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎز اﺳﺖ و آن را ﻧﻤﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺑﯿﻨﯽ ﻣﺠﺮاي دﻓﻊ ﻓﻀﻮﻻت ﻣﻐﺰي اﺳﺖ از اﯾﻦ رو ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺗﻨـﺪرﺳﺘﯽ از دﯾﺪﮔﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ دﻣﯿﺪن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫رﯾﺰش ﻓﻀﻮﻻت دﻣﺎﻏﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﺑﯿﻨﯽ از دو اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺜّﻠﺚ ﮔﻮﻧﻪ »‪ «2‬ﮐﻪ زواﯾﺎي آن از ﺑﺎﻻ )ﺑﯿﻦ دو اﺑﺮو( ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﺪ و دو ﻗﺎﻋﺪه آن در زاوﯾﻪاي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ دو زاوﯾﻪ ﮐﻪ از ﻫﻢ ﻣﻔﺎرق ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻟﺖ ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ در ﻣﻐﺰ دو زاﯾﺪه ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﻮك ﭘﺴﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﮑﻞ )ﻗﯿﻔﯽ( ﺑﯿﻨﯽ ﻫﻮا را از ﻓﺮاﺧﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺗﻨﮕﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎدﺳﻨﺞ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(207‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪395 :‬‬
‫ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﯾـﮏ از اﯾﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺮ ﯾﮑﯽ از دو درز ﮐﻨـﺎري‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ در ﺑﺤﺚ درزﻫﺎي اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺻﻮرت )ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ(‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﯾﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان دو ﻏﻀﺮوف ﻧﺮم وﺟﻮد دارد »‪ «1‬و ﺑﯿﻦ آن دو‪ ،‬روي ﻃﻮل درز ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻏﻀﺮوﻓﯽ‬
‫)ﺗﯿﻎ وﺳـﻂ( دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ آن ﺳـﺨﺖﺗﺮ از ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ از دو ﻏﻀـﺮوف ﮐﻨـﺎري ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه ﻏﻀـﺮوف ﻣﯿﺎﻧﯽ در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻨﯽ را ﺑﻪ دو ﺳﻮراخ ﻣﺠﺰا ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ از ﻣﻐﺰ ﻣﺎده زاﯾﺪي رﯾﺰش ﮐﺮد در ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﺘﻤﺎﯾـﻞ ﺷﻮد و ﺗﻤﺎم راه اﺳـﺘﻨﺸﺎق ﮐﻪ رﺳﺎﻧﻨـﺪه ﻫﻮاي روح اﻓﺰا ﺑﻪ روح ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻐﺰ )روح ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﺪود‬
‫ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه دو ﻏﻀﺮوف ﮐﻨﺎري ﺳﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻓﺎﯾﺪهاي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻏﻀﺮوفﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻗﺒًﻠﺎ آن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ؛‬
‫‪ (.2‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﻌﻄﺎﻓﯽ اﯾﻦ دو ﻏﻀﺮوف اﺳﺖ( ﺗﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﯾﺎ دﻣﯿﺪن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺸﺎده و ﺗﻮّﺳﻊ ﯾﺎﺑﻨﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻣﺴﺎﻋﺪت در ﺑﯿﺮون راﻧﺪن ﺑﺨﺎر »‪ «2‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪ ﻟﺮزه در آﻣﺪن ﻫﻨﮕﺎم دﻣﯿﺪن‪.‬‬
‫دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎرﯾﮏ و ﺳﺒﮏ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ »‪ «3‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ دو‬
‫اﺳﺘﺨﻮان دورﻧﺪ از ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻋﻀﺎي آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در ﺟﻠﻮي دﯾﺪ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷـﮑﻞ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و ﻓﺎﯾﺪه آن روﺷﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «4‬و آن از دو اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪه ﮐﻪ زﯾﺮ ﭼﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻔﺼﻞ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫»‪ «5‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ ،‬و از اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ ﯾﮏ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ﯾﮏ ﻏﻀﺮوف ﻧﺮم وﺟﻮد دارد‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(208‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻦ ﻓﻀﻮﻻت ﺳﺮ و ﺑﺨﺎرﻫﺎي ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺑﺪ ﺑﻮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا اﯾﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺮ درزﻫﺎي ﮐﻨﺎري ﻗﺮار دارﻧﺪ و در ﺻﻮرت ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ درزﻫﺎ آﺳﯿﺐ وارد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮّﺳﻊ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 248‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻮﯾﮋه در ﺻﻮرت ﻓﺸﺎر و ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻓﮏ ﻣﺘﺤﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﻣﺮ ﺟﻮﯾﺪن ﻏﺬا و ﺗﮑّﻠﻢ ﻣﺸﺎرﮐﺖ دارد‪.‬‬
‫)‪ ((5‬ﻣﻔﺼـﻞ ﻣﻮﺛـﻖ ﻣﻠﺰق در ﻋﺮض( ﻣﻔﺼـﻞ ﺛـﺎﺑﺖ ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼـ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾـﮏ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑـﺪون دﯾﮕﺮي ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و در ﻃﻮل ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪396 :‬‬
‫از آن دو اﺳﺘﺨﻮان زاﯾﺪهاي ﮐﺞ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻘﺎر( »‪ «1‬ﺑﯿﺮون زده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زاﯾﺪه دﯾﮕﺮي »‪ «2‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮش ﻗﻮاره ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ و‬
‫آن زاﯾﺪه از اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ »‪ «3‬روﯾﯿـﺪه ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑـﺪان ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و ﻫﺮ ﯾـﮏ از دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ رﺑﺎﻃﻬـﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دﻧﺪانﻫﺎ‬
‫ﺗﻌـﺪاد دﻧـﺪانﻫﺎ ﺳـﯽ و دو ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺮﺧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن ﻓﮏ( دﻧـﺪانﻫﺎي ﻋﻘﻞ را )ﻧﻮاﺟﺬ( ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﭼﻬﺎر دﻧﺪان ﮐﻨﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺒﻮد آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺪاد دﻧﺪانﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫)ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﯿﻨﺶ دﻧـﺪانﻫﺎ ﺑـﺪﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ( دو دﻧـﺪان ﭘﯿﺶ و دو دﻧـﺪان رﺑـﺎﻋﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮﯾـﺪن اﺷـﯿﺎ از ﺑﺎﻻـ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن از ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬
‫ﺷﮑﺴـﺘﻦ دو دﻧـﺪان ﻧﯿﺶ از ﺑﺎﻻـ و از ﭘـﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬و ﺑﺮاي آرد ﮐﺮدن دﻧـﺪانﻫﺎي آﺳـﯿﺎ از ﺑﺎﻻـ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭼﻬﺎر ﯾﺎ ﭘﻨـﺞ ﻋـﺪد »‪ ،«4‬ﭘﺲ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫دﻧﺪانﻫﺎ ﺳﯽ و دو ﯾﺎ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻧـﺪانﻫﺎي ﻧﻮاﺟـﺬ ﻏﺎﻟﺒًﺎ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺳﻦ رﺷـﺪ ﻣﯽروﯾﻨﺪ و آن ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ ﺗﺎ )اﺑﺘﺪاي( ﺳﻦ وﻗﻮف اﺳﺖ »‪ «5‬و ﺳﻦ وﻗﻮف ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺳـﯽ‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎي ﻧﻮاﺟﺬ دﻧﺪانﻫﺎي ﻋﻘﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد »‪ .«6‬ﻫﻤﻪ دﻧﺪانﻫﺎ داراي رﯾﺸﻪ و ﺳﺮﻫﺎي »‪ «7‬ﺗﯿﺰي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﺳﻮراخﻫﺎي اﺳـﺘﺨﻮان ﻫﺮ دو ﻓِﮏ ﺣﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و در ﮐﻨﺎره ﻫﺮ ﺳﻮراخ‪ ،‬زاﯾﺪهاي ﮔﺮد و ﺳﺨﺖ ﻣﯽروﯾﺪ ﮐﻪ دﻧﺪان‬
‫را )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﻠﻘﻪاي( در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯽدارد و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن در آﻧﺠـﺎ رﺑﺎﻃﻬـﺎي ﻣﺤﮑﻤﯽ اﺳﺖ )ﺗـﺎ دﻧـﺪانﻫﺎ از ﺟـﺎي ﺧﻮد‬
‫ﺑﯿﺮون ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ(‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زاﯾﺪه ﻗﺪاﻣﯽ ﮐﻮروﻧﻮﺋﯿﺪ )‪.)Coronoid‬‬
‫)‪ (2‬زاﯾﺪه ﺧﻠﻔﯽ ﮐﻮﻧﺪﯾﻼر )‪.)Condyloid‬‬
‫)‪ (3‬اﺳﺘﺨﻮان ﺣﺠﺮي‪ ،‬ﺻﺪﻓﯽ )ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ( از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد از دﻧـﺪان ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬دﻧـﺪان ﻋﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﺒﺎرت ﺑﻌـﺪي ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن اﺷﺎره دارد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬دﻧﺪانﻫﺎ ﺳـﯽ و دو ﻋﺪد‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﺷﻔﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﯽروﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﺳﻨﺎن اﻟﺤﻠﻢ در ﻣﺘﻦ دو ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ .1 :‬ﺑﻪ ﮐﺴﺮ ﺣﺎء ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﻞ زﯾﺮا ﻋﻘﻞ و ﺗﻤﯿﯿﺰ از اﺑﺘﺪاي ﺑﻠﻮغ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد؛ ‪ .2‬ﺑﻪ ﺿﻢ ﺣﺎء ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﺣﺘﻼم و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺰ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دﻧﺪانﻫﺎي ﺑﻠﻮغ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﺳﺮﻫﺎي ﺗﯿﺰ در واﻗﻊ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻫﻤﺎن رﯾﺸﻪ اﺳﺖ )ﻧﻪ ﺗﺎج دﻧﺪان( ﭼﻨﺎن ﮐﻪ از ﻋﺒﺎرات ﺑﻌﺪي ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪397 :‬‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از دﻧﺪانﻫﺎ ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي دﻧﺪانﻫﺎي آﺳﯿﺎ ﯾﮏ ﺳﺮ )رﯾﺸﻪ( دارﻧﺪ و دﻧﺪانﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﺛﺎﺑﺖ در ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺳﺮ دارﻧﺪ‬
‫و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺳﻪ ﺳـﺮ دارﻧﺪ ﺑﻮﯾﮋه دﻧﺪانﻫﺎي ﻋﻘﻞ دﻧﺪانﻫﺎي آﺳـﯿﺎي ﺛﺎﺑﺖ در ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺳﻪ ﺳـﺮ دارﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 249‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﺮ دارﻧﺪ ﺑﻮﯾﮋه دﻧﺪانﻫﺎي ﻋﻘﻞ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮدن ﺳـﺮ )رﯾﺸﻪ( دﻧـﺪانﻫﺎي آﺳـﯿﺎ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﺑﺰرﮔﯽ آﻧﻬﺎ و ﮐﺎر ﺑﺴـﯿﺎر آﻧﻬﺎﺳﺖ )ﻟـﺬا اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽﻃﻠﺒﻨـﺪ( و دﻧـﺪانﻫﺎي‬
‫آﺳـﯿﺎي ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ رﯾﺸﻪﻫـﺎي ﺑﯿﺸـﺘﺮي دارﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آوﯾﺰان ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و اﯾـﻦ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﮔﺮاﯾﺶ آن را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ رﯾﺸـﻪ ﻫـﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ دﻧﺪانﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻤﺖ رﯾﺸﻪﻫﺎ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﺪن ﺣﺲ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي دﻧﺪانﻫﺎ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﻮاه اﺳﺖ ﮐﻪ دﻧﺪانﻫﺎ ﺣﺲ دارﻧﺪ و‬
‫ﺑﺪان ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ )ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻋﺼﺎب( ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﮔﺮﻣﯽ و ﺳﺮدي )و ﮐﯿﻔﯿﺎت دﯾﮕﺮ( ﺗﻤﯿﯿﺰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺸﺖ‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ »‪ «1‬ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﻓﺎﯾﺪه آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮐﺎﻧـﺎل ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر ﻧﺨـﺎع از آن ﮐﻪ ﺑﻘـﺎي ﺣﯿـﺎت ﺣﯿﻮان ﺑـﺪان واﺑﺴـﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎ در ﺟﺎي ﺧﻮد درﺑﺎره ﻓﺎﯾـﺪه ﻧﺨﺎع ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ و در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ اﻋﺼﺎب )ﺑﺮاي رﺳﺎﻧـﺪن ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دور و ﻧﺰدﯾﮏ(‬
‫از ﻣﻐﺰ ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﺳـﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷـﺪ در آن ﺻﻮرت )ﻋﻼوه ﺑﺮ زﺷﺘﯽ ﻗﯿﺎﻓﻪ( ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺳـﺮي ﺑﺮ ﺑـﺪن ﺳـﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾـﺪ ﯾﮏ ﻋﺼﺐ ﺑﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ دورﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﺑـﺪن ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻﻧﯽ را ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻣﻌﺮض آﺳﯿﺐﻫﺎ و ﺑﺮﯾﺪﮔﯽ »‪ «2‬ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮل ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي آن را در‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﻠﻤﻪ »ﺻـﻠﺐ« ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ در اﺻـﻄﻼح اﻃـّﺒ ﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ از اﻧﺘﻬﺎي اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺗﺎ اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ دﭼﺎر ﭘﺎرﮔﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪398 :‬‬
‫ﮐﺸـﯿﺪن اﻋﻀﺎي ﺳـﻨﮕﯿﻦ )ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻀﻠﻪ( ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺸﺄ آن‪ «1» ،‬ﺳـﺴﺖ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻋﺰﯾﺰ ﺑﺎد‪ ،‬ﻧﻌﻤﺘﯽ ارزاﻧﯽ‬
‫داﺷﺖ و آن‪ ،‬ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﺟﺰﯾﯽ از ﻣﻐﺰ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺨﺎع ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺪن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮﯾﺒﺎري ﮐﻪ از ﭼﺸـﻤﻪ ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ از آن‬
‫ﺑﻬﺮه ﻋﺼﺐ در ﮐﻨﺎرهﻫﺎ و اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﺰدﯾﮑﯽ و ﻣﻮازات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ را ﮐﺎﻧﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮاي آن ﻗﺮار داد؛‬
‫‪ .2‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه و ﺳﭙﺮي ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ارزﺷـﻤﻨﺪ ﺟﻠﻮي آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاي ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺧﺎر و زواﯾﺪ آﻓﺮﯾﺪه‬
‫ﺷﺪه )ﺗﺎ ﺟﻨﺒﻪ دﻓﺎﻋﯽ آن ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ(؛‬
‫‪ .3‬ﺳـﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه ﺗﺎ ﺷﺎﻟﻮده و ﭘﯽ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑـﺪن ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭼﻮﺑﯽ ﮐﻪ در ﻧﺠﺎري ﮐﺸﺘﯽ در اﺑﺘـﺪا آﻣﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﭼﻮبﻫﺎي دﯾﮕﺮ را در آن ﻗﺮار داده و ﺑﻪ آن ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺘﻮن ﭘﺸﺖ ﺳﺨﺖ )ﺻﻠﺐ( آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫‪ .4‬ﺳـﺘﻮن ﭘﺸﺖ ﺑـﺎﻋﺚ ﺑﻪ ﻗـﺎﻣﺖ اﯾﺴـﺘﺎدن اﻧﺴـﺎن ﺑـﺪون ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ ﺟﻬﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن اﻣﮑﺎن ﭘـﺬﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺳـﺘﻮن ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻬﺮهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﭼﯿـﺪه و ﻧﻪ ﯾﮏ اﺳـﺘﺨﻮان و ﻧﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻧﻪ ﺳﺴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در اﯾﺴﺘﺎدن ﮔﺮدد و ﻧﻪ آن ﻗﺪر ﺳﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﻢ ﺷﺪن و اﻧﻌﻄﺎف‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻣﻬﺮه‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آن‪ ،‬ﺳﻮراﺧﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ رﺷـﺘﻪ ﻧﺨـﺎع از آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﮔـﺎه ﭼﻬـﺎر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 250‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫زاﯾﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ از دو ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻮراخ‪ «2» ،‬زاﯾـﺪهاي ﮐﻪ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺳﺖ ﺑﺎﻻرو‪ ،‬و آن ﮐﻪ رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ رو و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﺸـﯿﺪن ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﺒﺪأ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﺠﺎد اﻧﻘﺒﺎض در ﻋﻀﻼت ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي زﯾﺎدي دارد ﻟﺬا ﺑﺪان اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪ وﻟﯽ رﻓﺘﻦ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻼف ﻣﺒﺪأ ﺑﺎ اﻧﺒﺴﺎط ﻋﻀﻼت‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﮐﻤﺘﺮي ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »و از دو ﻃﺮف ﺳﻮراخ« دارد‪ ،‬ﮐﻪ در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ واو ﻋﻄﻒ وﺟﻮد ﻧﺪارد و آﻣﻠﯽ در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺪون واو ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪399 :‬‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻌـﺪاد زواﯾـﺪ )در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻬﺮهﻫﺎ( ﺑﻪ ﺷـﺶ رﺳـﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر زاﯾﺪه از ﻃﺮﻓﯽ و دو زاﯾﺪه از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ و‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﻋـﺪد ﻧﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺪ »‪ .«1‬ﻓﺎﯾـﺪه اﯾﻦ زواﯾـﺪ در اﻃﺮاف ﺳﻮراخ ﻣﻬﺮهاي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ زواﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪي ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﮔﻮدي در ﺑﻌﻀﯽ از زواﯾﺪ و ﺳِﺮ ﮔﻮهاي )ﻟﻘﻤﻪاي( در ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ »‪ («2‬ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﺘﻮن‬
‫ﻓﻘﺮات ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻬﺮهﻫﺎ زواﯾﺪ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﻧﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻮن ﺳﭙﺮ دﻓﺎﻋﯽ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ‪ ،‬و ﺗﺎ‬
‫رﺑﺎﻃﻬﺎ ﺑﺮ آن ﺑﺎﻓﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و آن اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ ﭘﻬﻦ و ﺳﺨﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از اﯾﻦ زواﯾﺪ در ﻋﻘﺐ‬
‫)ﻣﻬﺮهﻫـﺎ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﺧﺎرا و ﺳـﻨﺎﺳﻦ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ در ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻗﺮار دارﻧـﺪ ﺑﺎلﻫﺎ )زواﯾـﺪ ﻋﺮﺿـﯽ( ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ از ﻋﺼﺐ و رگﻫﺎ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎلﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ داﺧﻞ در ﻃﻮل ﺑـﺪن دارﻧﺪ‬
‫»‪ «3‬و ﺑﺮاي ﺑﺎلﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻠﻮي دﻧـﺪهﻫﺎ )در ﺑﺨﺶ ﺳـﯿﻨﻪ( ﻗﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﯾـﺪهاي وﯾﮋه اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺧﻮش اﻧـﺪام ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺧﻮردن ﺳـﺮﻫﺎي‬
‫ﮔﻮژي دﻧـﺪهﻫﺎ در ﺣﻔﺮهﻫﺎي آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه در آن ﺑﺎلﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺎل دو ﺣﻔﺮه )روﯾﻪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ( و ﺑﺮاي ﻫﺮ دﻧـﺪه دو زاﯾﺪه‬
‫ﮔﻮژي )ﺗﮑﻤﻪاي( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «4‬ﺳﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺎلﻫﺎ دو ﺷﺎﺧﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﺒﯿﻪ دو ﺑﺎل و آن در ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﯾﺪه آن را ﺑﻪ‬
‫زودي ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻏﯿﺮ از ﺳﻮراخ ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻮراخﻫﺎي )ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮهاي( دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺑﯿﺮون آﻣـﺪن ﻋﺼﺐ از آن و داﺧﻞ ﺷﺪن رگﻫﺎ ﺑﻪ آن »‪«5‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﻌﻀـﯽ از اﯾﻦ ﺳﻮراخﻫـﺎ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣـﻞ در ﺑـﺪﻧﻪ ﯾـﮏ ﻣﻬﺮه ﺟـﺎي دارد و ﺑﻌﻀـﯽ دﯾﮕﺮ در ﺑـﺪﻧﻪ دو ﻣﻬﺮه ﺟـﺎي دارد و ﺟﺎﯾﮕﺎه آن‬
‫درﺳﺖ ﻣﺮز‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻮراخ ﭼﻬﺎر زاﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻟﺬا ﺑﻪ اﯾﻦ زواﯾﺪ‪ ،‬زواﯾﺪ ﻣﻔﺼﻠﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ درون ﻣﺤﻮر ﺑﺪن ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻫﺮ ﺳﺮ دﻧﺪه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زاﯾﺪهاي ﺑﺮآﻣﺪه و ﻣﺤّﺪب در ﺣﻔﺮه ﺑﺎل ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺤﻞ ﻋﺒﻮر اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ )ﺣﺴﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ( ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن و داﺧﻞ ﺷﺪن ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﯽ ﺑﻪ آن ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﺨﺎع‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪400 :‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﻬﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺟﺎي ﺳﻮراخ از دو ﻃﺮف ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻨﻬﺎ از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ‬
‫در ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﻣﻬﺮه ﻧﯿﻢ داﯾﺮه ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺐ‪ ،‬ﺳﻮراخ ﺑﺰرگﺗﺮ و در ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 251‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﻮراخﻫﺎ در دو ﭘﻬﻠﻮي )ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﻣﻬﺮه ﻗﺮار داده ﺷـﺪه ﻧﻪ در ﭘﺸﺖ ﻣﻬﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪان ﺣﻔﺎﻇﺖ از آﻧﭽﻪ )از ﻋﺼﺐ و‬
‫ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ( از اﯾﻦ ﺳﻮراخﻫﺎ ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﯿﺰ در ﻣﻌﺮض ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﻗﺮار داﺷـﺘﻦ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﻮراخﻫﺎ در ﻧﺎﺣﯿﻪ‬
‫ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻬﺮهﻫـﺎ ﻗﺮار داده ﻧﺸـﺪه )ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ در ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻮد(‪ ،‬زﯾﺮا در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧـﺪ ﮐﻪ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑـﺪن‬
‫ﺑـﺪان ﺳـﻤﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻮده و ﻧﯿﺰ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ارادي ﺑـﺪن )ﭼﻮن ﺧﻢ ﺷـﺪن( ﺑـﺪان ﺳﻮي ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدﯾﺪن ﺳـﺘﻮن‬
‫ﻓﻘﺮات ﻣﯽﮔﺮدد و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﺳـﺘﻮن اﺳﺘﻮاري ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل رﺑﺎط و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻘﺐ »‪ «1‬ﺑﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫آن‪ ،‬ﮐﺸﺶ ﺑﺪن ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﺧﺮوﺟﯽ ﻋﺼﺐﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺴﺘﯽ و ﻓﺸﺎر ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪«2» .‬‬
‫اﯾﻦ زاﯾﺪهﻫﺎي )ﺷﻮﮐﯽ و ﺧﺎري( ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺻﯿﺎﻧﺖ از ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺳـﻂ ﻋﻘﺐ و رﺑﺎﻃﻬﺎ در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ روي آﻧﻬﺎ )ﻧﻮارﻫﺎي( رﺑﺎﻃﯽ »‪ «3‬ﮐﺸـﯿﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﺮﻣﯽ و رواﻧﯽ )ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺬﯾﺮي‬
‫آﺳﺎن( ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن در اﺻﻄﮑﺎك ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﭼﺎر‬
‫آﺳﯿﺐ ﻧﮕﺮدد‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪َ «(1‬ﻋَﻘﺐ« ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ از ﺑﯿﺎن ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ رﺑﺎط اﺳﺖ و ﺑﻪ رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي اﻃﺮاف ﻣﻬﺮهﻫﺎ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﯿﻮﻣﯽ در اﻟﻤﺼـﺒﺎح اﻟﻤﻨﯿﺮ‪ ،‬ص ‪ 419‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪َ :‬ﻋَﻘﺐ ﺳـﻔﯿﺪ از ﺑﻨﺪﻫﺎي )ﻃﻨﺎب( ﻣﻔﺼﻞﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺤﺮاﻟﺠﻮاﻫﺮ‪ ،‬ص ‪ 263‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َﻋَﻘﺐ وزان ﻓﺮس ﻋﺼﺐ اﺳﺖ و وزان ﮐﺘـِ ﻒ )َﻋِﻘﺐ( ﻫﺮ رﺑـﺎﻃﯽ را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀـﻼت ﮐﺸـﯿﺪه ﻧﺸـﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان را‬
‫ﻣﺤﮑﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﺑﺮاي واﻗﻊ ﻧﺸﺪن ﺳﻮراخﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﯽ در ﻗﺴـﻤﺖ ﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻬﺮهﻫﺎ دو دﻟﯿﻞ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .1 :‬ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻣﻬﺮهﻫﺎ؛ ‪ .2‬ﻓﺸﺎر ﺑﺮ‬
‫ﺧﺮوﺟﯽ اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰم ﻗﺮﺷـﯽ ﺿﻤﻦ رّد دﻟﯿﻞ دوم‪ ،‬دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮي را ﺑﺮاي آن اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﺗﺎﺷﺪﮔﯽ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ دو ﺟﺎﻧﺐ ﺑـﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ در ﺗﻨﮕﻨﺎ واﻗﻊ ﺷـﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷـﺪن ﺑﯽﺟﻬﺖ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و آﻣﻠﯽ ﺷﺎرح ﻗﺎﻧﻮن اﯾﺮاد ﻗﺮﺷـﯽ را وارد ﻧﺪاﻧﺴـﺘﻪ و ﻋﻤﺪه دﻟﯿﻞ ﺷـﯿﺦ را ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﯾﺠﺎد ﺿﻌﻒ در ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪(213‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﺎﻧﻮن ﭼﺎپ ﺑﻮﻻق »رﻃﻮﺑﺎت« دارد ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻟﺬا از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »رﺑﺎﻃﺎت« در ﺗﺮﺟﻤﻪ آورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬رﺑﺎط ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬دو ﻧﻮار ﻓﯿﺒﺮي ﻃﻮﯾﻞ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳـﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻗﺪام و ﺧﻠﻒ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آﻧﻬﺎ را‬
‫رﺑﺎط ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪) .‬ﻗﺮآن و داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻋﺒﺎس ﻣﻼﺋﮏ‪ ،‬ص ‪(216‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪401 :‬‬
‫زاﯾـﺪهﻫﺎي ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﻧﯿﺰ در ﭼﻨﯿﻦ وﺿـﻌﯿﺘﯽ )وﺟﻮد رﺑﺎﻃﻬـﺎي ﻣﺤﯿﻄﯽ( ﻗﺮار دارﻧـﺪ )ﮐﻪ ﻋﻼـوه ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﻧﺮﻣﯽ و رواﻧﯽ(‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي‬
‫ﺗﻮﺳـﻂ ﻋﻘﺐ و رﺑﺎﻃﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ ﺳﻮي ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪه ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗـﺪاﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻋﻘﺐ )رﺑﺎط‬
‫رﺳﺎﻧﯽ( ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ و از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺸﺖ ﻧﺮم و روانﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺧﻢ و ﺗﺎ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮ از ﺧﻤﯿﺪن و وارو ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن رﺑﺎﻃﻬﺎي ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﻧﺮم و رواﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻨﺎﭼﺎر در ﭘﺸﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي‬
‫ﭼﺴﺒﻨﺪه ﭘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «1‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺳﺘﺤﮑﺎم اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻘﺐ و رﺑﺎﻃﻬﺎي )ﻗﺪاﻣﯽ( ﺑﺮاي آراﻣﺶ و ﺳﮑﻮن‬
‫ﭼﻮﻧﺎن اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﯾﮏ دﺳﺖ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رواﻧﯽ )ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎﻃﻬﺎي ﺧﻠﻔﯽ( ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﺤّﺮك ﮔﻮﯾﺎ از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﮔﺮدن و ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 252‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﮔﺮدن ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر ﻧﺎي از آن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﻓﺎﯾﺪهﻫﺎي آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﺎي را در ﺟﺎي ﺧﻮد ﯾﺎد ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪«2» .‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ‪ -‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺳـﺘﻮن ﻓﻘﺮات‪ -‬ﺑﺮ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ آن ﺳﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺎه اﻓﻌﺎل ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﮑﻤﺖ و ﻧﻈﺎم ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺻﺎدر ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎر ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﺎﻗﻞ ﺧﻮد ﺳﺒﮏﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در آﻏﺎز ﭼﻮن رودﺧﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﺳﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ رﺷﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻋﺼﺒﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ )زﯾﺮا اﻋﻀﺎي ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻟﺰج ﺿﻤﻦ ﭘﺮ ﮐﺮدن ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ و ﭼﺴﺒﯿﺪن ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي رواﻧﯽ ﭘﺸﺖ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﮐﺘـﺎب ﺳﻮم زﯾﺮا ﻧـﺎي از اﻋﻀـﺎي ﻣﺮﮐﺐ ﺑـﺪن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺧﻼـﺻﻪ ﻓﺎﯾـﺪه ﻧـﺎي ﺟـﺬب ﻫﻮا ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ و اﯾﺠـﺎد ﺻـﺪا‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه آن ﮐﻪ ﮔﺮدن ﻧﺪارد‪ ،‬رﯾﻪ و ﻧﯿﺰ ﺻﺪا ﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪402 :‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺳﻮراخﻫﺎي ﻣﻬﺮهاي در ﻓﻘﺮات ﮔﺮدن ﻓﺮاخﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻮن ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮاﺧﯽ‬
‫ﺳﻮراخ آن‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺴﺘﯽ ﺑﺪﻧﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ در آﻧﺠﺎ ﻧﻮﻋﯽ از اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺗﻤﻬﯿﺪ ﮔﺮدد ﺗﺎ آﻧﭽﻪ از اﯾﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﯾﺎد‬
‫ﺷـﺪه )ﻓﺮاﺧﯽ ﺳﻮراخ ﺗﻮأم ﺑـﺎ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺟـﺪار ﻣﻬﺮهاي( ﺳـﺒﺐ ﺳـﺴﺘﯽ ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﮔﺮدن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﺷﻮد از اﯾﻦ رو ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي‬
‫ﮔﺮدن ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﺗﻨﻪ ﻫﺮ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدﻧﯽ ﮐﻮﭼـﮏ »‪ «1‬اﺳﺖ زاﯾـﺪﻫﺎي ﺧـﺎري آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﮐﻮﭼﮏ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه‪ ،‬و اﮔﺮ درﺷﺖ آﻓﺮﯾـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ و آﺳـﯿﺐ ﻣﻬﺮهﻫـﺎ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑـﺎ اﺷـﯿﺎي ﭘﺮ ﻗـﺪرت ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﻣـﺪ و ﭼﻮن زاﯾـﺪه ﺧـﺎري ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن‬
‫ﮐﻮﭼﮏاﻧﺪ )در ﻋﻮض( ﺑﺎلﻫﺎي آن )زواﯾﺪ ﻋﺮﺿﯽ( ﺑﺰرگ دو ﺳﺮ »‪ «2‬و دو ﺷﺎﺧﻪ ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪«3» .‬‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﭼﺮﺧﺶ )در ﺟﻬـﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ( ﺑﺮاي ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﮔﺮدﻧﯽ از ﺳــﮑﻮن و ﻋـﺪم ﺗﺤّﺮك ﺿــﺮورت ﺑﯿﺸـﺘﺮي دارد‪ ،‬و )از ﻃﺮﻓﯽ(‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺣﺎﻣﻞ و ﻧﮕﻬﺪارﻧـﺪه اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي زﯾﺎدي از ﺑـﺪن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ »‪ «4‬و ﻟـﺬا )ﺑﺪﯾﻦ دو دﻟﯿﻞ(‬
‫ﻣﻔﺼﻞﻫـﺎي ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﮔﺮدﻧﯽ از رواﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم از دﺳـﺖ‬
‫رﻓﺘﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رواﻧﯽ ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﭼﻮن ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ و رگﻫﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻔﺼﻞﻫـﺎ را اﺣـﺎﻃﻪ ﮐﺮده و روي آﻧﻬﺎ را ﭘﻮﺷـﺶ داده‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ )ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ( ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي ﮔﺮدن را از اﺳـﺘﺤﮑﺎم‬
‫ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯽﻧﯿـﺎز ﮔﺮداﻧـﺪه و ﭼﻮن ﻧﯿـﺎز ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬و آن ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﯾﺎد ﺷـﺪه )وﺟﻮد ﻋﺼﺐ و‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ‪ (...‬ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ دﯾﮕﺮ زواﯾﺪ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺑﺎﻻرو و ﭘﺎﯾﯿﻦ روي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ )ﺻﻐﯿﺮا( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق )رﻗﯿﻘﺎ( دارد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻮﺿﻮع »ﺑﺎرﯾﮏ« ﻣﻌﻨﺎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻋﺒﺎرت اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد زاﯾﺪه ﺧﺎري ﻧﯿﺰ دو ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﺎ از ﺳﻮراخﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻓـﺬ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺎلﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﺎرﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ آﺳـﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮي ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻧﻤﯽﮔﺮدد زﯾﺮا‬
‫ﺑﺎلﻫﺎ در دو ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻬﺮه ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻤﺘﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »اذ ﻟﯿﺲ اﻗﻼﻟﻬﺎ ﻟﻠﻌﻈﺎم اﻟﮑﺜﯿﺮة اﻗﻼل ﻣﺎ ﺗﺤﺘﻬﺎ ﻓﻠﺬﻟﮏ ‪.«...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪403 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 253‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮔﺮدن‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﺑﺴـﯿﺎر ﻋﺮﯾﺾ آﻓﺮﯾـﺪه ﻧﺸﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ »‪ «1‬و رﺑﺎﻃﻬـﺎي آن‪ ،‬رواﻧﺘﺮ ﻗﺮار داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞﻫـﺎي ﺧﺮوﺟﯽ ﻋﺼﺐ ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔـﺘﯿﻢ از ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ دو ﻣﻬﺮه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﯾـﮏ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐـﻮﭼﮑﯽ و ﻧـﺎزﮐﯽ ﺑـﺪﻧﻪ و ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﺧﯽ ﮐﺎﻧـﺎل ﻧﺨـﺎﻋﯽ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ ﺗﺤﻤـﻞ ﺳـﻮراخ )ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮهاي( را‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ از آن ﮐﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و درﺑﺎره وﺿﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن ﻫﻔﺖ ﻋـﺪد اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧـﺪازه از ﻧﻈﺮ ﻋﺪد و ﻃﻮل در ﻣﺪار اﻋﺘﺪال ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن ﺑﻪ‬
‫اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﻣﻬﺮه اول ﺗﻤﺎم زاﯾﺪهﻫﺎي ﯾﺎزده ﮔﺎﻧﻪ ﯾﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ زاﯾﺪه ﺧﺎري در ﺧﻠﻒ ﻣﻬﺮه‪ ،‬و دو ﺑﺎل )زاﯾﺪه ﻋﺮﺿﯽ( و ﭼﻬﺎر زاﯾﺪه‬
‫ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺑﺎﻻرو در ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ﭼﻬﺎر زاﯾﺪه ﻣﻔﺼﻠﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو در ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ و ﻫﺮ ﺑﺎل داراي دو ﺷﺎﺧﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺮوﺟﯽ‬
‫ﻋﺼﺐ در ﻣﯿﺎﻧﻪ دو ﻣﻬﺮه ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﻣﻬﺮه اول و دوم ﮔﺮدن ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ ﺳﺮ »‪ «2‬و ﻣﻬﺮه ﻧﺨﺴﺖ ﮔﺮدن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﻣﻬﺮه دوﻣﯿﻦ ﮔﺮدن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﻣﻔﺎﺻﻞ ﮔﺮدن(‬
‫در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎره اّوﻟﯿﻦ ﻣﻔﺼﻞ )ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن( ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬روي دو زاﯾـﺪه ﺑﺎﻻـروي ﻣﻬﺮه اول از دو ﻃﺮف )ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ دو ﮔﻮدي آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه ﮐﻪ دو ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ از‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ «3» ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در روﯾﺶ ﮔﺎه زاﯾﺪه ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﺪﻧﻪ ﺑﯿﺮوﻧﯽ زاﯾﺪه را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺲ ﺳﺮ )اﮐﺴﯽ ﭘﯿﺘﺎل‪ ) Occipital-‬ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬دو زاﯾـﺪه ﺑﺴـﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ از دو اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﺳـﺮ روﯾﯿـﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺷـﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪ (216‬درﺑـﺎره ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻣﻬﺮهﻫﺎ در‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ... :‬ﻣﻔﺼﻞ اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺲ ﺳﺮ ﺑﺎ اﻃﻠﺲ‪ ،‬از ﻃﺮف اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺲ ﺳﺮ دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺷﺒﯿﻪ دو ﭘﺎﺷﻨﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪) u‬‬
‫و در اﺳـﺘﺨﻮان اﻃﻠﺲ )ﻣﻬﺮه اول( دو ﺣﻔﺮه ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺒﯿﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﮐﺎوﯾﺘﻪ ﮔﻞ ﻧﻮﺋﯿﺪ‪ ¬ Glenoide-‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب ﻗﺮآن و‬
‫داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻼﺋﮏ‪ ،‬ص ‪.218‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪404 :‬‬
‫آن دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﯿﺎﯾﺪ و دﯾﮕﺮي )در ﮔﻮدي( ﻓﺮو ﻧﺸﯿﻨﺪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﮐﺞ ﻣﯽﮔﺮدد )ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪(.‬‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﻣﻔﺼﻞ دوم دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻬﺮه )اول( ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﻣﻬﺮه دﯾﮕﺮي ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷـﺪه و آن ﻣﻬﺮه ﺑﻌـﺪي‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ دوم( اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا از ﻃﺮف ﻗـﺪاﻣﯽ درون اﯾﻦ ﻣﻬﺮه )ﺑﻌﺪ از رﺷـﺘﻪ ﻧﺨﺎع( زاﯾﺪهاي »‪ «1‬ﺑﻠﻨﺪ و ﺳـﻔﺖ روﯾﯿﺪه ﮐﻪ ﺟﻠﻮي ﻧﺨﺎع )و ﻫﻢ‬
‫ﮔـﺎم ﺑـﺎ آن( ﺑﻪ درون ﺳﻮراخ ﻣﻬﺮه اول وارد ﺷـﺪه و از آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در واﻗﻊ ﺳﻮراخ ﻣﻬﺮه اول ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ آن دو )ﻧﺨـﺎع و‬
‫زاﯾـﺪه( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو )ﺷـﮑﻞ( ﺳـﻮراخ ﻣﻬﺮه اول از ﻋﻘﺐ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﮐﺸـﯿﺪهﺗﺮ از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﻀـﺎي اﺷـﻐﺎل ﺷـﺪه از‬
‫ﺳـﻮراخ ﺗﻮﺳـﻂ اﯾﻦ دو ﻋﺒﻮرﮐﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﯾـﮏ ﻋﺒـﻮر ﮐﻨﻨـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪) ،‬ﭘﺲ در واﻗﻊ( ﻋﺮض اﯾﻦ ﺳﻮراخ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آن دو ﻋﺒﻮر ﮐﻨﻨﺪه )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺎع( ﺗﻌﺮﯾﺾ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫اﯾﻦ زاﯾﺪه را دﻧﺪاﻧﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬و رﺷﺘﻪ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﻣﺠﺎور آن ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺒﻮﻫﯽ از رﺑﺎﻃﻬﺎي ﻣﺤﮑﻢ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺨﺶ زاﯾﺪه از ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺎﻋﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 254‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آن ﺟﺪا ﮔﺮدد‪ ،‬و اﺳﺘﺨﻮان دﻧﺪاﻧﻪاي ﻧﺨﺎع را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺮده آن ﺷﮑﺎف وارد ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ زاﯾﺪه )ﭘﺲ از ﻋﺒﻮر( از ﻣﯿﺎن ﻣﻬﺮه اول‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪه و در ﮔﻮدي اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺮ ﻓﺮو ﻣﯽرود و ﮔﻮدي اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ آن را در ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﺮ از ﺟﻠﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«3» .‬‬
‫روﯾﺶ زاﯾﺪه دﻧﺪاﻧﻪاي در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﺑﺮاي دو ﻓﺎﯾﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬دوﻣﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدﻧﯽ ﯾﺎ آﮐﺴـﯿﺲ داراي ﯾﮏ زاﯾـﺪه ﻣﯿـﺦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم زاﯾـﺪه »ادوﻧﺘﻮﺋﯿﺪ‪ ¬ Odontoidprocess-‬اﺳـﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﺳﻄﺢ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺗﻨﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺑﺮآﻣﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻬﺮه اﻃﻠﺲ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(26‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﻬﺮه ﻧﺨﺴﺖ ﮔﺮدن داﯾﺮه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﯿﻀﻮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در آﻧـﺎﺗﻮﻣﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻣﻔﺼﻞ دو ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن‪ ،‬اﻃﻠﺲ و آﮐﺴـﯿﺲ )ﺟﺰء دﺳـﺘﻪ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻣﺴـﻄﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ( ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﭼﻬﺎر‬
‫رﺑـﺎط ﻧﮕـﺎه داري ﻣﯽﺷﻮد )رﺑﺎط ﻗـﺪاﻣﯽ‪ ،‬ﺧﻠﻔﯽ‪ ،‬و دو ﭘﻬﻠﻮﯾﯽ(‪ .‬ﻣﻔﺼﻞ ﭘﺲ ﺳـﺮ ﺑﺎ آﮐﺴـﯿﺲ ﺑﻄﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اوﺗﺎر وﺻﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ رﺑﺎط دﯾﮕﺮ )ﯾﮏ ﻣﯿﺎﻧﯽ و دو رﺑﺎط ﭘﻬﻠﻮﯾﯽ( ‪ ...‬ﺑﻪ راس زاﯾﺪه‬
‫ادوﻧﺘﻮﺋﯿﺪ )دﻧﺪاﻧﻪاي( وﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﮐﺘﺎب ﻗﺮآن و داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻼﺋﮏ‪ ،‬ص ‪(218‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪405 :‬‬
‫‪ .1‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﺑﺮاي ﺻﯿﺎﻧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻬﺮه؛‬
‫‪ .2‬دﯾﻮاره ﺗﻨﻪ ﻣﻬﺮه اول ﺑﻪ ﺳﻤﺖ داﺧﻞ ﺑﺎرﯾﮏ ﮔﺮدد ﻧﻪ ﺧﺎرج »‪.«1‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن‬
‫ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن ﻓﺎﻗﺪ زاﯾﺪه ﺧﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ آن ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﻧﮑﻨﺪ و آن را دﭼﺎر آﺳـﯿﺐ ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ زاﯾﺪه ﺧﺎري از ﻣﻬﺮه‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﺳـﯿﺒﯽ را ﺑﺎز ﻣﯽدارد وﻟﯽ ﻫﻤﯿﻦ زاﯾـﺪه ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺮه ﺿـﻌﯿﻒ )ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ( ﺑﺎﻋﺚ ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ و ﺗﻮﺟﻪ‬
‫آﺳﯿﺐ ﺑﺪان ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن وﺟﻮد ﺧﺎر‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﺎف ﻋﺼﺐ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﺒﻮﻫﯽ ﮐﻪ اﻃﺮاف ﻣﻬﺮه را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﺧﺎر ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ در اﯾﻦ ﻣﻬﺮه اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻬﺮه ﭼﻮن ﻓﺮو روﻧﺪهاي ﻧﻬﺎن در ﻻﺑﻼي ﺣﻔﺎﻇﻬﺎ »‪ «2‬و‬
‫دور از دﺳﺘﺮس ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻧـﺪ و آﺳـﯿﺐ ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬـﺎت از داﺷـﺘﻦ ﺑﺎلﻫـﺎ ﻧﯿﺰ ﻋـﺎري »‪ «3‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه آن ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺼﺐ و ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺸـﺄ ﺧﻮد در ﮐﻨـﺎره اﯾﻦ ﻣﻬﺮه در ﺗﻨﮕﻨـﺎ ﻗﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎلﻫﺎ در ﭘﻬﻠﻮي آن ﻓﻀﺎي‬
‫ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻬﺮه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از ﺧﻮد ﻣﻬﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻧﻪ از دو ﭘﻬﻠﻮي )ﭼﭗ و راﺳﺖ( و ﻧﻪ از ﺳﻮراخ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ دو ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از دو ﺳﻮراخ ﮐﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه در دو ﻃﺮف ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﻬﺮه ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد »‪ ،«4‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺤﻞ‬
‫ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ )از ﺑﺎﻻي ﻣﻬﺮه( ﺟﺎي ﻓﺮو رﻓﺘﻦ دو زاﯾﺪه ﺳـﺮ )در دو ﮔﻮدي ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﻣﻬﺮه( »‪ «5‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ آن‬
‫دو‪ ،‬ﻋﺼﺐ دﭼﺎر زﯾﺎن ﺟﺪي ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻋﺒﻮر زاﯾﺪه دﻧﺪاﻧﻪاي در ﺳﻮراخ ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎرﯾﮏ ﺷﺪن آن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺑﺎرﯾﮏ ﺷﺪن در ﺟﺪاره داﺧﻠﯽ آن واﻗﻊ ﺷﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﺻﯿﺎﻧﺖ از ﻣﻬﺮه ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺧﻠﻔﯽ ﻣﻬﺮه )ﺧﺎرج( ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﺿﺮﺑﻪ و آﺳﯿﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﮔﻮﯾﺎ در ﻣﻬﺮه اول و دوم ﺑﺎلﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻟﺬا آﻣﻠﯽ در ﺷـﺮح ﮐﻼم اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﯿﺦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 255‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻟﺮﺋﯿﺲ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت از ﮐﻠﻤﻪ »ﻋﺮﯾﺖ« اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد )ﮔﻮﯾﺎ ﻋﺮﯾﺎن و ﺧﺎﻟﯽ از ﺑﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺳﻮراخ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ رو ﺑﻪ ﻋﻘﺐ و ﺳﻮراخ دﯾﮕﺮ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ رو ﺑﻪ ﻋﻘﺐ در ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﻬﺮه‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻔﺼﻞ اول‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪406 :‬‬
‫ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ )از ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﻣﻬﺮه( ﻣﺤﻞ ﻓﺮو رﻓﺘﮕﯽ دوم ﮐﻪ ﺑﺮاي دو زاﯾـﺪه ﮐﻪ در دو ﮔﻮدي ﻣﻬﺮه دوم داﺧﻞ ﺷـﺪه و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻔﺼﻞ روان‬
‫ﻣﺘﺤﺮك‪ ،‬ﺑـﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «1‬و ﻧﯿﺰ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻧﯿﺴـﺖ ﺧﺮوج ﻋﺼـﺐ از ﻋﻘﺐ و ﺟﻠـﻮي ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن ﺑﻪ‬
‫دﻻـﺋﻠﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره دﯾﮕﺮ ﻣﻬﺮهﻫﺎ »‪ «2‬ذﮐﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ از دو ﺟـﺎﻧﺐ )ﺟﻠﻮي ﻣﻬﺮه( »‪ «3‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎزك ﺷـﺪن دو ﻃﺮف اﺳـﺘﺨﻮان )ﺟﻠﻮي(‬
‫ﻣﻬﺮه ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻋﺒﻮر زاﯾﺪه دﻧﺪاﻧﻪاي از آن‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از ﻣﻬﺮه اول درﺳﺖ اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮ و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫از دو ﺟـﺎﻧﺐ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻋﻘﺐ و ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻬﺮه ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾـﺪ اﯾﻦ دو ﺳﻮراخ ﮐﻮﭼﮏ و ﻋﺼﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﺎرﯾﮏ‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼـف ﻣﻬﺮة اول‪ ،‬ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از ﺑﺎﻻـي ﻣﻬﺮه دوم ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺻـﻮرت ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از آن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻬﺮه اول‪ ،‬ﺧﻄﺮ آن‬
‫اﺳﺖ »‪ «4‬ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻬﺮه اول ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﻢ ﺷﺪن ﺳـﺮ رو ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﻋﺼﺐ دﭼﺎر ﭘﺎرﮔﯽ و ﮐﻮﻓﺘﮕﯽ ﮔﺮدد‬
‫و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻋﺼﺐ از ﺟﻠـﻮ و ﻋﻘﺐ ﻣﻬﺮه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از دو ﺟـﺎﻧﺐ )ﺟﻠﻮي( آن »‪ «5‬ﺧﺎرج ﮔﺮدد »‪ ،«6‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﻮد )ﺳﻮراخ( در ﻣﺤﻠﯽ ﻣﺸـﺘﺮك ﺑـﺎ ﻣﻬﺮه اول ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻨﺎﭼـﺎر ﻣﯽﺑﺎﯾـﺪ اﯾﻦ زوج ﻋﺼﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﺎرﯾـﮏ ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ و ﻟـﺬا ﻧـﺎﺗﻮاﻧﯽ‬
‫ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮه اول را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﯽﻧﻤﻮد در ﻧﺘﯿﺠﻪ زوجﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﺮد ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻼوه )در ﺻﻮرت‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺒًﻠﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻔﺼﻞ دوم ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺮ ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن ﻗﺮار دارد وﻟﯽ اﯾﻨﺠﺎ در‬
‫ﺑﺤﺚ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻬﺮه اول و ﻋﺪم ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از ﭘﺎﯾﯿﻦ آن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪان ﺣﻔﺎﻇﺖ در ﻋﻘﺐ ﻣﻬﺮه و ﮐﺸﺶ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮي ﻣﻬﺮه‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد از دو ﺟﺎﻧﺐ در ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن دو ﭘﻬﻠﻮي )ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﻣﻬﺮه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ زﯾﺮا اوﻟًﺎ در ﭼﻨـﺪ ﺳـﻄﺮ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺗﮑﺮار وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺛﺎﻧﯿًﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﻠﯿﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻣﻨﻈﻮر از آن‪ ،‬دو ﻃﺮف ﺟﻠﻮي ﻣﻬﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﺧﻄﺮ درﺑﺎره ﻣﻬﺮه اول وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ ﭼﻮن اﺳﺘﺨﻮان واﺣﺪي ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﻣﻬﺮه ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮ‬
‫دﭼﺎر ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻨﻈﻮر از دو ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺮه اول اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ دو ﺟﺎﻧﺐ از ﺟﻠﻮي ﻣﻬﺮه ﯾﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﻬﺮه‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺑﻠﮑﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﺮ ﭘﺎرﮔﯽ ﻋﺼﺐ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮔﺮدن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪407 :‬‬
‫ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از دو ﺟـﺎﻧﺐ ﺟﻠﻮي ﻣﻬﺮه( ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺸـﺎرﮐﺖ ﺑـﺎ ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿـﺪا ﺷـﺪن ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻬﺮه اول در اﯾﺠﺎد ﺗﺒﺎﻫﯽ در ﺻﻮرت‬
‫ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از دو ﺳﻮراخ ﺟﺎﻧﺒﯽ )ﺟﻠﻮي آن( ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺳﻮراخ ﻋﺼﺐ در ﻣﻬﺮه دوم ﺑﺮ دو ﭘﻬﻠﻮي زاﯾﺪه ﺧﺎري و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮازات دو ﺳﻮراخ ﺧﺮوﺟﯽ ﻋﺼﺐ از ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻧﻪ ﻣﻬﺮه اول اﯾﻦ ﻣﺸﺎرﮐﺖ »‪ «2‬را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 256‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫زاﯾﺪه دﻧﺪاﻧﻪاي ﮐﻪ از ﻣﻬﺮه دوم روﯾﯿﺪه ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎﻃﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﻪ ﻣﻬﺮه اول ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)از دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن( ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ ﺳـﺮ و ﻣﻬﺮه اول و ﻧﯿﺰ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ ﺳـﺮ و ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎ ﻣﻬﺮه دوم از روانﺗﺮﯾﻦ ﻣﻔﺎﺻـﻞ‬
‫ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮم ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن دو )ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﺮ و ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎ ﻣﻬﺮه دوم( ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ و اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر رﺳﺎ و آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﺮ ﻫﻤﺮاه ﻣﻔﺼﻞ ﯾﮑﯽ از دو ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﻣﻬﺮه دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﻔﺼﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺎ ﻣﻬﺮه اول ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﯾﮏ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺪون اﻋﻮﺟﺎج ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﻬﺮه اول ﺑﺎ‬
‫ﻣﻬﺮه دوم ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﯾﮏ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪاي ﺑﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎﯾﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ دﻧﺪهﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻮش ﺧﻮرده و اﻧﺪام ﺗﻨﻔﺴﯽ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪاي‬
‫دوازده ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﺎزده ﻣﻬﺮه آن داراي زواﯾﺪ ﺧﺎري و ﺑﺎل )زواﯾﺪ ﻋﺮﺿﯽ( ﺑﻮده و ﯾﮏ ﻣﻬﺮه ﻓﺎﻗﺪ دو ﺑﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻬـﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻋـﺪم ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ از دو ﺟﺎﻧﺐ ﺟﻠﻮي ﻣﻬﺮه اول ذﮐﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬و آن ﻧﺎزﮐﯽ دﯾﻮاره ﻗـﺪاﻣﯽ‬
‫آن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﺒﻮر زاﯾﺪه دﻧﺪاﻧﻪاي از آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺧﻮد ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج زوج ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮه دوم ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪408 :‬‬
‫زواﯾـﺪ ﺧﺎري ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي ﺷـﺮﯾﻒ ﺑﺪن »‪ «1‬را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ و از ﺑـﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﺎلﻫﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي از ﺑﺎلﻫﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﯿﻮﻧـﺪ دﻧﺪهﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳـﺨﺖﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫»‪ «2‬و ﻫﻔﺖ ﻣﻬﺮه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪاي‪ ،‬داراي زواﯾﺪ ﺧﺎري ﺑﺰرگ و ﺑﺎلﻫﺎي ﭘﻬﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ از ﻗﻠﺐ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آورﻧـﺪ و ﭼﻮن ﺟﺮم اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺻـﺮف ﺷـﺪه )ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل( زواﯾﺪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﺑﺎﻻروي آﻧﻬﺎ از ﭘﻬﻨﺎي‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﺗﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻣﻬﺮهﻫـﺎي وراي ﻣﻬﺮه دﻫﻢ »‪ «3‬زواﯾـﺪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﺑﺎﻻروي آﻧﻬﺎ داراي ﮔﻮديﻫﺎي ﭘﯿﻮﻧﺪ )روﯾﻪﻫﺎي ﻣﻔﺼـﻠﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و زواﯾﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو‬
‫ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽﻫﺎﯾﯽ از آﻧﻬـﺎ ﺑﺮوز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﮐﻪ در ﮔﻮديﻫـﺎ ﺧﻮش اﻧـﺪام ﻣﯽﮔﺮدد و زواﯾـﺪ ﺧـﺎري آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺧﺎرﻫـﺎي ﻣﻬﺮه دﻫـﻢ‪ ،‬راﺳـﺖ و ﺳــﺮ آن ﻣـﺪّور و ﮔﺮزي ﺷــﮑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ «4‬و زواﯾــﺪ ﻣﻔﺼــﻠﯽ ﺑﺎﻻــروي آن از ﻫﺮ دو ﮐﻨـﺎره داراي‬
‫ﮔﻮديﻫﺎﯾﯽ ﺑـﺪون ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و از ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧـﺪ »‪ «5‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽﻫﺎي ﻣﻬﺮه زﯾﺮﯾﻦ دﻫﻢ )ﯾﺎزده و‬
‫دوازده( ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻـ و ﮔﻮديﻫـﺎي آن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺧﺎرﻫﺎي آن )ﺧﻼف ﻣﻬﺮهﻫﺎي وراي دﻫﻢ( ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ زودي ﻓﻮاﯾﺪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﻣﻬﺮه دوازدﻫﻢ ﺳـﯿﻨﻪاي ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺎلﻫﺎ )زواﯾﺪ ﻋْﺮﺿﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﻧﯿﺎز ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دﻧـﺪهﻫﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ در اﯾﻦ ﻣﻬﺮه ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ «6‬و درﺑـﺎره ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ آﻧﻬﺎ )ﺑﺎلﻫﺎ( ﻧﯿﺰ راه دﯾﮕﺮي اﻧﺪﯾﺸـﻪ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ‪ ،‬ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﺐ‪ ،‬رﯾﻪ و رگ ﺟﻬﻨﺪه ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 257‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ﺗﺎ دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻬﺮهﻫﺎي اول ﺗﺎ ﻧﻬﻢ ﺳﯿﻨﻪاي‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »ﺳﻨﺎﺳﻨﻬﺎ ﻣﻨﺘﺼﺒﮥ ﻣﻘّﺒﺒﮥ«‪.‬‬
‫)‪ (5‬در روي زواﯾﺪ ﻋﺮﺿﯽ روﯾﻪﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺗﮑﻤﻪﻫﺎي دﻧﺪهاي دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد )ﻣﻬﺮه ‪ 11T‬و ‪ 12T‬ﻓﺎﻗﺪ اﯾﻦ ﺳﻄﻮح‬
‫ﺑﺮ روي زواﯾﺪ ﻋﺮﺿﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ(‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(26‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا دﻧﺪه آﺧﺮ )دﻧﺪه ﻣﻮاج( ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪409 :‬‬
‫در ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي ﺑﺮاي ﻧﮕﻪ داري آﻧﭽﻪ )از ﻣﻬﺮهﻫﺎ و ‪ (...‬ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺪﻧﻪ و اﺳﺘﺤﮑﺎم‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي آن اﺣﺘﯿﺎج دارد و ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد ﮔﻮديﻫﺎ و ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ )ﺗﮑﻤﻪﻫﺎ( ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﻟﺬا زواﯾﺪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﻣﻬﺮهﻫﺎي‬
‫ﮐﻤﺮي دو ﭼﻨﺪان ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﻣﻬﺮه دوازدﻫﻢ ﻣﺠﺎور آن ﻧﯿﺰ ﺑﺪان ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ زواﯾﺪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ آن ﻧﯿﺰ‬
‫دو ﭼﻨـﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ آن ﻣﻘـﺪار از ﻣﻮاد ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾـﺪ در ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎلﻫﺎي آن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺷﻮد در ﺑﺎﻓﺖ آن زواﯾـﺪ ﻣﺼـﺮف ﮔﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻬﻨﺎي ﻣﻬﺮه دوازده ﻃﻮري اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﺎل ﺷﺒﺎﻫﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در آﻓﺮﯾﻨﺶ اﯾﻦ ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻓﺎﯾﺪه »‪ «1‬ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﮔﺮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ )دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ( ﺑﻪ ﻣﻬﺮه دوازدﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﻮﭼﮑﯽ »‪ «2‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻣﻬﺮه دوازدﻫﻢ آﻧﻬﺎ را از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم در اﻓﺰاﯾﺶ زواﯾﺪ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫زواﯾﺪ ﺧﺎري و ﺑﺎلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽروﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻪ ﻣﻬﺮهاي را از آن )دو ﭼﻨﺪان ﺑﻮدن زواﯾﺪ ﻣﻔﺼﻠﯽ( ﻣﻨﺼﺮف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮراخﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك )ﺧﺮوﺟﯽ اﻋﺼﺎب( ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻣﻬﺮه ﺳﯿﻨﻪاي‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻠﮑﺎﻧﯽ اﻧﺪك اﻧﺪك ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ در ﺟﺮم ﻣﻬﺮه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﻓﺰوده »‪ «3‬و از‬
‫ﺟﺮم ﻣﻬﺮه ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﮐﺎﺳـﺘﻪ ﺷﺪه »‪ «4‬ﺗـﺎ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻮراخ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣـﻞ در ﯾـﮏ ﻣﻬﺮه ﺳـﯿﻨﻪاي ﻗﺮار داده ﺷﻮد و اﻧﺘﻬـﺎي آن )اﺷﺘﺮاك‬
‫ﺳـﻮراخ ﺧﺮوﺟﯽ اﻋﺼـﺎب در دو ﻣﻬﺮه( ﺗـﺎ ﻣﻬﺮه دﻫـﻢ اداﻣـﻪ دارد‪ ،‬ﻟﯿﮑـﻦ ﺟﺮم ﺑﻘﯿـﻪ ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﭘﺸـﺖ )از ﻣﻬﺮه دﻫﻢ ﺳـﯿﻨﻪاي ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ( و‬
‫ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﮐﻤﺮي اﯾﻦ ﺗﺤﻤﻞ را دارﻧـﺪ ﺗﺎ ﺑـﺪﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﻮراخ را در ﺧﻮد ﺟﺎي دﻫﻨـﺪ‪ ،‬در ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي‪ ،‬ﺳﻮراخ راﺳﺖ و ﺳﻮراخ‬
‫ﭼﭗ ﺑﺮاي ﺧﺮوج ﻋﺼﺐ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬دو ﻓﺎﯾﺪه‪ .1 :‬اﺳﺘﺤﮑﺎم دﻧﺪهﻫﺎ؛ ‪ .2‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﻋﻀﺎي ﺑﺪن‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻋﺮﺿﻬﺎ« داﺷﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ )ﺻﻐﺮﻫﺎ( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻗﻮس ﺳﻮراخ در آن ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﻣﻬﺮه از ﻣﻬﺮه زﯾﺮﯾﻦ ﺧﻮد ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻗﻮس ﺳﻮراخ در آن ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﺮم ﻣﻬﺮه ﺑﺰرگ ﺗﺤّﻤﻞ ﭘﺬﯾﺮش ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻮراخ را در ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪410 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﮐﻤﺮي »‪ «1‬ﺧﺎرﻫـﺎ و ﺑﺎلﻫـﺎي ﭘﻬﻦ وﺟـﻮد دارد و زواﯾـﺪ ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ آﻧﻬـﺎ ﻋﺮﯾﺾ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎلﻫـﺎي‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺸﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ‪،‬‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه و ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه »‪ «2‬و روﯾﺸﮕﺎه ﻋﺼﺐﻫﺎي ﭘﺎ »‪ «3‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 258‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ‬

‫ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﺧﺎﺟﯽ »‪ «4‬ﺳـﻪ ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷــﻨﺪ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻬﺮهﻫـﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﺗـﺪاﺧﻞ ﻣﻬﺮهاي و ﭼﯿﻨﺶ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎﻻـ و اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﻣﻔﺼـﻠﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ »‪ «5‬و ﭘﻬﻦﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎلﻫـﺎ را دارﻧـﺪ و رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ از ﺳﻮراخﻫﺎﯾﯽ درون ﻣﻬﺮه ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ دو ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻣﻬﺮه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻔﺼﻞ ﺳـﺮﯾﻦ اﯾﺠﺎد ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﺪان ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ ﮔﺮاﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي )ﻣﻬﺮهﻫﺎي( ﺧﺎﺟﯽ )در ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﭼﻮن ﺑﺰرﮔﯽ‪ ،‬زواﯾﺪ‪ ،‬و ‪ (...‬ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻤﺮ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪َ (1‬ﻗَﻄﻦ )ﮐﻤﺮ‪ ،)- Lumbar‬ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳـﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫـﺎ ﮐﻪ در ﻃﻮل از ﭘﺸﺖ ﺗـﺎ َﻋُﺠﺰ )ﺧﺎﺟﯽ( و در ﻋﺮض از ﺑﯿﻦ دو َوِرك )ﺳـﺮﯾﻦ(‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد )ﻧﻘﻞ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ص ‪.(223‬‬
‫)‪ (2‬اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه )ﭘﻮﺑﯿﺲ( از ﺟﻠﻮ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﺼﺎب ﭘﺎ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﺠﺎد ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺨﺶ ﺳﺎﮐﺮال )‪ )Sacral‬ﺳـﺘﻮن ﻣﻬﺮهاي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﺗﻘﻌﺮ داﺷﺘﻪ و از ‪ 5‬ﻣﻬﺮه اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻮش ﺧﻮرده و اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﮔﻮهاي ﺷﮑﻞ )ﻣﺜﻠﺜﯽ( ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎﮐﺮوم )‪ )Sacrum‬را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(27‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪاي ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪411 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻬﺮهﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻏﻀـﺮوﻓﯽ ﺑـﺪون ﻫﯿﭻ زاﯾﺪه در آن ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ‬
‫ﻣﻬﺮه از ﺳﻮراخﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽروﯾﺪ‪ ،‬از اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻬﺮه ﺳﻮم آن )آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻬﺮه( ﻋﺼﺐ ﺗﮏ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﮔﻔﺘﺎر ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺸﺖ‬
‫در ﺑﺤـﺚ از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﮔﻔﺘـﺎري ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑﯿـﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻨـﮏ ﺑﺎﯾـﺪ درﺑـﺎره ﻓﺎﯾـﺪه ﻫﻤﻪ ﭘﺸﺖ ﺳـﺨﻦ ﮐـﺎﻣﻠﯽ ادا ﻧﻤـﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﭘﺸﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آن ﺷﮑﻞ ﻗﻮﺳﯽ )ﻣﺴﺘﺪﯾﺮ(‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا دورﺗﺮﯾﻦ ﺷـﮑﻞ از آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮي در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا )ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ( ﺳﺮﻫﺎي زواﯾﺪ ﺧﺎري ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﭘـﺎﯾﯿﻦ و ﺳـﺮﻫﺎي زواﯾـﺪ ﺧﺎري ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺧﻢ ﺷـﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻬﺮه وﺳﻂ ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻬﺮه دﻫﻢ )ﺳـﯿﻨﻪاي( »‪ «2‬ﺳﺮ زاﯾﺪه‬
‫ﺧﺎري اﯾﻦ ﻣﻬﺮه ﺑﻪ دو ﺳـﻤﺖ )ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ( ﺧﻢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ دو ﺧﻢ ﺷﺪﮔﯽ )زاﯾﺪه ﺧﺎري ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ( در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮش اﻧﺪام‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زاﯾﺪه ﺧﺎري ﻣﻬﺮه دﻫﻢ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻃﻮل ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮهاي ﻧﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ‪ ،‬در وﺳﻂ زواﯾﺪ ﺧﺎري ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ »‪ «3‬ﮐﻪ ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻤﯿﺪن و ﺗﺎ ﺷﺪن ﺑﻪ دو ﺳﻤﺖ )ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ( ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺮه وﺳﻂ‬
‫ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﯾﻞ ﺷﻮد و ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮔﺮدش ﮐﻨﻨﺪ و ﮔﻮﯾﺎ دو ﻃﺮف ﭘﺸﺖ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 259‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﻧﻪ از دو ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ آن ﻣﻬﺮه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﭘﺬﯾﺮش ﺳﻮراخ در اﯾﻦ ﻣﻮاﺿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻬﺮه دﻫﻢ ﺳـﯿﻨﻪاي در وﺳﻂ ﺳـﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﻗﺮار دارد و ﻣﻨﻈﻮر از وﺳﻂ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻃﻮل ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮهاي ﻧﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ )زﯾﺮا ﭘﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﮔﺮدن اﺳﺖ( ﺷﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ )ﻣﻬﺮهﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ ﻏﻀﺮوﻓﯽ‬
‫و ﺑﯽزاﯾﺪه ﺧﺎري اﺳﺖ( اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﺻﺪد ﺑﯿﺎن ﻓﺎﯾﺪه اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻬﺮه دﻫﻢ ﺳﯿﻨﻪاي )ﻣﻬﺮه وﺳﻂ( از وﺟﻮد ﺗﮑﻤﻪﻫﺎ )ﻟﻘﻤﻪﻫﺎ( ﻋﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪412 :‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺗﮑﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﯾﺪه ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻔﺮهﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺗﮑﻤﻪﻫﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ و‬
‫ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻔﺮهﻫـﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪) ،‬ﮐﻨـﺎره( ﻣﻬﺮه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻣﻬﺮه ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ ﻣﻬﺮه وﺳﻂ ﺑﻪ‬
‫آﺳـﺎﻧﯽ در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﯾـﻞ ﮔﺮدد و ﺑﺮاي ﻣﻬﺮه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺸـﺶ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺑﺮاي ﻣﻬﺮه ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺸـﺶ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دﻧﺪهﻫﺎ‬
‫دﻧـﺪهﻫﺎ ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﺣﺸﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي از ﻗﺒﯿﻞ اﺑﺰار ﺗﻨﻔﺴـﯽ »‪ «1‬و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ دﺳـﺘﮕﺎه ﮔﻮارش »‪ «2‬را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ و اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﻗﺮار داده ﻧﺸـﺪه ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑـﺪن ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﻧﮑﻨـﺪ و در ﺻﻮرت رﺳـﯿﺪن آﺳـﯿﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آن را ﻓﺮا ﻧﮕﯿﺮد و در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﮔﺸـﺎده ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﭽﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ »‪ «3‬ﯾـﺎ ﭼﻮن وﻗﺖ ﭘﺮ ﺷـﺪن ﺷـﮑﻢ از ﻏـﺬا و ﺑﺎد در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ وﺳـﯿﻊﺗﺮ ﺑﺮاي ﻫﻮاي‬
‫ﺟـﺬب ﺷـﺪه ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي ﯾﺎري ﮐﻨﻨﺪه ﺣﺮﮐﺎت ﺗﻨﻔﺴـﯽ و آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان اﺳﺖ »‪ «4‬در ﻻﺑﻼي‬
‫دﻧﺪهﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪«5» .‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳﯿﻨﻪ‪ «6» ،‬ﺑﺮ رﯾﻪ و ﻗﻠﺐ و اﻋﻀﺎي »‪ «7‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺪان اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ در ﺻـﯿﺎﻧﺖ از آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺮاﻋﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪،‬‬
‫زﯾﺮا اﺛﺮ آﺳـﯿﺐﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﺪان اﻋﻀﺎ وارد ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺰرگ )و ﻓﺮاﮔﯿﺮ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از اﯾﻦ‬
‫اﻋﻀﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺗﻨﮕﯽ و آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ دﻧﺪهﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻋﻀﺎي‬
‫دروﻧﯽ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺟﻠﻮ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده‪ ،‬و ﺑﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬رﯾﻪ و ﻋﻀﻼت ﺳﯿﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺮي‪ ،‬دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﻃﺤﺎل‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ و ﻫﻮاي ﮔﺮم ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻫﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪا و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺣﺮﮐﺖ آﻻـت ﺗﻨﻔﺴـﯽ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﯿﻨﻪ‪ ،‬رﯾﻪ و ﺣﺠـﺎب ﺣـﺎﺟﺰ ﺑﻪ ﯾـﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌـﺪد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دارد ﻟـﺬا ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺟﺎي ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (6‬در ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﺮا دﻧﺪهﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺳﯿﻨﻪاي ﺗﻤﺎم و ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ و رﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﺣﺠﺎب و ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪413 :‬‬
‫ﻋﻀﻮ رﺋﯿﺴـﯽ از ﻫﻤﻪ ﺟـﺎﻧﺐ اﺣـﺎﻃﻪ ﮐﺎﻣﻞ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬وﻟﯽ دﻧـﺪهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﺳـﺘﮕﺎه ﮔﻮارش را در ﺑﺮ دارﻧـﺪ )ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ( ﭼﻮن‬
‫ﺣﻔﺎﻇﯽ از ﭘﺸﺖ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷﺪه در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﻧﺪارد و از ﺟﻠﻮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 260‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﭘﻠﮑﺎﻧﯽ اﻧـﺪك اﻧـﺪك ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻟـﺬا ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ اﻧﺘﻬﺎي آﺷـﮑﺎر دﻧـﺪهﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ )ﮔﻮارﺷـﯽ( ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ و ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ دﻧﺪهﻫﺎي‬
‫ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ آن دورﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺻـﯿﺎﻧﺖ از اﻧـﺪام ﮔﻮارﺷـﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﺒـﺪ و ﻃﺤﺎل و ﻏﯿﺮ آن‪ ،‬ﻓﻀﺎي وﺳـﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﻌـﺪه )در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ( ﻣﻬﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در اﺛﺮ ﭘﺮي ﺧﻮري و ﺗﺠﻤﻊ ﺑﺎد‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻣﻌﺪه وارد ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫دﻧﺪهﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ را دﻧﺪهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪاي ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و آن از ﻫﺮ ﻃﺮف‬
‫ﻫﻔﺖ دﻧـﺪه اﺳﺖ دو دﻧـﺪه وﺳـﻂ از آن ﺑﺰرگﺗﺮ و درازﺗﺮ و دﻧـﺪهﻫﺎي )ﺷـﺶ ﺟﻔﺖ دﻧـﺪه( دو ﻃﺮف آن ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ‬
‫ﺷﮑﻞ )ﮐﺮوي( در ﺑﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪهﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺳﻮ ﺑﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫اﯾﻦ دﻧﺪهﻫﺎ )ﺳﯿﻨﻪاي( اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﻤﯿﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺑﺎﻻ از ﺧﻤﯿﺪﮔﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ‬
‫و ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ -‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻌـﺪا آن را ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ -‬زﯾﺮا ﻓﻀﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﯿﺮي اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و در‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻔﺎﺻﻞ ﭘﺸﺖ‪ ،‬از ﻫﺮ دﻧـﺪهاي دو زاﯾـﺪه در دو ﮔﻮدي ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﺎلﻫﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎ داﺧﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻔﺼـﻞ‬
‫ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ «2» ،‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﻫﻔﺖ ﺟﻔﺖ دﻧﺪه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻨـﺞ ﺟﻔﺖ دﻧﺪه ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬دﻧﺪهﻫﺎي آزاد )ﻣﺘﺨّﻠﻒ( »‪ «3‬و دﻧﺪهﻫﺎي دروﻏﯿﻦ »‪ «4‬ﺳﺮ دﻧﺪهﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ از ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺼﻮن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﮑﻞ از رﺳﯿﺪن آﺳﯿﺐ ﻣﺤﻔﻮﻇﺘﺮ اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻫﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾـﮏ زاﯾـﺪه و ﯾـﮏ ﮔﻮدي ﻗﺮار داده ﻧﺸـﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻔﺼـﻞ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ وﺟﻮد دو زاﯾـﺪه و دو ﮔﻮدي دو ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ ﺗـﺎ در اﺛﺮ اﺗﺴﺎع و‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﯿﻨﻪ و ﺷﮑﻢ دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ و دررﻓﺘﮕﯽ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺻـﻄﻼح دﻧـﺪهﻫﺎي ﻣﺘﺨﻠﻒ ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ اﺷـﺎره ﺷـﺪ ﺑﻪ ﭘﻨـﭻ دﻧـﺪه ﮐﻪ از اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﺎغ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﻮده و ﺗﻨﻬﺎ از ﭘﺸﺖ و ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬دﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮاج )‪.)FloatingRibs‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪414 :‬‬
‫ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن ﺳـﺨﺘﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ اﻧـﺪام ﻧﺮم و ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﺮده )و ﺑﺎﻋﺚ آﺳـﯿﺐ ﻧﺸﻮد(‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﻌﺘـﺪل در ﻧﺮﻣﯽ و‬
‫ﺳﺨﺘﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺣﺎﯾﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ »‪ «1‬از ﻫﻔﺖ اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪه و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺎﯾﺪهاي ﮐﻪ در دﯾﮕﺮ ﻣﻮارد داﻧﺴـﺘﻪ ﺷﺪ از اﺳـﺘﺨﻮان ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ آﻓﺮﯾﺪه‬
‫ﻧﮕﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن ﺗﺎ در اﻧﺒﺴﺎط آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن اﺣﺎﻃﻪ دارد از اﻋﻀﺎي ﺗﻨﻔﺴـﯽ »‪ «2‬روانﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺎﻓﺘﯽ‬
‫ﺗﺮد »‪ «3‬و ﺷـﮑﻨﻨﺪه آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه و ﺑﺮاي ﮐﻤـﮏ ﺑـﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮﺳـﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧـﻮد )ﺟﻨـﺎغ( دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻀـﺮوفﻫﺎ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ اﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي آن ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد دﻧﺪهﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﺪان ﻫﻔﺖ ﺑﻨﺪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آن ﺻـﻔﺤﻪاي اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﭘﻬﻦ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﺧﻮرده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﻬـﺎي ﭘـﺎﯾﯿﻦ آن ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮔﺮدي اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷـﺒﺎﻫﺖ آن ﺑﻪ ﺧﻨﺠﺮ آن را اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﻨﺠﺮي ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ »‪ «4‬و ﻧﻘﺶ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺑﺮاي دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌـﺪه اﯾﻔﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﺣﺎﯾﻞ ﺑﯿﻦ ﺟﻨﺎغ و اﻧـﺪام ﻧﺮم ﻗـﺪاﻣﯽ ﺷـﮑﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‪ -‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪-‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي ﺑﯿﻦ ﻋﻀﻮ ﺳﺨﺖ ﺑﺎ ﻋﻀﻮ ﻧﺮم ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 261‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﺗﺮﻗﻮه )ﭼﻨﺒﺮ ﮔﺮدن( »‪ «5‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دو ﻃﺮف از ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺟﻨﺎغ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده و ﺑﺎ اﻧﺤﻨﺎي ﺧﻮد )و ﮔﻮد ﺷﺪﻧﺶ( ﻧﺰد ﻓﺮو‬
‫رﻓﺘﮕﯽ ﮔﻠﻮ ﺷﮑﺎﻓﯽ »‪ «6‬ﺧﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ رگﻫﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺳﺘﺮﻧﻮم )‪.)Sternum‬‬
‫)‪ (2‬رﯾﻪ و ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ‪.‬‬
‫)‪ «(3‬ﻫّﺶ« ﺗﺮد و ﺷﮑﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف دارد‪.‬‬
‫)‪ (4‬زاﯾﺪه ﮔﺰﯾﻔﻮﺋﯿﺪ )‪.)XiphiodProcess‬‬
‫)‪ (5‬اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻼوﯾﮑﻞ )‪ ،)Clavicle‬اﺳـﺘﺨﻮان دراز ﺑﺎرﯾـﮏ و )‪ )S‬ﺷـﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻃـﻮر اﻓﻘﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ‪ ...‬ﮐﻼوﯾﮑـﻞ ﻣـﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺴﺘﯽ ﻋﻤـﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﮐﻪ اﻧـﺪام ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ را از ﺗﻨﻪ دور ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻧﯿﺮوي وارده ﺑﻪ اﻧـﺪام ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ را ﺑﻪ اﺳـﮑﻠﺖ ﻣﺤﻮري‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫـﺪ ‪ ....‬ﮐﻼوﯾﮑﻞ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮﻟﺶ‪ ،‬درﺳﺖ در زﯾﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬دو ﺳﻮم داﺧﻠﯽ آن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﻣﺤّﺪب و ﯾﮏ ﺳﻮم‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﻣﻘّﻌﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(30‬‬
‫)‪ (6‬ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﮔﻮدي ﮔﻠﻮ اﯾﻦ ﺷﮑﺎف ﻏﯿﺮ از ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﺟﻠﻮ ﮔﻠﻮ )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺤﺮ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﻮازي آن در ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪415 :‬‬
‫ﺑﺎﻻرو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺰ و ﻧﯿﺰ ﻋﺼﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺰ )ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن( در آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺷﺎﻧﻪ ﺑﺪان ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آن دو )اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه و ﺷﺎﻧﻪ( اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎزو‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ ﺑﺮاي دو ﻓﺎﯾﺪه آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎزو و دﺳﺖ ﺑﺪان آوﯾﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎزو ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﯿﻨﻪ ﻧﭽﺴﺒﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي دﯾﮕﺮي را دﺷﻮار ﮔﺮداﻧـﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﮕﯽ ﻓﻀﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎزو )ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﮐﺘﻒ( ﺑﻪ دور از دﻧﺪهﻫﺎ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاي ﺟﻬﺖﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺎزو داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ﺣﻔﺎظ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪهاي ﺑﺮاي اﻧﺪام ﻣﺤﺒﻮس در ﻗﻔﺴﻪ ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺧﺎرﻫﺎ و ﺑﺎلﻫﺎي ﻣﻬﺮهاي در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻪ ﻣﻬﺮهاي اﺳﺖ ﺗـﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﺑﺎﯾﺴـﺘﺪ و ﻧﻪ ﺣﻮاﺳـﯽ ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ آن آﮔﺎﻫﯽ دﻫـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎرﯾﮏ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «1‬و )ﺑﻪ ﺳﻤﺖ داﺧﻞ( ﺳﺘﺒﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ اﻧﺘﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ آن‪ ،‬ﺣﻔﺮهاي ﺑﯽﻋﻤﻖ »‪ «2‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﮐﻪ ﺳﺮ ﻣﺪور اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﺑﺎزو در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي آن دو زاﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﮐﻪ زاﯾﺪه أﺧﺮم »‪ «3‬و ﻧﻮك ﮐﻼﻏﯽ »‪ «4‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎزو‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺣﻔﺮه ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﯾـﺎ ﺑﯽﻋﻤﻖ اﺳﺖ ﺗـﺎ ﻣﻔﺼﻞ روان و ﻣﺘﺤﺮك ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ آﺳﺎن ﺑﺎزو ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ‪ :‬ﺳـﺮ ﭘﻬﻦ آن‬
‫ﺳﻮي ﺣﺠـﺎﻣﺖ ﮔـﺎﻫﺴﺖ و ﺳـﺮ دﯾﮕﺮ آن ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزي ﻣﻨﮑﺐ ﮔﻮﯾﻨـﺪ ‪ ...‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳـﺮ ﻣﻐﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻌﺮ او ﻧﯿﮏ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ‪....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 262‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫زاوﯾﻪ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ ﺧـﺎرﺟﯽ اﺳـﮑﺎﭘﻮﻻ )ﮐﺘﻒ( ﺣﻔﺮه ﮐﻢ ﻋﻤﻖ و ﮔﻼـﺑﯽ ﺷـﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻔﺮه ﮔﻠﻨﻮﺋﯿـﺪ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳـﺮ اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﻫﻮﻣﺮوس )ﺑﺎزو( در ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(30‬‬
‫)‪ (3‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن از دو زاﯾﺪه ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ زاﯾﺪه اول دو ﻧﺎم دارد و زاﯾﺪه دﯾﮕﺮ ﺑﺪون ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻧﺎم زاﯾﺪه‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺪﯾﺪ »اﮐﺮوﻣﯿﻮن« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه ﻫﻤﺎن »أﺧﺮم« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در ﻧﺴﺦ ﻗﺎﻧﻮن رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬زاﯾﺪه ﻏﺮاﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻮراﮐﻮﺋﯿﺪ )‪ )Coracoid‬اﯾﻦ زاﯾﺪه ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎط ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪416 :‬‬
‫ﺑﺪان ﮐﺘﻒ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻮه )ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎﻃﻬﺎ( ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و اﯾﻦ زاﯾﺪه از دررﻓﺘﮕﯽ‬
‫ﺑﺎزو ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و زاﯾﺪه دﯾﮕﺮ »‪ «1‬ﻧﯿﺰ از داﺧﻞ و ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺳـﺮ ﺑﺎزو را از دررﻓﺘﮕﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺳــﺘﺨﻮان ﮐﺘـﻒ )ﺑﻌـﺪ از اﯾـﻦ دو زاﯾـﺪه( ﻫﻤـﺎنﻃﻮر ﮐـﻪ دارد ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ داﺧـﻞ ﻓﺮو ﻣﯽرود ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﭘﻬـﻦ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗـﺎ ﭘﻮﺷـﺶ‬
‫ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪهاش‪،‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﻠﻔﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ‪ ،‬زاﯾﺪهاي ﻣﺜّﻠﺚ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪه آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﯿﺮون و زاوﯾـﻪ آن ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ داﺧـﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﻄﺢ ﭘﺸـﺖ‪ ،‬از ﻫﻤـﻮاري ﺧـﺎرج ﻧﮕﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻗﺎﻋـﺪه آن ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ داﺧـﻞ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳـﻄﺢ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮآﻣﺪه ﻣﯽﺷﺪ و در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ دﭼﺎر درد ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ زاﯾﺪه ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎر ﻣﻬﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﭘﺸـﺖ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ آن َﻋﯿﺮ ﺷﺎﻧﻪ »‪ «2‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻬـﺎي ﭘﻬﻨـﺎي ﮐﺘﻒ )از ﺟـﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﮔﺮدن( ﺑﻪ ﻏﻀـﺮوف ﺗﻪ ﮔﺮدي ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻠﺖ ﭘﯿﻮﻧـﺪ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻏﻀﺮوف ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در دﯾﮕﺮ ﻏﻀﺮوفﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﺎزو‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎزو ﺑﺮاي دور ﻣﺎﻧـﺪن از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﺳـﯿﺐ ﮔﺮد آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و ﺳـﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ آن ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ در ﮔﻮدي ﮐﺘﻒ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻔﺼـﻞ‬
‫ﺳﺴﺖ ﺑﺴـﯿﺎر ﻏﯿﺮ ﻣﺤﮑﻢ ﻓﺮو رود و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎزو ﺑﺴﯿﺎر دﭼﺎر دررﻓﺘﮕﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﺳﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﻔﺼﻞ‬
‫دو ﻓﺎﯾـﺪه ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﯿﺎز؛ دوم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد اﯾﻤﻨﯽ‪ .‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز اﯾﺠﺎد ﺳـﻼﺳﺖ در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو ﺑﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﺟﻮد اﯾﻤﻨﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزو ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و اﻣﮑﺎن ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ اﻃﺮاف را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ زﯾﺎد و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﺗﺮس از ﭘﺎرﮔﯽ و دررﻓﺘﮕﯽ رﺑﺎﻃﻬﺎي ﺑﺎزو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زاﯾﺪه اﮐﺮوﻣﯿﻮن )‪ )Acromion‬اﯾﻦ زاﯾﺪه ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻋﯿﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﯿﺮ ﻗﺪم‪ ،‬ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﮐﺘﻒ اﺳـﺘﺨﻮان دراز اﺳﺖ ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ ﮐﺘﻒ ﭼﻮن ﻣﺜﻠﺚ اﯾﺴﺘﺎده‬
‫‪ ...‬ﻃﺒﯿﺒـﺎن آن را ﺑﻪ ﺗـﺎزي ﻋﯿﺮ ﮐﺘﻒ ﺧﻮاﻧﻨـﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮك ﮐﺘﻒ و اﯾﻦ از ﺑﻬﺮ آن ﮔﻮﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺮ ﮐﺘﻒ ﻧﻬـﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑـﺎر آن ﺑﺮ وي‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪417 :‬‬
‫وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در واﻗـﻊ ﺑـﺎزو در ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺣﺎﻻـت‪ ،‬ﺛـﺎﺑﺖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫـﺎي دﯾﮕﺮ دﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺮﮐﺖ و ﻓﻌـﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا دﯾﮕﺮ ﻣﻔﺼﻞﻫﺎي دﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ از ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺎزو ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼـﻞ ﺑـﺎزو )ﺑـﺎ ﮐﺘﻒ( ﺗﻮﺳـﻂ ﭼﻬـﺎر رﺑـﺎط ﺟﻤﻊ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ رﺑﺎط ﭘﻬﻦ ﻏﺸﺎﯾﯽ »‪ «1‬ﮐﻪ ﺳـﻄﺢ ﻣﻔﺼﻞ را ﭘﻮﺷﺎﻧـﺪه ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 263‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﻔﺼﻞﻫـﺎ؛ دو رﺑـﺎط دﯾﮕﺮ از زاﯾـﺪه اﺧﺮم ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﻓﺮود آﻣـﺪه‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑـﺎ اﻧﺘﻬـﺎي ﭘﻬﻦ ﺧﻮد ﺳـﺮ ﺑﺎزو را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و رﺑﺎط دﯾﮕﺮ‬
‫)ﺳﻮم( ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ و ﺳﻔﺖﺗﺮ اﺳﺖ ﻫﻤﺮاه رﺑﺎط ﭼﻬﺎرم ﮐﻪ آن ﻧﯿﺰ از زاﯾﺪه ﻣﻨﻘﺎري ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ و در ﺑﺮﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫آن دو رﺑﺎط ﻣﻬﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷـﮑﻞ اﯾﻦ دو رﺑﺎط ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﻬﻨﯽ دارﻧﺪ »‪ «2‬ﺑﻮﯾﮋه ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺑﺎزو »‪ .«3‬از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﻦ‬
‫دو رﺑﺎط آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن آﺳﺘﺮي ﺑﺮاي ﺑﺎزو ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺎزو ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎزو از داﺧﻞ ﮔﻮد و از ﻃﺮف ﺧﺎرج ﺑﺮآﻣـﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻋﺼﺐ و رگﻫﺎي اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ در آن ﭘﻨﺎه ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‪ ،‬ﭼﯿﺰي را زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﯾﮏ دﺳﺖ را ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎزو از دو زاﯾﺪه ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ زاﯾﺪهاي داﺧﻠﯽ )اﻧﺴﯽ( ﮐﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﭼﯿﺰ‬
‫دﯾﮕﺮي ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻـﺮﻓًﺎ ﺣﻔﺎظ ﻋﺼﺐ و رگﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و زاﯾﺪهاي ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﮑﻤﻪاي »‪ ،«4‬ﮐﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ آن‬
‫را ﻣﯽآورﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ آرﻧـﺞ ﺑـﺪان ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﻨﺎﭼﺎر ﻣﯿﺎن آن دو زاﯾـﺪه‪ ،‬ﺷـﯿﺎري ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ در دو ﻃﺮف اﯾﻦ ﺷـﯿﺎر دو‬
‫ﮔﻮدي از ﺑﺎﻻ )ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻔﺮه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ( ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ و از‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬از ﺿـﺨﺎﻣﺖ ﮐﻤﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮده اﮔﺮ رﺑﺎط ﺿـﺨﯿﻢ و ﺳـﻔﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزو را از ﺳﻬﻮﻟﺖ در ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﮐﻪ دارد ﻣﺎﻧﻊ از دررﻓﺘﮕﯽ ﺑﺎزو ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭘﻬﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﻬﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﺎ ﺑﺎزو را ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻬﺘﺮي دﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﮐﺎﭘﯿﺘﻮﻟﻮم )‪ )Capitulum‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺪور ﺑﺮاي ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺳﺮ زﻧﺪ روﯾﯿﻦ‪) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(33‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪418 :‬‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ )ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻔﺮه ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ( ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ «1» ،‬ﮔﻮدي داﺧﻠﯽ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻫﻤﻮار و ﺻﯿﻘﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺮدهاي ﺑﺮ آن ﻗﺮار‬
‫ﻧـﺪارد و ﮔﻮدي ﺧـﺎرﺟﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺳـﻤﺖ از ﮔﻮدي ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﮔﻮدي داﺧﻠﯽ ﻗﺮار دارد از ﺑﺎﻓﺖ زﺑﺮي ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺷـﮑﻞ ﮔـﻮدي آن داﯾﺮهاي ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻮن دﯾﻮارهاي راﺳﺖ اﯾﺴـﺘﺎده ﺗـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﮔـﺎه زاﯾـﺪه اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋـﺪ ﺑﻪ ﺟـﺎﻧﺐ‬
‫وﺣﺸـﯽ )ﺧﺎرج( ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ دﯾﻮاره‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴـﺘﺪ‪ -‬و ﺑﻪ زودي ﻧﯿﺎز ﺑﺪان را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ -‬ﺑﻘﺮاط اﯾﻦ دو ﮔﻮدي را دو ﭘﺎﺷـﻨﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺎﻋﺪ‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋﺪ از دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﻧﺎم زﻧﺪ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎﻻﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن‬
‫»زﻧﺪ روﯾﯿﻦ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺮار دارد ﺳﺘﺒﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه زﻧﺪ روﯾﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و آن را »زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ زﻧﺪ روﯾﯿﻦ در ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪن و اﺗﺴﺎع اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ در ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺑﺎز و ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬وﺳﻂ ﻫﺮ ﯾﮏ از‬
‫اﯾﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎرﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺿـﺨﺎﻣﺖ ﻋﻀـﻼت ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﺗﺮاﮐﻢ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﺳـﻨﮕﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫اﻧﺘﻬـﺎي اﯾﻦ دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮐﺜﺮت روﯾﺶ رﺑﺎﻃﻬﺎ از آن دو ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺣﺠﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺑﺴـﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﻧﺎﺣﯿﻪ وارد ﻣﯽﮔﺮدد و اﻓﺰون ﺑﺮ آن از وﺟﻮد ﻋﻀﻼت و ﮔﻮﺷﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﯽﺑﻬﺮهاﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 264‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﮔﻮدي داﺧﻠﯽ )ﺑﻪ اﺻـﻄﻼح اﻧﺴـﯽ( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و از ﮔﻮدي ﺧﺎرﺟﯽ )ﺑﻪ اﺻـﻄﻼح وﺣﺸﯽ( ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻤﻮد اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮدي داﺧﻠﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻃﻦ آرﻧـﺞ( در ﺑﯿﺸﺘﺮ وﺿـﻌﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻ و ﮔﻮدي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق دو ﭼﺸﻢ دارد و در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ دو ﻋﺘﺒﻪ )ﭘﺎﺷﻨﻪ( ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺑﻪ دو ﭘﺎﺷﻨﻪ درب ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ در آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺳـﯿﺪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و ﺑﻘﺮاط اﯾﻦ دو َﻣﻐﺎك )ﮔﻮدي( را ﻋﺘﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﻋﺘﺒ ﻪ ﺑ ﻪ ز ﺑ ﺎ ن ﭘ ﺎ ر ﺳ ﯽ آ ﺳﺘ ﺎ ﻧ ﻪ د ر ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪419 :‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮان زﻧﺪ روﯾﯿﻦ ﮐﺞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ از داﺧﻞ ﺷﺮوع و ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺑﯿﺮون ﭘﯿﭽﯿـﺪه اﺳﺖ و ﻓﺎﯾـﺪه اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﭘﯿﭽﺸـﯽ دﺳﺖ اﺳﺖ و زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ راﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺮاي ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ آرﻧﺞ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎه )ﻣﻔﺼﻞ( آرﻧﺞ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻮش ﺧﻮردن ﺑﻨﺪﮔﺎه زﻧﺪ روﯾﯿﻦ و ﺑﻨﺪﮔﺎه زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎزو ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻬﺎي زﻧـﺪ روﯾﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﻤﻪاي »‪ «1‬از ﺟـﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎزو در آن ﺧﻮش ﻧﺸﺴـﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎﻃﻬﺎ در آن‬
‫ﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﺪه و ﺑـﺎ ﭼﺮﺧﺶ اﯾﻦ ﺗﮑﻤﻪ در آن ﮔـﻮدي ﺣﺮﮐﺖ ﭘﯿﭽﺶ و وارو ﺷـﺪن دﺳﺖ ﺑﻪ وﺟـﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ .‬و اﻣـﺎ زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ داراي دو‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪ آن ﺑﺮﺷـﯽ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﺳـﯿﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ )‪ -)C‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻄﺢ ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﻮدي اﯾﻦ ﺑﺮﯾﺪﮔﯽ ﺑﺮآﻣﺪه‬
‫اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺧـﻮش اﻧـﺪام ﮔﺮدد در ﺑﺮش اﻧﺘﻬـﺎﯾﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑـﺎزو ﮐـﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷـﮑﻞ ﻓﺮو رﻓﺘﮕﯽ آن ﺷـﺒﯿﻪ ﮔـﻮژ ﻣـﺪّور‬
‫)ﻗﺮﻗﺮهاي( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺧﻮش ﻧﺸﺴـﺘﻦ ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ )ﺳـﯿﻨﯽ( ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن دو ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ در ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ ﺑﺎزو‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎه آرﻧﺞ‬
‫ﺟﻮش ﻣﯽﺧﻮرد »‪ ««2‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ ﻣﯿﺎن دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ در آن ﺑﺮﯾﺪﮔﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ آرﻧﺞ ﺟﻮش ﻣﯽﺧﻮرد«‬
‫»‪ ،«3‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ و ﭘـﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑـﺎزﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻫﺮﮔـﺎه ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ دﯾـﻮارهاي از ﮔﻮدي‬
‫ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه ﺗﮑﻤﻪ )ﮐﻪ در ﭘﺸﺖ ﺑﺎزو ﻗﺮار دارد(‪ ،‬دﺳﺖ را از ﺑﺎز ﺷﺪن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎزو و ﺳﺎﻋﺪ‪ ،‬راﺳﺖ ﺑﺎﯾﺴـﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از‬
‫دو ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ ﺑﺮ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﺑﺎﻻ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺟﻤﻊ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻋـﺪ ﺑﺎ ﺑﺎزو از ﺟﻠﻮ و داﺧﻞ ﺗﻤﺎس ﭘﯿـﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ دو زﻧﺪ )در‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﺎﭘﯿﺘﻮﻟﻮم )‪.)Capitulum‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﺴــﻤﺖ ﻗﺮﻗﺮهاي ﺷـﮑﻠﯽ ﺑﻨـﺎم ﺗﺮوﮐﻠﺌـﺎ )‪ )Trochlea‬ﺑﺮاي ﻣﻔﺼـﻞ ﺷـﺪن ﺑـﺎ ﺑﺮﯾـﺪﮔﯽ ﺗﺮوﮐﻠﺌـﺎي اﺳـﺘﺨﻮان اوﻟﻨـﺎ )زﻧـﺪ زﯾﺮﯾـﻦ(‪.‬‬
‫)ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(.33‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﺗﮑﺮاري اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﺨﻠﯿﻂ دو ﭘﺎراﮔﺮاف ﺳﻄﺮ ﻗﺒﻠﯽ و ﺑﻌﺪي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪420 :‬‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﭻ( ﭼﻮن اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ واﺣﺪ ﺳـﺨﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪه و در آن ﺑﯿﻦ ﮔﻮدي ﻓﺮاخ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ اﯾﺠﺎد ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ‬
‫ﻗﺮار دارد و آﻧﭽﻪ از اﺳـﺘﺨﻮان ﻫﺮ دو زﻧﺪ از ﮔﻮدي ﺑﯿﺮون اﻓﺘﺎده ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﺳـﻄﺤﯽ ﺻـﯿﻘﻠﯽ و ﮔﻮژي ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺎ از رﺳـﯿﺪن آﺳﯿﺐﻫﺎ‬
‫ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧـﺪ »‪ «1‬و در ﻋﻘـﺐ ﮔـﻮدي زﻧـﺪ زﯾﺮﯾـﻦ ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾـﻞ ﺑﻪ ﻃـﻮل ﺧـﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ زودي درﺑـﺎره ﻓﺎﯾـﺪه آن ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ »‪.«2‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 265‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﭻ‬

‫ﻣﭻ دﺳﺖ »‪ «3‬از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي زﯾﺎدي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺻﻮرت وﻗﻮع آﺳﯿﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﭻ را درﮔﯿﺮ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﭻ‬
‫ﻫﻔﺖ ﻋـﺪد )اﺻـﻠﯽ( و ﯾﮏ اﺳـﺘﺨﻮان اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺖ اﺳـﺘﺨﻮان اﺻـﻠﯽ در دو ردﯾﻒ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺳﻪ اﺳـﺘﺨﻮان در‬
‫ردﯾﻒ ﺑﻌـﺪ از ﺳﺎﻋـﺪ ﭼﯿـﺪه ﺷـﺪه‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ردﯾﻒ ﻣﯽﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻬﺎر اﺳـﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ در ردﯾﻒ دوم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﭘﺲ از آن اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ و اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟﺬا اﯾﻦ ردﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺮﯾﺾﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺳﻪ ﮔـﺎﻧﻪ ردﯾـﻒ اول‪ ،‬ﭘﻠﮑـﺎﻧﯽ ﭼﯿـﺪه ﺷـﺪه و ﺳـﺮﻫﺎي ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺎﻋـﺪ آن ﺑﺎرﯾـﮏﺗﺮ و ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻨﺴـﺠﻢ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﺮﻫﺎي ﺑﻪ ﻃﺮف ردﯾﻒ دوم ﭘﻬﻦﺗﺮ و از اﻧﺴﺠﺎم و ﭼﺴﺒﯿﺪﮔﯽ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﻫﺸـﺘﻢ )اﺿﺎﻓﯽ( در ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن دو ردﯾﻒ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣـﭻ ﻧﻘﺸـﯽ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻋﺒﻮر ﻋﺼﺒﯽ ﺑﻪ ﮐﻒ‬
‫دﺳﺖ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻣﻠﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ اﻧﺘﻬﺎي زﻧـﺪ روﯾﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ را »ﮐﻮع« ﻧﺎﻣﻨـﺪ و ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ را »ﮐﺮُﺳﻮع«‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(235‬‬
‫)‪ (2‬اﮔﺮ زاﯾـﺪه ﻧﯿﺰهاي ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﺷـﺪ در اﻧﺘﻬـﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ زﻧـﺪ روﯾﯿﻦ ﻗﺮار دارد و در اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ زاﯾـﺪه ﻣـﺪور »اﺳﺘﯿﻠﻮﺋﯿـﺪ«‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ داﺧﻠﯽ آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻣﺘﺪاد دارد‪) .‬ﻧﻘﻞ از ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(34‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﭻ ﻣﺤﺪوده ﺑﯿﻦ دو زﻧﺪ و ﮐﻒ دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ردﯾﻒ اول ﺑـﺎ ﺳﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﯿـﺪه و ردﯾﻒ دوم ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ و اﺳـﺘﺨﻮان ﻫﺸـﺘﻢ )‪- Pisiform‬‬
‫ﻧﺨﻮدي( ﺑﯿﺮون از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪421 :‬‬
‫از ﺗﺠﻤﻊ ﺳﺮ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ردﯾﻒ ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در ﮔﻮدﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در اﻧﺘﻬﺎي دو زﻧﺪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺮو ﻣﯽرود و از آن‬
‫ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﺑﻨـﺪﮔﺎه ﺑﺴـﺘﻪ و ﺑﺎز ﺷـﺪن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﯾﺎد ﺷﺪه در زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ‪ «1» ،‬در ﮔﻮدي ﻣﻮﺟﻮد در اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﭻ‬
‫داﺧﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و از آن‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎه ﭘﯿﭽﯿﺪن و اﺗﺴﺎع ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﻒ دﺳﺖ‬
‫ﮐﻒ دﺳﺖ ﻧﯿﺰ از ﭼﻨـﺪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾـﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺎه آﺳـﯿﺒﯽ رﺳـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آن را ﻓﺮا ﻧﮕﯿﺮد و ﻧﯿﺰ دﺳﺖ اﻣﮑﺎن ﮔﻮد ﺷـﺪن ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺮﻓﺘـﻦ اﺷـﯿﺎي ﮔﺮد را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻣﺎﯾﻌـﺎت را در ﺧـﻮد ﻧﮕﻪ دارد‪ .‬اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ از ﺑﻨـﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻒ دﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻪ دﭼﺎر ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﮔﺮدد )اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧـﺪ و اﺗﺼﺎل( ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﮐﻒ دﺳﺖ ﮐﻨﺪه ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ از ﻧﮕﺎه ﺣﺲ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ )ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎز( رﺑﺎﻃﻬﺎ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي دﯾﮕﺮي ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد از ﭼﻨﺎن اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن‪ ،‬ﮐﻒ دﺳﺖ ﮔﻮد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻒ دﺳﺖ ﭼﻬﺎر ﻋﺪد اﺳﺖ »‪ «2‬زﯾﺮا ﺑﻪ اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و آن ﻃﺮف ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﭻ ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪﺷﺎن ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي )ﻣﭻ( ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﭼﺴﺒﯿﺪه و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬و آن‬
‫ﻃﺮف ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻧـﺪﮐﯽ از ﻫﻢ دور ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪﺷﺎن ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي )اﻧﮕﺸـﺘﺎن( ﮐﻪ از ﻫﻢ دور و ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 266‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زاﯾـــﺪهاي ﮐــﻪ در ﻋﻘــﺐ زﻧــﺪ زﯾﺮﯾــﻦ ﻗﺮار دارد ﺑﻨــﺎ ﺑــﻪ ﻧﻘــﻞ آﻣﻠﯽ »ﻣِﺴـــّﻠﮥ و ﻣﯿــﻞ« ﻧﺎﻣﯿــﺪه ﻣﯽﺷــﻮد ﮐــﻪ ﺑــﺎ زاﯾــﺪه ﻧﯿﺰهاي‬
‫)‪ )styloidProcess‬ﮐﻪ در زﻧﺪ روﯾﯿﻦ ﻗﺮار دارد ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻄﺎﺑﻖ دارد زﯾﺮا ﻣﺴﻠﮥ ﺑﻪ ﺳﻮزن ﺑﺰرگ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪422 :‬‬
‫ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ )ﻓﺎﯾﺪهاي ﮐﻪ( داﻧﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﻨﺪﮔﺎه ﻣﭻ ﺑﺎ ﮐﻒ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﮔﻮديﻫﺎي اﻧﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﭻ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﮑﻤﻪﻫﺎﯾﯽ از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻒ ﮐﻪ از ﭘﻮﺷﺶ ﻏﻀﺮوﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﻧﮕﺸﺘﺎن‬
‫اﻧﮕﺸـﺘﺎن‪ ،‬اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ در ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪاﻣﯽ ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺗﻬﯽ از اﺳﺘﺨﻮان آﻓﺮﯾﺪه ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺻﻮرت آﻓﺮﯾﻨﺶ‬
‫ﺑـﺪون اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺮوز ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺴـﯿﺎري از ﮐﺮمﻫﺎ و ﻣﺎﻫﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺳـﺴﺖ و ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺮاي‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻨﺶ و ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ ﺳـﺴﺖ و ﻧﺎﺗﻮان ﭼﻮن اﻓﺮاد رﻋﺸﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬از وﺟﻮد اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﯾﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺣﺮﮐﺖ و ﮐﺎرﻫﺎ ﭼﻮن اﻓﺮاد ﮐﺰازي »‪ «1‬دﭼﺎر دﺷﻮاري ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫در ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻋﺪد اﺳـﺘﺨﻮان اﮐﺘﻔﺎ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ در ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﺪ و اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي‬
‫آن ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺿـﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻦ آﻧﭽﻪ در آن ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ از‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻪ اﺳـﺘﺨﻮان آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﻣﺜًﻠﺎ از دو اﺳـﺘﺨﻮان )ﮔﺮﭼﻪ( اﺳـﺘﺤﮑﺎم آن اﻓﺰوده ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪) ،‬وﻟﯽ( ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي آن از اﻧﺪازه‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺼـﺮف ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺮون از اﻧﺪازه‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻬﻦﺗﺮ و ﺳﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬و اﺳﺘﺨﻮان زﯾﺮﯾﻦ آن ﺑﺰرگﺗﺮ و )ﺑﻨﺪ دوم ﻧﯿﺰ ﺑﺰرگ( ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﭘﻠﮑﺎﻧﯽ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮﯾﻦ آن‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﺰاز را ﺷــﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﭘﺲ از ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎي ﻣﻐﺰ در ﻋـﺪاد ﺑﯿﻤﺎريﻫـﺎي ﻋﺼـﺐ ﻗﺮار داده اﺳـﺖ و ﺑﺮاي آن اﻃﻼﻗـﺎت ﻣﺘﻌـﺪدي ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ اﻃﻼـق آن‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﻀـﻼت ﺗﺮﻗﻮه ﺷـﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و آﻧﻬﺎ )در اﺛﺮ ﺗﺸـﻨﺞ( ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ دﭼﺎر‬
‫ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ آﻣﻠﯽ در ﺷـﺮح ﮐﻠﯿﺎت‪ ،‬ص ‪237‬؛ ﻋﻀـﻼت ﺑﺴـﺘﻪ و ﺑﺎز در اﺛﺮ ﺗﺸـﻨﺞ و ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ وﺗﺮﻫﺎي ﻋﻀﻠﻪﻫﺎ ﻗﺒﻮل ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﻋﻤﻞ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ و اﻧﺤﻨﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪423 :‬‬
‫ﻧﻮك اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ )ﻧﻮع ﭼﯿﻨﺶ( ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ )و ﺗﻌـﺎدل( ﺑﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻮان دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﺪور آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺳﯿﺐﻫﺎ ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫و از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺳـﺨﺖ و ﺗﻮﭘﺮ و ﺧﺎﻟﯽ از ﻣﻐﺰ ﺳﺎﻣﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺘﻮاري در ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ و در ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﮐﺸﯿﺪن اﺷﯿﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ زﯾﺮﯾﻦ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﮔﻮد و ﺳﻄﺢ روﯾﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪه آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷﯿﺎ و ﻣﺎﺳﺎژ و ﻓﺸﺎر دادن آﻧﻬﺎ »‪ «1‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺑﻨـﺪ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻨﺎر ﺑﻨـﺪ اﻧﮕﺸﺖ دﯾﮕﺮ )ﺑﺮاي ﻣﻔﺼﻞ ﺷـﺪن ﺑﻪ ﻫﻢ( ﮔﻮدي و ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻗﺮار داده ﻧﺸﺪه ﺗﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﯾﮏ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 267‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺷﯽء واﺣـﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻔﺎده از اﺳـﺘﺨﻮان واﺣـﺪ ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮاي ﮐﻨﺎرهﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬در آن ﺟﺎﻧﺒﯽ ﮐﻪ اﻧﮕﺸﺘﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ اﻧﺪك وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻮع اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﯾﺮه )ﻣﺸﺖ( ﮔﺮدد ﮐﻪ آن در ﺑﺮاﺑﺮ آﺳﯿﺐﻫﺎ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻄـﺢ زﯾﺮﯾﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺘﯽ ﻗﺮار داده ﺷـﺪه ﺗﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﺑﺎﺷـﺪ »‪ «2‬و در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﺷـﯿﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ آراﻣﺶ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ »‪ «3‬و‬
‫ﺳﻄﺢ روﯾﯿﻦ آن ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻧﮕﺮدد‪ «4» ،‬و ﻣﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﺳﻠﺤﻪاي ﺳﺨﺖ و دردآور ﮔﺮدد‪«5» .‬‬
‫ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ از ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﺷﯿﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺴﺐ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻔﺖ ﺷﻮد‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﯾﺮا ﺗﻘّﻌﺮ )ﮔﻮدي( آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻤﺎس و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﺷﯿﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺗﺤّﺪب )ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ( ﻣﺎﻧﻊ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬و ﭘﻮﺳﺖ دﺳﺖ در اﺛﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﺘﺨﻮان دﭼﺎر آﺳﯿﺐ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺷﮑﻞ ﺷﯽء در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﭙﺬﯾﺮد و از دﺳﺖ ﻧﻠﻐﺰد و ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻟﺬا ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز دﺳﺖ ﺳﻨﮕﯿﻦ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي آن دﭼﺎر ﮐﻨﺪي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ُﺟﻤـﻊ« دارد ﯾﻌﻨﯽ دﺳـﺖ ﮔﺮه ﺷـﺪه )ﻣﺸـﺖ( و اﯾﻦ در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋـﺎري از ﮔـﻮﺷﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﺳـﻼح دردآور ﺷـﻤﺮده‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺮﻣﯽ ﮔﻮﺷﺖ و ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي آن ﺑﺮ ﺧﻼف اﺳﺘﺨﻮان‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪424 :‬‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎهﻫﺎي اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻧﮕﺸﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮي »‪ ،«1‬ﺳﭙﺲ اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷـﯿﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺪ و در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺎف ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و وﺳﻂ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷﯿﺎي ﮔﺮد‪ ،‬ﮔﻮد ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «2‬و اﮔﺮ در ﻏﯿﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﯾـﺪه آن از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض در وﺳـﻂ ﮐﻒ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﮐﻒ دﺳﺖ اﻧﺠـﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﯽدادﯾﻢ‬
‫»‪ «3‬و اﮔﺮ ﻣﺜًﻠـﺎ در ﮐﻨﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﮐﻪ دو دﺳﺖ را ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ آن ﺑﺮدارﯾﻢ از‬
‫ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و دورﺗﺮﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺮاي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﭘﺸﺖ دﺳﺖ ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪«4» .‬‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ در ﮐﻨﺎر ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﻣﺸﺖ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﺨﻮرده ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ آن و دﯾﮕﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﮐﻢ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ‬
‫از ﯾﮏ ﻃﺮف ﭼﯿﺰي را ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺮ آن ﻓﺸﺎر آورد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﺑﺮاي ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﯽء‬
‫ﺑﺰرگ را ﺑﺮدارد و در ﺧﻮد ﺟﺎي دﻫـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )ﺑﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪاي ﮐﻪ وﺟﻮد دارد( ﺑﺮاي ﺷـﺴﺖ ﻓﺎﯾـﺪه دﯾﮕﺮي دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و آن ﻧﻘﺶ‬
‫درﭘﻮش ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻒ در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آن را ﭘﻨﻬـﺎن داﺷـﺘﻪ و اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ )و ﮐﻨﺎري آن( »‪ «5‬ﻧﯿﺰ از ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭼﻮن ﭘﺮدهاي آن‬
‫را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻔﺎﺻـﻞ اﻧﮕﺸـﺘﺎن )ُﺳـ ﻼﻣﯿﺎت( از ﻃﺮف اﻧﺘﻬﺎ )و ﺗﻮﺳﻂ زواﯾـﺪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ( و ﮔﻮديﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻮش ﺧﻮردهاﻧـﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺎﯾﻌﯽ ﭼﺴﺒﻨﺪه ﻗﺮار داده ﺷﺪه »‪ «6‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻧﮕﺸﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮي )ﺑﻨﺼﺮ( ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم ﮐﻨﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا در ﻋﻤﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﮏ ﺗﮏ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا از آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺜﻞ ﺗﮑﯿﻪ دادن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﯿﺰي در دﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺎژ دادن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 268‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا ﻫﻤﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﺷﺴﺖ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﭘﺮاﻧﺘﺰ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﮕﺸﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮي )ﺑﻨﺼـﺮ( در آن وﺟﻮد دارد وﻟﯽ در ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﯾﻦ ﻣـﺎﯾﻊ ﭼﺴـﺒﻨﺪه ﺑـﺎﻋﺚ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺻـﻞ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺧﺸـﮑﯽ و ﺳﺎﯾﯿـﺪﮔﯽ در اﺛﺮ ﺣﺮﮐﺖ زﯾـﺎد و اﺻـﻄﮑﺎك آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪425 :‬‬
‫رﺑﺎﻃﻬﺎﯾﯽ ﺳـﺨﺖ‪ ،‬آن ﺑﻨﺪﮔﺎهﻫﺎ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳـﺮ آﻧﻬﺎ )ﮐﻪ در ﮔﻮدي ﻓﺮو ﻣﯽرود( ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺮدهﻫﺎﯾﯽ از ﺑﺎﻓﺖ ﻏﻀﺮوف ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﺪهاﻧـﺪ »‪ «1‬و ﺷــﮑﺎفﻫﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﺑﯿـﻦ اﯾـﻦ ﻧـﻮع ﻣﻔﺎﺻــﻞ »‪ «2‬ﺑﺮاي اﺳــﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺗﻮﺳـﻂ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ُﺧﺮد ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻨﺠﺪي )ﺳﺎﭼﻤﻪاي( ﭘﺮ ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺎﺧﻦ‬
‫ﻧﺎﺧﻦ ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﻓﺎﯾﺪه آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﭼﯿﺰي دﭼﺎر ﺳﺴﺘﯽ ﻧﮕﺮدد؛‬
‫‪ .2‬اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎي رﯾﺰ را از زﻣﯿﻦ ﺑﺮدارد؛‬
‫‪ .3‬اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬اﻋﻀﺎ را ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﺎراﻧﺪ؛‬
‫‪ .4‬اﺳﻠﺤﻪاي ﺑﺮاي دﻓﺎع در ﭘﺎرهاي از اوﻗﺎت ﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«4‬ﺳﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاي ﻧﻮع‬
‫اﻧﺴﺎن ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ و ﻓﺎﯾﺪه ﭼﻬﺎرم ﺑﺮاي ﺣﯿﻮاﻧﺎت دﯾﮕﺮ )درﻧﺪه ﮔﺎن(‪ .‬ﻧﺎﺧﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫آﻧﭽﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ »‪ «5‬از اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﮔﺮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﯽ ﻧﺮم آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺳـﻄﺢ زﯾﺮﯾﻦ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﺪان دﭼﺎر ﭘﺎرﮔﯽ و‬
‫آﺳﯿﺐ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﺎﺧﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺎﺧﻦ ﻫﻤﻮاره در ﻣﻌﺮض ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ و ﺳﺎﺑﯿﺪﮔﯽ‬
‫ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻏﻀﺮوف ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺮد ﺷﺪن اﺳﺘﺨﻮان در اﺛﺮ اﺻﻄﮑﺎك ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻔﺎﺻـﻞ ُﺳـ ﻼﻣﯿﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﻓﺮو رﻓﺘﻦ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﯿﻖ وﺟﻮد ﻧـﺪارد و ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ از دررﻓﺘﮕﯽ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾـﺪ ﺷـﮑﺎفﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي رﯾﺰ و ﺳـﺒﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﻨﺠـﺪي )ﺳـﺰاﻣﻮﺋﯿﺪ( ﭘﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﺎﺻـﻞ‬
‫دﯾﮕﺮ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺗﻮﺳﻂ ﻏﻀـﺮوف ﭘﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻔﺎﺻﻞ داراي ﭼﻬﺎر ﻋـﺪد از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯿﻞ و دررﻓﺘﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎت ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در اﺑﺘﺪاي ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ‪ ،‬درﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺮاي ﻧﺎﺧﻦ ﻓﻮاﯾﺪ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ زﯾﻨﺖ و ﻗﺸﻨﮕﯽ اﻧﮕﺸﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎز ﮐﺮدن ﮔﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺪا ﮐﺮدن ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﺪّور از آﺳﯿﺐﻫﺎ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪426 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه )ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه( »‪«1‬‬
‫دو ﭘﺎره اﺳـﺘﺨﻮان ﯾﮑﯽ راﺳﺖ و دﯾﮕﺮي ﭼﭗ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ‪ «2» ،‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ اﺳﺖ و در وﺳﻂ )ﺷـﺮﻣﮕﺎه( ﺗﻮّﺳﻂ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 269‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﭘـﺎﯾﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨـﺪه و ﺟﺎﺑﺠﺎﮐﻨﻨـﺪه ﺑﺮاي اﻧـﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ اﺟﺰاي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪاي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان َﺣﺮﻗﻔﯽ و ﺧﺎﺻﺮه »‪ «3‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .2‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ ﻗﺪاﻣﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه »‪ «4‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .3‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ ﺧﻠﻔﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ »‪ «5‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .4‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ داﺧﻠﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ُﺣّﻘﻪ ران »‪ «6‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا در آن ﺣﻔﺮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮ ﮐﻮژي ران‬
‫در آن ﻓﺮو ﻣﯽرود ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه اﻋﻀـﺎي ﺑـﺎ اﻫﻤﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﻣﺜـﺎﻧﻪ‪ ،‬رﺣﻢ‪ ،‬ﮐﯿﺴﻪﻫـﺎي ﻣﻨﻮي از ﻧﺮﯾﻨﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﺸـﯿﻤﻨﮕﺎه و‬
‫ﻣﺨﺮج ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﻫﯿﭗ ﯾﺎ ﺑﯽﻧﺎم )‪ )Innominateor Hip Bone‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ از ﻧﺎم اﺟﺰاي آن ﺑﺮاي ﻧﺎم ﮔﺬاري آن اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان ﻋﺎﻧﻪ )ﺷﺮﻣﮕﺎه( و ﯾﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه‪ ،‬ﮐﻪ در ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن از ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺎﻧﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ آورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻋﺠﺰ‪ ،‬دو ﭘﺎره اﺳﺘﺨﻮان ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﺳﻮي راﺳﺖ و ﯾﮑﯽ از ﺳﻮي ﭼﭗ و ﻫﺮ‬
‫دو ﺑﺰرگ اﺳﺖ و اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ را ﻧـﺎﻣﯽ ﺧـﺎﺻﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﻟﮑﻦ آن ﻣﻮﺿﻊ ﮐﻪ زﯾﺮ اوﺳﺖ و ﭘﻬﻦﺗﺮ اﺳﺖ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه و ﺣﺮﻗﻔﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﻬﯽ ﮔﺎه و آﻧﭽﻪ ﻓﺮوﺗﺮاﺳﺖ و از ﺳﻮي ﺑﯿﺮون اﺳﺖ آن را اﺳﺘﺨﻮان ورك ﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ و آﻧﭽﻪ‬
‫ﺳﻮي ﭘﯿﺶ اﺳﺖ و ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ اﺳﺖ و در وي ﺳﻮﻻﺧﯽ اﺳﺖ آن را اﺳـﺘﺨﻮان ﻋﺎﻧﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺘﺨﻮان زﻫﺎر و ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺳﺮﻫﺎي ﻫﺮ دو‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ‪) ....‬ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ص ‪(23‬‬
‫)‪ (2‬ﺳﺎﮐﺮوم )‪.)Sacrum‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻠﯿﻮم )‪.)Ilium‬‬
‫)‪ (4‬ﭘﻮﺑﯿﺲ )‪.)Pubis‬‬
‫)‪ (5‬ورك‪ ،‬اﯾﺴﮑﯿﻮم )‪.)Ischium‬‬
‫)‪ (6‬روي ﺳـﻄﺢ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﯽﻧﺎم‪ ،‬ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﺎﺑﻮﻟﻮم‪( Acetabulum-‬ﺣﻘﻪ( وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳـﺮ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ران ﻣﻔﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(37‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪427 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺎ »‪«1‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﮐﻼم اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﭘﺎ در دو ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺳﺘﻮاري و اﯾﺴﺘﺎدن و اﯾﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻗﺎﻣﺖ راﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن و در ﺣﺎل ﻧﺸﺴﺘﻦ و اﯾﻦ ﺗﻮﺳﻂ ران و ﺳﺎق ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﮔﺎم آﺳـﯿﺐ ﺑﯿﻨﺪ اﺳـﺘﻮاري و اﯾﺴـﺘﺎدن دﺷﻮار ﮔﺮدد ﻧﻪ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﺷﺪن ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﮐﻪ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﺷﺪن ﺑﻪ وﺟﻮد اﺳـﺘﻮاري‬
‫ﺑﺮاي ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﻫـﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮﮔـﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «2‬ران و ﺳـﺎق ﭘـﺎ آﺳـﯿﺐ ﺑﯿﻨـﺪ‪ ،‬اﯾﺴـﺘﺎدن آﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ دﺷﻮار‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ران‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 270‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺑﺘـﺪاي اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﺎ از اﺳـﺘﺨﻮان ران ﺷـﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و آن ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه اﻋﻀﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‬
‫ﺑـﺪن و ﺟـﺎﺑﻪ ﺟﺎﮐﻨﻨـﺪة اﻋﻀـﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ران ﮔﻮي ﺷـﮑﻞ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﺳـﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﺟﻔﺖ ﮔﺮدد‪ .‬اﺳـﺘﺨﻮان ران از ﺧﺎرج ﺑـﺪن )و ﺟﻠﻮي ﺑـﺪن( ﺑﺮآﻣـﺪه و از داﺧﻞ و ﭘﺸﺖ ﺑﺪن ﮔﻮد و ﻗﻮﺳـﯽ )ﻣﻘّﺼﻊ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫اﮔﺮ اﺳــﺘﺨﻮان ران راﺳـﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﺳــﺮﯾﻦ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷــﺪ‪ ،‬ﮔـﻮﻧﻪاي ﮐــﺞ روي »‪ «3‬ﺑﻪ وﺟـﻮد ﻣﯽآﻣـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎدرزادي ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ اﺷـﮑﺎل‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﻮب و ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﻧﮕﻪ داري ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻋﺼﺐ و رگﻫﺎ ﺗﻌﺒﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬـﺎ )اﺳـﺘﺨﻮان و ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ و ‪ (...‬ﭼﯿﺰ راﺳﺘﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﻣـﺪ و ﻟـﺬا ﺷـﮑﻞ ﻧﺸﺴـﺘﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﯽآﻣﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﭼﺎق ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﭘﺎ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺠﻤﻮع ران‪ ،‬ﺳﺎق و ﮔﺎم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﯿﺪ »ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ« در ﻋﺒﺎرت آورده ﺷﺪ زﯾﺮا اﮔﺮ اﺳﺘﺨﻮان ران و ﺳﺎق دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﮔﺮدد اﺳﺘﻮاري و اﯾﺴﺘﺎدن ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ در ﻣﻌﻨﺎي ﮐﺞ روي )َﻓَﺤﺞ( ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳـﺮ ﮔﺎمﻫﺎ در راه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ و ﭘﺎﺷـﻨﻪﻫﺎ از ﻫﻢ دور ﺑﺎﺷﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﯿﻢ‬
‫ﺟﯿﻼـﻧﯽ آن را ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو زاﻧـﻮ ﺣـﺪود ﻫﺸﺖ اﻧﮕﺸﺖ در راه رﻓﺘﻦ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻧﻤـﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤـﺎن ﭘـﺎي ﻗﻮﺳـﯽ و ﭘﺮاﻧـﺘﺰي ﻣﻘﺼـﻮد‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮﺣﯿﻦ ص ‪.(242‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪428 :‬‬
‫ﺳﺨﺘﯽ روي زاﻧﻮ ﻣﯽﻧﺸـﯿﻨﻨﺪ(‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﮔﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ران ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﻢ ﻧﮕﺮدد )ﺷـﮑﻞ ﮔﻮد و ﻗﻮﺳـﯽ(‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ از ﮐـﺞ روي ﺑﺮوز‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ )و آن ﮐﻢ ﺷﺪن ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﭘﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( »‪ «1‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮاي اﯾﺴﺘﺎدن واﺳﻄﻪاي )ﻓﺮﺟﻪاي( »‪ «2‬ﮐﻪ ﺑﺪان و از آن ﻣﺎﯾﻞ ﺷﺪن‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ و ﭘﺎ ﺗﻌﺎدل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽداد‪.‬‬
‫در اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ران دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ زاﻧﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا درﺑﺎره ﺳﺎق ﺳﭙﺲ درﺑﺎره ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻋﺪ از دو اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و آن اﺳﺘﺨﻮان داﺧﻠﯽ ﺳﺎق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪان درﺷﺖ ﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ و دوﻣﯽ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ و ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ران ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﺶ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫آن ﮐﻮﺗـﺎه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻗﺴـﻤﺖ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ درﺷﺖ ﻧﯽ ﺗـﺎ اﻧﺘﻬﺎ اﻣﺘـﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺪان ﻧﺎزك ﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎق ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺧﺎرج وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ داﺧﻞ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪان اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ و اﻋﺘﺪال‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫درﺷﺖ ﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎق ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «3‬و از اﺳﺘﺨﻮان ران ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا دو اﻧﮕﯿﺰه در اﯾﻨﺠﺎ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮاي‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳـﺘﺨﻮان و آن اﺳـﺘﻮاري و ﺑـﺎرﺑﺮي اﻧـﺪام ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ اﺳﺖ؛ و اﻧﮕﯿﺰه دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳـﺘﺨﻮان و آن ﺳـﺒﮑﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه دوم ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻘﺼﻮد از اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎق ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ آﻓﺮﯾﺪه‬
‫ﺷـﺪ و اﻧﮕﯿﺰه اول ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﻣﻘﺼـﻮد از اﺳـﺘﺨﻮان ران ﻧﺰدﯾـﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈـﻮر اﺳـﺘﺨﻮان ران ﺑﺰرگﺗﺮ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪ و ﺑﻪ ﺳـﺎق‬
‫اﻧﺪازهاي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﻋﻄﺎ ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﺎق اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ از اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨِﺪ ﺑﯿﻤﺎران ﻓﯿﻞ ﭘﺎ و دواﻟﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺗﻀﯿﯿﻖ ﺑﯿﻦ دو ﭘﺎ ﺿﺪ واژه ﻓﺤﺞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ از ﺑﺎب اﻃﻼق ﺿﺪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺮاي ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن از زﻣﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﮐﺞ ﺷﺪن و ﺳﭙﺲ راﺳﺖ ﺷﺪن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 271‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﺑﻪ ران ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮده و ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪429 :‬‬
‫)وارﯾﺲ( ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ دﺷﻮاري در ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و اﮔﺮ از آن ﮐﻢﺗﺮ ﻣﯽﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎق ﻧﺎزﮐﻬﺎي ﻣﺎدرزادي ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺿـﻌﻒ و دﺷﻮاري‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ از ﺑﺎرﺑﺮي اﻧـﺪام ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ )ﮐﻪ اﻧـﺪازه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ دارد ﺑـﺪان ﺑﺴـﻨﺪه ﻧﺸﺪ( درﺷﺖ ﻧﯽ ﺑﺮ ﻧﺎزك ﻧﯽ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ داده و ﺑﺪان ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ »‪ ،«1‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﻧﺎزك ﻧﯽ‬
‫ﻓﻮاﯾـﺪ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﭘﻮﺷﺎﻧـﺪن ﻋﺼﺐ و رگﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ درﺷﺖ ﻧﯽ در ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﻣﻔﺼـﻞ‬
‫ﮔﺎم ﺗﺎ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﺎﺑﺪ و ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺎز و ﺗﺎ ﺷﺪن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺼﻞ زاﻧﻮ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎه زاﻧﻮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻦ دو زاﯾﺪه »‪ «2‬اﻧﺘﻬﺎي ران )در دو ﺣﻔﺮه ﺳﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ رﺑﺎﻃﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺮ آن‬
‫دو )زاﯾـﺪه و ﺣﻔﺮه( ﻣﺤﮑـﻢ ﺷـﺪه و رﺑـﺎط )دﯾﮕﺮ( ﮐﻪ در ﻋﻤـﻖ ﺣﻔﺮه »‪ «3‬ﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﺪه و دو رﺑـﺎط ﻣﺤﮑﻢ )دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ( از دو ﻃﺮف ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «4‬ﺟﻠﻮي دو زاﯾﺪه ﺑﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺸﮑﮏ »‪ «5‬ﺧﻮش اﻧـﺪام ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و آن ﮐﺎﺳﻪ زاﻧﻮﺳﺖ و اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮔﺮدي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﯾﺪه آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻫﻨﮕﺎم زاﻧﻮ زدن و ﻧﺸﺴﺘﻦ آوﯾﺰان )ﻧﯿﻢ ﺧﯿﺰ( ﮐﻪ از ﭘﺎرﮔﯽ و ﮔﺴﺴﺘﮕﯽ )رﺑﺎﻃﻬﺎ( ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﮔـﺎه ﺑﺮاي ﻣﻔﺼـﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد ﺑـﺪن را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان در ﺟﻠﻮي زاﻧﻮ ﻗﺮار داده ﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺸﺎر ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻢ ﺷﺪن ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﻗﺴـﻤﺖ از زاﻧﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﺧﻢ ﺷﺪن ﺷﺪﯾﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻪ دو ﻃﺮف )ﭼﭗ‬
‫و راﺳﺖ( ﻧﯿﺰ ﺧﻢ ﺷﺪن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺘﻮاري و ﺑﺎرﺑﺮي ﻧﯿﺰ ﯾﺎري ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ اﯾﻦ دو زاﯾﺪه ﮐﻪ در دو ﮔﻮدي ﺳﺮ درﺷﺖ ﻧﯽ ﻓﺮو ﻣﯽرود‪ ،‬ﺟﻮزﺗﺎن )دو ﮔﺮدو( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ )ﺷﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ ص ‪.(243‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮ دو زاﯾﺪه را در وﺳﻂ دو ﮔﻮدِي درﺷﺖ ﻧﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ ((4‬رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ‪ arcuatelig) -‬ﺑﺪن ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺳـﺮ ﯾﮏ زاﯾﺪه را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﮔﻮدي ﺳﺎق و ﺳﺮ زاﯾﺪه دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﭼﭗ ﮔﻮدي ﺳﺎق ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ )ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ص ‪.(243‬‬
‫)‪ (5‬اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺸﮑﮏ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺪك ﻏﻀﺮوﻓﯿﺖ‪ .‬ﮐﺸﮑﮏ‪ ،‬ﭘﺎﺗﻼ )‪ )Patella‬ﯾﮏ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺰاﻣﻮﺋﯿﺪ‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺿـﺨﺎﻣﺖ ﯾﮏ وﺗﺮ رﺷﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ( اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺿﺨﺎﻣﺖ وﺗﺮ ﻋﻀﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺮ ران ﻗﺮار دارد اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺜﻠﺜﯽ‬
‫ﺷﮑﻞ اﺳﺖ ‪) ...‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(40‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪430 :‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻧﻌﻄﺎف زاﻧﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻨﮕﺎم اﯾﺴﺘﺎدن و زاﻧﻮ زدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺮ آن وارد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯽام‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﮔﺎم‬
‫ﮔﺎم‪ ،‬اﺑﺰاري ﺑﺮاي اﺳﺘﻮاري آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﮑﻞ آن از ﺟﻠﻮ دراز اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﺮ راﺳﺖ اﯾﺴﺘﺎدن ﯾﺎري ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﮐﻒ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻧﺴﯽ )داﺧﻞ(‪ ،‬ﮔﻮدي )ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ از ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ( ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺗﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮔﺎم ﻫﻨﮕﺎم راﺳﺖ اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﻮﯾﮋه زﻣﺎن‬
‫راه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﺎي ﺑﺎﻻ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﺎﺷـﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آﻧﭽﻪ از ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎي ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه )ﭘﺎي دﯾﮕﺮ(‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 272‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﭘﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎﻻ آﻣـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳـﺘﻮاري و ﺗﻌﺎدل در اﯾﺴـﺘﺎدن ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدد‪ «1» .‬و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن ﮔﺎم ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺑﺮ آﻣﺪه از زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺪون درد ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﮔﺎم ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻠﮑﺎن و ﻟﺒﻪ ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎ را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ در ﺧﻮد ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺎم ﺑﺮاي ﻓﻮاﯾﺪي‪ ،‬از ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آن ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺷـﯿﺎ را ﺧﻮب ﻧﮕﻪ دارد و‬
‫آﻧﭽﻪ از زﻣﯿﻦ زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺖ در ﺧﻮد ﮔﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﺎم ﭼﯿﺰ زﯾﺮ ﭘﺎ را ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮐﻒ‪ ،‬ﭼﯿﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در دﺳﺖ را و ﻫﺮﮔﺎه ﻧﮕﻪ‬
‫دارﻧـﺪه )ﻣﺜﻞ ﮔﺎم( اﯾﻦ آﻣﺎدﮔﯽ را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺟﺰاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷـﮑﻠﯽ در آﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ در ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﻪ دارد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬـﺘﺮ اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﮕﻪ دارﻧـﺪه ﻗﻄﻌﻪ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﯾـﮏ ﭘـﺎرﭼﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻗـﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﻌﻄـﺎف و ﺷـﺒﯿﻪ ﺷـﺪن ﺑﻪ اﺷـﮑﺎل‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪد اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﺎم ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪ اﻧﺪاﻣﯽ ﮐﻪ از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻋﺒﺎرت ﻣﺘﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »ﻟﯿﻘﺎوم ﺑﻤﺎ ﯾﺠﺐ أن ﯾﺴـﻨﺪ ﻣﻦ اﻻﻋﺘﻤﺎد اﻟﯽ ﺟﻬﮥ اﻻﺳـﺘﻘﻼل ﺑﺎﻟﺮﺟﻞ اﻟﻤﺸـﯿﻠﮥ ﻓﯿﻌﺘﺪل‬
‫اﻟﻘﻮام«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪431 :‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮔـﺎم ﺑﯿﺴﺖ و ﺷـﺶ ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺎپ )ﮐﻌﺐ( »‪ «1‬ﮐﻪ ﺑـﺪان ﺑﻨـﺪﮔﺎه ﺳـﺎق ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺎﺷـﻨﻪ )ﻋﻘﺐ( ﮐﻪ ﭘـﺎﯾﻪ راﺳﺖ اﯾﺴـﺘﺎدن ﺑﺮ آن اﺳـﺘﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان زورﻗﯽ )ﻧـﺎوي( ﮐﻪ ﺑـﺪان ﮔﻮدي ﮐﻒ ﭘﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ »‪ «2‬ﻣﯿﺨﯽ )ﻣﭻ ﭘﺎ( آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻒ ﭘﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ؛ ﯾﮑﯽ‬
‫از آﻧﻬـﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﻧﺮدي )ﻣﮑﻌﺒﯽ( اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺷـﺶ ﺿـﻠﻌﯽ در ﺟـﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﮔﺎم ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ روي زﻣﯿﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫درﺑﺎره اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺎپ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺎپ )ﮐﻌﺐ( اﻧﺴﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ دﯾﮕﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑّﻌﺐ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾـﺎ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗﺮﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﮔـﺎم اﺳـﺖ ﮐﻪ در ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﺳﻮدﻣﻨـﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺎﺷـﻨﻪ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗﺮﯾﻦ‬
‫)ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ( اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﺴﺘﺎدن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ در ﺑﯿﻦ دو اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺮآﻣﺪه از درﺷﺖ ﻧﯽ و ﻧﺎزك ﻧﯽ »‪ «3‬ﻗﺮار دارد ﮐﻪ آن را ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺑﺎﻻ و ﻋﻘﺐ آن و ﻧﯿﺰ از‬
‫دو ﻃﺮف ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫دو ﻃﺮف اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ )از ﭘﺎﯾﯿﻦ( در دو ﮔﻮدي اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺎﺷﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ واﺳﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق‬
‫و ﭘﺎﺷﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ آن دو ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻨﺪﮔﺎه ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﺤﮑﻢ و از ﻟﺮزش ﻣﺼﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ )ﺗﺎﻟﻮس‪ ) Talus-‬ﺑﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻧﺎزك ﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻮزك ﺧﺎرﺟﯽ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭘﺎرهاي از ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﻧﺮدي )ﮐﻮﺑﻮﺋﯿﺪ‪ ) Cuboid-‬را از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي رﺳﻎ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻟﺬا ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﺳﻪ ﻋﺪد‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ (245‬در ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ 43‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﯿﺨﯽ )ﮐﻮﻧﺌﯿﻔﻮرم‪Cuneiform-‬‬
‫) را ﺳـﻪ ﻋـﺪد ﺑﺮﻣﯽﺷــﻤﺮد و ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﺳــﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻮﭼـﮏ و ﮔـﻮهاي ﺷـﮑﻞاﻧﺪ ﮐـﻪ در ﺧﻠـﻒ ﺑـﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﻧﺎوﯾﮑﻮﻻـر )ﻧـﺎوي‪-‬‬
‫‪ ) Navicular‬و در ﻗﺪام ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺘﺎﺗﺎرﺳﺎل )ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ‪ ) Metatarsal-‬ﻣﻔﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺪان دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﮐﻌﺒﯿﻦ )دو ﮐﻌﺐ( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻌﻨـﺎي ﻋﻘﺐ آن )ﻗﻔـﺎه( ﭘﺸﺖ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا آن دو ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ از ﭘﺸﺖ اﺣـﺎﻃﻪ ﻧﺪارﻧـﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﭘﺸﺖ دو ﻃﺮف از ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫)ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ (246‬و از ﺟﻠﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان زورﻗﯽ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 273‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪432 :‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ در ﺣﻘﯿﻘﺖ در وﺳﻂ ﻗﺮار دارد »‪ «1‬و ﭼﻨﯿﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻮدي ﮐﻒ ﭘﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺮون ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺎپ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺪاﻣﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان زورﻗﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﻔﺼﻠﯽ ﺧﻮرده اﺳﺖ و اﺳﺘﺨﻮان زورﻗﯽ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺧﻠﻔﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺎﺷﻨﻪ و از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺪاﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ اﺳـﺘﺨﻮان از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﻧﺮدي ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ آن را‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺷﻤﺎر و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ آن را اﺳﺘﺨﻮان ﭼﻬﺎرم ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﺑﺪه‪.‬‬
‫ﭘﺎﺷـﻨﻪ‪ ،‬زﯾﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﻗﺎپ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر ﺳـﺨﺖ و ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﻣﺪور ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺻﻄﮑﺎك و آﺳﯿﺐﻫﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻄـﺢ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ آن ﻧﺮم و ﻫﻤﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ زﯾﺮ ﭘﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﯾﮏ دﺳﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﮔﺎم ﻫﻨﮕﺎم اﯾﺴـﺘﺎدن ﺑﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد ﻣﻨﻄﺒﻖ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺪازه ﭘﺎﺷـﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎر ﺑﺪن را ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬رﯾﺨﺖ ﭘﺎﺷﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻠّﺚ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﺸﯿﺪﮔﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑﻌﺐ‬
‫ﻣﺴـﺘﻄﯿﻞ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ )از ﺳـﻤﺖ اﺳـﺘﺨﻮان زورﻗﯽ( اﻧﺪك اﻧﺪك ﺑﺎرﯾﮏ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻮدي ﮐﻒ ﭘﺎ ﺑﺮﺳﺪ و در ﮔﻮدي‬
‫رو ﺑﻪ ﺑﯿﺮون ﭘﺎ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ ﮔﻮدي ﮐﻒ ﭘﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﭘﺸﺖ ﺑﻪ وﺳﻂ ﭘﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫وﺿـﻌﯿﺖ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣـﭻ ﭘـﺎ ﺑـﺎ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣـﭻ دﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣـﭻ ﭘﺎ در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﭼﯿـﺪه ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﭻ دﺳﺖ در دو ردﯾﻒ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﭻ دﺳﺖ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت‬
‫در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ و در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷـﯿﺎ ﺑﺮاي ﻣـﭻ دﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﮔﺎم در اﯾﺴـﺘﺎدن‬
‫اﺳﺖ و زﯾﺎدي ﺗﻌﺪاد اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ و )در ﭘﯽ آن( ﺗﻌﺪد ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺴﺘﯽ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن روزﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫و اﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎق و ﭘﺎﺷـﻨﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻣﻔﺼﻞ ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﭘﺎﺷـﻨﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎ ﺛﺒﺎت روي زﻣﯿﻦ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺎق ﺑﺎ ﮔﺎم از ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻣﺘﺤﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺎپ در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ‪ ،‬واﺳﻄﻪ ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪433 :‬‬
‫ﮐﺎر ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ )در اﯾﺴﺘﺎدن( و در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ آﺳﯿﺐ ﺟﺪي وارد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ روزﻧﻪ و ﺧﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﯾﻦ اﻣﺮ آﺳﯿﺐ وارد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺟﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎز ﺷﺪن و اﻧﻌﻄﺎف ﻣﺘﻌﺎدل و ﻣﻼﯾﻢ را ﺳﻠﺐ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و داﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎد اﺳﺘﺨﻮان و ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮدن اﺑﻌﺎد آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫روي ﭘﺎي اﯾﺴﺘﺎدن و ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﺘﺮ و ﺑﺰرﮔﯽ اﺑﻌﺎد اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ ﭘﺎ از ﭘﻨﺞ اﺳـﺘﺨﻮان آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ داده ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﺳـﺘﺨﻮان اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﭘﺎ در‬
‫ﯾﮏ ردﯾﻒ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﭼﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ »‪ ،«1‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻧﯿﺎز در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم )ﺑﺮاي اﯾﺴﺘﺎدن( ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ و در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ دو در اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ از ﺳﻪ ﺑﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان )ﺳﻼﻣﯿﺎت( و اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ از دو ﺑﻨﺪ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ درﺑﺎره اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﺪن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺑﺪن را ﺷﻤﺎره ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﮐﻨﺠﺪي‬
‫)ﺳﻤﺴﻤﺎﻧﯽ( و اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ‪ -‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻻم در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ «3» -‬دوﯾﺴﺖ و ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺖ )‪ (248‬ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪«4‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﺳﺘﺨﻮان اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 274‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬در اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ اﺳﺖ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﺷﯿﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ در ﺣﻨﺠﺮه ﮐﻪ رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي ﻋﻀﻠﻪ ﺣﻨﺠﺮه از آن ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﻻـﻣﯽ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮاﻧﯽ ﻣﻨﻔﺮد در ﺧـﻂ ﻣﯿـﺎﻧﯽ ﮔﺮدن و ﺑﺎﻻـي ﺣﻨﺠﺮه ﻗﺮار دارد اﯾـﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ )‪ )U‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از‬
‫ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(23‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺣﺘﺴﺎب دو ﺳﺮ ﮐﺘﻒﻫﺎ )ﻗﻠﮥ اﻟﮑﺘﻒ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪435 :‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر دوم درﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ »‪ «1‬آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» :‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري ﮐﻠﯽ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬وﺗﺮ و رﺑﺎط‬

‫از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ارادي اﻧـﺪام ﺑـﺪن ﺑـﺎ ﻧﯿﺮوﯾﯽ )ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ( اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﻣﻐﺰ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و از‬
‫ﻃﺮﻓﯽ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﯽ ﺑـﺎ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ ﮐﻪ در واﻗـﻊ رﯾﺸﻪ و ﻣﻨﺸـﺄ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ دادن اﻧـﺪام ﺣﺮﮐـﺘﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺳـﺘﺨﻮان از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺳـﺨﺖ و ﻋﺼﺐ از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻧﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮد و از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ‬
‫ﭼﯿﺰي ﺷﺒﯿﻪ ﻋﺼﺐ روﯾﺎﻧـﺪ ﮐﻪ »ﻋﻘﺐ و رﺑﺎط« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ آن را ﺑﺎ ﻋﺼﺐ ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺴﻢ واﺣﺪي ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺖ‪ .‬و از‬
‫آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ ﺑـﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪه از رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در روﯾﺸـﮕﺎه ﺧﻮد ﺣﺠﯿﻢ‬
‫اﺳﺖ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را ﻧﻤﯽﭘﯿﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﻪ اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح ﻧﻤﯽرﺳـﺪ و اﻧـﺪازهاش در روﯾﺸـﮕﺎه ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﻫﺮ ﻣﻐﺰ و ﻧﺨـﺎع و ﻓﻀـﺎي داﺧـﻞ ﺳـﺮ و ﺧﺮوﺟﯽﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ آن را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﮔﺮ ﺣﺮﮐﺖ دادن اﻧـﺪام ﺑـﺪن ﺑﻪ‬
‫رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ارﺗﺒﺎط داده ﺷﻮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻧـﺪازه ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﻮﯾﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ اﻋﻀﺎي‬
‫ﺑﺪن ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ -‬در‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﭘﺲ از ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻏﻀﺮوف ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن در ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه اﮐﺘﻔﺎ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﻀـﻠﻪ )ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ( ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ از اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﺪن ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﭘﺲ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺟﺰاي ﺑﺪن را‬
‫ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺣﺮﮐﺖ اﻋﻀﺎ ﻧﯿﺰ ﺑـﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ از اﯾﻦ رو ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد ﺑـﺪن ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﻟﺬا ﮔﺮوﻫﯽ آن را از اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮده‬
‫ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا در اﯾﻦ دو ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺻﻮرت و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ در ﯾﮏ ﻓﺼﻞ )دوم( ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﺪه و ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺮة ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪436 :‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳـﻬﻢ ﯾﮏ اﺳـﺘﺨﻮان از ﻋﺼﺐ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ از ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ و روﯾﺸـﮕﺎه ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ دور ﺷﺪن از ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ و‬
‫روﯾﺸﮕﺎه ﺧﻮد ﻓﺴﺎد آﺷﮑﺎري ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽﮔﺮدد‪«1» ،‬‬
‫)ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ( آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ آن را ﻋﻀﻮي ﻗﻄﻮر ﮔﺮداﻧﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﺎ رﺷﺘﻪ رﺷﺘﻪ ﮐﺮدن‬
‫ﺟﺴﻢ ﺗﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه از رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ و رﺑﺎط‪ ،‬ﻟﯿﻔﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﻣﯿﺎن آن را از ﮔﻮﺷﺖ آﮐﻨﺪه ﻧﻤﻮد و ﭘﺮدهاي ﺑﺮ آن ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و در وﺳﻂ‬
‫آن ﺳﺘﻮﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻮر از ﺑﺎﻓﺖ ﻋﺼﺐ ﻗﺮار داد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ را ﮐﻪ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ‪َ ،‬ﻋَﻘﺐ‪ ،‬و ﻟﯿﻒ آن دو و ﮔﻮﺷﺖ آﮐﻨﺪه و ﭘﺮده‬
‫ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬وﺗﺮي را ﮐﻪ از رﺑﺎط و ﻋﺼِﺐ ﻧﺎﻓﺬ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 275‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻋﻀﻮ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﮐﺸـﺪ و ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض وﺗﺮ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎ اﻧﺒﺴﺎط ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬وﺗﺮ ﺳـﺴﺖ ﺷـﺪه و ﻋﻀﻮ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ‪ ،‬دور ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺻﻮرت‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد اﻧﺪام ﻣﺘﺤﺮك در آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺪام ﻣﺘﺤﺮك در ﭼﻬﺮه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‪ ،‬دو ﭼﺸﻢ‪ ،‬دو‬
‫ﭘﻠﮏ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دو ﻟﺐ‪ ،‬دو ﻟﺐ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي دو ﺑﯿﻨﯽ و ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﯿﺸـﺎﻧﯽ ﺗﻮّﺳـ ﻂ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻧـﺎزِك ﭘﻬﻦ ﭘﺮدهاي ﮐﻪ در زﯾﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﺷـﺪه‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺴـﯿﺎر آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺨﺸـﯽ از ﻣﺎﻫﯿﺖ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺮدﯾﺪه و ﮐﻨﺪن آن از ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ و ﺗﻤﺎس اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻀﻮ ﻣﺘﺤﺮك )ﭘﻮﺳﺖ( ﺑـﺪون وﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻀﻮ ﻣﺘﺤﺮك‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﯽ ﭘﻬﻦ و ﺳـﺒﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ دادن ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻀﻮي ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫وﺗﺮ ﭼﻨﺪان ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎزﮐﯽ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻻزم را ﻧﺪارد ﻟﺬا در ﮐﺸﯿﺪن ﻋﻀﻮ دﭼﺎر ﭘﺎرﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪437 :‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬دو اﺑﺮو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و ﺑﺎ ﺳﺴﺘﯽ آن‪ ،‬ﭼﺸﻢ در ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﯾﺎري ﻣﯽﮔﺮدد‪«1» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺮه ﭼﺸﻢ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﮐﺮه ﭼﺸﻢ ﺷـﺶ ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﻋﺪد از آﻧﻬﺎ در ﻧﻮاﺣﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ و دو ﮔﻮﺷﻪ ﮐﻨﺞ‬
‫ﭼﺸـﻢ )ﻣﺘﺼـﻞ ﺑـﻪ ﺑﯿﻨﯽ( ﻗﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾـﮏ از آن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ ﭼﺸﻢ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺧـﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﯾـﻞ ﺑﻪ ﮐﺠﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﺸﻢ را ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻣﯽﭼﺮﺧﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺸﺖ ﮐﺮه ﭼﺸﻢ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﻋﺼﺐ ﺗـﻮ ﺧـﺎﻟﯽ »‪ -«2‬در ﺑﺎره آن در ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﻋﺼﺎب ﭼﺸﻢ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ ج را‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ و آﻧﭽﻪ )از ﭘﺮدهﻫﺎ( ﺑﺎ ﻋﺼﺐ اﺳﺖ ﭼﺴﺒﯿﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻻ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد »‪ «3‬ﺗﺎ از ﺷﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﺮون زدﮔﯽ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﯿﺰ ﻧﮕﺮﯾﺴـﺘﻦ‪ ،‬ﻋﺼﺐ را از )ﺗﺸﻮش و ﺗﺸـﺘﺖ( ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﭘﺮدهﻫﺎي رﺑﺎﻃﯽ ﺷـﻌﺒﻪ ﺷﻌﺒﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﯿﻨﻨﺪه را )در ﺗﻌﺪاد( دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻧﺰد دﺳﺘﻪاي از‬
‫داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﺗﺸﺮﯾﺢ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺰد دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ و ﻧﺰد دﺳﺘﻪ ﺳﻮم ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻓﺮض ﮐﻪ ﺗﺼﻮر‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )در روﯾﺸﮕﺎه ﺧﻮد( ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻠﮏ‬
‫ﭘﻠـﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻠﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﺑﺴـﺘﻦ و ﺧﯿﺮه‬
‫ﺷﺪن ﺑﺮاي ﭼﺸﻢ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮔﺮدد و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﮐﻢ ﺑﻮدن اﺑﺰار ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺷﺎره ﺑﻪ دو ﻓﺎﯾـﺪه دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ دادن اﺑﺮو‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺑﺮو ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد و ﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 276‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺳﺘﺮﺧﺎي ﺧﻮد ﭼﺸﻢ را در ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﺼﺐ ﻧﻮري اوﻟﯿﻦ ﻋﺼﺐ از اﻋﺼﺎب دﻣﺎﻏﯽ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬از ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ »َﻓﺘُِﻘﱡﻠﻪ« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻻ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪438 :‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در زﯾﺎدت و ﺗﻌـّﺪد اﺑﺰار )ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﮐﺎر( آﺳـﯿﺐﻫﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاي ﻣﺘﺼّﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﻠﮏ‬
‫ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ ﺛـﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷـﺪ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘﻠـﮏ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ ﻣﺘﺤﺮك ﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻗﺮار دادن ﻫﺮ ﮐﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﺻﺪور آن )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻐﺰ( و ﺑﻪ وا داﺷـﺘﻦ ﻫﺮ ﺳـﺒﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪف ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﻣﺘﻌﺎدلﺗﺮﯾﻦ راه و اﺳـﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ ﺷـﯿﻮه ﻣﻌﻄﻮف‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﭘﻠـﮏ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ روﯾﺸـﮕﺎه اﻋﺼﺎب ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﺼﺐ ﺑﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﺧﻢ ﺷـﺪن و وارو‬
‫ﺷﺪن ﻧﯿﺴﺖ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﻠﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ »‪ «1‬ﺑﻪ دو ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اول‪ ،‬ﺑﺎﻻ آﻣـﺪن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎز ﺷﺪن ﭼﺸﻢ ﺣﺮﮐﺖ دوم‪ ،‬ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺴﺘﻦ آن‪ ،‬ﺑﺴﺘﻦ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸﺎﻧﻨﺪه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ »‪ ،«2‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺼﺒﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ آﯾﺪ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮآﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )ﺑﻪ ﻓﺮض اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﻠﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﺘﺤﺮك ﻣﯽﺑﻮد( اﮔﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﭘﻠﮏ و ﯾﺎ وﺳﻂ آن ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﺪ؛ اﮔﺮ وﺳﻂ ﭘﻠﮏ وﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬روي ﺣﺪﻗﻪ ﭼﺸـﻢ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ؛ و اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﭘﻠﮏ وﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو اﻧﺘﻬﺎي آن وﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫و ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺴـﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺞ )و زﺷﺖ( ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﭼﺸﻢ در ﺳـﻤﺘﯽ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ وﺗﺮ ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و در ﺳـﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻧﺎﺗﻤﺎم ﺑﺴـﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ روي ﻫﻢ آﻣﺪن ﭘﻠﮏ ﭼﺸﻢ ﯾﮏ ﻧﻮاﺧﺖ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻠﮏ ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﻟﻘﻮهاي ﻧﻤﺎﯾـﺎن ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳـﺎس )ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ ﭼﺸﻢ( ﯾـﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ آﻓﺮﯾـﺪه ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از دو ﮐﻨـﺞ ﭼﺸﻢ روﯾﺎﻧـﺪه‬
‫ﺷﺪهاﻧـﺪ و ﭘﻠـﮏ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺑﻄﻮر ﯾـﮏ ﻧﻮاﺧﺖ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﺑـﺎز ﮐﺮدن ﭘﻠﮏ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻂ ﭘﻠﮏ رﺳـﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺘﻬﺎي وﺗﺮ آن ﺑﺮ ﮐﻨﺎره ﭘﻠﮏ اﻧﺒﺴﺎط ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻤﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﻠﮏ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﺮاي آن ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ آﻓﺮﯾﺪه‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﻦ دو ﭘﺮده )ﭘﻠﮏ( ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﯿﺎن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي دو ﺣﺮﮐﺖ ﭘﻠﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﭼﺸﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺴـﺘﻦ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﯿﺎز دارد و ﺑﺎ اﺳﺘﺮﺧﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳـﺒﮑﯽ ﭘﻠﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺪ ﺷـﮑﻞ و ﺑﺴـﺘﻦ ﻧﺎﻗﺺ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪439 :‬‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻬﻦ ﺑﻪ ﺟﺴﻤﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻏﻀﺮوف »‪ «1‬ﮐﻪ زﯾﺮ روﯾﺸﮕﺎه ﻣﮋه ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬دو ﺣﺮﮐﺖ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﭘﯿﺮو ﺣﺮﮐﺖ ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺣﺮﮐﺖ دوم ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸـﺎرﮐﺖ ﻟﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺳـﺒﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﺮو ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ )ﻓﮏ( رخ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻋﻀﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫»‪«2‬؛ و ﺳـﺒﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ )دو ﻟﺐ( رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪ و ﻋﻀـﻮ‬
‫دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺎم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«3» .‬‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «4‬از ﭼﻬﺎر ﺟﺰء ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ زﯾﺮا رﺷﺘﻪ )رﺑﺎﻃﯽ( آن از ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻨﺸﺄ آن از ﺳﻮي ﺗﺮﻗﻮه و اﻧﺘﻬﺎي اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ دو ﻟﺐ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و دﻫﺎن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 277‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮐﺞ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 439‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ ‪ .....‬ص ‪439 :‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ آن از ﺳﻮي ﺟﻨﺎغ و ﺗﺮﻗﻮه از دو ﻃﺮف )ﭼﭗ و راﺳﺖ( و رﺷﺘﻪ »‪ «5‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺞ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﭘﺲ رﺷﺘﻪاي ﮐﻪ از‬
‫راﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬رﺷﺘﻪاي را ﮐﻪ از ﭼﭗ آﻣﺪه ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ «6‬و از آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و )در اداﻣﻪ آن( رﺷﺘﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻧﺘﻬﺎي‬
‫ﭼﭗ ﻟﺐ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و رﺷـﺘﻪ ﺳـﻤﺖ ﭼـﭙﯽ ﻋﮑﺲ آن ﻋﻤـﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ )ﯾﻌﻨﯽ رﺷـﺘﻪ راﺳﺘﯽ را ﻗﻄﻊ و از آن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﭘـﺎﯾﯿﻦ‬
‫اﻧﺘﻬﺎي راﺳﺖ ﻟﺐ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد(‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﯾﻦ رﺷﺘﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺟﺴﻢ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻏﻀﺮوف در روﯾﺸﮕﺎه ﻣﮋه ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎز ﺷﺪن در ﻫﻤﻪ ﭘﻠﮏ ﯾﮏ ﻧﻮاﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﻬﻦ ﺑﻮدن‪) ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دارد‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ از رﺷﺘﻪ اّول ﭘﻬﻦﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روﯾﺸﮕﺎه )ﺟﻨﺎغ و ﺗﺮﻗﻮه( آن ﻋﺮﯾﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﻮﺿﻊ ﺗﻘﺎﻃﻊ زﯾﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﭼﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪440 :‬‬
‫)از دو ﻃﺮف( دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدد‪ ،‬دﻫﺎن ﺗﻨﮓ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد )ﻏﻨﭽﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ رﺷﺘﻪ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪ ﮐﯿﺴﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮐﯿﺴﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻣﻨﺸـﺄ رﺷـﺘﻪ ﺳﻮم از ﻧﺰد زاﯾـﺪه اﺧﺮم در ﺷﺎﻧﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «1‬ﺗـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻻي ﭘﯿﻮﻧـﺪﮔﺎه آن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «2‬ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻟﺐ را‬
‫ﻫﻤﮕﻮن و ﯾﮏ ﻧﻮاﺧﺖ ﺑﻪ دو ﻃﺮف ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ »‪«3‬؛‬
‫‪ .4‬ﻣﻨﺸﺄ رﺷﺘﻪ ﭼﻬﺎرم از ﺧﺎرﻫﺎي ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن »‪ «4‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات دو ﮔﻮش ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﮔﻮﻧﻪ »‪ «5‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‬
‫و ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ آﺷﮑﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻟﺐ )ﺑﺎﻻ( ﻧﯿﺰ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺎ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺦ‬
‫ﮔﻮش ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ )اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ( ﺑﺪان ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ ﮔﻮش ﻣﯽﮔﺮدد‪«6» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻟﺐ‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻟﺐ‪ -‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ -‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻـﯽ ﻟﺐ ﭼﻬـﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «7‬از ﺑﺎﻻي ﺳﻤﺖ رﺧﺴﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﻧﺘﻬﺎي ﻟﺐ )ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ( ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫)ﭼﺎﻧﻪ( ﻣﯽآﯾﺪ »‪ «8‬و ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ دادن ﻟﺐﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻟﺐ را ﺑﻪ آن‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻫﺮﮔﺎه دو ﺗﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از دو‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﯾﺪ از دو ﻃﺮف ﮔﺮدن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬آن ﺑﺨﺶ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن آن دو رﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﯾﮑﯽ از آن دو‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻘﻮه دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﮐﻪ دو اﺳﺘﺨﻮان رﺧﺴﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ص ‪ (253‬و در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان اﺟﺰاي ﮔﻮﻧﻪ دارد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻟـﺬا ﺑﻌﻀـﯽ از اﻓﺮاد ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﮔﻮشﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﮑﺎن دﻫﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﺮدن ﺑﻠﻨـﺪي دارﻧﺪ و ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻮش آﻧﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 278‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮاﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و راﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻟﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪441 :‬‬
‫ﻃﺮف ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻟﺐ ﺑﻪ دو ﺟـﺎﻧﺐ ﺑـﺎزﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻟﺐ ﺑﻪ ﺟﻬﺎت ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺟﺰ آن ﻧﯿﺰ ﺣﺮﮐﺘﯽ‬
‫ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔـﺎه اﯾﻦ ﭼﻬـﺎر ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ و ﮐﻨﺎرهﻫـﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎ ﺟﺮم ﻟﺐ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﻗﺎدر ﺑﺮ ﺗﻤﯿﯿﺰ آن از ﺑﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻟﺐ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻟﺐ‪ ،‬ﻋﻀﻮي ﮔﻮﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺮم و ﺑﯽاﺳﺘﺨﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻨﯽ‬
‫دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﺤﮑﻢ ﺑﻪ دو ﻃﺮف ﻧﺮﻣﻪ ﻧﻮك ﺑﯿﻨﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺎ ﻓﻀﺎي ﺻﻮرت را ﺑﺮاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ )ﮔﻮﻧﻪ‬
‫و ﻟﺐ( ﮐﻪ ﻧﯿـﺎز ﺑـﺪاﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮓ ﻧﮕﺮداﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﻋﻀﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﮔﻮﻧﻪ و ﻟﺐ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸـﮕﯽ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﺗﻌـﺪاد و‬
‫دﻓﻌـﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿـﺎز ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﺪﯾـﺪﺗﺮ از ﺣﺮﮐﺖ دو اﻧﺘﻬﺎي ﻧﺮﻣﻪ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ .«1‬اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﻓﻘـﺪان اﺳـﺘﺨﻮان در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﮑﻢ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻟﭗ ﻣﯽآﯾـﺪ و در اﺑﺘـﺪا ﺑﺎ رﺷـﺘﻪ ﻟﭗ آﻣﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻧﺮﻣﻪ ﺑﯿﻨﯽ از دو ﻟﭗ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ آن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «2» ،‬آن را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ‬
‫اﺷﺎره‬
‫آرواره ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ آرواره ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻓﻮاﯾﺪي ﭼﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻀﻮ ﺳﺒﮏ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮ اﺳﺖ؛‬
‫‪ .2‬ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻀﻮي ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻋﻀﺎي ﻣﻬﻤﯽ »‪ «3‬در ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺧﻄﺮ ﺑﺮاي آن اﻋﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﺰاوارﺗﺮ و‬
‫درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺣﺮﮐﺖ )ارَﻧﺒﻪ( ﻧﺮﻣﻪ ﻧﻮك و دو ﻃﺮف ﺑﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﻟﺮز و ارﺗﻌﺎش آن ﺑﺮاي دو ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ‪ .1‬دﻓﻊ ﻓﻀﻮﻻت دﻣﺎﻏﯽ ‪ -2‬ﺟﺬب و دﻓﻊ‬
‫ﻫﻮاي ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﯾﻦ دو ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﻫﺪف از ﺣﺮﮐﺖ آن‪ ،‬اﺗﺴﺎع دﻫﺎﻧﻪ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﺎﻧﺒﯿﻦ )ﻟﭗﻫﺎ( ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﻀﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪442 :‬‬
‫‪ .3‬ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ دادن آن آﺳﺎن ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ اﻧﺪازه اﺳـﺘﺤﮑﺎم در ﻣﻔﺼﻞ آن و ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮ‬
‫ﻻزم ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)اﯾﻨﮏ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﺤﺮز ﺷﺪ( ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮐﺮدن دﻫﺎن؛ ‪ .2‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎن؛ ‪ .3‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺟﻮﯾﺪن و ﺳﺎﯾﯿﺪن‪.‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزﮐﺮدن‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن ﻓﮏ‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺴـﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﺑﺎﻻ آﻣﺪن ﻓﮏ‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎﯾﯿﺪن‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم ﭼﺮﺧﺶ و ﮔﺮدش‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 279‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻓﮏ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ دﻫﺎن ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه از ﺑﺎﻻ و ﺑﺎ اﯾﺠﺎد اﻧﻘﺒﺎض ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮐﺮدن دﻫﺎن ﻋﮑﺲ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﯿﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ارﯾﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎن(‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ دﻫﺎن دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﺷـﻬﺮت دارد‪ ،‬آﻓﺮﯾـﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬و ﺑﻪ دو ﻣﻠﺘﻔﺖ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ( »‪.«1‬‬
‫اﻧـﺪازه اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ در اﻧﺴـﺎن ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻀﻮ )ﻓﮏ( ﻣﺘﺤﺮك ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن در اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮐﻢ ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﺳـﺒﮏ وزن و از ﺑﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ )اﺳـﻔﻨﺠﯽ( ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن ﺣﺮﮐﺖﻫـﺎي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﻀﻮ ﮐﻪ از اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺳﺒﮏ اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫ﻓـﮏ ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺣﯿﻮاﻧـﺎت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﻓـﮏ اﻧﺴـﺎن ﺑﺰرگﺗﺮ و ﺳـﻨﮕﯿﻦﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺣﺮﮐﺖ دادن آن ﺗﻮﺳـﻂ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ در اﻧـﻮاع‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺣﺮﮐﺎت‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺪن‪ ،‬درﯾﺪن و ﮐﻨﺪن‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ »ﺗﺴـﻤﯿﺎن ﻣﻠﺘﻔـﺘﯿﻦ« ﺑﻪ ﻓـﺎء در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬و در ﺧﻼﺻـﮥ اﻟﺤﮑﻤﻪ ﻋﻘﯿﻠﯽ ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ ﺗﻌـﺒﯿﺮ‬
‫»ﻣﻠﺘﻔﺘﯿﻦ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎن‪ ،‬و ﺟﻮﯾﺪن ﻏﺬاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧﺮم و ﭘﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﮏ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺳﺒﮏ و آﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪443 :‬‬
‫اﯾـﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ دﻫـﺎن( از ﺑـﺎﻓﺖ ﻧﺮﻣﯽ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا )ﻋﺼﺐ آن( ﺑﻪ ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ ﺧـﻮد‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻐﺰ ﮐﻪ از ﺟﺴـﻤﯽ در‬
‫ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﻧﺮﻣﯽ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪه‪ -‬ﻧﺰدﯾـﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ آن دو و ﻣﻐﺰ ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﯾـﮏ اﺳـﺘﺨﻮان ﺣﺎﯾـﻞ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ )ﻧﺮﻣﯽ( و ﺑﯿﻢ‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﻐﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در آﺳﯿﺐﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺴﺎ »‪ «1‬ﻋﺎرض ﮔﺮدد ﯾﺎ دردﻫﺎﯾﯽ )ﺑﺮاي ﮔﯿﺠﮕﺎه( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﺎرض ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﺳﺎم »‪ «2‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ »‪ ،«3‬ﮔﺮدد »‪ «4‬ﻟﺬا آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن آن دو »‪ «5‬را از ﺳﺮ آﻏﺎز و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﻮد از ﻣﻐﺰ در‬
‫ﭘﻮﺷـﺶ دو اﺳﺘﺨﻮان زوج‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮده و ﻋﺒﻮر داده آن دو را ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ در ﮐﺎﻧﺎل و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﻃﺎق »‪ «6‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ از دو اﺳﺘﺨﻮان‬
‫زوج و از ﭘﯿـﭻ ﺧﻢﻫﺎي ﺳﻮراخ ﻣﻨﻔﺬ آن ﺷـﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺟﻮاﻧﺐ آن ﮐﺎﻧﺎل‪ ،‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﻋﺼﺐ( را ﺗﺎ ﮔﺬر ﮐﺮدن »‪ «7‬از اﺳﺘﺨﻮان زوج‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺖ آن ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ )ﺑﺎ درازي ﻣﺴﺎﻓﺖ( ﺳﻔﺖ ﺷﻮد و از روﯾﺸﮕﺎه ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺧﻮد اﻧﺪك اﻧﺪك دور ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾـﮏ از اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ وﺗﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﻨﺎره ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه وﺗﺮ دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض‬
‫ﮔﺮدد ﻓﮏ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد )و دﻫﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد(‪.‬‬
‫دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ از درون دﻫـﺎن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓـﮏ ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد )در ﺑﺴـﺘﻦ دﻫـﺎن(‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ( را‬
‫ﯾﺎري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در دو ﻓﺮو رﻓﺘﮕﯽ )در ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺐ از ﻓﮏ( ﻗﺮار دارﻧـﺪ »‪ ،«8‬زﯾﺮا ﺑﺎﻻ ﮐﺸـﯿﺪن ﺷﯽء ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ در ﯾﺎري ﻃﻠﺒﯿﺪن‬
‫ﻧﯿﺮوي زﯾﺎدي را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺗﻬﺮان و ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ )ﻋﺴـﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )ﺑﺴﺎ( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق )ﻏﺸـﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﮔﯿﺠﮕﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﭘﺎورﻗﯽ ﺑﻌﺪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺧﺘﻼط دﻣﺎﻏﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺐﻫﺎ‪ ،‬ﺳﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺮﮔﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺸﻨﺞ و »ﻏﺸﯽ« و ‪....‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 280‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺿﺮﺑﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﮔﯿﺠﮕﺎه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮگ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻘﺼﻮد دو ﻋﺼﺐ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در دو ﮔﯿﺠﮕﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻃﺎق ﺗﺮﺟﻤﻪ واژه ازج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻃﺒﻖ ﻟﻐﺖ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻨﺎ و ﺧﺎﻧﻪ ﻃﻮﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﺮد ﺑﺮاي اﻓﺎده اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ واژه ﮐﺎﻧﺎل ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻣﺠﺎوزة از ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در دﻫﺎن ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪444 :‬‬
‫وﺗﺮ اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﻓﮏ( »‪ «1‬از وﺳﻂ آن دو و ﻧﻪ از اﻧﺘﻬﺎي آن ﻣﯽروﯾﺪ ﺗﺎ از اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه دﻫﺎن(‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي »‪ «3‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه دﻫـﺎن و ﭘﺎﯾﯿﻦ آورﻧـﺪه ﻓﮏ از زواﯾـﺪ ﺳﻮزﻧﯽ )ﻧﯿﺰهاي( ﭘﺸﺖ ﮔﻮش ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ )از ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﭘﯿﻮﺳـﺘﻦ اﯾﻦ رﺷـﺘﻪﻫﺎ و ﭘﺮ ﺷـﺪن آن ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮﺷﺖ( ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واﺣـﺪي را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت وﺗﺮي ﻣﺤﺾ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ‬
‫اﺳـﺘﺤﮑﺎم زﯾﺎدي ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ دو ﺑﺎره رﺷـﺘﻪ رﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و از ﮔﻮﺷﺖ آﮐﻨﺪه ﮔﺸـﺘﻪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻟﺬا آن را‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﮑﺮر ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ )دﻟﯿﻞ وﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪن آن( ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻃﻮل اﻣﺘﺪاد در ﻣﻌﺮض آﺳﯿﺐ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﻢ ﺷﺪن ﻓﮏ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﭼـﺎﻧﻪ ﺗﻤـﺎس ﭘﯿـﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدد اﺳـﺘﺨﻮان ﻓﮏ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸـﺪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﻓﮏ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﯽآﯾـﺪ )و دﻫـﺎن ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ (.‬و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﯾﺎري آن ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي‬
‫ﻧﯿ ﺎ ز ﻧ ﻤ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺟﻮﻧﺪه(‬
‫دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي ﺟﻮﯾـﺪن ﻏـﺬا‪ ،‬از ﻫﺮ ﻃﺮف ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﻣﺜّﻠﺚ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺳـﺮ ﯾﮏ زاوﯾﻪ از زواﯾﺎي آن ﻣﺜﻠﺚ در ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺮﺳـﯿﻢ ﮔﺮدد دو ﺳﺎق آن اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ اﺳﺘﺨﻮان زوج )ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ(‬
‫ﺑﺎﻻ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﺎرح ﺣﮑﯿﻢ ﮔﯿﻼﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد وﺗﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺻـﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﺎري رﺳﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻮﻫﻢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد وﺗﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﺎري رﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺻـﻠﯽ وﺗﺮﺷﺎن از وﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﻧﺸـﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ در اداﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ دﻫﺎن ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﻧـﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ دو‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﺎري رﺳﺎن ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺒﺴﺎط در ﻓﮏ ﺑﻪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺻﻠﯽ ﺟﻮش ﺧﻮرده و وﺗﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ از وﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽآﯾﺪ ﻟﺬا ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸﺮﯾﺢ‬
‫در وﺟـﻮد آن دو اﺧﺘﻼـف ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ ﺑﺮﺧﯽ وﺟﻮد آن دو را ﻧﻔﯽ ﮐﺮده و ﮔﺮوﻫﯽ آن دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ دو ﺟﺰء ﺑﺮاي دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫اﺻﻠﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا وﺳﻂ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻓﮏ از اﻧﺘﻬﺎي آن ﮐﻠﻔﺖﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﮕﺮ وﺗﺮﻫﺎ ﮐﻪ از اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻣﯽروﯾﻨﺪ‪ ،‬وﺗﺮ ﻓﮏ از‬
‫وﺳﻂ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻮد روﯾﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد رﺷﺘﻪﻫﺎي رﺑﺎط دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎرﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪445 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 281‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽرود و ﻗﺎﻋـﺪه ﺑﯿﻦ آن دو ﺳـﺎق ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ رﺳﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮ زاوﯾﻪاي ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺮدارد‪ ،‬ﻣﯽﭼﺴـﺒﺪ ﺗـﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﻦ‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺟﻬﺖﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑﺮاي اﻧﻘﺒـﺎض ﻣﻤﮑـﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖﻫـﺎي آن ﯾﮑﺴـﺎن ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑﺮاي آن ﮔﺮاﯾﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻨـﻮع و‬
‫ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﯽ »‪ «1‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ ﺗﺎ در آن ﻣﯿﺎن ﺳﺎﯾﯿﺪن و ﺟﻮﯾﺪن ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮد‪«2» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﺮ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺮ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي وﯾﮋه‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ از ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺳﺮ و ﮔﺮدن‬
‫ﺑـﺎ ﻫﻢ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮ ﯾـﮏ از دو ﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺮﮐﺖ وﯾﮋه و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﯾـﺎ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ وارو ﺷـﺪن ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﯾـﺎ ﺧﻢ‬
‫ﺷـﺪن ﺑﻪ ﻋﻘﺐ و ﯾـﺎ ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ و ﯾﺎﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و از اﯾﻦ ﺑﯿﻦ )ﺣﺮﮐﺖ راﺳﺖ و ﭼﭗ( ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واروﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ(‬
‫دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ وﯾﮋه ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ وارو ﮐﺮدن ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از دو ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رﺷـﺘﻪﻫﺎي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﭼﺴﺒﯿـﺪه ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﮔﻮش از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺟﻨﺎغ )و ﺗﺮﻗﻮه( »‪ «3‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺴﺎ ﮔﻤﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ آن دو‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺴﺎ ﮔﻤﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺴﺎ‬
‫ﮔﻤـﺎن ﺷـﺪه ﮐﻪ آن دو‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺘﻬﺎي ﯾﮑﯽ از آن دو ﺷﺎﺧﻪ ﺷـﺪه و دو ﺳـﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آن دو‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺳﺮ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻮي وارو ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺘﻌﺎدل واروﻧﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ واژه »ﻣﺘﻔﻨﱠﻨﮥ« از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺮ ﯾﮏ زاوﯾﻪ ‪ ....‬در اﯾﻦ ﻓﺮض و ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻮﯾﺪن‬
‫دو ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﯾﮑﯽ از ﺟـﺎﻧﺐ راﺳﺖ و دﯾﮕﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﺜﺮت ﺳـﺮﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد آن را ﭼﻬﺎر و ﮔﺮوﻫﯽ ﺷﺶ ﻋﺪد ﺗﺼّﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﺜﺮت ﺳﺮﻫﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻌﺪد آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺿﺎﻓﻪ ﺗﺮﻗﻮه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻌﺪ ﯾﻌﻨﯽ »ﯾﺮﺗﻘﯿﺎن« ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪446 :‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واروﻧﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺟﻠﻮ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي واروﻧﻪ ﮐﻨﻨـﺪه ﺳـﺮ و ﮔﺮدن ﺑـﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠﻮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽـﮥ واﻗﻊ زﯾﺮ ﻣﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ )ﯾﮑﯽ از آن دو( ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﻬﺮه اول و دوم ﮔﺮدﻧﯽ ﻣﯽرود و ﺑـﺎ آن دو ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ ﻣﺮي واﻗﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدد ﺳـﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﻣﯽﺷﻮد »‪ «1‬و اﮔﺮ ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﻣﻬﺮه ﮔﺮدﻧﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده ﺑﻪ ﮐﺎر آﯾﺪ ﮔﺮدن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪«2» .‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺳـﺮ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ﭼﻬـﺎر زوج ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ زﯾﺮ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿـﺎن آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 282‬از ‪366‬‬
‫‪.Ghaemiyeh‬ﻫﯿﭽﻪ‬
‫‪www‬ﮐﻪ زﯾﺮ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿـﺎن آن‬ ‫‪com‬ﻬ‪.‬ـﺎر زوج ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺮﻣﺟﺎﻫﻤﯿﻪﭽﻗﺎﻪﻧﻮﻫـنﺎﯾدرﯽﻃ ﮐﺐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺳـﺮ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﻋﺮﻘﮐﺰ ﺗﺐﺤ ﺑﻘﯿﺮﻘﺎﻣتﯽراﮔﯾﺎﺮﻧﻪدااﻧﻨيـﻗﺎﺪﺋ‪،‬ﻤﯿﻋﺒﻪﺎارﺻﺗﻨﻔـﻬﺎﺪناز ﭼ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ «3» ،‬ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ ﺑﺎﻻي ﻣﻔﺼﻞ )ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن ﺑﺎ ﺳـﺮ( »‪ «4‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي زواﯾﺪ ﺧﺎري »‪ «5‬ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و روﯾﺸـﮕﺎه آن از وﺳﻂ ﻋﻘﺐ ﺳـﺮ )اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﺆﺧﺮ ﺳﺮ( دورﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي زواﯾﺪ‬
‫ﺑﺎﻟﯽ )ﻋﺮﺿﯽ( ﻣﯽآﯾﺪ و روﯾﺸﮕﺎه آن درﺳﺖ وﺳﻂ ﻋﻘﺐ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻫﻤﯿﻦ زوج )ﺑﺎﻟﯽ( »‪ ،«6‬ﯾـﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺑﺎل ﻣﻬﺮه اول ﻣﯽرود و ﺑﺎﻻي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎر ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ ﺟﺰء از ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﺟﺰء دﯾﮕﺮ در ﺣﺎل اﺳـﺘﻠﻘﺎ )ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﻮاﺑﯿـﺪن( زﯾﺮ ﻣﺮي ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮي ﻣﺰاﺣﻤﺖ اﯾﺠﺎد ﻧﮑﻨـﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﺟﺰء ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ درز ﻻﻣﯽ در اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬رﺷـﺘﮥ اﯾﻦ ﺟﺰء از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺰء ﭘﯿﺸـﯿﻦ‪ ،‬از اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺳﭙﺲ از ﺟﺰء دﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻣﺠﺎورت‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ آن ﺑﻪ دو ﻣﻬﺮه اول و دوم ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪) .‬ﺑﺮداﺷﺖ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(258‬‬
‫)‪ (3‬در ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن »اﻟﺘﯽ ذﮐﺮﻫﺎ« دارد ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‬
‫»اﻟﺘﯽ ﻧﺬﮐﺮﻫﺎ«‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺎﻻي ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺆﺧﺮ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدﻧﯽ زﯾﺮا ﻣﻬﺮه اول زواﯾﺪ ﺧﺎري ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (6‬از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎلﻫﺎ ﻣﯽرود ﭼﻨﺪ زوج ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪447 :‬‬
‫ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺳﻮم(‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎي )رﺑﺎﻃﯽ( آن از ﺑﺎل ﻣﻬﺮه اول‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي زاﯾﺪه ﺧﺎري ﻣﻬﺮه دوم ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻓﺎﯾﺪه اﯾﻦ زوج‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻣﺎﯾـﻞ ﺑﻮدن ﻫﺮ ﻓﺮد آن‪ ،‬ﺛـﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻦ ﻣﯿـﻞ ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ )و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻓﺘﺎدن ﺳـﺮ ﺑﻪ دو ﺟﺎﻧﺐ( ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ‪ ،‬زوج ﭼﻬـﺎرم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺎﻻي ﻣﻔﺼﻞ ﺷـﺮوع و از زﯾﺮ زوج ﺳﻮم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺧﺎرج ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬
‫ﻣﻼزم ﺑﺎل ﻣﻬﺮه اول ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«1‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ دو زوج ﻧﺨﺴﺖ )ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮد( ﺳﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﺑﺪون ﺗﻤﺎﯾﻞ )ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﯾﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﺴـﯿﺎر اﻧﺪك‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ و زوج ﺳﻮم ﮐﺠﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺳـﺮ را ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و زوج ﭼﻬﺎرم ﺳـﺮ را ﺑﺎ ارﯾﺐ دادن آﺷـﮑﺎر ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔـﺎه ﻫﺮ ﯾـﮏ از زوج ﺳﻮم و ﭼﻬـﺎرم ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ ﻣﺎﯾـﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳـﺮ را ﺑﻪ ﻫﻤـﺎن ﺟﻬﺖ ﺳﻮق ﻣﯽدﻫـﺪ و ﻫﺮﮔـﺎه ﻫﺮ دو زوج ﺑﺎ ﻫﻢ دﭼﺎر‬
‫اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدﻧﻨﺪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﺑﺪون ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮ و ﮔﺮدن را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﻪ زوج ﻓﺮو رﻓﺘﻪ »‪ ،«2‬و ﯾﮏ زوج ﭘﻮﺷﻨﺪه »‪ «3‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد‬
‫از آن ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﻣﺜﻠﺚ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪه آن اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺆﺧﺮ ﺳﺮ و دو ﺿﻠﻊ آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮدن ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ و اﻣﺎ ﺳﻪ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻔﺮوش‬
‫زﯾﺮ آن )زوج ﭘﻮﺷـﻨﺪه( ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ زوج ﺑﺮ دو ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ زوج ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎلﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ زوج ﺑﯿﻦ دو ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎ و اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺎلﻫﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ رﺷﺘﻪﻫﺎي رﺑﺎﻃﯽ آن از ﺑﺎل ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 283‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﮐﻨﺎره ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺟﺮم آن ﻓﺮوﮔﺎه و ﮔﻮدي زﯾﺎدي دارد ﮐﻪ اﯾﻦ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺳﻪ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﺎد ﺷﺪه زﯾﺮ ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪448 :‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺞ ﮐﻨﻨﺪة ﺳـﺮ ﺑﻪ دو ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬دو زوج ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺳـﺮ )ﺑﺎ دو ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن( ﻣﻼزم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﯾﮏ زوج از آن‬
‫دو در ﺑﺨﺶ ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻔﺼـﻞ ﻗﺮار دارد و آن ﺟـﺎي اﺗﺼـﺎل ﺑﯿﻦ ﺳـﺮ و ﻣﻬﺮه دوم ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾـﮏ ﻓﺮد آن از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﻓﺮد دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ؛ و ﺟﺎي زوج دوم‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه اول و ﺳﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮد از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﻓﺮد دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺮ ﮔﺎه ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺖ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ارﯾﺐ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫و ﻫﺮ ﮔﺎه دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در ﯾﮏ ﺟﻬﺖ دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ارﯾﺒﯽ ﺑﻪ آن ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﮔﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻗـﺪاﻣﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در واروﻧﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﮔﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻠﻔﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮔـﺎه اﯾﻦ ﭼﻬـﺎر ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑـﺎ ﻫﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮ راﺳﺖ ﻣﯽاﯾﺴـﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﺧﻮب و ﻧﯿﺰ در ﭘﻨﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺟﺒﺮان‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ درﺟﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دو وﯾﮋﮔﯽ ﮐﻪ دو ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻀﺎد در ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺳﺘﺤﮑﺎم‪ ،‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﻔﺼﻞ و ﮐﻢ ﭘﺬﯾﺮي ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬زﯾﺎدي ﺗﻌﺪاد ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻪ روان ﻧﻤﻮدن ﻣﻔﺼﻞ و ﺳﺴﺘﯽ آن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺴﺘﯽ ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺣﺎﺻـﻞ از ﮐـﺜﺮت ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﭘﯿﭽﯿـﺪه ﭘﯿﺮاﻣـﻮن آن‪ ،‬اوﻟـﻮﯾﺖ داده ﺷـﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ دو ﻣﻨﻈـﻮر )اﺳـﺘﺤﮑﺎم و رواﻧﯽ ﻣﻔﺼـﻞ( ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﺗﺒﺎرك اﻟﻠﱠﻪ اﺣﺴﻦ اﻟﺨﺎﻟﻘﯿﻦ و رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪449 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﻨﺠﺮه‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺣﻨﺠﺮه‪ ،‬ﻋﻀﻮي ﻏﻀﺮوﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺻﺪا آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و آن از ﺳﻪ ﻏﻀﺮوف ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻏﻀـﺮوﻓﯽ ﮐـﻪ ﺟﻠـﻮي ﮔﻠـﻮ زﯾﺮ ﭼـﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد و ﻗﺎﺑـﻞ روﯾـﺖ و ﻟﻤﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ اﯾﻦ ﻏﻀـﺮوف‪ ،‬ﺳـﭙﺮي )َدَرﻗﯽ‪ ،‬ﺗُﺮﺳـﯽ( »‪ «1‬ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا درون آن ﮔﻮد و روي آن ﺑﺮآﻣﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ درق و ﻧﻮﻋﯽ ﺳﭙﺮ »‪ «2‬دارد؛‬
‫‪ .2‬ﻏﻀﺮوﻓﯽ )ﺧﻠﻔﯽ( ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﮔﻠﻮ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮدن ﻗﺮار دارد و ﺑﺪان ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه آن را ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﻏﻀـﺮوﻓﯽ ﮐﻪ روي دو ﻏﻀـﺮوف ﭘﯿﺸﯿﻦ را ﭼﻮن ﭘﺮدهاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻏﻀﺮوف درﻗﯽ‬
‫ﺑﺪون ﻣﻔﺼﻞ و ﭘﯿﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎس دارد‪ .‬ﺑﯿﻦ آن و ﺑﯿﻦ ﻏﻀـﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﺗﻮﺳﻂ دو ﮔﻮدي روي آن ﮐﻪ در دو زاﯾﺪه از ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﺟﻔﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﻔﺼـﻞ ﻣﻀـﺎﻋﻒ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ رﺑﺎﻃﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺤﮑﻢ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﻀـﺮوف »ﻣَِﮑّﺒﯽ« »ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ« »‪«3‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﻏﻀـﺮوف درﻗﯽ ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم و ﺑﺎ دور ﺷﺪن ﯾﮑﯽ از دﯾﮕﺮي‪ ،‬ﻓﺮاﺧﯽ ﺣﻨﺠﺮه و ﺗﻨﮕﯽ آن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ «4» ،‬و ﺑﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 284‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻏﻀﺮوف »ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ« روي ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي و ﻫﻤﺮاﻫﯽ آن ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮي از آن ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫»‪«5‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻏﻀﺮوف ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ‪ . Cartilage Thyroid-‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾـﻦ ﻏﻀـﺮوف ﺣﻨﺠﺮه اﺳﺖ اﯾﻦ ﻏﻀـﺮوف داراي دو ﺗﯿﻐﻪ از ﺟﻨﺲ ﻫﯿـﺎﻟﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺧﻂ وﺳﻂ در زاوﯾﻪ‪ V‬ﺷﮑﻞ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(306‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺮس )ﺳﭙﺮ( اﻋﻢ از درق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا درق از ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻃﺮﺟﻬـﺎﻟﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺴـﺨﻪ ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ ﻣﻌﺮب »ﺗﺮﮐﻬﺎﻟﻪ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم ﻇﺮﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﺮ آن ﭼﻮن داﯾﺮه ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾـﺞ رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺑﺎرﯾﮏ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﻀﺮوف ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮑﻠﯽ دارد‪.‬‬
‫ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﻮﻫﺮي ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﻟّﻄﺮﺟﻬﺎﻟﮥ‪ :‬ﮐﺎﻟﻔﻨﺠﺎﻧﮥ ﻣﻌﺮوف ﻗﺎل و رﺑﻤﺎ ﻗﺎﻟﻮا ﻃﺮﺟﻬﺎرة ﺑﺎﻟﺮاء‪) ... ،‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص‬
‫‪ ،401‬ﻣﺎده ﻃﺮﺟﻬﻞ(‪.‬‬
‫ﻇﺮف ﭘﺎدﺷــﺎه‪ ،‬ـُﺻ ﻮاع ﻣﻠـِ ـﮏ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻓﺎرﺳــﯽ ﻣﮑـﻮك را ﻃﺮﺟﻬـﺎﻟﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨــﺪ )ﻟﺴـﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪ ،(7‬ﻏﻀـﺮوف اﭘﯿﮕﻠﻮت‪-‬‬
‫‪ . Epiglottis‬ﺗﯿﻐﻪاي ﺑﺮگ ﻣﺎﻧﻨـﺪ از ﺟﻨﺲ ﻏﻀـﺮوف اﻻﺳﺘﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺧﻠﻒ رﯾﺸﻪ زﺑﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎﯾﻪاش ﺑﻪ ﭘﺸـﺖ‬
‫ﻏﻀﺮوف ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(308‬‬
‫)‪ (4‬ﻓﺮاﺧﯽ ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺮاي ﺑﻠﻨﺪ و ﮐﻠﻔﺖ ﮐﺮدن ﺻﺪا و ﺗﻨﮕﯽ آن ﺑﺮاي ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺑﺎرﯾﮏ ﮐﺮدن ﺻﺪا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺎز ﮐﺮدن ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺮاي ﺗﻨﻔﺲ و ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن و ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ورود ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻧﺎي ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻓﻪ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪450 :‬‬
‫)ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ( »‪«1‬‬
‫ﻧﺰد ﺣﻨﺠﺮه و ﺟﻠﻮي آن‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﻣﺜﻠﺚ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺮار دارد ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﻻـﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﺒﯿﻪ ﺣﺮف ﻻم در ﻧﻮﺷـﺘﻦ اﻟﻔﺒﺎي‬
‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺷﮑﻞ آن ﭼﻨﯿﻦ »؟« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه »‪ «2‬آﻓﺮﯾﻨﺶ اﺳـﺘﺨﻮان ﻻـﻣﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه و آوﯾﺰﮔﺎه ﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ رﺷـﺘﻪﻫﺎي )رﺑﺎﻃﯽ( ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺣﻨﺠﺮه از آن روﯾﺶ ﯾﺎﺑﻨـﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺮاي ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن »‪ «3‬ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم )ﺧﻠﻔﯽ( و ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن و ﺑﺴﺘﻦ »‪ «4‬ﻏﻀﺮوف ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ و ﺑﺮاي‬
‫دور ﮐﺮدن ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ از دو ﻏﻀﺮوف دﯾﮕﺮ ﺗﺎ ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺎز ﺷﻮد »‪ ،«5‬ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﺣﻨﺠﺮه »‪«6‬‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﻨﺠﺮه‪ ،‬زوﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ روﯾﺶ از اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ »‪ «7‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ ﻏﻀـﺮوف ﺳﭙﺮي ﻣﯽرود و ﺑﺮ آن )از دو‬
‫ﺟﺎﻧﺐ( ﺿﻤﻦ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪن‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي »‪ «8‬را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ و ﺑﺎﻻ ﻣﯽراﻧﺪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ‬
‫آن ﻓﻀﺎي ﺣﻨﺠﺮه اﺗﺴﺎع ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻠﻮ ﺷـﻤﺮده ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﻣﺎ آن را از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﮔﻠﻮ و ﺣﻨﺠﺮه‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬و روﯾﺸﮕﺎه آن از ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫______________________________‬
‫)‪. HyoidBone(1‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 285‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬داﻧﺴـﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻀـﻼت ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ دادن اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه دارﻧﺪ ﺗﺎ اﻟﯿﺎف رﺑﺎﻃﯽ از آﻧﻬﺎ روﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮان ﮔﺮدن و‬
‫ﻓﮏ ﻓﺎﺻـﻠﻪ داﺷـﺘﻪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﻀـﻼت ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻟـﺬا ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﯿﺎز‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﻗﺮار داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ آن‬
‫»‪¬ U‬داراي اﺟﺰاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎت ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻋﻀﻼت ﺣﻨﺠﺮه را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺻﺪا‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺎ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ وارد ﻧﺎي و ﻣﺠﺮاي ﻫﻮا ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬و ﻫﻮا ﻧﻔﻮذ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه« ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻮّﺳﻊ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺸﺎدﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬از دو ﺿﻠﻊ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ )‪ )U‬ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (8‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق‪ ،‬ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ »ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ« دارد ﮐﻪ ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ ﺿـﻤﻦ ﻧﺎدرﺳﺖ داﻧﺴﺖ آن ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﭘﯿﻮﻧﺪي ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻧـﺪارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻠـﻮ راﻧـﺪه ﺷﻮد‪ ،‬و ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در اﯾﻨﺠـﺎ ﺣﺎﺷـﯿﻪاي ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻀـﻤﻮن ﮐﻪ در ﮐﻼـم‬
‫ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس »ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي« دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪451 :‬‬
‫ﺟﻨﺎغ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﯿﻮاﻧﺎت زوج دﯾﮕﺮي آن را ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دو زوج ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ از ﻋﻘـﺐ ﺳـﺮ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻏﻀـﺮوف ﻃﺮﺟﻬـﺎﻟﯽ ﻣﯽآﯾﻨـﺪ و ﺑـﺎ آن ﭘﯿـﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﻧـﺪ و ﻫﺮﮔﺎه اﻧﻘﺒﺎض ﯾﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ را ﺑﻠﻨـﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸـﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭼﺴﺒﯿـﺪن ﺑﻪ ﻏﻀـﺮوف ﺳﭙﺮي دور‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻀﺎي ﺣﻨﺠﺮه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫زوج دﯾﮕﺮ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاش )از ﻻـﻣﯽ( ﺑـﻪ دو ﮐﻨـﺎره ﻏﻀـﺮوف ﻃﺮﺟﻬـﺎﻟﯽ ﻣﯽآﯾﻨـﺪ »‪ ،«1‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه دﭼـﺎر اﻧﻘﺒـﺎض ﮔﺮدﻧــﺪ‪ ،‬آن را از‬
‫ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي ﺟﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و )ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺟﺎﻧﺐ( در ﻋﺮض ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ ﭘﺲ در ﮔﺴﺘﺮدن ﺣﻨﺠﺮه ﯾﺎري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«2» .‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺗﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻨﺠﺮه‬
‫از آن ﻣﯿـﺎن‪ ،‬ﯾـﮏ زوج ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺳـﻮي اﺳـﺘﺨﻮان ﻻـﻣﯽ ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑـﻪ ﻏﻀـﺮوف ﺳـﭙﺮي ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﭘﻬﻦ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮ‬
‫ﻏﻀـﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﻣﯽﭘﯿﭽﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﻏﻀـﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه اﻧﻘﺒﺎض ﯾﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻨﺠﺮه را ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫از آﻧﻬـﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «4‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﮔﻤـﺎن ﺷـﺪه ﮐﻪ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻀﺎﻋﻒ »‪ «5‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ دو ﺟـﺎﻧﺐ ﻏﻀـﺮوف ﺳﭙﺮي را ﺑﺎ‬
‫ﻏﻀـﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﻨﺠﺮه را ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨـﺪ و ﮔﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ زوج از آن دو‪ ،‬ﺗﻮﯾﯽ )آﺳﺘﺮي( و زوج دﯾﮕﺮ روﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻫﺮ ﻓﺮد از اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺒﯽ از ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ از ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪن ﻏﻀﺮوف ﺑﻪ ﮐﻨﺎره‪ ،‬زوج ﭘﯿﺸﯿﻦ را در اﺗﺴﺎع ﻓﻀﺎي ﺣﻨﺠﺮه ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺎ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم‪.‬‬
‫)‪ (4‬دو زوج ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﻪ از دو ﺿﻠﻊ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺪت ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﻓﺮد ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﺷﺪه دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ زوج داﺧﻞ ﺣﻨﺠﺮه و زوج دﯾﮕﺮ ﺧﺎرج آن ﺗﺎ ﺗﻀﯿﯿﻖ ﺑﻬﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 286‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪452 :‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ درون ﺣﻨﺠﺮه ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺎه اﻧﻘﺒﺎض ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻀﺮوف ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸـﯿﺪه و آن را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺰ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از رﯾﺸﻪ ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي ﻣﯽروﯾﺪ و از درون ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﮐﻨﺎرهﻫـﺎي ﻃﺮﺟﻬـﺎﻟﯽ و رﯾﺸﻪ ﻏﻀـﺮوف ﺑﯽﻧﺎم ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ ،‬ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﮐﻪ اﻧﻘﺒﺎض ﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ را ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬
‫ﺣﻨﺠﺮه را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﯽﺑﻨﺪد ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ و ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ »‪ «1‬در )ﺑﺴﺘﻦ و( ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ َﻧَﻔﺲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻮﭼﮏ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه ﺗﺎ ﻓﻀﺎي دروﻧﯽ ﺣﻨﺠﺮه را ﺿـﯿﻖ ﻧﮕﺮداﻧـﺪ و ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳـﺘﺤﮑﺎﻣﺶ وﻇﯿﻔﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه و ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﻔﺲ را ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺟﺮم ﻃﺒﻌًﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ )و ﺳﺴﺘﯽ( آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻔـﺬ ﻋﺒﻮر ﻫﺮ ﯾـﮏ از اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﺎ اﻧـﺪك ﮐﺠﯽ )ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺟـﺎﻧﺐ ﻏﻀـﺮوف ﻃﺮﺟﻬـﺎﻟﯽ( ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود ﺗﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻏﻀﺮوف ﺳﭙﺮي و ﻏﻀﺮوف ﺑﯽﻧﺎم‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮔﺎه »‪ «2‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ زﯾﺮ ﻏﻀﺮوف ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ )در ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه( دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻓﻮق را ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻠﻮ »‪«3‬‬
‫در ﺣﻠﻘﻮم ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ دو زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺣﻨﺠﺮه ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﯾﺮا ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ و ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎز ﺷﺪن ﺣﻨﺠﺮه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در ﺻﺪد ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎ ﺣﻠﻘﻮم و ﺣﻠﻖ دارد در ﻣﺘﻦ ﻧﯿﺰ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻫﺮ دو را ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿـﮏ ﺑﯿـﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺣﻠﻘﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎي‬
‫ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺣﻨﺠﺮه و اﺑﺘﺪاي ﻧﺎي اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد از ﺣﻠﻖ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺠﺮاي ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ و ﻏﺬاﺳﺖ )اﺑﺘﺪاي ﻣﺮي(‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻋﻀـﻼت ﺟـﺪار ﺣﻠﻖ ﺷﺎﻣـﻞ ﻋﻀـﻼت ﺗﻨـﮓ ﮐﻨﻨـﺪه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ اﻟﯿﺎف آﻧﻬﺎ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺣﻠﻘﻮي‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎﻣـﻞ ﻋﻀـﻼت ﻧﯿﺰهاي ﺣﻠﻘﯽ و ﺷـﯿﭙﻮري ﺣﻠﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ رﺷـﺘﻪﻫﺎي آﻧﻬـﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ ﻃﻮﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(330‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪453 :‬‬
‫‪ .2‬ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ آن ﻫﻢ از ﺟﻨﺎغ ﻣﯽروﯾـﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻮم ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫ﺷﺪه و آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﮐﺸﺪ »‪.«1‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻠﻮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬دو »ﻧُﻐﻨُﻐﻪ« »‪ «2‬ﮐﻪ ﻧﺰد ﮔﻠﻮ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﺮو ﺑﺮدن ﻏﺬا ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ «3» .‬آن را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯿﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ داراي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي وﯾﮋه ﺧﻮد و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي وﯾﮋه آن‪ ،‬ﺳﻪ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﯾـﮏ زوج ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺒـﺪأ آن از دو ﻃﺮف )ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ دو ﻃﺮف ﺧﻂ راﺳﺖ روي اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 287‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد‪ ،‬اﯾﻦ زوج‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺸﺪ؛‬
‫‪ .2‬زوج دﯾﮕﺮ از زﯾﺮ ﭼﺎﻧﻪ )ﭼﭗ و راﺳﺖ( روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از زﯾﺮ زﺑﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺟﺎﻧﺐ ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺸﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﺳﻮﻣﯿﻦ زوج‪ ،‬روﯾﺸـﮕﺎه آن زواﯾـﺪ ﺳـﻬﻤﯽ »‪ «4‬ﻧﺰد )اﺳــﺘﺨﻮان ﺣﺠﺮي( »‪ «5‬ﮔﻮش ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ ﺟـﺎﻧﺐ ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ ﺧـﻂ راﺳﺖ روي‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎره ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾـﻦ ﺟﻔـﺖ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﮔﻠـﻮ را از ﺑـﺎز ﻣﺎﻧـﺪن ﺑﯿﺶ از اﻧـﺪازه در ﻫﻨﮕـﺎم ﻓﺮﯾـﺎد ﮐﺸـﯿﺪن ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد در ﻧـﺘﯿﺠﻪ ﺗـﻮان ﺻـﺪا‪ ،‬ﺿـﻌﯿﻒ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن از زوال ﺣﻠﻘﻮم از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﺻﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻧﯿﺰهاي‪ -‬ﺣﻠﻘﯽ )‪ )Stylopharyngeus‬ﻣﺒﺪأ‪ :‬زاﯾﺪه ﻧﯿﺰهاي ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎ‪ :‬ﮐﻨﺎره ﺧﻠﻔﯽ ﻏﻀﺮوف ﺗﯿﺮوﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ‪ :‬ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮدن ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺮاي ﻋﻤـﻞ ﺑﻠﻊ‪ .‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﺎﻣﯽ‪ -‬ﺣﻠﻘﯽ )‪ )Palatopharyngeus‬ﻣﺒﺪأ‪ :‬ﻧﯿﺎم ﮐﺎﻣﯽ و ﻟﺒﻪ ﮐﺎم ﺳـﺨﺖ اﻧﺘﻬﺎ‪ :‬ﮐﻨﺎره ﺧﻠﻔﯽ‬
‫ﻏﻀﺮوف ﺗﯿﺮوﯾﯿﺪ ﻋﻤﻞ آن‪ :‬دﯾﻮاره ﺣﻠﻖ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ 327‬و ‪(331‬‬
‫)‪َ (3‬ﻧﻐﺎﻧﻎ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻠﻮ ﻧﺰد زﺑﺎن ﮐﻮﭼﮏ در ﺑﺎﻻي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﮔﻠﻮ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻀﻼت ﻧﻐﺎﻧﻎ وﻗﺘﯽ دﭼﺎر ﺗﺸﻨﺞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﺿﯿﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ﻏﺬا ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫از ﻓﻮاﯾـﺪ دﯾﮕﺮ آن ﯾـﺎري ﺻـﻮت و ﮔﺮم ﻧﻤـﻮدن ﺣﻠﻖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮودت آب و ﻫﻮاي وارد ﺑﺮ آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾـﺪه از ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص‬
‫‪(268‬‬
‫)‪ (4‬زواﯾﺪ ﺳﻮزﻧﯽ‪ ،‬در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺪﯾﺪ زاﯾﺪه اﺳﺘﺎﯾﻠﻮﺋﯿﺪ )ﻧﯿﺰهاي(‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺨﺶ ﺻﺪﻓﯽ )‪ )Squamous‬اﺳﺘﺨﻮان ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪454 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي زﺑﺎن‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﻪ ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ :‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «1‬ﭘﻬﻦ ﮐﻨﻨـﺪه زﺑﺎن‪ «2» ،‬ﮐﻪ از زاﯾـﺪهﻫﺎي ﺳـﻬﻤﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺑﻪ دو‬
‫ﺟﺎﻧﺐ زﺑﺎن ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧـﺪ؛ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ درازﮐﻨﻨﺪه زﺑﺎن‪ «3» ،‬ﮐﻪ ﺑـﺎ روﯾﺶ از ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﺑﻪ وﺳﻂ زﺑﺎن »‪ «4‬ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﻧـﺪ؛ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ زﺑـﺎن را ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﻣﺎﯾﻞ »‪ «5‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ دو از ﺿـﻠﻊ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ از اﺿـﻼع اﺳـﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و در زﺑﺎن ﺑﯿﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دراز ﮐﻨﻨـﺪه و ﭘﻬﻦ ﮐﻨﻨـﺪه ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ؛ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﺸﺖ روﮐﻨﻨـﺪه زﺑﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨـﺪة آن‪.‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ زﯾﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﺷﺘﻪﻫﺎي اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺮﺿﯽ زﯾﺮ زﺑﺎن ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫در ﺷـﻤﺎرش ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي زﺑﺎن‪ ،‬از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻓﺮدي )ﻧﻬﻢ( ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻦ زﺑﺎن و اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «6‬و ﯾﮑﯽ از آن دو‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﯿـﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪة ﻃﻮﻟﯽ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﺮون از دﻫﺎن اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ ،«7‬زﯾﺮا ﺑﺮاي ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻣﺘﺪاد وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻘﺒﺎض و ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﺮدن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 288‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ »‪ ،«8‬دو زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ زوج ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﯾﮏ زوج ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﺮدن ﺑﻪ آن ﺳﻤﺖ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﺳـﺒﮑﯽ زﺑـﺎن و ﺳـﻬﻮﻟﺖ ﺣﺮﮐﺖ آن( ﺑﺎرﯾـﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و از ﻗﺎﻋـﺪه زواﯾـﺪ ﻧﯿﺰهاي اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ‬
‫)ﺻﺪﻓﯽ( ﻣﯽروﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺣﺮﮐﺖ ﻋﺮﺿﯽ زﺑﺎن‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮔﺮدد‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺮاي ﭼﺸﯿﺪن ﺑﻌﻀﯽ ﭼﯿﺰﻫﺎ زﺑﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺸﯿﺪه و از دﻫﺎن ﺑﯿﺮون آﯾﺪ ﻟﺬا اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﮐﺶ آﻣﺪ ﺧﻮد زﺑﺎن را دراز ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »اﺻﻞ زﺑﺎن« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﺴﺦ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ دوراﻧﯽ زﺑﺎن در دﻫﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻧا ﻘﺒﺎض و اﻣﺘﺪاد‪.‬‬
‫)‪ (8‬اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ وﯾﮋه ﺣﺮﮐﺖ ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﮔﺮدن ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪455 :‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺎﯾـﻞ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮔـﺎه دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮔﺮدد »‪ ،«1‬ﮔﺮدن ﺑﻪ آن ﺳـﻤﺖ‪ ،‬راﺳﺖ و ﺑـﺪون ارﯾﺐ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ »‪ ،«2‬ﮔﺮدن ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﺠﯽ راﺳﺖ ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ »‪«3‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﭘـﺎرهاي از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﺳـﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ ﻗﻔﺴﻪ ﺳـﯿﻨﻪ ﺷـﺮﮐﺖ دارﻧـﺪ ﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﺒﺎﺿـﯽ آن‪ ،‬از اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ »‪ «4‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دﺳـﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴـﯽ و دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارﺷﯽ ﺣﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺑﺎره آن ﺑﻪ زودي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪.‬‬
‫»‪«5‬‬
‫ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺗﺮﻗﻮه ﻗﺮار داده ﺷﺪه و روﯾﺸـﮕﺎه آن از ﺑﺨﺸﯽ )از ﺗﺮﻗﻮه( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ اﻣﺘﺪاد دارد‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫اﯾﻦ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ «6» ،‬و ﺑﻪ دﻧﺪه اول ﺳﯿﻨﻪ از راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪«7» .‬‬
‫ﯾـﮏ زوج ﮐـﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد آن ﻣﻀـﺎﻋﻒ اﺳـﺖ و داراي دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﺧﻪ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﮔﺮدن ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽآورد و ﺷﺎﺧﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ »‪ «8‬ﺳﯿﻨﻪ را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽآورد و ﺑﺎ آن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ زودي ﺷﺮح ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺪه ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﺳﯿﻨﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺻﻮرت ﺗﺴﺎوي دو ﺟﺬب از ﺳﻮي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﺎﯾﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﮑﻮن و اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﯾﻦ ﻋﻀﻼت ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ راﺳﺖ اﯾﺴﺘﺎدن ﮔﺮدن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﻔﺴﻪ ﺳـﯿﻨﻪ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﻫﻮا و دﻓﻊ دﺧﺎن )ﮐﺮﺑﻦ( ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ و اﻧﻘﺒﺎﺿـﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن از اﻋﻀﺎي ﻣﻬﻢ درون ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ )دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ( ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺗﻨﻔﺴﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻔﺲ ﺑﯽاراده )در ﺧﻮاب و ‪ (...‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﻦ ﻋﻀﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ ﺑﺮاي ﺟـﺬب ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺼﺎﻋـﺪ ﺑﺨﺎرات از اﻧـﺪام ﮔﻮارﺷـﯽ ﺑﻪ اﻧـﺪام ﺗﻨﻔﺴـﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﯿﻪ رودهﻫﺎ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 289‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺧﺮاج ﺟﻨﯿﻦ در وﻗﺖ ﺗﻮﻟﺪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﮐﺘﺎب ﺳﻮم )ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ(‪.‬‬
‫)‪ (6‬آﺧﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﺼﻞ‪.‬‬
‫)‪ (7‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (8‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ‪ ،‬از زﯾﺮ ﺑﻐﻞ و دﻧﺪهﻫﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪456 :‬‬
‫ﯾـﮏ زوج در ﺟـﺎي ﮔـﻮد در ﮐﺘـﻒ ﭘﻨﻬـﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺎ زوج دﯾﮕﺮي ﮐـﻪ از ﻣﻬﺮة اول ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﮐﺘـﻒ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬ﭘﯿـﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد و آن دو ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ »‪ «1‬و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ دﻧﺪهﻫﺎي آزاد »‪ «2‬ﺳﯿﻨﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫زوج ﭼﻬﺎرم »‪ «3‬روﯾﺸﮕﺎه آن از ﻣﻬﺮه ﻫﻔﺘﻢ ﮔﺮدﻧﯽ و ﻣﻬﺮه اول و دوم از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ دﻧﺪهﻫﺎي ﺟﻨﺎغ ﺳﯿﻨﻪ »‪ «4‬ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ ﺳﯿﻨﻪ‪«5» .‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ(‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﺒﺎﺿﯽ ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ و آن ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ اﺳﺖ‬
‫آن ﮔـﺎه ﮐﻪ از ﺣﺮﮐﺖ اﻓﺘـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ اﻧﻘﺒـﺎض ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ اﯾﺠـﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺒﯿـﻞ اﺳﺖ ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ زﯾﺮ رﯾﺸﻪ دﻧـﺪهﻫﺎي‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺳﯿﻨﻪ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه و ﮐﺎر ﮐﺮد آن ﮐﺸﯿﺪن و ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪«6» .‬‬
‫زوج دﯾﮕﺮي در اﻧﺘﻬﺎي دﻧﺪهﻫﺎ ﻗﺮار دارد )از ﺑﺎﻻ( ﺑﺎ اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﺑﯿﻦ ﻏﻀﺮوف ﺧﻨﺠﺮي و اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه ﭼﺴﺒﯿﺪه اﺳﺖ و )از ﭘﺎﯾﯿﻦ(‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﮑﻢ ﭼﺴﺒﯿﺪه اﺳﺖ‪ «7» ،‬دو زوج دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ را ﯾﺎري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﻨﺒﺴﻄﮑﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ دو ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﺒـﺎض و اﻧﺒﺴـﺎط ﺳـﯿﻨﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨـﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦ دﻧـﺪهاي‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﻬﺎﯾﺖ دﻗﺖ‬
‫اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨﺪه ﻏﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺪت اﻟﺘﯿﺎم ﺑﯿﻦ آن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد ﭘﻨﺞ دﻧﺪه ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان زوج ﺳﻮم دارد‪ ،‬و ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬دﻧﺪهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن »دﻧﺪهﻫﺎي ﺧﻠﺺ« اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺴﺎع ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن و ﮐﺸﯿﺪن دﻧﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻫﺮﮔﺎه دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﮔﺮدد اﻧﺘﻬﺎي دﻧﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮏ و ﺟﻤﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﻗﺒﺾ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪457 :‬‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﻨﺒﺴﻄﮑﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ دو دﻧﺪه را ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «1‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ )در ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﯽ( ﯾﮏ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺳﺖ از رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرب ﺑﺎﻓﺘﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه )ﺑـﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ( ﺑﺨﺸـﯽ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 290‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آن آﺳﺘﺮي )داﺧﻠﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه آن )ﺧﺎرﺟﯽ( و ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه‪ ،‬ﻗﺴـﻤﺘﯽ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻬﺎي ﻏﻀﺮوﻓﯽ دﻧﺪه ﻗﺮار دارد‬
‫و ﻗﺴـﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻬﺎي ﺳـﺨﺖ دﻧﺪه ﻗﺮار دارد »‪ «2‬و رﺷﺘﻪﻫﺎي آﺳﺘﺮي »‪ «3‬ﻫﻤﻪاش ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫آﻧﭽﻪ )از رﺷـﺘﻪﻫﺎي آﺳﺘﺮي( ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻏﻀـﺮوﻓﯽ دﻧـﺪه ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻫﻤﻪاش ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در اﻧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ واﻗﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن‬
‫ﮐﻪ ﺷﮑﻞ رﺷﺘﻪﻫﺎ ﭼﻬﺎرﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﻬﺎر ﻋﺪد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ »‪ «4‬ﮐـﻪ در رو ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧــﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺒﺴــﻄﮑﻨﻨﺪه »‪ «5‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫــﺎﯾﯽ »‪ «6‬ﮐـﻪ در زﯾﺮ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧــﺪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮐﻨﻨــﺪه‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻫﺸﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﻋﺪد »‪ «7‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ را ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )از ﭼﭗ و راﺳﺖ( ﺑﻪ‬
‫دﻧﺪه اول ﺳﯿﻨﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در اﻧﺒﺴﺎط ﺳﯿﻨﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪«8» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﯿﻦ دﻧﺪهﻫﺎ را ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﻀﺎ داراي ﺳﻪ ﻋﻀﻠﻪ ﺗﻨﻔﺴﯽ )و ﯾﮏ ﻋﻀﻠﻪ داﺧﻠﯽﺗﺮ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .1 :‬ﻋﻀﻠﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫دﻧـﺪهاي ﺧﺎرﺟﯽ‪ Intercostal External‬؛ ‪ .2‬ﻋﻀــﻠﻪ ﺑﯿـﻦ دﻧـﺪهاي داﺧﻠﯽ‪ Intercostal Internal‬؛ ‪ .3‬ﻋﻀـﻠﻪ ﻋﺮﺿـﯽ‬
‫ﺳﯿﻨﻪ ‪ Thoracis Transversus‬؛ ‪ .4‬ﻋﻀـﻠﻪ ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي داﺧﻠﯽﺗﺮ‪( . Intercostal Innermost‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪،‬‬
‫ص ‪(98‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺘﻬﺎي دﻧﺪهﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬رﺷﺘﻪﻫﺎي آﺳﺘﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ در وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه )ﺧﺎرﺟﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪن دﻧﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آﺳﺘﺮي )داﺧﻠﯽ(‪.‬‬
‫)‪ (7‬زﯾﺮا ﺗﻌﺪاد ﻣﯿﺎن دﻧﺪهﻫﺎ ‪ 22‬ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﺿﺮب ‪ 4‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي در ‪ ،22‬ﻋﺪد ﻫﺸﺘﺎدوﻫﺸﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا درﺑﺎره ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻋﻀـﻼت ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه ﮐﺘﻒ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و در ﮐﺘﺎب ﺷـﻔﺎ ﺳـﺨﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ در ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺪﯾﻤﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺲ از ﻋﺒﺎرت اﺧﯿﺮ‬
‫)ﻓﺘﻌﯿﻦ ﻋﻠﯽ اﻧﺒﺴﺎط اﻟﺼﺪر( در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺘﻒ )ﺷﺎﻧﻪ( دارد‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﯾﺨﺘّﺺ ﺑﺘﺤﺮﯾﮏ اﻟﮑﺘﻒ ﺳـﺒﻌﮥ ازواج ‪ ...‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ دادن ﮐﺘﻒ اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ ﻫﻔﺖ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬دو زوج از‬
‫ﭘﺲ اﺳـﺘﺨﻮان ﺳـﺮ‪ ،‬روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺑﺎﻻـي ﮐﺘﻒ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪ ،‬ﻋﻤﻞ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ دادن ﮐﺘﻒ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف آن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺳﺮ‪ ،‬دﯾﮕﺮي ﺑﻪ رﯾﺸﻪ )ﭘﺎﯾﯿﻦ( ﮐﺘﻒ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و آن را ﺑﻪ ازاي‬
‫ﺳﺮ ﺑﺎﻻـ ﻣﯽﺑﺮد‪ -.‬ﯾـﮏ زوج دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ از ﺳـﻮي ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎﻻـي ﮐﺘـﻒ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧـﻮرد و آن را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ -‬زوج ﭼﻬـﺎرم از اﺳـﺘﺨﻮان ﻻـﻣﯽ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬آن ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﺑﺎﻻـي ﮐﺘـﻒ ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و آن را ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺑﺎﻻـ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ -‬دو زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از زواﯾﺪ ﺧﺎري ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ و ﮔﺮدن روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﮐﺘﻒ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪-‬‬
‫زوج ﻫﻔﺘﻢ از ﻣﻬﺮه ﮐﻤﺮ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﮐﺘﻒ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺟﻠﻮ ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸـﺪ‪ «.‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ در اداﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺧـﺪا ﻣﯽداﻧـﺪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﺸـﺮﯾﺢ از ﻣﻠﺤﻘـﺎت ﺧﻮد ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ اﺳﺖ ﯾـﺎ از ﻃﺮف ﺷـﺨﺺ دﯾﮕﺮي اﺿـﺎﻓﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ ‪) ...‬ﺷـﺮح‬
‫ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪ (274‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﺸﺮﯾﺢ در ﺗﺮﺟﻤﻪاي ﻗﺪﯾﻤﯽ از ﻗﺎﻧﻮن ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪458 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 291‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺑـﺎزوﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣﻔﺼـﻞ ﺷـﺎﻧﻪ را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ از ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽآﯾﻨـﺪ و ﻣﻔﺼـﻞ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘـﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي »‪ «1‬ﮐﻪ روﯾﺸـﮕﺎه آن از زﯾﺮ ﭘﺴـﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻃﺮف دﯾﮕﺮ آن ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻗـﺪاﻣﯽ ﺑـﺎزو ﮐﻪ ﺟﻠﻮي زِه ﺣﻔﺮه ﺷـﺎﻧﻪ »‪ «2‬ﻗﺮار‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮد( ﺑﺎزو را ﺑﻪ ﺳـﯿﻨﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن‪ ،‬ﻗﻬﺮا ﺷﺎﻧﻪ را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﮐﺸﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ روﯾﺸﮕﺎه آن از ﺑﺎﻻي ﺟﻨﺎغ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖ داﺧﻠﯽ ﺳﺮ ﺑﺎزو‬
‫اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮد( ﺑﺎزو را ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎﻻ آوردن ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻋﻀـﻠﻪ ﺳـﯿﻨﻪاي ﮐﻮﭼـﮏ )‪ )PectoralisMinor‬ﻣﺒـﺪأ‪ :‬ﺳـﻮﻣﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻬـﺎرﻣﯿﻦ و ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ دﻧـﺪه‪ ،‬اﻧﺘﻬـﺎ‪ :‬زاﯾـﺪه ﮐﻮراﮐﻮﺋﯿـﺪ )ﻏﺮاﺑﯽ(‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ‪ ...‬ﻋﻤﻞ‪ :‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﺎﻧﻪ را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد و اﮔﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﺘﻒ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷـﺪ دﻧـﺪهﻫﺎي ﻣﺒـﺪأ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ﺟﺪول ‪(3 -17‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﯿﻼﻧﯽ و ﺗﻬﺮان »زﯾﻖ اﻟﻨﻘﺮه« دارد و در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »زﯾﻖ اﻟﺘﺮﻗﻮه« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪ اول ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﯾﻖ در ﻓﺎرﺳـﯽ زه‪ ،‬ﯾﺨﻪ و ﮔﺮﯾﺒﺎن ﮐﻪ دور ﮔﺮدن را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻃﺮف و ﮐﻨﺎره اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﻟﺒﻪ‬
‫ﮔﻮدي ﮐﺘﻒ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾـﺪ ﻣﻘﺼـﻮد از ﮐﻨـﺎره و ﻟﺒﻪ ﻧﻘﺮه ﮐﺘـﻒ‪ ،‬ﺣﻔﺮه ﮔﻠﻨﻮﺋﯿـﺪ )‪ )GlenoidFossa‬ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ زﯾﺮ زاﯾـﺪه ﮐﻮراﮐﻮﺋﯿـﺪ )ﻏﺮاﺑﯽ( ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ 31‬دارد‪ :‬زاﯾـﺪه ﮐﻮراﮐﻮﺋﯿـﺪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻي ﺣﻔﺮه ﮔﻠﻨﻮﺋﯿـﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ وﺟﻠﻮ ﮐﺸـﯿﺪه ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ و رﺑﺎﱞﻃﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪459 :‬‬
‫‪ .3‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﺑﺰرگ »‪ «1‬و ﻣﻀـﺎﻋﻒ »‪ «2‬ﮐﻪ روﯾﺸـﮕﺎه )رﺷـﺘﻪﻫﺎي( آن از ﺳﺮاﺳـﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﻠﻮي ﺑﺎزو ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺎه ﺗﻮﺳـﻂ رﺷـﺘﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷـﺎﺧﻪ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎزو را رو ﺑﻪ روي ﺳـﯿﻨﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽآورد و ﯾﺎ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺷـﺎﺧﻪ دﯾﮕﺮ )ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ( ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﺎزو را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﯿﻨﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد و ﯾﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎزو را ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ‬
‫)ﺑﺪون ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ( در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)ﻧﻮع دوم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو(‬
‫دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ روﯾﺸـﮕﺎه آن‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺰرِگ ﺑﺮآﻣﺪه از اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ‪ «3» ،‬ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺪن ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺑﯿﺸـﺘﺮي دارد‪ ،‬ﺑـﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑـﺎزو ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﯾﮑﯽ از اﯾـﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐـﻪ ﺳـﺘﺒﺮ )و ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ( اﺳﺖ از ﺳـﻮي اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه و‬
‫)ﻣﻬﺮهﻫـﺎي( دﻧـﺪهﻫﺎي آزاد روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨـﺪ و ﺑـﺎزو را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت راﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺳــﻤﺖ دﻧـﺪهﻫﺎي آزاد ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽﮐﺸـﻨﺪ؛ و دوﻣﯿـﻦ آن‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﻧﺎزك اﺳﺖ »‪ «4‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از )ﻏﺸﺎﻫﺎي زﯾﺮ( ﭘﻮﺳﺖ ﺧﺎﺻـﺮه ﻧﻪ از اﺳـﺘﺨﻮان آن‪ ،‬روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻂ )دﻧﺪهﻫﺎ( از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ وﺗﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮآﻣﺪه از ﭘﺴﺘﺎن )اوﻟﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ( در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﻋﻤﻞ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول اﺳﺖ »‪ «5‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 292‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫)ﻧﻮع ﺳﻮم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو(‬

‫ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎزو ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﺷ ﺎ ﻧ ﻪ ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻋﻀـﻠﻪ ﺳﯿﻨﻪاي ﺑﺰرگ )‪ )PectoralisMajor‬ﻣﺒﺪأ‪ :‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ و ‪ 6‬ﻏﻀـﺮوف دﻧﺪهاي‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎ‪ :‬ﻟﺒﻪ ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﻧﺎودان دو ﺳـﺮي اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎزو ‪ ...‬ﻋﻤﻞ‪ :‬اداﮐﺴـﯿﻮن )ﺑﺎز ﮐﺮدن( و روﺗﺎﺳـﯿﻮن داﺧﻠﯽ ﺑﺎزو )ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻃﺮف داﺧﻞ( ‪) ....‬ﺿـﺮورﯾﺎت‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ﺟﺪول ‪(3 -17‬‬
‫)‪ (2‬ﻟﺬا داراي دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺘﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﻮم )ﺑﺰرگ و ﻣﻀﺎﻋﻒ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در اﺑﺘﺪاي روﯾﺶ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺳﺘﺒﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول )ﺳﺘﺒﺮ( ﺑﺎزو را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﻧﺪهﻫﺎي آزاد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪460 :‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺣﺎﺟﺰ »‪ «1‬و ﺿـﻠﻊ ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ را ﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ ﺳـﺮ ﺑـﺎزو از ﺟـﺎﻧﺐ ﺧـﺎرﺟﯽ ﺑﺎ اﻧـﺪك ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دور ﻧﻤﻮدن )ﺑﺎزو از ﺳـﯿﻨﻪ( ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬روﯾﺸـﮕﺎه آن دو ﺿـﻠﻊ ﺑﺎﻻﯾﯽ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺰرگ ﮐﻪ رﺷـﺘﻪ ﻟﯿﻔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ ﺣﺎﺟﺰ و ﺿﻠﻊ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ از ﺷﺎﻧﻪ را ﭘﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺎزو از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺧـﺎرﺟﯽ آن ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑـﺎزو را ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﺑـﺪن‪ ،‬از ﺳـﯿﻨﻪ دور ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫اﺳﺖ ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺟﺰﯾﯽ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎ آن ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﻻـي ﺷﺎﻧﻪ ﺗﻌﻠﻖ زﯾﺎدي دارد »‪ «2‬و ﭘﯿﻮﻧـﺪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ روي ﺑﺎزو ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎزو را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺧﺎرج ﺑـﺪن ﮔﺮاﯾﺶ‬
‫ﻣ ﯽد ﻫ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺤﻞ ﻓﺮو رﻓﺘﮕﯽ »‪ «3‬از اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ را ﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و وﺗﺮ آن ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺧﻠﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎزو‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻤﻞ آن‪ ،‬ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﺑﺎزو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ )ﭘﻨﺠﻢ( روﯾﺸـﮕﺎه آن از ﺟـﺎﻧﺐ ﭘـﺎﯾﯿﻦ از ﺿـﻠﻊ ﭘـﺎﯾﯿﻨﯽ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و وﺗﺮ آن )ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺎزو( درﺳﺖ ﺑﺎﻻي ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺰرِگ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه از اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻋﻤﻞ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺳﺮ ﺑﺎزو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزو‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ داراي دو ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا دو ﻋﻤﻞ )ﻣﺨﺘﻠﻒ( و ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه و از ﮔﺮدن ﻣﯽآﯾﺪ و ﺳﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﺣﺎﺟﺰ« ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﻣﺜّﻠﺚ ﺷﮑﻞ روي ﮐﺘﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪان ﻋﯿﺮ ﺷﺎﻧﻪ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﺮﺷـﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ را ﻧﯿﺰ زاوﯾﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺷﺎﻧﻪ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ روﯾﺸﮕﺎه آن‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﺎﻻﯾﯽ از زاوﯾﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺳـﻄﺢ ﻗﺪاﻣﯽ اﺳـﮑﺎﭘﻮﻻ )ﺷﺎﻧﻪ( ﻣﻘّﻌﺮ اﺳﺖ و ﺣﻔﺮه ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﺳﺎب اﺳـﮑﺎﭘﻮﻻر را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 293‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪(31‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪461 :‬‬
‫ﺑـﺎزو را در ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺤـﻞ اﺗﺼـﺎل اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل وﺗﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺰرِگ ﺑﺎﻻ آﻣـﺪه از )ﺟﻨﺎغ( ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪.«1‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﺳـﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از داﺧﻞ )ﺗﺮﻗﻮه و ﮔﺮدن( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺳﺮ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺧﺎرج آن ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺷﺎﻧﻪ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ آن ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﺑﺎزو را ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫و ﻫﺮﮔﺎه دو ﺳﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﺎزو را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم )ﻋﻠﻤـﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ( دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺑـﺎزو اﺿـﺎﻓﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ از ﭘﺴـﺘﺎن‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺴﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آرﻧﺞ ﺑﺎ آن ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎﻋﺪ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﭘﺎرهاي از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﺳﺎﻋﺪ‪ ،‬ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺎﻋﺪ و ﭘﺎرهاي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ روي اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﺑﺎزو ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧـﺪ و ﭘﺎرهاي از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﺎﻋـﺪ رو ﮔﺮداﻧﻨﺪه »‪ «2‬و ﭘﺎرهاي دﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨـﺪه »‪ «3‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ‬
‫روي ﺑﺎزو ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد آن ﺳﺎﻋﺪ را ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روﯾﺸـﮕﺎه آن از‬
‫زﯾﺮ ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ ﺑﺎزو و ﺿﻠﻊ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺧﻠﯽ آرﻧﺞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻓﺮد دﯾﮕﺮ آن ﺳﺎﻋﺪ را ﺑﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﯿﻨﻪاي ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ از روﮔﺮداﻧﻨـﺪه )درون ﮔﺮدان )ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣـﺎده ﮐّﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻪ رو اﻓﺘﺎدن( ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻄﻦ ﺳﺎﻋـﺪ و ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫زﻣﯿﻦ ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ از ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨـﺪه )ﺧﺎرج ﮔﺮدان )ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺎده ﺑﻄﺢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واروﻧﻪ ﺷﺪن( ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺸﺖ ﺳﺎﻋﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪462 :‬‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻓﺮد از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ »‪ «1‬ﺑﺎزو روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي داﺧﻠﯽ‬
‫از آرﻧﺞ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﯾﻦ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎزﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨـﺪه ﺳﺎﻋﺪ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎزو( ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد آن ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ و ﺳﺎﻋﺪ را ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ داﺧﻞ‬
‫ﺑـﺪن‪ ،‬ﺧـﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روﯾﺸـﮕﺎه آن از ﺣﻔﺮه »‪ «2‬ﭘـﺎﯾﯿﻨﯽ »‪ «3‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺎﻧﻪ و از زاﯾـﺪه ﻣﻨﻘﺎري )ﻏﺮاﺑﯽ( ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳـﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 294‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ روﯾﺸـﮕﺎﻫﯽ دارد و ﺳﺎﻋﺪ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺎزو ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و وﺗﺮ آن ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺘﯽ ﻋﺼـﺒﺎﻧﯽ »‪ «4‬دارد ﺑﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻗﺪاﻣﯽ زﻧﺪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑﺪن‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ را ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روﯾﺸﮕﺎه آن از ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎزو‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﭘﺸﺖ آن‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ «5‬و آن ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﺑـﺎ دو ﺳـﺮ ﮔﻮﺷﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ «6‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ ﺑــﺎزو و دﯾﮕﺮي از ﺑﺨﺶ ﻗـــﺪاﻣﯽ آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در ﻋﺒﻮر ﺧﻮد اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ درون ﻣﯽرود ﺗﺎ رﻫﺎ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﻠﻮي زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑـﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺑـﺪن‪ ،‬ﺧﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺑﻪ زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑـﺪن‪ ،‬ﺧﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺑﻪ زﻧـﺪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺸـﺶ ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺳﺎﻋﺪ را‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﮔﺮاﯾﺶ( ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻓﻘﺎر اﻟﻌﻀﺪ« دارد ﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »ﻗﻔﺎء اﻟﻌﻀﺪ« دارد و ﻃﺒﻖ آن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻧﺴــﺨﻪ ﺑﻮﻻـق »اﻟﺰﻧـﺪ« دارد ﮐـﻪ ﻧـﺎدرﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ «277‬اﻟﺰﯾـﻖ« دارد ﮐـﻪ ﻣﻘﺼـﻮد ﺣﻔﺮه ﻟﺒـﻪ ﮐﺘﻒ‬
‫)ﮔﻠﻨﻮﺋﯿﺪ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﺮﺷـﯽ ﺑﺮ ﺟﻤﻠﻪ »اﻟﺰﯾﻖ اﻻﺳـﻔﻞ ﻣﻦ اﻟﮑﺘﻒ« اﺷـﮑﺎل وارد ﻧﻤﻮده و آن را ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻬﻮ ﻧّﺴﺎخ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺤﯿﺢ »اﻟﺰﯾﻖ اﻷﻋﻠﯽ«‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا وي زﯾﻖ )ﺣﻔﺮه( ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺷﺎﻧﻪ را ﻣﻮازي ﺑﺎ ﺟﻠﻮي ﺑﺎزو ﻣﯽداﻧـﺪ‪ ،‬آﻣﻠﯽ اﺷـﮑﺎل وي را وارد ﻧﻤﯽداﻧـﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬در اﮐﺜﺮ‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﯾﮑﯽ از دو ﺳـﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ را ﻧﺎﺷﯽ از ﻃﺮف ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺣﻔﺮه ﺳﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻃﺮف ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ از ﺣﻔﺮه در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن »زﯾﻖ‬
‫اﺳﻔﻞ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺎﻓﺖ ﻋﺼﺐ ﮔﻮﻧﻪ دارد ﻧﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﻏﺸﺎﯾﯽ )ﭘﺮده ﻣﺎﻧﻨﺪ(‪.‬‬
‫)‪ (5‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎزو ﻣﻮازي ﺧﺎرج ﺑﺪن اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺪان ﺳﻮي ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺑﻪ وﺗﺮ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪463 :‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺎزو را در ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﺳﺎﻋﺪ را ﭼﻮن آﺳﺘﺮ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه اﺳﺖ »‪ ،«1‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﺷﺒﯿﻪﺗﺮ »‪«2‬‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ( ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه اﺧﯿﺮ ﺷﻤﺮده ﮔﺮدد‪«3» .‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺎﻋﺪ ﯾﮏ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد آن‪ ،‬روي ﺳﺎﻋﺪ ﺑﯿﻦ دو زﻧﺪ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ زﻧﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺪون‬
‫وﺗﺮ )ﻓﻘـﻂ ﺑـﺎ ﮔﻮﺷﺖ( ﺗﻤـﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و روﯾﺸـﮕﺎه ﻓﺮد دﯾﮕﺮ از ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎرﯾـﮏ و دراز اﺳﺖ از ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺳـﺮ ﺑﺎزو ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻋﺪ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﭻ دﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ داﺧﻠﯽ‬
‫اﻧﺘﻬﺎي زﻧﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻣﯽرﺳﺪ و ﺗﻮﺳﻂ وﺗﺮي از ﺑﺎﻓﺖ ﻏﺸﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺪان ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روﮔﺮداﻧﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳﺎﻋﺪ ﯾﮏ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺎرج ﺳﺎﻋﺪ »‪ «4‬ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﻓﺮد آن‪ ،‬از ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ داﺧﻞ ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺎزو ﺷـﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ زﻧﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﭻ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد؛ و ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از آن ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ و رﺷﺘﻪﻫﺎي آن ﺑﻪ ﭘﻬﻨﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ‬
‫اﺳﺖ و اﻧﺘﻬﺎي آن از ﺑﺎﻓﺖ ﻋﺼﺒﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد زﻧﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺷﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي زﻧﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻧﺰد ﻣﻔﺼﻞ ﻣﭻ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 295‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﭻ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه ﻣﻔﺼﻞ ﻣﭻ دﺳﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﭘﺎرهاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺎرهاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺎرهاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ روﮔﺮداﻧﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺎرهاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺑﺮ ﻋﻘﺐ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آن دو را در ﺑﺎز ﮐﺮدن ﺳﺎﻋﺪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﺪﮔﺎه ﻧﺨﺴﺖ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﻪ آن را ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا در واﻗﻊ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫)‪ (4‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب ﮐﻠﯿﺎت »ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻦ ﺧﺎرج« دارد ﻟﯿﮑﻦ درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ »داﺧﻞ« ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻃﻦ‬
‫ﺳﺎﻋﺪ زﯾﺮا ﮐّﺐ ﺿﺪ ﺑﻄﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻃﺮز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﻄﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح‬
‫آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(278‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪464 :‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺧﻮرده‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ آن دو‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ‬
‫روﯾﺸـﮕﺎه ﯾﮑﯽ از وﺳﻂ زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ اﺳﺖ و وﺗﺮ آن ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ‬
‫از اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره دور ﻣﯽﮔﺮدد؛ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ از زﻧـﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و وﺗﺮ آن ﺑﻪ اوﻟﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮان از اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﭻ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫آن اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮﮔـﺎه اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﭻ ﺑﺎ اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻪ رو‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪن ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دوم ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻣـﭻ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ و اﺷﺎره ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي روي زﻧﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬روﯾﺸـﮕﺎه آن ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ از ﺳـﺮ ﺑﺎزو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﺗﺮ دو ﺳـﺮي را‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻂ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ ﺟﻠﻮي اﻧﮕﺸﺖ وﺳﻂ و اﺷﺎره ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺳﺮ وﺗﺮ آن روي اﺳﺘﺨﻮان زﻧﺪ ﺑﺎﻻ ﻧﺰد ﻣﭻ ﺗﮑﯿﻪ‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﭻ را ﺑﺎ رو ﮔﺮداﻧﺪن‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨـﺪة ﻣـﭻ‪ ،‬ﯾﮏ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﺎﻋـﺪ ﻗﺮار دارﻧـﺪ »‪ ،«1‬ﻓﺮد ﭘـﺎﯾﯿﻨﯽ از ﺳـﺮ داﺧﻠﯽ ﺑﺎزو ﺷـﺮوع‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ ﺟﻠﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻓﺮد ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﺷـﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ آﻧﺠﺎ )اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﮐﻒ ﺟﻠﻮي ﻧا ﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ( ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺳﻮﻣﯽ( ﺑﺎ آن دو ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎزو ﺷﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد و درﺳﺖ در وﺳﻂ زوج ﯾﺎد ﺷﺪه ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫و داراي دو اﻧﺘﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻـﻠﯿﺒﯽ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره و اﻧﮕﺸﺖ وﺳﻂ ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ زوج ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﭻ را ﺧﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 296‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﯾﮏ ﻓﺮد روي ﻓﺮد دﯾﮕﺮ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪465 :‬‬
‫ﻋﻤـﻞ ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪن و روﮔﺮداﻧـﺪن ﻣـﭻ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨـﺪه و ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد »‪ («1‬ﺑـﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ( ﻫﺮﮔـﺎه دو‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ارﯾﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ «2» ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮاِن ﮐﻒ ﺟﻠﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﺮﮔـﺎه ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ درﺑﺎره آن ﺳـﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬آن را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﭘﺸﺖ ﮐﻒ دﺳﺖ )ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ( ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﭻ ﺟﻠﻮي اﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﺷﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﻒ دﺳﺖ‪ ،‬اﻧـﺪﮐﯽ رو ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «3‬و اﮔﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ )ﺧﻨﺼـﺮي(‪،‬‬
‫ﮐﻪ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ رو ﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ آن را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ اﻧﮕﺸﺘﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه اﻧﮕﺸﺘﺎن در اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ دﺳﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ در اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ دﺳﺖ ﮔﺮد ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮ آن ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﭽﯽ »‪ «4‬از اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ دور ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬وﺗﺮﻫﺎي آن دراز ﺑﻮده و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺮدهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻮاﻧﺐ آن را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﺗﺮﻫﺎ ﻣﺪور ﺑﻮده و از ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺴـﺘﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺗﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﻋﻀـﻮ‬
‫»‪ «5‬ﻋﺮﯾﺾ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻬﻦ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻀﻮ ﺣﺮﮐﺖ داده ﺷﺪه )ﺗﻮﺳﻂ وﺗﺮ( را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺜًﻠﺎ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه و ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ از رو ﮔﺮداﻧﺪن‪ ،‬ﮔﺮدﯾﺪن ﮐﻒ دﺳﺖ )ﮐﻪ ﻣﻮ ﻧﺪارد( ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﭽﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روي اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺗﺮﻫﺎي آن از روي ﻣﭻ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻔﺼﻞ ﻧا ﮕﺸﺘﺎن ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ُﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪466 :‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه اﻧﮕﺸـﺘﺎن دﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ »‪ «1‬روي اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋﺪ »‪«2‬‬
‫ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در وﺳﻂ ﭘﺸﺖ ﺳﺎﻋﺪ »‪ «3‬ﻗﺮار دارد و از ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺗﻔﻊ از ﺳﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎزو روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ وﺗﺮﻫﺎﯾﯽ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن( ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه( ﯾﮑﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺑﺨﺶ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺳـﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎزو‪ ،‬ﺑﯿﻦ دو زاﯾـﺪه روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و دو وﺗﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ و‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮي ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ و ﯾـﮏ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻣﻀـﺎﻋﻒ )دو ﻻـﯾﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬روﯾﺸـﮕﺎه آن دو از ﭘـﺎﯾﯿﻦ دو زاﯾـﺪه ﺑـﺎزوﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﺑـﺪن و از ﮐﻨﺎره زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و دو وﺗﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 297‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿـﺎﻧﯽ و اﺷـﺎره ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ و دوﻣﯿﻦ آن دو ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ از ﺑﺎﻻي زﻧـﺪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ‪ ،‬وﺗﺮي را ارﺳﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻧﺰد اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﯾﮑﯽ از دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﺎد ﺷﺪه در ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﻣـﭻ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬روﯾﺸـﮕﺎه آن از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﯿﺎﻧﯽ از زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و )ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻘﺒﺎض( وﺗﺮ آن اﻧﮕﺸـﺖ‬
‫ﺷﺴﺖ را از اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره دور ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨـﺪه اﻧﮕﺸـﺘﺎن روي اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎﻋـﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ در ﺑـﺎﻃﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روي‬
‫ﺳﺎﻋﺪ را ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﮐﻒ دﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ ﮔﻮﺷﺖ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ زﯾﺎدي را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬در وﺳﻂ ﺳﺎﻋﺪ ﻗﺮار داده ﺷﺪ ﺗﺎ وﺗﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻧﻮاﺧﺖ ﺑﯿﻦ ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪467 :‬‬
‫روي دﯾﮕﺮي در وﺳـﻂ ﺳﺎﻋـﺪ ﭼﯿـﺪه ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ زﯾﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ در زﯾﺮ )دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ( ﭘﻨﻬﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ .«1‬دﻟﯿـﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ زﯾﺮﯾﻦ )از دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ( ﻋﻤﻞ آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ ،«2‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه آن ﻣﺤﻔﻮﻇﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬وﺳﻂ ﺳـﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎزو ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده و وﺗﺮ آن ﭘﻬﻦ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «3‬و )در اداﻣﻪ( ﺑﻪ وﺗﺮﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮ وﺗﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻄﻦ اﺳﺘﺨﻮان اﻧﮕﺸﺘﯽ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫وﺗﺮﻫﺎي اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ )ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ( ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ اول و ﺳﻮم را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻔﺼﻞ اول ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ رﺑﺎﻃﯽ ﺑﺮ آن ﭘﯿﭽﯿـﺪه ﺷـﺪه و اﻣﺎ ﻣﻔﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬زﯾﺮا ﺳـﺮ وﺗﺮ ﺑﺪان ﻣﻨﺘﻬﯽ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬اﻣﺎ وﺗﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸـﺖ‬
‫ﺷﺴﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ دوم و ﺳﻮم آن را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺪان دو ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دوم ﮐﻪ روي اﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و از ﺳـﺮ داﺧﻠﯽ دو ﺳـﺮ ﺑﺎزو ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و روي ﻣﺮز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ روﯾﯿﻦ زﻧﺪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن ﮔﺎه‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧـﺎﺣﯿﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻣﯽرﺳـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧـﻞ ﮐﻒ دﺳﺖ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﻣﻔﺼﻞﻫـﺎي ﻣﯿﺎﻧﯽ از ﻧا ﮕﺸـﺘﺎن‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ وﺗﺮﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ارﺳﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪاي ﮐﻪ از ﻧﺰد وﺗﺮ آن ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫از ﺟﺎﯾﮕﺎه دﯾﮕﺮي ﻣﯽآﯾﺪ‪«4» .‬‬
‫روﯾﺸـﮕﺎه )ﺛﺎﻧﻮي( ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول‪ ،‬ﭘﺲ از اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﺎد ﺷﺪ‪ ،‬از ﺳـﺮ زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ و زﻧﺪ روﯾﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روﯾﺸـﮕﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دوم از ﺳﺮ زﻧﺪ‬
‫زﯾﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﻧـﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﻣﻨـﺎﺳﺐ اﺳﺖ زﯾﺮا زﻧـﺪ روﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﺑـﺪن ﻣﻨﺤﺮف ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﺎﮐﺮدن اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺑﺎﯾـﺪ در‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺑﺨﺶ داﺧﻠﯽ وﺳﻂ ﺳﺎﻋﺪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و وﺳﻂ داﺧﻠﯽ ﺳﺎﻋﺪ در زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا دو ﻣﻔﺼﻞ را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻟﺬا از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬وﺗﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه از اﺑﺘﺪا ﻋﺮﯾﺾ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ زﯾﺮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدن از ﮔﺰﻧﺪ آﺳﯿﺐ و ﭘﺎرﮔﯽ ﻣﺼﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫وﺗﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﻣﺪور ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 298‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ﺑﺮاي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ از وﺗﺮﻫﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دوم ﺑﻬﺮهاي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪468 :‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ )ﺧﻢ ﺷـﺪن( اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﺑﺮ ﯾـﮏ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ اﮐﺘﻔﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺑﺴـﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑـﺎ اﻫﻤﯿﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﺪن اﺳﺖ و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺷـﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﺷـﺪن و از اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره دور‬
‫ﮔﺮدﯾﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﻮم(‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻦ و ﺧﻢ ﮐﺮدن ﮐﻒ دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ »‪ «1‬ﻟﯿﮑﻦ وﺗﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻃﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ دﺳﺖ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و روي آن‬
‫ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﻬﻦ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ آن را در ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺣﺲ ﻓﺎﯾـﺪه ﺑﺨﺸﺪ »‪ «2‬و ﻣﺎﻧﻊ روﯾﺶ ﻣﻮ ﺑﺮ آن ﮔﺮدد »‪ «3‬و ﺑﺮاي ﺑﺎﻃﻦ ﮐﻒ دﺳﺖ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﺎره ﺟﻮﯾﯽ ﮐﻒ دﺳﺖ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ «4» ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روي ﻣﭻ‪«5» .‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ روي ﺧﻮد اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ‪ ،‬ﻫﯿﺠـﺪه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاﻧـﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ روي دﯾﮕﺮي در دو ردﯾﻒ ﭼﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ردﯾﻒ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ و داﺧﻠﯽ »‪ «6‬و ردﯾﻒ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻻ و ﺧﺎرﺟِﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ دﺳﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ردﯾﻒ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻫﻔﺖ ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨـﺞ ﻋـﺪد از آﻧﻬﺎ اﻧﮕﺸـﺘﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و از اﯾﻦ ﺗﻌـﺪاد‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ از اوﻟﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﭻ ﻣﯽروﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺷﺸﻢ ﮐﻮﺗﺎه و ﭘﻬﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﻣﺎﯾﻞ و ﺳﺮ آن ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﻣﯿـﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ دﺳﺖ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﺗﺮ آن ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻣﺘﺼﻞ‪ ،‬و آن را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﻫﻔﺘﻢ ﻧﺰد اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺮار داده ﺷﺪه و از اﺳـﺘﺨﻮان ﮐﻒ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺷـﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و آن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﻘﺴﯿﻢ در ﻋﺪاد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﻘﺒﺎﺿﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﺑﺎﻃﻦ ﮐﻒ ﺑﺮاي ﻟﻤﺲ اﺷﯿﺎ ﺑﻪ ﺣﺲ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﺑـﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻋﺼﺐ در ﺗﺸـﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ و ﺑﺮودت آن اﻧﻌﻘﺎد ﺑﺨﺎر دﺧﺎﻧﯽ )ﻣﺎده ﻣﻮ( ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و وﺗﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻧﻔﻮذ ﺑﺨﺎر دﺧﺎﻧﯽ از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﭘﻮﺳﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺎ در اﺛﺮ ﻧﮕﻪ داري ﻣﺤﮑﻢ اﺷﯿﺎ آﺳﯿﺐ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ وارد ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﺎﻋﺪ آﻣﺪه و روي ﻣﭻ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روي ﺳﺎﻋﺪ دارد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان دﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪469 :‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻫﻔﺖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮاﯾﺶ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ردﯾﻒ ﺑﺎﻻـ زﯾﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﮔﻮدي ﮐﻒ دﺳﺖ )راﺣـﮥ( ﻗﺮار دارﻧـﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﭘﯽ ﺑﺮده اﺳﺖ و‬
‫آﻧﻬـﺎ ﯾـﺎزده ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ از آن‪ ،‬دو ﺑﻪ دو در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ روي دﯾﮕﺮي ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﺼـﻞ اول از ﻣﻔﺎﺻـﻞ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ ﺗﺎ )ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮد( ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن آن ﻣﻔﺼﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 299‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ردﯾﻒ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺴـﺘﻦ و ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻔﺎﺻﻞ اﻧﮕﺸـﺘﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه دارﻧﺪ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ردﯾﻒ ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎﻻ ﮐﺸﯿﺪن آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ دو ردﯾﻒ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻋـﺪد از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ )ﯾـﺎزده ﮔﺎﻧﻪ( وﯾﮋه اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ ﻣﻔﺼﻞ اول و دو ﻋـﺪد ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ ﻣﻔﺼﻞ دوم؛‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را داﻧﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ وﺗﺮﻫﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﺗﺮﻫﺎي ﮔﺮاﯾﺶ دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ‬
‫و ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﯾﮏ ﻋـﺪد و ﺑﺮاي ﺷـﺴﺖ و اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ دو ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و وﺗﺮﻫﺎي ﺑﺴـﺘﻦ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎر‬
‫ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و وﺗﺮﻫﺎي ﮔﺮاﯾﺶ دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﭘﺸﺖ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﭘـﺎرهاي از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﭘﺸـﺖ‪ ،‬ﺑـﺪن را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﺗـﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﭘـﺎرهاي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺟﻠـﻮ ﺧﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و از اﯾﻦ دو )ﮔـﻮﻧﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ(‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺎم "ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺸﺖ )"در ﺣﻘﯿﻘﺖ( ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺗﺎﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص دارد و آن دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﻫﺮ‬
‫ﯾﮏ از آن دو از ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪470 :‬‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾـﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﯾـﮏ از آﻧﻬﺎ از ﯾﮏ ﻣﻬﺮه ﻣﯽآﯾـﺪ »‪ («1‬ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﮐﻪ( از ﻫﺮ ﻣﻬﺮه ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻬﺮه اول رﺷـﺘﮥ ﻟﯿﻔِﯽ ارﯾﺐ »‪«2‬‬
‫روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪«3» .‬‬
‫ﻫﺮﮔـﺎه اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻌﺎدل )ﺑـﺪون زﯾﺎده و ﮐﻢ( دﭼﺎر ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮﮔﺎه در ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ‬
‫زﯾـﺎده روي ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﺗـﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮﮔـﺎه ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ در ﯾـﮏ ﺟﺎﻧﺐ )ﭼﭗ ﯾﺎ راﺳﺖ( ﻗﺮار دارد ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺸﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﻠﻮ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ‪ ،‬دو زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ زوج روي دﯾﮕﺮي‬
‫ﻗﺮار داده ﺷـﺪه و آن از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﺳـﺮ و ﮔﺮدن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ از دو ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺮي ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻧﺘﻬﺎي ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ آن در‬
‫ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻬﺮه از ﻣﻬﺮهﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺳﯿﻨﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻬﺮه ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و اﻧﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﺎﻻﯾﯽ آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﻣﯽرود و زوج دﯾﮕﺮ زﯾﺮ آن )زوج اول( ﻗﺮار داده‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ »ﻣﺘﻨﺎن« »‪ «4‬ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ زوج از ﻣﻬﺮه دﻫﻢ ﯾﺎ ﯾﺎزدﻫﻢ »‪ «5‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي آﻏﺎز و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد )و‬
‫در ﺻﻮرت اﻧﻘﺒﺎض( ﭘﺸﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺧﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﻪ ﭘﺸﺖ را در ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺧﻮد از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯿﺎﻧﻪ ﭘﺸﺖ در ﺧﻢ ﺷـﺪن و ﺗﺎ‬
‫ﺷﺪن و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﻌﻄﺎف از ﺣﺮﮐﺖ دو ﻃﺮف )ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺸﺖ( ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 300‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﻌـﺪاد ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻗﺮﺷـﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ و دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ و ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدﻧﯽ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(285‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﺎﯾﺪ رﺷﺘﻪ ﻟﯿﻒ‪ ،‬ارﯾﺐ )ﮐﺞ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رﺷﺘﻪﻫﺎي ارﯾﺐ در ﺣﺮﮐﺖ دادن ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﻪ اﯾﻦ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آن در ﻣﺘﻦ ﭘﺸﺖ؛‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ وﺳﻂ آن‪» -‬ﻣﺘﻨﺎن« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﺮح آﻣﻠﯽ دﻫﻢ و ﯾﺎزدﻫﻢ دارد‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(285‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪471 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﮑﻢ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﮑﻢ ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ در اﯾﻔﺎي ﭼﻨﺪ ﻓﺎﯾﺪه ﺷﺮﮐﺖ دارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﮐﻤـﮏ ﺑﻪ دﺳـﺘﮕﺎه ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺑﺮاي ﻓﺸـﺎر وارد ﮐﺮدن ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در اﺣﺸـﺎ از ﻣـﺪﻓﻮع و ادرار وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻓﺸـﺎر ﺑﺮاي ﺧﺮوج ﺟﻨﯿﻦ از‬
‫رﺣﻢ؛‬
‫‪ .2‬ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ آن را وﻗﺖ ﺑﺎز دم ﺑﺮاي ﺑﯿﺮون راﻧﺪن ﻫﻮا )ﯾﺎ دﻣﯿﺪن در ﭼﯿﺰي( ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺣﺮارت‪ ،‬ﻣﻌﺪه »‪ «1‬و رودهﻫﺎ »‪ «2‬را ﮔﺮم ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﻫﺸﺖ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﮏ زوج ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ »‪ «3‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت راﺳﺖ‪ ،‬از ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي ﻓﺮود ﻣﯽآﯾـﺪ و رﺷـﺘﻪ آن در ﻃـﻮل ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و اﻧﺘﻬﺎي آن در آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ زوج از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از اﺑﺘﺪا‬
‫ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ از ﮔﻮﻫﺮي ﮔﻮﺷﺘﯽ »‪ «4‬ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)از ﻫﺸﺖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ( دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ )ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻋﺮﺿﯽ(‪ «5» ،‬اﯾﻦ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ( را در ﭘﻬﻨﺎ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺎه آن دو ﺑﺎﻻي‬
‫ﭘﺮده ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه روي ﻫﻤﻪ ﺷﮑﻢ »‪ «6‬و‬
‫زﯾﺮ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دراز )ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﯿﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎي اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﻋﺮﺿﯽ( و رﺷﺘﻪﻫﺎي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫اوﻟﯽ )ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ( ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﺮ زواﯾﺎي‬
‫ﻗﺎﺋﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻫﻀﻢ ﻣﻌﺪي ﺧﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺣﺮارت رودهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺧﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﯾﺒﻮﺳﺖ ﻋﺎرض ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺧﻂ وﺳﻂ ﺷـﮑﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﻀـﻠﻪ ﭘﻬﻦ ﻋﻤﻮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻀـﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺷﮑﻤﯽ )‪ )RectusAbdominis‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺒﺪأ‬
‫آن ﺳـﻤﻔﯿﺰﭘﻮﺑﯿﺲ )ﺷﺮﻣﮕﺎه( و اﻧﺘﻬﺎي آن ﻏﻀﺮوفﻫﺎي دﻧﺪهاي ‪ ،6 ،5‬و ‪ 7‬و زاﯾـﺪه ﮔﺰﯾﻔﻮﺋﯿﺪ )ﺧﻨﺠﺮي( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ آن ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت‬
‫ﺷﮑﻢ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داده و ﺳـﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ را ﺧﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو ﻋﻀﻼت ﻓﺮﻋﯽ ﺑﺎز دم ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص‬
‫‪ 100‬و ﺟﺪول ‪(3 -11‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺎ ﺣﺮارت ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﮔﺮم ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﻌﺪه و روده )زﯾﺮ آن( اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻋﻀـﻠﻪ ﻋﺮﺿﯽ ﺷﮑﻢ )‪ )Transversus‬ﻣﺒـﺪأ آن‪ ،‬ﺷـﺶ ﻏﻀـﺮوف دﻧﺪهاي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ‪ ...‬اﻧﺘﻬﺎي آن‪ ،‬زاﯾﺪه ﮔﺰﯾﻔﻮﺋﯿﺪ ‪ ...‬ﻋﻤﻞ آن‪،‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت ﺷﮑﻢ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(100‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 301‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (6‬ﻣﻘﺼﻮد ﭘﺮده ﺻﻔﺎق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪472 :‬‬
‫دو زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﯾـﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾـﮏ از آن دو در ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑـﺪن وﺟﻮد دارد ﻫﺮ زوج از آن‪ ،‬از دو‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻـﻠﯿﺒﯽ از ﻏﻀـﺮوف ﺳـﺮ دﻧﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه و از اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﻀـﺮوف‬
‫ﺧﻨﺠﺮي ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪه اﺳﺖ و اﻧﺘﻬـﺎي ﻫﺮ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ از راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻧﺰد اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه و اﻧﺘﻬﺎي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﺰد ﻏﻀـﺮوف‬
‫ﺧﻨﺠﺮي ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼﻗﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو زوج در ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮ اﺟﺰاي ﮔﻮﺷﺘﯽ از دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ وﺗﺮﻫﺎي ﭘﻬﻦ ﭘﺮده ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫اﯾﻦ زوج از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ روي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دراز )ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ( ﻗﺮار دارد ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد روي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻋﺮﺿﯽ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻀﻪ ﻣﺮدان ﭼﻬﺎر ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌـﺪاد ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧـﺪ ﺗﺎ دو ﺑﯿﻀﻪ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ »‪ «3‬و آن را ﺑﺎﻻـ ﺑﺒﺮﻧـﺪ ﺗﺎ‬
‫دﭼﺎر ﺳﺴﺘﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ دو زوج ﻣﺎﯾﻞ ‪ .1‬ﻋﻀﻠﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺧﺎرﺟﯽ )‪ )ExternalOblique‬ﻣﺒﺪأ آن ‪ 8‬دﻧﺪه آﺧﺮ و اﻧﺘﻬﺎي آن زاﯾﺪه ﮔﺰﯾﻔﻮﺋﯿﺪ‬
‫‪ ...‬ﭘﻮﺑﯿﺲ‪ ،‬ﻋﻤـﻞ آن ﻣﺤﺘﻮﯾـﺎت ﺷـﮑﻢ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸـﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫـﺪ ‪...‬؛ ‪ .2‬ﻋﻀـﻠﻪ ﻣﺎﯾﻞ داﺧﻠﯽ )‪( .)InternalOblique‬ﺿﺮورﯾﺎت‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(100‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ رﺳﯿﺪﻧﺪ از ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ آن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺻﻮرت وﺗﺮ ﺧﺎﻟﺺ )وﺗﺮﻫﺎي ﭘﻬﻦ ﭘﺮده ﻣﺎﻧﻨﺪ( در‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﺑﺮاﺑﺮ آﺳﯿﺐﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﺗﻮﺿـﯿﺢ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ »ﺗﺸـﯿﻠﻬﻤﺎ ﻟﺌﻼ ﺗﺴﺘﺮﺧﯿﺎ« آن دو را ﺑﺎﻻ ﮐﺸﺪ ﺗﺎ دﭼﺎر ﺳﺴﺘﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻧﮕﺮدد‪ .‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻋﻀﻮي ﮔﻮﺷﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻟـﺬا ﮔﺮم ﮐﻨﻨﺪه از اﯾﻦ رو ﺑﺮاي ﺑﯿﻀـﺘﺎن ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻨﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ رﺑﺎط‪ ،‬وﺗﺮ و ﻏﺸﺎ )اﻋﻀﺎي ﺳـﺮد( دارد ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﺮ ﺧﺮوج ﻣﻨﯽ ﻧﯿﺰ اﻋﺎﻧﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .‬ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ (287‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺒﯿﯿﻦ واﺿﺢﺗﺮ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت از ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ 369‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬اﺳـﮑﺮوﺗﻮم )ﮐﯿﺴﻪ ﺑﯿﻀﻪ( در ﺧﺎرج ﺣﻔﺮات ﺑﺪن‬
‫آوﯾﺰان ﺷـﺪه اﺳـﺖ و درﺟـﻪ ﺣﺮارت داﺧﻠﯽ آن ‪ 3‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬـﺎﯾﺖ از درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑـﺪن ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﻫﻤﯿﺖ زﯾـﺎدي در‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﯿـﺪ در ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ دارد ‪ ...‬اﮔﺮ دﻣﺎي اﺳـﮑﺮوﺗﻮم ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دارﺗﻮس در‬
‫دﯾﻮاره اﺳـﮑﺮوﺗﻮم )ﺑﯿﻀﻪ( ﻣﻨﻘﺒﺾ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺪن ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻫﻤﯿﻦ زﻣﺎن ﻋﻀـﻠﻪ ﮐﺮﻣﺎﺳﺘﺮ در ﻃﻨﺎب اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﯿﮏ‬
‫و دﯾﻮاره اﺳﮑﺮوﺗﻮم ﺑﻪﻃﻮر رﻓﻠﮑﺴﯽ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﺷﺪه و ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻟﮕﻦ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد ‪...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪473 :‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﯿﻀﻪ ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي زﻧـﺎن ﯾـﮏ زوج ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﯿﻀﻪ )ﺗﺨﻤـﺪان( ﯾـﮏ ﻓﺮد ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ -‬ﮐﻔـﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ زﯾﺮا ﺑﯿﻀﻪ زﻧﺎن‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺑﯿﻀـﮥ‬
‫ﻣﺮدان‪ -‬آﺷﮑﺎر و آوﯾﺰان ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 302‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺜﺎﻧﻪ‬

‫ﺑـﺪان‪ ،‬ﺑﺮ دﻫﺎﻧﻪ ﻣﺜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي »‪ «2‬ﺑﻪ دور آن ﺣﻠﻘﻪ زده و رﺷـﺘﻪ ﻟﯿﻔﯽ آن ﺑﺮ دﻫﺎﻧﻪ ﻣﺜﺎﻧﻪ ﭘﻬﻦ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﯾـﺪه اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬ﻧﮕﻪ‬
‫داري ﭘﯿﺸﺎب در ﻣﺜﺎﻧﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﮐﻪ )ﺑﻪ ﺷـﺨﺺ اﺣﺴﺎس دﻓﻊ ﭘﯿﺸﺎب دﺳﺖ دﻫﺪ( اراده ادرار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫از ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻦ ﺷـﻞ ﮔﺮدد و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺟـﺪار ﺷـﮑﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺜـﺎﻧﻪ ﻓﺸﺎر وارد ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﯿﺸﺎب ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽﺟﻬﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه آﻟﺖ ﺟﻨﺴـﯽ در ﻣﺮدان دو زوج ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﯾﮏ زوج آن در دو ﻃﺮف آﻟﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﮐﺸـﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺮاي آﻟﺖ ﮔﺸﺎده و ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻨﻔﺬ ﺧﺮوﺟﯽ آن راﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﯽ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ در آن‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و زوج دﯾﮕﺮ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑﻪ ﺑﯿﺦ آﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ارﯾﺐ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺘﻌﺎدل ﮐﺸﯿﺪه ﮔﺮدد‪ ،‬آﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ راﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ زﯾﺎده از آن ﮐﺸﯿﺪه ﮔﺮدد‪ ،‬آﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ )ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﻢ(‬
‫ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻤﺖ دﭼﺎر ﮐﺸﯿﺪﮔﯽ ﮔﺮدد آﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺖ ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪«3» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دارﺗﻮس )‪ )Dartos‬در دﯾﻮاره اﺳـﮑﺮوﺗﻮم )ﺑﯿﻀﻪ(‪ ،‬و ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﺮﻣـﺎﺳﺘﺮ‪ )Cremaster) ،‬ﻋﻀـﻠﻪ ﮐﺮﻣﺎﺳﺘﺮ )ﻣﻌﻠﻘﻪ( از‬
‫اﻟﯿﺎف ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻋﻀﻠﻪ ﻣﺎﯾﻞ داﺧﻠﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ 104‬و ‪.(370‬‬
‫)‪ (2‬اﺳﻔﻨﮑﺘﺮ ﭘﯿﺸﺎب راه )‪ )Sphincter Urethrae‬ﻣﺒـﺪا‪ :‬ﻓﺎﺳـﯿﺎ و ﺷـﺎﺧﻪ ﭘﻮﺑﯿﺲ اﻧﺘﻬﺎ‪ :‬ﭘﯿﺸﺎﺑﺮاه را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﭘﺮﯾﻨﻪ آل‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﻋﻤﻞ‪ :‬ﭘﯿﺸﺎﺑﺮاه ﻏﺸﺎﯾﯽ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ﺟﺪول ‪.(3 -15‬‬
‫)‪ (3‬ﭼﻬـﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در ﻣﺮدان‪ -1 :‬ﻋﻀـﻠﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﭘﺮﯾﻨﻪ ) ‪)Superficial transverse Perineal muscle‬؛ ‪ -2‬ﻋﻀﻠﻪ ﻋﺮﺿﯽ‬
‫ﻋﻤﻘﯽ ﭘﺮﯾﻨـﻪ ) ‪ )Deep transverse Perineal muscle‬؛ ‪ -3‬ﻋﻀـﻠﻪ ﭘﯿﺎزي اﺳـﻔﻨﺠﯽ )‪ )Bulbospongiosus‬؛ ‪ -4‬ﻋﻀﻠﻪ‬
‫ورﮐﯽ‪ -‬ﻏﺎري )‪( .)Ischiocavernosus‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ﺟﺪول ‪(3 -15‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪474 :‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻘﻌﺪ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻟﺐ روده »‪ «1‬ﭼﻬﺎر ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻘﻌﺪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ آن ﺑﺴﯿﺎر در آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫»‪ «2‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻟﺐ‪ ،‬و )ﺑـﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮد( ﺣﻠﻘﻪ ﻣﻘﻌـﺪ را ﺟﻤﻊ و ﺑﺴـﺘﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﻣﺪﻓﻮع از آن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول داﺧﻞﺗﺮ )و از دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻘﻌﺪ دورﺗﺮ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ -‬و ﺑﺎﻻي آن ﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ «3» -‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮد‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ داراي دو اﻧﺘﻬﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﺦ آﻟﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫زوج دﯾﮕﺮ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻣﻘﻌـﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ روي ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﻗﺮار دارد و ﻓﺎﯾـﺪه آن ﮐﺸـﯿﺪن ﻣﻘﻌـﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ و ﻋﺎرﺿﻪ ﺑﯿﺮون زدﮔﯽ ﻣﻘﻌﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﻞ ﺷﺪن ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪«5» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ران‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 303‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮان ران‪ «6» ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه و ﭘﺲ از آن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺨﻮان ران اﯾﻦ دو ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﮐﺮدن از ﺧﻢ ﮐﺮدن ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﮐﺮدن‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ )از ﻧﻈﺮ اﻫﻤﯿﺖ( ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي دورﮐﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﻧﺰدﯾـﮏ ﮐﻨﻨـﺪه و در آﺧﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭼﺮﺧﺶ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻘﻌﺪ ﺑﻪ »ﻟﺐ روده« از ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ زﯾﺎد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻘﻌﺪ ﺑﺪان »ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ در اﯾﻨﺠﺎﻧﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻟـﺬا ﻫﻨﮕﺎم راﺳﺖ ﺷـﺪن آﻟﺖ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻠﯿﻞ روح و ﺿـﻌﻒ ﻗﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺎ ﺗﻀـﯿﻖ ﻣﻘﻌـﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺮوج ﻣـﺪﻓﻮع از آن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و در ﺻﻮرت ﺳﺴﺘﯽ در اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻋﺬﯾﻮط؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺮوج ﻣﺪﻓﻮع ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻤﺎع ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻧﺎم ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻘﻌﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﺳﻔﻨﮑﺘﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻘﻌﺪ )‪)Sphincter ani externus‬؛ ‪ .2‬ﺑﺨﺶ زﯾﺮ ﺟﻠﺪي )‪)Subcutaneous part‬؛ ‪ .3‬ﺑﺨﺶ ﺳﻄﺤﯽ‬
‫)‪)Superficial part‬؛ ‪ .4‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻘﯽ )‪.)Deep part‬‬
‫)‪ (6‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ داﻧﺴـﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺑﺪن‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ران اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ آن ﻧﯿﺰ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ در ﺑﺪن‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪475 :‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه »‪ «1‬ﻣﻔﺼﻞ ران ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي »‪ «2‬ﮐـﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾـﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ در ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳـﺖ ﮐـﻪ روي اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه و ﺳـﺮﯾﻦ را‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧـﺪ‪ ،‬و از داﺧـﻞ و ﭘﺸﺖ ﺑﺮ ﺗﻤـﺎم اﺳـﺘﺨﻮان ران ﺗـﺎ زاﻧﻮ ﭘﯿﭽﯿـﺪه ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ «3» ،‬ﺑﺮاي رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻟﯿﻔﯽ آن ﻣﻨﺸﺄﻫـﺎي )ﺳـﺮﻫﺎي(‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﮐﻨﺶﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﻨﻮع ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻨﺸﺄ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ آن از ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ران ﺑﻪ ﻃﺮف داﺧﻞ آن را ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«4» .‬‬
‫ب‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ از رﺷﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ )و ﺑﺪون ﻣﯿﻞ ﺑﻪ داﺧﻞ( ران را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﻟﯿﻔﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از رﺷﺘﻪ دوم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ران را ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪«5» .‬‬
‫د‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬از اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ اﺳﺘﺨﻮان ران را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي »‪ «6‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺖ »‪ «7‬از ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮﯾﻦ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﺧﺘﻼف‬
‫ﻣﻨﺸﺎ( ﺳﻪ ﺳﺮ و دو اﻧﺘﻬﺎ دارد‪ .‬روﯾﺸﮕﺎه اﯾﻦ ﺳﻪ ﺳﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه‪ ،‬ﺳﺮﯾﻦ و دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ اﺳﺖ‪ .‬دو ﺳﺮ آن از ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ و ﯾﮏ ﺳﺮ آن‬
‫از ﺑﺎﻓﺖ ﻏﺸﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دو اﻧﺘﻬﺎي اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺒﯽ از ﺳﺮ ران ﻣﺘﺼﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه اﺳﺘﺨﻮان ران ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﻀﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺮ ران )‪ )Quadriceps femoris‬و ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﻨﺸﺄﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺮ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 304‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (3‬ﭼﺴﺒﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد از ران ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ آن در ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا اﯾﻦ رﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ اﻣﺘـﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﺬا وﻗﺘﯽ اﺟﺰاي اﺳـﺘﺨﻮان ران را از ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸﺪ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ران ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ارﺗﻔﺎع ﻣﻨﺸﺄ ران را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﻘﺒﺎض اﺟﺰاي داﺧﻠﯽ آن ﻣﯿﻞ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻋﻀﻠﻪ ﺳﺮﯾﻨﯽ ﺑﺰرگ )‪.)Gluteus maximus‬‬
‫)‪ (7‬ﺗﻤﺎم ﺣﻔﺮهﻫﺎ ﺳﺮﯾﻦ را از ﮔﻮﺷﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮده ﭼﺮﺑﯽ روي آن ﭘﺮ ﻧﻤﻮده و ﮐﻔﻞ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪476 :‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﯾـﮏ ﺳـﻮي ﮐﺸـﺪ ران ﺑـﺎ ﻣﯿـﻞ ﺑﻪ آن ﺳـﻮي ﺑـﺎز ﻣﯽﺷـﻮد و اﮔﺮ ﺑﻪ دو ﺳـﻮي ﮐﺸـﺪ‪ ،‬ران ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ »‪ «1‬ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «2‬دﯾﮕﺮ از ﺗﻤﺎم ﺳـﻄﺢ روﯾﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه ﻣﯽروﯾﺪ و ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﺑﺰرگ ﮐﻪ »ﻃﺮوﺧﺎﻧﻄﯿﺮ« »‪ «3‬ﺑﺰرگ‬
‫ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺼـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮ اﻣﺘـﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑـﺎ ﻣﯿـﻞ ﺑﻪ ﺟـﺎﻧﺐ داﺧـﻞ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ران را ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «4‬دﯾﮕﺮ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﺸـﯿﻦ‪ -‬در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ زاﯾﺪه ﮐﻮﭼﮏ »‪ «5‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪه و ﻋﻤﻞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﭘﯿﺸـﯿﻦ را اﻧﺠـﺎم ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑـﺎز ﮐﺮدن ران ﺗﻮﺳـﻂ اﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ اﻧـﺪك اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﯿـﻞ آن ﺑﻪ ﺳـﻮي داﺧـﻞ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫روﯾﺸﮕﺎه آن از ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﻄﺢ روﯾﯽ اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬از اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳـﺘﺨﻮان ﺳـﺮﯾﻦ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﻣﯽروﯾـﺪ و اﺳـﺘﺨﻮان ران را ﺑﺎ اﻧـﺪﮐﯽ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻋﻘﺐ و ﻣﯿﻞ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه »‪ «6‬ﻣﻔﺼﻞ ران ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺿـﻤﻦ ﻣﯿـﻞ اﻧـﺪك ران ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧـﻞ آن را ﺧﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬و آن ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از دو ﻣﻨﺸـﺄ ﺳـﺮازﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻨﺸﺄ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﻪ دو ﺳﻮي ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﻀﻠﻪ ﺳﺮﯾﻨﯽ ﮐﻮﭼﮏ )‪.)Gluteus minimus‬‬
‫)‪ «(3‬ﻃﺮوﺧـﺎﻧﻄﯿﺮ« ﻟﻐﺖ ﯾﻮﻧـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زاﯾـﺪه و ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ روي اﺳـﺘﺨﻮان ران ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﻟﻔﻆ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﺐ ﺷﺪه ﺗﺮوﮐﺎﻧﺘﺮ )‪ )Trochanter‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮوﮐﺎﻧﺘﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮﺟﺴـﺘﮕﯽﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل‬
‫ﮔﺮدن )ران( ﺑﻪ ﺗﻨﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(39‬‬
‫)‪ (4‬ﻋﻀﻠﻪ ﺳﺮﯾﻨﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪.)Gluteus medius‬‬
‫)‪ (5‬ﻃﺮوﺧﺎﻧﻄﯿﺮ ﮐﻮﭼﮏ )ﺗﺮوﮐﺎﻧﺘﺮ(‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﭼﻬﺎر ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪477 :‬‬
‫ﻣﺘﻦ »‪ «1‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و دﯾﮕﺮي از اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد و آن )وﺗﺮ آن( ﺑﻪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﮐﻮﭼﮏ داﺧﻠﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد؛‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 305‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ از اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻣﯽروﯾﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ زاﯾﺪه ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮد؛‬
‫‪ .3‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﮐﻨﺎر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺰرگ »‪ «2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ .4‬ﭼﻬـﺎرﻣﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «3‬از ﺷـﯽء »‪ «4‬اﯾﺴـﺘﺎده راﺳـﺖ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه ﻣﯽروﯾـﺪ و ﺿـﻤﻦ ﺧﻢ ﮐﺮدن ران‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺳـﺎق را ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﮐﺸﺪ‪«5» .‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ داﺧﻞ( »‪«6‬‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﭘﺎرهاي از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺞ ﮐﻨﻨﺪه ران ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ »‪ «7‬در ﺑﺤﺚ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه و ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﺠـﺎد اﯾﻦ ﮔـﻮﻧﻪ از ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي )وﯾﮋه( »‪ «8‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه ﻣﯽروﯾـﺪ و ﺑﺴـﯿﺎر دراز ﻣﯽﮔﺮدد ﺗـﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﺼﻞ زاﻧﻮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺞ ﮐﺮدن ران ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج »‪ «9‬ﻧﯿﺰ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ از اﺳﺘﺨﻮاِن ﭘﻬﻦ »‪ «10‬ﻣﯽروﯾﺪ‪«11» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ «(1‬آﺧﺮ اﻟﻤﺘـﻦ« ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻـق و ﺗﻬﺮان و در ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ »اﺟﺰاء اﻟﻤﺘﻦ« )ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺘﻦ( دارد‪ .‬ﻣﺘﻨـﺎن ﺑﻪ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻨـﺎره‬
‫ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن »ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻬﺮهﻫﺎ« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬از ﻣﻨﺸﺄ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺰرگ )ﯾﻌﻨﯽ دوم( ﻣﯽروﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي زاﻧﻮ ﻣﯽرود و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺎ ﻋﻀﻠﻪ ﺧﯿﺎﻃﻪ‪ -‬ﺳﺎرﺗﻮرﯾﻮس )‪ )Sartorius‬ﮐﻪ از ﺧﺎر ﺧﺎﺻﺮهاي ﻗﺪاﻣﯽ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬از اﺳﺘﺨﻮان اﯾﺴﺘﺎده از ﺧﺎﺻﺮه ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ(‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﺧﺎر ﺧﺎﺻﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻟﺬا از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ران و ﺳﺎق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﻨﺪه ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺑﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﻓﺼﻞ از آن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧـﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﻤﺖ داﺧﻞ ﺑـﺪن ﮐﻪ از آن ﺑﻪ اﻧﺴـﯽ ﺑـﺪن ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺧﺎرج ﺑﺪن ﮐﻪ از آن ﺑﻪ وﺣﺸﯽ ﺑﺪن ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﻋﻀـﻠﻪ ﻧﺰدﯾـﮏ ﮐﻨﻨـﺪه دراز‪ -‬ادوﮐﺘﻮر ﻟﻮﻧﮕﻮس )‪ )Adductorlongus‬ﻣﺒـﺪأ آن ﺗﻨﻪ ﭘﻮﺑﯿﺲ )ﺷـﺮﻣﮕﺎه( اﻧﺘﻬـﺎ آن ﺳـﻄﺢ ﺧﻠﻔﯽ‬
‫اﺳـﺘﺨﻮان ران ﻋﻤﻞ آن‪ :‬اداﮐﺴـﯿﻮن )ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن( ران در ﻣﻔﺼﻞ ﻫﯿﭗ )ﺑﯽ ﻧﺎم( و ﺑﻪ روﺗﺎﺳـﯿﻮن )ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن( داﺧﻠﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ﺟﺪول ‪(3 -26‬‬
‫)‪ (9‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي دورﮐﻨﻨﺪه از ﺑﺪن‪.‬‬
‫)‪ (10‬اﺳﺘﺨﻮان ﻋﺮﯾﺾ ﺑﺨﺸﯽ از اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (11‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دوم اﺷﺎره ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دوم از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻﺮه روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ زاﻧﻮ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اول‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪478 :‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪه ران(‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن اﺳـﺘﺨﻮان ران دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺮﻣﮕﺎه ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و دﯾﮕﺮي از ﺑﺨﺶ‬
‫داﺧﻠﯽ آن‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و در ﻓﺮو رﻓﺘﮕﯽ »‪ «1‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ زاﯾـﺪه ﺑﺰرگ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 306‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫»‪ «2‬ﺑـﺎ ﻫﻢ ﺟﻮش ﻣﯽﺧﻮرﻧـﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ران را ﺑﮑﺸـﺪ‪ ،‬ران ﺑﺎ اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﺎز ﺷـﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي آن‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﭘﺲ آن را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺳﺎق و زاﻧﻮ‬
‫اﺷﺎره‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي »‪ «3‬ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﻣﻔﺼـﻞ زاﻧـﻮ »‪ «4‬ﺳـﻪ ﻋــﺪد در ﺑﺨﺶ ﻗــﺪاﻣﯽ اﺳــﺘﺨﻮان ران ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧـﺪ و آن ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺧﻮد اﺳﺘﺨﻮان ران )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي »‪ «5‬آن( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﻻﯾﻪ )از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «6‬و ﺑﺮاي آن‪ ،‬دو ﺳﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮ آن از زاﯾﺪه ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫و ﺳﺮ دﯾﮕﺮ آن از ﺟﻠﻮي ران ﺷﺮوع ﻣﯽﮔﺮدد؛ و داراي دو اﻧﺘﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﯾﮏ اﻧﺘﻬﺎ از ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ »‪ «7‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از وﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪن ﺑﻪ‬
‫ﮐﺸﮑﮏ زاﻧﻮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد و دﯾﮕﺮي از ﺑﺎﻓﺖ ﻏﺸﺎﯾﯽ »‪ «8‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ از دو اﻧﺘﻬﺎي ران‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺣﻔﺮه رﮐﺒﯽ )‪.)Poplitealfossa‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﺎرح آﻣﻠﯽ زاﯾـﺪه ﺑﺰرگ را در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺰد ﻣﺤﻞ ﺗﺎ ﺷـﺪن زاﻧﻮ ﻣﯽداﻧـﺪ )ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ .(291‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺎﯾـﺪ ﻣﻘﺼﻮد از زاﯾﺪه‪،‬‬
‫ﺗﮑﻤﻪ اداﮐﺘﻮر )‪ )Adductor tubercle‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زاﻧﻮ ﻧﯿﺰ داراي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه و ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺑﺎز ﮐﺮدن زاﻧﻮ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ ﻧﻪ ﺑﻪﻃـﻮر ﻣﻄﻠﻖ زﯾﺮا ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑـﺪن ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ران ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺨـﺎﻟﻔﺖ ﻧﮑﺮدن ﺑﺎ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن آن را ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺷﻤﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﺗﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي زاﻧﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺼﻞ را ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪479 :‬‬
‫‪ .2‬دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ را در ﺑﺤﺚ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨـﺪه ران ﯾﻌﻨﯽ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ از ﺣـﺎﺟﺰ )ﺧـﺎر( اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه روﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ »‪ «1‬ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ از ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﺧﺎرﺟﯽ در اﺳـﺘﺨﻮان ران روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده و ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و از‬
‫آن دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ وﺗﺮ ﭘﻬﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺸـﮑﮏ زاﻧﻮ اﺣﺎﻃﻪ دارد و آن را ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢ ﺑﻪ زﯾﺮ ﺧﻮد )از اﻋﻀﺎ( ﻣﯽﺑﻨﺪد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﻪ اﺑﺘﺪاي ﺳﺎق ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد و زاﻧﻮ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺸﯿﺪن ﺳﺎق ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺮاي ﺑﺎز ﮐﺮدن زاﻧﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن ﻣﺤﻞ ﺟﻮش ﺧﻮردن )دو( اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ در‬
‫ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ران ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﺎري از ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﻻي اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﺟﻮش ﻣﯽﺧﻮرد و اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق‬
‫را ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﺑﻌﻀـﯽ از ﮐﺘﺎبﻫـﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑـﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﺸـﯿﻦ در ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ )از اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 307‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺳﺮﯾﻦ( واﻗﻊ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ آن از اﺳـﺘﺨﻮان ﺳـﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و در ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن ﺧﺎﻟﯽ از‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺳـﺎق ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬ﻫﯿـﭻ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪاي ارﯾﺐﺗﺮ از اﯾﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﺎق را ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ دوي اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ﺑﺪون ﺗﻤﺎﯾﻞ( ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه »‪ «2‬ﺳﺎق ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎرﯾﮏ درازي ﮐﻪ از اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺻـﺮه و ﺷـﺮﻣﮕﺎه ﻣﯽروﯾـﺪ و ﺑﻪ روﯾﺸـﮕﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﺷﻮﻧـﺪه داﺧﻠﯽ و ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺣﺎﺟﺰ‬
‫)ﺧـﺎر( در وﺳﻂ ﺧﺎﺻـﺮه ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶ داﺧﻠﯽ از دو اﻧﺘﻬﺎي زاﻧﻮ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ آﺷـﮑﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭼﻬﺎرم از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪480 :‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻞ ﻋﺎري از ﮔﻮﺷﺖ زاﻧﻮ »‪ «1‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺪان ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ )وﺗﺮ( اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺎم را ﻧﯿﺰ )ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ( ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﻨﺞ ران »‪ «2‬ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ )ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺎق( ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ داﺧﻠﯽ ﺳﺎق‬
‫‪ .3‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﺎق‬
‫‪ .4‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺳﺎق‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﺧـﺎرﺟﯽ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎق را ﺑﺎ ارﯾﺒﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺧﺎرج ﭘﺎ ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ داﺧﻠﯽ ﺳﺎق را ﺑﺎ ارﯾﺒﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ داﺧﻞ ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫روﯾﺸﮕﺎه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ از ﭘﺸﺖ ران ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻋﺎري از ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﺳﺎق در ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ آن ﻣﯽرﺳﺪ و ﺑﺪان ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬رﻧﮓ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺰي ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ اﺳﺖ‪«3» .‬‬
‫روﯾﺸﮕﺎه دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ )ﺧﺎرﺟﯽ و ﻣﯿﺎﻧﯽ( ﻧﯿﺰ از ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﺎري از ﮔﻮﺷﺖ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﺎق‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪«4» .‬‬
‫‪ .5‬در ﻣﻔﺼﻞ زاﻧﻮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در ﻣﺤﻞ ﺗﺎ ﺷﺪن زاﻧﻮ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ آن ﭼﻮن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«5» .‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻤـﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ آن ﺑﺨﺶ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨـﺪه ﻣﻀﺎﻋﻒ ﮐﻪ از ﺧﺎِر ﺧﺎﺻـﺮه روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻢ‬
‫ﺷﺪن زاﻧﻮ ﮔﺮدد‪ ،‬و از ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل اﯾﻦ دو »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺗﺴﺎﻫﻞ دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا ﻣﺤﻞ ﻋﺎري از ﮔﻮﺷﺖ از ﻣﻔﺼﻞ زاﻧﻮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﺑﺘـﺪاي اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﺳﺎق ﭘﺎﯾﯿﻦ زاﻧﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(292‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﺮﺷـﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد ﮐﻨﺞ راِن ﭘﺎي دﯾﮕﺮ )ﻧﻪ ﭘﺎي ﻣﺘﺤﺮك( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا وﻗﺘﯽ ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 308‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻨﺞ ران ﭘﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺤﺮك ﻫﺮ دو ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(293‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ در آﻧﺠﺎ اﻧﺪك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺮ آن ﻏﻠﺒﻪ دارد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻟﺬا ﺳﺎق را ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق را ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎزﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎد ﺷﺪه و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪481 :‬‬
‫وﺗﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ُﺣﻘﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ را ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺧﻮد‬
‫وﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞ ﮔﺎم‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه ﻣﻔﺼﻞ ﮔﺎم‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺎم را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﺎم را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪه(‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺑﺮﻧـﺪه‪ «2» ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽـﮥ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗـﺪاﻣﯽ درﺷﺖ ﻧﯽ ﻗﺮار داده ﺷـﺪه و ﻣﻨﺸـﺄ آن ﺑﺨﺶ ﺧـﺎرﺟﯽ از ﺳـﺮ‬
‫درﺷﺖ ﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔـﺎه آﺷـﮑﺎر ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳـﺎق ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻣﯽﮔـﺬرد ﭘﺲ ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﯿﺦ ﺷﺴﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد و )ﺑﺎ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮد( ﮔﺎم را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ از ﺳـﺮ ﻧـﺎزك ﻧﯽ ﻣﯽروﯾـﺪ و از آن وﺗﺮي روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑﯿـﺦ اﻧﮕﺸـﺖ ﮐﻮﭼـﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﮔـﺎم را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻـ ﻣﯽﺑﺮد ﺑﻮﯾﮋه اﮔﺮ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ آن ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﯾﮏ ﻧﻮاﺧﺖ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه »‪ «3‬ﮔﺎم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ 1‬و ‪ .2‬ﯾﮏ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن از ﺳـﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ران ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﺮازﯾﺮ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻃﻦ ﻋﻘﺐ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق‬
‫ﮐﻪ از ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ .«4‬از اﯾﻦ زوج ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‪ ،‬وﺗﺮي ﻣﯽروﯾﺪ ﮐﻪ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ وﺗﺮﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ از ﺧﺎرج ﺷﺪن زاﯾﺪه اﺳﺘﺨﻮان ران از ﺣﻘﻪ ﺳﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬دو ﻋﺪد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬و ﺟﯿﻼﻧﯽ )ﻓﯿﻤﯿﻼن( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق )ﻓﯿﻤﻶن( دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﭘﺮ از ﮔﻮﺷﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪482 :‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و آن وﺗﺮ ﭘﺎﺷـﻨﻪ »‪ «1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺎﺷـﻨﻪ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎرج ﭘﺎ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﭘﺎﺷـﻨﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺛﺒﺎت ﮔﺎم روي زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 309‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .3‬از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧـﺪه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﺸـﯿﻦ را ﮐﻤﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺳـﺮ ﻧﺎزك ﻧﯽ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫رﻧﮓ ﺑﺎدﻧﺠﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ «2» ،‬و ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺧﻮدش ﺑﺪون ﻓﺮﺳـﺘﺎدن وﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﺎي ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﭘﺎﺷـﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل وﺗﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اﯾﻦ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ »‪ «3‬ﯾﺎ وﺗﺮ آن‪ ،‬دﭼﺎر آﺳﯿﺐ ﮔﺮدد ﮔﺎم زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪«4» .‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ از آن دو وﺗﺮ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﯾﮏ وﺗﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﺎم را ﺧﻢ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و وﺗﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ را ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﻨﺸـﺄ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ از ﺳـﺮ درﺷﺖ ﻧﯽ ﺟﺎي ﺗﻼﻗﯽ آن ﺑﺎ ﻧﺎزك ﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و از ﺑﯿﻦ آن دو ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ دو‬
‫وﺗﺮ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﯾﮏ وﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣـﭻ ﺟﻠﻮي اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﯾﻦ وﺗﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن ﮔﺎم )و ﺧﻢ ﺷﺪن‬
‫آن( اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و وﺗﺮ دﯾﮕﺮ از ﺑﺨﺸﯽ‬
‫از اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و از ﻣﻨﺸﺄ وﺗﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫وﺗﺮي را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻔﺼﻞ اول از اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻞ آن را ﺑﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪482‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه( ‪ .....‬ص ‪481 :‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي از ﺳـﺮ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ران روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﺎﺷﻨﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮازي »‪«5‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ از آن ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد و وﺗﺮي از آن ﻣﯽروﯾﺪ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺎق و( ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﮔﺎم را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﭻ ﭘﺎ در ﺧﻠﻒ ﺑﺎ وﺗﺮ ﮐﺎﻟﮑﺎﻧﺌﻮس )وﺗﺮ آﺷﯿﻞ‪ ) TendonAchille-‬ﻣﺠﺎورت دارد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(84‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﯽ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻟﯿﻔﯽ آن و ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس آن را ﺑﻪ رﻧﮓ آﺳﻤﺎﻧﺠﻮﻧﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زوج اول )ﺷﻤﺎره ‪ (1‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻤﮑﯽ آن )ﺷﻤﺎره ‪.(2‬‬
‫)‪ (4‬از راه رﻓﺘﻦ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑـﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺟﯿﻼـﻧﯽ »ﺟـﺎزت« ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »از آن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾـﺪ«‪ ،‬و در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻـق‬
‫»ﺣﺎزت« ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ آن ﺟﺎزت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪483 :‬‬
‫ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﮐﻒ ﮔﺎم‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﮐﻒ دﺳﺖ‪ -‬ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻓﺎﯾﺪه آن ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻒ دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﯽام‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي »‪ «1‬ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨﺪه اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن ﺳـﺮ ﻧﺎزك ﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ اﻣﺘﺪاد آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و وﺗﺮي را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ‬
‫از وﺗﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﮏ وﺗﺮ ﺑﺮاي ﺧﻢ ﮐﺮدن اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬وﺗﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺧﻢ ﮐﺮدن اﻧﮕﺸﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮي‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ اول ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ آن از ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ اﺳـﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﮐﻪ وﺗﺮ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ ﺑﻪ دو وﺗﺮ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾـﮏ وﺗﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼـﮏ‪ ،‬وﺗﺮ دﯾﮕﺮ اﻧﮕﺸﺖ اﺷـﺎره را ﺧﻢ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ از ﻫﺮ ﯾـﮏ از دو‬
‫ﻗﺴـﻤﺖ وﺗﺮي ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧـﮥ دﯾﮕﺮ وﺗﺮ واﺣﺪي ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺗﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و آن را ﺧﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺳﻮم‪ -‬ﮐﻪ ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ -‬از ﺑﺨﺶ ﺧﺎرﺟﯽ اﻧﺘﻬﺎي درﺷﺖ ﻧﯽ ﻣﯽروﯾﺪ و ﻣﯿﺎن دو ﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 310‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻢ ﮐﺮدن ﮔـﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻔﺼـﻞ »‪ «2‬اول اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﯽﮔﺮدد؛ اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﺮﮐﺘﯽ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﮐﻪ روي اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق و ﭘﺸﺖ آن ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ(‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺳﺘﺨﻮان ﮐﻒ ﭘﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ده ﮔـﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻋﻠﻤـﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑـﺪان ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ا ﻧ ﮕ ﺸﺘ ﺎ ن ﭘﻨ ﺞ ﮔ ﺎ ﻧ ﻪ ﻣﺘ ﺼ ﻞ ﻣ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷﻨ ﺪ‪ ،‬ﯾ ﻌﻨ ﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺨﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎورد‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴـﺦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﮐﻌﺐ« دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺻـﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا از ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻣﻔﺼﻞ اول« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪ 37‬ﺑﺪان اﺷﺎره دارد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﻀﻠﻪ ﺟﺰوي ﺑﺒﻨﺪ ﮔﺸﺎد ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺑﻬﺎم ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪484 :‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﮕﺸـﺖ دو ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ از راﺳـﺖ و ﭼﭗ آن و اﻧﮕﺸـﺘﺎن را ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧﻢ ﺷـﺪن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ ﯾـﺎ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ اﮔﺮ دو‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺞ اﮔﺮ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﭼﻬـﺎر ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ روي ﻣـﭻ ﻗﺮار دارﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﮕﺸﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻢ ﮐﺮدن ﻧا ﮕﺸـﺘﺎن‬
‫ﺷﺴﺖ و ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‬
‫ﺑﺮاي دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎ در اﻧﺠـﺎم ﻋﻤـﻞ وﯾﮋه ﺧﻮد و ﻧﯿﺰ ﻧـﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي اﻧﺠـﺎم ﭘـﺎرهاي از ﻋﻤﻞ وﯾﮋه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ آﺳـﯿﺐ دﯾـﺪه‪،‬‬
‫ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﮕﺸﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﯾﮑﯽ از اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺧﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺎﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه(‬
‫از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﭘﺎ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﮔﺎم ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﯾﻞ ﮐﺮدن اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎرج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭘﻨـﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ دﯾﮕﺮ در ﺑﺨﺶ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﮔﺎم ﻗﺮار دارﻧـﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺘﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اوﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪،‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪ اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﮐﺮدن اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺷﺴﺖ‬
‫و ﮐﻮﭼﮏ؛ درﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻒ دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ده ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ )ﮐﻒ ﭘﺎﯾﯽ( ﻧﺨﺴﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﯽ دارﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻪ ﻋﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ﺧﺼﻮص ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ از ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺪاد و ﻣﮑﺎن دﻗﯿﻖ آن ﺑﺴـﯿﺎر زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﺐ داﻧﺴـﺘﻦ آن‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‪،‬‬
‫روش درﻣـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜًﻠـﺎ اﮔﺮ در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻋﻀﻮي ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﺳـﺴﺘﯽ ﻋﺎرض ﺷـﺪ روش درﻣﺎن درﺳﺖ آن را ﺑﺪاﻧـﺪ و اﯾﻦ ﺑﻪ داﻧﺴـﺘﻦ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(296‬‬
‫)‪ (2‬ﻋـﺪد ﻣﺮﻗﻮم ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﯿﺎن اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ اﺳﺖ و در ﮐﺘﺎب ﺟﻮاﻣﻊ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﭘﺎﻧﺼـﺪ و ﻫﺠـﺪه ﻋـﺪد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﺑﯿﺴﺖ ﻋﺪد ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(296‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪485 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 311‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐﻫﺎ و آن در ﺷﺶ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﮔﻔﺘﺎري وﯾﮋه درﺑﺎره ﻋﺼﺐ‬

‫ﻓﺎﯾﺪه ﻋﺼﺐ در ﺑﺪن ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ذاﺗﯽ( و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ﻋﺮﺿﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آن‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ از ﻣﻐﺰ )ﯾﺎ ﻧﺨﺎع( »‪ «1‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﺪام ﺑﺪن »‪ «2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻋﺼﺐ از ﻗﺒﯿﻞ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ »‪ «3‬و )در ﻧﺘﯿﺠﻪ( ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑـﺪن »‪ ،«4‬و ﻓﺎﯾﺪه ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻋﺼﺐ‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ دادن ﺑﻪ ﺑﺮوز آﺳـﯿﺐ ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﻓﺎﻗـﺪ ﺣﺲ ﺑـﺪن‪ -‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﻃﺤﺎل و رﯾﻪ‪ -‬اﺳﺖ زﯾﺮا اﯾﻦ اﻋﻀﺎ ﮔﺮﭼﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺲ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ روي آن‪ ،‬ﮐﯿﺴﻪاي ﻋﺼﺒﯽ ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪه و ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮدهاي ﻋﺼﺒﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮﮔﺎه ورﻣﯽ در آن ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ وﺟﻮد ﺑﺎد‪ ،‬دﭼﺎر ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ورم ﯾﺎ ﺟﺪا ﺳﺎزي ﺑﺎد ﺑﻪ ﮐﯿﺴﻪ ﻋﺼﺒﯽ و ﺑﻪ ﺑﯿﺦ آن )ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮاي آن )ﮐﯿﺴﻪ( از ﺟﻬﺖ ﺳـﻨﮕﯿﻨﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن )اﻧﺠﺬاب( و از ﺟﻬﺖ ﺑﺎد ﮐﺸـﯿﺪﮔﯽ ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺣﺲ )ﺑﻪ وﺟﻮد ورم و ﺑﺎد( ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺪأ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺟﻪ روﺷﻦ ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «5‬و اﻧﺘﻬﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ آن ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮑﯽ‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ از اﻋﻀﺎي ﻫﻢ ﺟﻮار )ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ( در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﺰ ﺑﻪ دو اﻋﺘﺒـﺎر‪ ،‬ﻣﺒـﺪأ ﺑﺮاي اﻋﺼـﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﺼﺐﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ )و ﺑـﺪون واﺳـﻄﻪ( از ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﺼﺐﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺨﺎع ﺟﺎري از ﻣﻐﺰ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺿﺎﻓﻪ از ﻣﺘﻦ ﺷﺮح آﻣﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد اﻧﺪاﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﻋﺼﺐ از ﺑـﺎﻓﺖ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﭘـﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻣﯿﺨﺘﻦ آن ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺘﺎﻧﺖ در ﻗﻮام‬
‫آن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا ﺑﺎ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﮔﻮﺷﺖ ﮐﻪ در ﺑﺪن زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در واﻗﻊ ﻋﻤﻮم ﺑﺪن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﯿﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻇﻬﻮر اﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻣﺒﺪأ اﻋﺼﺎب را ﻣﻐﺰ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪486 :‬‬
‫رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﮐﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ از ﺧﻮد ﻣﻐﺰ ﻣﯽآﯾﻨـﺪ ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ را اﻓـﺎده ﻧﻤﯽﮐﻨﻨـﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻋﻀـﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺳـﺮ و ﺻﻮرت و‬
‫اﺣﺸﺎي دروﻧﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺪن‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ را از ﻋﺼﺐﻫﺎي ﻧﺨﺎﻋﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﺑﺮ ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺗـﻮﺟﻪ داده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺼﻮص اﻋﺼـﺎب دﻣـﺎﻏﯽ ﻧـﺎزل ﺑﻪ ﺳﻮي اﺣﺸـﺎي ﺑـﺪن »‪ «1‬ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﺑﺰرگ در ﺻـﯿﺎﻧﺖ از اﯾﻦ دﺳـﺘﻪ اﻋﺼﺎب ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺣﺘﯿﺎط را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ آن در ﺧﺼﻮص دﯾﮕﺮ اﻋﺼﺎب‬
‫ﺑـﺪن ﺿـﺮورﺗﯽ ﻧـﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﻋﺼﺎب ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ دوري از ﻣﺒـﺪأ )ﻣﻐﺰ( ﺧﻮد ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺎ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﻮرد ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺴﻢ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﮐﻪ در ﻗﻮام از ﺑﺎﻓﺘﯽ ﺑﯿﻦ ﻋﺼﺐ و ﻏﻀﺮوف ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮم ﻋﺼﺐ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻄﺎف و‬
‫ﭘﯿﭻ ﺧﻮردن »‪ «2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ »‪.«3‬‬
‫اﯾﻦ )اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻋﺼﺐ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص( در ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ در ﺑﺪن وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﺰد ﺣﻨﺠﺮه؛ ‪ .2‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﯿﺦ دﻧﺪهﻫﺎ ﺑﺮﺳﺪ؛ ‪ .3‬ﻫﺮﮔﺎه از ﻣﺤﻞ ﺳﯿﻨﻪ ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ »‪.«4‬‬
‫رﺷـﺘﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ ﻣﯽآﯾﻨـﺪ )و ﺑﻪ ﺳﻮي اﺣﺸﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻤﯽروﻧـﺪ(‪ .‬آن دﺳـﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻓﺎده ﺣﺲ »‪ «5‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 312‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺒـﺪأ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀﻮ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا راه راﺳﺖ از ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ راهﻫﺎي رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫»‪ «6‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن در )ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮدن ﻋﺼﺐ ﺣﺴﯽ( ﺗﺄﺛﯿﺮي ﮐﻪ از ﻣﺒﺪأ )ﻣﻐﺰ( اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺣﺸﺎ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎي ﺗﻨﻔﺴﯽ و ﮔﻮارﺷﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻏﻼف ﻋﺼﺒﯽ در ﻋﯿﻦ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺼﺐ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺣﺸـﺎ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از اﻋﺼـﺎب ﻧﺨـﺎﻋﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﺨﺎع ﺑﻪ اﻋﻀﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ‬
‫ﺑـﺪن و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري ﺑﻬﺘﺮ آن ﺑﺮ ﻋﻀﻮ و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن دوري ﻣﺒـﺪأ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺳـﺴﺘﯽ و در ﻣﻌﺮض آﺳـﯿﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺣﺘﯿﺎج اﻋﻀﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ ﺑﺪن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪه ﺑﻪ ﺣﺲ و اﻧﺘﻘﺎل ﺳـﺮﯾﻊ آن ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫آﺳﯿﺐ‪ ،‬درد و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺰاج را ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ ﻧﺰد ﺣﻨﺠﺮه و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از آن ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺣﺸﺎ ﻓﺮود ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .1 :‬ﺣﺴﯽ؛ ‪ .2‬ﺣﺮﮐﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا ﮐﻮﺗـﺎهﺗﺮﯾﻦ ﺧـﻂ ﮐﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻـﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﺧﻂ راﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و از آن ﻋـﺪول ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ از ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪487 :‬‬
‫دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮدن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﻔﺘﯽ ﻋﺼﺐ در اﻋﺼﺎب ﺣﺴـﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺳﻔﺘﯽ ﺑﺎ دور ﺷﺪن از ﮔﻮﻫﺮ ﻣﻐﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﭘﯿﭻ و ﺧﻢ ﺧﻮردن زﯾﺎد در ﻣﺴـﯿﺮ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪) ،‬و اﯾﻦ ﭘﯿﭻ و ﺧﻢ ﺧﻮردن و ﭘﯿﻤﻮدن ﻣﺴـﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺮاي ﺳـﻔﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ( اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دوري از ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮ ﻣﻐﺰ در ﻧﺮﻣﯽ ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ )ﻧﻪ ﯾﮏ ﺑﺎره( ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫)ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺳـﻔﺘﯽ ﻋﺼﺐ( در اﻋﺼـﺎب ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﻗـﺪر ﻋﺼﺐ ﻧﺮمﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﺎﻧـﺪن ﻧﯿﺮوي ﺣﺴـﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻀﺎ رﺳﺎﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺼﺐﻫﺎي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﭘﺲ از ﻋﺒﻮر از ﻣﺴـﯿﺮﻫﺎي ﭘﺮ ﭘﯿـﭻ و ﺧﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀﻮ ﻣﻘﺼـﺪ ﮔﺴـﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دوري از ﻣﺒـﺪأ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ‬
‫ﺳﻔﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از دو دﺳـﺘﻪ ﻋﺼﺐ )ﺣﺴـﯽ و ﺣﺮﮐﺘﯽ( ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺿـﺮوري از ﺳـﻔﺘﯽ و ﻧﺮﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮﻫﺮ روﯾﺸـﮕﺎه ﺧﻮد ﯾﺎري ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ زﯾﺮا‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻓﺎده ﺣﺲ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ از ﺑﺨﺶ ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ از ﻗﻮام ﻧﺮم ﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻓﺎده ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ از ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ ﻣﻐﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ ﻣﻐﺰ از ﻗﻮام ﺳﻔﺖ ﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي و ﮐﺎﻧﺎلﻫﺎي آن‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻫﻔﺖ زوج ﻋﺼﺐ از ﻣﻐﺰ ﻣﯽروﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺒـﺪأ زوج ﻧﺨﺴﺖ »‪ «2‬از درون دو ﺑﻄﻦ )ﻟـﻮب( »‪ «3‬ﺑﺨﺶ ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬درﺳﺖ در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ دو ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ »‪ «4‬ﺷﺒﯿﻪ دو‬
‫ﻧﻮك ﭘﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﻮﯾﯿﺪن ﺑﺪان اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎد اﻋﺼﺎب ﺣﺴﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮ ﻣﻐﺰ در ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮم آن ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺬﯾﺮش و ﻋﺒﻮر ﺑﻬﺘﺮ ﺣﺲ از آن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫آﻣﻠﯽ در رد ﮐﻠﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺮﻣﯽ ﺟﻨﺲ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻋﺚ ﺳـﺮﻋﺖ ﭘـﺬﯾﺮش ﺑﯿﺸﺘﺮ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﺟﺎﯾﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 313‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺣﺲ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﺤﺴﻮس و اﺟﺰاي آن ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ در ﺧﺼﻮص ﺣﺲ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺻﺎدق ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ (299‬اﻫﻮازي در ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﻟﺼﻨﺎﻋﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ را ﻧﺮمﺗﺮﯾﻦ ﻋﺼﺐﻫﺎي ﺑﺪن ﻣﯽداﻧﺪ‪) .‬ج ‪ ،1‬ص ‪(63‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ )‪.)OpticNerve‬‬
‫)‪ (3‬دو ﺑﺨﺶ ﺑﻮدن ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﻐﺰ ﻣﻮازي ﺑﺎ درز ﺳـﻬﻤﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻮﯾﮋه ﺑﻄﻦ ﻣﻘﺪم آن‪ ،‬روﯾﺸـﮕﺎه ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ از‬
‫اﯾﻦ دو ﺑﺨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺻﻮرت وﻗﻮع آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ از ﺑﯿﻦ ﻧﺮود‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻃﺒﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان »ﺟﻮار« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ در ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺶ دﻣﺎغ دو ﻓﺰوﻧﯽ ﻓﺮود آﻣـﺪه اﺳﺖ ﭼﻮن دو‬
‫ﺳﺮ ﭘﺴﺘﺎن و ﺣﺲ ﺑﻮﯾﯿﺪن ﺑﺪان ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻫﺮ ﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻋﺼﺒﯽ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺠﻮف ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎن ﺗﻬﯽ ‪) ....‬ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪(38‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪488 :‬‬
‫)زوج ﻧﺨﺴﺖ( ﻋﺼـﺒﯽ ﺑﺰرگ »‪ «1‬و ﺗﻮ ﺧـﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬رﺷـﺘﻪ ﻋﺼـﺒﯽ ﮐﻪ از ﭼﭗ روﯾﯿـﺪه ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﯽرود و رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ از‬
‫راﺳﺖ روﯾﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﯽرود‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻠﯿﺒﯽ »‪ «2‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ »‪ ،«3‬ﺳﭙﺲ )ﺑﺎ ﺧﻢ ﺷﺪن ﻫﺮ دو ﻋﺼﺐ‬
‫از ﻫﻢ ﺟـﺪا ﺷﺪه( ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ از ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ روﯾﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ راﺳﺖ ﻣﯽرود و ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ از ﺳـﻤﺖ ﭼﭗ روﯾﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸـﻢ‬
‫ﭼﭗ ﻣﯽرود »‪ «4‬و ﻟﺒﻪﻫـﺎي ﻫﺮ دو ﮔﺸـﺎده ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ رﻃﻮﺑﺘﯽ را ﮐﻪ زﺟﺎﺟﯿﻪ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد درﺑﺮﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻃﺒﯿﺒﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ آن دو از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻠﯿﺒﯽ ﺑﺪون ﺧﻢ ﺷﺪن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﺑﺮاي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﺗﻘﺎﻃﻊ )ﺻﻮري ﯾﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﺳﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﮑـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ روح )ﺑﺎﺻـﺮه( ﺑـﺪون ﺣﺎﯾـﻞ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺑﺮوز آﺳـﯿﺒﯽ از ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ دﯾﮕﺮ ﺳﺎري ﮔﺮدد‪ ،‬ﻟـﺬا‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از دو ﭼﺸﻢ را ﺑﺒﻨـﺪﯾﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮه ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺮﯾﺴـﺘﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺻﺎفﺗﺮ دﯾﺪن‬
‫آن ﻣﯽﮔﺮدد و ﻟـﺬا ﻫﺮﮔـﺎه ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳﻮراخ ﻋﻨﺒﯿﻪ )ﻣﺮدﻣﮏ( ﮔﺸﺎده ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «6‬اﯾﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷـﺪت دﻓﻊ روح ﺑﺎﺻـﺮه‬
‫ﺑﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺑﻮﻻـق »ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺠـﻮف« دارد ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ درﺳـﺘﯽ ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨـﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﺗﻮ ﺧـﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ دﯾـﺪه ﺷـﺪه ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎع و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎ »ﺻـﻐﯿﺮ او ﻗﺼـﯿﺮ ﻣﺠﻮف« دارد ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫اﺳﺖ زﯾﺮا ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻐﺰ و ﭼﺸﻢ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪.(300‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﻻ ﻋﻠﯽ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻠﯿﺒﯽ« دارد ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻـﻠﯿﺒﯽ در واﻗﻊ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﯽ و ﯾﮑﯽ ﺷـﺪن دو رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه اﯾﻦ ﻣﺤﻞ را ﻣﺠﻤﻊ ﻧﻮر ﻣﯽﻧﺎﻣـﺪ و‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻫﺮ دو )ﻋﺼﺐ( ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ رﺳـﯿﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺗﻬﯿﯽ ﻣﯿﺎن ﻫﺮ دو اﻧـﺪر ﻫﻢ ﮔﺸﺎده ﺷـﺪه اﺳﺖ و ﺗﻬﯿﯽ ﻫﺮ دو‬
‫ﯾﮑﯽ ﮔﺸـﺘﻪ و ﻓﺮاخﺗﺮ ﺷـﺪه ﭘﺲ ﭘﻬﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﯽﺷﮏ ﻓﺮاخﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ را ﻣﺠﻤﻊ ﻧﻮر ﻧﺎم ﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪» (38‬ﻋﺼﺐ‬
‫ﺑﯿﻨـﺎﯾﯽ در ﺧﻠﻒ ﮐـﺎﺳﻪ ﭼﺸﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﺷـﺪه و از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎﻧﺎل ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ )‪ )Opticcanal‬ﺣﻔﺮه ﮐﺎﺳﻪ ﭼﺸـﻤﯽ ﺟﻤﺠﻤﻪ را ﺗﺮك ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﺼﺐ ﺑـﺎ ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﯿﺎﺳـﻤﺎي ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ )‪ )Opticchiasma‬را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ‬
‫اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(238‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ‪ ،‬ﺧﻤﯿﺪﮔﯽ و اﻧﻌﻄﺎف اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮ ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد )ﻣﺜًﻠﺎ راﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ( ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺻﻠﯿﺒﯽ ﺻﻮري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼـﺒﯽ ﮐﻪ از ﺟـﺎﻧﺐ راﺳﺖ روﯾﯿـﺪه ﻣﺴـﯿﺮ ﺧﻮد را اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ ﭼﭗ ﻣﯽرود‪ ،‬و ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ از ﺟـﺎﻧﺐ ﭼﭗ‬
‫روﯾﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ راﺳﺖ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 314‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (6‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »ﯾﺰداد اﻟﺜﻘﺒـﮥ اﺗﺴﺎﻋﺎ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ در آن ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﻫﻢ در ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪39‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ... :‬و ﺛﻘﺒﻪ ﻋﻨﺒﯿﻪ ﻓﺮاخﺗﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪489 :‬‬
‫ب‪ .‬ﻓﺎﯾـﺪه دوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم واﺣـﺪي ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎي ﺗﺼﻮﯾﺮ دﯾـﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ دو ﻋﺼﺐ ﺑﺪان واﺻـﻞ‬
‫ﮔﺮدد و در آﻧﺠﺎ ﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﺮﺳـﯿﻢ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ دﯾﺪن ﺑﺎ دو ﭼﺸﻢ دﯾﺪ واﺣﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎي واﺣﺪ در ﺣﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻐﺰ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺷـﺨﺺ ﻟﻮچ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﺸـﻤﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﯾـﺪه ﯾﮏ ﭼﯿﺰ را دو ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ آن ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﺑﻮدن ﮐﺎﻧﺎل ﻋﺒﻮر ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻧﯿﺰ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﯿﺶ از رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺣﺪي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﮑﺴﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﻋﺼﺐ ﻋﺎرض ﻣﯽﮔﺮدد‪«1» .‬‬
‫ج‪ .‬ﻓﺎﯾـﺪه دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﺼﺒﯽ )ﮐﻪ از ﻣﺒﺪأ ﻣﻐﺰي ﻣﯽآﯾﺪ در ﻣﺴـﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮد در ﻣﺤﻞ ﺗﻘﺎﻃﻊ( ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ «2‬و‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ از ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﭼﺸﻢ ﻣﯽروﯾﺪ‪«3» .‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺒﺪأ زوج دوم »‪ «4‬از ﻋﺼﺐﻫـﺎي ﻣﻐﺰي‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﻣﺒـﺪأ زوج ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎرج ﮐـﺞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و )ﻫﺮ ﻓﺮد از‬
‫ﻋﺼﺐ( از ﺷـﮑﺎف واﻗﻊ در ﺣﻔﺮه در ﺑﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪه ﮐﺮه ﭼﺸﻢ )ﮐﺎﺳﻪ ﭼﺸـﻤﯽ( ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ »‪ «5‬و در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮐﺮه ﭼﺸﻢ ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ زوج از ﻋﺼﺐ از ﺑﺎﻓﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺘﺒﺮي ﺑﺮ ﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﺮﻣﯽ ﮐﻪ ﻻزﻣﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﺒﺪأ اﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑـﺪﯾﻦ ﺳـﺒﺐ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ دادن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﭼﺸﻢ ﺗﻮاﻧـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﮐﻪ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺮاي او از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﻋﺼـﺎب ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا زوج‬
‫ﺳﻮم )ﮐﻪ اﻣﮑـﺎن اﺗﺼﺎل ﺑﻪ آن را دارد( ﺻـﺮﻓﺎ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ دادن ﻓﮏ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺷﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ اﺿﺎﻓﻪاي‬
‫ﺑﺮاي ﮐﻤـﮏ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻧـﺪارد و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﺑﻪ ﮐﻤـﮏ از ﺳﻮي ﻋﺼﺐ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ درﺑـﺎرة آن ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻟﺬا ﯾﮏ ﻋﺼﺐ از دﯾﮕﺮي ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﯾﮏ ﭼﯿﺰ را ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺮ ﺣﺪي‪ ،‬دو ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدد و از رﺳﯿﺪن آﺳﯿﺐ ﺑﺪان اﯾﻤﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﺮاي اﯾﻦ دو ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ روﯾﺸﮕﺎه دوم و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻋﺼﺐ ﻣﺤﺮك ﻣﺸﺘﺮك ﭼﺸﻢ )‪.)OculomotorNerve‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج زوج اول از ﮐﺎﺳﻪ ﭼﺸﻤﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎرﯾﮑﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪490 :‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺒﺪأ زوج ﺳﻮم »‪ «1‬ﺣﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺟﻠﻮي ﻣﻐﺰ و ﻋﻘﺐ آن ﻧﺰد ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ .«2‬اﯾﻦ زوج در اﺑﺘﺪاي روﯾﺶ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎ زوج‬
‫ﭼﻬﺎرم آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺟﺪاﯾﯽ از آن )ﻫﺮ ﻓﺮد آن( ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاي ﮐﻪ از ﻣﺤﻞ ورودي رگ ﺳﺒﺎﺗﯽ )ﺑﻪ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ(‪ -‬ﺑﻌﺪا درﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ -‬ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد و از ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ از ﺣﺠﺎب ﺣﺎﺟﺰ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي اﺣﺸﺎﯾﯽ زﯾﺮ ﺣﺠﺎب »‪ «3‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺷﺎﺧﻪ دوم ﺧﺮوﺟﯽ آن از ﺷـﮑﺎف واﻗﻊ در اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن ﮔﺎه ﮐﻪ از آن ﺟـﺪا ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ ﺟﺪا ﺷﺪه از‬
‫زوج ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺷﺮح ﺣﺎل آن را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ -‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم از ﺷـﮑﺎف ﺧﺮوﺟﯽ زوج دوم ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻘﺼـﺪ آن‪ ،‬اﻋﻀﺎي واﻗﻊ در ﺟﻠﻮي ﺻﻮرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «4‬و ﻋﺒﻮر آن از‬
‫ﺧﺮوﺟﯽ زوج ﻧﺨﺴِﺖ ﺗﻮ ﺧـﺎﻟﯽ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑـﺎﻋﺚ ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي )ﺑﯿﻨـﺎﯾﯽ( ﻣﯽﺷﻮد و آن را ﺗﺤﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻓﻀﺎي ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ ﻋﺼﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪«5» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 315‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ از زوج ﺳﻮم آن ﮔﺎه ﮐﻪ از ﺧﺮوﺟﯽ ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﻮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬زﯾﺮ ﺷـﺎﺧﻪ اول از آن ﺑﻪ ﻃﺮف ﮔـﻮﺷﻪ ﭼﺸﻢ »‪ «6‬ﻣﺎﯾـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و از آن ﺟـﺪا ﺷـﺪه و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﻮﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺑﺮو‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻠﮏ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻋﺼﺐ ﺳﻪ ﻗﻠﻮ )‪.)TrigeminalNerve‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺣﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺪم ﻣﻐﺰ و ﻣﺆﺧﺮ آن ﻧﺰدﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﭘﻞ ﻣﻐﺰي و ﺑﺼﻞ اﻟﻨﺨﺎع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪه و رودهﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺤﻞ ﺧﺮوﺟﯽ زوج ﺳﻮم ﻧﺰدﯾﮏ و ﻣﺤﺎذي ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺻﻮرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻄﻼن ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﺎرﺟﯽ و ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮔﻮش اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪491 :‬‬
‫‪ .2‬زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ دوم در ﺷﮑﺎف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﺰد ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻢ دﯾﮕﺮ »‪ «1‬ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫و از آن ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻧﺪرون ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽرود‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻻﯾﻪ ﭘﻮﺳﺘﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .3‬زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم ﮐﻪ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪاي ﮐﻮﭼﮏ ﻧﯿﺴﺖ »‪ «2‬و در ﮐﺎﻧﺎل دﻫﻠﯿﺰي »‪ «3‬ﮐﻪ در اﺳﺘﺨﻮان ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾـﮏ ﺷـﺎﺧﻪ از آن ﺑﻪ درون ﻓﻀﺎي دﻫﺎن ﻣﯽرود و در ﺑﯿﻦ دﻧـﺪانﻫﺎ »‪ «4‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬آن‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﻪ ﺳـﻬﻢ دﻧﺪانﻫﺎي آﺳـﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ آﺷـﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﻬﻢ دﻧﺪانﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮔﻮﯾﺎ از ﭼﺸﻢ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «5‬و ﻧﯿﺰ‬
‫در ﻟﺜﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ دوم در آﻧﺠﺎ در ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﻋﻀﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﻮﻧﻪ و اﻧﺘﻬﺎي ﺑﯿﻨﯽ و ﻟﺐ ﺑﺎﻻ ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم از زوج ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﺷﺎﺧﻪ ﭼﻬﺎرم از زوج ﺳﻮم از ﺷﮑﺎف ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي زﺑﺎن ﻣﯽرود و در ﻻﯾﻪ ﺳﻄﺤﯽ زﺑﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ﺣﺲ ﭼﺸـﺎﯾﯽ ﻣﺨﺼﻮص زﺑﺎن را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧـﺪ و آﻧﭽﻪ اﺿﺎﻓﻪ اﺳﺖ از ﺗﺎرﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه در زﺑﺎن در ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻦ دﻧـﺪانﻫﺎي‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻟﺜﻪﻫﺎي آن و ﻟﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از ﻋﺼﺐ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي زﺑﺎن ﻣﯽآﯾـﺪ از ﻋﺼﺐ ﭼﺸﻢ ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻋﺼﺐ ﭼﺸﺎﯾﯽ و ﻧﺮﻣﯽ ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺘﺒﺮي آن )ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ( و ﺑﺎرﯾﮑﯽ اﯾﻦ )ﭼﺸﺎﯾﯽ( ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ »‪.«6‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺒـﺪأ زوج ﭼﻬـﺎرم در ﻋﻘﺐ ﻣﺒـﺪأ زوج ﺳﻮم )در ﻃﻮل ﻣﻐﺰ( ﺑـﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ )ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ زوج ﺳﻮم( ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺎﻋـﺪه ﻣﻐﺰ ﻗﺮار دارد و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﺎ زوج ﺳﻮم آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻨﻈﻮر از »ﻟ ِﺤﺎظ« ﺑﻪ ﮐﺴﺮ ﻻم در ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻢ داﺧﻠﯽ و ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﯿﻨﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻠﮑﻪ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﺑﺴﯿﺎري از آن ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ «(3‬اﻟﺘﺠﻮﯾﻒ اﻟﺒﺮﺑﺨﯽ« ﺑﺮﺑﺦ دﻫﻠﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺠﺮاي واﺳﻊ ﻋﺒﻮر آب را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ »ﺑﺮﻧﺠﯽ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن را ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﮑﺮدهام‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﯿﻦ ﮔﻮﺷﺖ و ﻟﺜﻪ دﻧﺪانﻫﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺣﺲ ﺑﻪ دﻧﺪانﻫﺎ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑـﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ )ﮐﺎﻟﺨﻔﯽ ﻋﻦ اﻟﺒﺼـﺮ( ﮔﻮﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﯾﺰ ﺑﻮدن آن ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺗﺄﻣﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 316‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﻧﯿﺮو ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪492 :‬‬
‫ﺳﭙﺲ از آن ﺟـﺪا ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐـﺎم ﻣﯽرود و ﺑﻪ آن ﺣﺲ ﺑﺴـﺎواﯾﯽ »‪ «1‬ﻣﯽﺑﺨﺸـﺪ‪ .‬اﯾﻦ زوج‪ ،‬ﻋﺼﺐ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ از‬
‫زوج ﺳﻮم ﺳـﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﺎم و ﻏﺸﺎي ﻣﺨﺎﻃﯽ آن از ﻏﺸﺎي ﻣﺨﺎﻃﯽ روي زﺑﺎن ﺳﺨﺖﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ .«2‬ﻫﺮ ﻓﺮد از زوج ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ دو‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ دو ﻻﯾﻪ )ﻣﻀﺎﻋﻒ( ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺰد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻫﺮ ﻓﺮدي از آن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ زوج ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از‬
‫ﻋﺼﺐ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ «3» ،‬روﯾﺸـﮕﺎه آن از دو ﺟـﺎﻧﺐ ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﺧﻪ اول »‪ «4‬از ﻫﺮ زوج آن ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻏﺸـﺎي ﭘﻮﺷﺸـﯽ ﭘﺮده‬
‫ﺻﻤﺎخ ﮔﻮش ﻣﯽرود‪ ،‬ﭘﺲ در ﻫﻤﻪ آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺨﺶ ﻣﺆﺧﺮ ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «5‬و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫اﯾـﻦ ﻋﺼﺐ ﺣﺲ ﺷـﻨﻮاﯾﯽ ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد؛ و ﺷـﺎﺧﻪ دوم »‪ «6‬ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺷـﺎﺧﻪ اول ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮ اﺳﺖ از ﺷـﮑﺎف واﻗﻊ در اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﺳﻨﮕﯽ ﮔﯿﺠﮕﺎه )ﺻﺪﻓﯽ( ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﮑﺎف را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ زﯾﺎد و ﭘﯿﭻ و ﺧﻢ در ﻣﺴﯿﺮ آن‪ ،‬اﻋﻮر و اﻋﻤﯽ )ﺷﮑﺎف‬
‫ﮐﻮر( ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺪﯾﻦ وﺳـﯿﻠﻪ ﻣﺴـﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻـﻧﯽ ﮔﺮدد و اﻧﺘﻬﺎي آن از اﺑﺘـﺪاي آن دور ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﺼﺐ ﭘﯿﺶ از ﺧﺮوج از آن ﺷـﮑﺎف‪،‬‬
‫دوري از ﻣﺒﺪأ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺣﺲ در ﮐـﺎم ﻻـﻣﺴﻪ )ﺑﺴـﺎواﯾﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﯿﻼﻧﯽ و اﻫﻮازي در ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼـﻨﺎﻋﻪ )ج ‪ ،1‬ص ‪ (64‬ﺑﺪان ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ )ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪ (39‬ﮐﻪ ﺣﺲ ﮐﺎم را ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﭼﺸﺎﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا زﺑﺎن و ﭘﻮﺷﺶ روي آن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﺲ ﻗﻮيﺗﺮ )ﭼﺸﺎﯾﯽ( و ﺣﺮﮐﺎت ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻪ ﻧﺮﻣﯽ ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺣﺘﯽ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ دو از ﯾﮏ روﯾﺸﮕﺎه واﺣﺪي ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ‪ ،‬از ﻣﺒﺪأ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﺠﺎ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﺘﻔﺎوت اﻋﺼﺎب ﻣﻐﺰي ﻧﺰد ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن از ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺑﻪ رﯾﺸﻪ اﺧﺘﻼف اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺪﯾﺪ در‬
‫ﺗﻌﺪاد زوجﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﻣﻐﺰي ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺎرب روﯾﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﺼﺐ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه و اﻣﺮوزه ﻋﺼﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻋﺼـﺐ دﻫﻠﯿﺰي‪ -‬ﺣﻠﺰوﻧﯽ )‪ )V estibulocochlear Nerve‬از دو دﺳـﺘﻪ اﻟﯿﺎف ﺣﺴـﯽ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي دﻫﻠﯿﺰي و ﺣﻠﺰوﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺷـﺪه اﺳﺖ ﻫﺮ دو ﻗﺴـﻤﺖ از ﺳـﻄﺢ ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ در ﺑﯿﻦ ﮐﻨـﺎر ﺗﺤﺘـﺎﻧﯽ ﭘـﻞ و ﺑﺼﻞ اﻟﻨﺨﺎع ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ اﯾﻦ ﻋﺼﺐ در ﺣﻔﺮه ﮐﺮاﻧﯿﺎل‬
‫ﺧﻠﻔﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺼﺐ ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎرج رﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ وارد ﻣﺠﺮاي ﮔﻮش داﺧﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(245‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﯿﻦ ﮐﻼم اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻪ روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ﻋﺼﺐ را »اﻟﺠﺰء اﻟﻤﺆﺧﺮ« ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ و در ﮐﺘﺎب ﺳﻮم »ﻣﻦ اﻟﻤﻘﺪم« ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼـﻮد از ﺟﺰء ﻣـﺆﺧﺮ‪ ،‬ﺑﻄﻦ ﻣﻐﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﺑﺮاي ﺟﻤـﻊ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺗﻌـﺒﯿﺮ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﻨﻞ را‬
‫ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻫﺮ دو ﻗﺴﻤﺖ از ﻋﺼﺐ از ﺳﻄﺢ ﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ در ﺑﯿﻦ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﭘﻞ و ﺑﺼﻞ اﻟﻨﺨﺎع ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻋﺼﺐ ﺻـﻮرﺗﯽ ) ‪ )Facial Nerve‬دو رﯾﺸﻪ اﯾﻦ ﻋﺼﺐ از ﺳـﻄﺢ ﻗـﺪاﻣﯽ ﻣﻐﺰ در ﺑﯿﻦ ﭘـﻞ ﻣﻐﺰي و ﺑﺼـﻞ اﻟﻨﺨـﺎع ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻋﺼﺐ ﺻﻮرﺗﯽ در ﺣﻔﺮه ﮐﺮاﻧﯿﺎل ﺧﻠﻔﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺼﺐ دﻫﻠﯿﺰي‪ -‬ﺣﻠﺰوﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺧﺎرج رﻓﺘﻪ وارد ﻣﺠﺮاي ﮔﻮش داﺧﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫در ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎرهاي ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﻗﺮار دارد ‪ ...‬و از ﺳﻮراخ ﻧﯿﺰهاي‪ -‬ﭘﺴﺘﺎﻧﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(243‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪493 :‬‬
‫ﺳﺨﺘﯽ و ﺻـﻼﺑﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﭘﺲ از آﺷـﮑﺎر ﺷـﺪن )از ﺷـﮑﺎف( ﺑـﺎ ﻋﺼﺐ زوج ﺳﻮم آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ آن دو ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﮔﻮﻧﻪ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ‪ ،‬ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه آن دو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي دو ﮔﯿﺠﮕﺎه رواﻧﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺲ ﭼﺸـﺎﯾﯽ در ﺷﺎﺧﻪ ﭼﻬﺎرم )از ﻋﺼﺐ ﺳﻮم( و ﺣﺲ ﺷـﻨﻮاﯾﯽ در زوج ﭘﻨﺠﻢ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه زﯾﺮا اﺑﺰار ﺷـﻨﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ آﺷـﮑﺎر ﺑﻮدن ﻧﯿﺎز‬
‫دارد و ﻧﺒﺎﯾـﺪ راه رﺳـﯿﺪن ﻫﻮا ﺑـﺪان ﻣﺴـﺪود ﺑﺎﺷﺪ »‪ «1‬و اﺑﺰار ﭼﺸـﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾـﺪ در ﭘﻨﺎﻫﮕـﺎه ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﻋﺼﺐ ﺷـﻨﻮاﯾﯽ )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 317‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آﺷﮑﺎري آن( ﺳﺨﺖﺗﺮ و روﯾﺸﮕﺎه آن ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺒﯽ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻋﺼﺐ ﺑﺴـﻨﺪه ﺷـﺪ و در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ از ﻋﺼﺐﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا ﺳﻮراخ‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﻪ اﺗﺴﺎع زﯾﺎد ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﺎي ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﺑﺎﯾـﺪ ﻗﻄﺮ زﯾﺎدي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺳـﺘﺨﻮان ﮔﻮد‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻧﮕﻪ داري ﮐﺮه ﭼﺸﻢ )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎزﮐﯽ آن( ﺗﺤﻤﻞ داﺷـﺘﻦ ﺳﻮراخﻫﺎي زﯾﺎدي را ﻧﺪارد وﻟﯽ ﻋﺼﺐ ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺳـﺨﺘﯽ زﯾﺎد‬
‫ﻧﯿﺎز دارد و ﺑﻪ ﻗﻄﺮ زﯾﺎد اﺣﺘﯿﺎج ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﺳـﺘﺒﺮي زﯾﺎد ﺣﺮﮐﺖ را ﺑﺮاي او ﺳـﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺮوﺟﯽ آن ﮐﻪ در اﺳﺘﺨﻮان‬
‫ﺳﻨﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﻔﺘﯽ ﺟﺮم( ﺗﺤﻤﻞ ﺳﻮراخﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد را دارد‪.‬‬
‫‪ .6‬روﯾﺸﮕﺎه زوج ﺷﺸﻢ »‪ «2‬ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺒﯽ ﻣﻐﺰ )ﭘﺸﺖ زوج ﭘﻨﺠﻢ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮدهﻫﺎ و رﺑﺎﻃﻬﺎ ﺑﻪ زوج ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﻮﯾﺎ‬
‫دوﺗـﺎﯾﯽ ﯾـﮏ ﻋﺼﺐ را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ ﺳـﭙﺲ از آن ﺟـﺪا ﺷـﺪه و از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻮراخ ﻣﻮﺟﻮد در اﻧﺘﻬـﺎي درز ﻻـﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻤﺠﻤﻪ را ﺗﺮك‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﭘﯿﺶ از ﺧﺮوج ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ از آن ﺳﻮراخ ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﻠﻘﯽ و ﺑﯿﺦ زﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽرود ﺗﺎ زوج ﻫﻔﺘﻢ را در ﺣﺮﮐﺖ دادن زﺑﺎن و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺣﻠﻘﯽ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻤﻮج ﻫﻮاي ﺣﺎﻣﻞ ﺻﻮت ﺑﻪ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﺼﺐ زﺑﺎﻧﯽ‪ -‬ﺣﻠﻘﯽ )‪.)Glossopharyngeal Nerve‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪494 :‬‬
‫ﺷـﺎﺧﻪ دوم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺷـﺎﻧﻪ و ﻧﺰدﯾـﮏ آن ﻓﺮود ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در ﺑﯿﻦ ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ روي ﺷـﺎﻧﻪ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد اﯾﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﮐﻪ از ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت آوﯾﺰان ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؛‬
‫ﺷـﺎﺧﻪ ﺳﻮم »‪ «1‬ﮐـﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾـﻦ آن ﺳﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ از ﻃﺮﯾـﻖ ورود رگ ﺳـﺒﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺑﺎﻻـ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻋﻀـﺎي اﺣﺸـﺎﯾﯽ ﺑـﺪن ﺳـﺮازﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و )ﻫﻨﮕـﺎم ﭘـﺎﯾﯿﻦ رﻓﺘﻦ( ﺑـﺎ رگ ﺳـﺒﺎﺗﯽ ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎط ﺑﺴـﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻨﺠﺮه ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از آن‬
‫ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﺣﻨﺠﺮه ﮐﻪ ﺣﻨﺠﺮه و ﻏﻀـﺮوفﻫﺎي آن را ﺑﻠﻨـﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﺼﺐ وﻗﺘﯽ از ﺣﻨﺠﺮه ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮد رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از آن رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واروﮐﻨﻨـﺪه ﭘﺎﯾﯿﻦ رو‪ ،‬ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ در ﺑﺎز ﮐﺮدن و ﺑﺴـﺘﻦ ﻏﻀـﺮوف ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺴـﺰاﯾﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ )ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ( ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ آﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا )ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻦ آن ﺑﻪ ﺑﺎﻻ( ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ »‪ «2‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﺳﺒﺐ روﯾﺶ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ از ﻧﺨﺎع(‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ از ﻣﻐﺰ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد از اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ روﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ رود از‬
‫ﻣﺒﺪأ ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﺞ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ آﻣﺎدﮔﯽ و ﺗﻮان را ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻏﻀﺮوف ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ را ﻣﺤﮑﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬
‫)ﺳﺒﺐ روﯾﺶ از زوج ﺷﺸﻢ(‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ از زوج ﺷـﺸﻢ ﻣﻐﺰي روﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﭽﻪ در ﻣﻐﺰ از اﻋﺼﺎب ﻧﺮم و ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﺮم وﺟﻮد دارد آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از زوج ﺷﺸﻢ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ »‪ «3‬ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺳـﺮ و ﺻﻮرت و اﻋﻀـﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه دارد و زوج ﻫﻔﺘﻢ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ روﯾﺶ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 318‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﻋﺼﺐ واگ )‪.)Vagus Nerve‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ ﺣﻨﺠﺮه )‪.)Recurrent laryngeal‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ زوج ﭘﻨﺠﻢ و ﭘﯿﺶ از آن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪495 :‬‬
‫ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ را از ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ زوج ﺷﺸﻢ‪ ،‬راﺳﺖ ﻓﺮود ﻧﻤﯽآﯾﺪ »‪ «1‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺑﺎ ﮐﺠﯽ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻻروي راﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺲ ﻣﺤﮑﻢ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﻗﺮه ﭼﺮخ ﭼﺎه ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻻرو ﺑـﺪان‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ ﮔﺮدد و ﺑﻪ دور آن ﺑﮕﺮدد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﺎﯾﺪ داراي وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿﻞ راﺳﺘﯽ‪ «2» ،‬ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺤﮑﺎم‪ ،‬ﺻﯿﻘﻠﯽ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ )ﺑﻪ ﺣﻨﺠﺮه(‬
‫»‪ «3‬داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﭼﯿﺰي )ﺑـﺎ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ( ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ وﺟﻮد ﻧـﺪارد و ﺷﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻻروي ﭼﭗ رو از اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﺳـﺘﺒﺮ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮ ﺷﺮﯾﺎن ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻦ زﯾﺎد‬
‫ﻧ ﯿ ﺎ ز دا ﺷ ﺘ ﻪ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫اﻣـﺎ ﺷـﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻻـروي راﺳﺖ رو ﺑـﺎ ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﻧﺨﺴﺖ )ﺳـﺘﺒﺮ و ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ( ﺑـﺎ ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺠﺎور ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ ﺗﺎ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ از آن ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﮔﺮدد و ﺻﻔﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮدن ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ از دﺳﺖ داده اﺳﺖ آن ﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ رﺑﺎﻃﻬﺎ‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ آن ﺑﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ از ﺳﺘﺒﺮي و راﺳﺘﯽ از دﺳﺖ داده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺒﺮان ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﮑﻤﺖ دور ﺑﻮدن ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ از ﻣﺒﺪأ ﺧﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه »‪ «4‬ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدد و )دوم اﯾﻨﮑﻪ( ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬ﻧﯿﺮو و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷـﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ‪ ،‬ﻋﺼﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دو ﻻـﯾﻪ »‪ «5‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺣﻨﺠﺮه ﻫﻤﺮاه ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﮐﻤﮑﯽ‪ «6» ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻘﯿﻪ اﯾﻦ ﻋﺼﺐ )از ﺣﻨﺠﺮه( ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺑﻪ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ در ﭘﺮدهﻫﺎي‬
‫ﺣﺎﺟﺰ و ﺳﯿﻨﻪ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي آن دو‪ ،‬و در ﻗﻠﺐ‪ ،‬رﯾﻪ‪ ،‬ورﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬و ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﯿﺪن ﻏﻀﺮوف ﻃﺮﺟﻬﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﺼﺐ راﺳﺖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺎ ﻋﺼﺐ دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﻣﻘﺼﺪ ﻋﺼﺐ راﺟﻌﻪ ﺣﻨﺠﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد از »اﻟﻤﺘﻌﻠﻖ« در اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻀﻮ ﻣﻘﺼﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻨﺠﺮه ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »ﺑﺎﻟﻌﻀﻠﺘﯿﻦ اﻟﻤﻄﺒﻘﺘﯿﻦ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﮐﻪ ﺣﻨﺠﺮه را ﻣﯽﺑﻨﺪد‪.‬‬
‫)‪ (6‬در ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺠﺮه‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪496 :‬‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑـﺎﻗﯽ آن از ﺣﺠﺎب ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻋﺼﺐ ﻓﺮود آﻣـﺪه از ﺑﺨﺶ ﺳﻮم »‪ «1‬ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﮔﺮدد و آن دو در ﭘﺮدهﻫـﺎي‬
‫اﺣﺸﺎﯾﯽ »‪ «2‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻬﻦ )ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه( ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻣﺒـﺪأ زوج ﻫﻔﺘﻢ »‪ «3‬از ﺣـﺪ ﻣﺸـﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻣﻐﺰ و ﻧﺨـﺎع »‪ «4‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه زﺑـﺎن و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻏﻀـﺮوف ﺗُﺮﺳﯽ )ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪي( و اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻣﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و در ﭘﺎرهاي ﻣﻮارد ﺑﻘﯿﻪ آن در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪«5» .‬‬
‫)ﺳﺒﺐ روﯾﺶ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ زﺑﺎن از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ(‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 319‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ اﻋﺼـﺎب دﯾﮕﺮ ﻣﻐﺰي ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ )و اﻋﻄﺎي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ( ﺑﻪ اﻋﻀﺎي دﯾﮕﺮ ﺑـﺪن ﮔﺴـﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪهاﻧـﺪ و از ﻃﺮف‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﺠﺎد ﺷـﮑﺎف ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ و ﭘﺎﯾﯿﻦ آن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﺰاوار اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ زﺑﺎن از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ‬
‫آﯾﺪ و ﻋﺼﺐ ﺣﺴﯽ آن از ﻣﻮﺿﻊ دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮔﺮدن و ﮐﺎﻧﺎلﻫﺎي آن‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻋﺼﺐﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻃﻨﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ ﻣﯽروﯾﻨﺪ و از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدن ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﻫﺸﺖ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج زوج اول »‪ «6‬از دو ﺳﻮراخ ﻣﻬﺮه اول ﮔﺮدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ‬
‫و ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺗﺸﺮﯾﺢ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ اﺣﺘﯿﺎط در ﺗﻨﮕﯽ ﺧﺮوﺟﯽ آن ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ )ﻋﺼﺐ واگ( از زوج ﺷﺸﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﻃﺤﺎل و ﮐﯿﺴﻪ ﺻﻔﺮا‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻋﺼﺐ زﯾﺮ زﺑـﺎﻧﯽ )‪ )Hypoglossal Nerve‬ﻋﺼﺐ زﯾﺮ زﺑـﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺼﺐ از ﺳـﻄﺢ ﻗـﺪاﻣﯽ ﺑﺼـﻞ‬
‫اﻟﻨﺨﺎع در ﺑﯿﻦ ﻫﺮم و زﯾﺘﻮن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ‪) ....‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(248‬‬
‫)‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ در اﻧﺘﻬﺎي ﻣﻐﺰ و اﺑﺘﺪاي ﻧﺨﺎع )ﺑﺼﻞ اﻟﻨﺨﺎع(‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﺑﺮﺧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻋﺼﺐ ﭘﺲ ﺳﺮي ﮐﻮﭼﮏ )‪ )Lesser occipital‬ﺗﻮزﯾﻊ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺮ در ﺧﻠﻒ ﮔﻮش )ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(255‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪497 :‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج زوج دوم ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه اول و ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮراﺧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ در ﻣﺒﺤﺚ اﺳـﺘﺨﻮانﻫﺎ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ رﺷـﺘﻪﻫﺎي آن‪ ،‬ﺣﺲ ﺑﺴﺎواﯾﯽ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﻣﯽرود و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶ‬
‫ﻗـﺪاﻣﯽ آن ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و روي ﻏﺸﺎي ﺧﺎرﺟﯽ از دو ﮔﻮش ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ زوج اول در ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪن و ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﺎﻣـﻞ در اﻋﻀـﺎي ﭘﯿﺶ رو را ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﮐﻮﭼﮑﯽ و ﮐﻮﺗـﺎﻫﯽ آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه اﯾﻦ زوج ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺸـﺖ‬
‫ﮔﺮدن و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ آن ﻣﯽرود و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺮوي ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬روﯾﺸـﮕﺎه و ﻣﺤـﻞ ﺧﺮوج زوج ﺳـﻮم از ﺳـﻮراخ ﺑﯿـﻦ ﻣﻬﺮه دوم و ﺳـﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮ ﻓﺮد آن ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ )ﺧﻠﻔﯽ و ﻗـﺪاﻣﯽ(‬
‫ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از ﯾـﮏ ﺷﺎﺧﻪ )ﺧﻠﻔﯽ( آن در ﻋﻤﻖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي »‪ «1‬ﮐﻪ آﻧﺠـﺎ ﻗﺮار دارد ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪه ﺳـﺮ ﺑﺎ ﮔﺮدن ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎر ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود آن ﮔﺎه ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎي آن ﻣﯽﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳـﺮ آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﻻـ ﻣﯽرود و ﺑـﺎ رﺑﺎﻃﻬﺎي )ﺑﺎرﯾﮏ( ﻏﺸﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺧﺎرﻫﺎ روﯾﯿـﺪه آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ )از آﻣﯿﺨﺘﻦ( دو ﺷﺎﺧﻪ‬
‫ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺟﻬﺖ دو ﮔـﻮش ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و در ﻏﯿﺮ آدﻣﯽ »‪ «2‬ﺑﻪ دو ﮔـﻮش ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي آن دو را ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣ ﯽ د ﻫﻨ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ دوم )ﻗـﺪاﻣﯽ( ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶ ﺟﻠﻮي ﺻﻮرت ﻣﯽرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﻬﻦ )در ﮔﻮﻧﻪ( ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ دور آن‬
‫رگﻫـﺎ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎﯾﯽ ﻣﯽﭘﯿﭽﻨـﺪ ﺗـﺎ از آن ﺣﻤـﺎﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑـﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ آن ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔـﺎه در ﺣﯿﻮاﻧـﺎت ﺑـﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ و‬
‫ﮔﻮﺷﯽ ﻧﯿﺰ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺤـﻞ ﺧﺮوج زوج ﭼﻬﺎرم »‪ «3‬از ﺳﻮراخ ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﺳﻮم و ﭼﻬـﺎرم ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ زوج ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻗـﺪاﻣﯽ و ﺧﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 320‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ ﻗﺪاﻣﯽ آن ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻬﺮه دوم و ﺳﻮم ﮔﺮدن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ داراي ﮔﻮش آﺷﮑﺎر و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ دادن آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺪا را از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻋﺼﺐ ﻓﺮﻧﯿـﮏ )‪ )Phrenic nerve‬ﻋﺼﺐ ﻓﺮﻧﯿـﮏ ﯾـﮏ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺰرگ و ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺷـﺒﮑﻪ ﮔﺮدﻧﯽ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺼﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ‬
‫دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬اﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﺟﻠﻮي ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺎﺑﮑﻼوﯾﻦ وارد ﻗﻔﺴﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(254‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪498 :‬‬
‫)ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ( ﺑﺎ زوج ﭘﻨﺠﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪاي از آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎر ﻋﻨﮑﺒﻮت ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ﺷـﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ اﻣﺘﺪاد‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ )دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ( ﺑﺮﺳﺪ و روي دو ﻧﯿﻤﻪ ﭘﺮدهاي ﮐﻪ ﻧﺼﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺧﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺸﺖ ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ در ﻋﻤﻖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻓﺮو ﻣﯽرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎرﻫﺎ ﻣﯽرﺳﺪ و رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﺳﭙﺲ )ﺑﺎﻗﯽ آن( ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻃﺮف آن ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ و دو ﮔﻮش در ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺸﺖ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻣﺤـﻞ ﺧﺮوج زوج ﭘﻨﺠـﻢ از ﺳـﻮراخ واﻗـﻊ ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﭼﻬـﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ )ﻗـﺪاﻣﯽ و ﺧﻠﻔﯽ( ﻣﻨﺸـﻌﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺷـﺎﺧﻪ ﻗـﺪاﻣﯽ آن ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واروﮐﻨﻨـﺪه ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ دوم )ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ( ﺑﻪ دو زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﮏ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ اول )ﻗﺪاﻣﯽ( و ﺑﯿﻦ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ‬
‫دوم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽرود و ﺑﺎ ﺟﺰﯾﯽ از زوج ﺷـﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ «1‬و زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ دوم ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ از زوج ﭘﻨﺠﻢ )ﺷﺎﺧﻪ ﻗﺪاﻣﯽ آن( و ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ وﺳﻂ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ 6‬و ‪ 7‬و ‪ .8‬زوجﻫﺎي ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻢ و ﻫﺸﺘﻢ »‪ «2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ از ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪه دﯾﮕﺮ ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج‬
‫زوج ﻫﺸﺘﻢ از ﺳﻮراخ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدن و اوﻟﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﭘﺸﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ در آﻧﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺎزوﯾﯽ )‪ )Brachial Plexus‬ﺷـﺒﮑﻪ ﺑﺎزوﯾﯽ در ﻣﺜﻠﺚ ﺧﻠﻔﯽ ﮔﺮدن از اﺗﺤﺎد ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻗﺪاﻣﯽ ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺸﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ‬
‫و ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮔﺮدﻧﯽ و اوﻟﯿﻦ ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﺳﯿﻨﻪاي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ و‬
‫ﻃﻨﺎبﻫﺎﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد )ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(255‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪499 :‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﻪ زوج ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ )ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺎزوﯾﯽ( وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ زوج ﺷﺸﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﯽرود و آن اﻧﺪازه رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ از زوج ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زوج ﭼﻬﺎرم ﺑﯿﺸﺘﺮ وﻟﯽ از زوج ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي زوج ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑـﺎزو ﻣﯽرود‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ از ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي آن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪاي از زوج ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺳـﺮ و‬
‫ﮔﺮدن و ﭘﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫اﻣـﺎ زوج ﻫﺸـﺘﻢ ﭘﺲ از آﻣﯿﺰش و ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑـﺎ دﯾﮕﺮ زوجﻫـﺎ )ﺷـﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ( ﺑﻪ ﺳـﻮي ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺎﻋـﺪ و دﺳﺖ ﻣﯽرود و ﭼﯿﺰي از آن ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﭘﺮده ﺣـﺎﺟﺰ ﻧﻤﯽرود »‪ «1‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ از زوج ﺷـﺸﻢ ﺑﻪ ﻧـﺎﺣﯿﻪ دﺳﺖ ﻣﯽرود »‪ «2‬از ﺷﺎﻧﻪ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ »‪ «3‬و آﻧﭽـﻪ از زوج ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 321‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽرود از ﺑﺎزو ﻧﻤﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺎﻋـﺪ ﻣﯽآﯾﺪ »‪ «4‬از زوج ﻫﺸـﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ اﺑﺘﺪاي رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ روﯾﯿﺪه از ﻧﺨﺎع ﺑﺨﺶ ﻣﻬﺮهاي‬
‫ﺳﯿﻨﻪ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺮ ﺧﻼف زوج ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ زوج ﻫﺸﺘﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در اﯾﻨﺠـﺎ ﮐﻪ زوج ﺷـﺸﻢ از ﺷـﺎﻧﻪ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﻓﺼﻞ اول از ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺳﻮم در ﺑﺤﺚ‬
‫اﻋﺮاض و دﻻﯾﻞ در ﺗﻌﺎرض ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ زﯾﺮا در آن ﻓﺼﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬أﻣﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺎت‪ ،‬از درد اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﺳـﯿﺐ در‬
‫زوج ﺷﺸﻢ از ازواج ﻋﺼﺐ ﮔﺮدﻧﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮔﺮدد وﻟﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺐ ﺷﺸﻢ از ﺷﺎﻧﻪ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در اﯾﻨﺠﺎ درﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﺼﺐ ﺷﺸﻢ ﮔﺮدﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺎرض ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺼﺮﯾﺢ از ﮐﻼم ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ از ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮد ﺣﮑﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣِﺲ اﻧﮕﺸـﺘﺎن ﮐﻮﭼـﮏ و اﻧﮕﺸﺘﺮي و ﻧﯿﻤﯽ از اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿـﺎﻧﯽ ﻣﺮدي دﭼـﺎر آﺳـﯿﺐ ﮔﺮدﯾـﺪ ﺑﻄﻮري ﮐﻪ درﻣﺎن او ﻣﻔﯿﺪ‬
‫واﻗﻊ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ دارو ﺑﺮ ﺧﺮوﺟﯽﻫﺎي ﻋﺼﺐ زوج ﺷـﺸﻢ از اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ وي ﺿـﻤﺎد ﮐﺮدم و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺶ واﻗﻊ ﮔﺮدﯾﺪ و اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در ﻣﺤـﻞ ﺧﻮد اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻟـﺬا ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺗﻨـﺎﻗﺾ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ آﻧﭽﻪ در اﯾﻨﺠـﺎ ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪه ﻣﻘﺼﻮد‬
‫اﻋﺼـﺎب ﺣﺮﮐﺘﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ از زوج ﺷـﺸﻢ ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در آن ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺷـﺪه ﻣﻘﺼﻮد اﻋﺼﺎب ﺣﺴـﯽ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از زوج ﺷﺸﻢ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(311‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻋﺒـﺎرت »أﻣـﺎ اﻟـﺬي ﯾﺠﯽء ﻟﻠﺴﺎﻋـﺪ ﻣﻦ اﻟﮑﺘﻒ« ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪ‪ .‬آﻣـﺪه اﺳﺖ‪ :‬أﻣـﺎ اﻟـﺬي ﯾﺠﯽء اﻟﺴﺎﻋﺪ‬
‫واﻟﮑﻒ ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺎﻋﺪ و ﮐﻒ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺎ‬
‫ﺑﯿـﺎن اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﻓﺼـﻞ ﺑﻌـﺪي ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ »ﻓﯿﺮاﻓﻖ ﺛﺎﻣﻦ ﻋﺼﺐ اﻟﻌﻨﻖ وﯾﻤﺘـﺪان ﻣﻌﺎ اﻟﯽ اﻟﯿـﺪﯾﻦ ﺣﺘﯽ ﯾﻮاﻓﯿﺎ اﻟﺴﺎﻋـﺪ واﻟﮑﻒ« ﺳﺎزﮔﺎر‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از اﺳﻨﻞ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ :‬ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺎزوﯾﯽ از ‪ ...‬و اوﻟﯿﻦ ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﺳﯿﻨﻪاي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪500 :‬‬
‫)ﻋﻠﺖ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ از اﻋﺼﺎب ﮔﺮدﻧﯽ(‬
‫ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ‪ ،‬از ﻋﺼﺐﻫﺎي ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮔﺮدﻧﯽ و ﻧﻪ از اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﺷﻮد »‪ «1‬ﺗﺎ ﻋﺼﺐ از‬
‫ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﮔﺮدد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻮزﯾﻊ )و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺨﺸـﯽ( آن در ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد ﺑﻮﯾﮋه ﮐﻪ‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻣﻘﺼﺪ آن ﭘﺮده ﻧﺼﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻣﮑﺎن رﺳـﯿﺪن ﺳﺎﯾﺮ ﻋﺼﺐﻫﺎي ﻧﺨﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺪون ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫زاوﯾﻪاي ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻧﺒﻮد‪«2» .‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﻣﻐﺰ ﻓﺮود آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﻃﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪«3» .‬‬
‫ﻣﺤـﻞ ﭘﯿﻮﻧـﺪ اﯾﻦ رﺷـﺘﻪ از ﻋﺼﺐﻫـﺎ وﺳﻂ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻗﺮار داده ﺷـﺪ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي وﺳﻂ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ از ﭘﺮده ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨـﺪﮔﯽ و ﭘﺨﺶ ﺷـﺪن رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻋﺎدﻻـﻧﻪ و ﯾﮑﻨـﻮاﺧﺖ اﻧﺠـﺎم ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﯾـﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟـﻮاﻧﺐ ﭘﺮده ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 322‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع اﺗﺼﺎل اﻧﺤﺮاف از ﻣﺠﺮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﻧﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫اﺳﺖ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺟﻮاﻧﺐ ﭘﺮده ﻣﺘﺤﺮك از ﻧـﺎﺣﯿﻪ ﭘﺮده ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﯾـﺪ )ﺟﻮاﻧﺐ( اﻧﺘﻬﺎي ﻋﺼﺐﻫﺎ ﻗﺮار داده ﺷﻮد »‪ «4‬ﻧﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاي آن‪.‬‬
‫اﯾﻨـﮏ ﮐﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻋﺼﺐﻫـﺎ در اﺑﺘـﺪا ﺑﻪ وﺳـﻂ ﭘﺮده ﻣﺘﺼـﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﺿـﺮورت ﺑﺎﯾـﺪ آوﯾﺰان ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ آن )از آﺳـﯿﺐ و‬
‫ﭘﺎرﮔﯽ( ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪهاي ﻣﺤﺎﻓﻆ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﻨﻨﺪه اوﺳﺖ از ﭘﺮده ﻧﯿﻤﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «5‬و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺮده ﻓﺮود آﻣﺪ‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻣﻌﺮض آﺳﯿﺐ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و از ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﭘﺮده ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺎه دﭼﺎر اﻧﻘﺒﺎض ﺷﻮد ﭘﺮده ﺟﻤﻊ ﮔﺮدد و در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﭘﺮده اﻧﺒﺴﺎط ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در وﺳﻂ آن ﮐﺎﻧﺎل ﻋﺒﻮر ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬دو ﺟﻤﻠﻪ اﺧﯿﺮ از ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪501 :‬‬
‫از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﮐـﺎر ﭘﺮده ﺣـﺎﺟﺰ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ »‪ «1‬ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﺪان از ﻣﺒـﺎدي ﻣﺘﻌـﺪد ﻋﺼﺐ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي ﮔﺮدﯾـﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ‬
‫آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺒﺪأ ﻋﺼﺐ وارد ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ دﭼﺎر ﺗﺒﺎﻫﯽ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ »‪«2‬‬
‫ﻣﺤـﻞ ﺧﺮوج زوج اول از رﺷـﺘﻪ ﻋﺼﺐﻫـﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي‪ ،‬ﺷـﮑﺎف ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه اول و دوم از ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ آن در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي دﻧﺪهاي »‪ «3‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫ﺷﺎﺧﻪ دوم )ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ( روي دﻧﺪهﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ ﻋﺼﺐ ﮔﺮدﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دو دﺳﺖ‬
‫اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ )ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ( ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺪ و ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤـﻞ ﺧﺮوج زوج دوم‪ ،‬از ﺷـﮑﺎف واﻗﻊ ﺑﻌـﺪ از ﺷـﮑﺎف ﯾﺎد ﺷـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ »‪ «4‬از آن ﺑﺮاي رﺳﺎﻧـﺪن ﺣﺲ ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎزو‬
‫ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه »‪ «6‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﯾﮕﺮ زوجﻫﺎي ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪه »‪ «7‬ﭘﺲ از ﺗﺠﻤﻊ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻣﻔﺼﻞ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﮐﻪ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽروﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽرود‬
‫ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺸﺖ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺮوﯾﺢ ﻗﻠﺐ و رﺳﺎﻧﺪن ﻫﻮا ﺑﺪان و دﻓﻊ ﺑﺨﺎر دﺧﺎﻧﯽ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ ﮐﻪ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﯿﻨﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد دوازده زوج و ﯾﮏ ﻓﺮد از ﻋﺼﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﺼﺎب دﻧـﺪهاي )‪ )Intercostal Nerves‬اﻋﺼﺎب ﺑﯿﻦ دﻧـﺪهاي ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻗﺪاﻣﯽ ‪ 11‬ﻋﺼﺐ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﺳـﯿﻨﻪاي اول ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 323‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻋﺼﺐ ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي‪ ،‬وارد ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(260‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ زوج ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ از ﻋﺼﺐ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻟﺬا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻘﺎرن ﻋﺼﺐ در ﺑﯿﻤﺎري ذات اﻟﺠﻨﺐ دﺳﺖ دﭼﺎر درد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎﺧﻪ دوم از زوج دوم‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﯾﻌﻨﯽ ده زوج ﻋﺼﺐ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه از اﻋﺼﺎب ﺳﯿﻨﻪاي‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪502 :‬‬
‫ﺟﻨﺎغ »‪ «1‬و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ در ﺧﺎرج ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬و رﺷﺘﻪ ﻋﺼﺐﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ و ﺧﺮوﺟﯽ آن از ﻣﻬﺮهﻫﺎي دﻧﺪهاي ﮐﺎذب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦ دﻧﺪهاي و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﮑﻢ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫رگﻫﺎي ﺿﺮﺑﺎندار و ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎ رﺷﺘﻪﻫﺎي اﯾﻦ اﻋﺼﺎب ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﮔﺮدد و )ﺑﺮاي ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ( از ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺧﺮوﺟﯽ اﯾﻦ اﻋﺼﺎب وارد ﻃﻨﺎب‬
‫ﻧﺨﺎﻋﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮ »‪«2‬‬
‫اﻋﺼـﺎب ﮐﻤﺮي ﻫﻤﮕﯽ در اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪاي از آﻧﻬﺎ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ( ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺸﺖ و ﺷﺎﺧﻪاي از آﻧﻬﺎ )ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺟﻠﻮ( ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷـﮑﻢ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨـﺪه ﭘﺸﺖ ﺑﺮوﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺳﻪ زوج ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﺼـﺐ‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪه از ﻣﻐﺰ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و دو زوج ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﭼﻨﯿﻦ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫دو زوج ﭘـﺎﯾﯿﻦ رو‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺳـﺎق ﭘـﺎ ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪاي از زوج ﺳﻮم و ﺷﺎﺧﻪاي از‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻋﺼﺐ ﺧﺎﺟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﯾﺎد ﺷﺪه از ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻧﻤﯽروﻧﺪ و در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﺼﻞ آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ دو زوج ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﺳﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺳﺎق ﭘﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔـﺎوت ﺑﯿﻦ ﻋﺼﺐ رﺳـﺎﻧﯽ رانﻫـﺎ و ﭘﺎﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ در دﺳـﺘﺎن در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺼﺎب ران و ﭘﺎ ﻫﻤﮕﯽ در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي درون ﻣﺎﯾﻞ ﮔﺮدﻧﺪ »‪ ،«3‬زﯾﺮا ﺷـﮑﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎزو ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ران ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺗﺼﺎل ﻋﺼﺐ ران ﺑﻪ روﯾﺸﮕﺎه ﺧﻮد ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﻋﺼﺐ ﺑﺎزو ﺑﻪ روﯾﺸﮕﺎه ﺧﻮد ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﺿﻼع ُﺧﻠﱠﺺ )دﻧﺪهﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ و ﺣﻘﯿﻘﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﻋﺼﺎب ﮐﻤﺮي ﭘﻨﺞ زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻠﻔﯽ ﭘﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا ﺑﯿﻦ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺎﻧﻪ و روﯾﺸﮕﺎه اﻋﺼﺎب دﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮔﺮدﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﯽ‬
‫اﻋﺼﺎب ﭘﺎ ﮐﻪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي و ﺧﺎﺟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺿـﻌﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻋﺼﺐ‬
‫در اﯾﻦ دو ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪503 :‬‬
‫ﻋﺼﺐ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺳﺎق ﭘﺎ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از اﻋﺼﺎب از درون ران ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳـﻄﺢ ران‪ ،‬و ﺑﺨﺸـﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ زﯾﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﺧﺰﯾﺪه و در آﻧﺠﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ راﻫﯽ ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر ﻋﺼﺐ »‪ «1‬روﯾﯿﺪه از ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه از ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ ﺑﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺑﺎﻃﻦ ران ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺗﺮاﮐﻢ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ و رگﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎر در آﻧﺠﺎ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻟـﺬا ﮐﺎﻧﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﺼﺐ وﯾﮋه ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﺎ »‪ «2‬ﻗﺮار داده‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 324‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ )از ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ( در ﻣﺠﺮاي ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻋﺒﻮر داده ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺷﺮﻣﮕﺎه رو آورد ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي زاﻧﻮ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻋﺼﺐ ﺧﺎﺟﯽ و دﻧﺒﺎﻟﭽﻪاي »‪«3‬‬
‫اوﻟﯿﻦ زوج از رﺷﺘﻪ ﻋﺼﺐﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺼﺐ ﮐﻤﺮي »‪ «4‬آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«5» .‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻧـﺪه از زوجﻫـﺎي ﺧﺎﺟﯽ و ﺗﮏ ﻋﺼﺐ روﯾﯿـﺪه از اﻧﺘﻬﺎي دﻧﺒﺎﻟﭽﻪ در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻘﻌـﺪ و در ﺧﻮد آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳـﻠﯽ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺜﺎﻧﻪ و رﺣﻢ و در ﻏﺸﺎي ﺷـﮑﻢ و در ﻗﺴـﻤﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﻋﻤﻘﯽ از اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه و در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه از اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬از دو زوج ﭘﺎﯾﯿﻦ رو )زوج ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ(‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﺼﺎب ﺧﺎﺟﯽ و دﻧﺒﺎﻟﭽﻪاي ﺷﺶ زوج و ﯾﮏ ﻓﺮد ﻋﺼﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬دو زوج ﻋﺼﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪاي از اوﻟﯿﻦ ﻋﺼﺐ ﺧﺎﺟﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻋﺼﺐ ﺳﯿﺎﺗﯿﮏ )‪ )SciaticNerve‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﺼﺐ ﺑﺪن از دو زوج ﻋﺼﺐ ﮐﻤﺮي و ﻋﺼﺐﻫﺎي ﺧﺎﺟﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪505 :‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺮخ رگﻫﺎ و آن ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺮخ رگﻫﺎ‬

‫رگﻫـﺎي زﻧﻨـﺪه‪ ،‬ﻫﻤـﺎن ﺳـﺮخ رگﻫـﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮑﯽ‪ ،‬داراي دو ﻻﯾﻪ ﻇﺮﯾﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻻﯾﻪ زﯾﺮﯾﻦ )آﺳﺘﺮي( ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﻤـﺎس ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﺎ ﺿـﺮﺑﺎن و ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪﯾـﺪ از ﺳـﻮي ﮔﻮﻫﺮ روح ﺳـﻔﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﻔـﺎﻇﺖ از ﮔﻮﻫﺮ روح و ﻧﮕﻪ داري آن از‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻧﺪ و ﺗﻘﻮﯾﺖ آوﻧﺪ آن‪ ،‬ﻏﺮض اﺻﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫روﯾﺸـﮕﺎه ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ از ﺣﻔﺮه ﭼﭗ از دو ﺣﻔﺮه ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺣﻔﺮه راﺳﺖ آن‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺑﻪ ﮐﺒﺪ ﻗﺮار دارد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺬب‬
‫ﻏﺬا و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي آن »‪ «1‬ﻋﻬﺪهدار ﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي‬
‫اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ از ﺣﻔﺮه ﭼﭗ ﻗﻠﺐ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ دو ﺷﺮﯾﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﯾﮑﯽ از آن دو ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺮاي اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻫﻮاي ﻟﻄﯿﻒ »‪ «3‬و رﺳﺎﻧـﺪن ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻐـﺬﯾﻪ رﯾﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ‬
‫ﻣﯽرود و در آن ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﺬرﮔﺎه ﻏﺬارﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﯾﻪ ﻗﻠﺐ و از ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ اﺳﺖ‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي آن؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺼﺮف در ﻏﺬا و آﻣﺎده ﮐﺮدن آن ﺑﺮاي ﻗﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺪون ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دو وﯾﮋﮔﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻫﻮاي ﻟﻄﯿﻒ )ﻧﺴﯿﻢ( را از رﯾﻪ درﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 325‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬ﻗﺮﺷـﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺸـﻬﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ رﯾﻪ از اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎن از ﺣﻔﺮه‬
‫ﭼﭗ ﻗﻠﺐ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﺟﺮﯾﺎن دارد از ﻃﺮف رﯾﻪ ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮن از ﻃﺮف ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ از ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ (314‬در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﺮﺷﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﻫﻤﺒﻨﺪ رﯾﻪ و‬
‫ﺟﻨﺐ اﺣﺸـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧـﻮن ﺧـﻮد را از ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺑﺮوﻧﺸـﯿﺎل )‪ )bronchial‬ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎﯾﯽ از آﺋـﻮرت ﻧﺰوﻟﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ درﯾـﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫)ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(317‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪506 :‬‬
‫روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ﻗﺴﻢ )ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي( از ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «1‬و )اﯾﻦ روﯾﺸـﮕﺎه( در ﺟﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ورﯾﺪﻫﺎ در‬
‫آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠﺐ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﮕﺮ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «3‬ﻟﺬا ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و آﻓﺮﯾﻨﺶ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ آن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﺮمﺗﺮ‪ ،‬روانﺗﺮ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاوش آﻧﭽﻪ )ﺧﻮن( از آن ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ ﺗﺮاوش ﻣﯽﺷﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮاوش از ﺧﻮن ﻟﻄﯿﻒ ﺑﺨﺎري‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﻫﺮ رﯾﻪ ﻣﺠﺎﻧﺴﺖ دارد و در ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﭘﺨﺘﮕﯽ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﺷـﺪه و دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﺨﺘﻪ ﺷـﺪن ﻣﺠـﺪد ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪ «4» ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﺧﻮن »‪ «5‬ﺟﺎري در ورﯾـﺪ اﺟﻮف »‪ «6‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺨﺘﻪ ﺷـﺪن ﻧﯿﺎز دارد و ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن ﺳـﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﻣﺤﻞ آن )ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي( »‪ «7‬ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺣﺮارت ﻧﻀﺞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺪان ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻋﻀﻮي ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎن در آن ﺿﺮﺑﺎن دارد‪ ،‬ﻋﻀﻮي »‪ «8‬ﻧﺎزك و ﺳـﺒﮏ اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﺮس از آﺳﯿﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮﺑﺎن در آن وﺟﻮد‬
‫ﻧـﺪارد ﺗﺎ اﺳـﺘﺤﮑﺎم را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ از اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺟﺮم آن )ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾﺪي( ﺑﯽ ﻧﯿﺎزي اﺣﺴﺎس ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺑﯽﻧﯿﺎزي در ﻣﻮرد ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻫﻢ ﺟﻮار ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺳﺨﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ »‪ ،«9‬ﮐﻪ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي( ﻫﻢ ﺟﻮار ﺑﺎ رﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮم رﯾﻪ ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ در آن ورﯾﺪﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﭘﺲ از ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ ﺣﻔﺮه ﻗﻠﺐ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻣﻌﺎﻟﺠﺎت ﺑﻘﺮاﻃﯿﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻧﺒﺎذﻗﻠﺲ از دو ﻻﯾﻪ ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺷﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪(315‬‬
‫)‪ (4‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺮاوش ﺧﻮن رﻗﯿﻖ از ﻣﻨﺎﻓﺬ آن ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ رﯾﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »ﺧﻮن آﺑﮑﯽ ﺟﺎري« در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮن ﺑﺨﺎري )ﮔﺎزي( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﯾﺎ ﻣﺤﻞ ﺧﻮن؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﯾﻦ ﺧﻮن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻧﻀﺞ و ﺑﻬﺮه ﮐﺎﻓﯽ از ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي در ﻗﻠﺐ ﺑﺮده اﺳﺖ‪) .‬از ﺣﮑﯿﻢ‬
‫ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪(315‬‬
‫)‪ (8‬ﻣﻘﺼﻮد رﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (9‬ﭘﺎﺳـﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال ﮐﻪ ورﯾـﺪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﺑﺎ رﯾﻪ ﻫﻢ ﺟﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪507 :‬‬
‫رﯾﻪ »‪ «1‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺸﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺠﺎور ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي در ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ رﯾﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 326‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﯿﻦ دو ﻧﯿﺎز اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﻼﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن و ﺗﺮاوش آﻧﭽﻪ ﺗﺮاوش‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻬﺪه آن اﺳﺖ‪ -.‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﻼﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﺳﺘﺒﺮي ﺟﺮم ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺷﺮﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ارﺳﻄﻮ ﻃﺎﻟﯿﺲ آن را اورﺗﯽ »‪ «2‬ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي روﯾﺶ از ﻗﻠﺐ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آن ﺑﻪ دور ﺳـﻄﺢ ﻗﻠﺐ داﯾﺮه ﻣﯽزﻧﺪ و در اﺟﺰاي آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ «3» ،‬و ﺷﺎﺧﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ‪ ،‬ﻗﻠﺐ را دور ﻣﯽزﻧـﺪ و در‬
‫ﺣﻔﺮه راﺳﺖ ﻗﻠﺐ »‪ «4‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﻨـﮥ ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﺎﻧـﺪه از ﺷـﺮﯾﺎن اورﺗﯽ ﭘﺲ از دو ﺷـﺎﺧﻪ ﯾـﺎد ﺷـﺪه‪ ،‬از ﻗﻠﺐ ﺟـﺪا ﻣﯽﺷـﻮد و ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگﺗﺮ‬
‫)آﺋـﻮرت ﻧﺰوﻟﯽ( ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﯽ دارد ﺳـﺮازﯾﺮ ﮔﺮدد و ﺑﺨﺶ ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮ )آﺋﻮرت ﺻـﻌﻮدي( ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻـ ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﯽ دارد‬
‫ﺻﻌﻮد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي از ﻗﻄﺮ ﺑﯿﺸـﺘﺮي آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻋﻀـﺎﯾﯽ از ﺑـﺪن ﮔﺴـﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻗﻄﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و آن اﻋﻀﺎﯾﯽ از ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﻠﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج ﺷـﺮﯾﺎن اورﺗﯽ ﺳﻪ ﻏﺸﺎي ﺳـﻔﺖ »‪ «5‬از داﺧـﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧـﺎرج وﺟﻮد دارد‪ «6» ،‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻌـﺪاد آن ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﻋـﺪد ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه »‪ «7‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرت ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﻪ از ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺳﺨﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬آﺋﻮرت )‪ )Aorta‬اﺻـﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﺗﻨﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن اﮐﺴـﯿﮋندار را از ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺮد‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(167‬‬
‫)‪ (3‬ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي ﮐﺮوﻧﺎري‪ -‬اﮐﻠﯿﻠﯽ )ﺗﺎﺟﯽ )‪ )Coronary‬ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي ﮐﺮوﻧـﺎري راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ در ﺑﺎﻻي درﯾﭽﻪ آﺋﻮرﺗﯽ از‬
‫آﺋﻮرت ﺻﻌﻮدي ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(163‬‬
‫)‪ (4‬در ﺟﺮم ﻗﻠﺐ از ﻃﺮف داﺧﻞ ﻧﻪ ﺧﺎرج‪.‬‬
‫)‪ (5‬درﯾﭽﻪ ﺳﻪ ﻟﺨـﺘﯽ ) ‪ )Tricuspid Valve‬درﯾﭽﻪ ﺳﻪ ﻟﺨﺘﯽ داراي ﺳﻪ ﻟﺖ ﻗـﺪاﻣﯽ‪ ،‬ﺟﺪاري و ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ‬
‫اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(162‬‬
‫)‪ (6‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ در ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻏﺸﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻏﺸﺎﻫﺎي ﻗﻠﺒﯽ روﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و رﺑﺎﱞﻃﻬﺎي آن از داﺧﻞ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎرج ﮐﻪ‬
‫داﺧـﻞ اورﺗﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺎﯾـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﺷـﺪن ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺒﺴﺎط ﺷـﺮﯾﺎن و دﻓﻊ روح و ﺧﻮن از ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺎ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ...‬ﺷﮑﻞ آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎز ﺷﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﻦ در ﮐﺘﺎﺑﺖ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪....‬‬
‫)‪ (7‬ﻓﺎﯾﺪه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﻗﻠﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪508 :‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﻏﺸﺎ ﯾﺎ دو ﻏﺸﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﻨﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ؛ و اﮔﺮ ﺗﻌـﺪاد آن ﭼﻬﺎر ﻋـﺪد ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺮم آن ﺑﺴـﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ‬
‫)ﺑﺎرﯾﮏ( ﻣﯽﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﺎﯾﺪه آن ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و اﮔﺮ ﺟﺮم آن ﻧﯿﺰ ﺑﺰرگ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺮاي آن ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎن ورﯾـﺪي داراي دو ﻏﺸﺎي »‪ «1‬رو ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و در آن ﺑﻪ وﺟﻮد دو ﻏﺸﺎ ﺑﺴـﻨﺪه ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺧﺼﻮص ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾﺪي‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﮑﺎم درﯾﭽﻪ »‪ «2‬ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻧﯿﺎزي ﮐﻪ در ﺷـﺮﯾﺎن اورﺗﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﺎز در ﺷـﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﺑﻪ ﺳـﺴﺘﯽ آن‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﮔﺎز دودي و ﺧﻮن ﺟﺎري ﺑﻪ رﯾﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 327‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺎﻻرو‬

‫ﺷـﺎﺧﻪ ﺑﺎﻻـرو )آﺋـﻮرت ﺻـﻌﻮدي( از دو ﺑﺨﺶ ﺷـﺮﯾﺎن اورﺗﯽ ﺑﻪ دو ﺷـﻌﺒﻪ ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ »‪ «3‬آن دو ﺑـﻪ ﻃﺮف‬
‫ﮔﻮدي ﺳﯿﻨﻪ »‪ «4‬ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺮِم ﺗﻮﺗﯽ ﺷﮑﻞ »‪ «5‬ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺪ و در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬دو ﺷﺎﺧﻪ از آن دو ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺳـﺒﺎﺗﯽ ﻧﺎم ﮔـﺬاري ﺷﺪهاﻧﺪ و اﯾﻦ دو ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ و ﭼﭗ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو ورﯾﺪ ﻋﻤﻘﯽ وداج »‪ ،«6‬ﮐﻪ درﺑﺎرة آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬درﯾﭽﻪ رﯾﻮي ) ‪ )Pulmonary Valve‬ﺳﻮراخ رﯾﻮي را ﻣﺤـﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و داراي ﺳﻪ ﻟﺖ ﻧﯿﻤﻪ ﻫﻼـﻟﯽ اﺳﺖ ‪ ...‬از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻟﺖ‬
‫ﻧﯿﻤﻪ ﻫﻼﻟﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ در ﺧﻠﻒ و دو ﺗﺎ در ﻗﺪام ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(162‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﺒﺎرت اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »اﺣﮑﺎم اﻟﺴﮑﺮ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﮑﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﺮ ﺳﯿﻦ در ﻟﻐﺖ ﯾﻌﻨﯽ آب را‬
‫ﻣﺴﺪود ﮐﺮدن و ﺑﻨﺪ آوردن و در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي درﯾﭽﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺷﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿﺪ ﻣﺸﺘﺮك )‪.)Common Carotid Artery‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »اﻟﻠﺜﮥ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ »اﻟﻠﺒﮥ« ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﻮدي ﺳﯿﻨﻪ و ﻣﺤﻞ ﭼﺴﺒﯿﺪن‬
‫دو ﺗﺮﻗﻮه اﺳﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻏـﺪه ﺗـﻮﺗﯽ ﺷـﮑﻞ ﮐﻪ اﻫﻮازي در ﮐﺎﻣـﻞ اﻟﺼـﻨﺎﻋﻪ )ج ‪ ،1‬ص ‪ (75‬ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻏـﺪهاي ﺑﺰرگ ﮐﻪ در اﺟﺰاي ﺑﺎﻻـي ﺟﻨـﺎغ ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬ﻣﻮﺿﻊ ﺗﮑﯿﻪ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷﺮﯾﺎن اﺑﻬﺮ )اورﺗﯽ( ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺪه ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ )‪ )Thyroid Gland‬در ﮔﺮدن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ‪ ...‬ﻏـﺪه ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ ﻋﻀﻮي ﺑﺴـﯿﺎر ﭘﺮ ﻋﺮوق اﺳﺖ‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ‪،‬‬
‫ص ‪(392‬‬
‫)‪ (6‬ورﯾﺪ ﺟﻮﮔﻮﻻر )‪.)Jugular Vein‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪509 :‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬دو ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ ﺑﺎ دو ورﯾﺪ وداج‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ -‬در ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم در ﺟﻨﺎغ ﺳﯿﻨﻪ و دﻧﺪهﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و در ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﮔﺮدﻧﯽ و در اﻃﺮاف ﺗﺮﻗﻮه ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از آن ﻋﺒﻮر ﮐﺮده ﺑﻪ ﻃﺮف اﻋﻀﺎي ﻫﺮ دو دﺳﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻪ ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮ از دو ﺷـﻌﺒﮥ »‪ «1‬ﺷـﺮﯾﺎن اورﺗِﯽ ﺑﺎﻻـرو ﺑﻪ ﺳﻮي زﯾﺮ ﺑﻐـﻞ ﻣﯽرود و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم از ﺷـﻌﺒﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺷـﺮﯾﺎن اورﺗﯽ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪«2» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ دو ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ در اﻧﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮدن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ و ﺧﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻗﺪاﻣﯽ »‪ «3‬ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾـﮏ ﺷـﺎﺧﻪ در ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ﺳﻮي زﺑـﺎن و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎِن ﻓﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽرود‪ ،‬و ﺷﺎﺧﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ آﺷـﮑﺎرا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮي دو ﮔﻮش ﺗﺎ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و ﺑﺎ ﮔـﺬر از آن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ و ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﺷـﻌﺒﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي در آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻮك ﺳـﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺷـﺮﯾﺎن واﻗﻊ در ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺷـﺮﯾﺎن واﻗﻊ در‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﯽ »‪ «4‬ﺑﻪ دو زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ آن دو‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻘﺐ ﺳﺮ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 328‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﻤﺘﺮ آن از درون ﺷﮑﺎف ﺑﺰرگ واﻗﻊ در درز ﻻﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻘﺐ ﻣﻐﺰ رو ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﺮﯾﺎن آﮔﺰﯾﻼري )زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ( )‪.)Axillary Artery‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم در ﺟﻨﺎغ ﺳﯿﻨﻪ و دﻧﺪهﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ و ‪ ...‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺷﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿﺪ ﺧﺎرﺟﯽ )‪ )External Carotid Artery‬ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿﺪ ﺧﺎرﺟﯽ ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺷﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿﺪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي دارد از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬ﺷﺎﺧﻪ زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﻮرﺗﯽ‪ ،‬ﺣﻠﻘﯽ‪ ،‬ﮔﻮﺷـﯽ ﺧﻠﻔﯽ‪ ،‬ﮔﯿﺠﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻓﮑﯽ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و‬
‫ﭘﺲ ﺳﺮي‪ ،‬و ‪) ....‬ﮔﺰﯾﺪهاي از ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(170‬‬
‫)‪ (4‬ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿـﺪ داﺧﻠﯽ )‪ )Internal Carotid Artery‬ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿـﺪ داﺧﻠﯽ از ﻣﺤـﻞ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﺷـﺪن ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿﺪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﺤﺎذات ﮐﻨﺎر ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻏﻀﺮوف ﺗﯿﺮوﺋﯿﺪ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد ‪ ...‬در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﺷﺮﯾﺎن ﻣﻐﺰي ﻗﺪاﻣﯽ و ﻣﯿﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻓﻀﺎي زﯾﺮ ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯿﻪ در ﺣﻔﺮه ﺑﯿﻦ ﭘﺎﯾﻪاي در ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻐﺰ ﺟﺎي دارد ‪....‬‬
‫ﻣﻐﺰ ﺗﻮﺳﻂ دو ﺷﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿﺪ داﺧﻠﯽ و دو ﺷﺮﯾﺎن ﻣﻬﺮهاي ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﮔﺰﯾﺪهاي از ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(174‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪510 :‬‬
‫زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ در ﺟﻠﻮي ﺷﮑﺎف ﭘﯿﺸﯿﻦ از داﺧﻞ ﺷﮑﺎف واﻗﻊ در اﺳﺘﺨﻮان ﺻﺪﻓﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺒﮑﻪ وارد ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺷﺒﮑﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬رگﻫﺎ در رگﻫﺎ‪ ،‬ﻻﯾﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻻﯾﻪﻫﺎ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺪون ﭼﺴﺒﯿﺪﮔﯽ و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻮدن ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﭼﻮن ﺷـﺒﮑﻪاي‪ ،‬ﺟﺪا ﻧﻤﻮد‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎن در ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻠﻮ‪ ،‬ﻋﻘﺐ‪ ،‬راﺳﺖ و‬
‫ﭼﭗ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده در ﺑﯿﻦ ﺷـﺒﮑﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﺠﻤﻊ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ آﻧﻬﺎ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻮد‪ -‬ﯾﮏ زوج ﺷﺮﯾﺎن‬
‫ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮاي آن در ﻏﺸـﺎ )ﺳـﺘﺒﺮ( »‪ «1‬ﺷـﮑﺎفﻫﺎﯾﯽ اﯾﺠـﺎد ﻣﯽﺷـﻮد و از آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺰ ﺑﺎﻻـ ﻣﯽرود و در ﻏﺸـﺎي ﻧـﺎزك‬
‫)ﭼﺴﺒﯿـﺪه ﺑﻪ ﻣﻐﺰ( »‪ «2‬ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ در ﮔـﻮﻫﺮ ﻣﻐﺰ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺑﻄﻦﻫـﺎي آن و ﺻـﻔﺎق ﺑﻄـﻦ ﻓﺮو ﻣﯽرود و در آﻧﺠـﺎ دﻫـﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ آﻣﺪه ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎ دﻫﺎﻧﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رگﻫﺎي ورﯾﺪي ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪«3» .‬‬
‫اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﯽروﻧﺪ و آن ورﯾﺪﻫﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ورﯾﺪﻫﺎ ﺧﻮن را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﯽرﯾﺰاﻧﻨﺪ و آن را ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬
‫وﺿـﻌﯿﺖ ﺑﺮاي آوﻧـﺪﻫﺎي ﺧﻮن رﺳـﺎن واروﻧﮕﯽ اﻧﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ اﺳﺖ »‪ ،«4‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ روح »‪ «5‬را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨـﺪ و روح ﺟﺴـﻢ‬
‫ﻟﻄﯿﻒ )ﺳـﺒﮏ( ﻣﺘﺤﺮك ﺑﺎﻻـرو اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﯾﺰش آن ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ واروﻧﻪ ﺑﻮدن آوﻧـﺪ آن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ وﺿـﻌﯿﺘﯽ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺎﻋﺚ زﯾـﺎده روي در ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺧـﻮﻧﯽ ﮐﻪ روح را ﻫﻤﺮاه دارد ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن ﺑﻪ دﺷـﻮاري ﺣﺮﮐﺖ روح ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺣﺮﮐﺖ روح ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ‪«6» .‬‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺣﺮﮐﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺘﯽ ﮐﻪ در ﮔﻮﻫﺮ روح وﺟﻮد دارد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ روح )از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺮﯾﺎن( در ﻣﻐﺰ اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﺑﺪ و ﻣﻐﺰ را ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ و‬
‫ﻧﯿﺎز آن را ﺑﺮ آورده ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪه‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺳﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ )‪.)Dura Mater‬‬
‫)‪ (2‬ﻧﺮم ﺷﺎﻣﻪ )‪.)Pia Mater‬‬
‫)‪ (3‬ﻋﺒـﺎرت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪه در ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﭼﻨﯿﻦ آﻣـﺪه »ﺗﻼـﻗﯽ ﻓﻮﻫﺎت ﺷـﻌﺒﻬﺎ اﻟﺘﯽ ﻗـﺪ ﺗﺼـﻐﺮت ﺛﻤـﮥ ﺑﻔﻮﻫﺎت اﻟﺸـﻌﺐ اﻟﻌﺮوق ﻟا ﻮرﯾـﺪة‬
‫اﻟﻨﺎزﻟﮥ«‪ ،‬و در ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »ﻗﺪ ﺻﻐﺮت ﺑﻤّﺮة« ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬دﻫﺎﻧﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪه ‪....‬‬
‫)‪ (4‬ﺗﺎ ﺧﻮن را ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀﻮ ﺳﺮازﯾﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬روح ﺣﯿﺎﺗﯽ )ﺧﻮن ﺣﺎوي ﻫﻮا‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 329‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (6‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﯿﻞ ﻫﻮا و ﻧﺎرﯾﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روح ﻏﻠﺒﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪511 :‬‬
‫اﺳﺖ »‪ «1‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺷـﺒﮑﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ زﯾﺮ ﻣﻐﺰ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ »‪ ،«2‬ﭘﺲ ﺧﻮن ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ و روح در آن در ﺗﺮّدد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺮﺧـﻮرداري از ﻧﻀـﺞ ﻻـزم و ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﻣﺰاج ﻣﻐﺰ‪ ،‬اﻧـﺪك اﻧـﺪك ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻣﻐﺰ رﻫـﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺷـﺒﮑﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﻣﻐﺰ در وﺿـﻌﯿﺘﯽ ﺑﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان و ﻏﺸﺎي ﺳﺨﺖ )ﺳﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ( ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪«3» .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ رو‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو )آﺋﻮرت ﻧﺰوﻟﯽ( از ﺷـﺮﯾﺎن‪ ،‬در آﻏﺎز ﺑﻄﻮر ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻣﯽﮔـﺬرد و ﺑﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻬﺮه ﭘﻨﺠﻢ )ﺳـﯿﻨﻪاي( ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫زﯾﺮا ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻬﺮه ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺤﺎذي ﺑﺎ ﺳﺮ ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻏﺪه ﺗﻮﺗﯽ »‪ «4‬ﭼﻮﻧﺎن ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮاي آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ‬
‫آن و ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﺣﺎﯾﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺮي ﺑـﺎ رﺳـﯿﺪن ﺷـﺮﯾﺎن ﭘـﺎﯾﯿﻦ رو ﺑﻪ آن ﻣﻮﺿﻊ از آن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ دور ﻣﯽﺷﻮد )ﺗـﺎ ﺟـﺎي ﻋﺒﻮر آن ﺗﻨﮓ ﻧﺸﻮد( و ﺑﺎ آن ﻫﻢ ﺟﻮار‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «5‬ﺳﭙﺲ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮدهﻫﺎ آوﯾﺰان اﺳﺖ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺷﺮﯾﺎن را در ﺗﻨﮕﻨﺎ‬
‫ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ از ﻋﺒﺎرت ﺷﯿﺦ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﮐﺖ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﺧﻮد و ﻟﻄﺎﻓﺘﯽ ﮐﻪ در‬
‫اﺛﺮ ﻏﻠﺒﻪ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺒﮏ )ﻫﻮا و آﺗﺶ( ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده ﭼﻮن از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺰ ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺣﯿﺎت و ﺣﺮارت‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روح در ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺎز در ﻋﺒﺎرت اﺑﻬﺎم دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫)‪ (2‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در روح ﺣﺮﮐﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀـﯽ ﺣﺮارت اﺳﺖ وﺟﻮد دارد ﻟـﺬا ﺑﺮاي ﺗﻌـﺪﯾﻞ آن ﺷـﺒﮑﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ در زﯾﺮ ﻣﻐﺰ ﻗﺮار‬
‫داده ﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣﺰاج آن ﻣﻌﺘﺪل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ ﻣﻐﺰ ﺗﻮﺳﻂ دو ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﺎروﺗﯿـﺪ داﺧﻠﯽ و دو ﺷـﺮﯾﺎن ﻣﻬﺮهاي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﺷـﺮﯾﺎن در ﺳـﻄﺢ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﻐﺰ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺷﺪه ﺣﻠﻘﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ )‪ )Circulus arteriosus‬را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻣﻐﺰي در ﻓﻀﺎي زﯾﺮ ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯿﻪ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(235‬‬
‫)‪ (4‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺑﻬﺎم وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﻏـﺪه ﺗﻮﺗﯽ ﮐـﺪام اﺳﺖ اﮔﺮ ﻫﻤﺎن ﻏـﺪهاي ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔـﺬﺷﺖ )ﺗﯿﺮوﺋﯿـﺪ( ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺷﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ رو اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و ﯾﺎ اﯾﻦ ﻏﺪه ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ )ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪ (46‬ﺗﻮﺛﻪ را رﯾﻪ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻬﺮة ﭘﻨﺠﻢ از ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺸﺖ و اﯾﻦ ﻣﻬﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دل اﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻊ ﺷـﺶ آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﺣﺎﯾﻞ ﻣﯿﺎن ﺷـﺮﯾﺎن و‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ )ص ‪ (319‬ﺑﺮ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻮﺛﻪ ﻏﯿﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ و اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻫﻢ ﻧﺪارد و ﺳﯿﺪ آن را ﺑﻪ رﯾﻪ ﺗﺼﺤﯿﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت ﺟﻮاب اﯾﻦ ﭘﺮﺳـﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮي ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮﺣﯿﻦ‪ ،‬ص ‪(319‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪512 :‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ﺑﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻬﺮه ﭘﻨﺠﻢ )راﺳﺖ ﺑﻮدن ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ( ﮐﺞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ در ﻃﻮل ﺳـﺘﻮن ﻓﻘﺮات‬
‫ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗـﺎ ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧـﺎﺟﯽ ﻣﯽرﺳـﺪ‪ .‬زﻣـﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮازات ﺳـﯿﻨﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﺣـﺎل ﻋﺒﻮر از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 330‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﺘﻌـﺪدي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﯽﮔـﺬارد‪ ،‬از آن ﻣﯿـﺎن ﺷـﺎﺧﻪاي ﮐﻮﭼـﮏ و ﺑﺎرﯾـﮏ »‪ «1‬در آوﻧـﺪ رﯾﻪ از ﺳـﯿﻨﻪ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و اﻧﺘﻬـﺎي‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي آن ﺑﻪ ﻧﺎي ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺷـﺮﯾﺎن ﭘـﺎﯾﯿﻦ رو از ﮐﻨـﺎر ﻫﺮ ﻣﻬﺮهاي ﮐﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﺧﻪاي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﯽﮔـﺬارد ﮐﻪ آن ﺷﺎﺧﻪ ﺑﯿﻦ دﻧـﺪهﻫﺎ و ﻧﺨﺎع‬
‫ﻣﯽرود »‪ («2‬و ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ(‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺷـﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ رو از ﺳـﯿﻨﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دو ﺷﺮﯾﺎن از آن ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽروﻧﺪ و در ﺑﺨﺶ ﭼﭗ و‬
‫راﺳﺖ آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از آن ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺬارد ﮐﻪ ﺷﺎﺧﻪاي از آن در ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﮐﺒﺪ و ﻃﺤﺎل ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫از ﮐﺒﺪ ﺷﺎﺧﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺜﺎﻧﻪ رﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و ﭘﺲ از آن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺮﻫﺎي ورﯾﺪي »‪ «3‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن رودهﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ و‬
‫ﻗﻮﻟﻮن ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﺷـﺮﯾﺎن ﭘـﺎﯾﯿﻦ رو ﺳـﻪ ﺷـﺮﯾﺎن ﺟـﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮﯾﻦ آن وﯾﮋه ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و در ﭘﻮﺷـﺶ آن و اﺟﺴـﺎم در ﺑﺮ‬
‫ﮔﯿﺮﻧـﺪه آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ )ﺧﻮن و( روح ﺣﯿﺎﺗﯽ را ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺎﻧـﺪ »‪ «4‬و دو ﺷـﺮﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﮐﻠﯿﻪ ﻣﯽروﻧـﺪ ﺗﺎ ﮐﻠﯿﻪ )از‬
‫روح ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﺑﺮ ﺧﻮردار ﮔﺮدد و( از آن دو )ﺷﺮﯾﺎن( »‪ «5‬ﻣﺎﺋﯿﺖ ﺧﻮن را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﯾﺮا آوﻧﺪ رﯾﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﺎرﯾﮏ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا ﻧﺨﺎع ﺟﺰﯾﯽ از ﻣﻐﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺣﯿﺎت و ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺷﺮﯾﺎن ﻣﺰاﻧﺘﺮﯾﮏ )‪.)Mesentric Artery‬‬
‫)‪ (4‬دﻟﯿـﻞ اﺧﺘﺼﺎص اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻃﺤﺎل از ﺳـﺮدي آن ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷـﺪه ﻟـﺬا‬
‫ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﺑﺎ ﮐﻠﯿﻪ راﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎن ﮔﺮﻣﯽ ﻻزم را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫)‪ (5‬از ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان در ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬در ﺷـﺮح آﻣﻠﯽ دارد »ﯾﺼـﯿﺮان اﻟﯽ اﻟﮑﻠﯿﺘﯿﻦ ﻟﯿﻔﯿـﺪاﻫﻤﺎ اﻟﺤﯿـﺎة واﻟﺤﺮارة وﺗﺠـﺬﺑﺎن ﻣﻨﻬﻤـﺎ ﻣﺎﺋﯿـﮥ اﻟـﺪم ‪ «...‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﺑﻪ دو ﺷـﺮﯾﺎن‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ از دو ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺎﺋﯿﺖ ﺧﻮن را ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از اوﻗﺎت از ﻣﻌﺪه و رودهﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﻮن ﻧﺎﭘﺎك را ﺟﺬب‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺎرح ﺟﯿﻼﻧﯽ )ص ‪ (320‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ورﯾﺪﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن دو ﺷـﺮﯾﺎن ﺧﻮن ﻧﺎﭘﺎك از ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻌـﺪه و روده ﺟـﺬب ﻣﯽﮔﺮدد و از ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي اﻃﺮاف ﺟﺪاول اﻣﻌﺎﯾﯽ ﮔﺎه ﻣﻘﺪاري ﮐﯿﻠﻮس را از رودهﻫﺎ‬
‫ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪513 :‬‬
‫ﮐﻠﯿﻪﻫﺎ در ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺧﻮن آﻟﻮده را از ﺳﻄﺢ ﻣﻌﺪه و رودهﻫﺎ ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دو ﺷـﺮﯾﺎن از ﺷـﺮﯾﺎن ﭘـﺎﯾﯿﻦ رو ﺟـﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﮐـﻪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺑﯿﻀﻪﻫـﺎ ﻣﯽروﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺑﯿﻀﻪ ﭼﭗ ﻣﯽرود ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ‬
‫ﺷﺎﺧﻪاي از ﺷـﺮﯾﺎن رو ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ را ﻫﻤﺮاه دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺒﺪأ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪ ﭼﭗ ﻣﯽرود ﺗﻨﻬﺎ از ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺒـﺪأ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪ راﺳﺖ ﻣﯽرود‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ »‪ «1‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻪ ﻧـﺪرت ﭼﯿﺰي از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﮐﻠﯿﻪ راﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽرود ﺑﺎ آن ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ »‪ «2‬ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ )ﺷﻌﺒﻪاي( در ﻧﻬﺮﻫﺎي ورﯾﺪي ﭘﯿﺮاﻣﻮن روده راﺳﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎﯾﯽ در ﻃﻨـﺎب ﻧﺨـﺎﻋﯽ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ از ﺷـﮑﺎفﻫﺎي ﻣﻬﺮهاي وارد ﻣﯽﮔﺮدد و رگﻫـﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳـﻮي دو ﻃﺮف ﺧﺎﺻـﺮه‬
‫ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 331‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺷﺮﯾـﺎن دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪﻫـﺎ ﻣﯽرود و از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ زوج ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﺮﻣﮕﺎه زﻧﺎن »‪ «3‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻏﯿﺮ از‬
‫آن ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ درﺑﺎرة ﻣﺮد و زن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ زوج ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﯾﻦ ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻬﺮه »‪ «4‬ﺑﺎ ورﯾـﺪ ﻫﻤﺮاه‪ -،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن را‬
‫ﺑﯿـﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ -‬ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﻻـم در ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﯾﻮﻧـﺎﻧﯽ )؟( ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾـﮏ ﺑﺨﺶ راﺳﺖ رو و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﭼﭗ رو‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ران ﭘﯿﺶ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ران ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو‪ ،‬رﮔﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺟـﺎ ﻣﯽﮔﺬارﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺜﺎﻧﻪ و ﻧﺎف ﭘﯿﺶ ﻣﯽروﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ آن دو در ﻧﺎف ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽرﺳـﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو رگ در دوره ﺟﻨﯿﻨﯽ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻮح دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در دوران ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ اﻧﺘﻬـﺎي آن دو ﺧﺸـﮏ ﺷـﺪه و رﯾﺸﻪﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ ﮐﻪ از آن دو‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ‬
‫)ﺑﺰرگ( در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ از آن ﻣﻨﺸﺄ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه از ﺷﺮﯾﺎن اﺻﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺷﺮﯾﺎن واژﯾﻨﺎل )‪ )Vaginal Artery‬اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎن ﻣﺜﺎﻧﻪاي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ )ﮐﻪ در ﻣﺮدان وﺟﻮد دارد( ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫واژن و ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺜﺎﻧﻪ را ﺧﻮن ﻣﯽدﻫﺪ‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(189‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻬﺮه ﮐﻤﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪514 :‬‬
‫رﺷـﺘﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺜﺎﻧﻪ ﻣﯽرود‪ ،‬در آن ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد و اﻧﺘﻬﺎي آن در ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻃﺮف آﻟﺖ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه آن‪ ،‬ﮐﻪ زوج‬
‫ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در زﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي رﺣﻢ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫)ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي ﯾـﺎد ﺷـﺪه( دو ﺷـﺮﯾﺎن )ﻻـﻣﯽ( ﭘـﺎﯾﯿﻦ آﻣـﺪه ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﭘﺎﻫـﺎ ﺑـﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ران ﺑﻪ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﺑﺰرگ ﻣﻨﺸـﻌﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﺧﻪاي ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺧـﺎرﺟﯽ ران و ﺷـﺎﺧﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ داﺧﻠﯽ آن ﻣﯽرود‪ .‬ﺷـﺎﺧﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺨﺶ داﺧﻠﯽ ران‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«1‬و رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺧﻮد در دو ﺟـﺎﻧﺐ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺬارﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و از آن‬
‫)رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه( ﺷﺎﺧﻪاي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮ ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ و اﺷﺎره ﻣﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎﻗﯽ آن )در ﮔﺎم( ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)وﺿﻌﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ(‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ »‪ «2‬در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ورﯾـﺪي ﮐﺸـﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ درﺑﺎره ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎرهاي از ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ »‪ «3‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ .1‬دو ﺷﺮﯾﺎن ﮐﻪ از ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎف در ﺑﺪن ﺟﻨﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ؛‬
‫‪ .2‬رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي؛‬
‫‪ .3‬ﺷﺮﯾﺎن روﻧﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻬﺮه ﭘﻨﺠﻢ؛‬
‫‪ .4‬ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺎﻻروﻧﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﻮدي ﺳﯿﻨﻪ؛‬
‫‪ .5‬ﺷﺮﯾﺎن ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ زﯾﺮ ﺑﻐﻞ؛‬
‫‪ .6‬دو ﺷﺮﯾﺎن ﺳﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﭘﺮده ﺷﺒﮑﯿﻪ و ﻣﺸﯿﻤﯿﻪ »‪ «4‬ﻣﻐﺰ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 332‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺷﺮﯾﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻮادث ﺧﺎرﺟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬رﺷﺘﻪﻫﺎي دو ﺷﺎﺧﮥ ﺑﺰرگ از ﺷﺮﯾﺎن ﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »ﻣﺎ ﻻ ﯾﺮاﻓﻖ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪ وﻟﯽ در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻣﺎ ﯾﻮاﻓﻖ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﻼم ﻣﺜﺒﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﮐﺎﻣﻼـ ﻣﺨـﺎﻟﻒ دﯾﮕﺮ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در ﻋﺒـﺎرت ﭘﯿﺸـﯿﻦ درﺑﺎره ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ورﯾـﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ‬
‫ﺑﺰرگ از ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﭘﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ واو ﻋﻄﻒ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺸﯿﻤﯿﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺒﮑﻪاي ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺸﯿﻤﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﮐﺘـﺎب ﺳﻮم ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮﺿـﯿﺢ دو ﭘﺮده دﻣـﺎﻏﯽ )ﺳـﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ و ﻧﺮم ﺷﺎﻣﻪ( ﺑـﺪون آوردن ﻟﻔﻆ ﺷـﺒﮑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺒﮑﻪ ﻧﮕﻬﺪارﻧـﺪه‬
‫ﺷﺮﯾﺎنﻫـﺎ و ورﯾـﺪﻫﺎ اﺷـﺎره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﮐﻪ »ﻫﻮ ﮐﺎﻟﻤﺸـﯿﻤﮥ ﯾﺤﻔـﻆ اوﺿﺎع اﻟﻌﺮوق ﺑﺎﻧﺘﺴﺎﺟﻬﺎ ﻓﯿﻪ« ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺸـﯿﻤﻪاي ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪه ﺣﺎﻓﻆ‬
‫وﺿﻌﯿﺖ رگﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺤﺮاﻟﺠﻮاﻫﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺷـﺒﮑﻪ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ورﯾﺪﻫﺎ و ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي زﯾﺮ ﺑﻄﻦ وﺳﻂ و ﺑﻄﻦ ﻣﺆﺧﺮ دﻣﺎﻏﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫در دﯾﮕﺮي ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻄﻮري ﮐﻪ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ آن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﺪهاي )ﺻﻨﻮﺑﺮي( ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑـﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﻣﻘﺼـﻮد از اﯾـﻦ ﺷـﺒﮑﻪ ﮐـﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻦ ﻋﺮوق ﺑﻪ وﺟـﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ‪ )Circulus) ...‬زﯾﺮ ﻋﻨﮑﺒـﻮﺗﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮن رﺳﺎﻧﯽ ﻣﻐﺰ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد و ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪515 :‬‬
‫‪ .7‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ ﻣﯽرود؛‬
‫‪ .8‬آﻧﭽﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽرود؛‬
‫‪ .9‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻌﺪه‪ ،‬ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﻃﺤﺎل و رودهﻫﺎ ﻣﯽرود؛‬
‫‪ .10‬آﻧﭽﻪ از ﭘﺮده ﻣﺮاﻗﯽ ﺷﮑﻢ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .11‬رگﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ در )ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ( اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺎ ورﯾﺪ ﺑﺮ ﺳﺘﻮن ﭘﺸﺖ »‪ «2‬ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدد »‪ ،«3‬ﺷـﺮﯾﺎن ﺑﺮ ورﯾﺪ ﺳﻮار ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻀﻮ ﭘﺴﺖﺗﺮ ﻋﻀﻮ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗﺮ را ﺣﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در اﻧﺪام آﺷﮑﺎر ﺑﺪن‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎن ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ورﯾﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪهﺗﺮ و ﻣﺼﻮنﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ورﯾﺪ ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺳﭙﺮي‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﺮاي دو ﻫﺪف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﺸﺎﻫﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ داده ﺷﻮﻧﺪ و اﻋﻀﺎي واﻗﻊ ﺑﯿﻦ آن دو ﺳﯿﺮاب ﮔﺮدﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫‪ .2‬ﺷﺮﯾﺎن و ورﯾﺪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﯿﺮاب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن را ﺑﺪان‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷـﯿﺦ ﺑﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ و ﻣﻮارد ﻗﺴﻢ دوم ﯾﻌﻨﯽ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ورﯾﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ دو ﺷﺮﯾﺎن ﺑﺰرگ ﭘﺎ‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﻧﮑﺮد ﻟﺬا‬
‫از آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﻮارد ﯾﺎد ﺷﺪه دﯾﮕﺮ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ورﯾﺪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(322‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻋﺒﻮر آن دو داﺧﻞ ﻓﻘﺮات ﭘﺸﺖ و ﻣﺤﺎذي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾـﺪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ در اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿِﻒ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺒـﺎرت ﺻـﺤﯿﺢ »اﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﻓﯽ ﻋﻀـﻞ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋـﮥ ﻋﻠﯽ ﻋﻈﻢ اﻟﻌﺠﺰ وﺣـﺪه واذا راﻓﻖ اﻟﺸـﺮﯾﺎن اﻟﻮرﯾـﺪ ﻋﻠﯽ‬
‫اﻟﺼـﻠﺐ« ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻏﻠﻂ ذﯾﻞ ﺗﺼـﺤﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ »اﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﻓﯽ ﻋﻈﻢ اﻟﻌﺠﺰ وﺣﺪه واذا راﻓﻖ اﻟﺸﺮﯾﺎن اﻟﻌﻀﻞ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﮥ ﻋﻠﯽ اﻟﻮرﯾﺪ‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﺼﻠﺐ«‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 333‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (4‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﯿﻦ ورﯾﺪ و ﺷـﺮﯾﺎن ﻋﻀﻮي ﻗﺮار ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد از اﻋﻀﺎي واﻗﻊ ﺑﯿﻦ آن‪ ،‬دو ﺟﺎﻧﺐ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪،‬‬
‫ص ‪(322‬‬
‫)‪ (5‬از اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرات و ﺷﻮاﻫـﺪ دﯾﮕﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ و ورﯾـﺪﻫﺎ ارﺗﺒـﺎط وﺟﻮد دارد ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ اﻫﻮازي ﺑـﺪان ﺗﺼـﺮﯾﺢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ورﯾـﺪﻫﺎ ﻣﻨﺎﻓﺬي ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ دارﻧﺪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ﻫﺮﮔﺎه ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ زده ﺷﻮد ﻫﻤﻪ ﺧﻮن ورﯾﺪي ﻧﯿﺰ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﮐﺘﺎب‬
‫ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼﻨﺎﻋﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪(139‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪517 :‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ورﯾﺪﻫﺎ )ﺳﯿﺎه رگﻫﺎ( و آن ﭘﻨﺞ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ورﯾﺪﻫﺎ‬

‫روﯾﺸﮕﺎه ﻫﻤﻪ رگﻫﺎي ﺑﯽﺿﺮﺑﺎن از ﮐﺒﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«1‬در اﺑﺘﺪا دو رگ از ﮐﺒﺪ ﻣﯽروﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺳﻄﺢ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﮐﺒﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ »‪«2‬‬
‫ﻓﺎﯾـﺪه آن در ﮐﺸـﯿﺪن ﻏـﺬا )از ﻣﻌـﺪه و رودهﻫﺎ( ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺒـﺪ اﺳﺖ و آن را ﺑﺎب ﮐﺒـﺪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ؛ و رگ دﯾﮕﺮ از ﺳـﻄﺢ ﺑﺮآﻣـﺪه ﮐﺒﺪ‬
‫ﻣﯽروﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﯾﺪه آن رﺳﺎﻧﺪن ﻏﺬا از ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن رگ اﺟﻮف »‪ «3‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ ﺑﺎب‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از ﺗﺸﺮﯾﺢ رگ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﺎب »‪ «4‬ﺷﺮوع ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺎب ﮐﻪ در ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺒﺪ )ﻧﺎف ﮐﺒﺪ( ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا )ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زواﯾﺪ ﮐﺒﺪي( ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و رﺷﺘﻪ رﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ اواﺧﺮ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﮐﺒﺪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و از آن ورﯾﺪي ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﯿﺴﻪ ﺻﻔﺮاء ﻣﯽرود »‪«5‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﻣﺒـﺪأ ورﯾﺪﻫﺎ ﮐﺒﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮﺧﯽ ﭼﻮن ارﺳـﻄﻮ ﻣﺒﺪأ ورﯾﺪﻫﺎ را‬
‫ﻗﻠﺐ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﯿﻢ آﻣﻠﯽ در ﺷـﺮح اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت از ﻗﺎﻧﻮن »ﺷـﺮﯾﺎﻧﺎت ﻫﯽ أﺟﺴﺎم ﻧﺎﺑﺘﮥ ﻣﻦ اﻟﻘﻠﺐ« از ﻣﻌﻠﻢ اول ارﺳـﻄﻮ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﻣﺒﺪأ‬
‫اﻋﺼﺎب‪ ،‬ﺷـﺮﯾﺎن و ورﯾﺪ از ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻗﻠﺐ ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﻪ ﻗﻮا اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﺒﺪأ ورﯾﺪﻫﺎ را ﮐﺒﺪ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳـﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ورﯾﺪ ﺑﯿﻦ ﻗﻠﺐ و ﮐﺒﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺘﺒﺮ آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺒﺪ ﻗﺮار دارد و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫آن ﭼﻮن ﺧﻮن ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗـﺪﻣﺎ در ﮐﺒـﺪ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﻟـﺬا ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﺠـﺎري اﻧﺘﻘﺎل آن ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﺎن ﺳﻮي ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﮔﺮدد‪) .‬ﮔﺰﯾـﺪه ﺷـﺮح‬
‫آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(165‬‬
‫)‪ (2‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ »ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺎﯾﺪه« زﯾﺮا ﺑﺮاي ﺑﺎب ﮐﺒﺪ ﻓﻮاﯾﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﺷﻌﺒﻪاي ﺑﺮاي ﻏﺬا ﺑﻪ اﻋﻀﺎ و ﻓﺎﯾﺪه‬
‫دﯾﮕﺮ در ﺑﺎب ﮐﺒﺪ ﺑﺮاي ﮐﯿﻠﻮس اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻠﻂ ﺷﺪن در ﮐﺒﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮاﺧﯽ و زﯾﺎدي ﺧﻮن‪ ،‬آن را »اﺟﻮف« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ورﯾـﺪ ﺑﺎب )‪ )PortalVein‬ورﯾﺪ ﺑﺎب ‪ 5‬ﺳـﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘﺮ ﻃﻮل دارد و از ﯾﮑﯽ ﺷـﺪن ورﯾـﺪﻫﺎي ﻣﺰاﻧﺘﺮﯾﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ و ﻃﺤﺎﻟﯽ در ﭘﺸـﺖ‬
‫ﮔﺮدن ﭘﺎﻧﮑﺮاس ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ‪ ...‬وارد ﻧﺎف ﮐﺒﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(206‬‬
‫)‪ (5‬زﯾﺮا ﮐﯿﺴﻪ ﺻﻔﺮاء ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﮐﺒﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪518 :‬‬
‫اﯾﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﯾﺸﻪﻫﺎي درﺧﺖ »‪ «1‬روﯾﯿﺪه ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﻤﻖ روﯾﺸﮕﺎه ﺧﻮد ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 334‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻧﺘﻬﺎي واﻗﻊ در ﮔﻮدي ﺳـﻄﺢ ﮐﺒﺪ ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ ﺟﺪا ﺷﺪن از ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دو ﺷﺎﺧﻪ ﮐﻮﭼﮏ و ﺷﺶ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از دو ﺷﺎﺧﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮاي ﻣﮑﯿﺪن ﻏﺬا ﺑﻪ ﺧﻮد روده ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ دوازدﻫﻪ »‪ «2‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬و از آن رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ )ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ( در ﺟﺮم ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ اﻧﻘﺮاس »‪ «3‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ دوم در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﻌﺪه و ﻧﺰد ﺑﻮاب »‪ ،«4‬ﮐﻪ دﻫﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻣﻌﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻏﺬا ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﺶ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮاي ﻏﺬارﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻄﺢ روﯾﯿﻦ ﻣﻌﺪه ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا ﺳﻄﺢ داﺧﻠﯽ ﻣﻌﺪه ﺑﺎ ﻏﺬاي اوﻟﯿﻪ واﻗﻊ‬
‫در آن ﺗﻤﺎس ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻤﺎس ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از رﯾﺸﻪﻫﺎي درﺧﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺜﯿﻞ رﺷـﺘﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ ،‬رگﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا آﻧﭽﻪ در ﻋﻤﻖ‬
‫روﯾﺸﮕﺎه ﻣﯽرود رگ اﺳﺖ و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ درﺧﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮﺷـﯽ ﭼﻮن رﺷـﺘﻪﻫﺎ را ﻧﻔﺲ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻨـﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽداﻧـﺪ ﻟـﺬا ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎي درﺧﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺟﺮم‬
‫ﮐﺒﺪ ﻏﺬا را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(324‬‬
‫)‪ (2‬روده دوازدﻫـﻪ )‪ )Duodenum‬ﻟﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ‪ C‬ﺑـﺎ ﻃﻮل ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ 25‬ﺳـﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘﺮ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﻠﻘﻪاي ﺳـﺮ ﭘﺎﻧﮑﺮاس را در‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ (336‬ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﺑﺮوﻓﻠﻦ اﯾﻦ روده را دوازدﻫﻪ ﻧﺎﻣﯿـﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﻃﻮل آن ﺑﻪ اﻧﺪازه دوازده اﻧﮕﺸﺖ ﺻﺎﺣﺐ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﯿﻼﻧﯽ در اداﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﯿﻦ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻣﺸﻬﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻧﺎﺷـﯽ از ﺑـﺪي ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻗﯿﺎس آن را ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﯽاﻧﮕﺎرد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﯿﻂ اﯾﻦ روده )ﻧﻪ ﻃﻮل آن( ﺑﻪ اﻧﺪازهاي اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺪار را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮﺣﯿﻦ‪ ،‬ص ‪(324‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﻌﺒﯿﺮ »اﻟﻤﺴّﻤﯽ ﺑﺎﻧﻘﺮاس« ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ اﻧﻘﺮاس‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﻪ اﺻﻠﯽ ﺑﻮدن ﺑﺎء ﺑﻪ ﭘﺎﻧﮑﺮاس )‪ )Pancreas‬ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﻧﻘﺮاس )ﻟـﻮز اﻟﻤﻌـﺪه( ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺿـﻌﯿﺖ ﻋﺮوق واﻗﻊ ﺑﯿﻦ ﮐﺒـﺪ و دوازدﻫﻪ را ﺣﻔـﻆ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﻧﻘﺮاس )ﻣﺮﺑﺾ( ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺮﻣﯽ از ﺟﻨﺲ ﻏـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ زﯾﺮ رگﻫـﺎي ﺿـﺮﺑﺎندار و ﺑﯽﺿـﺮﺑﺎن‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪) ....‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮﺣﯿﻦ‪ ،‬ص ‪ (324‬ﻟﻮزاﻟﻤﻌﺪه ﻋﻀﻮي ﻧﺮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﺟﺪار ﺧﻠﻔﯽ ﺷـﮑﻢ در ﭘﺸﺖ ﻣﻌﺪه و ﺧﻠﻒ‬
‫ﺻﻔﺎق ﻗﺮار دارد ‪) ...‬ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(351‬‬
‫)‪ (4‬ﺑّﻮاب )ﭘﯿﻠﻮر‪ )( Pyloric‬دﻫﺎﻧﻪ ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﻌﺪه و ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ دوازدﻫﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬از اﯾﻦ رو دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آﻣﺪن ورﯾﺪ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﮐﯿﻠﻮس واﻗﻊ در ﻣﻌﺪه ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﻮن ﮔﺮدﯾﺪن اﺳﺖ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪519 :‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ دوم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻃﺤﺎل ﻣﯽرود ﺗﺎ آن را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﯿﺶ از رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﻃﺤﺎل رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ از آن ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺟﺮم ﻣﻮﺳﻮم‬
‫ﺑﻪ اﻧﻘﺮاس )ﻟﻮز اﻟﻤﻌـﺪه( را از ﺻﺎفﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻃﺤﺎل ﻣﯽرود ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ »‪ «1‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺤﺎل ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد »‪ «2‬و ﺑﺎ‬
‫اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﻃﺤﺎل‪ ،‬رﺷﺘﻪاي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ از آن ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ در ﻃﺮف ﭼﭗ ﻣﻌﺪه ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﺳـﺘﻘﺮار ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻔﻮذﮐﻨﻨﺪه در ﻃﺤﺎل در وﺳﻂ آن‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ از آن رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود‪ ،‬رﺷﺘﻪاي از ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺎﻻرو ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ در ﻧﯿﻤﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻃﺤﺎل ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ )از ﺑـﺪﻧﻪ ﻃﺤﺎل( ﺑﯿﺮون ﻣﯽزﻧـﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ ﻣﻌﺪه ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑـﻪ دو ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻣﻌـﺪه در ﺳـﻄﺢ ﭼﭗ آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﺷـﻮد و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ‬
‫ﺳﻮداي زاﯾـِﺪ ﮔﺲ ﻣﺰه و ﺗﺮش ﺑﻪ دﻫﺎﻧـﮥ ﻣﻌـﺪه ﻓﺮو ﻣﯽرود ﺗﺎ از اﯾﻦ راه ﻣﺎدة زاﯾـﺪ »‪ «3‬را در ﺿـﻤﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﻮاد زاﯾـﺪ از ﺑﺪن ﭘﺎﮐﺴﺎزي‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﻫﺎﻧﮥ ﻣﻌﺪه »‪ «4‬را ﮔﺰﯾﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ آن ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﺪاري اﺷﺘﻬﺎ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ درﺑﺎره آن )در ﺑﺤﺚ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﻮداء( ﺳﺨﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 335‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮔ ﻔﺘﯿﻢ ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دو ﻗﺴـﻤﺖ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬رﺷﺘﻪاي از ﺑﺨﺸﯽ از آن در ﻧﯿﻤﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻃﺤﺎل ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﮥ آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ﺑﺨﺶ دوم )از ﺑﺪﻧﻪ ﻃﺤﺎل( ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮده ﺛﺮب »‪ «5‬ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و در آن ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم از ﺷـﺶ ﺷﺎﺧﻪ اول ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ )از ﺑﺎب( ﻣﯽرود و در ﻧﻬﺮﻫﺎي ﻋﺮوﻗﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن روده ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮاي ﻣﮑﯿﺪن ﺗﻔﺎﻟﮥ ﻏﺬاي ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﭼﻬﺎرم از ﺷـﺶ ﺷﺎﺧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻮ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺮﺧﯽ در ﺳـﻄﺢ آﺷـﮑﺎر ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﻣﻌﺪه‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺮ ﺑا ﺮ ﺷﺎﺧﻪ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ از ﻃﺤﺎل ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺧﻮن ﻣﻮرد ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻃﺤﺎل ﺳﻮداي ﻏﻠﯿﻆ اﺳﺖ و ﺧﻮن ﻣﻮرد ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻟﻮزاﻟﻤﻌﺪه ﺳﻮداي آﺑﮑﯽ و رﻗﯿﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬از اﯾﻨﺠﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ﻟﻮز اﻟﻤﻌﺪه )ﺑﯿﻤﺎري دﯾﺎﺑﺖ( و ﺳﻮداء و ﻋﻼﯾﻢ ﻣﺸﺘﺮك آن روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮداي اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﺪن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻓﻢ ﻣﻌﺪه )ﮐﺎردﯾﺎ )‪ )Cardiac‬ﺑﻪ دﻫﺎﻧﻪ ورودي ﻣﻌﺪه ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﺮي اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﭘﺮده ﺛﺮب ﭼﺎدرﯾﻨﻪﻫـﺎ )‪ )Omenta‬روي ﻣﻌـﺪه و رودهﻫـﺎ ﮐﺸـﯿﺪه ﺷـﺪه‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ را در اﻧﺴﺎن ﯾﺎري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﺎ ﮔﻮﻫﺮ‬
‫ﺷﺤﻤﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺮارت را در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد‪ ،‬ﭘﺮده ﺛﺮب آﺳﺘﺮي ﺑﺮاي ﺻﻔﺎق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪520 :‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺛﺮب رو ﻣﯽآورد و ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﺧﻪ آﻣﺪه از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ از رﺷﺘﻪﻫﺎي رگ ﻃﺤﺎﻟﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ﺷﺎﺧﻪ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻏﺬا‪ ،‬در ﻧﻬﺮﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن روده ﻗﻮﻟﻮن »‪ «1‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﺸﻤﯿﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »‪ «2‬و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ آن‪ ،‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن روده ﺻﺎﯾﻢ »‪ «3‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻘﯿﻪ آن ﭘﯿﺮاﻣﻮن رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ روده ﮐﻮر »‪ «4‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻏﺬا را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﭘﺲ آن را ﺑﺪان‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف و رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ آﻣﺪه از آن‬
‫اﺷﺎره‬
‫رﯾﺸﻪ ورﯾﺪ اﺟﻮف در اﺑﺘﺪا درون ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻏﺬا را از ﺗﺎرﻫﺎي رﺷـﺘﻪ رﺷـﺘﻪ ورﯾﺪ ﻣﻮﺋﯿﻦ ﺑﺎب‬
‫ﺑﮑﺸﺪ »‪) ،«5‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ( رﺷﺘﻪﻫﺎي ورﯾﺪ اﺟﻮف از ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﮐﺒﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ وارد ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﯽ رﺷﺘﻪﻫﺎي ورﯾﺪ ﺑﺎب از ﮔﻮدي‬
‫ﮐﺒـﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ وارد ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺳﺎﻗﻪ ورﯾﺪ اﺟﻮف از ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ ﮐﺒﺪ ﺑﯿﺮون ﻣﯽزﻧﺪ و ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ اﺟﻮف ﺑﺎﻻرو )ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ(‬
‫»‪ «6‬و اﺟﻮف ﭘﺎﯾﯿﻦ رو )ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ورﯾﺪ اﺟﻮف ﺑﺎﻻرو »‪ «7‬ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﮑﺎف »‪ «8‬در ﭘﺮده ﺣـﺎﺟﺰ از آن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و )ﭘﯿﺶ از ﻋﺒﻮر( از ﺧﻮد دو رگ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔـﺬارد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﭘﺮده ﺣﺎﺟﺰ در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬روده ﻗﻮﻟﻮن )‪.)Colon‬‬
‫)‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬روده روزهدار )ژژوﻧﻮم )‪.)Jejunum‬‬
‫)‪ (4‬روده ﮐﻮر )ﺳﮑﻮم )‪.)Cecum‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 336‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ ((5‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺷـﺒﮑﻪ ﻣﻮﯾﺮﮔﯽ ﮐﺒﺪ( ﺳﯿﺴـﺘﻢ ورﯾﺪي ﺑﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺒﮑﻪ ﻣﻮي رﮔﯽ از اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺨﻠﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮوع ﺷـﺪه و ﺑﻪ ﻋﺮوق ﻣﻮي رگ ﻣﺎﻧﻨـﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳـﯿﻨﻮزوﺋﯿﺪﻫﺎي ﮐﺒـﺪي« ﺧﺘﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ‪ ،‬ص‬
‫‪(206‬‬
‫)‪ (6‬اﯾﻦ ورﯾـﺪ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻠﺐ( در ﺳـﻤﺖ راﺳﺖ آﺋﻮرت ﺻـﻌﻮد ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪) ،‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ (205‬ﻟﺬا در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ورﯾﺪ ﺻﺎﻋﺪ )ﺑﺎﻻرو( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ورﯾـﺪ اﺟﻮف ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ) ‪ )Inferior Vena Cava‬اﯾﻦ ورﯾـﺪ در ﺷـﮑﻢ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﺳـﭙﺲ ﺑﺨﺶ وﺗﺮي دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ )ﺗﺎﻧﺪون‬
‫ﻣﺮﮐﺰي ﻣﺤﺎذات ﻫﺸـﺘﻤﯿﻦ ﻣﻬﺮه ﺳـﯿﻨﻪاي( را ﺳﻮراخ ﮐﺮده وارد ﭘﺮﯾﮑﺎردﯾﻮم ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻠﻔﯽ و ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ دﻫﻠﯿﺰ راﺳﺖ ﻗﻠﺐ ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﺷﻮد )ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪.(204‬‬
‫)‪ (8‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ و اﻋﻀﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﺑﺪن‪ ،‬ﭘﺮده دﯾﺎﻓﺮاﮔﻢ را ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻗﻠﺐ و اﻋﻀﺎي ﮔﻮارﺷﯽ ﺣﺎﯾﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮑﺎف دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪521 :‬‬
‫ﻣﺤﺎذات ﻏﻼف »‪ «1‬ﻗﻠﺐ ﻣﯽرﺳﺪ و رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮ در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و آن را ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫ﺳﭙﺲ )اداﻣﻪ ورﯾﺪ ﺑﺎﻻرو( ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺰرگ آن ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﻠﺐ ﻣﯽرود و از ﮔﻮﺷﮏ )دﻫﻠﯿﺰ( راﺳﺖ ﻗﻠﺐ وارد‬
‫آن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ورﯾـﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ورﯾـﺪ ﻗﻠﺐ ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد و از دﯾﮕﺮ ورﯾـﺪﻫﺎي ﻗﻠﺐ ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ورﯾـﺪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻗﻠﺐ‬
‫ﺑﺮاي اﺳـﺘﻨﺸﺎق ﻫﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ورﯾﺪ ﺑﺮاي ارﺳﺎل ﻏﺬا و ﻃﺒﻌﺎ ﻏﺬا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮا ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻏﻠﯿﻈﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻻزم اﺳﺖ آوﻧﺪ‬
‫و ﻣﺠﺮاي آن از ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ورﯾـﺪ ﻫﻨﮕـﺎم ورود ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺳﻪ ﻏﺸـﺎ »‪ «3‬از ﺳـﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻏﺸﺎﻫﺎ آﻓﺮﯾـﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﺪن »‪ «4‬آن از ﺧـﺎرج ﺑﻪ ﺳـﻮي داﺧﻞ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻗﻠﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ورﯾﺪ ﺧﻮن را ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺒﺴﺎط )ﺑﻪ درون ورﯾﺪ( ﭘﺲ ﻧﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ورﯾﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎذي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ »‪ «5‬ﺑﺎ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺳﻪ رگ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺬارد‪:‬‬
‫رگ اول ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪن از ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي رﯾﻪ ﻣﯽرود‪ .‬روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ رگ از ﮐﻨﺎر روﯾﺸـﮕﺎه ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف رﯾﻪ ﺧﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ »‪ «6‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ از دو ﻻﯾﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ورﯾﺪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾـﺪه ﻧﺨﺴﺖ در دو ﻻﯾﻪ ﺑﻮدن‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ از او ﺗﺮاوش ﻣﯽﮐﻨﺪ »‪ «7‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﮔﻮﻫﺮ رﯾﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ رﻗﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮن ﻣﺪت زﻣﺎن ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ از ﻗﻠﺐ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﭘﺨﺘﮕﯽ ﺧﻮن رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪه در ﺷﺮﯾﺎن ورﯾﺪي ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬آﺑﺸﺎﻣﻪ )‪.)Pericardium‬‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ ﻋﺮوق ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻮن رﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﻏﻼف ﻗﻠﺐ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑـﻪ ﻧﻈﺮ درﯾﭽﻪ ﺳﻪ ﻟﺨـﺘﯽ )‪ )Tricuspid‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳـﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ 161‬دارد‪ :‬ﺳـﻮراخ دﻫﻠﯿﺰي‪ -‬ﺑﻄﻨﯽ‬
‫راﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻠﻮي ﺳﻮراخ ورﯾﺪ اﺟﻮف ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻂ درﯾﭽﻪ ﺳﻪ ﻟﺨﺘﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﯿﻼﻧﯽ و آﻣﻠﯽ ﮐﻠﻤﻪ »ﻣﺴـﻔﻘﻬﺎ« ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴـﺘﻪ ﺷﺪن درﯾﭽﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق‬
‫»ﻣﺴﻘﻔﻬﺎ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬آﻣﻠﯽ از َﺳَﻔﺎَﻗﮥ اﻟﺜﻮب‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺳﺘﺒﺮي آن از ﺧﺎرج ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻌﺪ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻣﺤﺎذات ﺧﺎرج از ﻗﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ (6‬دﻟﯿﻞ ﺧﻤﯿـﺪﮔﯽ ورﯾـﺪ در ﺑﻄﻦ راﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روﯾﺸـﮕﺎه اﯾﻦ ورﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ در ﮔﻮﺷﮏ دﻫﻠﯿﺰ راﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﻧﻔﻮذ در ﺑﻄﻦ ﭼﭗ را ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺑﻄﻦ راﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﻄﻦ ﭼﭗ ﺧﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 337‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (7‬زﯾﺮا ﺧﻮن از ﻣﺴﺎّم ورﯾـﺪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ﻟـﺬا ﺑﺎ دو ﻻﯾﻪ ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺧﺮوﺟﯽ ﺧﻮن ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮدد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮن رﻗﯿﻖ از آن ﺑﻪ رﯾﻪ‬
‫ﺗﺮاوش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪522 :‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه دوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن در ﻣﺤﯿﻂ اﯾﻦ ورﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺨﺘﮕﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪«1» .‬‬
‫رگ دوم از رگﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ در ﻗﻠﺐ دور ﻣﯽزﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ درون آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﻗﻠﺐ را ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و اﯾﻦ )ﭘﺮاﮐﻨـﺪﮔﯽ(‬
‫زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ورﯾﺪ اﺟﻮف ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ در ﮔﻮﺷﮏ راﺳﺖ درون ﻗﻠﺐ ﻓﺮو رود‪«2» .‬‬
‫رگ ﺳﻮم در ﺧﺼﻮص اﻧﺴﺎنﻫـﺎ ﺑﻪ ﺟـﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﻣﺎﯾـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻬﺮه ﭘﻨﺠﻢ از ﻣﻬﺮهﻫـﺎي ﺳـﯿﻨﻪاي ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻣﯽدﻫـﺪ و )ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ( در ﺑﯿﻦ دﻧﺪهﻫﺎي ﻫﺸﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮ دارﻧﺪ و دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ورﯾﺪ اﺟﻮف )ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ( ﭘﺲ از ﺗﻮزﯾﻊ رگﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ )در ﻣﺤﺎذات داﺧﻠﯽ ﻗﻠﺐ( ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻌﻮدي از ﻗﻠﺐ‪ ،‬رﺷﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﻮي رﮔﯽ »‪ «3‬از آن در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﭘﺮدهﻫﺎي ﻧﯿﻤﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﻨﻪ و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻏﻼف ﻗﻠﺐ و در ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺮم ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻏﺪه‬
‫ﺗﻮﺗﯽ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﺰدﯾـﮏ ﺷـﺪن ﺑﻪ ﺗﺮﻗﻮه دو ﺷﺎﺧﻪ از آن ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳـﺘﺨﻮان ﺗﺮﻗﻮه رو ﻣﯽآورﻧـﺪ ﻫﺮ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﻗﻮه ﻧﺰدﯾﮏ و در آن ﻓﺮو ﻣﯽروﻧﺪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دور ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﺷﺎﺧﻪاي از آن‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ دو رﺷﺘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ از آن رﺷـﺘﻪﻫﺎ از ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺐ‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺘﻬﺎي ﺟﻨﺎغ ﺳـﯿﻨﻪ از ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺳـﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﻀﺮوف ﺧﻨﺠﺮي ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد و در‬
‫ﻣﺤـﻞ ﻋﺒـﻮر ﺧﻮد رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ را از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﯽﮔـﺬارد ﮐﻪ در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺑﯿﻦ دﻧـﺪهاي ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و دﻫـﺎﻧﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ دﻫـﺎﻧﻪ‬
‫رگﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮ در آﻧﺠﺎ ﺗﻤﺎس ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و دﺳﺘﻪاي از آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﯿﺮون از ﺳﯿﻨﻪ ﺧﺎرج‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬دو ﻻﯾﻪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻔﻆ ﺣﺮارت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻔﺴـﯿﺮ آﻣﻠﯽ از اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ دﻟﯿﻞ وي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ رگ ﭘﯿﺸﺘﺮ داﺧﻞ ﻗﻠﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ درون آن‬
‫دور ﺑﺰﻧـﺪ و ﺣﮑﯿـﻢ ﺟﯿﻼـﻧﯽ ﺗﻔﺴـﯿﺮ دﯾﮕﺮي را اراﺋـﻪ ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺟـﺎﻟﯿﻨﻮس ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ وي ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬رگ دوم در ﺳـﻄﺢ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﻠﺐ دور ﻣﯽزﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬رگ دوم ﻗﻠﺐ را دور ﻣﯽزﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ در داﺧﻞ ﻗﻠﺐ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ دﺧﻮل در ﻗﻠﺐ در ﻣﻮﺿﻊ ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ورﯾﺪ اﺟﻮف در ﮔﻮﺷﮏ راﺳﺖ ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(328‬‬
‫)‪ (3‬رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﯾﺮﮔﯽ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ اﻋﻀﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه ﺧﻮن رﻗﯿﻖ آﺑﮑﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪523 :‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻏﻀـﺮوف ﺧﻨﺠﺮي ﻣﯽرﺳـﺪ‪ ،‬دﺳـﺘﻪاي از آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣـﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺘﺮاﮐِﻢ ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻨـﺪه ﺷـﺎﻧﻪ ﻣﯽرود و در آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و دﺳـﺘﻪاي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬زﯾﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ »‪ «1‬ﻣﯽرود و رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و اﻧﺘﻬﺎي رﺷـﺘﻪﻫﺎي‬
‫آن ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد ﮐﻪ ﺑﻪ زودي درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫اداﻣﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو رﺷﺘﻪ ﮐﻪ زوﺟﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﻫﺮ ﻓﺮد از آن‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺷﺎﺧﻪ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺬارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺷﺎﺧﻪاي در ﺳﯿﻨﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و ﭼﻬﺎر دﻧﺪه ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ .2‬ﺷﺎﺧﻪاي در ﻣﺤﻞ دو ﺷﺎﻧﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و آن را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ .3‬ﺷﺎﺧﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﮔﺮدن ﻣﯽرود ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫‪ .4‬ﺷﺎﺧﻪاي در ﺷﮑﺎف ﺷﺶ ﻣﻬﺮه ﺑﺎﻻﯾﯽ ﮔﺮدن وارد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮ ﻣﯽرود؛‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 338‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .5‬ﺷﺎﺧﻪاي ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺑﻪ ﺳﻮي زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﯽرود و ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪاي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬رﺷﺘﻪ اول در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي روي اﺳﺘﺨﻮان ﺟﻨﺎغ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و آن از ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺎﻧﻪ را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ؛‬
‫‪ .2‬رﺷﺘﻪ دوم در ﮔﻮﺷﺖ ﻧﺮم »‪ «2‬و در ﭘﺮدهﻫﺎي ﺻﻔﺎﻗﯽ زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .3‬رﺷﺘﻪ ﺳﻮم ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻄﺢ ﻣﺮاق ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود؛‬
‫‪ .4‬رﺷﺘﻪ ﭼﻬﺎرم ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺷﺎﺧﻪاي در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ در ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﺷﺎﻧﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .2‬ﺷﺎﺧﻪاي در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﺰرگ واﻗﻊ در زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ راﺳﺖ ﺑﺮ ﻃﻮل ﺷﮑﻢ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد ﻏﺪه زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪524 :‬‬
‫‪ .3‬ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ از روي ﺑﺎزو ﺑﻪ ﺳﻮي دﺳﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ورﯾﺪ اﺑﻄﯽ )زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از اﻧﺸـﻌﺎب ﻧﺨﺴﺖ )ورﯾـﺪ اﺟﻮف ﺑﺎﻻـرو( ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد آن »‪ «1‬ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﮔﺮدن ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻪ از ﮔﺮدن ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .1 :‬وداج ﻇﺎﻫﺮ؛ ‪ .2‬وداج ﻏﺎﯾﺮ )ﭘﻨﻬﺎن(‪.‬‬
‫وداج ﻇﺎﻫﺮ در ﺿﻤﻦ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ از ﺗﺮﻗﻮه ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﺟﺪا ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻠﻮ و )ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ ﺳﻮي( ﺟﺎﻧﺐ ﻣﯽرود؛‬
‫ﺑﺨﺶ دوم در اﺑﺘـﺪا رو ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﯽرود و اﻧـﺪﮐﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و رو ﻣﯽآﯾـﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﺪدًا از ﺗﺮﻗﻮه آﺷـﮑﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮ آن ﺣﻠﻘﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و رو ﻣﯽآﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدن آﺷـﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ اداﻣﻪ دارد ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدد و ﺑﺎ آن آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﻮد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ از آﻣﯿﺰش آن دو‪ ،‬وداج ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺶ از آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ دو رﺷﺘﻪ )دو زوج( »‪ «2‬ﺟﺪا ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﯾﮏ رﺷﺘﻪ »‪ «3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺮﺿﯽ ﻣﯽرود ﺳﭙﺲ در ﻣﺤﻞ ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ دو ﺗﺮﻗﻮه ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﻨﺪ؛‬
‫‪ .2‬رﺷﺘﻪ دوم »‪ «4‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﯾﺐ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﮔﺮدن آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد و دو ﻓﺮد آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻤﺎس ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ دو زوج رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎر ﻋﻨﮑﺒﻮﺗﯽ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ «5» .‬ﻟﯿﮑﻦ ﮔـﺎه ﺗﻨﻬﺎ از زوج دوم در ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺸـﻌﺎﺑﺎت‬
‫آن‪ ،‬ﺳﻪ ورﯾﺪ ﻣﺤﺴﻮس و ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و دﯾﮕﺮ اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت آن ﻣﺸﻬﻮد ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺎﺧﻪاي از اﺟﻮف ﺑﺎﻻرو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ؛ اﯾﻦ ورﯾﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ورﯾﺪ ﻗﻠﺐ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ دو رﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻋﺒﺎرات ﺑﻌﺪي ﺑﺪان ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺒﯽ و ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻋﺒﺎرت »دو ﻓﺮد آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻤﺎس ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ« روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زوج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬رﺷـﺘﻪﻫﺎ ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺎزك اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﺎر ﻋﻨﮑﺒﻮت‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ اﻋﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ دو زوج ورﯾﺪ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺸـﮑﯿﻞ‬
‫اﯾﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎ ﭘﯿﺶ از آﻣﯿﺨﺘﻦ و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪525 :‬‬
‫‪ .1‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ورﯾـﺪﻫﺎ )ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ( ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ اﻣﺘـﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و آن ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ورﯾﺪ ﮐﺘﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ورﯾﺪ ﻗﯿﻔﺎل از آن ﻧﺎﺷـﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 339‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ 2‬و ‪ .3‬دو ورﯾﺪ دﯾﮕﺮ در دو ﭘﻬﻠﻮي ورﯾﺪ ﮐﺘﻔﯽ ﺗﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﺳـﺮ ﮐﺘﻒ ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﯾﮑﯽ ﺑﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﺮ ﮐﺘﻒ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮد و از آن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و ورﯾﺪ دوم ﮐﻪ ﺟﻠﻮي ورﯾﺪ اول اﺳﺖ از آن ﮔﺬﺷـﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺎزو ﻣﯽرﺳﺪ و در آﻧﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ورﯾﺪ ﮐﺘﻔﯽ »‪ «1‬از ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺸـﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي دﺳﺖ اداﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛ اﯾﻦ )وﺿﻌﯿﺖ اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت دو ورﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﺗﺸﮑﯿﻞ دو‬
‫وداج ﻣﻌﺮوف از آﻧﻬﺎ( را ﺑﺪان‪.‬‬
‫و دا ج ﻇ ﺎ ﻫﺮ‬
‫ﭘﺲ از آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن دو ﻓﺮد )و ﺗﺸﮑﯿﻞ وداج ﻇﺎﻫﺮ( ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺸـﯽ از آن ﭘﻨﻬـﺎن ﻣﯽﮔﺮدد و از آن رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﻓﮏ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از‬
‫رﺷـﺘﻪ اول ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ در ﻓـﮏ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﻫﺮ دو رﺷـﺘﻪ )ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ( ﭘﯿﺮاﻣﻮن زﺑﺎن و ﺳـﻄﺢ‬
‫روﯾﯿﻦ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ واﻗﻊ در آن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻣﻮاﺿﻌﯽ از ﺳﺮ و ﮔﻮشﻫﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫وداج ﻏﺎﯾﺮ )ﭘﻨﻬﺎن(‬
‫وداج ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﺠﺮاي ﻣﺮي ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و در ﻣﺴـﯿﺮ ﺧﻮد رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺬارد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ رﺷﺘﻪﻫﺎي آﻣﺪه از وداج ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽآﻣﯿﺰد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬـﺎ در ﻣﺮي‪ ،‬ﺣﻨﺠﺮه و ﻫﻤﻪ اﺟﺰاي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﭘﻨﻬـﺎن ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و اﻧﺘﻬـﺎي آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻨﺘﻬـﺎي درز ﻻﻣﯽ ﻣﯽرﺳـﺪ و در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺷﻌﺒﻪﻫﺎﯾﯽ در اﻋﻀﺎي »‪ «2‬واﻗﻊ ﺑﯿﻦ ﻣﻬﺮه اول و ﻣﻬﺮه دوم ﮔﺮدن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و از آن ﻣﻮي رﮔﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺮ و ﮔﺮدن‬
‫ﻣﯽرود‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﮐﻪ در وﺳﻂ دو زوج ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺼﺐﻫﺎ و رﺑﺎﱞﻃﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪526 :‬‬
‫از آن ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﮐﺎﺳﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽرود و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ دو ﻗﻄﻌﻪ از ﮐﺎﺳﻪ ﺳـﺮ رﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ در ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ ﻓﺮو ﻣﯽرود و‬
‫ﺑﻘﯿﻪ آن ﭘﺲ از ﻓﺮﺳـﺘﺎدن اﯾﻦ ﺷـﻌﺒﻪﻫﺎ در ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ درز ﻻﻣﯽ ﺑﻪ درون ﮐﺎﺳﻪ ﺳـﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از آن رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ در دو ﭘﺮده ﻣﻐﺰ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺳﺎزد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ را ﺑﻪ اﻃﺮاف و ﺑﺎﻻ ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه و ﭘﺮده ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ را ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺮم ﺷﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽرود و ﭼﻮن ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و ﻫﻤﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻔﺎق ﺳﺘﺒﺮ‬
‫»‪ «1‬ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯽﺑﻨـﺪد و آن را ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻓﺮاخ ﻣﯽرﺳﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﺧﻮن ﻣﯽرﯾﺰد و در آن ﮔﺮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ در ﺑﯿﻦ دو ﻃﺎق‬
‫»‪ «2‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﮑﺎن را »ﻣﻌﺼﺮه« »‪ «3‬ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ رﺳـﯿﺪن اﯾﻦ رﺷـﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻄﻦ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ رگﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﮔﺮدﻧـﺪ ﮐﻪ از ﻣﻌﺼـﺮه و ﻣﺠﺮاﻫﺎي ﮐﻪ از آن ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﺷﺪه‬
‫ﺧﻮن ﺑﻤﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺑﻄﻦ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﺑﻄﻦ ﺟﻠﻮ »‪ «4‬اﻣﺘﺪاد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺑﺎﻻرو در آﻧﺠﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮده ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺸﯿﻤﯿﻪ را ﻣﯽﺗﻨﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 340‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪﻫﺎي دﺳﺖ »‪«6‬‬

‫)اداﻣﻪ( ورﯾﺪ ﺷﺎﻧﻪاي ﻫﻤﺎن ﻗﯿﻔﺎل »‪ «7‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اول ﭼﯿﺰي ﮐﻪ وﻗﺖ رﺳـﯿﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎزو از آن ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺳﺖ و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺎزو ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﻔﺼﻞ آرﻧﺞ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺻـﻔﺎق در اﯾﻨﺠﺎ ﺳـﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ ... :‬ﻏﺸﺎ را ﺑﺎ ﻗﺤﻒ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﮐﻨـﺪ ﺗﺎ ﮔﺮاﻧﯽ‬
‫ﻏﺸﺎ از دﻣﺎغ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﻏﺸﺎ ﻏﻠﯿﻈﺘﺮ اﺳﺖ و او را اﻟﻐﺸﺎ اﻟﺜﺨﯿﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ و اﻟﺼﻔﯿﻖ ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﻨﺪ )ذﺧﯿﺮه ص ‪.(43‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﻃﺎﻗﯿﻦ« دو ﻏﺸﺎيام اﻟﺠﺎﻓﯿﻪ )ﺳﺨﺖ ﺷﺎﻣﻪ( وام اﻟﺮﻗﯿﻖ )ﻧﺮم ﺷﺎﻣﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﮔﺰﯾﺪه از ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮﺣﯿﻦ ص ‪.(330‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ ﻣﻌﺼﺮه‪ ،‬ﺑﺮﮐﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮن از ﻋﺮوق ﺑﺪان ﻓﺸﺮده ﻣﯽﺷﻮد و در آن ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﻧـﺪر ﭘﺲ ﺣﺠﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و دوﻣﯿﻦ دﻣﺎغ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺸﺎدﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮن اﻧﺪر وي ﮔﺮد‬
‫آﯾﺪ‪ ،‬آن را ﻣﻌﺼﺮه ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬دو ﺑﻄﻦ ﻣﻘﺪم و ﻣﺆﺧﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در دو ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻄﻦ وﺳﻂ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺸﯿﻤﯿﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺮم ﺷﺎﻣﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ورﯾﺪﻫﺎي دﺳﺖ از ورﯾﺪ اﺟﻮف ﺑﺎﻻرو )ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ( ﻣﻨﺸﺄ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (7‬ورﯾﺪ ﺳﻔﺎﻟﯿﮏ )‪.)Cephalic Vein‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻗﯿﻔﺎل ﺗﻌﺮﯾﺐ ﺷﺪه ﮐﯿﻔﺎﻟﺲ از ﻟﻐﺖ ﺳـﺮﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺘﻬﺎ اﺳﺖ زﯾﺮا اﯾﻦ ورﯾﺪ در اﻧﺘﻬﺎي ذراع ﻗﺮار دارد ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ آن را ﺗﻌﺮﯾﺐ ﺷﺪه از ﮐﯿﻔﺎﻟﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ورﯾﺪ ﺳﺮي‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺼﺪ آن ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎك ﺳﺎزي ﺳﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪527 :‬‬
‫‪ .1‬ﺣﺒﻞ ذراع‪ «1» ،‬رﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻧﺪ ﺑﺎﻻ اﻣﺘﺪاد دارد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ زﻧﺪ زﯾﺮﯾﻦ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ از ﻣﭻ دﺳﺖ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .2‬رگ دوم ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺤـﻞ ﺧﻤﯿـﺪﮔﯽ آرﻧـﺞ در ﺳـﻄﺢ ﺳﺎﻋـﺪ رو ﻣﯽآورد و ﺑـﺎ رﺷـﺘﻪاي از ورﯾـﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع آن دو ورﯾﺪ اﮐﺤﻞ »‪ «2‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .3‬رگ ﺳﻮم در ﻋﻤﻖ )ﺑﺎزو( ﻓﺮو ﻣﯽرود »‪ «3‬و آن ﻧﯿﺰ در ﻋﻤﻖ ﺑﺎ رﺷﺘﻪاي از ورﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ورﯾـﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ‪ «4» ،‬اول ﭼﯿﺰي ﮐـﻪ از آن ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﻤـﻖ ﺑـﺎزو ﻓﺮو ﻣﯽروﻧـﺪ و در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﺠﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و در آن ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ رﺷﺘﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺪ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ورﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﻔﺼﻞ آرﻧﺞ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو رﺷﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﯾﮏ رﺷﺘﻪ در ﻋﻤﻖ ﻓﺮو ﻣﯽرود و ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﻋﻤﻘﯽ از‬
‫ورﯾﺪ ﻗﯿﻔﺎل ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد و اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺎ آن ﻫﻤﺮاه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ‬
‫ﺗـﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ و اﻧﮕﺸﺘﺮي و ﻧﯿﻤﯽ از اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﯽرﺳـﺪ و دﯾﮕﺮي رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ دﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﺨﻮان در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫رﺷﺘﻪ دوم از دو رﺷﺘﻪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ ﻧﺰد ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ورﯾﺪ ﺳﺎﻋﺪ‪ ،‬ورﯾﺪ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺳﺎﻋﺪ )‪ )Median Vein of the Forearm‬ورﯾﺪ ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﻒ دﺳﺖ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 341‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫و در ﻗـﺪام ﺳﺎﻋﺪ ﺻـﻌﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ ورﯾﺪ ﺑﻪ ورﯾﺪ ﺑﺎزﯾﻠﯿﮏ ﯾﺎ ورﯾﺪ ﻣﺪﯾﺎن ﮐﻮﺑﯿﺘﺎل ﻣﯽرﯾﺰد و ﯾﺎ ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ورﯾﺪ ﻣﺪﯾﺎن ﺑﺎزﯾﻠﯿﮏ و ﺑﻪ ورﯾﺪ ﺑﺎزﯾﻠﯿﮏ ﻣﯽرﯾﺰد و دﯾﮕﺮي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ورﯾﺪ ﻣﺪﯾﺎن ﺳﻔﺎﻟﯿﮏ ﺑﻪ ورﯾﺪ ﺳﻔﺎﻟﯿﮏ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪(202‬‬
‫)‪ (2‬ورﯾـﺪ وﺳﻂ زﻧـﺪ‪ ،‬ورﯾـﺪ ﻣﺪﯾﺎن ﮐﻮﺑﯿﺘﺎل )‪ )Median Cubital Vein‬ورﯾـﺪﻫﺎي ﺳـﻔﺎﻟﯿﮏ و ﺑﺎزﯾﻠﯿـﮏ را در ﺣﻔﺮه ﮐﻮﺑﯿﺘـﺎل ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ص ‪ (202‬ورﯾـﺪ اﮐﺤﻞ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﭼﻮن ﻧﻬﺮ ﺑـﺪن‪ ،‬و ورﯾﺪ اوﺳﻂ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺗﻮﺳـﻌﻪ آن ﺑﯿﻦ ورﯾـﺪ ﻗﯿﻔﺎل و ﺑﺎﺳـﻠﯿﻖ ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮐﺤﻞ ﺑﻪ ﺳـﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﺤﻼوس ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آن را اﮐﺤﻞ ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫زﯾﺎدي ﺧﻮن در آن ﺑﻪ رﻧﮓ ﮐﺤﻞ )ﮐﺒﻮد( دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻧﻘﻞ از ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪(332‬‬
‫)‪ (3‬از ورﯾﺪﻫﺎي ﻋﻤﻘﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ (4‬ورﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ )‪.)Axillary Vein‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪528 :‬‬
‫‪ .1‬ﺷﺎﺧﻪ اول در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﭻ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .2‬ﺷﺎﺧﻪ دوم ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺤﻞ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ اول و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن )ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﭻ( ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .3‬ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم در وﺳﻂ ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺜﻞ ﭘﯿﺸﯿﻦ )ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﭻ( ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺷﺎﺧﻪ ﭼﻬﺎرم ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ )ﭘﺲ از ﭘﻨﻬﺎن و ﻋﻤﻘﯽ ﺑﻮدن( آﺷـﮑﺎر و ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رﺷﺘﻪاي را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ رﺷﺘﻪاي از ورﯾﺪ ﻗﯿﻔﺎل ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺠﻤﻮع آن دو‪ ،‬ورﯾﺪ اﮐﺤﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻘﯿﻪ ورﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ ﻫﻤﺎن ورﯾﺪ ﺑﺎﺳﻠﯿﻖ »‪ «1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺪدًا ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻓﺮو ﻣﯽرود‪.‬‬
‫)ﺗﻮﺿـﯿﺢ درﺑـﺎرة اﮐﺤﻞ( ورﯾـﺪ اﮐﺤﻞ از ﺟﺎﻧﺐ داﺧﻠﯽ )ﺳﺎﻋـﺪ( ﺷـﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و روي زﻧـﺪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ رو ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و دو ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺮف ﻻم ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ )؟( ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺰء ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻻم »‪ «2‬ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺘﻬﺎي زﻧﺪ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽرود و در اداﻣـﻪ‪ ،‬آﻫﻨـﮓ ﻣـﭻ دﺳﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و در ﭘﺸﺖ اﻧﮕﺸﺖ ﺷـﺴﺖ و ﺑﯿﻦ آن و اﻧﮕﺸﺖ اﺷـﺎره و در اﻧﮕﺸﺖ اﺷـﺎره ﭘﺮاﮐﻨـﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺟﺰء ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻻم ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺘﻬﺎي زﻧﺪ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽرود و ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪاي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﯾـﮏ رﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿـﺎﻧﯽ و اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره رو ﻣﯽآورد و ﺑﺎ رﺷـﺘﻪ رﮔﯽ ﮐﻪ از ﺟﺰء ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻻم ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و آن دو رگ واﺣﺪي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬رﺷﺘﻪ دوم از آن ﻣﯽآﯾﺪ و آن ورﯾﺪ اﺳﯿﻠﻢ »‪ «3‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯿﺎﻧﯽ و اﻧﮕﺸﺘﺮي ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ورﯾﺪ ﺑﺎزﯾﻠﯿﮏ )‪ .)Basilic Vein‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ ‪ 528‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪﻫﺎي دﺳﺖ ‪ .....‬ص ‪526 :‬‬
‫ﺑﺎﺳﻠﯿﻖ در ﺳﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻠﮏ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ورﯾﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ورﯾﺪ در دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻻـم در ﮐﺘـﺎﺑﺖ ﯾﻮﻧـﺎﻧﯽ دو ﺟﺰء دارد ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺎﻻـ و ﺟﺰء دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﺟﺰء ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻻم ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺘﻬﺎي زﻧﺪ‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﻣﯽرود‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﮐﻠﻤﻪ اَﺳـ ﯿﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺼـﻐﯿﺮ اﺳـﻠﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎم ﮔﺬاري آن ﺑﻪ اﺳـﯿﻠﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎه ﯾﮏ ورﯾﺪ ﻣﺠﺎور ﯾﺎ ﺳﻮار ﺑﺮ ﻋﺼﺐ و ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﺮار دارد ﻟـﺬا ﻓﺼـﺪ آن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﺑﯿﻦ ورﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬ورﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ اﺳـﻠﻢ )ﺳﺎﻟﻢﺗﺮﯾﻦ( ﻋﺮوق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ورﯾﺪ اﺳـﯿﻠﻢ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻣﺘﯿﺎز دارد و ﭼﻮن از ورﯾﺪ زﯾﺮ ﺑﻐﻠﯽ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﯿﻠﻢ )اﺳﻠﻢ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ( ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﯿﻼﻧﯽ(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪529 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 342‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫‪ .3‬رﺷﺘﻪ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﮕﺸﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮي و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬اﻣﺘﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎي ورﯾﺪي )ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ( در اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﺗﻮزﯾﻊ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف ﭘﺎﯾﯿﻦ رو‬
‫ﺳﺨﻦ را در ﺗﺸـﺮﯾﺢ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻرو از ورﯾـﺪ اﺟﻮف ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧـﺪﯾﻢ و آن ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ دو ﺑﺨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ ورﯾﺪ اﺟﻮف‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ از ورﯾـﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ رو ﺑﺎ ﺧﺮوج از ﮐﺒـﺪ و ﭘﯿﺶ از ﺗﮑﯿﻪ دادن ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬رﺷـﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﯾﺮﮔﯽ »‪ «1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻻﯾﻪﻫﺎي ﭘﻮﺷﺸﯽ »‪ «2‬ﮐﻠﯿﻪ راﺳﺖ ﻣﯽرود و در آن و اﺟﺴﺎم ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ آن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﺬﯾﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ رگ ﺑﺰرﮔﯽ از آن ﺑﻪ ﺳـﻮي ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ ﺟـﺪا ﻣﯽﺷﻮد و آن ﻧﯿﺰ »‪ «3‬ﺑﻪ رگﻫﺎي ﻣﻮﺋﯿﻦ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻻﯾﻪ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﮐﻠﯿﻪ‬
‫ﭼﭗ و در اﺟﺴـﺎم ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑﻪ آن ﺑﺮاي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ دو رگ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻃﺎﻟﻌﺎن »‪ «4‬از آن ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺼـﻔﯿﻪ ﻣـﺎﺋﯿﺖ ﺧـﻮن ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﮐﻠﯿﻪ ﮔﺴـﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻠﯿﻪ ﺗﻮﺳـﻂ آن دو رگ ﻏـﺬاي ﺧﻮد را‪ ،‬ﮐﻪ ﻣـﺎﺋﯿﺖ ﺧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫رﮔﯽ از ﻃﺎﻟﻊ ﭼﭗ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪ ﭼﭗ ﻣﺮدان و )ﺗﺨﻤﺪان( زﻧﺎن ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ و‬
‫در اﯾﻦ اﻧﺸﻌﺎب و ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ دو رگ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭼﯿﺰي ﻓﺮو ﮔﺬار ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬رﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻀﻪ ﭼﭗ ﻣﯽرود‪،‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ رﺷﺘﻪاي را از ﻃﺎﻟﻊ ﭼﭗ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﮔﺎه در ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺮاد ﻣﻨﺸﺄ ﻫﺮ دو از آن »‪ «5‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و رﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻀﻪ راﺳﺖ ﻣﯽرود ﮔﺎه ﺑﻪ‬
‫ﻧﺪرت اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐﻪ رﺷﺘﻪاي را از ﻃﺎﻟﻊ راﺳﺖ اﺧﺬ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺑﺎ آن رﺷﺘﻪ آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬وﺟﻮد رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﯾﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﮐﻠﯿﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﭼﺮﺑﯽ وﺟﻮد دارد و ﭼﺮﺑﯽ از ﺧﻮن رﻗﯿﻖ آﺑﮑﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‬
‫و ﺧﻮن رﻗﯿﻖ آﺑﮑﯽ از رگﻫﺎي ﻣﻮﯾﯽ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد از »ﻟﻔﺎﺋﻒ ﮐﻠﯿﻪ« در ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن ﻻﯾﻪﻫﺎي ﭼﺮﺑﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﮐﻠﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﺳـﻨﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺧﺎرج از ﮐﭙﺴﻮل‬
‫ﻓﯿﺒﺮوز‪ ،‬ﭘﻮﺷﺸـﯽ از ﭼﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﭼﺮﺑﯽ اﻃﺮاف ﮐﻠﯿﻮي )ﭼﺮﺑﯽ ﭘﺮي رﻧـﺎل )‪ )Prerenal fat‬وﺟﻮد دارد‪) .‬ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪،‬‬
‫ص ‪(358‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﭼﭗ ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑﻪ آن »ﺑﺮﺑﺦ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻫﻠﯿﺰ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﻫﺮ دو‪ ،‬ﻃﺎﻟﻊ ﭼﭗ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﺸﺄ دﯾﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪530 :‬‬
‫در دو رﮔﯽ ﮐﻪ از ﮐﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺑﯿﻀﻪﻫـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺮاﯾﯽ ﺑﺮاي ﻧﻀـﺞ ﻣﻨﯽ وﺟﻮد دارد و در اﺛﺮ آن از رﻧـﮓ ﺳـﺮخ ﺑﻪ رﻧﮓ‬
‫ﺳﻔﯿـﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪) ،‬اﯾﻦ ﻧﻀﺞ( ﺑﻪ دﻟﯿﻞ زﯾﺎدي ﭘﯿﭻ و ﺧﻢ اﯾﻦ ﻋﺮوق و زﯾﺎدي دوران ﻣﻨﯽ در آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاﻫﯽ آﻧﭽﻪ از ﮐﻤﺮ‬
‫ﻣﯽآﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ اﯾـﻦ رگ )دو ﻣﺠﺮاي رو ﺑـﻪ ﺑﯿﻀﻪﻫـﺎ( در آﻟـﺖ و ﮔﺮدن رﺣـﻢ و آﻧﭽـﻪ در ﺑﺤـﺚ از ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﯿـﺎن ﮐﺮدﯾـﻢ‪ ،‬ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از روﯾﺶ دو ﻃﺎﻟﻊ و رﺷـﺘﻪﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ ورﯾـﺪ اﺟﻮف ﭘﺎﯾﯿﻦ رو از ﻧﺰدﯾﮏ »‪ «1‬ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺸﺖ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫رﻓﺘـﻦ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﻧﺰد ﻫﺮ ﻣﻬﺮهاي رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﺸـﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ درون ﻣﻬﺮه وارد ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي واﻗـﻊ در آن‬
‫ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬رگﻫـﺎﯾﯽ ﻣﻨﺸــﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻃﺮف ﻟﮕـﻦ ﺧﺎﺻــﺮه ﻣﯽروﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﺷـﮑﻢ ﻣﻨﺘﻬﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 343‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ رگﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺷـﮑﺎف ﻣﻬﺮهاي وارد ﻧﺨـﺎع ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ ﺑـﺎ رﺳـﯿﺪن ﺑﻪ اﻧﺘﻬـﺎي ﻣﻬﺮهﻫﺎ »‪ «2‬ﺑــﻪ دو ﺑﺨﺶ »‪ «3‬ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ از دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و راﺳﺖ دور ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ران ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو رگ ﭘﯿﺶ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ران‪ ،‬ده دﺳﺘﻪ ورﯾﺪ »‪ «4‬ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬دﺳﺘﻪ اول از آن ﺑﻪ ﺳﻮي دو ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﭘﺸﺖ )ﻣﺘﻨﺎن( ﻣﯽروﻧﺪ؛‬
‫‪ .2‬دﺳﺘﻪ دوم ﮐﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎرﯾﮏ و ﻣﻮﯾﺮﮔﯽ دارد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺻﻔﺎق )ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻤﺮ( ﻣﯽرود؛‬
‫‪ .3‬دﺳﺘﻪ ﺳﻮم در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎﺟﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .4‬دﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎرم در ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﻣﻘﻌﺪ و ﺳﻄﺢ ﺧﺎﺟﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .5‬دﺳـﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮدن رﺣﻢ در زﻧـﺎن رو ﻣﯽآورد و در آن و آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺗﺒـﻂ ﺑـﺎ آن اﺳﺖ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺜـﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ رﺷﺘﻪاي ﮐﻪ آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺜﺎﻧﻪ را دارد ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺪون ﭘﯿﻤﻮدن ﻓﺎﺻﻠﻪ زﯾﺎد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﮐﻤﺮي و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺧﺎﺟﯽ ﻣﻘﺼﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻻم ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎ ﻃﺒﻘﺎت ده ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﺟﺮم و در ﺑﺮﺧﯽ ازواج ده ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ دﺳﺘﻪ‬
‫زوج ورﯾﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪531 :‬‬
‫ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ در ﻣﺜﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺷﺎﺧﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮدن ﻣﺜﺎﻧﻪ ﻣﯽرود و اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد آﻟﺖ در ﻣﺮدان ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در زﻧﺎن ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از رگﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﻃﺮاف ﺑﻪ ﺳﻮي رﺣﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺴﺘﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﯽروﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺸﺎرﮐﺖ »‪ «1‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫‪ .6‬دﺳﺘﻪ ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺮﻣﮕﺎه رو ﻣﯽآورد؛‬
‫‪ .7‬دﺳـﺘﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي واﻗﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ ﻃﻮل ﺷﮑﻢ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و اﯾﻦ رگﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي رگﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ در‬
‫ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮاق ﺷـﮑﻢ ﺳـﺮازﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و از رﯾﺸﻪ اﯾﻦ رگﻫﺎ در زﻧﺎن‪ ،‬رگﻫﺎﯾﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺣﻢ‬
‫ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ »‪«3‬؛‬
‫‪ .8‬دﺳﺘﻪ ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻠﻮ )ﻗُﺒُﻞ( از ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﯽآﯾﺪ؛‬
‫‪ .9‬دﺳﺘﻪ ﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي درون ران ﻣﯽآﯾﺪ و در آن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺮدد؛‬
‫‪ .10‬دﺳﺘﻪ دﻫﻢ از ﻗﺴﻤﺖ ﺣﺎﻟﺐ‪ ،‬آﺷﮑﺎرا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎﺻﺮه ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي رگﻫﺎي ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﻮﯾﮋه از ﭘﺴﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‬
‫و از ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ رﺷﺘﻪاي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ »‪ «4‬ﻣﯽرود‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از آن )دﻫﻢ( ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ران ﻣﯽرود‪ ،‬ﭘﺲ در آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷـﺎﺧﻪ و رﺷـﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺮع ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ در‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺟﻠﻮي ران؛ و ﺷﺎﺧﻪ دﯾﮕﺮ در‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻓﺎﯾـﺪه اﯾﻦ ﻣﺸـﺎرﮐﺖ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧـﻮن ﻃﻤﺚ ﮐﻪ ﻏـﺬاي ﺟﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺷـﯿﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾـﻖ ﺑﻪ ﭘﺴـﺘﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 344‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬ﻋﺒﺎرت ) »واﻟﻌﺮوق اﻟﺘﯽ ﺗﺎﺗﯽ اﻟﺮﺣﻢ ‪ «...‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬از رگﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﻃﺮاف ﺑﻪ ﺳﻮي رﺣﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ‪(...‬‬
‫در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان ﺗﮑﺮار ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺟﯿﻼﻧﯽ در ﺗﻘـﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن اﺧﺘﻼف زﯾﺎدي ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ آن را در دﺳﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ آورده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ آورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻧﻘﻞ آن در دﺳﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺸﺎرﮐﺖ رﺣﻢ ﺑﺎ ﭘﺴـﺘﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﻔﺘﻢ اﺳﺖ‪ «،‬و اﯾﻦ رگﻫﺎ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ »ﻣﻐﺴﺎﻧﺎ« ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺗﻔﺴـﯿﺮ آن ﺑﻪ ﺗﺎزي ذات اﻟﺮأﺳـﯿﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ دو ﺳﺮ‪) .‬ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪(44‬‬
‫)‪ (3‬در ﻋﺒﺎرت »و از رﯾﺸﻪ اﯾﻦ رگﻫﺎ در زﻧﺎن« ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼف در ﺗﻘـﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ وﺟﻮد دارد و در ﻧﺴـﺨﻪ آﻣﻠﯽ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬در ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫ﺑﻮﻻق در دﺳـﺘﻪ ﻫﻔﺘﻢ آورده ﺷـﺪه‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﭘﯿﺸـﯿﻦ »از رگﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از اﻃﺮاف ‪ «...‬در ارﺗﺒﺎط ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻟﺬا در واﻗﻊ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ذﮐﺮ ﺷﻮد دﺳﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﯾﺎ دﺳﺘﻪ ﻫﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان و ﺟﯿﻼﻧﯽ )اﻷﻟﯿﺘﯿﻦ( دارد ﯾﻌﻨﯽ دﻧﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﺳﺮﯾﻦ اﺳﺖ و ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ در ذﺧﯿﺮه دو ﻧﺴﺨﻪ را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪532 :‬‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫـﺎي ﭘـﺎﯾﯿﻦ ران و ﺑﺨﺶ داﺧﻠﯽ آن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻋﻤﻘﯽ ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻣﯽﺷـﻮد و ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي ﺑﺴـﯿﺎر دﯾﮕﺮي ﮐـﻪ در ﻋﻤـﻖ ران ﭘﺮاﮐﻨـﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﭘﺲ از ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬـﺎ ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ وﻗﺘﯽ اﻧـﺪﮐﯽ ﺑﻪ وﺳـﻂ ﻣﻔﺼـﻞ زاﻧﻮ رﺳـﯿﺪ )و ﻫﻨﻮز در ﻋﻤﻖ آن ﻓﺮو ﻧﺮﻓﺘﻪ( ﺑﻪ ﺳﻪ رﺷـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ .1‬رﺷﺘﻪ ﺧﺎرﺟﯽ از آن ﺑﺮ ﻧﺎزك ﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻔﺼﻞ ﻗﻮزك ﭘﺎ اﻣﺘﺪاد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬رﺷـﺘﻪاي ﮐﻪ در وﺳـﻂ )ﺑﯿﻦ داﺧﻠﯽ و ﺧـﺎرﺟﯽ( واﻗـﻊ اﺳﺖ در ﻣﺤـﻞ ﺧﻢ ﺷـﺪن زاﻧـﻮ )زﯾﺮ زاﻧـﻮ( ﺑﻪ ﺳـﻮي ﭘـﺎﯾﯿﻦ اﻣﺘـﺪاد ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﯾﯽ را در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ درون ﺳﺎق ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﮔﺬارد و ﺑﻪ دو ﺷﻌﺒﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﯾﮏ ﺷﻌﺒﻪ در اﺟﺰاي داﺧﻠﯽ ﺳﺎق ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺷـﻌﺒﻪ دوم ﺑﻪ ﻃﺮف وﺳﻂ دو ﻧﯽ »‪ «1‬ﻣﯽآﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮي ﭘﺎ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪاي از ورﯾﺪ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .3‬رﺷـﺘﻪ ﺳﻮم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ داﺧـﻞ ﺑـﺪن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺤـﻞ ﺑﯽﮔﻮﺷﺖ ﺳﺎق »‪ «2‬ﮔﺮاﯾﺶ دارد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗـﻮزك و ﺑﺮآﻣـﺪﮔﯽ‬
‫درﺷﺖ ﻧﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻠﯽ ﮔﺎم ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ و اﯾﻦ ورﯾﺪ ﺻﺎﻓﻦ »‪ «3‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺳﻪ ﺷـﻌﺒﻪ ورﯾـﺪ ﭼﻬـﺎر ﺷـﻌﺒﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻋـﺪد ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺎم از ﻗﺴـﻤﺖ ﻧﺎزك ﻧﯽ آﻣﺪهاﻧـﺪ و دو ﻋـﺪد‬
‫داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮑﯽ از ﺷـﻌﺒﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ روي ﮔﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ اﻧﮕﺸﺖ ﮐﻮﭼﮏ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﻌﺒﻪ دوم‬
‫از ﺧـﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ رﺷـﺘﻪ ﺧﺎرﺟﯽ از ﻗﺴﻢ داﺧﻠﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷـﺪه ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮده و در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﮔﺎم ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ورﯾﺪﻫﺎي ﺑﺪن ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اراﺋﻪ ﺷـﺪ ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﻋﻀـﺎي ﻣﻔﺮد ﺑﻮد و ﺗﺸـﺮﯾﺢ اﻋﻀـﺎي آﻟﯽ )ﻣﺮّﮐﺐ( ﺑـﺪن ﻫﺮ ﯾـﮏ را در ﮔﻔﺘـﺎري ﮐﻪ ﺷﺎﻣـﻞ ﺣﺎﻻـت و درﻣـﺎن‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﯾﺎري ﺧﺪاي ﺑﺰرگ درﺑﺎره ﻧﯿﺮوﻫﺎ اﺑﺘﺪاي ﺳﺨﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »اﻟﻌﺼﺒﺘﯿﻦ« دارد ﯾﻌﻨﯽ‪ ،‬وﺳﻂ دو ﻋﺼﺐ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺤﻞ ﺑﯽﮔﻮﺷﺖ از ﺳﺎق‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﻗﻮزك ﭘﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ورﯾﺪ ﺻﺎﻓﻨﻮس )‪ )Saphenousvein‬آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﺑﺎ ﺻﺎﻓﻨﻮس ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 345‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪533 :‬‬
‫آﻣﻮزش ﺷﺸﻢ درﺑﺎره ﻗﻮا و اﻓﻌﺎل و آن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﺎر و ﯾﮏ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺷﺎره‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪535 :‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻗﻮا و آن ﺷﺶ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻠﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺟﻨﺎس ﻧﯿﺮوﻫﺎ‬

‫ﺑﺪان ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎ و ﮐﻨﺶﻫﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ دﯾﮕﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﻧﯿﺮو در ﺑﺪن‪ ،‬ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻓﻌﻞ و ﮐﻨﺸﯽ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻓﻌﻠﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫از ﻧﯿﺮوﯾﯽ در ﺑﺪن ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد و ﻟﺬا ﻣﺎ آن دو ﺑﺤﺚ را در ﺿﻤﻦ ﯾﮏ آﻣﻮزش ﮔﺮد آوردﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺟﻨﺎس )ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي( ﻧﯿﺮوﻫﺎ و اﻓﻌﺎل ﺻﺎدر از آن‪ ،‬ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺟﻨﺲ ﻗﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ »‪«1‬؛ ‪ .2‬ﺟﻨﺲ ﻗﻮاي ﻃﺒﯿﻌﯽ »‪«2‬؛ ‪ .3‬ﺟﻨﺲ ﻗﻮاي ﺣﯿﻮاﻧﯽ »‪.«3‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و ﻫﻤﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻗﻮاي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ داراي ﻋﻀﻮي رﺋﯿﺴﯽ در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ آن ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن )ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ( آن ﻧﯿﺮو ﺑﻮده و ﻣﻨﺸﺄ ﺻﺪور اﻓﻌﺎل آن ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‪ :‬ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺸﺄ ﺻـﺪور اﻓﻌﺎل ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ در ﺑـﺪن‪» ،‬ﻣﻐﺰ« ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ :‬ﯾﮏ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ از آن ﻫـﺪﻓﺶ ﺻـﯿﺎﻧﺖ از ﺷـﺨﺺ و اداره وي ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸـﯿﺪن در ﮐﺎر ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﺑـﺪن در ﻣﺪت ﺣﯿﺎت و رﺷﺪ دادن‬
‫ﺑـﺪان ﺗـﺎ ﭘﺎﯾـﺎن رﺷـﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﯾﮕـﺎه اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ و ﻣﻨﺸـﺄ ﺻـﺪور ﻓﻌﻞ آن در ﺑـﺪن‪» ،‬ﮐﺒـﺪ« ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ ﮔﻮﻧﻪ دوم از ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫـﺪﻓﺶ‬
‫ﺣﻔـﺎﻇﺖ از ﻧﺴﻞ اﺳﺖ و آن ﺳﺎﻣﺎن در ﮐﺎر ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﺗﺎ از آﻣﯿﺰهﻫﺎي ﺑـﺪن‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ ﻧﻄﻔﻪ را ﻣﺠﺰا ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ اذن ﺧﺎﻟﻖ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل آن را ﻣﺼّﻮر ﮔﺮداﻧﺪ؛ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺸﺄ ﺻﺪور اﻓﻌﺎل آن در ﺑﺪن‪» ،‬ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻗﻮة ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ )‪.)PhysicalPower‬‬
‫)‪ (2‬ﻗﻮة ﻃﺒﯿﻌﯽ )‪.)NaturalPower‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﻮة ﺣﯿﻮاﻧﯽ )‪.)AnimalPower‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪536 :‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﻮاﻧﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر روح را ﮐﻪ راﻫﻮار ﺣّﺲ و ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸـﺪ و روح را آﻣﺎده ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش آن دو )ﺣﺲ و‬
‫ﺣﺮﮐﺖ( ﻫﺮ آن ﮔـﺎه ﮐﻪ در ﻣﻐﺰ ﺑﻪ وﺟـﻮد آﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﺮداﻧـﺪ و روح را ﭼﻨـﺎن ﮔﺮداﻧـﺪ ﮐﻪ ﺣﯿـﺎت را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ )ﻋﻀﻮي ﮐﻪ( در آن ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺸﺄ ﺻﺪور ﻓﻌﻞ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﻮاﻧﯽ در ﺑﺪن »ﻗﻠﺐ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف داﻧﺸـﻤﻨﺪ ارﺳـﻄﻮﺗﺎﻟﯿﺲ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ در ﺑـﺪن ﺗﻨﻬﺎ »ﻗﻠﺐ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄﻫﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه‬
‫)ﻋﻀﻮﻫﺎ( ﺻـﺮﻓًﺎ ﺑﺮاي ﺗﻈﺎﻫﺮ ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ »‪ «1‬آن ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ )از ﺑـﺎب ﻣﺜـﺎل( ﻣﻨﺸﺄ ﺣﺲ و ادراك ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ وﻟﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺴـﯽ ﻋﻀﻮ ﺟﺪاي از ﻣﻐﺰ وﺟﻮد دارد »‪ «2‬ﮐﻪ ﻓﻌﻞ در آن ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ از ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 346‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮﺗﺎﻟﯿﺲ را درﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮان از ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻗﻨﺎﻋﯽ ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫از ﻇﻮاﻫﺮ اﻣﺮ ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻃﺒﯿﺐ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺐ اﺳﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪ درﺳﺖ از اﯾﻦ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه ﻓﯿﻠﺴـﻮف ﯾـﺎ داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﻃـﺒﯿﻌﯽ اﺳـﺖ و ﻃـﺒﯿﺐ اﮔﺮ ﺑﺮاﯾﺶ ﺛـﺎﺑﺖ ﺷـﺪه ﮐﻪ اﻋﻀـﺎي ﯾـﺎد ﺷـﺪه ﻣﻨﺸﺄﻫـﺎي ﺻـﺪور اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه او ﻧﯿﺴﺖ از ﻟﺤـﺎظ ﻓﻦ ﭘﺰﺷـﮑﯽ ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل اﯾﻦ ﻣـﺪﻋﺎ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو از ﻣﻨﺸﺄ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آن اﺳـﺖ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮاي ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺨﺸﻮدﻧﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪن دو ﮔﺮوه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن؛ ‪ .2‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺬﯾﺮ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﮐﻨﺶﻫـﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ :‬ﺣﯿـﺎت‪ ،‬ﺗﻐـﺬﯾﻪ و ﻧﻤﻮ‪ ،‬ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻨﺶﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻮاﯾﯽ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و ‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر آﻧﻬﺎ اﻋﻀﺎ و ﻣﺒﺎدي دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ از آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭼﺸﻢ ﮐﻪ ﻇﻬﻮر ﺣﺲ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ در آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗﻤﺜﯿﻞ ﺑﺮاي ﻃﺒﯿﺒﺎن آورده ﺷﺪ ﮐﻪ اﺳـﺘﺒﻌﺎد ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻀﻮي ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﻌﻞ آن در ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮي ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪537 :‬‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺧﻮد دو دﺳـﺘﻪ )ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت ﺷﺨﺺ در ﻏﺬا ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫دو ﮔﻮﻧﮥ ﻗﻮه ﻏﺎذي )ﻏﺬا رﺳﺎن( و ﻗﻮه ﻧﺎﻣﯽ )رﺷﺪدﻫﻨﺪه( ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد؛ دﺳـﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت ﻧﻮع در ﻏﺬا ﺗﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﻗﻮه ﻣﻮﻟّﺪ )اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪه( و ﻗﻮه ﻣﺼّﻮر )ﺷﮑﻞ دﻫﻨﺪه(‪.‬‬
‫)ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ(‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻏـﺎذي‪ ،‬ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏـﺬاي رﺳـﯿﺪه ﺑﻪ ﺑـﺪن را ﺑﺮاي ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آﻧﭽﻪ )از ﺑﺎﻓﺖ ﺳـﻠﻮﻟﯽ( ﮐﻪ از ﺑـﺪن ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﺎﻓﺖ‬
‫ﻋﻀﻮي ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻧـﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑـﺪن وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺑﻌـﺎد ﺟﺴﻢ را ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻣﺘﻨـﺎﺳﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫـﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬـﺎﯾﺖ رﺷـﺪ ﻧﺎﯾـﻞ آﯾـﺪ‪) ،‬ﻟـﺬا در واﻗـﻊ( ﻧﯿﺮوي ﻏـﺎذي‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺖ رﺳـﺎن ﻧﯿﺮوي ﻧـﺎﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﮔـﺎه ﻏـﺬاﯾﯽ ﮐﻪ وارد ﺑـﺪن‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻘـﺪاري اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺪن ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽرود و ﮔﺎه ﮐﻤﺘﺮ از آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺎه ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬و رﺷﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ وارد ﺑـﺪن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻧـﺪازه ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﻣﺼـﺮف ﺑـﺪن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ اﻓﺰاﯾﺸـﯽ را در ﺑﺪن ﻧﻤﯽﺗﻮان رﺷﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮﺑﻪ ﺷـﺪِن ﺑﻌﺪ از ﻻﻏﺮي در ﺳـﻨﯿﻦ رﮐﻮد از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ رﺷﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا رﺷﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ در ﻫﻤﻪ اﺑﻌﺎد‬
‫ﺑﺪن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ آﻧﭽﻪ ﭘﺲ از آن رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﺮﮔﺰ رﺷﺪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺪن ﻓﺮﺑﻪ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺳﻦ رﮐﻮد ﻧﯿﺰ ﺗﻮﻗﻒ رﺷـﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ )ذﺑﻮل‪ -‬ﭘﮋﻣﺮدﮔﯽ( ﻣﺤﺘﻤـﻞ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑـﺪن‪ ،‬دﭼـﺎر ﻻﻏﺮي )ﻫﺰال(‬
‫ﮔﺮدد »‪ «1‬و وﻗﻮع اﯾﻦ ﺣـﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺑـﺪن‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﻗﻒ زودرس رﺷـﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ -‬ﺑﺴـﯿﺎر دورﺗﺮ از رﺷـﺪ دﯾﺮﭘﺎ ﺑﺮاي ﺑـﺪن و ﺑﯿﺮونﺗﺮ از ﺣﺪ‬
‫ﺿﺮورت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 347‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (1‬در اﯾﻨﺠﺎ واژه »ذﺑﻮل و ﭘﮋﻣﺮدﮔﯽ« )ﺗﻮﻗﻒ رﺷـﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ -‬ﺗﻮﻗﻒ زودرس رﺷـﺪ( در ﺑﺮاﺑﺮ رﺷﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺲ از ﺳﻦ رﮐﻮد‪،‬‬
‫وﺿـﻌﯿﺘﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮاي ﺑـﺪن ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد و واژه »ﻫﺰال« )ﻻﻏﺮي( ﺑﺮاﺑﺮ ـِﺳ َﻤﻦ )ﻓﺮﺑﻬﮕﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ وﺿـﻌﯿﺘﯽ ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮاي ﺑﺪن‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا اداﻣﻪ ﻓﻌـﻞ ﻗﻮه ﻧـﺎﻣﯽ ﭘﺲ از ﺳﻦ وﻗﻮف ﭼﻨـﺪان ﻣﺤـﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ ذﺑﻮل ﻗﺒﻞ از ﺳﻦ وﻗﻮف ﺧﺎرج از ﺿـﺮورت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺪن در ﺣﺎل ﺗﺰاﯾﺪ )ﺑﺎ ﺗﻐﺬﯾﻪ( رو ﺑﻪ ﻧﻘﺼﺎن ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﻣﺤﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪538 :‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﻧﯿﺮوي ﻏﺬا رﺳﺎن )ﻗﻮه ﻏﺎذي( ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺳﻪ ﻓﻌﻞ ﺟﺰﯾﯽ در ﺑﺪن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫‪ (.1‬ﺗﺤﺼـﯿﻞ( و آن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﮔﻮﻫﺮ ﺑـﺪن ﮐﻪ ﺧﻮن و ﺧﻠﻂ )ﻃﺒﯿﻌﯽ( اﺳﺖ »‪ «1‬ﮐﻪ )آن دو( ﺑﺎ ﺗﻮان ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻓﻌﻠﯿﺖ ﺷﺒﯿﻪ ﻋﻀـﻮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺎه در ﻣﺴﯿﺮ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوي ﻏﺎذي اﺧﻼل ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺑﯿﻤﺎري »اﻃﺮوﻗﯿﺎ« »‪ «2‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد و آن‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﻓﻘﺪان ﻏﺬا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ (.2‬اﻟﺼﺎق( و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻏـﺬاي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻏـﺬاي ﺑﺪن ﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺰء ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮي از ﺑﺪن ﮔﺮدد و‬
‫ﮔﺎه‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺘﺴﻘﺎي ﮔﻮﺷﺘﯽ »‪ «3‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ -‬در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻓﻌﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوي ﻏﺎذي اﺧﺘﻼل ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ؛‬
‫‪ (.3‬ﺗﺸﺒﯿﻪ( و آن ﻋﺒـﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻏـﺬاي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺰﯾﯽ از ﺑـﺎﻓﺖ اﻋﻀـﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺣﺘﯽ در‬
‫رﻧـﮓ و ﺷـﮑﻞ )ﻗﻮام( ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن ﻋﻀﻮ ﮔﺮدد و ﮔـﺎه در اﻧﺠـﺎم اﯾﻦ ﻓﻌـﻞ ﺗﻮﺳـﻂ ﻧﯿﺮوي ﻏـﺎذي ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﺑََﺮص )ﭘﯿﺴـﯽ( و ﺑََﻬﻖ »‪ «4‬دﯾـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ دو ﺑﯿﻤـﺎري ﺗﺤﺼـﯿﻞ و اﻟﺼـﺎق ﺗﺤﻘﻖ دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺗﺤﻘﻖ ﻧـﺪارد )اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻋـﺎرﺿﻪ در اﺛﺮ ﻧـﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻗﻮه ﻣﻐﯿﺮه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا( اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻓﻌﻞ )ﺗﺸﺒﯿﻪ( ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨـﺪه‪ ،‬ﮐﻪ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻏـﺬارﺳﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ .«5‬ﻧﯿﺮوي‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺧﻮن ﺑـﺎ دﯾﮕﺮ اﺧﻼط ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ ﻏـﺬاي ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻗﯿـﺪ »ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮان ﻧﺰدﯾﮏ ‪ «...‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ دو )ﺧﻮن و ﺧﻠﻂ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻗﯿﺪ ﺧﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻘﺼﻮد از آن ﻓﻘﻂ ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﻃﺮوﻗﯿﺎ ﺑﯿﻤﺎري ﻻﻏﺮي ﺑﺪن در اﺛﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﻏﺬا ﯾﺎ ﻧﺒﻮد آن و ﯾﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذب آن )ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻢ ﺧﻮﻧﯽ در ﺑﺪن( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻗﯿـﺪ »ﮔﻮﺷﺘﯽ« دو ﻧﻮع اﺳﺘﺴـﻘﺎي دﯾﮕﺮ را از ﺷﺎﻫـﺪ ﺑﺤﺚ ﺧﺎرج ﮐﺮد؛ زﯾﺮا ﺑﯿﻤﺎري اﺳﺘﺴـﻘﺎ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .1 :‬اﺳﺘﺴﻘﺎي ﻟﺤﻤﯽ‬
‫)ﮔﻮﺷﺘﯽ )ﺳـﯿﺮوز( ﮐﻪ در اﺛﺮ ﻋـﺪم اﻧﺠﺎم اﻟﺼﺎق ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ وارد در ﺑـﺪن ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ اﻋﻀﺎي آن‪ ،‬ﺑـﺪن دﭼﺎر ﺧﯿﺰ و ﺗﺮّﻫﻞ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ‪.2‬‬
‫اﺳﺘﺴﻘﺎي زﻗﯽ )ﻣﺸﮑﯽ( ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺗﺠﻤﻊ آب در ﺣﻔﺮه ﺷﮑﻢ ﺧﯿﺰ ﻣﺎﯾﻊ در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ ‪ .3‬اﺳﺘﺴﻘﺎي ﻃﺒﻠﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺗﺠﻤﻊ ﺑﺎد‬
‫در ﺣﻔﺮه ﺷﮑﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺮص و ﺑﻬﻖ دو ﺑﯿﻤـﺎري ﭘﻮﺳﺘﯽ در ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ درﺑﺎره ﺑﺮص )وﯾﺘﯿﻠﯿﮕﻮ( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺳـﻔﯿﺪي ﮐﻪ در ﺳـﻄﺢ ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎي‬
‫ﺑـﺪن ﻇـﺎﻫﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و ﮔـﺎه ﻫﻤـﻪ اﻋﻀـﺎ را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑـﻪ ﮔـﻮﻧﻪاي ﮐﻪ رﻧـﮓ ﻫﻤﻪ ﺑـﺪن ﺳـﻔﯿﺪ ﻣﯽﺷـﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺮص‪ ،‬ﺑﺮص ﻣﻨﺘﺸـﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﺳـﺒﺐ ﺑﺮوز ﺑﺮص ﺳﻮء ﻣﺰاج ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺳـﺮدي و ﭼﯿﺮﮔﯽ ﺧﻠﻂ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﺮ ﺧﻮن ﻏـﺬارﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻮه ﻣﻐﯿﺮه ﻧﺎﺗﻮان از‬
‫ﻓﻌـﻞ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻬﻖ ﺳـﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻻـﯾﻪ ﺳـﻔﯿﺪ ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ ﭘﻮﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳـﻔﯿﺪي ﺑﺮص و ﺑـﺪون ﻋﻤﻖ )ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺮص( ﺳـﺒﺐ آن‪ ،‬ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﺮص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح اﺳﺒﺎب و ﻋﻼﺋﻢ‪ ،‬ص ‪(373‬‬
‫)‪ (5‬ﺗﻔﺎوت ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﯿﺮه ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿﻤﻪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺎﺿﻤﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ﻏﺬا را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮي ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﮔﺮدد و ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻓﺖ ﻋﻀﻮي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺎﺑﻖ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪539 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 348‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨـﺪه )ﻗﻮه ﻣﻐﯿﺮه( ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺟﻨﺲ »‪ «1‬و ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ »‪ «2‬ﯾﮏ ﭼﯿﺰ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻮع ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻀـﺎي ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑـﺪن‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻫﺮ ﻋﻀﻮي از اﻋﻀﺎي ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ »‪ «3‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺰاج آن ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨـﺪه وﯾﮋهاي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏـﺬا را ﺑﻪ ﮔـﻮﻧﻪاي ﮐﺎﻣًﻠـﺎ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺎ ﻧﯿﺮوي ﺷـﺒﯿﻪ ﺳـﺎز در ﻋﻀﻮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺷـﺒﯿﻪ ﺑـﺎﻓﺖ آن ﻋﻀﻮ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻓﻌـﻞ ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨﺪه در ﮐﺒﺪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫ﻗﻮه ﻣﻮﻟﺪ )اﯾﺠﺎدﮐﻨﻨﺪه( دو ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻧﯿﺮوي اﯾﺠﺎدﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﯽ )ﻧﻄﻔﻪ( در ﻧﺮﯾﻨﻪ و ﻣﺎدﯾﻨﻪ »‪«5‬؛‬
‫‪ .2‬ﻧﯿﺮوي ﺟﺪاﮐﻨﻨـﺪه ﻗﻮهﻫـﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﯽ ﮐﻪ آن را ﻣﺘﻨـﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺰاج ﺗﮏ ﺗﮏ اﻋﻀﺎي ﺑـﺪن ﺑﯿﺎﻣﯿﺰد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﻋﺼﺐ‪ ،‬ﻣﺰاج وﯾﮋه‬
‫ﺧﻮد و ﺑﺮاي اﺳـﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻣﺰاج وﯾﮋه ﺧﻮد و ﺑﺮاي ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺰاج وﯾﮋه ﺧﻮد‪ ،‬اﺧﺘﺼـﺎص ﻣﯽدﻫـﺪ و ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬـﺎ از ﻣﻨﯽ ﺑـﺎ اﺟﺰاي ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﯾﺎ‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ درآﻣﯿﺨﺘﻦ »‪ «6‬ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﻃﺒﯿﺒﺎن اﯾﻦ ﻧﯿﺮو را ﻗﻮه ﻣﻐّﯿﺮه اوﻟﯽ »‪ «7‬ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮه ﻣﻐﯿﺮه در ﻫﺮ ﻋﻀﻮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ »ﻧﻔﺲ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﻋﻀﺎي ﺑﺪن از ﻧﻔﺲ ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮي از اﻋﻀﺎي ﻣﺮﮐﺐ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭼﺸﻢ( ﻣﺘﺸـﮑﻞ از اﻋﻀﺎي ﻣﻔﺮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ و ‪ (...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﭘﯿﺮو آن ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﯿﺮه در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﻣﻐﯿﺮه ﻫﺮ ﻋﻀﻮي ﻏـﺬا را ﻣﺘﻨـﺎﺳﺐ و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﺰاج آن ﻋﻀﻮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫـﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﯿﺮه ﮐﺒـﺪ‪ ،‬ﻏـﺬا را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺒﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺗﺪارك ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ اﮔﺮ اﺷﮑﺎل ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﻞ اﻧﺪام ﮔﻮارﺷﯽ دﯾﮕﺮي ﭼﻮن دﻫﺎن و ﻣﻌﺪه و ‪ ...‬در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻏﺬا )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﺒـﺪ( ﺑﺮاي ﺗﻤـﺎم ﺑـﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ در ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﯿﺮه آن اﻋﻀـﺎ اﺧﺘﺼـﺎص ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﻬـﺎ دارد و اﯾﻦ ﻓﻌـﻞ ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻤﻪ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﻧﯿﺮو از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﻧﻮع در ﺧﻮن و رﻃﻮﺑﺎت ﺛﺎﻧﻮي ﺑﺪن ﺗﺼـﺮف ﻧﻤﻮده و آن را آﻣﺎده ﺑﺮاي اﻓﺎﺿـﻪ‬
‫ﻗـﻮهاي از ﺟـﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ ﮐﻪ آن ﻗﻮه ﻣﻨﺸـﺄ ﺗﮑّﻮن ﺣﯿﻮان ﻣﻤﺎﺛـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻮه را ﻣﺤـّﺼ ﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ و از ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﻔﺎرق ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (6‬اﯾﻦ ﺗﺮدﯾـﺪ از ﺟـﺎﻧﺐ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﺗﺸـﺎﺑﻪ اﺟﺰاي ﻣﻨﯽ ﺑـﺎ ﻫﻢ ﯾـﺎ ﻓﻘـﺪان ﺗﺸـﺎﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﺣﮑﯿﻤﺎن ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ارﺳـﻄﻮ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬اﺟﺰاي ﻣﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ در ﻣﺰاج ﺗﺸﺎﺑﻪ دارﻧﺪ زﯾﺮا ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﺟﺰﯾﯽ از ﻣﻨﯽ در‬
‫اﺳﻢ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻘﺮاط ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺟﺰاي ﻣﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻧﺪارﻧﺪ زﯾﺮا از ﻫﻤﻪ ﺑﺪن ﻧﺎﺷـﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از اﺳﺘﺨﻮان ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺰاج اﺳﺘﺨﻮان اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر از دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺮ ﺟﺰﯾﯽ از ﻣﻨﯽ ﺑﺎ ﺟﺰ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻐﺎﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺮﻓًﺎ در اﻣﺘﺰاج ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺲ از ﺗﻤﯿﯿﺰ ﺑﯿﻦ آن ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻧﯿﺮوي ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪه )ﻣﻔﺼﻠﻪ( ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨﺪه ﻏﺬا )ﻣﻐﯿﺮه ﺛﺎﻧﻮي( آن را ﻣﻐﯿﺮه اوﻟﯿﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪540 :‬‬
‫ﻗﻮه ﻣﺼّﻮر )ﺷـﮑﻞ دﻫﻨـﺪه( ﻧﯿﺮوي ﺷـﮑﻞ دﻫﻨﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺧﻄﮑﺸـﯽ و ﺷـﮑﻞ دﻫﯽ »‪ «1‬و ﻣﯿـﺎن ﺗﻬﯽ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺳـﻮراخ ﻗﺮار‬
‫دادن‪ ،‬اﯾﺠـﺎد ﻧﺮﻣﯽ و زﺑﺮي و ﻗﺮار دادن اﻋﻀﺎ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﯾﺠﺎد ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎ ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه دارد‪ ،‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﮐﻠﯽ ﻫﻤﻪ اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ از ﺑﺪن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﻧﻮع اﻧﺴﺎن در ﻏﺬا ﺗﺼّﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دو ﻧﯿﺮوي ﻏﺎذي و ﻧﺎﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 349‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن‬

‫اﺷﺎره‬
‫از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﺧـﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﺎِن ﻧﯿﺮوي ﻏﺬادﻫﻨﺪه ﺑﺪن‪ -‬ﭼﻬﺎر ﻧﯿﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .1 :‬ﺟﺎذﺑﻪ؛‬
‫‪ .2‬ﻣﺎﺳﮑﻪ؛ ‪ .3‬ﻫﺎﺿﻤﻪ؛ ‪ .4‬داﻓﻌﻪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺪن ﻧﺎﻓﻊ »‪ «2‬اﺳﺖ ﺟﺬب ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ )ﻋﻤﻞ ﺟﺬب( ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺎﻓﺖ دراز رﺷﺘﻪاي ﻋﻀﻮ‬
‫»‪ «3‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو در آن اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ‪ ،‬آﻓﺮﯾـﺪه ﺷـﺪه ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑـﺪن ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨـﺪة »‪ «4‬ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه »‪ «5‬در آن‬
‫ﺗﺼـّﺮف ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﻧﮕﻪ دارد و اﯾﻦ )ﻋﻤـﻞ اﻣﺴـﺎك( ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﺑﺎﻓﺖ رﺷـﺘﻪاي ﻣﺎﯾﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻓﺖ رﺷـﺘﻪاي ﭘﻬﻦ ﯾﺎري‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮدﻫﻨـﺪه آﻧﭽﻪ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﮐﺸﺎﻧﺪه و ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ آن را ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺘﻪ »‪ «6‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻮاد ﻏـﺬاﯾﯽ را ﺑﺮاي ﮐﻨﺶ‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻣﻐّﯿﺮه در آن آﻣﺎده ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻋﻀﻮي ﮐﺞ ﯾﺎ راﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﺪّور ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺮاي ﺑﺪن ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎﻓﻊ ﻣﺸﻬﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﻣﻈﻨﻮن و ﻧﺎﻓﻊ ﺣﻘﯿﻘﯽ )ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮي(‪) .‬ﺷﺮح ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ص ‪(346‬‬
‫)‪ (3‬ﭘﯿﺸﺘﺮ در آﻣﻮزش ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺒﺤﺚ اﻋﻀﺎي ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺪن ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺬب ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻓﺖ ﻟﯿﻔﯽ دراز ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺎﺿﻤﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻮﻻق »اﻟﻤﻤﺘﺎزه« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳـﯿﺎق ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﺬا »اﻟﻤﻤﺘﺎره« از ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ (6‬از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ و ﻣﺎﺳﮑﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿﻤﻪ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪541 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿـﻦ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﻣﺰاﺟﯽ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺑﺮاي ﻏـﺬاي ﻓﻌﻠﯽ ﺷـﺪن ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ را در آﻧﭽﻪ »‪ «1‬ﻣﻔﯿﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﮔﻮارش ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﮐﻨﺶ آن در ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ »‪ «2‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن‪ ،‬اﺻـﻼح آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻔﯿﺪ »‪ «3‬ﺑﺮاي ﺑـﺪن ﮐﻪ آن را ﻧﯿﺰ ﮔﻮارش ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ‪ .2‬راه را ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ آن ﻣﻮاد از ﻋﻀﻮ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه در آن ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺸﺎر ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﻫﻤﻮار ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻗﻮام ﻣﺎده دﻓﻌﯽ ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫ﺗﺨﻠﯿﻪ آن از ﻋﻀـﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ آن را رﻗﯿﻖ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ و اﮔﺮ رﻗﺖ ﻗﻮام آن ﻣـﺎﻧﻊ از ﺗﺨﻠﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ آن را ﻏﻠﯿﻆ‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ و اﮔﺮ ﭼﺴـﺒﻨﺪﮔﯽ ﻣـﺎده دﻓﻌﯽ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺨﻠﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿـﻤﻪ آن را ﺗﻘﻄﯿﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ؛ اﯾﻦ ﮐﻨﺶ »‪ «4‬ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿﻤﻪ را‬
‫ﭘﺨﺘﻦ )ﻧﻀﺞ( ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﮔﺎه دو واژه ﮔﻮارش )ﻫﻀﻢ( و ﭘﺨﺘﻦ )ﻧﻀﺞ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﺮادف اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻣﻮاد زاﯾِﺪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از ﻏﺬا ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺪن را ﻧﺪارد ﯾﺎ ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻧﯿﺎز در ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺪن ﯾﺎ ﻣﻮادي ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪن از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﻮادي ﮐﻪ از ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي آن در ﻣﺼﺎرف ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺷﺪه ﻓﺮاﻏﺖ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ادرار را از ﺑﺪن‬
‫دﻓﻊ و ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮاد زاﯾﺪ را )ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ( از ﻣﺴﯿﺮ و ﻣﻨﻔﺬﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺮاي آن ﻣﻬﯿﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ در آﻧﺠـﺎ ﻣﻨﻔـﺬﻫﺎي آﻣـﺎدهاي ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ‪ ،‬ﻣـﻮاد زاﯾـﺪ ﺑـﺪن را از ﻋﻀﻮ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﭘﺴﺖﺗﺮ و از ﻋﻀﻮ ﺳـﺨﺖﺗﺮ ﺑﻪ ﻋﻀـﻮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 350‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺳﺴﺖﺗﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫﺪ‪«5» .‬‬
‫ﻫﺮﮔـﺎه ﺟﻬﺖ دﻓﻊ ﻣـﺎده زاﯾـﺪ ﻫﻤـﺎن ﺟﻬﺖ ﻣﯿـﻞ ﻃـﺒﯿﻌﯽ آن ﺑﺎﺷـﺪ »‪ «6‬ﻧﯿﺮوي داﻓﻌـﻪ ﺗـﺎ ﺣـﺪ اﻣﮑـﺎن از ﺗﺼـﺮف در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺖ ﻃـﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺧﻮدداري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«7» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﻮاد دﻓﻌﯽ‪ ،‬اﺧﻼط ﻧﺎﺻﺎﻟﺢ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺑﻪ اﻋﻀﺎ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زﯾﺎد از ﺣﺪ از ﻃﺒﯿﻌﯽ دور ﻧﺸﺪه و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﯿﺮه در آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺗﻐﻠﯿﻆ و ﺗﻘﻄﯿﻊ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻮارض ﻣﺎده ﺑﯿﻤﺎري زا‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رودهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﺮوج ﻣﺪﻓﻮع‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻣﺜًﻠـﺎ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ در روده در ﺑﯿﻤﺎري اﯾﻼوس و آﺳـﯿﺐ ﺷﺪﯾـﺪ ﭼﻮن زﺧﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ از ﻣﺴـﯿﺮ ﻣﺮي ﺑﺎ ﻗﯽء‪ ،‬ﻣﻮاد‬
‫زاﯾﺪ را دﻓﻊ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪542 :‬‬
‫)ﭼﻬﺎر ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ(‬
‫اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎر ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺮدي‪ ،‬ﺗﺮي و ﺧﺸﮑﯽ ﯾﺎري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺣﺮارت »‪ «1‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮك ﯾﺎري رﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮودت ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎري ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺛﺮ ذاﺗﯽ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﺮدي‪ ،‬ﺿﺪﯾﺖ و ﺳﺘﯿﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد »‪ «2‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع درﺑﺎره دو ﮐﻨﺶ‬
‫ﺟﺬب و دﻓﻊ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ درﺑﺎره ﮐﻨﺶ ﻫﻀﻢ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ دارد؛ زﯾﺮا ﻋﻤﻞ ﻫﻀﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺠﺰﯾﻪ اﺟﺰاي ﻏﻠﯿﻆ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و‬
‫ﯾـﺎ ﮔﺮدآوري اﺟﺰاي رﻗﯿـﻖ و از ﻫـﻢ ﮔﺴﺴــﺘﻪ ﮐﺎﻣـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾـﻦ ﮔـﻮﻧﻪ واﮐﻨﺶ ﺑـﻪ ﺳــﺒﺐ ﺣﺮﮐـﺖ و ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺠﺰﯾـﻪاي و ﺗﺮﮐﯿـﺒﯽ‬
‫)ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ( ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و درﺑﺎره ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﮐﺖ دادن رﺷﺘﻪﻫﺎي ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺤﮑﻢ از در‬
‫ﺑﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮودت ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﻧﺎﺑﻮدﮐﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﺑﯽ ﺣﺲ ﮐﻨﻨـﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ و از ﮐﻨﺶ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآورد‪،‬‬
‫ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ رﺷـﺘﻪ ﻟﯿﻔﯽ را ﺑﺮ ﺷﮑﻞ در ﺑﺮ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔِﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهاي ﻧﮕﻪ‬
‫ﻣﯽدارد ﮐﻤـﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ در ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ »‪ «3‬ﺑﻄﻮر ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬار ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮودت اﺑﺰاري را ﺗﺪارك‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ را ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻮد در ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺣﺮارت‪ ،‬ﺣﺮارت ﻏﺮﯾﺰي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺮارت ﻣﻄﺒﻮع در ﺑﺪن ﺣﯿﻮان اﺳﺖ و درﺑﺎره ﺳـﺮﻣﻨﺸﺄ آن ﮐﻪ آﯾﺎ ﺳـﻤﺎوي اﺳﺖ ﯾﺎ‬
‫ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﺣﮑﻤﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺟﻨﺒﺶ و ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺣﺮارت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »اﻟﻘﻮي داﻓﻌﮥ« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ »اﻟﻘﻮي اﻟﻤﺎﺳﮑﻪ« ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪543 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 351‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﻧﯿﺰ از ﺑﺮودت ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑـﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺎِد ﯾﺎري رﺳﺎن در ﻋﻤﻞ دﻓﻊ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ »‪ «1‬و آن را‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸـﺪ و ﻋﻼـوه ﺑﺮ آن رﺷـﺘﻪ ﻟﯿـﻒ ﭘﻬِﻦ ﻓﺸﺎردﻫﻨـﺪه را ﻣﻨﻘﺒﺾ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و آن را )ﺑﺮ ﺷـﮑﻞ ﻣﻨـﺎﺳﺐ در ﻋﻤـﻞ دﻓـﻊ( ﻣـﺘﺮاﮐﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺰ آﻣـﺎده ﻧﻤﻮدن اﺑﺰار اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ در ذات ﻋﻤـﻞ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮودت در ﯾﺎري رﺳﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ )ﻣﺎﺳـﮑﻪ و‬
‫داﻓﻌﻪ( ﺑﻄﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و در ذات ﻓﻌﻞ آﻧﻬﺎ وارد ﺷﻮد ﺑﺎﻋﺚ زﯾﺎن و ﺟﻤﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﯾﺒﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﺪان در ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ دو ﻧﺎﻗﻠﻪ و ﯾﮏ ﻣﺎﺳـﮑﻪ‪ -‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬درﺑﺎره دو ﻧﺎﻗﻠﻪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ‬
‫و داﻓﻌﻪ‪ -‬ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮم ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﺠﺎد اﻣﮑﺎن زﯾﺎد ﺑﺮاي ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدن ﮐﻪ در ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺿـﺮوري اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻦ‬
‫از ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ روح ﺣﺎﻣـﻞ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫـﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﻨﺶﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ دﻓﻊ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣـﺪ ﮐﻪ از ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آن ﺳﺴﺘﯽ رﻃﻮﺑﯽ »‪ «2‬را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه اﯾﻦ ﺳـﺴﺘﯽ رﻃﻮﺑﯽ در ﮔﻮﻫﺮ روح ﯾﺎ در ﮔﻮﻫﺮ اﺑﺰار وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﯿﺎز‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اﻧﻘﺒﺎض در اﺷﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«3» .‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿﻤﻪ )ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ( ﻧﯿﺎز آن )ﺑﺮاي ﻃﺒﺦ و ﻧﻀﺞ( ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮏ اﮔﺮ در ﺻﺪد ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﺑﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖﻫﺎي ﻓﺎﻋﻠﯽ )ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺳـﺮدي( و ﻣﻨﻔﻌﻠﯽ )ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮي( و ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺎز اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﺪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ادرار ﮐﺮدن‪ ،‬داﻓﻌﻪ ﻣﺜﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ رﯾﺢ در ﻣﺠﺮا ﮐﺸﯿﺪﮔﯽ و اﻧﻔﺘﺎح اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺳﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ در ﻗﻮا )ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬داﻓﻌﻪ( ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﺸﮑﯽ آن را دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ آن ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪544 :‬‬
‫ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ از ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺪت زﻣﺎن اﯾﺠﺎد ﺳـﮑﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ از زﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ دادن‬
‫آن رﺷﺘﻪ ارﯾﺐ »‪ «1‬را ﺑﺮاي ﻗﺒﺾ اﺷـﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ دادن آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ زﻣﺎن ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﻪ داري و ﺳﮑﻮن ﺑﺨﺸﯽ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺰاج ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﮔﺮاﯾﺶ دارد‪ ،‬ﻃﺒﻌًﺎ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ در اﯾﺸﺎن ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬از ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺮارت در ﻓﻌﻞ ﺟـﺬب ﯾﺎري رﺳﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻣﺎن ﮐﻨﺶ‬
‫آن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺨﺸـﯽ اﺳﺖ و ﻧﯿﺎز آن ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳـﮑﻮن ﺑﺨﺸﯽ اﺟﺰاي اﺑﺰار آن و اﯾﺠﺎد ﻗﺒﺾ در آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺧﺸﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ زﯾﺎد ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﺟﺬب ﺑﻪ ﭼﻨﺪ روش اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﮐﺸﯿﺪن آﻫﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوي ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫‪ .2‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﺧﻸ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﮐﺸﯿﺪن آب ﺗﻮﺳﻂ آب دزدك »‪ «3‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد »‪«4‬؛‬
‫‪ .3‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﻏﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺷﻌﻠﮥ ﻓﺘﯿﻠﮥ ﭼﺮاغ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪«5» .‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻗﺴﻢ ﺳﻮم ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻘـﺎن )روش ﻣﺴـﺘﻘﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ( ﺑﻪ اﯾﺠـﺎد ﺧﻸـ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﻮد اﯾﺠـﺎد ﺧﻸـ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺣﺮارت ﯾﺎر ﮔﺮدد ﻧﯿﺮوي ﺟﺬب‪ ،‬ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق و ﺗﻬﺮان‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻋﺮﯾﺾ دارد ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺎﺳﮑﻪ ﺑﺎ رﺷﺘﻪ ﻟﯿﻒ ارﯾﺐ )ﻣﺎﯾﻞ( اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؛ ﻟﺬا‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 352‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﺴﺨﻪ آﻣﻠﯽ »رﺷﺘﻪ ﻣﻮرب« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻟﺬا ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫)‪ «(3‬آب دزد« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ از زراﻗﺎت در ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪(61‬‬
‫)‪ (4‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﻸ اﻣﺮي ﻣﻤﺘﻨﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻸ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺟﺬب ﺑﺎﻟﺬات )ﺳﺮﺷﺘﯽ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﺟﺬب ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا دو ﺳﺒﺐ ﺟﺬب ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪545 :‬‬
‫ﻧﯿـﺎز ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ از ﻧﯿـﺎز دو ﻧﯿﺮوي ﺟـﺎذﺑﻪ و ﻣﺎﺳـﮑﻪ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺾ ﻧﯿﺎزي‬
‫ﻧـﺪارد و ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت و ﻗﺒﺾ و ﻧﮕﻪ داري ﺑﺮ ﺷـﯽء ﺟـﺬب ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﻣﺴﺎك ﺟﺰﯾﯽ از اﺑﺰار ﺗﺎ ﺟﺰء دﯾﮕﺮ ﺑﺪان‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﺴـﮑﯿﻦ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ دادن و اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﺮاﮐﻢ ﺗﺎ ﻓﺸﺎر و دﻓﻊ را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري ﮐﻪ اﺑﺰار ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ ﻫﯿﺄت ﺷـﮑﻞ ﻋﻀﻮ ﯾﺎ ﺷـﮑﻞ ﻋﻤﻞ ﻗﺒﺾ »‪ «1‬ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫ﺿﺮورت دارد و در ﻧﯿﺮوي ﺟـﺎذﺑﻪ زﻣﺎن اﻧـﺪﮐﯽ ﺗﺎ ﺟـﺬب اﺟﺰاي دﯾﮕﺮ ﺑـﺪان ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدد »‪ ،«2‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ ﻧﯿﺎز‬
‫اﻧﺪﮐﯽ دارد‪.‬‬
‫ﻫﺎﺿـﻤﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺸـﮑﯽ ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارد »‪ ،«3‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي روان ﻧﻤﻮدن ﻏـﺬا و آﻣـﺎده‬
‫ﻧﻤﻮدن آن ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از ﻣﺠﺎري و ﭘﺬﯾﺮش ﺷﮑﻞﻫﺎ ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻫﻀﻢ ﯾﺎري ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﯿﺮوي ﮐﻮدﮐﺎن )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﻃﻮﺑﺖ زﯾﺎد( از ﻫﻀﻢ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺳﻔﺖ‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫در ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐـﺎن ﺑﺮ ﻫﻀﻢ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﯿﺰﻫـﺎ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺮ آن ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺿـﻌﻒ ﯾﺎ ﻗﻮت ﻧﯿﺮوي‬
‫ﻫﺎﺿـﻤﻪ آﻧـﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﻫﻢ ﺳـﻨﺨﯽ و دوري از آن اﺳﺖ »‪ ،«5‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺳـﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺰاج ﮐﻮدﮐﺎن ﺳـﻨﺨﯿﺖ ﻧﺪارد و‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿﻤﻪ اﯾﺸﺎن آن را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ ﻧﯿﺰ آن را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﮑﻞ ﻗﺒﺾ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﮕﻪ داري رﺷﺘﻪ ﻟﯿﻔﯽ ﺑﺮ ﻫﯿﺄت اﺷﺘﻤﺎل ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮ ﺷﯽء‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﯿﺄت ﺷﮑﻞ ﻋﻀﻮ اﺳﺖ و ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﻞ ﻗﺒﺾ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬زﯾﺮا ﻋﻤﻞ ﻫﻀﻢ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ و دﯾﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎ آن ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪.‬‬
‫)‪ (4‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻼف اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻣﺰاج ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﺜﺮت رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎ اﺷﯿﺎي ﺳﻔﺖ ﻣﺠﺎﻧﺴﺖ و ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪546 :‬‬
‫آن را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از ﺑﺪن دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﯿﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺰاج ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻨﺨﯿﺖ دارد »‪ «1‬و ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﯾﻪ آﻧﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫از آﻧﭽﻪ ﮔـﺬﺷﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳـﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺾ و ﭘﺎﯾﺪاري ﻫﯿﺄت آن در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽ »‪ «3‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ اﻧﺪﮐﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎز دارد »‪.«4‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺾ و ﭘﺎﯾـﺪاري آن در ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﺴـﯿﺎر اﻧﺪك ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ «5‬و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﻤـﮏ زﯾﺎد در ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎز دارد »‪.«6‬‬
‫ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺾ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑـﺪون ﭘﺎﯾـﺪاري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪاي ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎز دارد »‪ .«7‬ﻧﯿﺮوي ﻫﺎﺿﻤﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 353‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮔﺪاﺧﺘﻦ و آﻣﯿﺨﺘﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎِن ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻧﺤﻮه ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﮐﯿﻔﯿﺖﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺎزﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ‬
‫اﺷﺎره‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻃﺒﯿﺒـﺎن »‪ «8‬از ﻧﯿﺮوي ﺣﯿـﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه در اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن ﺑﻪ وﺟـﻮد آﯾـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﺑﺮاي ﭘـﺬﯾﺮش ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﮐﻨﺶﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻣﺴﺘﻌّﺪ ﻣﯽﺳﺎزد »‪«9‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺰاج ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺸﮏ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺷﯿﺎي ﺳﻔﺖ ﻣﺠﺎﻧﺴﺖ دارد‪.‬‬
‫)‪ (2‬آﻣﻠﯽ اﯾﻦ ﭘﺎﺳـﺦ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺷـﯿﺦ ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﯽداﻧـﺪ؛ زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋـﺪم ﺳـﻨﺨﯿﺖ ﻣﺰاج آﻧﺎن ﺑﺎ اﺷـﯿﺎي ﻧﺮم‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﻫﻀﻢ آن دﭼﺎر ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﭼﻮن در ﻫﻀﻢ اﻏﺬﯾﻪ ﺳـﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫و از ﻃﺮﻓﯽ ﻓﻌﻞ ﻫﺎﺿﻤﻪ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﮑﻪ ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﯿﺮوي ﻣﺎﺳﮑﻪ در ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﻠﺒﻪ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ ﻟﺬا اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﯿﺎ‪،‬‬
‫ﻫﻀﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ دﻓﻊ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(353‬‬
‫)‪ (3‬زﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎز ﻓﻌﻞ ﻫﺎﺿﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﻟﯿﻒ ارﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﯿﺄت ﻗﺒﺾ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﺮاي ﺗﺴﮑﯿﻦ اﺟﺰاي اﺑﺰار و ﻧﮕﻬﺪاري آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﺸﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬زﯾﺮا ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﻌﻞ ﺟﺎذﺑﻪ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (7‬زﯾﺮا ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺴﮑﯿﻦ ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ و اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺮاﮐﻢ‪.‬‬
‫)‪ (8‬ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ و دﯾﮕﺮ ﺣﮑﻤﺎ در ﻣﻘﺎم اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﯾﻌﻨﻮن وﯾﻀﯿﻔﻮن« آن را از ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻧﯿﺮو وادار ﻧﻤﻮد ﺗﻔﺎوت ﻣﻮﺟﻮد زﻧـﺪه ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺮده در اﺳـﺘﻌﺪاد زﻧـﺪه ﺑﺮاي ﭘـﺬﯾﺮش و ﺑﺮوز اﻓﻌﺎل ﺣﯿﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﮑﻤﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻔﺲ ﻣﺠﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳـﺘﻌﺪاد را ﺑﻪ آن ﻧﺴـﺒﺖ دﻫﻨـﺪ آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش اﻓﻌﺎل ﻗﻮي در ﺟﺴﻢ زﻧﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫)‪ (9‬ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮش ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻪ ﺑﺮاي آن ﻟﺬا دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺷـﮑﺎل وارد ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا‬
‫ﻋﻀﻮ ﻓﻠﺞ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ از ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯽﺑﻬﺮه اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﻠﺐ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﭼﺮا ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪547 :‬‬
‫ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺮس و ﺧﺸﻢ »‪ «1‬را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻧﺴـﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺣﺮﮐﺖ‬
‫اﻧﺒﺴﺎط و اﻧﻘﺒﺎض »‪ «2‬ﻋﺎرض ﺑﺮ روح »‪ «3‬ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻮﻫﺮي ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺑﺎﺷﺪ از ﺗﺮاﮐﻢ اﺧﻼط ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺰاﺟﯽ ﺧﺎص‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ ﻟﻄﯿﻒ روح »‪ «4‬ﻧﯿﺰ از ﺑﺨﺎر اﺧﻼط و ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ آن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺰاﺟﯽ ﺧﺎص ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪«5» .‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﺒﺪ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺧﻼط ﻣﺘﺮاﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺨﺎرﯾﺖ اﺧﻼط ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺗﻤﺎﯾﺰ آن از ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ(‬
‫ﻫﺮﮔﺎه روح ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺰاج ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ »‪ «6‬ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﻌﺪاد ﭘﺬﯾﺮش ﻧﯿﺮوﯾﯽ را ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ آن ﻧﯿﺮو ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن را‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 354‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﭘـﺬﯾﺮش دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺮوﻫـﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮ آن آﻣـﺎده ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾـﻦ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ در روح و اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺮس و ﺧﺸﻢ از ﺣﺎﻻت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و داراي ﻣﺒﺎدي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺧﺸﻢ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺒﺴﺎط ﺧﻮن و ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﯽ رﻧﮓ ﭼﻬﺮه و ﺗﺮس ﺑﺎﻋﺚ اﻧﻘﺒﺎض ﺧﻮن و رﻧﮓ ﭘﺮﯾﺪﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﻘﺼﻮد روح ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ و رﺳﺎﻧﻨﺪه ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﻘﺼﻮد از روح‪ ،‬ﻧﻔﺲ ﻣﺠﺮد ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ روح ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﻣﺎدي دارد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﻧﺰد ﺑﺴـﯿﺎري از ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻟﯿﻨﻮس و اﺑﻮ ﺳـﻬﻞ ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬روح ﻃﺒﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﻮاي اﺳﺘﻨﺸﺎق ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﯾﺸﺎن‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روح ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن‪َ ،‬ﻣﺮﮐﺐ و ﺣﺎﻣﻞ ﻧﯿﺮوﻫﺎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﺗﻨﻔﺲ ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻪ زودي ﻫﻼك ﻣﯽﮔﺮدد زﯾﺮا روح ﺣﺎﻣﻞ از ﺳﻮي ﻋﻀﻮ رﺋﯿﺴﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺮﺳﯿﺪن ﻣﺎده )ﻫﻮا( ﻧﺎﺗﻮان ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺣﮑﻤﺎ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن آﻣـﺪه درﺳﺖ اﺳﺖ زﯾﺮا ﺿـﻌﻒ و ﻗﻮت روح ﻃﺒﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻨﺎول ﻏـﺬا و ﻓﻘﺪان آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﻣـﺪﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺘﻌﺎرف ﻏﺬا ﻧﺨﻮرد ﺿـﻌﻒ ﻗﻮا را در ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺳـﻘﻮط ﻗﻮه ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ و اﮔﺮ‬
‫روح ﻃﺒﯽ ﻣﺘﻮﻟـﺪ از ﻫﻮا ﺑﺎﺷـﺪ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي رخ دﻫـﺪ و درﺑﺎره ﻫﻮا ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ آن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﻘﺶ آب را در ﺑﺪن اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻼـوه ﺑﺮ ﺗﻌـﺪﯾﻞ روح و ﻣﻤـﺎﻧﻌﺖ از ﺳﻮﺧﺘﻦ آن ﺑـﺎﻋﺚ ﻋﺒﻮر آن )روح( از ﻃﺮﯾﻖ ﺷـﺮﯾﺎنﻫﺎ و رﺳﺎﻧـﺪن آن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀـﺎي ﺑـﺪن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(354‬‬
‫)‪ (6‬ﻧﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪548 :‬‬
‫ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﺣﯿﺎﺗﯽ( »‪ ،«1‬و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ اﮔﺮ ﻋﻀﻮي در ﺑـﺪن )ﺑﺎ ﻓﻘـﺪان ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ( ﻧﯿﺮو ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ را از‬
‫دﺳﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ را از دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿـﺪ ﻋﻀﻮ ﮐﺮخ ﺷﺪه و ﻋﻀﻮ ﻓﻠﺞ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل )ﮐﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ( ﻓﺎﻗﺪ ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ )ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﻮء(‬
‫ﻣﺰاﺟﯽ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ را از ﭘـﺬﯾﺮش )ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ( ﻣـﺎﻧﻊ ﻣﯽﮔﺮدد »‪ ،«2‬ﯾـﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﮐﻪ در ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺼﺐﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﻐﺰ و ﻋﻀﻮ ﻋﺎرض ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ »‪ «3‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻋﻀﻮ زﻧـﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﻀﻮي ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺑﺮ آن ﻋﺎرض ﮔﺮدﯾﺪه از ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﯽﺑﻬﺮه ﺑﻮده و ﺑﻪ زودي دﭼـﺎر ﻋﻔﻮﻧﺖ و ﻓﺴـﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ در ﻋﻀﻮ ﻓﻠـﺞ ﻧﯿﺮوﯾﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺣﯿـﺎت را ﺣﻔـﻆ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺟـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣـﺎﻧﻊ ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد ﻣﺠـﺪدًا ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺑـﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﭘـﺬﯾﺮش آن دو ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳـﻼﻣﺖ‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﻣﺎﻧﻊ‬
‫از ﭘﺬﯾﺮش ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﻮد »‪ «4‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﻣﺮده ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ از ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ(‬
‫ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﻀﺎ‪ ،‬اﺳـﺘﻌﺪاد ﭘـﺬﯾﺮش ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨـﺪه )ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ( و ﻏﯿﺮ آن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ »‪ ،«5‬ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﯿﺮوي ﺗﻐـﺬﯾﻪ‬
‫ﮐﻨﻨـﺪه ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺣﯿﺎت ﻋﻀﻮ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻧﯿﺮوي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨـﺪه ﺗﺒﺎه ﮔﺮدد ﻋﻀﻮ ﻓﺎﻗـﺪ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫آﻧﭽﻪ درﺑﺎره )ﺗﻤﺎﯾﺰ( ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﻋﯿﻨﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻨﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺷﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات در ﻣﻘﺎم اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﺗﻤﺎﯾﺰ آن از ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 355‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫)‪ (2‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي ﻣﺼﺪاق اول ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻀﻮ ﺑﯽﺣﺲ و ﺧﺪر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي ﻋﻀﻮ ﻓﻠﺞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ﭘﺬﯾﺮش ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻓﻌﺎل )ﺑﺎﻟﻘﻮه( ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬در ﻣﻘﺎم اﺛﺒﺎت ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ از ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ )ﺗﻐﺬﯾﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪549 :‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺗﻐـﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه در ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎ ﺗﺒﺎه ﮔﺮدد ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﻀﻮ رو ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺑﺎﺷﺪ »‪ «1‬و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ اﺳﺖ اﺳـﺘﻌﺪاد ﭘﺬﯾﺮش ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﯿﺎه ﻧﯿﺰ اﺳـﺘﻌﺪاد‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ اوﻟﯿﻦ ﻧﯿﺮو(‬
‫در ﻧـﺘﯿﺠﻪ ﻧﯿﺮوي آﻣـﺎده ﮐﻨﻨـﺪه ﻗـﻮا ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺰاج ﺧـﺎص ﺧـﻮد ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و آن ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﻮاﻧﯽ )ﺣﯿـﺎﺗﯽ( ﻧﺎﻣﯿـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ روح از ﺑﺨﺶ ﻟﻄﯿﻒ اﺧﻼط در روح ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﺣﮑﯿﻢ ارﺳـﻄﻮ ﻃـﺎﻟﯿﺲ »‪ «3‬روح ﺣﯿﻮاﻧﯽ )ﺑـﺎ ﺗﻮﻟـﺪش در ﻗﻠﺐ( ﻣﺒـﺪأ اول و ﻧﻔﺲ ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ »‪ «4‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎ از آن ﻧﺎﺷـﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي او اﻓﺎﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻨﺶﻫﺎي اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ از روح ﺻﺎدر ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺲ ﻧﯿﺰ ﻧﺰد‬
‫ﻃﺒﯿﺒـﺎن در اﺑﺘـﺪا از روح ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ واﻗـﻊ در ﻣﻐﺰ ﺻـﺎدر ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑـﺎ ﻧﻔـﻮذ ﺑﻪ رﻃـﻮﺑﺖ ﺟﻠﯿـﺪﯾﻪ در ﭼﺸﻢ ﯾـﺎ زﺑـﺎن و ﻏﯿﺮ آن ﻇﻬﻮر‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﺸـﯽ از روح )ﮐﻪ در ﻗﻠﺐ ﺗﻮﻟﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ( در ﺑﻄﻦ ﻣﻐﺰ ﺣﺎﺻﻞ آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺰاج ﺧﺎﺻـﯽ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺻـﻼﺣﯿﺖ‬
‫آن را ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ از او )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻐﺰ( اﻓﻌﺎل ﻧﯿﺮوي ﻣﻮﺟﻮد در آن در اﺑﺘﺪا ﻇﻬﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و در ﮐﺒﺪ و ﺑﯿﻀﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻬﻮش ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ رو ﺑﻪ اﻧﺤﻼل اﺳﺖ و ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻨﻮز ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﭘﺲ دو ﻧﯿﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ دو ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺑﯿﺎن دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﯿﻤﺎن درﺑﺎره روح و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﻧﺎﻃﻘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻣﺒﺪأ اول و ﻧﻔﺲ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ )ﻧﻔﺲ ﻧﺎﻃﻘﻪ( ﻣﺘﺮادف ﻫﻢ آورده ﺷﺪه و ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﺒﺪأ اول ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﮔﺮ اﯾﻦ روح در ﮐﺒﺪ ﺣﺎﺻﻞ آﯾﺪ ﻧﯿﺮوي ﺗﻐﺬﯾﻪ و رﺷﺪ از ﮐﺒﺪ ﻇﻬﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪550 :‬‬
‫)ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن(‬
‫ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒـﺎن ﻣـﺎداﻣﯽ ﮐﻪ روح در ﻣﻐﺰ ﺑﻪ ﻣﺰاج دﯾﮕﺮي ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻧﮕﺮدد آﻣـﺎدﮔﯽ ﭘـﺬﯾﺮش ﻧﻔﺲ را ﮐﻪ ﻣﺒـﺪأ ﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ و ﮐﺒـﺪ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ )در ﻗﻠﺐ(‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮش ﻧﯿﺮوي اوﻟﯿﻪ ﺣﯿﺎﺗﯽ را اﻓﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻋﻀﻮي در ﺑﺪن‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾـﺎ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒـﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻮع از ﮐﻨﺶﻫـﺎ »‪ «1‬ﻧﻔﺲ ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪاي وﺟﻮد دارد‪ «2» ،‬و ﻧﻔﺲ واﺣـﺪي ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎ از آن‬
‫اﻓﺎﺿﻪ ﮔﺮدد ﯾﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﺎﺷـﺪ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آﻣﯿﺰش ﻧﺨﺴﺖ )در ﻗﻠﺐ( ﻣﻮﺟﺐ ﭘـﺬﯾﺮش ﻧﯿﺮوي اوﻟﯿﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪ از‬
‫آن ﺣﯿﺚ ﮐﻪ روح و ﻧﯿﺮوﯾﯽ را ﮐﻪ ﮐﻤﺎل آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﺑﻌﺪ از ﭘﺬﯾﺮش روح( ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 356‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﮐﻔـﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﺗﺎ روح ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آن )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ( ﻧﯿﺮوﻫﺎي دﯾﮕﺮ را ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ در آن )روح( ﻣﺰاج ﺧﺎص ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣـﺪه‪،‬‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮد‪«3» .‬‬
‫ﻃﺒﯿﺒﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت را ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ ﺣﺮﮐﺖ ﮔﻮﻫﺮ روح ﻟﻄﯿﻒ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن و ﻣﺒﺪأ ﻗﺒﺾ‬
‫و ﺑﺴﻂ آن ﺑﺮاي ﺟﺬب ﻧﺴﯿﻢ و ﭘﺎﮐﺴﺎزي‬
‫)از ﺑﺨﺎر دودي( ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت‪ ،‬روي ﮐﺮدي اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ »‪ «4‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻧﻔﺲ‬
‫)ﻧﺎﻃﻘﻪ( »‪ «5‬و ﻧﺒﺾ روي ﮐﺮدي ﻓﻌﻠﯽ دارد »‪«6‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬اﻋﻢ از ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را از ﺟﺎﻧﺐ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﮐﺄّن« ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﻧﻔﺲﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺟﺪي‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﺟﺮﺟـﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿـﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﻧﺰدﯾـﮏ ﻃﺒﯿﺒـﺎن ﺗـﺎ روح اﻧـﺪر دﻣﺎغ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺰاﺟﯽ دﯾﮕﺮ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻗﺒﻮل ﻗﻮت ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺒـﺪاي ﻗـﻮت ﺣﺲ و ﺣﺮﮐـﺖ اﺳـﺖ ﻧﮕﺮدد اﮔﺮﭼﻪ آن ﻣﺰاج ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﻗـﻮت ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ را ﮐﻪ ﻗـﻮت ﺣﯿـﻮاﻧﯿﺖ اﺳﺖ ﻗﺒـﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺪر ﺟﮕﺮ و دﯾﮕﺮ اﻧﺪامﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﻨﺴـﯽ را از اﻓﻌﺎل ﻧﺰدﯾﮏ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻧﻔﺴﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﯾﮏ ﻧﻔﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﻮتﻫﺎ از وي‬
‫ﭘﺪﯾـﺪ ﻫﻤﯽ آﯾـﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻤﻪ را ﻧﻔﺲ ﮔﻮﯾﻨـﺪ و اﮔﺮﭼﻪ روح ﺑﻪ ﻣﺰاج ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﻮت ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺒﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﯾـﺎﻓﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻮت‪ ،‬ﻗﻮتﻫﺎي دﯾﮕﺮ را ﻗﺒﻮل ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ اﻧﺪر ﻫﺮ ﻋﻀﻮي وي را ﻣﺰاﺟﯽ ﺧﺎﺻﻪ ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪) .‬ذﺧﯿﺮه‪ ،‬ص ‪(62‬‬
‫)‪ (4‬زﯾﺮا ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎت را اﻓﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺷـﯽء‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﻞ از آن اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺪان ﺧﺸﻢ و ﺷﺎدي ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و اﯾﻦ اﻧﻔﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴـﯽ اﯾﺮاد ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺷـﯽء واﺣـﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺒـﺪأ دو ﭼﯿﺰ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از ﻧﯿﺮوي اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ذات ﺧﻮد ﭘـﺬﯾﺮش ﭼﯿﺰي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻬﯿﺎ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﺷـﯽء )روح و ﻋﻀﻮ( را ﺑﺮاي ﭘـﺬﯾﺮش و ﺻـﺪور دو ﭼﯿﺰ از ﺷـﯽء واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻣﺘﻨﺎﻋﯽ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﻮاﻧﯽ روح و اﻋﻀﺎ را ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﭘﺬﯾﺮش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳـﭙﺲ ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻧﻔﺲ و ﻧﺒﺾ را ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ و اﻧﻘﺒﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻔﺲ را ﺑـﻪ ﻓﺘـﺢ ﻓـﺎء ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨـﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﻔﺲ ﮐﻪ ﻧـﺎدرﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﺣﺮﮐـﺘﯽ ارادي اﺳﺖ و از‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ ﻧﺎﺷـﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﻧﻪ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﮑﯿﻢ ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻨﻔﺲ از آن اراده ﮐﺮد و آن را‬
‫ﺑﻪ ﻓﺘـﺢ ﻓﺎء ﺧﻮاﻧـﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷـﯿﺦ اﻟﺮﺋﯿﺲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده ارادي ﺑﻮدن ﺗﻨﻔﺲ ﺧﻠﻠﯽ در آن وارد ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸـﺮﺣﯿﻦ‪،‬‬
‫ص ‪(358‬‬
‫)‪ (6‬ﻣﻘﺼﻮد از ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻧﻔﺲ و ﻧﺒﺾ‪ ،‬اﻧﺒﺴﺎط و اﻧﻘﺒﺎض ﻗﻠﺐ و ﺷﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﻫﻮا و دﻓﻊ دود ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪551 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﺣﯿﺎﺗﯽ( ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻓﻘـﺪان اراده و ﺷـﻌﻮر »‪ «1‬در ﺻـﺪور ﮐﻨﺶﻫـﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪ ،‬و از ﺟﻬﺖ ﺗﻨّﻮع »‪«2‬‬
‫ﮐﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﺎﺗﯽ دو ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﺒﺎض و اﻧﺒﺴﺎط را ﺑﺎ ﻫﻢ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و دو ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺘﻀﺎد‬
‫را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ »‪ «3‬ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن )از ﻓﻼﺳﻔﻪ( ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﻔﺲ زﻣﯿﻨﯽ اﻃﻼق ﻧﻔﺲ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤﺎﻟﯽ ﺟﺴﻢ ﻃﺒﯿﻌِﯽ‬
‫»‪ «4‬اﺑﺰاري »‪ «5‬را ﻗﺼـﺪ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﺒـﺪﺋﯿﺖ ﻫﺮ ﻧﯿﺮوﯾﯽ را ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫـﺎ و ﮐﻨﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺧﻮد آن ﻧﯿﺮو ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد اراده‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﺣﯿﻮاﻧﯽ( ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن )از ﻓﻼﺳﻔﻪ( ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ )ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻧﻔﺲ( »‪ «6‬ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺰ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 357‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫اﻣـﺎ اﮔﺮ از ﮐﻠﻤﻪ ﻧﻔﺲ اﯾﻦ ﻣﻌﻨـﺎ )ﻣﺒـﺪﺋﯿﺖ ﻫﺮ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ‪ (...‬اراده ﻧﺸـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺒـﺪﺋﯿﺖ ادراك و ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺷـﯽ از ادراك‬
‫ﺧـﺎص ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اراده ﺧـﺎص ﺑﺎﺷـﺪ ﻗﺼـﺪ ﮔﺮدد و از ﻃـﺒﯿﻌﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﻨﺸـﯽ در ﺟﺴﻢ آن ﺻـﺎدر ﮔﺮدد ﺑﺮ ﺧﻼـف اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫)ﺑﺪون‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاب و ﻏﻔﻠﺖ ﻧﯿﺰ ﮐﻨﺶﻫﺎي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق »ﻟﺘﻌّﯿﻦ اﻓﻌﺎﻟﻬﺎ« دارد ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻣﻐﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎرات ﺑﻌﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا از ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ )ﻟﺘﻔّﻨﻦ اﻓﻌﺎﻟﻬﺎ( اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺳـﺘﺜﻨﺎ در ﻋﺒـﺎرت از ﮐﻼـم ﺗﻘـﺪﯾﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻘـﺪﯾﺮ در ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﯿﺮوﯾﯽ از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﯾﺎد ﺷـﺪه ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻧﻔﺲ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻟﯿﮑﻦ ﻧﻔﺲ ﻧﺰد ﻓﻼﺳـﻔﻪ ﯾﺎ ﻓﻠﮑﯽ اﺳﺖ و ﯾﺎ زﻣﯿﻨﯽ و ﻧﻔﺲ زﻣﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺗﯽ ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﯾﺎ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻮس‬
‫زﻣﯿﻨﯽ ﻧﻔﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﻘﺼﻮد ﮐﻤﺎل اوﻟﯿﻪ ﺑﺮاي ﺟﺴﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ آﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ «(4‬ﺟﺴﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ« زﯾﺮا ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺟﺴﻢ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﻔﺲ اﻃﻼق ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺟﺴﻢ آﻟﯽ )اﺑﺰاري( ﺟﺴـﻤﯽ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ﻋﻨﺼـﺮي ﻧﺒﻮده و داراي اﺑﺰاري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳـﻂ آﻧﻬﺎ ﮐﻤﺎﻻت ﺛﺎﻧﻮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻐـﺬﯾﻪ‪،‬‬
‫رﺷﺪ‪ ،‬ادراك و ﺣﺮﮐﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻓﺎﺿﻪ آن از ﺳﻮي ﻧﻔﺲ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪552 :‬‬
‫ادراك و اراده( ﻗﺼـﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾـﻦ ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ »‪ «1‬ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﺮوي ﻃـﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎﻻـﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ از ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﺒﺎن آن را ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﻃﻼق ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺗﻐـﺬﯾﻪ و ﮔﻮارش ﻏـﺬا ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي ﺷـﺨﺺ ﯾﺎ ﺑﻘﺎي ﻧﻮع ﺗﺼـﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺮو )ﺣﯿﻮاﻧﯽ(‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺟﻨﺲ ﺳﻮﻣﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣﺎﻻﺗﯽ ﭼﻮن ﺧﺸﻢ و ﺗﺮس و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن‪ ،‬واﮐﻨﺸـﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﺣﯿﻮاﻧﯽ( ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺒﺪﺋﯿﺖ آن ﺣﺲ و ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ و‬
‫ادراﮐﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪) ،‬ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن( ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ درﺑﺎره اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﻧﺶ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ادراك ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دو ﻧﯿﺮو اﺳﺖ و آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺟﻨﺲ )ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ( ﺑﺮاي آن دو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دو ﺗﺎﯾﯽ ﺟﻨﺲ ﺑﺮاي آن‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ‬
‫ﺑﺮ دو ﻧﯿﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺮوي ادراﮐﯽ و دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺮوي ﺣﺮﮐﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ادراك ﮐﻨﻨـﺪه ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﺟﻨﺲ ﺑﺮاي دو ﻧﯿﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ :‬ﻧﯿﺮوي ادراﮐﯽ ﻇﺎﻫﺮي و ﻧﯿﺮوي ادراﮐﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽ‪ .‬ﻧﯿﺮوي ادراك ﮐﻨﻨـﺪه در‬
‫ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺣﺴﯽ اﺳﺖ و آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺲ ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﭘﻨﭻ ﮔﺎﻧﻪ ﻧﺰد ﮔﺮوﻫﯽ و ﻫﺸﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﻧﺰد ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﺣﺴـﯽ ﻇـﺎﻫﺮي را ﭘﻨـﺞ ﻋـﺪد داﻧﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺷـﻨﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﭼﺸﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺑﺴﺎواﯾﯽ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻫﺸﺖ ﻋﺪد داﻧﺴﺘﯽ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﻧﺶ ﭘﮋوﻫﺎن ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺴﺎواﯾﯽ ﺧﻮد از‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪان ادراك‪.‬‬
‫)‪ (2‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ارواح ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و آن در اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 358‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آن ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻣﺪﺑّﺮ ﺑﺪون اراده و ﺷﻌﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪553 :‬‬
‫ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ از ﭼﻬـﺎر ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ دﺳـﺘﻪ از ﻣﻠﻤﻮﺳـﺎت ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺟـﺪاﮔﺎﻧﻪاي‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﻋﻀﻮ ﺣﺴﺎس )ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن(‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺷﺘﺮاك ﻧﯿﺮوي ﭼﺸﺎﯾﯽ و ﺑﺴﺎواﯾﯽ در زﺑﺎن و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ‬
‫و ﺑﺴﺎواﯾﯽ در ﭼﺸﻢ‪ -‬ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ادراﮐﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ »‪ «1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺲ ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اول آﻧﻬـﺎ ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك و ﺧﯿـﺎل ﻧـﺎم ﮔـﺬاري ﺷـﺪه و آن ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن‪ ،‬ﻧﯿﺮوي واﺣـﺪي ﺷـﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺰد داﻧﺶ‬
‫ﭘﮋوﻫﺎن از ﺣﮑﯿﻤﺎن‪ ،‬دو ﻧﯿﺮو ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك‪ «2» ،‬ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺴﻮﺳـﺎت ﺑﻪ آن ﻣﯽرﺳـﻨﺪ و ﭘـﺬﯾﺮاي ﺻﻮر ﻧﻮﻋﯽ آن ﻣﺤﺴﻮﺳـﺎت ﻣﯽﮔﺮدد و در آن ﮔﺮد‬
‫ﻣﯽآﯾﻨـﺪ و ﺧﯿﺎل ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮر را ﭘﺲ از ﮔﺮد آﻣـﺪن در ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﺲ از ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪن از ﻣﻨﻈﺮ ﺣﺲ آن‬
‫را ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﭘﺬﯾﺮا از آن دو ﻏﯿﺮ از ﻧﯿﺮوي ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ .«3‬ﺗﺤﻘﯿﻖ درﺑﺎره درﺳﺘﯽ اﯾﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬در اﺻﻄﻼح ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺑﺎﻃﻨﯽ را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﺼﺎص آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﯿﻮان ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﺑﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ »ﻧﯿﻄﺎﺳﯿﺎ« ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻮح ﻧﻔﺲ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك دﻻﯾﻠﯽ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺷﺎرح ﻗﺎﻧﻮن آﻣﻠﯽ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﯿﻞ اﺷﺎره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺎ در وﺟﻮد ﺧﻮد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺣﮑﻢ و ﮔﺰارش ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﻣﺜًﻠﺎ اﯾﻦ ﻣﺰه ﻏﯿﺮ از ﻣﺰه دﯾﮕﺮي اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ رﻧـﮓ ﻏﯿﺮ از آن ﻣﺰه اﺳﺖ و ‪ ...‬اﯾﻦ ﻗﻀﺎﯾـﺎ ﻣﻘﺘﻀـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟـﺎﯾﯽ از ﺑـﺎﻃﻦ ﻣـﺎ اﯾﻦ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﺣﻀﻮر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻗﻀﺎوت ﺷﻮد اﯾﻦ ﺣﮑﻢ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻋﻘﻞ و ﻗﻀﺎوت آن ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ُﻣـﺪَرك ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺷـﯽء ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﻋﻘﻞ ﺑﯽﺑﻬﺮهاﻧﺪ اﯾﻦ ادراك را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت دارا ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺣﻮاس ﻇﺎﻫﺮي )ﻣﺜﻞ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ( ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﺣﺎﺿﺮ و ﺧﺎص ﺑﻪ ﺧﻮد )ﻣﺜﻞ دﯾﺪن( ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﻗﻄﺮهاي ﮐـﻪ از آﺳـﻤﺎن ﻣﯽﺑـﺎرد آن را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺧـﻂ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺗﺼـﻮر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﯾـﺎ ﯾـﮏ ﻧﻘﻄﻪ را در ﺣـﺎل دوران‪ ،‬داﯾﺮهاي ﺗﺼـﻮر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺟﺎﯾﮕـﺎه اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺼﻮر ﺣﺲ ﻣﺸـﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ اﯾﻦ ادراك ﺗﻮﺳـﻂ ﻋﻘـﻞ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﭘـﺬﯾﺮد زﯾﺮا ُﻣـﺪَرك‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺷـﯽء ﻣﺤﺴﻮس ﺣﺎﺿـﺮ را ادراك ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻗﻄﺮه اول ﻓﺮود آﻣﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮي از آن‬
‫در ﺧﻮد ﺗﺮﺳـﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺳـﭙﺲ از ﻗﻄﺮه دوم و ‪ ...‬ﺗـﺎ ﺧـﻂ ﻋﻤﻮدي ﺗﺼﻮر ﮔﺮدد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ درﺑﺎره ﺗﺮﺳـﯿﻢ داﯾﺮه از دوران ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﺷﺨﺺ ﺧﻮاب ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ را ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﯾﺰ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ اﯾﻦ اﺻﻮات ﻣﻌﺪوم ﻧﯿﺴﺖ‬
‫زﯾﺮا ﻣﻌـﺪوم ﺻـﺮف‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ درك و ﺗﻤﺎﯾﺰ از ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺪارد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﺎﯾﯽ از ﻗﻮاي ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮد‪ ،‬و آن ﺟﺎﯾﯽ ﺟﺰ ﻧﯿﺮوي ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺷﺮح آﻣﻠﯽ‪ ،‬ص ‪(362‬‬
‫)‪ (3‬ﺗﻐﺎﯾﺮ اﻓﻌﺎل دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺗﻐﺎﯾﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪554 :‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع )ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ و ﭘﺬﯾﺮا دو ﻧﯿﺮوﺳﺖ( ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل )ﭼﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺮو ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ دو ﻧﯿﺮو( ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺸﺄ ﻓﻌﻞ‬
‫اﯾﻦ دو ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﺑﻄﻦ ﺟﻠﻮي ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي دوم ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻃﺒﯿﺒـﺎن آن را ﻣﻔّﮑﺮه ﻣﯽﻧﺎﻣﻨــﺪ و ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﮔـﺎه ﻣﺘﺨّﯿﻠـﻪ‪ ،‬و ﮔـﺎه ﻣﻔّﮑﺮه ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 359‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪ -‬ﺑﻌـﺪًا درﺑـﺎره آن ﺳـﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ -‬آن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﮐﻨﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﯿﺰد‪ ،‬آن را ﻧﯿﺮوي ﻣﺨّﯿﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﯿﺮوي ﻧـﺎﻃﻘﻪ )ﻋﻘﻼﻧﯽ( ﺑـﺪان رو آورد و آن را ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺼﺎرف ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻣﻔﮑﺮه ﻧﺎﻣﯿـﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻔـﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو و ﻧﯿﺮوي ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷـﺪ »‪ «1‬در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﭘـﺬﯾﺮا ﯾﺎ ﻧﮕﻪ دارﻧـﺪه آﻧﭽﻪ از ﺻﻮر ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت‬
‫ﺑﺪان رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﯿﺮوي ﻣﻔّﮑﺮه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﺧﯿﺎل اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه دﺳﺖ اﻧﺪازي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫ﺑﺮ آﻧﻬـﺎ اﻧﺠـﺎم ﻣﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻮري ﮐﻪ از ﻧـﺎﺣﯿﻪ ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك رﺳـﯿﺪه و ﺻﻮري ﺑﺮ ﺧﻼف آن را در ﺧﻮد ﺣﺎﺿـﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺮواز ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﮐﻮﻫﯽ از زﻣﺮد ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﯿﺮوي ﺧﯿـﺎل ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ را ﻧﻤﺎﯾـﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ از ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﯿﺮوي ﻣﻔﮑﺮه‪ ،‬ﺑﻄﻦ ﻣﯿﺎﻧﯽ از ﻣﻐﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﯿﺮو اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻧﯿﺮوي ادراﮐﯽ‬
‫ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺣﯿﻮان را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و آن ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫واﻫﻤـﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺣﯿـﻮان ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻣﺜًﻠـﺎ ﮔﺮگ دﺷـﻤﻦ اﺳﺖ و ﺑﭽﻪ دوﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ ﻋﻠـﻒ ﺑﻪ او ﻣﯽدﻫـﺪ‪،‬‬
‫دوﺳﺖ اوﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ از او ﮔﺮﯾﺰان ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ از اﻣﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺴﻮﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻮاس ﻇﺎﻫﺮي ﺣﯿﻮان ادراك ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﯿﺮوي دﯾﮕﺮي آن را‬
‫ادراك و در ﺧﺼـﻮص آن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ادراك ﻋﻘﻼـﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﭼـﺎر ادراﮐﯽ )ﺟﺰﯾﯽ( ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼـﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﮑﻢﻫﺎي ﺧﻮد اﯾﻦ ﻧﯿﺮو را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد و در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎ ﭘﺎي ﺣﯿﻮان ﺑﯽﻋﻘﻞ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻧﯿﺮوي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﯿﺮو ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ دو ﻧﯿﺮو ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك و ﺧﯿﺎل‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪555 :‬‬
‫ﻧﯿﺮوي واﻫﻤـﻪ از ﻧﯿﺮوي ﺧﯿـﺎل ﻣﺘﻤـﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﯿـﺎل‪ ،‬ﺻـﻮر ﻣﺤﺴﻮﺳـﺎت را ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ در آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮس ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ از ﻧﯿﺮوي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﻔﮑﺮه و ﻣﺨﯿﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﻔّﮑﺮه ﺑﺮ ﺧﻼف ﮐﻨﺶﻫﺎي ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ ﺣﮑﻤﯽ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻨﺶﻫـﺎي آن ﺻـﺮﻓًﺎ ﻧﻔﺲ ﺣﮑﻢ و ﻗﻀـﺎوت در آن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﮐﻨﺶﻫـﺎي ﻧﯿﺮوي ﻣﻔﮑﺮه در ﻣﺤﺴﻮﺳـﺎت ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﮐﻨﺶ واﻫﻤﻪ ﺣﮑﻤﯽ در ﻣﺤﺴﻮس از ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﺑﯿﺮون از ﺣﻮزه ﺣﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﻮاس در ﺣﯿﻮان ﺑﺮ ﺻﻮر ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت‬
‫ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واﻫﻤﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺻﻮر ﻣﺤﺴﻮس ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي وﻫﻢ رﺳﯿﺪه و ﺑﻪ ﺣﺲ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎرهاي از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺠﺎزﮔﻮﯾﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﭘﺮدازﻧـﺪ و ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ را ﺗﺨّﯿﻞ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ «1» ،‬اﯾﺸﺎن در ﻧﺎم ﮔﺬاري اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻧﺰاع در ﻧﺎم ﮔﺬاري وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﺎمﻫﺎ را ﻓﻬﻤﯿﺪ و ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ آن ﻣﻌﺎﻧﯽ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﯿﺐ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﺧﻮد را درﮔﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻮارض آن ﭘﯿﺮو ﻋﻮارض ﻧﯿﺮويﻫﺎي ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﯿﺎل و ﻣﺨﯿﻠﻪ و ﻧﯿﺮوي‬
‫ﻋﺎﻗﻠﻪ ﮐﻪ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪ ﻃﺒﯿﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺳـﯿﺐ ﺑﻪ ﮐﻨﺶﻫـﺎي آن‪ ،‬ﺑـﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﺑﯿﻤﺎري در ﺷـﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺿـﺮر ﺑﻪ ﮐﻨﺶ‬
‫ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺳﯿﺪن ﺿﺮر ﺑﻪ ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻮده و اﯾﻦ ﺿﺮر ﺳﻮء ﻣﺰاج ﯾﺎ ﺗﺒﺎﻫﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ در ﻋﻀﻮي را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮاي ﻃﺒﯿﺐ داﻧﺶ رﺳـﯿﺪن اﯾﻦ ﺿـﺮر ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺳﻮء ﻣﺰاج آن ﻋﻀﻮ ﯾـﺎ ﺗﺒـﺎﻫﯽ آن ﺑﺮاي ﺗـﺪارك آن ﺑـﺎ درﻣـﺎن و ﯾـﺎ ﺣﻔﻆ آن از‬
‫آﺳـﯿﺐ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻧﯿﺮوي واﺳﻄﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ واﻫﻤﻪ( ﺑﺮ وي ﺿﺮورﺗﯽ ﻧﺪارد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﯿﺮوي آﺳﯿﺐ‬
‫رﺳﺎن ﺑﺪون واﺳﻄﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺨﯿﻠﻪ( را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺳﻮم ﮐﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن آن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ -‬و آن ﻧﯿﺮوي ﭘﻨﺠﻢ ﯾﺎ ﭼﻬﺎرم ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،-‬ﻧﯿﺮوي ﺣﺎﻓﻈﻪ و ﻣﺬّﮐﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺨﺰن آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 360‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻧﯿﺮوي وﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺨﯿـﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺨﯿـﻞ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آن ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻟـﺬا ﻣﺠـﺎز از ﺑﺎب اﻃﻼق ﻣﺴـﺒﱠﺐ ﺑﺮ ﺳـﺒﺐ ﺧﻮد‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻮﻻق ﻋﺒﺎرت »ﮐﻤﺎ ان اﻟﺨﯿﺎل ‪ «...‬ﺗﺼﺤﯿﻒ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪556 :‬‬
‫ﻣﻌـﺎﻧﯽ در ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﻏﯿﺮ از ﺻﻮر ﻣﺤﺴﻮس رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﯿﺎل ﻣﺨﺰن آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك از ﺻﻮر ﻣﺤﺴﻮس رﺳـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻧﯿﺮوي ﺣـﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬ﺑﻄﻦ ﻣﺆﺧﺮ از ﻣﻐﺰ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺤـﻞ ﻣﻨـﺎﻗﺸﻪ ﻓﻠﺴـﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﺣـﺎﻓﻈﻪ و ﻣـﺬّﮐﺮه ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﻨـﺪه آﻧﭽﻪ از اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪﻫﺎي وﻫﻢ‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﺣﻔـﻆ ﭘﻨﻬﺎن ﺷـﺪه‪ ،‬آﯾﺎ ﻧﯿﺮوي واﺣـﺪي در ﺑـﺪن اﺳﺖ ﯾﺎ دو ﻧﯿﺮو ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﯿﺐ‬
‫داﻧﺴـﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻻزم ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﺳـﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ وارد ﻣﯽﺷﻮد از ﯾﮏ ﺳـﻨﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن آﺳـﯿِﺐ ﻋﺎرض ﺑﺮ ﺑﻄﻦ ﻣﺆﺧﺮ ﻣﻐﺰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎ از ﺟﻨﺲ ﺳﻮء ﻣﺰاج و ﯾﺎ از ﺟﻨﺲ ﺑﯿﻤﺎري ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪه از ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ادراﮐﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺎﻃﻘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ »‪ «1‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا از‬
‫ﺷﺮح اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﺑﻪ ﻫﻤـﺎن دﻟﯿـﻞ ﺻـﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤـﻮدﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﯿﺮو در ﻧﻈﺮ ﻃﺒﯿﺒـﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ از اﻫﻤﯿﺖ ﮐﻤـﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻧﻈﺮ ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻧﻪ ﻏﯿﺮ آن ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺘﯽ‬
‫ﻧﯿﺮوي ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻧﯿﺮوﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺗﺮﻫﺎ را در ﻫﻢ ﮐﺸـﺪ )اﻧﻘﺒﺎض( و آﻧﻬﺎ را ﺳـﺴﺖ ﮔﺮداﻧـﺪ )اﻧﺒﺴﺎط( »‪ «2‬و ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ اﻋﻀﺎ و ﻣﻔﺎﺻﻞ‬
‫»‪ «3‬ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در آﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﯿﺮو ﺑـﺎﻋﺚ اﻧﺒﺴﺎط و اﻧﻘﺒﺎض وﺗﺮﻫﺎ ﮔﺮدد‪ «4» .‬ﻣﺠﺮاي اﯾـﻦ ﻧﯿﺮو )از ﻣﻐﺰ( در ﻋﺼﺐ ﻣﺘﺼـﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي واﻫﻤﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ در ﺑﺪن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻫﺮ اﻧﺒﺴـﺎط و اﻧﻘﺒـﺎض در اﻋﻀـﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺒﺴـﺎط و اﻧﻘﺒﺎض ﻧﺒﺾ ﻧﺰد ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻧﯿﺮوي ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﮔـﺎه اﻧﺒﺴـﺎط و اﻧﻘﺒـﺎض )َﻋَﺮﺿـﯽ در ﺑﯿﻤـﺎري( در اﺛﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﺎده ﺑﻠﻐﻤﯽ ﻏﻠﯿﻆ در ﻟﯿﻒ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾـﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬
‫ﺑﯿﻤﺎري ﺗﻤﺪد‪ ،‬ﻣﻨﻊ از ﻗﺒﺾ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺗﺸﻨﺞ‪ ،‬ﻣﻨﻊ از ﺑﺴﻂ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﻋﻀﺎ ﮐﻨﺎر ﻣﻔﺎﺻﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ زﯾﺮا ﮔﺎه ارﺗﺒﺎط و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺪون ﻣﻔﺼﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﭘﻠﮏ‪.‬‬
‫)‪ (4‬اﻧﺒﺴﺎط ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﺴﺘﯽ وﺗﺮ و اﻧﻘﺒﺎض ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﻫﻢ ﮐﺸﯿﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬اﯾﻦ ﻧﯿﺮو از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺮا و ﻣﻨﻔـﺬ )ﻋﺼﺐ( از ﻣﻐﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻋﻀـﺎ ﺟﺎري ﻣﯽﮔﺮدد اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو در ﺧﻮد ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺳﺪه در ﻣﺠﺮاي ﻋﺼﺐ ﮐﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻐﺰ و ﻧﺨﺎع و ﺑﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﺗﺒﺎه ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪557 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺮوي )ﻓـﺎﻋﻠﯽ( ﺟﻨﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮدن ﻣﺒﺎدي ﺣﺮﮐﺘﯽ آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﻫﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ وﺟﻮد دارد‪«1» .‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺮو )ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺣﺮﮐﺘﯽ( ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮﻣﺎن واﻫﻤﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻗﺼﺪ ﺟﺪي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪«2» .‬‬

‫ﻓﺼﻞ آﺧﺮ‪ :‬اﻓﻌﺎل »‪«3‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 361‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬

‫اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﭘـﺎرهاي از اﻓﻌـﺎل ﻣﻔﺮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﻌﻞ ﻫﻀﻢ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺮو در ﺑـﺪن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﭘﺎرهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ دو ﻧﯿﺮو ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓﻌﻞ اﺷـﺘﻬﺎي ﺑﻪ ﻏـﺬا ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﯿﺮوي ﺣﺴـﯽ واﻗﻊ در دﻫﺎﻧﻪ ﻣﻌﺪه ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪) .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﮐـﺎر ﮐﺮد آن در اﺷـﺘﻬﺎ( ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ دادن ﺑﻪ رﺷـﺘﻪ ﻃﻮﯾﻞ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر آﻧﭽﻪ ﺟـﺬب ﻧﻤﻮده ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺎ ﻣﮑﯿـﺪن رﻃﻮﺑﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد )در دﻫـﺎﻧﻪ ﻣﻌـﺪه ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اﺷـﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد( و ﻧﯿﺮوي ﺣﺴـﯽ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد اﺣﺴﺎس در واﮐﻨﺶ )ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﺟﺎذﺑﻪ( و ﺑﺎ ﮔﺰش ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺳﻮداي ﺑﯿﺪارﮐﻨﻨـﺪه اﺷـﺘﻬﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﮑـﺎﯾﺖ آن ﮔـﺬﺷﺖ‪) ،‬ﺑـﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اﺷـﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد( ﭘﺲ اﯾﻦ ﻓﻌﻞ اﺷـﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دو ﻧﯿﺮو اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻧﯿﺮوي ﺣﺴﯽ دﭼﺎر آﺳﯿﺐ ﮔﺮدد ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و اﺷﺘﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺷﺘﻬﺎي ﺑﻪ ﻏﺬا ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺪن ﺑﻪ ﻏﺬا ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﻣﺜﻼـ ﺣﺮﮐﺖ راه رﻓﺘﻦ ﺑـﺎ ﺟﻮﯾـﺪن ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﻔـﺎوت ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷﺨﺼـﯽ و زﻣـﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت ﻧﻮﻋﯽ در‬
‫ﺣﺮﮐﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻌﺎ ﻧﯿﺮوي ﻓﺎﻋﻠﯽ آن ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوي ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﻔﺎوت ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﺐ‬
‫ﻧﻮع ﻣﺒﺎدي ﺣﺮﮐﺎت در ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ در ﻫﺮ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪاي ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﺎﺻـﯽ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو در ﻣﺤﯿﻂ آن ﺗﻈﺎﻫﺮ‬
‫وﯾﮋهاي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺎﻋﺜﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن آن ﻧﯿﺮوي ﻓﺎﻋﻠﯽ ﻋﻀﻮ را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدﻫﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﺗﻘﺴـﯿﻢ اﻟﯿﺎف‬
‫ﻋﺼﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻋﺼﺐ آوران و واﺑﺮان( اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ در ﮐﺘﺎب ﺷﻔﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﻮه ﻣﺤﺮﮐﻪ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .1 :‬ﻧﯿﺮوي ﺑﺎﻋﺜﻪ؛ ‪.2‬‬
‫ﻧﯿﺮوي ﻣﺤﺮﮐﻪ و ‪....‬‬
‫)‪ (3‬اﻓﻌـﺎل )ﮐﻨﺶﻫﺎ( در ﺑـﺪن ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺒﺎدي ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﻪ اﻓﻌﺎل ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬اﻓﻌﺎل ﺣﯿﻮاﻧﯽ و اﻓﻌﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ و اﺑﻦ‬
‫ﺳﯿﻨﺎ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﯿﺮوﻫﺎ و اﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪....‬‬
‫)‪ (4‬ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻣﻌﺪي از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ وﻟﯽ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﺪن ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪558 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﻌﻞ ﺑﻠﻌﯿﺪن ﺑﺎ دو ﻧﯿﺮو اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد »‪ ،«1‬ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫و دﯾﮕﺮي ﺟﺎذﺑﻪ ارادي »‪ .«2‬ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ رﺷﺘﻪ ﻃﻮﯾﻞ واﻗﻊ در دﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﺪه و ﻣﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﮐﻨﺶ ﻧﯿﺮوي دوم ﺑﺎ رﺷﺘﻪ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎي ﺑﻠﻌﯿﺪن‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از دو ﻧﯿﺮو ﺗﺒﺎه ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﺑﻠﻌﯿﺪن دﺷﻮار ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺒﺎه ﻫﻢ‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻠﻊ ﺑﺎ دﺷﻮاري‬
‫روﺑﺮو ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ ﻫﺮﮔﺎه اﺷﺘﻬﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻌﯿﺪن آﻧﭽﻪ ﺑﺪان اﺷﺘﻬﺎي‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي دﭼﺎر‬
‫اﺷﻤﺌﺰاز و ﮐﺮاﻫﺖ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ آن ﭼﯿﺰ را ﺑﺒﻠﻌﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ اﺷﺘﻬﺎﯾﯽ )ﻃﺒﯿﻌﯽ( دﭼﺎر ﻧﻔﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻄﻮر ارادي ﺑﻠﻌﯿﺪن آن‬
‫دﺷﻮار ﻣﯽﮔﺮدد‪«3» .‬‬
‫ﮔﺬر ﻏﺬا )در اﻋﻀﺎ و ﻋﺮوق( »‪ «4‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ از ﺳﻮي ﻋﻀﻮي ﮐﻪ از آن ﺟـﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ از ﺳﻮي ﻋﻀﻮي ﮐﻪ رو ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 362‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‬
‫آن آورده ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺗﻔﺎﻟﻪ »‪ «5‬ﻏﺬاﻫﺎ از دو راه دﻓﻌﯽ ﺑﺪن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دو ﻧﯿﺮو دارد‪«6» .‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﮏ ﻓﻌﻞ در ﺑـﺪن‪ ،‬دو ﻧﯿﺮوي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﺷـﺪ »‪ «7‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺳـﺒﺐ ﺗﺤﻘﻖ آن ﻧﯿﺮوﯾﯽ و ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺮدي ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ رﯾﺰش ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬زﯾﺮا ﻫﻨﻮز ﻏﺬا ﻧﺮم و رﻗﯿﻖ ﻧﺸﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻠﻌﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (2‬آﻣﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺴـﺦ »داﻓﻌﻪ ارادي« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺎذﺑﻪ ارادي و از دﻓﻊ ارادي ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﻪ ﺟﺬب ﺷﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا در‬
‫ﺑﻠﻌﯿﺪن ﺟﺬب روﺷﻦﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن داروﻫﺎ و ﻣﺴﻬﻼت ﺑﺪ ﻃﻌﻢ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻧﯿﺮو در دو ﻋﻀﻮ )ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻋﻨﻪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻟﯿﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (5‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺗﻔﺎﻟﻪ )ﺛﻔﻞ( ﺑﻪ ﻣﺪﻓﻮع اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﻟﺬا ﺗﻌﺒﯿﺮ زاﯾﺪ )ﻓﻀﻞ( ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ دﯾﺪه ﺷﺪه ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﯿﺮوي ﺣﺴﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﮔﺰش ﺻﻔﺮاء ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (7‬در ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﻬﺮان و آﻣﻠﯽ و ﺟﯿﻼﻧﯽ ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ »رﺑﻤﺎ ﮐﺎن اﻟﻔﻌﻞ ﻣﺒـﺪأ ﻗﻮﺗﯿﻦ ﻧﻔﺴﺎﻧﯿـﮥ ‪ «...‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﺮد ﭼﻪ‬
‫ﺑﺴﺎ ﯾﮏ ﻓﻌﻞ در ﺑﺪن ﻣﺒﺪأ ﭘﺬﯾﺮش دو ﻧﯿﺮوي ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪559 :‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺳـﺮدي در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﯿﺮوي داﻓﻌﻪ را ﺑﺮ اﯾﺴـﺘﺎدﮔﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻠﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺳـﺮازﯾﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻣﻨﻊ آن و در ﺗﺨﻠﯿﻪ آن از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫)ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺘﻌـﺎرف آن( ﮐﻤـﮏ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺳـﺮدي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ )ﺑﺎﻟـﺬات( ﺑﻪ دو روش ﻣـﺎﻧﻊ )رﯾﺰش ﻣﻮاد( »‪ «1‬ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫روش اول ﺑﺎ ﻏﻠﯿﻆ و ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﮐﺮدن ﮔﻮﻫﺮ آﻧﭽﻪ رﯾﺰش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و روش دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻨﮓ ﮔﺮداﻧﺪن روزﻧﻪﻫﺎي ﻋﻀﻮ؛ و روش ﺳﻮم ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ﺑﺎﻟﻌﺮض( ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﮔﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺬب ﻣﺎده ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻀﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺮﻣﯽ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﺮدي( ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ روشﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف روشﻫﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه )در ﺳﺮدي( ﻗﺮار دارد‪ «2» ،‬و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﺮورت‬
‫ﺧﻸ )ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ( ﺟﺬب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺮﻣﯽ و ﺿـﺮورت ﺧﻸ(‪ «3» ،‬در اﺑﺘـﺪا آﻧﭽﻪ رﻗﯿﻖ اﺳﺖ و ﺳـﭙﺲ آﻧﭽﻪ ﮐـﺜﯿﻒ و ﻣﺘﺮاﮐﻢ اﺳﺖ ﺟـﺬب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭼﯿﺰي را ﺟـﺬب ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖﺗﺮ اﺳﺖ و ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﺟﺬب آن اﺧﺘﺼﺎص ﻃﺒﯿﻌﯽ اوﺳﺖ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺎده ﻣﺘﺮاﮐﻢ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖﺗﺮ‬
‫و اﺧﺘﺼﺎﺻﯽﺗﺮ در ﺟﺬب آن ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ (1‬ﻣﻨﻊ از رﯾﺰش ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻋﻀﻮ در واﻗﻊ ﻓﻌﻞ ﻣﺮﮐﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﻗﯿﻖ و ﺑﺎز ﮐﺮدن ﻗﻮام ﮔﻮﻫﺮ آﻧﭽﻪ رﯾﺰش ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ روزﻧﻪﻫﺎي ﻋﻀﻮ‪.‬‬
‫)‪ (3‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت روش ﺟﺬب ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﮔﺮﻣﯽ و اﯾﺠﺎد ﺧﻸ ﺑﺎ روش ﺟﺬب ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ‪ ،‬ص‪560 :‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ )ﺗﻬﺮان ‪ .1295‬ق(‬
‫ﺷﺮح ﮐﻠﯿﺎت ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد آﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﮐﺎﺷﯽ رام‪ ،‬ﻻﻫﻮر‬
‫ﺷﺮح ﮐﻠﯿﺎت ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻠﯽ ﺟﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﮐﺎﺷﯽ رام‪ ،‬ﻻﻫﻮر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 363‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺗﺤﻔﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ‪ ،‬ﺷﺮح ﮐﻠﯿﺎت‪ ،‬ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﯾﮥ اﻟﻠﱠﻪ ﮔﻠﭙﺎﯾﮕﺎﻧﯽ‬
‫ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﯿﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‬
‫ﺷﺮح ﻣﻮﺟﺰ‪ ،‬ﻧﻔﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﻮض ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ‬
‫ﻣﻔﺮح اﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ اﮐﺒﺮ ارزاﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ ﻗﺎدري ﻫﻨﺪ ‪ .1256‬ق‬
‫ﻫﺪاﯾﮥ اﻟﻤﺘﻌﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺧﻮﯾﻨﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ )ﻣﺸﻬﺪ(‬
‫ﺑﺤﺮاﻟﺠﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﻫﺮوي‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ )ﺗﻬﺮان ‪ .1288‬ق(‬
‫ﻣﺨﺰن اﻻدوﯾﻪ‪ ،‬ﻋﻘﯿﻠﯽ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات و آﻣﻮزش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺸﻒ اﻟﻤﺮاد ﺷﺮح ﺗﺠﺮﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺘﺎب ﻓﺮوﺷﯽ اﺳﻼﻣﯿﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﺿﺮورﯾﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﯽ اﺳﻨﻞ‪ ،‬ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات ارﺟﻤﻨﺪ )ﺗﻬﺮان(‬
‫ﻋﯿﺎر داﻧﺶ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻧﻘﯽ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‬
‫ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺮﯾﻘﯽ‪ ،‬دار اﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﯽ )ﺑﯿﺮوت(‬
‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬
‫ﺟﺎِﻫُﺪوا ﺑ َِﺄﻣْﻮاﻟ ُِﮑْﻢ َو َأﻧ ُْﻔِﺴُﮑْﻢ ﻓﯽ َﺳﺒﯿِﻞ اﻟﻠﱠِﻪ ذﻟ ُِﮑْﻢ َﺧﯿٌْﺮ ﻟَُﮑْﻢ ِإْن ُﮐﻨْﺘُْﻢ َﺗْﻌَﻠُﻤﻮَن )ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ آﯾﻪ ‪(41‬‬
‫ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎى ﺧﻮد‪ ،‬در راه ﺧـﺪا ﺟﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﯿـﺪ؛ اﯾﻦ ﺑﺮاى ﺷـﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺣﻀـﺮت رﺿﺎ )ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم(‪ :‬ﺧﺪا رﺣﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻨﺪهاى ﮐﻪ اﻣﺮ ﻣﺎ را زﻧﺪه )و ﺑﺮﭘﺎ( دارد ‪ ...‬ﻋﻠﻮم و داﻧﺸـﻬﺎى ﻣﺎ را ﯾﺎد ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﯾﺎد دﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺮدم اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮى ﻣﺎ را )ﺑﻰ‬
‫آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰى از آن ﮐﺎﺳﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﺮ آن ﺑﯿﺎﻓﺰاﯾﻨﺪ( ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺮ آﯾﻨﻪ از ﻣﺎ ﭘﯿﺮوى )و ﻃﺒﻖ آن ﻋﻤﻞ( ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﺎدر اﻟﺒﺤﺎر‪-‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺷﺮح ﺧﻼﺻﻪ دو ﺟﻠﺪ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ص ‪159‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻـﻔﻬﺎن ﺷﻬﯿﺪ آﯾﺖ اﷲ ﺷﻤﺲ آﺑﺎدي )ره( ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫دﻟـﺪادﮔﯽ ﺑﻪ اﻫﻠـﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴـﻼم( ﺑﺨﺼـﻮص ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ )ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم( و اﻣـﺎم ﻋﺼـﺮ )ﻋﺠـﻞ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ‬
‫اﻟﺸـﺮﯾﻒ( ﺷـﻬﺮه ﺑﻮده و ﻟـﺬا ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و دراﯾﺖ ﺧﻮد در ﺳﺎل ‪ 1340‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴـﯽ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕـﺬار ﻣﺮﮐﺰ و راﻫﯽ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ وﻗﺖ ﭼﺮاغ آن‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺪ و ﻫﺮ روز ﻗﻮي ﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ راﻫﺶ را اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت ﻗـﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻـﻔﻬﺎن از ﺳﺎل ‪ 1385‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴـﯽ ﺗﺤﺖ اﺷـﺮاف ﺣﻀـﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺣـﺎج ﺳـﯿﺪ ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﯽ )ﻗـﺪس ﺳـﺮه‬
‫اﻟﺸـﺮﯾﻒ ( و ﺑـﺎ ﻓﻌـﺎﻟﯿﺖ ﺧﺎﻟﺼـﺎﻧﻪ و ﺷـﺒﺎﻧﻪ روزي ﺗﯿﻤﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﮕﺎن ﺣﻮزه و داﻧﺸـﮕﺎه‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻠﻤﯽ آﻏﺎز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻫﺪاف ‪:‬دﻓﺎع از ﺣﺮﯾﻢ ﺷـﯿﻌﻪ و ﺑﺴﻂ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻌﺎرف ﻧﺎب ﺛﻘﻠﯿﻦ )ﮐﺘﺎب اﷲ و اﻫﻞ اﻟﺒﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴـﻼم( ﺗﻘﻮﯾﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﺟﻮاﻧﺎن و ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﺴﺎﺋـﻞ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﻮدﻣﻨـﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﻠﻮﺗﻮث ﻫﺎي ﺑﯽ ﻣﺤﺘﻮا در ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه و‬
‫راﯾـﺎﻧﻪ ﻫـﺎ اﯾﺠـﺎد ﺑﺴﺘﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎرف ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰه ﻧﺸـﺮ ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﺳـﺮوﯾﺲ دﻫﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ و ﻃﻼـب‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻏﻨﯽ ﮐﺮدن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪان ﺑﻪ ﻧﺮم اﻓﺰار ﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺳـﻬﻮﻟﺖ رﻓﻊ اﺑﻬﺎم و ﺷـﺒﻬﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮه در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﻧﻮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت ﺗﺼﺎﻋﺪي در‬
‫ﻧﺸـﺮ و ﭘﺨﺶ آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرد و از ﻃﺮﻓﯽ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺗﺰرﯾﻖ اﻣﮑﺎﻧﺎت را در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر و ﺑﺎز از ﺟﻬﺘﯽ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ را در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 364‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮﮐﺰ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ(ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ده ﻫﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺟﺰوه و ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﻮاﻧﯽ‬
‫ب(ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﺮم اﻓﺰار ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا در راﯾﺎﻧﻪ و ﮔﻮﺷﯽ ﺗﻠﻔﻦ ﺳﻬﻤﺮاه‬
‫ج(ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﭘﺎﻧﻮراﻣﺎ ‪ ،‬اﻧﯿﻤﯿﺸﻦ ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﻬﺎي راﯾﺎﻧﻪ اي و ‪ ...‬اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي و‪...‬‬
‫د(اﯾﺠﺎد ﺳﺎﯾﺖ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ ‪ www.ghaemiyeh.com‬ﺟﻬﺖ داﻧﻠﻮد راﯾﮕﺎن ﻧﺮم اﻓﺰار ﻫﺎي ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ‬
‫ه(ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ‪ ...‬ﺟﻬﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮاره اي‬
‫و(راه اﻧﺪازي و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي )ﺧﻂ ‪(2350524‬‬
‫ز(ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﺳﺎز ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ ﺳﺎز ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮدﮐﺎر و دﺳﺘﯽ ﺑﻠﻮﺗﻮث‪ ،‬وب ﮐﯿﻮﺳﮏ ‪ SMS ،‬و‪...‬‬
‫ح(ﻫﻤﮑـﺎري اﻓﺘﺨﺎري ﺑﺎ دﻫﻬﺎ ﻣﺮﮐﺰ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﻮت آﯾﺎت ﻋﻈﺎم‪ ،‬ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬داﻧﺸـﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺎﮐﻦ ﻣـﺬﻫﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﮑﺮان و ‪...‬‬
‫ط(ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ‪ ،‬و اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻣﻬﺪ‪ ،‬وﯾﮋه ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ي(ﺑﺮﮔﺰاري دوره ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ وﯾﮋه ﻋﻤﻮم و دوره ﻫﺎي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺮﺑﯽ )ﺣﻀﻮري و ﻣﺠﺎزي( در ﻃﻮل ﺳﺎل‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰي‪ :‬اﺻﻔﻬﺎن‪/‬خ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﯿﺪ‪ /‬ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﭘﻨﺞ رﻣﻀﺎن و ﭼﻬﺎرراه وﻓﺎﺋﯽ ‪ /‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺄﺳﯿﺲ‪ 1385 :‬ﺷﻤﺎره ﺛﺒﺖ ‪ 2373 :‬ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻣﻠﯽ ‪10860152026 :‬‬
‫وب ﺳـــــــــــــﺎﯾﺖ‪ www.ghaemiyeh.com :‬اﯾﻤﯿـــــــــــــﻞ‪ Info@ghaemiyeh.com :‬ﻓﺮوﺷـــــــﮕﺎه اﯾﻨﺘﺮﻧــــــﺘﯽ‪:‬‬
‫‪www.eslamshop.com‬‬
‫ﺗﻠﻔﻦ ‪ (0311) -2357023-25‬ﻓﮑﺲ ‪ (0311) 2357022‬دﻓـﺘﺮ ﺗﻬﺮان ‪ (021) 88318722‬ﺑﺎزرﮔــﺎﻧﯽ و ﻓﺮوش ‪ 09132000109‬اﻣﻮر‬
‫ﮐﺎرﺑﺮان ‪(0311)2333045‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ؛ ﻣﺮدﻣﯽ ‪ ،‬ﻏﯿﺮ دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺖ ﻋـﺪه اي ﺧﯿﺮ اﻧـﺪﯾﺶ اداره و ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﻟﯽ‬
‫ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﺣﺠﻢ رو ﺑﻪ رﺷﺪ و وﺳـﯿﻊ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺣﺎﺿـﺮ و ﻃﺮح ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ اي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬از اﯾﻨﺮو اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ‬
‫و ﮐﺮم ﺻـﺎﺣﺐ اﺻـﻠﯽ اﯾـﻦ ﺧـﺎﻧﻪ )ﻗـﺎﺋﻤﯿﻪ( اﻣﯿـﺪ داﺷـﺘﻪ و اﻣﯿـﺪوارﯾﻢ ﺣﻀـﺮت ﺑﻘﯿﻪ اﷲ اﻻـﻋﻈﻢ ﻋﺠـﻞ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ اﻟﺸـﺮﯾﻒ ﺗـﻮﻓﯿﻖ‬
‫روزاﻓﺰوﻧﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن در اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﻣﺎ را ﯾﺎري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪاﻧﺸﺎاﷲ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺣﺴﺎب ‪ ، 621060953‬ﺷـﻤﺎره ﮐﺎرت ‪1973-3045-5331-6273:‬و ﺷـﻤﺎره ﺣﺴﺎب ﺷﺒﺎ ‪IR90-0180-0000-0000-0621- :‬‬
‫‪0609-53‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪ اي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻧﺰد ﺑﺎﻧﮏ ﺗﺠﺎرت ﺷﻌﺒﻪ اﺻﻔﻬﺎن – ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺳﯿﺪ‬
‫ارزش ﮐﺎر ﻓﮑﺮي و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‬
‫اﻻﺣﺘﺠﺎج ‪ -‬ﺑﻪ ﺳـﻨﺪش‪ ،‬از اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم ‪ :-‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﻋﻬـﺪه دار ﯾﺘﯿﻤﯽ از ﻣﺎ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﻨِﺖ ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺎ‪ ،‬او را از ﻣﺎ ﺟـﺪا ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ و از ﻋﻠﻮم ﻣـﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳـﺘﺶ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ او ﺳـﻬﻤﯽ دﻫـﺪ ﺗﺎ ارﺷﺎد و ﻫـﺪاﯾﺘﺶ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬اي ﺑﻨـﺪه ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﺷﺮﯾـﮏ ﮐﻨﻨـﺪه ﺑﺮادرش! ﻣﻦ در َﮐَﺮم ﮐﺮدن‪ ،‬از ﺗﻮ ﺳـﺰاوارﺗﺮم‪ .‬ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻣﻦ! ﺑﺮاي او در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋـﺪد ﻫﺮ ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﯾﺎد داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺰار ﻫﺰار‪ ،‬ﮐﺎخ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و از دﯾﮕﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻻﯾﻖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻟﺘﻔﺴـﯿﺮ اﻟﻤﻨﺴﻮب إﻟﯽ اﻹﻣﺎم اﻟﻌﺴـﮑﺮي ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﺮدي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺪام ﯾﮏ را دوﺳﺖﺗﺮ ﻣﯽداري‪ :‬ﻣﺮدي‬
‫اراده ﮐﺸـﺘﻦ ﺑﯿﻨـﻮاﯾﯽ ﺿـﻌﯿﻒ را دارد و ﺗـﻮ او را از دﺳـﺘﺶ ﻣﯽَرﻫـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾـﺎ ﻣﺮدي ﻧـﺎﺻﺒﯽ اراده ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدن ﻣﺆﻣﻨﯽ ﺑﯿﻨﻮا و ﺿـﻌﯿﻒ از‬
‫ﭘﯿﺮوان ﻣﺎ را دارد‪ ،‬اّﻣﺎ ﺗﻮ درﯾﭽﻪاي ]از ﻋﻠﻢ[ را ﺑﺮ او ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﻪ آن ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑ ِـﺪان‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد و ﺑﺎ ﺣّﺠﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 365‬از ‪366‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺧﺼﻢ ﺧﻮﯾﺶ را ﺳﺎﮐﺖ ﻣﯽﺳﺎزد و او را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫]ﺳـﭙﺲ[ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺘﻤًﺎ رﻫﺎﻧﺪن اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﯿﻨﻮا از دﺳﺖ آن ﻧﺎﺻﺒﯽ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﻪ او را زﻧﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را زﻧﺪه ﮐﺮده اﺳﺖ«؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﮐﻪ او را زﻧﺪه ﮐﻨﺪ و از ﮐﻔﺮ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن‪ ،‬ارﺷﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را زﻧﺪه ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ‬
‫از آن ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎي ﺗﯿﺰ ﺑﮑﺸﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺴـﻨﺪ زﯾـﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ را از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ‪ ،‬ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧـﺪ و او اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬اﺟﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آزاد ﮐﺮدن ﺑﻨﺪه دارد«‪.‬‬