Gurmuik Gurmuki Bwlaupdys!: Irkwrf Kiqw Bwlaupdys, Sux! Gurmuki Iskwau Hy Drvys!
Gurmuik Gurmuki Bwlaupdys!: Irkwrf Kiqw Bwlaupdys, Sux! Gurmuki Iskwau Hy Drvys!
Gurmuik Gurmuki Bwlaupdys!: Irkwrf Kiqw Bwlaupdys, Sux! Gurmuki Iskwau Hy Drvys!
DMn hn DMn hn prmpUjnIk s`cy siqgurU vwihgurU sRI gurU Arjn dyv swihb jI DMn hn!
hux au~bldI dyZc cONkVw lw rhy hn[hux m`cdy 2 ryqy qy bYT rhy hn, hux m`cdw 2 ryqw
Apxy prmpiv`qR prmpUjnIk SuB s`cy su`cy au~cy mhwn praupkwrI sIsqy hux puAw rhy hn,
hux m`cdI 2 lohqy KV@ rhy hn[
vwihgurU] gur nwil quil.n lgeI; Koij ifTw bRhmMfu] nwmu inDwnu. siqguir
dIAw; suKu nwnk. mn mih mMfu] ) gurdyv siqguru pwrbRhmu prmysru; gurdyv nwnk
hir nmskrw] ) vwhu vwhu bwxI inrMkwr hY; iqsu jyvfu, Avru n koie]) bysumwr
AQwh, Agnq AqolY] prmpUjnIk DMn vwihgurU ju`go j`ug At`l gurqw ibrwjmwn
s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ swihbjI dw pUrn Adb siqkwr, gurbwxI AMimRq ArQ
kQw kIrqn Su`D aucwrx koit bRhmMfW c &Ylxw hY[ dwsn dws goly gRIb nIc kIt
AikRqGx mhW pwpI p`Qr, Apxy mUMh kwLy krky,gLW c iC`qRW dy hwr pw ky,sRb`q dy
Bly leI,sRb ivAwpI mhW ivsmwd pRym bynqIAW krdy hn[ prmpUjnIk nwm rsIey
q`q byqy mhwn praupkwrI, mhWpurS sMq bwbw gurbcn isMG swihb ^wlsw jI dw,
sRb ivAwpI mhW ivsmwd Amolk SuB bcn hY ik muhwrnI Bjn hY[XQw:- igir
bsuDw. jl pvn jwiego; ieik swD bcn AtlwDw] mhW ivsmwd SuB Amolk bcn
mMnx nwl,pUrn gurU jI dw At`l scw guris`KI pRymw-BgqI Drm, koit bRhmMf c
qurMq &Yly[ mhW pwpW AOguxW c sV rhy duKI jIvW nMU, pUrn SWqI gurmuiK jIvn,
iKn mih nIc kIt kau rwj] pUrn ipqw vwihgurU jI dI pRwpqI hovy jI[
pUrn gurW ny mhW ivsmwd ikRpw krky, iek`lI 2 lg bulw ky bwlaupdyS Su`D
irkwrif krvwieAw hY[ prm siqkwrXog mwpy, gurmuiK bwlaupdyS pRkwS krky,
ipAwry b`cy nwl bYTx, irkwrifMg sunx, suxidAW mUhry nhIN bolxw, brwbr nhIN
bolxw, Apxy Awp nMU mUrK gursyvk smJ ky, mgr bolxw,ijqny A`Kr sunxy, mUMh
c zbwn ihlwauxI ipAwry jI, Gry hI gurmuKI is`Ko b`icAW nMU isKwau jI[
plwsitk dy a A pYNqI A`Kr Gry lwau, ipAwry b`cy dw AiBAws krwau[
bwlaupdyS irkwrifMg cOvI GMty Gry lwau[ jwgdy su`qy b`icAW nUM suxwau jI ipAwry,
b`cw audr c hovy, mwqw jI bwlaudyS sunx, ieh Bjn hY, ies duAwrw gurbwxI Su`D
aucwrn, ArQ pRwpq krky jIvn gurmuiK bxygw Aqy pUrn gurU jI dw mhW ivsmwd
srb`q dy Bly dw, nwm jpx jpwaux dw At`l Drm KMf bRhmMf AMdr &Ylygw jI
ipAwry[ siqgurU gRMQ swihb jI dy prm siqkwr nMU mu`K r`K ky jIvn gurmuK
bnwaux leI swry sMswr qy is`KI &Ylwaux leI, srb`q dy Bly leI, pUrn vwihgurU
jI dI pRwpqI leI, iek`lI 2 lg bol ky kIqI bwlaupdyS dI Su`D irkwrifMg lw
ky, Gr 2 AKMf jwp r`K ky, gurmuiK bwlaupdyS pRkwS krky, vwro vwrI rOlW lw
ky, pUry iDAwn nwl A`Kr dyKxy, kMn suxn, A`Kr sux ky, mMUh c mgr bolxw,
brwbr nhIN bolxw, mUhry nhIN bolxw, iek`lI 2 lg bol ky, Su`D aucwrn pkwauxw
jI[ hr pRymI rOLW lw ky, tweIm not kry, G`t qoN G`t 52 GMty rOlW lw ky Su`D
AiBAws kry[ sMQw krn krwaux vwly, sMq bxn vwly ieh AiBAws krn[
isAwxy, b`icAW nMU Gry pV@waux leI zrUr hI au~dm krn[ swry sMswr qy, gurbwxI
Su`D aucwrn Gr 2 hox l`gy[ Apxy Aqy b`icAW dy jnm svwrn leI, Gr 2
bwlaupdyS dw AKMf jwp r`Ko jI[ prmpUjnIk kQw kIrqn Drm pRcwr krn vwly
gurmuiK jn Su`D aucwrn pkw ky A`gy Su`D aucwrn krOx, pUrn gurU jI dIAW KuSIAW
pwaux[
gurU ipAwrI swD sMgq jI nMU ieh jwxky byAMq KuSI hovygI ik gurbwxI aucwrx SuDI
leI ien@W poQI swihbwnW dI irkwrifMg vI dwsn dws qoN gurU swihb jI ny krvweI
hY[ siqsMgq jI irkwrifMg lw ky poQI swihb pRkwS krky mgr-mgr bolx
jI[siqgurU gRMQ swihb jI dI S`uD sMQw krn qoN pihlW, gurbwxI ArQW dw
AiBAws bhuq hI zrUrI hY, ies leI sMQw qoN pihlW, ds siqgurU swihbwn jI dI
prmpUjnIk SuB s`cI gur bMswvlI poQI pRkwS krky, ies poQI dI AYmpI iQRI
irkwrifMg lw ky, 13 vwrI suxo,au~pr ilKIAW poQIAW nMbr vwr nMbr 2,3,4,5,6
hr poQI dI irkwrifMg pMj pMj vwr sux ky, SRI gurU gRMQ swihb jI, Su~D aucwrx,
ArQ pwT Aqy ivSrwm poQI SRI dmdmI tkswl pRkwS krky 25 vwr suxo, Gry bYTy
AiBAws krky Su`D aucwrn pRwpq krky, pUrn siqgurU swihb jI dI KuSI dIAW
l`KW pwiqSwhIAW pRwpq krky inhwl hovo jI[gRIb dwsn dwsW v`loN CpIAW poQIAW
dI irkwrifMg AYmpI-QRI c pw ky rwq idny suxI jwvy[pRym bynqI:- prmpwk
poQIAW dI irkwrifMg Gr g`fI Kyq c hr smyN lweI jwvy, ieh Avwz hr smyN kMnW
c pYNdI hI rhy[swfy SRIr AMdr bwhr byAMq jIA jMq, gurbwxI suxdy hn, suxn
nwl bhuq hI ^uSI auqSwihq kilAwx nMU pRwpq huMdy hn[jwgidAW su`iqAW hr vyly
poQIAW suxdy hI rho jI[
q`qkrw
nM.
1.
pRkrx
gurmuKI vrnmwlw(pYNqI)
BulwvyN A`Kr muhwrnI
lgW qy lgwKr:1. mukqw 2.kMnw 3.ishwrI 4.ibhwrI 5.AONkV 6.dulYNkV
7.lW 8.dulW 9.hoVw 10.knOVw
2.
iek`lI iek`lI lg:prmpUjnIk s`cy ipqw vwihgurU jI dy ArQ- ShIdI jwp
3. prmpUjnIk vwihgurU mh`ly dsvyN jI dI AiqAMq ipAwrI
SuB sMqwn
4. prmpUjnIk gurmuKI jI dI mihmw:1.gurmuKI mihmw, mukq mwrg gRMQ coN
2.shsikRqI cMgI hY jW gurmuKI?
3.sRI dmdmy swihb jI ivKy, klmW GV 2 ky ilKxsr
sRovr c su`tIAW
4.bRhmigAwnI bwbw im`q isMG jI
5.pUrn bRhmigAwnI bwbw mwDodws jI
5. siqgurU gurbwxI jI dy siqkwr leI suMdr ilKx dw FMg
6. 101 vwr bolx leI muhwrnI
7. sRI jpu jI swihb jI 5 pauVIAW
10 pwqSwhI jI, gurbwxI jI, jwp
8. swKI praupkwrI gurmuiK jI
9. swKI mh`lw dsvW jI v`loN gurU syvw krn dw SuB s`cw
aupdyS
10. sMqW dI swKI
11. sMQw krn krwaux leI pRym bynqIAW, prmpUjnIk
vwihgurU mh`ly pihly jI dI b^SI gurmuKI bRhmiv`idAw
AMg
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
1.
a
k
c
t
q
p
X
A
K
C
T
Q
P
r
e
g
j
f
d
b
l
s
G
J
F
D
B
v
&
h
|
\
x
n
m
V
AiBAws krnw[ crn c`t ky pRym bynqI hY jI, G`t qoN G`t 101 vwrIN
muhwrnI bol ky ^Ub AiBAws kro jI[}{ivAwkrn Anuswr hr ie`k
A`Kr dy aucwrn dy nIXq smyN nUM lg jW mwqRw kihMdy hn[} {mukqw)
(kMnw w) (ishwrI i ) (ibhwrI I) (AONkV u ) (dulYNkV U) (lW y) (dulW
Y) (hoVw o) (knOVw O) k`ul lgW ds hn[ ienW@ ds lgW coN (mukqw)
(ishwrI i ) (AONkV u) iqMn lgW lGU Bwv CotIAW hn, ien@W nMU lGU
CotIAW jwx ky, sMkoc ky hI bolo, ijqnI lGU bolxI cwhIdI hY[ lGU
bolx l`igAW zor lw ky ieqnI CyqI BI nhIN bolxI, ijs nwl A`Kr dw
vzn Gty qy lGU G`t bolI jwvy[ so lGU bolx l`igAW, A`Kr dw vzn
qy lGU lg G`t BI nhIN lwauxI, bolx l`igAW lGU dIrG qy ie`ko ijhw
zor lwauxw jI[ ij`Qy 2 ijvyN 2 s`cy siqgurU swihb jI ny lg lweI hY,
au~Qy 2, pUrn SrDw siqkwr i^Awl sihq, ausy qr@W hI bolxI[ {(kMnw
w) (ibhwrI I) (dulYNkV U) (lW y) (dulW Y) (hoVw o) (knOVw O) s`q lgW
dIrG, lMbIAW hn[ ien@W nMU dIrG jwx ky lMmIAW hI bolxIAW[}
gurmuKI c, 10 lgW nwl A`Dk it`pI ibMdI hlMq Awid icMn@W dI vrqoN
huMdI hY, ien@W nUM lgwKr ikhw jWdw hY, ienW dy l`gx nwl mwqRw auhI
rihMdI hY[ pV@ dy pYr c hlMq dI ieh @ inSwnI hY, ies nwl A`Kr
Bwrw boldw hY, ArQ hY bRhmiv`idAw pV@[ hlMq ibnw pV ArQ hY, pY
Bwv if`g, pV VwVy pYr hlMq nhIN lwauxw, Bwv VwVw Bwrw nhIN
krnw[ ijn@W aun@W } A`Dk ( ` )[ ijs A`Kr qy A`Dk hovy, aus qoN
Agly A`Kr dI Avwz dUxI bolIdI hY, A`Dk mukqy i u nwl l`gdw hY[
it`pI ( M )ibMdI it`pI aucwrn sQwn n`k hY[ mukqw i u U cwr lgW
nwl it`pI vrqIdI hY[ ibMdI ( N )[ w I y Y o O Cy lgW nwl ibMdI
vrqIdI hY[
1. mukqw:- mukqy dw inSwn sweIn koeI nhIN[ ijhVy A`Kr nUM w
i I u U y Y o O koeI BI lg n l`gI hovy, auh A`Kr mukqw hY, mukqw
lGU Bwv CotI lg hY, mukqy nMU CotI lg smJ ky sMkoc ky hI bolxw,
mukqw bolx smyN, mMUh nhIN A`fxw, n hI mMUh ivMgw krnw hY[ mukqw
bolxw swrIAW lgW nwloN AOKw hY, ies leI swvDwn ho ky bolo [
bwlaupdys qoN iek`ly 2 A`Kr nwl mukqw lg, b`cy nMU idKw ky, Apxy
mgr bwr 2 bulw ky mukqw inscw krwau jI[ A s h[ k K g G |[
c C j J \[ t T f F x[ q Q d D n[ p P b B m[ X r l v V[
AM sM hM kM KM gM GM |M cM CM jM JM \M tM TM fM FM xM qM QM dM DM nM pM PM bM BM
mM XM rM lM vM VM[
a e mukqw nhIN boldy, ien@W nwl lg zrUr hI l`gdI hY[ mukqy
nwl lgwKr A`Dk it`pI dI vrqoN huMdI hY[ A s h qoN A`gy VwVy q`k,
qyqI A`KrW nMU mukqw bol ky b`cy nMU bwr 2 khwau, bwr bwr khwaux
nwl, mukqw lg Aqy A`Kr p`k jwxgy[ b`cw mu kqw bolidAW 33 A`Kr
bwr 2 ilKx {iek`lw 2 A`Kr iek`lI 2 lg, Apxy mgr bwr 2 bulw
ky b`cy nMU swrIAW lgW inscy krwau[ ijvyN rwrw mukqw r, bbw mukqw
b, dovyN A`Kr joV ky rb[ mukqw sMkoc ky shI 2 hI bolxw cwhIdw hY}
s`c r`K, s`c cr (cr) Kw, s`c js kr, s`c Dr, s`c r`b jp,
s`c c rs, s`c c vs, s`c c rc, s`c bl Dr, s`c jp nr, s`c jp
kr, s`c jp qr, r`b n bx, s`c rt rt, s`c Dn K`t, md c n Kp
(md) Srwb, hMkwr[ jq sq r`K[ s`c Drm krm kr[ msqk r`b
crnn pr Dr[ Bgqn crn kml prs[ jgq mD, r`b n sdrs[
jq sq rK[ sMgq kr sbd Bn[ Bjn kr Bgq bx]
(sdrs)brwbr jh nUM jYh jW jih Zlq nhIN bolxw[shs isAwxpw
lK hoih;(shs)nUM sYhs jW sihs Zlq nhIN bolxw,shs iqMny A`Kr
mukqy bolo[swh,s`sy nMU kMnw hY[(kMny w)dy s`jy pwsy hwhw mukqw hY[s`sy dw
kMnw lMmw bol ky,hwhw mukqw bolo,hwhy nUM kMnw nhIN lwauxw cwhIdw jI
2. kMnw inSwn sweIn bRYkt c hY( w ) kMnw hyTW nMU 90 ifgrI
is`Dw A`Kr dy A`D q`k AwauNdw hY[ kMnw dIrG Bwv v`fI lMbI lg smJ
ky, mUMh A`f ky lMbw hI bolxw, mUMh ivMgw nhIN krnw[ bwl aupdys qoN
iek`ly 2 A`Kr nwl kMnw lg b`cy nMU idKw ky, Apxy mgr bwr 2 bulw
b`cy nMU idKw ky, Apxy mgr bwr 2 bulw ky ishwrI inscw krwau jI[
ie is ih ik iK ig iG i| ic iC ij iJ i\ it iT if iF ix iq iQ id
iD in ip iP ib iB im iX ir il iv iV[ a A nMU ishwrI nhIN l`gdI[
ie is ih A`gy VwVy q`k, qyqI A`KrW nMU ishwrI lw ky b`cy nMU bwr 2
ishwrI khwau[ b`cw ishwrI bolidAW 33 A`KrW nwl ishwrI lw ky
bwr 2 ilKy, hr A`Kr nwL ishwrI bwr 2 boly[
jip jip hir hir[ m`Qw crnn pr Dir Dir[ hir syv kmwie,
dwsn dws khwie[ nwim ilv lwie hir drs smwie[ vwih vwih jip
Akwl, siq siq sdw idAwl[ jip jip isrjnhwir, bWh PiV PiV
qwrnhwir[
4. ibhwrI inSwn sweIn bRYkt c hY ( I) ibhwrI dIrG Bwv v`fI
lg smJ ky, lMbI d`b ky hI bolxI[ polI bolx nwl, ishwrI bolI
jwvygI[ bwlaupdys qoN iek`ly 2 A`Kr nwl ibhwrI lg b`cy nMU idKw ky,
Apxy mgr bwr 2 bulw ky, ibhwrI inscw krwau[ eI sI hI kI KI gI
GI |I cI CI jI JI \I tI TI fI FI xI qI QI dI DI nI pI PI bI BI
mI XI rI lI vI VI[ a A nMU ibhwrI nhIN l`gdI[ eI sI hI A`gy VwVy
q`k, qyqI A`KrW nMU ibhwrI lw ky, b`cy nMU bwr 2 ibhwrI khwau[ b`cy jI
ibhwrI lg bolidAW 33 A`KrW nwl ibhwrI lw ky bwr 2 ilKx, hr
A`Kr nwL ibhwrI bwr 2 bolx[ ibhwrI nwl ibMdI dI vrqoN huMdI hY[
swDsMgq jI c jwh, hrI hrI jp jpw[ dwsndwsI bx, gur
crx DUVI iv`c nhw[ nwm dwqw siqgurU isr pwiqSwhW pwiqSwh[:sw DrqI BeI hrIAwvlI;ijQY myrw siqguru bYTw Awie]ij`Qy myry s`cy
siqgurU swihb jI Aw ky bYTy,(sw)auh DrqI(hrIAwvlI)hrI dI rMgq
kQw kIrqn ismrn mihmw vwlI hrIAwvlI(BeI)ho geI[
hrIAwvlI.rwry ibhwrI d`b ky dIrG bolo,polI bolx nwl hirAwvlI
ishwrI Zlq bolI jwvygI[
(inrgunIAwr)nMny dI ibhwrI nUM d`b ky bolIey qW TIk hY,pr jy
nMny dI ibhwrI nUM iF`lw bolIey qW ishwrI bx jWdI hY,ies leI siqgurU
dy s`jy pwsy hwhy nMU AONkV hY,s`sy dI lW dIrG Bwv lMmI bol ky,hwhy dw
AONkV CotI lg sMkoc ky hI bolo[
8. dulW inSwn sweIn bRYkt c hY ( Y ) dulW dIrG Bwv v`fI lg
smJ ky, lMbI lONg pUrI hI bolxI[ bwl aupdyS qoN iek`ly 2 A`Kr nwl
dulW lg b`cy nMU idKw ky, Apxy mgr bwr 2 bulw ky, dulW inscw
krwau[ AY sY hY kY KY gY GY |Y cY CY jY JY \Y tY TY fY FY xY qY QY dY DY nY pY
PY bY BY mY XY rY lY vY VY[
a e nMU dulW nhIN l`gdI, A`gy AY sY hY VwVy q`k, qyqI A`KrW nMU
dulW lw ky, b`cy jI nMU bwr 2 Apxy mgr khwau[ b`cy jI dulW
bolidAW 33 A`KrW nwl dulW lw ky bwr 2 ilKx, hr A`Kr nwL dulW
bwr 2 bolx[ dulW nwl lgwKr ibMdI dI vrqoN huMdI hY[
siqgur pUrn purK inrvYr[ jip siqgur svyry kir sYr[ Bwau
BgqI nwmu dI mMg KYr[ inq inq pUj gur jI pYr[ syvk dwsndws bx
ivSy A`g qy jw qYr[ gur syvw BgqI ibn DMDw DYr[ qMU pUj gurU nMU
sMswr pUjU qyry pYr[[(gwvY)nUM gWvW gwvy gwvw Zlq pwT nhIN krnw[so
i^Awl nwl(vY)vwvy nUM dulW hI lwauxI[sYh s`sy dy s`jy pwsy hwhw mukqw
hY,s`sy dI dulW dIrG Bwv lMmI bol ky,hwhw mukqw lGU sMkoc ky hI
bolo[hwhy nMU ishwrI n l`gy jI[sYih s`sy dy s`jy pwsy hwhy nMU ishwrI
hY,s`sy dI dulW dIrG Bwv lMmI bol ky,hwhy nMU ishwrI lGU sMkoc ky hI
bolo[sYhu s`sy dy s`jy pwsy hwhy nMU AONkV hY,s`sy dI dulW dIrG Bwv lMmI
bol ky,hwhy dw AONkV CotI lg smJ ky.sMkoc ky hI bolo[
9. hoVw inSwn sweIn bRYkt c hY ( o ) E aUVy dw mUMh Ku`l@w hovy,
E hoVw boldw hY[ hoVw dIrG Bwv v`fI lg smJ ky, lMbw lONg pUrw hI
bolxw[ bwl aupdyS qoN iek`ly 2 A`Kr nwl hoVw lg, b`cy nMU idKw ky,
Apxy mgr bwr 2 bulw ky, hoVw inscw krwau[ E so ho ko Ko go Go |o co
Co jo Jo \o to To fo Fo xo qo Qo do Do no po Po bo Bo mo Xo ro lo vo Vo[ A e nMU
hoVw nhIN l`gdw, A`gy E so ho VwVy q`k, qyqI A`KrW nMU hoVw lw ky, b`cy
nMU bwr 2 Apxy mgr hoVw khwau[ b`cw hoVw bolidAW, 33 A`KrW nwl
hoVw lw ky bwr 2 ilKy, hr A`Kr nwL hoVw bwr 2 boly[ hoVy nwl
lgwKr ibMdI dI vrqoN huMdI hY[
Bwau BgqI kr, bx sB qoN Cotw[ isr Arp gurU nMU, AwvY nwhI
qotw[ vwihgurU vwihgurU jip lw lw Gotw[ dwsndws bx kr syvw, jm
n mwry sotw[ nwm jpx jpwaux jq sq bMn@ lMgotw[ijvyN soh s`sy dy
s`jy pwsy hwhw mukqw hY,ssy dw hoVw dIrG Bwv lMmw bol ky,hwhw mukqw
lGU sMkoc ky hI bolo[hwhy nMU ishwrI n l`gy[soih s`sy dy s`jy pwsy hwhy nMU
ishwrI hY,s`sy dw hoVw dIrG Bwv lMmw bol ky,hwhy nMU ishwrI lGU sMkoc
ky hI bolo[sohu s`sy dy s`jy pwsy,hwhy nMU AONkV hY,s`sy dw hoVw dIrG Bwv
lMmw bol ky,hwhy dw AONkV CotI lg sMkoc ky hI bolo[ (hoih)dy pihly
hwhy dy hoVy nUM dIrG,mgrly hwhy dI ishwrI nUM lGU Bwv G`t bolxw[
10. knOVw inSwn sweIn bRYkt c hY ( O ) knOVw dIrG Bwv v`fI
lg smJ ky, lMbw lONg pUrw cwV@ ky hI bolxw[ bwl aupdyS qoN iek`ly
2 A`Kr nwl knOVw lg, b`cy nMU idKw ky, Apxy mgr bwr 2 bulw ky,
knOVw inscw krwau[ AO sO hO kO KO gO GO |O cO CO jO JO \O tO TO fO FO xO qO
QO dO DO nO pO PO bO BO mO XO rO lO vO VO[
a e nMU knOVw nhIN l`gdw, A`gy AO sO hO VwVy q`k, qyqI A`KrW nMU
knOVw lw ky, b`cy jI nMU bwr 2 Apxy mgr knOVw khwau[ b`cy jI
knOVw lg bolidAW, 33 A`KrW nwl knOVw lw ky bwr 2 ilKx, hr
A`Kr nwL knOVw bwr 2 bolx[ knOVy nwl lgwKr ibMdI vrqIdI
hY[suxo prym bynqI kr gOr[ Gro GrI prymIE kro gurbwxI nMU cOr[
iqAwgo poly g`dy pYxw, n duKy FUhI n duKx mOr[ BUl n bolIey bcn kOVy,
BUl n KweIey qLy pkOVy[ jpIey nwm jm n mwry hQOVy[ iqAwgIey
hMgqw hoeIey n cOVy[muhO,jIBO[sONh s`sy dy s`jy pwsy hwhw mukqw hY,s`sy
dw knOVw dIrG Bwv lMmw lONg bol ky,hwhw mukqw lGU sMkoc ky hI
bolo,hwhy nMU ishwrI n l`gy[sONih s`sy dy s`jy pwsy hwhy nMU ishwrI hY,s`sy
dw knOVw dIrG Bwv lMmw bol ky,hwhy nMU ishwrI lGU sMkoc ky hI
bolo[sOhu s`sy dy s`jy pwsy hwhy nMU AONkV hY,s`sy dw knOVw dIrG Bwv
lMmw bol ky,hwhy dw AONkV CotI lg sMkoc ky hI bolo ienW@ ds lgW
coN(mukqw)(ishwrI i )(AONkV u)iqMn lgW lGU Bwv CotIAW hn,ien@W nMU
lGU CotIAW jwx ky,sMkoc ky hI bolo,ijqnI lGU bolxI cwhIdI hY[lGU
bolx l`igAW zor lw ky ieqnI CyqI BI nhIN bolxI,ijs nwl A`Kr dw
vzn Gty qy lGU G`t bolI jwvy[so lGU bolx l`igAW,A`Kr dw vzn qy
lGU lg G`t BI nhIN lwauxI,bolx l`igAW lGU dIrG qy ie`ko ijhw zor
lwauxw jI[ij`Qy 2 ijvyN 2 siqgurU s`cy swihb jI ny lg lweI hY,au~Qy
2,pUrn SrDw siqkwr i^Awl sihq,ausy qr@W hI bolxI} {(kMnw
w)(ibhwrI I)(dulYNkVy U)(lW y)(dulW Y)(hoVw o)(knOVw O)s`q lgW
dIrG,lMbIAW hn[ien@W nMU dIrG jwx ky lMmIAW hI bolxIAW[
so mukqy ishwrI AONkV dI Avwz lMmI nhIN bolxI[jykr pwTk
jI nUM(dIrG)lMmI Bwv v`fI,(lGU)CotI lg bwry pqw hI nhIN,qW auh
CotI lg nUM lMbI,lMbI nUM CotI bolygw[sMQw Su`DI qoN ibnw aus dIAW byAMq
hI ZlqIAW hoxgIAW[ij`Qy dIrG qoN bwAd lGU AwauNdw
hY[au~Qy(dIrG)lMmI,(lGU) CotI bolxI[ijvyN dyh,Kyh lW dIrG bol
ky,hwhw mukqw sMkoc ky hI bolxw[dyh Kyh dy hwihAW nUM ishwrI lw ky
nhIN bolxw[ijvyN(gwh)g`gy dw kMnw lMmw bol ky hwhw mukqw bolo,hwhy nUM
kMnw nhIN lwauxw(kMnw w)(ibhwrI I)(dulYNkVy U)(lW y)(dulW Y)(hoVw
o)(knOVw O)s`q lgW coN koeI BI lg,ijs A`Kr nUM l`gI hovy,aus A`Kr
qoN bwAd aus A`Kr dy s`jy pwsy,mukqw ishwrI jW AONkV koeI BI lGU
lg Awvy,aus nUM sMkoc ky hI bolxw,pihlI dIrG lg lMmI bolxI[ijvyN
swh,s`sy nMU kMnw hY[(kMny w)dy s`jy pwsy hwhw mukqw hY[s`sy dw kMnw lMmw
bol ky,hwhw mukqw bolo,hwhy nUM kMnw nhIN lwauxw cwhIdw jI[swih,s`sy
nMU kMnw hY[(kMny w)dy s`jy pwsy hwhy nMU ishwrI hY[s`sy dw kMnw lMmw bol
ky,hwhy nMU ishwrI sMkoc ky hI bolxI,lMbI nhIN bolxI,lMbI bolx nwl
lW dI Avwz AwvygI[hyTlI pOVI c hryk quk nwl eIVI nUM ishwrI
ipAwr hY jI[jy koeI pRymI p`py nUM P`Pw boly qW p`py dI muhwrnI bol ky
p`pw mUMh qy cwV@y[ijhVw A`Kr Zlq hovy,aus dI muhwrnI bol ky Su`D
pkwauxw[| \ x n dIAW Su`D AvwzW pkwau[| |M|w aucwrn kMT,n`k qoN
huMdw hY,\ \M\w,qwlU qy n`k qoN aucwro,x xwxw,mUMh dI C`q qy nwiskW qoN
aucwro,n nMnw,jIB qwLU,n`k duAwrw aucwro[
DMn DMn DMn prmpUjnIk vwihgurU gurmuiK snmuK DMn bwbw dIp
isMG swihb jI! hux Awpxw sIs qlI qy r`K ky, m`cdy Drm
X`uD c, sRI hirmMdr swihb jI qy cV@ ky Awey zwlmW dy hux
f`kry 2 kr rhy hn[
DMn DMn DMn bwbw audy isMG swihb jI hux hMkwrI kysrI
cMd dI &Oz c aus dw isr v`F rhy hn[ isr nUM brCy
qy tMg ky siqgurU dsvyN pwiqSwh jI dy crnkmlW
pws su`t rhy hn[
DMn DMn DMn prmpUjnIk bwbw bMdw isMG bhwdr swihb jI! hux siqgurU swihb jI dy
ipAwry dulwry du`D dMdIAW vwly lwlW dy kwql mhW pwpI duSt hMkwrI vzIdy nUM hux mwr
rhy hn, hux mhW nIc mhW cMfwl JUTy nMd dy n`k c nkyl pw ky G`grI pw ky ncw rhy
hn, hux srihMd dI ie`t nwl ie`t KVkw rhy hn, hux bzwrW c hL clvw rhy hn, pUry
gurW dy SuB Amolk bcn kmw rhy hn, srihMd dy ikly qy hux sRI kysrI inSwn swihb
jI Julw rhy hn, sMFOry dy zwlm hwkm Asmwn KW nUM Pwhy tMg rhy hn[ gurU pMQ jI qoN
vwh! vwh! pw rhy hn, id`lI jw ky AwpxI ShIdI pw rhy hn[
SrDw siqkwr ipAwr nwl, Avqwr p`qRI nUM Apxy sIs qy r`K ky
ikhw, hy ipAwirE! qusIN dwsndws nUM pRIqm jI dy drSn hI krvw
idqy hn[ dyvnwgrI A`KrW c dyK ky hukm kIqw, AYsw kOx pyRmI hY,
jo dovyN BwSw jwxdw hovy, ies nUM prmpUjnIk gurmuKI A`KrW c ilK
dyvy[ qdoN pyRmIAW ny d`isAw ik sulqwnpurIAw pYVwmoKw nwmy ie`k is`K
hY, ijs ny siqgurU pihly pwiqswh jI dI mhwn siqsMgq syvw krky
gurmuKI c bRhmiv`idAw is`KI hY[ XQw:- sorTw] siqgur ikRpw inDwn;
gurU nwnk jgu ibdq j`b] sMgq kIn mhwn; jwnI ib`idAw vrn q`b]
(sRI nw:pR:) aupRokq ieiqhwsk pRmwxW Anuswr gurmuKI A`Kr pihly
pwiqswh siqgurU nwnk dyv swihb jI ny hI rcy, A`gy pV@wey[
1.gurmuKI mihmw, mukq mwrg gRMQ coN:- sRI gurU goibMd isMG
swihb jI dy prmpiv`qR prmpUjnIk s`cy crn-kmlW ivKy, is`KW ny
pRym bynMqI kIqI, hy gRIb invwj s`cy pwiqSwh jI! eIrKwlU, gurmuKI
dI inMidAw krdy hn[ shsikRqI nUM dyv bwxI AwKdy hn[ bcn
hoieAw, hy BweI! sMsikRq dyviqAW dI ArwDnw krky pRgt hoeI hY,
gurmuKI is`KW ipAwirAW dy pyRm krky pRgt hoeI hY[ dyvqy AvqwrW nUM
pUjdy hn, Avqwr dyviqAW nUM qu`C jwxdy hn[ hy is`Ko! gurU pRmysr jI
(srb`g) pUrn igAwnvwn BMnx GVn smr`Q hn, dyvqy (Alp`g) CotI
igAwq vwly hn[ qu`C miq vwly pSU mnu`K hn, jo gurmuKI nMU inMddy
hn[ gurU jI ny sRb`q dy Bly leI, gurmuKI A`Kr suKwly bxwey hn[
klXu`gI jIvW dy auDwr leI, mukq Bugq dyvxy vwly hn[ ien@W qy
Brosw r`Ko, iehI sMswr qoN pwr krngy[
2. siqgurU sRI gurU goibMd isMG swihb jI mhwrwj nrbdw ndI
iknwry pUrn AnMd smyq bYTy hn[ is`KW Arz kIqI, hy s`cy gurU
swihb jI! shsikRqI cMgI hY jW gurmuKI? gurU jI ny hukm kIqw, hy
ipAwirE! qusIN hmySw gurbwxI jI, gurmuKI il`pI c hI piV@Aw kro[
gurmuKI A`KrW c gurmuKI hMs bolI hY, pV@n nwl ArQ sOKw Bws jWdw
hY, bysmJ BI smJ jWdw hY[ jy koeI bwrW vr@y kWSI ivKy, sMsikRq
iv`idAw, ivAwkrx dy Kt AMg pV@y, iPr BI dUjy nUM smJ nhIN AwauNdI,
kyvl Apxy Awp hI smJ skygw, auh BI jy ilAwkq vwlw hovy, ieh
KUh dy pwxI vWg hY[ gurmuKI A`KrW c pMjwbI bolI vrKw dy jl vWg
suKdwiek hY[ jy shsikRqI pV@n c pUrw &wiedw huMdw, qW prmpUjnIk
siqgurU sRI gurU nwnk dyv swihb jI gurmuKI dI isrjxw hI n krdy,
pUrn gurU jI ny gurbwxI c, Bwau BgqI Anyk Su`B gux &urmwey hn[
Awp jI ny gurmuKI A`KrW c gurbwxI pV@nI ilKxI vIcwrnI hY ieho hI
srb`q dy Bly dw s`cw su`cw au~cw Drm hY[ siqju`g qyRqw duAwpur c
gurbwxI pRwpq nhIN sI, shsikRqI BwSw pV@n nwl Byd nhIN sI
Kul@dw[Akwl purKu jI dw hukm mMn ky, siqgurU nwnk inrMkwrI jI ny
gurmuKI A`KrW c, prmpUjnIk s`cy gurbwxI jI nUM SSoBq kIqw, qW pV@
sux ky sB nUM ArQ smJx l`gy[ vydW SwsqRW dy pV@n vwilAW nUM eIrKw
PurdI hY, ik gurmuKI SUdRI il`pI hY[ hy pRymIEN! siqgurU sRI gurU gRMQ
swihb jI dy AMimRq s`cy gurbwxI jI pV@n sunx nwl pyRm vYrwg vDdw
hY, vwihgurU jI pRgt huMdy hn[ SwsqR pV@n nwl vYrwg Gtdw hY[
3. siqgurU nwnk dyv swihb jI dI dsvIN joiq siqgurU goibMd
isMG swihb ^wlsw s`cy pwiqSwh jI ny sRI dmdmy swihb jI ivKy,
klmW GV 2 ky ilKxsr sRovr c su`tIAW, hukm kIqw, jo 2 BI
guris`K mweI BweI ie`Qy Awaux, BwvyN mMny pRmMny iv`dvwn BI ikauN n
hox, qW BI auh gurmuKI pYNqI A`Kr ilKx, ikauNik gurmuKI siqgurU
nwnk dyv swihb jI ny swjI hY[ ies leI gurmuKI pYNqI ilKx dI
mhwn mhwnqw hY[ ies qoN hr ie`k nUM gurmuKI A`KrW dI mhwnqw pRwpq
huMdI hY[ s`cy pwiqSwh jI dy mn c siqgurU nwnk dyv swihb jI dI
rcI im`TI ipAwrI bolI nwl ikqnw AQwh ipAwr siqkwr hY[ BwvyN
dunIAW qy ibAMq hI Drm Aqy mhWpurS hoey hn, pr iksy ny BI
AwpxI rcI il`pI dI pYNqI ilKx nUM nhIN ikhw[ DMn hn DMn hn DMn
hn vwihgurU s`cy siqgurU goibMd isMG swihb ^wlsw jI DMn hn! ies
leI b`icAW nUM gurmuKI pV@wauxI AqI hI zrUrI hY, qW jo auh Su`D bwxI
pV@ skx[ pV@waux vwly pRymI muhwrnI cMgI qr@W Su`D pV@waux, ijs
krky Su`D pV@n qy gurbwxI gurU jI dw siqkwr hovy[ lgW dI pUrI Su`DI
ibnw gurbwxI jI Su`D nhIN pVy@ jw skdy[
4. s`cKMf vwsI sMq bwbw gurbcn isMG swihb ^wlsw jI, sRI
hzUr swihb jI ivKy, godwvrI iknwry qy AMimRq vyly h`Q mWj rhy sn[
gVveI suvrn isMG jI ny pu`iCAw,bwbw jI! ndI c KV@w isMG, a A
pYNqI A`Kr bwr 2 ikauN pV@ irhw hY? qW Awp jI ny ikhw, gurmuKw!
ieh bRhmigAwnI bwbw im`q isMG jI hn, ijn@W dI surqI, siqgurU
nwnk dyv swihb jI dy prmpUjnIk s`cy crnkmlW c cuBI hoeI hY[
ien@W dw pyRm hY ik gurmuKI dy pYNqI A`Kr, vwihgurU siqgurU nwnk dyv
swihb jI dy mu`KoN inkly hn, ies leI bwr 2 nmskwr krky pV@dy
hn[ ieh sux ky gVveI ivsmwd ho igAw[ so bwbw im`q isMG jI ny
gurmuKI A`KrW dI mhwn mhwnqw jxw ky, sMswr nUM gurmuKI pV@n dw
sMdyS idqw[ gurmuKI il`pI Apxy Awp c sMpUrn il`pI hY[ hr bolI dw
aucwrx pYNqI A`KrI coN imldw hY[ ies nUM C`f ky hor BwSW pV@waux nwl
b`cy gurbwxI jI dI pRwpqI nhIN kr skdy, sgoN cMcl ho jWdy hn[
gurmuKI A`Kr pV@ pV@w ky, gurbwxI jI dIAW lgW cyqy krn dy kRoVW hI
puMn, Awqm suK itkwA PL hn[ ijhVw pUrn AnMd gurmuKI A`KrW c
gurbwxI pV@n suxn, kQw kIrqn dI prmpiv`qR mhW ipAwrI im`TI
s`cI Duin c hY, auh hor bolI c nhIN ho skdw[ ies leI pyRmI auqSwh
pyRm ipAwr siqkwr nwl gurmuKI pV@ ky gurbwxI jI dI sMQw krky,
ArQ vIcwr ky, kQw kIrqn krky, kQw kIrqn isKwA ky, gurbwxI
jI dI sMQw krw ky, gurqw ibrwjmwn vwihgurU siqgurU gMRQ swihb jI qoN
hr smyN Apxy iDAwn surq idl idmwZ c gurbwxI jI pRwpq krky,
gurU pRymw-BgqI sihq inrgun srgun dI eykqw pRwpq krky inhwl
hox, siqgurU swihb dIAW KuSIAW pRwpq krn[
5. pwrbRhm ky gur Avqwr siqgurU Arjn dyv swihb jI ny,
pUrn bRhmigAwnI bwby mwDodws jI nUM guris`KI dy SuB s`cy Drm pRcwr
dI buinAwd hY[ jy ieh lkIr ivMgI ho geI, A`Kr suMdr nhIN bxygw[
ies lkIr qoN hyTW nUM lkIr, n`by dw kox bxw ky Bwv is`DI iK`cxI[
Cwpy dy A`KrW Anuswr A`Kr ilKxy cwhIdy hn[ ku`J A`KrW dIAW
hyTlIAW lkIrW au~prlI lkIr dy (pYrll) smwnAMqr Bwv ryl dI
lweIn vWg huMdIAW hn, ijvyN s j d c Awid[ ku`J A`Kr suqMqR FMg
nwl ilKIdy hn, ijvyN l v G Awid[
iblkul Anjwx iSS nUM DrqI Kod ky A`Kr au~kr dyxy, jW cMgI
Dwq c A`Kr au~kry jwx, ijn@W c auNgL PyrI jw sky[ aus dy s`jy h`Q
dy AMgUTy dy nwl dI auNgLI PV ky au~kry A`KrW c ies qr@W PyrnI,
ijvyN is`Dw A`Kr ilKIdw hY[ Anjwx hyTW qoN au~pr nUM pu`TI klm
vgwauNdy hn, ijs krky klm kwgz c Ku`B jWdI hY[ ijhVw A`Kr
ilKxw hovy, ilKx vwlw aus A`Kr dy swhmxy, n`k dI syD joVw lwh ky,
siqkwr sihq bYTy[ ijs qr@W Cwpy dy A`Kr huMdy hn, iblkul ausy qr@W
hI sohxw suMdr ilKxw[ aUVy dI auqlI lkIr v`fI, aus qoN hyTlI CotI
qy hyTW qoN goL krky, K`by nUM au~pr iljw ky goL krnI[ f`fy dI hyTlI
GuMFI goL nhIN huMdI, ijs qr@W Cwpy c hY, ausy qr@W hI ilKxI hY[ G`Gy
dw s`jw Kwnw hyTW nUM hY, aus c QoVI jg@w izAwdw hY K`by Kwny nwloN[ A
s c j F d m Awid A`KrW dIAW GuMFIAW c KwlI jg@w nhIN C`fxI[
ijs qr@W Q`Qy, b`by c &rk hY, ieh BI inrnw dy dyxw[ keI b`by nUM Q`Qw
hI ilKdy hn[ KuSK`q ilKx l`igAW l`lw Cwpy Anuswr ilKxw[ vwvw
ilKx l`igAW lkIr dy s`jy isry qoN hyTW nUM is`DI QoVI hI iK`cxI, K`by nUM
nwl 2 dI moVnI[ auqlIAW dohW lkIrW dI jg@w iblkul G`t, Cwpy
Anuswr hox[ jdoN AsIN vwvy dI lkIr hyTW nUM v`fI k`FWgy, qW sohxw
nhIN l`gygw[ ijvyN AsIN Cwpy dy A`Kr q`kdy hW, aus nUM ghu nwl q`k ky
Cwpy dy A`Kr dy au~pr ibnw isAwhI dy iblkul polI 2 klm PyrnI hY,
iPr A`Kr dw idmwZ c Poto iK`c lYxw[ KuSK`q ilKx dw AiBAws
krnw hovy, qW ie`ko A`Kr nUM kqwrW c bhu igxqI c ilKo[ ie`k syD c
A`Kr ie`ko jhy ilKxy[ pihly A`Kr nUM dyK ky dUjw A`Kr ilKxw, pihly
do dyK ky qIjw A`Kr ilKxw[ ijvyN goLI dw inSwnw lwaux smyN suAws
rokIdw hY, ies qr@W KuSK`q ilKx smyN suAws rok kyy ilKxw[ KuSK`q
ilKx smyN K`bw gofw DrqI qy r`K ky, s`jw gofw KV@w krky, bIr Awsx
bYT ky, ijhVI cIz qy ilKxw hovy, auh s`jy gofy qy r`KxI[ ijhVw
A`Kr ilKxw hovy, auh n`k dI syD c hovy[ Awm qOr qy A`Kr KuSK`q
ilKx vwly BwvyN jor lw ky ilKx, qW BI ieh suMdr nhIN ho skdy,
ikauNik aun@W ny idmwZ c A`Kr not nhIN kIqy huMdy[ ieh A`Kr bRhm
rUp siqgurU sRI gurU nwnk dyv swihb jI ny Awp GVy hn, ies leI
swry jwp rUp hI hn[ jykr A`Kr ilKx qoN pihlW A`Kr iDAwn c Aw
jwvy, qW auh A`Kr KuSK`q vDIAw hovygw[ Awm qOr qy keIAW nUM bolx
c BulyKw pY jWdw hY[ nMnw, xwxw, |M|w, \M\w, ieh inrny sihq cyqy
krny[ keI (J) lkIr iK`c ky kwty ijhy mwr ky ADUrw hI ilKdy hn,
Cwpy Anuswr TIk suMdr ilKxw cwhIdw hY[ ZRIb dwsn dwsW ny gurbwxI
jI dy A`KrW nUM Apxy idl surq, rom 2 c q`kxw hY[ X Awid AOKy
A`Kr izAwdw vwrI ilK ky, AiBAws krwauxw[ cux 2 ky suMdr Sbd
ilKy jwx, ijn@W nUM rIJ siqkwr nwl lYmInySn krky SIiSAW c
sMBwiLAw jwvy, ijs krky Awaux vwlIAW pIV@IAW dyK ky, ilKx dw
cwA krn[ pihlW Cwpy nhIN sn, bzurg siqgurU gRMQ swihb jI dy
srUp qy poQIAW h`QIN ilKdy sn, ku`J qW hn, pr ku`J bysMBwl dy kwrn
Alop ho geIAW hn[ A`Kr ilKx l`igAW klm ikvyN vgwauxI hY? ieh
sulyK poQI qoN dyK ky, imhnq kro[ pV@waux vwlw Cwpy nwl imlw ky
sohxy qoN sohxy sw& A`Kr iSS nUM ilK ky dyvy[ ausqwd blYk borf qy
ie`k 2 A`Kr Cwpy Anuswr ilK ky is`DI klm vgwaux dw FMg bwr 2
ds ky smJw dyvy, Pyr aus A`Kr dy it`kxy lw ky it`kixAw au~pr
ilKwvy, ijQoN &rk hovy pUrn ipAwr siqkwr nwl smJwvy pV@wvy, Esy
A^r nUM pcI vwr ilKwvy, b`icAW nUM khy ik qusIN iesy A`Kr nUM KuSK`q
pMjwh jW sO vwrI ilKo[ buhqy vwrI ilK ky A`Kr dI jWc krI krweI
jwvy[ BuM\y A`Kr ilKwaux smyN ilKy A`KrW nUM cMgI qr@W myto, aun@W au~qoN
A
s
h
k
K
g
G
|
c
C
j
J
\
t
T
f
Aw
sw
hw
kw
Kw
gw
Gw
|w
cw
Cw
jw
Jw
\w
tw
Tw
fw
ie
is
ih
ik
iK
ig
iG
i|
ic
iC
ij
iJ
i\
it
iT
if
eI
sI
hI
kI
KI
gI
GI
|I
cI
CI
jI
JI
\I
tI
TI
fI
au
su
hu
ku
Ku
gu
Gu
|u
cu
Cu
ju
Ju
\u
tu
Tu
fu
aU
sU
hU
kU
KU
gU
GU
|U
cU
CU
jU
JU
\U
tU
TU
fU
ey
sy
hy
ky
Ky
gy
Gy
|y
cy
Cy
jy
Jy
\y
ty
Ty
fy
AY
sY
hY
kY
KY
gY
GY
|Y
cY
CY
jY
JY
\Y
tY
TY
fY
E
so
ho
ko
Ko
go
Go
|o
co
Co
jo
Jo
\o
to
To
fo
AO
sO
hO
kO
KO
gO
GO
|O
cO
CO
jO
JO
\O
tO
TO
fO
AM
sM
hM
kM
KM
gM
GM
|M
cM
CM
jM
JM
\M
tM
TM
fM
AW[
sW[
hW[
kW[
KW[
gW[
GW[
|W[
cW[
CW[
jW[
JW[
\W[
tW[
TW[
fW[
F
x
q
Q
d
D
n
p
P
b
B
m
X
r
l
v
V
Fw
xw
qw
Qw
dw
Dw
nw
pw
Pw
bw
Bw
mw
Xw
rw
lw
vw
Vw
iF
ix
iq
iQ
id
iD
in
ip
iP
ib
iB
im
iX
ir
il
iv
iV
FI
xI
qI
QI
dI
DI
nI
pI
PI
bI
BI
mI
XI
rI
lI
vI
VI
Fu
xu
qu
Qu
du
Du
nu
pu
Pu
bu
Bu
mu
Xu
ru
lu
vu
Vu
FU
xU
qU
QU
dU
DU
nU
pU
PU
bU
BU
mU
XU
rU
lU
vU
VU
Fy
xy
qy
Qy
dy
Dy
ny
py
Py
by
By
my
Xy
ry
ly
vy
Vy
FY
xY
qY
QY
dY
DY
nY
pY
PY
bY
BY
mY
XY
rY
lY
vY
VY
Fo
xo
qo
Qo
do
Do
no
po
Po
bo
Bo
mo
Xo
ro
lo
vo
Vo
FO
xO
qO
QO
dO
DO
nO
pO
PO
bO
BO
mO
XO
rO
lO
vO
VO
FM
xM
qM
QM
dM
DM
nM
pM
PM
bM
BM
mM
XM
rM
lM
vM
VM
FW[
xW[
qW[
QW[
dW[
DW[
nW[
pW[
PW[
bW[
BW[
mW[
XW[
rW[
lW[
vW[
VW[
7. sRI jpu jI swihb jI 5 pauVIAW:<> siqnwmu. krqw purKu inrBau inrvYru; Akwl mUriq. AjUnI
sYBM gur pRswid] jpu] Awid scu; jugwid scu] hY BI scu; nwnk. hosI
BI scu]1] socY, soic n hoveI; jy socI lK vwr] cupY. cuip n hoveI;
jy lwie rhw ilv qwr] BuiKAw. BuK n auqrI; jy bMnw purIAw Bwr])
shs isAwxpw. lK hoih; q iek n clY nwil] ikv. sicAwrw hoeIAY;
DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy
siqgurU sRI gurU Amrdws swihb jI DMn hn[
siqgurU sRI gurU rwmdws swihb jI DMn hn[
DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqg
sRI gurU Arjn dyv swihb jI DMn hn[
swihb jI DMn hn[
DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy
sRI gurU qygbhwdr swihb jI DMn hn[
siqgurU sRI gurU goibMd isMG swihb ^wlsw jI DMn hn[
DMn hn DMn hn DMn hn prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI DMn hn[
8.swKI mhwn praupkwrI gurmuiK jI dy praupkwr krn dI:vwihgurU DMn prm gurU nwnk swihb jI dy, ie`k ^ws pRymI gursyvk jI
hr smyN ismrn gurbwxI jI dI kQw kIrqn krdy, Su`D sMQw krwauNdy,
izAwdw ibRD hox qoN, ipMf dy sWJy QW, AMb lw rhy sn[ pRymI ny pRym
bynqI kIqI, prm pUjnIk gurmuiK jIau! Awrwm ismrn kro jI[
Awp jI ikhVw ieh AMb Kwxy hn? gurU ipAwry svwry jI! pUrn
siqgurU jI dw pUrn s`cw hukm hY, ismrn praupkwr ibnw sRIr murdw
hY, BwvyN dwsn dws ny &L nhIN Kwxy, pr Awaux vwly hI ieh &L Kw
ky AsIs dyxgy[ pUrn sMqoKI mhwqmw jI, Anyk jIAW dy muK pYxgy[
ibR`C lwaux nwl hvw sw& huMdI hY, mulk suKI AmIr bxdw hY, p`utx
nwl gRIb huMdw hY, ijny izAwdw ibRC hox DrqI soBw pwauNdI hY, mINh
izAwdw pYNdw hY, CwvyN Bjn krn dw AnMd huMdw hY, l`kV bwlx dIAW
AnykW loVW pUrIAW huMdIAW hn[ pUrn praupkwrI rwm srUp siqgurW
dw praupkwr krn dw hukm mMn ky, hukmI bMdw AMb lw irhw hY[ mrn
mgroN nykIAW hI j`g qy rih jWdIAW hn[ so AwKrI suAws q`k
praupkwr ismrn krnw cwhIdw hY, jdoN nwsvMq sRIr im`tI c rl
igAw qdoN praupkwr nhIN ho skygw[
9.swKI mh`lw dsvW jI v`lo gurU syvw krn dw SuB s`cw aupdyS:rwjn ky rwjw mhwrwjn ky mhwrwjw;) koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI;
swihb sRI gurU goibMd isMG jI ny sRI AnMdpur swihb jI ivKy Avwzw
idqw, zwlm isMG jI! TMFw pwxI ilAwau[ isMG pws n hoxy krky,
AwpjI qoN AwigAw lY ky, cV@dI juAwnI vwlw AmIr b`cw, pwxI lYx
igAw[ Awp jI jl ktorw pkV ky, g`BrU v`l q`ky, h`Q bVy hI kUly
hn, Awp jI kI kMm krdy hoN? duie h`Q joV ky ikhw, ieh h`Q Awp
jI A`gy hI juVdy hn, A`j pihlI vwrI Awp jI leI jl ilAwey hn,
sRIr dI rihq bihq mYN su`cI r`Kdw hW[ swihb jI pwxI folx l`gy,
hy pwiqSwhW dy pwiqSwh jI! mYN h`Q Do ky, ktorw mWj ky inrml jl
ilAwieAw hW[ ieh sux ky ktorw aultw idqw, beI gurU syvw hIn
Apiv`qR h`Q Cohy hn, pIx lwiek nhIN[ is`K gurU jI dy crn kmlW
qy if`gw, kMb ky boilAw, pwqSwh jI! dwsn dws Awp jI dw b`cw
sdw Bu`lxhwr hY, Awp b^iSMd ipqw jI hoN, b^So jI! ipAwry b~cy!
Awp jI ny pwhul lY ky guris`KI DwrI, pr Aml c n ilAWdI, ieh
sUm dy Dn vWg hY[ gurisKI dw isKxw; gurmui K. swDsMgiq dI syvw]
(Bw: gurdws) Anuswr is`KI gurU syvw qoN ArMB huMdI hY[ gurU syvw nwl
rom rom mn au~jl huMdw hY, pwp hauN mYL au~qrdI hY, prmpUjnIk nwm
^jwny dI pRwpqI huMdI hYY, Akwl jI c lInqw huMdI hY[ Aml c AweI
is`KI, mnu`Kw jnm sPl krdI hY[ Awpw svwr ky, cMdn vWg ^SbUdwr
ho ky, pRymw BgqI dI ^uSbU dwn krn, gurU is`iKAw mMnx kmwaux nwm
jpx jpwaux dw nwm, ihrdy dI ipAwrI guris`KI hY[ Awp jI ny gurU
syvw iqAwg ky, jo au~jlqw DwrI hY, ies dw mwx mn c Ds igAw[
ies leI gurU syvw ibn sB kmweI iDRkwr Xog hY[ XQw:- ivxu syvw.
iDRg hQ pYr;hor inhPl krxI] SuB sicAwrI is`iKAw sux ky sIs
invwieAw, SuD srUp pUrn gurU jI irdy c vswey, qn mn Dn nwl gurU
sqsMgq jI dI syvw cwA nwl krn l`gy, suAws 2 rom 2 krky jwp
krky inhwl hoey[ SuB is`iKAw, in`kI aumr qoN h`QIN lMgr iqAwr krn
dI jwc is`Ky, gurduAwry jw ky joVy JwVy@ Apxy isr qy r`Ky, hor Anyk
pRkwr dI syvw kry, so h`Q Drm ikRq nwl BI piv`qR huMdy hn[
10.cMfIgV@ nyVy ipMf nwBw swihb jI ivKy, dwsn dws crnkmlWc bYTw sI, sMqW mhWpurSW ikhw, A`j bVI BwrI ikRpw ho
rhI hY, prmpUjnIk DMn siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI dwsndws
nUM, surqc, swrg mhlw 5] tUtI inMdk kI; AD bIc] jn kw
rwKw Awip suAwmI; bymuK kau.Awie phUcI mIc] gurbwxI jI dy
prmpiv`qR SuB s`cy drSn krvw rhy hn[ie`k vwrI Pyr ikhw,
krqwr isMG jI! A`j sRI klgIDr swihb jI dI bVI BwrI ikRpw
ho rhI hY, jo BwrI bIr-rsc, sRI cmkOr swihb jI gV@I ivKy,
au~cI AtwrIc jMg kridAW dy l`k qoN auqWh 2, prmpiv`qR SuB
s`cy Amolk drSn ho rhy hn, ichryqy bVI BwrI bIr-rsI lwlI
hY[ c`kRW dy cmkwry, ichry dw jmwl jlwl qyz pRkwS J`ilAw hI
nhIN jWdw, Bwv qyz pRkwS nUr, nUr hI nUr hY[ gurbwxI jI dy hI
mhW pRqwp krky, AYsy mhW ivsmwd Ascrj s`cy drSn ho rhy
hn[ ie`Qy hI Awp jI ny dwsn dws nUM ikhw, aury ho! qyry gwqRy
qy gurbwxI jI ilKy idsdy hn[ ieauN ie`k vwrI gwV@I hn@yrI rwq
c, Awp jI ny gwV@y AnMdc lIn ho ky ikhw, ijvyN quhwnUM
AkwSc sMGxy qwry hux ids rhy hn, ieauN dwsn dws nUM surqc
ArQW sihq s`cy gurbwxI jI ids rhy hn[ vwhu! vwhu! kYsI sRb
ivAwpI mhW ivsmwd AvsQw hY, jo surqc s`cy gurbwxI jI dy
prm mnohr s`cy drSn hoxy! AYsy s`cy mhWpurSW nUM dwsn dws rom
2 krky sdw 2 nmskwr krdw hY[ koeI ivrlw 2 s`cw mhWpurS
hI surqc s`cy gurbwxI jI q`kx bwry kihMdw hY[
11. pUrn gurU gurbwxI jI dI Su`D sMQw krn krwaux leI, srb
ivAwpI mhW ivsmwd pRym bynqIAW:- sMQw krwaux nwl ;srb klw
smrQ] siqgurU nwnk dyv swihbjI dy imSn c pR cwr dw BwrI vwDw
huMdw hY[ AiqAMq inmRqw pRym hlImI nwl sMQw krwauxI, bhuq hI v`fw
au~qm guxW isr gux hY[ ipAwry b`cy nUM ipAwr idlwsw dy ky, bwr 2
smJw ky pV@wau, r`bjI AwpjI qy sdw qrs krngy[ dIrG lMbI, lGU
CotI lg dw inrnw ilK ky bwr bwr sux ilKw ky, AiBAws krwieAw
jwvy[ ipAwrw b`cw pihlW quk dI iek`lI iek`lI lg d`sy, ieh v`fI
hY, ieh CotI hY, iPr iek`lI 2 lg bol ky, A`Kr joV ky quk pVy@, iPr
is`DI quk pV@y, ijqnw icr dIrG lGU dw inscw n hovy, auqnw icr
dIrG lGU iek`lI 2 lg suxnI, iPr iek`lI 2 lg nhIN bolxI[j`g
qy, sMQw krOx vwilAW dI bhuq hI Gwt hY[ ijhVy b`icAW dI iek`lI
2 lg bol ky Su`D sMQw krweI suxI jwvygI, auh j`g qy sMQw krwauxgy,
Su`D aucwrn dw gux pRwpq krky, Apxy b`icAW nMU Gry gurbwxI ArQ
ivSrwm cyqy hoxgy[ hir hir nwmu imlY iqRpqwsih; imil sMgiq gux
prgwis] iesy qr@W do iqMn vwrI khI khweI jwvy, ivSrwm dw pUrw 2
iKAwl r`Kxw[ ijhVw pwT AOKw hovy, aus nUM izAwdw vwr kih 2 ky
ArQW sihq pkw lYxw[ sMQw ArQW dy ADwr qy krweI jwvy[ ArQ
dI tyk qy ivSrwm, ArD ivSrwm dw sOKw hI pqw l`gdw hY [ ArQ
sihq idmwZ qy boJ nhIN pYNdw[ ArQW ibnw, ivSrwm iPr muV 2 ky
Bu`ldy hn[swrIAW lgW lw ky b`cy nUM Su`D sMQw krweI jwvy, iPr pUrIAW
lgW lwaux dw Su`D AiBAws kry, nhIN qW sMQw ADUrI qy ASu`D hI rih
jwvygI[ aus dI lgW dI pikAweI, imhnq nhIN hovygI, zbwn Su`D
nhIN ig`JygI[ AONkV ishwrI knOVw Awid lgW pUrIAW nhIN lw
skygw[pUrIAW lgW lw ky, Su`D aucwrn kIqy ibnw, muhwrnI k`cI hI
rih jWdI hY[ Su`D gurbwxI sux ky smr`Q pRBU siqgurU swihbjI BI
BwrI pRsMn huMdy hn[gurSbd dy ArMB, Bog qy gurSbd nUM m`Qw tyko[
jI[sMQw suxn smyN BI, ausy qr@W b`cw iek`ly 2 A`Kr dI lg dIrG lGU
d`sy, beI ieh lGU hY, dIrG hY, jy dIrG lGU lgW cyqy nhIN huMdIAW qW
bwr 2 d`sIAW pu`CIAW jwx, dIrG lGU d`s ky ipAwr nwl cyqy krw
idqIAW jwx[ b`cw iek`lw 2 A`Kr lg bol ky sMQw suxwvy[jykr iek` ly
2 A`Kr, lg dw joV krky iv`idAw pV@weI jwvy, qW kmzor iSS nUM lgW
dI pihcwx, Su`D Avwz BI p`k jwvy[ ie`k 2 A`Kr nUM lg smyq
izAwdw vwrI khw ky, ausy vyly iek`ly 2 A`Kr dI lg bulw ky suixAW
jwvy[b`icAW nUM gurmuiK bnwaux leI, sMpUrn in`qnym, sRI suKmnI
swihb jI iek`lI 2 lg bol ky kry qy krwvy[
sRb ivAwpI mhW ivsmwd ^uS KbrI!:- prmpUjnIk koit bRhmMf
ko Twkuru suAwmI; vwihgurU prmpUjnIk DMn DMn DMn siqgurU nwnk dyv
swihb jI dw sRb`q dy Bly dw gurmiq miq, KMf bRhmMf nMU auDwrn vwlw
swry bRhmMfW AMdr &Ylxw hY jI[sMQw dyx vwly mhWpurS jI nUM crn
c`t ky inmRqw sihq pRym bynqI hY, pUrn gurU jI dy in`ky qoN in`ky
kIVy bx ky, pUrn gRIbI nwl, ipAwry iSS jI dw pUrn Adb
siqkwr krn, Awp v`fy n bnx, pUrn Adb siqkwr krky, pUrn
pRym dI forI pw ky bMn@ lYx, jI kih ky bhu vcn bolx, crxI
l`gx, pRym TgaurI pw ky T`gx[ Awp poQI pRkwS krky sMQw
krwaux, A`Kr qoN ing@w pry n krn,Awp lgW cyqy krn
krwaux[ijqny AMg sMQw krnI hovy, dwsW v`loN CpI, SRI gurU gRMQ
swihb jI, Su~D aucwrx, ArQ pwT Aqy ivSrwm poQI qoN, Apxy tIcr
nMU, p`cI vwrI suxwau[ ies poQIqy ivSrwm ilKy hn[ pV@n suxn
vwly sB gurU pRymIAW dy crnkml, Apxy dwV@y kysW nwl hr smyN bwr
bwr JwV@ ky, crn c`t ky, pRkrmW fMfauqW krky, Apxw mUMh kwLw
krky, FIT bx ky, ^rI pRym bynqI hY jI[ prmpUjnIk sMq bwbw
gurbcn isMG swihb ^wlsw jI ipMf iBMfrW gurduAwrw ivKy plMG qy
ismrn nwl r`jy bYTy sn[ dwsndwsI nMU ikhw, muhwrnI Bjn hY[
ieh Amolk hIrw Su`B bcn, dwsndwsI dy ihrdy c vs igAw, ies SuB
Amolk hIry bcn nUM mMnx nwl sB jIAW dI kilAwx hovy, swry dySW c
gurbwxI jI &YL jwx jI[ gurbwxI Su`D aucwridAW, ie`k BI lg C`fxI
nhIN cwhIdI[ lg Anuswr iek`lw 2 A`Kr bol bulw ky gurbwxI jI
dI sMQw krnI krwauxI cwhIey[ Ajy q`k dunIAW c iek`lI 2 lg
A`Kr bol ky, sMQw krn krwaux dI pRpwtI nhIN peI jI[ sMQw krwaux
vwly pRymIAW nMU crn c`t ky, pRym bynqI hY, iek`lI 2 lg bol ky, Awp
AiBAws krn, A`gy isSW nMU krwaux, qW hI pUrn gurU jI dw pUrn
siqkwr hY jI, Su`D gurbwxI jI pV@w ky, pUrn gurU jI dIAW pUrn
KuSIAW pwaux[ iek`lI 2 lg bolx AiBAws ibnw, Su`D aucwrn nhIN
bxdw, n hI AMdr gurbwxI jI pRvyS krdy hn[ iek`lI 2 lg boly
bulwey ibnw, sMQw krOx vwly nhIN iml rhy, ijhVy sMQw krdy hn, auh
BI keI vr@y sMQw krky Su`D aucwrn nhIN kr krw skdy[ ies Amolk
FMg nwl swrI dunIAW qy Su`D aucwrn dI pRpwtI Gr 2 pvy, guris`KI
&Yly jI[ pUrIAW lgW lw ky aucwrn vwly sB pRymIAW dw aucwrn Su`D,
ie`ko ijhw huMdw hY[ pUrIAW lgW lwaux ibnw, aucwrn v`Krw 2 ASu`D
gurbwxI ArQ pUrn ikRpw AiBAws nwl AwauNdy hn[ ieauN swrI
izMdgI ArQW dw AiBAws krky Amolk bxy[ sbMDI sMq pqI sqI
im`qR, iml ky ArQ ivcwrn, sMQw ArQW sihq krweI jwvy, ArQW
ibnw, sMQw ADUrI hY[ A`TW pihrW c jdoN mn itkwauxw hovy, ArQ
ivcwry jwx, izMdgI s&l bxwaux dw bhuq Amolk suK`lw FMg hY, ieh
Su`B ieCw hovy, dwsndwsI ny v`D qoN v`D gur Sbd pRwpq krky A`gy
krwauxy hn, ieh gurSbd siqgurW pws iljwxy sunwauxy hn[ 1. quk
sMpUrnqw qy, loV Anuswr hyk lwaux smyN, AwKrI lg izAwdw l`gdI
hY[pRIiKAw lYx nwl iSS swvDwn rhygw jI[. huiSAwr iSSW nUM sinmr
pRym bynqI hY, ijhVy iSSW dy A`Kr kmzor hox,aun@W nUM A`Kr d`s ky
hONslw dy ky Apxy nwl rLw lYx[,iSS zbwnI mUl dI quk pV@y,ausqwd
ArQ kry,ieauN do qukW dy ArQ bwr bwr krny[Pyr hor do qukW jW
gursbdW dy ArQ vIcwrny,ieauN ArQW dw AiBAws krn krwaux nwl
iSS dy ivSyS ArQ cyqy ho jwxgy,nwly pRym pRcwvw vDygw[iSS blYk
borfqy ArQW sihq Sbd ilKx, swhmxy iek`Ty ho ky,gw 2 ky zbwnI
kMT krn[ApxI 2 kwpIqy ilKy Sbd pyRmI jn,siqgurU gRMQ swihbjI
dy swhmxy KV@ ky jW bYT ky gwaux qW bhuq 2 lwB hovy[iSS, gurSbdW
nUM siqgurU swihbjI dy swhmxy KV@ ky,siqgurU swihbjI nUM suxwauNdy
rihx[
prmpUjnIk prm siqkwrXog gurmuiK sUrbIr bhwdr AiDAwpk
jI, pUrn gurU jI dy sRb`q dy Bly dy imSn nUM bRhmMfW AMdr &Ylwaux
leI, bhuqy bl sihq qkVy ho ky, Apxy mgr Su`D khw 2 ky b`cy nUM
im`Tw qoqw bnwaux, cwA krn beI ies ny guris`KI dw pRcwr krnw
hY[cwA nwl &`ul vWg iKV ky pV@waux, tIcr dw ipAwr b`cy nUM sugMDq
kr dyvy[ gurU GrW c, isMG A`f, bIbIAW A`f rL ky, ArQW sihq
gurbwxI gwaux, A`Dy ksrq krn, A`Dy gurbwxI gwaux, A`Dy GMty bwd
bdldy rihx, kl`bW c jwx dI loV n rhy[ in`kI aumr qoN b`icAW dI
ishq nroeI, au~cw Awcrx bxy[ swrI dunIAw qy guris`KI gurU pRqwp
pR&ulq hovy, swry hI kihx is`KI Drm sRb SRomxI sRb`q dy Bly dw sWJw
Drm hY[
pwau[ burS nwl tu`Qpyst G`t qoN G`t lwau, izAwdw lOx nwl, izAwdw
tweIm burS krn nwl, kImqI Qu`k ibArQ jWdw hY[ in`kI aumr c
b`cy nUM Su`D piv`qR Bojn idqw jwvy, h`Qc`kI dy qwzy Awty nwl pwilAw
jwvy, isgRt bIVI vwly h`QW dy bxy pdwrQ qoN n&rq pweI jwvy, gMdy
pdwrQ b`cy dI ishq, ie^lwk ^rwb krdy hn[ im`TI zihr KMf nwl
b`icAW nUM SUgr l`g rhI hY[
qyz blvW dI lweIt ing@w GtwauNdI hY, Gr c zIro dy blv
jg@wau, ib`l Gtygw[ su`qy auTidAW vlv v`l au~kw hI nhIN q`kxw[ A`T
2 blv jgw, pYsy ingw guAw, Drmrwjy dy fMfy n Kw[ pwxI izAwdw
fol ky Dn n guAw[ cwl clx BYVw hox qoN eyfz l`gdI hY[ Gr c qyz
hIt vrqx nwl cmV@I dy rog, A`KW lwl, bl`f A`p, myhdy c grmI
pYdw ho jWdI hYY[ eyArkMfISn c rihx vwly dI ishq kmzor ho jWdI
hY[ b`icAW nUM BYVy niSAW qoN n&rq pwau[ Apxy Awp nMU ie`k vcn,
dUijAW nUM bhu-vcn bolxw, v`ifAW dw siqkwr syvw qw krnI hI hY,
Coty qoN Coty b`cy dw BI pUrn siqkwr kro, crnI h`Q lwau, qW hI aus nUM
siqkwr dI is`iKAw imlygI[ b`icAW nUM Coty smJ ky, gwLW k`FxIAW
mhW pwp hY[ blYk borf qy ilKy sbd rwq nUM pV@ky pYxw, svyry au~T ky
Pyr pV@nw[ g`dy qy pYxw iqAwgo, s^q P`ty qy pvo, FUhI t`utx qoN bcy[
sYr nwl hwrt AtYk qoN bcwA, qMdrusqI dI pRwpqI hY[ AMimRq vyly nMgy
pYrIN qRyL vwly Gwh qy qurn dy bhuq hI lwhy hn[ prmpUjnIk
mhWpurK Bgq pUrn isMG jI ipMglvwVy vwly PurmwauNdy ik hryk pRwxI
hr roz A`T mIl qury[ pUrn BgqW dy SuB bcn mMn ky AnykW
ibmwrIAW tlxgIAW[ ksrq nwl Kwxw hzm, &y&iVAW nUM izAwdw
AwksIzn imldI, SUgr bl`f kbz Anyk ibmwrIAW qoN bcwA huMdw
hY[BYVI byhI fblrotI nwl fG@wr K`ty AwauNdy hn, pyt c Pu`l ky
AMqVIAW nwl jMm ky, pyt gYs kbz, pyt drd, ip`qw p`QrI idl dy
rog, SUgr ApYNifks AMqVIAW dw kYNsr bvwsIr Anyk rog lwauNdI hY[
prmpUjnIk s`cy siqgurW dw b^iSAw jwx ky, v`fBwgy guurU pRymI srb
(1a aUVw aucwrn bu`l@W dI shwieqw nwl kro) {1a aUVw, gurmuKI
il`pI dI vrnmwlw dw pihlw A`Kr svr Bwv iksy A`Kr dI shwieqw
ibnw boldw hY[ mukqw nhIN boldw, AONkV dulYNkV hoVw iqMn lgW
l`gdIAW hn[ E, aUVy dw mUMh Ku`l@w hovy qW hoVw boldw hY[ aUVy nUM it`pI
nhIN l`gdI, ibMdI l`gdI hY} (2A AYVw aucwrn kMT duAwrw kro) {2A
AYVw svr Bwv iksy A`Kr dI shwieqw ibnw boldw hY, aucwrn kMT
duAwrw, mukqw w Y O cwr lgW l`gdIAW hn[ AYVy mukqy nUM ibMdI nhIN
l`gdI, it`pI A`Dk l`gdy hn} (3e eIVI aucwrn qwlU qoN kro) {3e
eIVI, gurmuKI vrnmwlw dw qIjw A`Kr svr Bwv iksy A`Kr dI
shwieqw ibnw boldw hY[ aucwrn qwlU qoN hY, i I y lgW l`gdIAW hn[
e mukqw nhIN huMdI[ e qoN A`gy 32 A`KrW nUM swrIAW lgW l`gdIAW
hn} (4s s`sw aucwrn sQwn dMd hn) (5h hwhw, 6k k`kw, 7K K`Kw, 8g
g`gw, 9G G`Gw kMToN bolo) (10| |M|w aucwrn kMT n`k) (11c c`cw, 12C
C`Cw, 13j j`jw, 14J J`jw qwlU qoN bolo) (15\ \M\w qwlU n`k qoN bolo) (16t
tYNkw, 17T T`Tw, 18f f`fw, 19F F`fw mUMh dI C`q qoN bolo) (20x xwxw
mUMh dI C`q qy nwiskW qoN bolo) (21q q`qw, 22Q Q`Qw aucwrn dMd hn)
(23d d`dw jIB dI nok, au~prly dMdW dy mUl c lw ky bolo) ( 24D D`dw
aucwrn dMd hn) (25n nMnw dMdW n`k duAwrw bolo) (26p p`pw, 27P P`Pw,
28
b b`bw, 29B B`bw bu`l@W qy bolo) (30m mMmw aucwrn bu`l, nwiskW)
(31X XeIAw qwlU qoN aucwro) (32r rwrw muKoN aucwro) (33l l`lw mUMh dI
C`q qoN aucwro) (34v vwvw aucwrn sQwn dMd, bu`l@ hn) (35V VwVw
aucwrn sQwn mUMh dI C`q}
16. ie`k 1 1) do 2. 2) iqMn 3. 3) cwr 4. 4) pMj 5. 5) Cy 6. 6)
s`q 7. 7) A`T 8. 8) nON 9. 9) ds 10. 10) igAwrW 11. 11) bwrW 12.
12) qyrW 13. 13) cOdW 14. 14) pMdrW 15. 15) soLW 16. 16) sqwrW
17. 17) ATwrW 18. 18) aunI 19. 19) vIh 20. 20) ie`kI 21. 21)
bweI 22. 22) qyeI 23. 23) cOvI 24. 24) p`cI 25.25) C`bI 26. 26)
sqweI 27. 27) ATweI 28. 28) aux`qI 29. 29) qIh 30. 30)
iek`qI 31. 31) b`qI 32. 32) qyqI 33. 33) cOMNqI 34. 34) pYNqI 35.
35) C`qI 36. 36) sYNqI 37. 37) AT`qI 38. 38) aunqwLI 39. 39)
cwLI 40. 40) iekqwLI 41. 41) ibAwLI 42. 42) qrqwLI 43. 43)
cuqwLI 44. 44) pMqwLI 45. 45) iCAwLI 46. 46) sMqwLI 47. 47)
ATqwLI 48. 48) auixMjw 49. 49) pMjwh 50. 50) iekivMjw 51. 51)
bivMjw 52. 52) qrivMjw 53. 53) cuirMjw 54. 54) pcivMjw 55. 55)
CipMjw 56. 56) sqivMjw 57. 57) ATivMjw 58. 58) auxwhT 59. 59)
s`T 60. 60) iekwhT 61. 61) bwhT 62. 62) qRyhT 63. 63) cONhT
64. 64) pYNhT 65. 65) iCAwhT 66. 66) sqwhT 67. 67) ATwhT
68. 68) aux`qr 69. 69) s`qr 70. 70) iekH`qR 71. 71) bh`qR 72.
72) iqh`qR 73. 73) cuh`qR 74. 74) pMJ`qR 75. 75) iCh`qR76. 76)
sq`qR 77. 77) AT`qR 78. 78) auxwsI 79. 79) A`sI 80. 80)
ieikAwsI 81. 81) ibAwsI 82. 82) qRwsI 83. 83) cOrwsI 84. 84)
pMcwsI 85. 85) iCAwsI 86. 86) sqwsI 87. 87) ATwsI 88. 88)
aunwnvyN 89. 89) n`by 90. 90) iekwnvyN 91. 91) bwnvyN 92. 92)
qRwnvyN 93. 93) curwnvyN 94. 94) pcwnvyN 95. 95) iCAwnvyN 96. 96)
sqwnvyN 97. 97) ATwnvyN 98. 98) niVMnvyN 99. 99) sO 100. 100
17. Cy r`uqW:-bsMq:- cyqr, ivswK) gRIKm grmI:- jyT, hwV) pwvs
brswq:- swvx, BwdRoN) srd:- A`sU, k`qk) ihm:- m`Gr, poh) issr
p`qJV:- mwG, P`gx[
18. ds (idSW) qr&W:- pUrb p`Cm au`qR d`Kx[ au~qR pUrb ivckwr
eISwn kox[ pUrb d`Kx ivckwr Agin kox[ d`Kx p`Cm ivckwr
nYiriq kox[ p`Cm au~qR ivckwr vwXvI kox, aupidSW cwr,idSW cwr
Aqy zmIn Asmwn smyq ds idSW hn[ nkSw A`T idSW-