UNESCO DÜNYA MİRASI OLMA YOLUNDA İZNİK / NICAEA ULUSLARARASI SEMPOZYUMU BİLDİRİ KİTABI 2-4 Ekim / October 2015 İZNİK / NICAEA ON ITS WAY TO BECOME UNESCO WORLD HERITAGE INTERNATIONAL SYMPOSIUM PROCEEDINGS Editörler / Editors Şahin Kılıç - Kutlu Akalın BURSA 2020 A Curious Construction Method of the Byzantine Era: The Hidden Brick Technique and Its Practice in Iznik Ali Altın, Mezar Yapıları Işığında Hellenistik Dönemde İznik 11.15-11.35 / Nicaea During the Hellenistic Period in the Light of Grave Monuments 11.35-12.05 Dr. Barbora Weissova, Results of the Pilot Project Identifying Archaeological Monuments in the Hinterland of Nicaea / İznik Hinterlandı Arkeolojik Anıtlarını Tespite Yönelik Pilot Projenin Sonuçları 12.05-12.25 Yacine Nicolas Benjelloun, The North Anatolian Fault in the Region of Iznik (Turkey): Geomorphological Evolution and Archeoseismicity / İznik Bölgesinde Kuzey Anadolu Fayı: Jeomorfolojik ve Arkeosismik Gelişim 12.30-13.30 ÖĞLE YEMEĞİ / LUNCH II. OTURUM / SESSION II Oturum Başkanı / Moderator Prof. Dr. Mustafa Şahin ULUSLARARASI SEMPOZYUM INTERNATIONAL SYMPOSIUM UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik/Nicaea 02-04 Ekim 2015, Yer: Grand Hotel Belekoma, İznik/Bursa/Türkiye Bursa Büyükşehir Belediyesi Iznik/Nicaea on Its Way to Become UNESCO World Heritage Site 02-04 October 2015, Pleace: Grand Hotel Belekoma, Iznik/Nicaea, Bursa/Turkey Organized by Bursa Metropolitan Municipality 13.30-13.50 Prof. Dr. Em. Urs Peschlow, Nikaia Archaeology of the Roman and Byzantine Periods, and its Future / Roma ve Bizans Dönemi İznik Arkeolojsi ve Geleceği 13.50-14.10 Yrd. Doç. Dr. / Asst. Prof. Melda Ermiş, İznik’in Yakın Çevresiyle İlgili Yeni Araştırmalar / Recent Studies on Iznik’s Vicinity 14.10-14.30 Yrd. Doç. Dr. /Asst. Prof. Belgin Demirsar Arlı, Geçmişten Günümüze Buluntular Eşliğinde İznik Kazıları / Excavations of Iznik Accompanied with the Findings from Past to Present 14.30-14.50 Dr. Serkan Gündüz, Yrd. Doç. Dr. Oktay Dumankaya İznik Limanı Port of Nicaea 14.50-15.10 Yrd. Doç. Dr. /Asst. Prof. Ayşin Özügül- Okutman Belgin Aksoy, Antik Çağ’dan Anıtsal Bir Mirası Geleceğe Aktarmak: Nikaia Tiyatrosu ve Sorunları / Preserving a Monumental Heritage of Antiquity for Future: Theatre of Nicaea and Its Problems 15.10-15.30 Yrd. Doç. Dr. /Asst. Prof. Güven Gümgüm, Nikaia’da (İlbeyli-İznik) bulunan Obelisk Anıtının Mimari Analizi / Architectural Analysis of Monumental Obelisk Found in Nicaea (Ilbeyli-Iznik) Kahve Arası / Coffee Break 15.30-15.50 III. OTURUM / SESSION III Oturum Başkanı / Moderator Yrd. Doç.Dr. /Asst. Prof. Ferhan K. Mollaoğlu PROGRAM / PROGRAMME 02 EKİM / OCTOBER 2015 CUMA / FRIDAY Sempozyum Kayıt İşlemleri /Symposium Registration 08.00-09.00 SEMPOZYUM AÇILIŞ KONUŞMALARI / SYMPOSIUM 09.15-10.00 OPENING AND OFFICIAL REMARKS Sempozyum Açılış Konuşması / Opening Speech: Prof. Dr. Neslihan Dostoğlu (Bursa Alan Başkanı / The Site Manager of Bursa Site Management Unit) 10.00-10.15 Kahve Arası / Coffee Break I. OTURUM / SESSION I İZNİK’TE ARKEOLOJİ, SANAT VE MİMARİ MİRAS: GEÇMİŞE BAKIŞ, BUGÜNÜN FIRSATLARI, GELECEĞİN İNŞASI / ARCHEOLOGY, ART AND ARCHITECTURAL HERITAGE IN IZNIK: A GLANCE AT THE PAST, TODAY’S OPPORTUNITIES AND BUILDING THE FUTURE Oturum Başkanı / Moderator Prof. Dr. Urs Peschlow Prof. Dr. Mustafa Şahin: İznik Yüzey Araştırmaları / 10:15-10:35 Surveys in Iznik Prof. Dr. Christof Berns: İznik’in Sütunları: Bir Kentin Çok 10:35-10:55 Katmanlı Tarihine Bakış / Columns of Iznik: A Glance at a Multilayered History of a City Doç. Dr. / Assoc Prof. Haluk Çetinkaya, Bizans 10.55-11.15 Döneminin İlginç bir İnşaat Biçimi: Gizli Tuğla Tekniği ve İznik’teki Uygulamaları / 15.50-16.10 Prof. Dr. İlhan Erdem, Ortaçağın Sonlarında İznik ve Selçuklular / Iznik and Seljuks at the End of the Medieval Period 16.10-16.30 Raif Kaplanoğlu, Seyahatnamelerde İznik / Iznik in Travelogues 16.30-16.50 Yrd. Doç. Dr. / Asst. Prof. Doğan Yavaş, Osmanlı Döneminde İznik Şehrindeki İmar Faaliyetleri / Public Improvements in Iznik During the Ottoman Period 16.50-17.10 Yrd. Doç. Dr. /Asst. Prof. Ahmet Vefa ÇobanoğluÖğr. Gör. Dr. / Dr. Ayşe Çobanoğlu, Şeyh Kutbüddin Camii, Türbesi ve Haziresi / The Mosque of Şeyh Kutbüddin, Its Shrine and Burial Chamber 17.10-17.30 Doç. Dr. Bülent Nuri Kılavuz, İznik’te Orhangazi Külliyesi / Orhan Ghazi Kulliye in İznik 17.30-17.50 Dr. İsmail Naci Zeyrek, İznik’te Romaniot Yahudiliğin İzleri: Böcek Ayazma / Traces of Roman Jewry in Iznik: Böcek Ayazma 19:00 AÇILIŞ YEMEĞİ / OPENING DINNER 03 EKİM / OCTOBER 2015 CUMARTESİ / SATURDAY TARİH VE KÜLTÜR: GERİYE KALANLAR HISTORY AND CULTURE: WHAT IS LEFT I. OTURUM / SESSION I Oturum Başkanı / Moderator Yrd. Doç. Dr./Assoc. Prof. Suna Çağaptay 09.15-09.45 Prof. Dr. Clive Foss, Nicaea and Nicomedia, Looking Back to the Beginning and Continuing to or through the Ottomans / Nicaea ve Nicomedia, Başlangıca Bakmak ve Osmanlı’ya ya da Osmanlı’yla Devam Etmek 09.45-10.05 Dr. Craig Caldwell, Nicaea amid Civil Wars in Late Antiquity / Geç Antik Çağın İç Savaşları Arasında Nicaea 10.05-10.25 Yrd. Doç. Dr. / Asst. Prof. Kutlu Akalın, An Instant Depicting the Combination of the Imperial Cult and the Christian Doctrine at Nicaea / İznik’te İmparatorluk Kültü ve Hristiyanlık Öğretisinin Birleşimine Dair bir Enstantane 10.25-10.45 Prof. Dr. Paul Magdalino, At the Heart of Byzantium: Nicaea in the Empire, 717-1204 / Bizans’ın Kalbinde: Nicaea ve İmparatorluk, 7171204 10.45-11.00 Kahve Arası / Coffee Break 11.00-11.20 Dr. Tia Kolbaba, Pro-and anti-Latin Writings in the Context of the Nicene Empire / Nicaea İmparatorluğu Bağlamında Latin Yanlısı ve Karşıtı Yazın 11.20-11.40 Matthew Kinloch, The Nikaian Narrative: Rethinking the Historiography of the Thirteenth Century ‘Byzantine World / Nicaea Anlatısı: On Üçüncü Yüzyıl ‘Bizans Dünyası’ Üzerine Yeniden Düşünmek 11.40-12.00 Yrd. Doç. Dr./ Asst. Prof. Nilgün Elam, Bizans Dönemi’nde Nikaia: Kent Tarihine Sigillografik Katkılar / Nicaea under Byzantium: Sigillographic Contributions to the History of the City 12.00-13.00 ÖĞLE YEMEĞİ / LUNCH II. OTURUM / SESSION II Oturum Başkanı / Moderator Yrd. Doç. Dr./Assist Prof. Kutlu Akalın 13.00-13.20 Dr. Livia Bevilacqua, Antiquity Revived in Byzantine Nicaea: The City Walls and Their Figural Decoration in the 13th Century / Bizans Nicaea’sında Antikitenin Dirilişi:13.Yüzyıl Kent Surları ve Surların Figüratif Dekorasyonu 13.20-13.40 Dr. Ivana Jevtic, Role of Nicaea and Constantinople in the Development of Byzantine Art during the 13th Century / 13. Yüzyılda Bizans Sanatının Gelişiminde Nicaea ve Konstantinopolis’in Rolü 13.40-14.00 Ayşe Dalyancı Berns, Kentin Zengin Tarihine Işık Tutan Bir Anıt: İznik Şehir Surları / A Monument Shedding Light on the Rich History of the City: The City Walls of Iznik 14.00-14.10 Kahve Arası / Coffee Break 14.10-14.30 Yrd. Doç. Dr./Asst. Prof. Suna Çağaptay, Impressions of Laskarid Landscapes: Environment, Architecture and The Social Good / Lascaris Dönemi Çevre Düzenlemelerinden İzlenimler: Çevre, Mimari ve Toplumsal Fayda 14.30-14.50 Dr. Marisa Tinelli, Iznik Pottery in Europe and Mediterranean Area / Avrupa ve Akdeniz Bölgesinde İznik Çömlekçiliği 14.50-15.10 Dr. Federica Broilo, Interpretation, Adoption and Diffusion of Iznik Style Outside the Boundaries of the Ottoman Empire. Italy and Central Europe (17th -18th centuries) / İznik Stilinin Osmanlı İmparatorluğu Sınırları Dışında Yorumlanması, Benimsenmesi ve Yayılması. İtalya ve Orta Avrupa (17 ve 18. yüzyıllar) 15.10-15.20 Kahve Arası / Coffee Break III. OTURUM / SESSION III Oturum Başkanı / Moderator Doç. Dr./Assoc. Prof. Murat Taş DÜNYA MİRASI İZNİK: İMKÂNLAR, SORUNLAR, ÇÖZÜMLER IZNIK AS WORLD HERITAGE: OPPORTUNITIES, PROBLEMS, SOLUTIONS 15.20-15.40 Dr. Şule Kılıç Yıldız-İpek Özbek, Nomination of İznik for UNESCO World Heritage List: The Process of Nomination, Opportunities, and Difficulties / İznik’in UNESCO Dünya Miras Listesi’ne Adaylığı: Adaylık Süreci, Fırsatlar ve Zorluklar 15.40-16.00 Prof. Dr. Füsun Alioğlu, İznik’teki Tarihsel Miras ve Sürdürülmesi İçin Temel İlkeler / Historical Heritage in Iznik and Basic Principles for Maintaining It 16.00-16.20 Dr. Mimar İbrahim Yılmaz İznik’te İnikli Köyü Ölçeğinde Yakın Dönem Yöresel Türk Mimarisi / Recent Local Turkish Architecture at the Inikli Village Scale in Nicea 16.20-16.40 Prof Dr. Halid Tadmori, Cultural Heritage and Sustainable Tourism: Conservation of World Heritage Cities Byblos and Iznik / Kültür Mirası ve Sürdürülebilir Turizm: Dünya Mirası Kentler Byblos ve İznik’in Muhafazası 16.40-16.50 Kahve Arası / Coffee Break 16.50-17.10 Prof. Dr. Daniele Manacorda, Rome: A Great Archaeological Heritage in the Heart of a Modern City / Roma: Modern Bir Kentin Kalbinde Büyük Bir Arkeolojik Miras 17.10-17.30 Prof. Dr. Alessandro Ippoliti, Conservative Principles and Operational Guidelines in Architectural Restoration / Mimari Restorasyonda Koruma İlkeleri ve Çalışma Esasları 17.30-17.50 Doç. Dr./Assoc. Prof. Yonca Kösebay Erkan, Values of Cultural Landscape: İznik (Nicaea) in the Historic Sources / Kültürel Çevrenin Değerleri: Tarihi Kaynaklarda: İznik (Nicaea) 19:00 AKŞAM YEMEĞİ / DINNER 04 EKİM / OCTOBER 2015 PAZAR / SUNDAY I. OTURUM / SESSION I Oturum Başkanı / Moderator Yrd. Doç. Dr./Assist Prof. Nurhayat Dalkıran İZNİK’TE DOĞAL MİRAS NATURAL HERITAGE IN IZNIK 09.05- 09.25 Prof. Dr. Hayri Duman, İznik Gölü Sulak Alan Alt Havzasının Flora ve Vejetasyonu: Nadir-Endemik Bitki Türleri ve Habitatları / Flora and Vegetation of Lake Iznik Wetland Subbasin: Rare-Endemic Plant Species and Their Habitat 09.25-09.45 Prof. Dr. Zafer Ayaş, Karasal Fauna Bileşenleri ve Faunayı Etkileyen Çevresel Etkiler / Components of Terrestrial Fauna and Environmental Factors Influencing the Fauna 09.45-10.05 S. Cevher Özeren, İznik Gölü Havzası Balık Faunası / The Fish Fauna of Iznik Lake II. OTURUM / SESSION II SİVİL TOPLUM VE DENEYİMLER CIVIL SOCIETY AND EXPERIENCES Oturum Başkanı / Moderator Yrd. Doç. Dr. /Assist Prof. Şahin Kılıç 10.20-10.35 Havva Candar Kent Konseyi Başkanı / Head of the City Council 10.35-11.00 Ercüment Yılmaz (BBB. Bursa Metropolitan Municipality) İznik Gölü Çevresinde Alternatif Turizm Rotaları / Alternative Tourism Routes Around Lake Iznik 11.00-11.15 Mehmet Hasan Bozkurt İznik Arkeoloji Müzesi Müdür V. / Iznik Archaeological Museum 11.15-11.30 Prof. Dr. Işıl Akbaygil İznik Vakfı / İznik Foundation 11.30-12.30 Moderator: Kutlu Akalın Sempozyum Sonuç Değerlendirmeleri / Symposium Concluding Remarks: 12.30-13.15 ÖĞLE YEMEĞİ VE İZNİK GEZİSİ / LUNCH AND IZNIK TOUR 19:00: KAPANIŞ YEMEĞİ / CLOSING DINNER Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı / UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik / Nicaea Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı Editörler / Şahin Kılıç, Kutlu Akalın İngilizce - Türkçe - İngilizce Çeviri / Nezih Bamyacı Katkıda Bulunanlar / Birben Durmaçalış, Eser Çalıkuşu Görsel Tasarım / Yakup Şahiner Kapak İllüstrasyonu / Cüneyt Şenyavaş ISBN / 978-605-9968-97-3 Basım Yılı ve Yeri / Eylül 2020 - STÜDYO STAR AJANS Bursa Metropolitan Municipality Library / İznik / Nicaea on its Way to Become UNESCO World Heritage International Symposium Proceedings Editors / Şahin Kılıç, Kutlu Akalın English - Turkish - English Translation / Nezih Bamyacı Contributors / Birben Durmaçalış, Eser Çalıkuşu Graphic Design / Yakup Şahiner Cover Illustration / Cüneyt Şenyavaş ISBN / 978-605-9968-97-3 Print Year and Place / September 2020 - STÜDYO STAR AJANS Bu rs a Culture CO. Yapım / © 2020 Bursa Kültür A.Ş. Bu kitabın tüm yayın hakları Bursa Kültür A.Ş.'ye aittir. Yazılı izin olmadan kısmen ya da tamamen yeniden basılamaz. Dağıtım / Bursa Kültür A.Ş. Merinos Atatürk Kongre Kültür Merkezi B Kapısı Osmangazi - Bursa / Türkiye Tel: +90 224 253 26 46 Faks: +90 224 253 14 85 info@bursakultur.com / www.bursakultur.com Production / © 2020 Bursa Kültür A.Ş. All publishing rights of this book belong to Bursa Kültür A.Ş. It can not be reprinted partially or completely without written permission. Distribution / Bursa Kültür A.Ş. Merinos Atatürk Kongre Kültür Merkezi B Kapısı Osmangazi - Bursa / Türkiye Phone: +90 224 253 26 46 Fax: +90 224 253 14 85 info@bursakultur.com / www.bursakultur.com İçindekiler / Contents SUNUM ......................................................................................................................................ix Presentation ................................................................................................................................x ÖNSÖZ .......................................................................................................................................xi Foreword .................................................................................................................................. xiv UNESCO Dünya Miras Listesi Adaylık Süreci, Fırsatlar ve Zorluklar ................................................ 1 UNESCO World Heritage Nomination Process: Opportunities and Challenges ................................ 11 Şule Kılıç Yıldız İznik Yüzey Araştırmaları: Kültür Varlıkları Açısından İznik’in UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesine Girme Potansiyeli............................................................ 21 Surface Surveys in Iznik: Potential of Iznik for Entering UNESCO World Heritage List in Terms of Its Cultural Assets......................................................... 27 Mustafa Şahin İznik’in Sütunları: Bir Kentin Çok Katmanlı Tarihine Bakış............................................................ 41 Columns of Iznik: A Glance at the Multilayered History of a City .................................................. 46 Christof Berns Kentin Zengin Tarihine Işık Tutan bir Anıt: İznik Şehir Surları ....................................................... 57 A Monument Shedding Light on the Rich History of the City: The City Walls of Iznik ..................... 63 Ayşe Dalyancı-Berns Nicaea Hinterlandı Yerleşim Örüntülerini Tespite Yönelik Pilot Projenin Sonuçları .......................... 75 Results of Pilot Project Identifying Settlement Patterns in the Hinterland of Nicaea ...................... 90 Barbora Weissova - Ahmet Ali Altın Mezar Anıtları Işığında Hellenistik Dönem’de İznik .....................................................................105 The Hellenistic Nicaea in the Light of Tomb Monuments ...........................................................112 Ahmet Ali Altın İznik (Türkiye) Bölgesinde Arkeosismolojik Araştırmalar .............................................................135 Archeoseismological Investigations in the region of Iznik (Turkey) ..............................................140 Yacine Benjelloun Roma ve Bizans Dönemi İznik Arkeolojisi ve Geleceği ................................................................151 Nicaea: Archaeology of Roman and Byzantine Periods, and its Future .........................................161 Urs Peschlow İznik’in Yakın Çevresiyle İlgili Yeni Araştırmalar ..........................................................................185 Recent Studies on the Vicinity of Iznik .....................................................................................190 Ü. Melda Ermiş vi UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik / Nicaea Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı İznik-Nicaea Limanı ................................................................................................................203 Port of Iznik-Nicaea .................................................................................................................211 Serkan Gündüz - Oktay Dumankaya İznik Roma Tiyatrosu Koruma Sorunları .....................................................................................233 Conservation Problems of Iznik’s Roman Theatre ......................................................................239 Ayşın Özügül İznik (Elbeyli) Obelisk Anıtının Mimari Analizi .............................................................................247 Architectural Analysis of Monumental Obelisk Found in Nicaea (Elbeyli-Iznik) .............................254 Güven Gümgüm Seyahatnamelerde İznik ...........................................................................................................279 Iznik in Travelogues .................................................................................................................296 Raif Kaplanoğlu İznik’te Bazı Osmanlı Yapıları Hakkında Arşiv Belgeleri...............................................................315 Archival Documents About Some Ottoman Structures in Iznik ....................................................319 Doğan Yavaş İznik’te Helenistik ve Romanyot Yahudilerin İzleri ......................................................................331 Traces of Hellenistic and Romaniot Jews in İznik.......................................................................347 İsmail Naci Zeyrek Nikaia ve Nikomedia: İki Rakip Kentin Örtüşen Yaşamları ...........................................................367 Clive Foss Geç Antikçağ İç Savaşları Ortasında Nikaia/İznik .......................................................................381 Nicaea amid Civil Wars in Late Antiquity ...................................................................................387 Craig H. Caldwell III İznik’te Constantinus ve Piskoposlar .........................................................................................393 Constantine and the Bishops at Nicaea .....................................................................................400 Kutlu Akalın Bizans’ın Kalbinde: Nicaea/İznik ve İmparatorluk, 717-1204 ......................................................407 At the Heart of Byzantium: Nicaea in the Empire, 717-1204 .......................................................415 Paul Magdalino Kilise Birliği İçin Müzakereler, İznik/Nicaea 1234: Grekler, Latinler ve Kültürler Arası Anlayışın Sınırları ..............................................................................423 Negotiations for Church Union, Iznik/Nikaia 1234: Greeks, Latins, and the Limits of Cross-Cultural Understanding..............................................................437 Tia M. Kolbaba Vİİİ UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik/ Nicaea Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı İznik/ Nicaea on its Way ta Become UNESCO World Heritage lntemational Symposium Proceedings İznik'te İnikli Köyü Ölçeğinde Yakın Dönem Yöresel Türk Konut Mimarisi .....................................747 SUNUM Recent Laca/ Turkish Architecture at the İnikli Village Sca/e in Nicaea ........................................758 İbrahim Yılmaz Roma: Modern Bir Kentin Kalbinde Büyük Bir Arkeolojik Miras ............................................ .......787 Rame: A Great Archaealogical Heritage in the Heart af a Modern City ................................... ... .. .790 Daniele Manacorda Mimari Restorasyonda Koruma İlkeleri ve Çalışma Esasları ............................................. ...........793 Conservative principles and operatiana/ guidelines in architectural restaratian.......................... Alessandro lppoliti .799 Kültür Mirası ve Sürdürülebilir Turizm: Dünya Mirası Biblos ve İznik Kentlerinin Korunması Restorasyonda Koruma İlkeleri ve Çalışma Esasları............... ........... 809 Cultura/ Heritage and Sustainab/e Taurism: Canservatian of Warld Heritage Cities Byblas and lznik .................................................................................... . . 815 Halid Tadmori İznik Gölü Sulak Alan Alt Havzasında Karasal Omurgalı Fauna Bilesenleri ve Faunayı Etkileyen Çevresel Etkiler ...............................................·............................ Companents af Terrestria/ Vertebrate Fauna in Jznik Lake Wetland Sub Basin and Antik çağlardan itibaren "Nicaea" olarak tanınan iznik'in yerleşim tarihi milattan önce 2500 yıllarına kadar uzanmaktadır. Kısa süreli olarak Bitinya krallığına başkentlik yapan şehir, Roma imparatorluğunun en önemli kentleri arasında yer almıştır. Birçok mimari eser bu dönemlerde yapılarak kent imar edilmiştir. Tüm kiliseler tarafından tanınan en önemli ekümenik konsillerden ikisine ev sahipliği yapan İznik, 1075 yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından alınmış ve 1080 yılında başkent ilan edilmesiyle birlikte Anadolu'daki ilk Türk başkenti olmuştur. Yaklaşık 20 yıl sonra haçlı ordusunun kuşatmasına maruz kalan şehrin yağmalanmaması için Selçuklular tarafından teslim edilmiştir. Osman Gazi kentin fethi için farklı zamanlarda teşebbüslerde bulunsa da fetih 1331 yılında Orhan Bey'e nasip olmuştur. Bu dönemden sonra kentin imarı yönünde çalışmalar yapılarak kene birçok mimari eserle yeniden şenlendirilmiştir. İznik aynı zamanda; İstanbul'dan Anadolu'ya uzanan kervan yolunun üzerinde önemli bir durak ve konaklama merkezi olmuştur. Kentin Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait anıtsal yapıları günümüze kadar gelebilmiştir. Geç Roma döneminde inşa edilen, daha sonra Bizans ve Osmanlı dönemlerinde genişletilen ve güçlendirilen surları, şehrin en ayırt edici özelliklerindendir. Osmanlı imparatorluğu döneminde 14.-16. Yüzyıllar arasında İznik, Türk-İslam sanatının en güzel ve en dayanıklı tiplerinden biri olan seramik çini üretim merkezi olarak, dünya çapında bir ün kazanmıştır. .................827 Enviranmental Factors Affecting the Fauna ............................................................................... Zafer AYAŞ - Abdullah HASBENLİ - Şafak BULUT - Cansu ÖZCAN, Seda AVCI, Lider SINAV 839 İznik Gölü Havzası Tatlısu Balık Faunası ................................................................. ..................857 Freshwater Fish Fauna af İznik Lake Basin .............................................................................. . 861 S. Cevher ÖZEREN İznik, sadece tarihi ve kültürel mirası ile değil aynı zamanda şehir kimliği ile bütünleşmiş doğal güzellikleriyle birlikte insanlığa kültürel bir peyzaj alanı da sunar. İznik Gölü ile birlikte şehir surları dışında yaşamaya devam eden tarım ve kırsal hayatı, endemik bitkileri, bölgeye özgü geleneksel zeytin-zeytinyağı ve üzüm yetiştiriciliği şehrin "tarihi kentsel peyzaj" özelliklerini ön plana çıkarmaktadır. lznik'in sadece Türkiye'ye değil bütün insanlığa kalan evrensel bir miras olduğu düşünülerek, 2014 yılında başlatılan çalışmalar sonucu bu eşsiz değerdeki kent UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınmıştır. Bursa Büyükşehir Belediyesi; İznik'in evrensel bir değer olarak UNESCO listesinde yer alması için tarihi mirasın korunması, tanıtımının sağlanması ve gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla pek çok projeye ımza atmıştır. 2-4 Ekim 2015 tarihlerinde, lznik'in kalıcı olarak bir dünya mirası kimliğine kavuşması için yapılan ve yapılacak olan çalışmaların ele alındığı, uluslararası ve geniş katılımlı bir sempozyum düzenlenerek sürece önemli bir katkı sunulmuştur. İznik'te gerçekleştirilen "UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik Uluslararası Sempozyumu"na tarih, arkeoloji, kültür, sanat tarihi, mimarlık, dünya miras alanları, restorasyon, doğal alanlar gibi disiplinlerin ileri gelen uzmanları katılmıştır. Sempozyumda, Hellenistik dönemden Bizans dönemine, Osmanlı çiniciliğinden İznik Surları'na, arkeolojik çalışmalardan restorasyon uygulamalarına kadar pek çok tarihi ve güncel konu gündeme getirilip tartışılmıştır. Son derece değerli akademisyen hocalarımız, yurtdışından gelen uzmanlarımız ve yerel uzmanlarımızın İznik'le ilgili kendi uzmanlık alanlarını içeren sunumlar yaptığı bu sempozyumun bildirileri İznik'in geleceğine ışık tutacak mahiyettedir. Bu vesileyle sempozyuma katılan akademisyenlerimize, tüm katılımcılara ve emeği geçenlere teşekkür ediyor, ortaya çıkan bu eserin İznik üzerine çalışma yapacak olanlara ilham olmasını diliyorum. Alinur AKTAŞ Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı ix • Iznik-Nicaea Limanı 1 Serkan Gündüz 2 - Oktay Dumankaya3 Kentin Konumu ve Tarihi İznik (Nicaea), T ürkiye'nin kuzeybatısında antik ismi Askania Limne olan İznik Gölü'nün doğu kıyısında kurulmuş bir yerleşimdir (Resim 1). Kentin ilk isminin ise, Helikore olduğu bilinmektedir4. Antik yazarlardan Strabon, lznik'in dört tarafının surlar ile çevrili olduğundan ve Gymnasium'un ortasına konan bir taştan dört kapının da görülebildiğinden bahsetmektedir5 . Ayrıca Strabon kentin ilk kez Philippos'un oğlu Antigonos tarafından kurulduğunu ve Antogonia adını aldığından bahsetmektedir. Daha sonraları ise, Lysimakhos'un karısına ithafen kentin adının Nikaia olarak değiştirildiğini belirtmektedir6• Kent, MÖ. 301 yılından sonra Lysimakhos hakimiyetine girmiştir. Zipoites (MÖ 327279) Lysimakhos ile Seleukos arasındaki savaşı fırsat bilerek Bithynia Krallığı'nı kurmuştur. Böylece diğer kentler gibi İznik'te Bithynia Krallığı hakimiyetine girmiştir7 • MÖ 74 yılından sonra ise tüm Anadolu toprakları gibi söz konusu kentte de Roma egemenliği görülmektedir8 • İznik (Nicaea), özellikle Roma Dönemi'nde önemli kentlere ulaşımı sağlayan karayollarının kesişim noktasında bulunmasından dolayı oldukça gelişmiştir9 • Özellikle İstanbul'un Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkenti olmasından sonra öneminin daha da arttığı anlaşılmaktadır. Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu Dönemlerinde İstanbul'dan başlayan birçok yolun İznik'e ulaştığı ve buradan Anadolu içlerine doğru yayıldığı Antik Çağ kaynaklarında belirtilmektedir10 (Resim 2). Tarihi kaynak ve olaylardan anlaşılacağı üzere, İznik'in askerı ve iktisadı konumu, merkez şehirlere yakın olması ve eski çağlardan beri doğuya uzanan ana ticaret yollarının üzerinde bulunması nedeniyle; Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi'nde de önemini korumaya devam etmiştir. Antik Nicaea kentinde günümüze kadar birçok arkeolojik araştırma ve kazı yapılmış olmasına rağmen, yapılan araştırmalardan sadece kent limanının lokalizasyonu ve liman hakkında genel bilgiler elde edilebilmektedir 11 . Yapılan araştırmalarda Göl Kapı'nın yaklaşık 370 m kuzeyinde ve 300 m güneyinde karşılıklı birbirine paralel, göle doğru dik uzanan yapıların kentin limanı olduğu belirtilmektedir12. Ancak 1970'Ii yıllarda kente gelen batılı bir gazeteci tarafından limanın güneyini çevreleyen kalıntıların senato sarayının olduğu yer olarak belirtilmiştir. Bu yanlış tanımlama yerel yönetim ve halk ve tarafından senato sarayı olarak adlandırılmış ve uzun yıllar kabul görmüştür 73 • 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Bu çalışma TÜBİTAK 2214/B-Yurt Dışı Müşterek Doktora Burs Programı kapsamında yapılmıştrr. Dr.Öğr. Üyesi. - Bursa Uludağ Üniversitesi,Türkiye. Dr.Öğr. Üyesi - Kalrramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi,Türkiye. Smith,1854: 422; Schmitz,1859: 315; Merkelbach,1985: 1 vd.; 1997,144; Sahin,2004: 5. Strabon,XII.4.7. Strabon,XII.4.7. Doğancı,2003: 74. Magie,1950: 320; Ulugün vd.,2007: 14 vd. Avcı,2005: 90. Ramsay,1960: 216; Foss,2004: 251-254. Foss,2004: 252-253; Ermiş,2009: 282,381,Şahin,2011: 150;. Foss, 2004: 253 vd.; Ermiş,2009: 282,Şahin,2011: 148-151;. Altun,2005: 342. 204 iznik-Nicaea Limanı Güney Liman Duvarı Limanın güneyini çevreleyen ve göle doğru dik uzanan duvar yaklaşık 175 m uzunluğa ve yer yer 3 m kalınlığa sahiptir. Söz konusu duvar, günümüz karayolunun her iki tarafında da son bulmaktadır (Resim 3). Ancak İznik Arkeoloji Müzesi tarafından 2013 yılında yapılan kurtarma kazıları neticesinde bu duvarların kene surlarına doğru devam ettiği anlaşılmıştır 14 (Resim 4). Yapılan kurtarma kazısında duvarın yer yer 4.70 m genişliğe kadar ulaştığı anlaşılmaktadır. Bu bulgular duvarın göl kıyısında daha fazla genişliğe sahip olduğunu göstermektedir. Genel olarak duvarın dış kısımları farklı boyutlarda, düzgün kesilmiş blok taşlardan oluşmaktadır. Duvarın iç kısmında ise moloz taş ve tuğla parçalarından oluşan horasan harcı kullanılmıştır. Duvarın her iki cephesinde Roma dönemine ait sütün başlıkları ve mimari blokların olduğu dikkati çekmektedir. Roma döneminde devşirme bloklar ve hareketlilik kazandırılması amacıyla düzenli sıralar şeklinde kullanılmış olan tuğlaların varlığı, yapının Roma dönemine ait olduğunu işaret etmektedir 15. Güney liman duvarı ile kenti çevreleyen surların kesişim noktasında bir kule yer almaktadır. Bu kule ile güney liman duvarının birleşmediği, arada 4 metrelik bir açıklık olduğu dikkati çekmektedir (Resim 5-6). Açıklığın son bulduğu noktada duvarın alt kısmı blok taşlarla sonlandırılırken üst kısmı kuleye doğru iç bükey formda bir eğimle ilerlemektedir (Resim 7). Gerek duvar hattının etrafında gözlemlenen yıkıntı taşlar gerekse iç bükey forma sahip duvar, bu bölümde limana girişi çıkışı sağlayan küçük bir kapı olduğunu ve göl ile surlar arasında bir yaşam alanının olması gerektiğini açıkça göstermektedir. Duvarın göl ile birleştiği noktada ise, dikdörtgen formlu platform yer almaktadır (Resim 8). Platformun kuzey cephesi 1 m çapında bir çıkıncı oluşturmaktadır. Hemen hizasında ise, duvarın temel seviyesine gelecek şekilde yaklaşık 25 m uzunluğunda başka bir platform (?) yer almaktadır (Resim 9). Güney liman duvarının göl ile birleşen uç kısmında ise yarım daire formunda kule yapısına ait, yaklaşık 4.17 x 4.20 m çapında temel kalıntıları görülmektedir. Kule temelinin çevresinde yapmış olduğumuz sualtı araştırmalarında, yapının suyun yıpratıcı etkisine karşı dirençli olabilmesi için kesme blok taşların kullanıldığı tespit edilmiştir. Yapının iç kısmında ise, tuğla ve moloz taşlardan meydana gelmiş horasan harcı yer almaktadır (Resim 10-11-12). Bu bölümde yer alan kulenin formunu gösteren en önemli ipucu Vatikan Müzesi'nin Sistine Salonu'nu süsleyen bir fresko'dur. Söz konusu fresko 16. Yüzyılın sonlarında ressam Cesare Nebbia tarafından çizilmiştir 1 6• Fresko'da 1. Konsilin toplandığı yerden surlar, limanı koruyan duvarlar ve kule temeli görülebilmektedir (Resim 13). Fresco'da yer alan limanı koruyan duvarın konumu ve açısı dikkate alındığında 20 Mayıs 325 yılında 1. lznik Konsili'nin 1 7 toplandığı yapının konumu tahmin edilebilmektedir. Fresko'da yer alan betimlemeye göre toplantının yapıldığı senato sarayı göl kenarında, surların dışında ve limanın güneyinde yer almalıdır. 2014 yılında Prof. Dr. Mustafa Şahin tarafından bilim dünyasına tanıtılan bazilikanın 18 konumu freskoda betimlenen yapının konumu ile birebir örtüşmektedir (Resim 14). Bu durum güney liman duvarının bulunduğu alanda yer alan kalıntıların senato sarayına ait olmadığı liman ile alakalı yapılar olduğunu gösteren kanıtlar arasındadır. 14 Araştırmada ve her türlü imkanı ve desteği sağlayan Prof. Dr. Mustafa Şahin başta olmak üzere, sualtı araştırmalarında yadsınamayacak katkılan olan arkeologlar, Mustafa Uğur Ekmekçi'ye, Faruk Yolsal'a, Semih Togan'a, Çağrı Aydın'a ve mimar Fadime Yıldız'a, müze müdürlüğü arşivlerinde yer alan fotoğraflara ve raporlara ulaşmamız konusunda yardımlarını esirgemeyen, İznik Arkeoloji Müze Müdürü Mehmet Hasan Bozkurt ve Arkeolog Umut Kapuci'ye teşekkürü borç biliriz. 15 Foss-Winfıeld, 1986: 82; Şahin, 2011: 140. 16 Veth-Wilhelmus, 2002: 295-306. 17 Detaylı bilgi için bkz. Yalduz, 2003: 266; Kaçar, 2005: 69. 18 Şahin vd., 2014: 8-10. Port of fznik-Nicaea Kuzey Liman Duvarı Kuzey liman duvarı, Göl Kapı'nın yaklaşık 370 m kuzeyinde yer almaktadır. Ancak güney liman duvarının aksine iyi korunamamış, sadece belirli bölümlerde temel seviyesinde gözlenebilmektedir (Resim 15). 2013 yılında lznik Arkeoloji Müzesi tarafından günümüz karayolunda yapılan kurtarma kazılarında duvarın devamı olduğu düşünülen kalıntılar tespit edilmiştir. 2.90 m genişliğe sahip duvarda farklı boyutlarda, düzgün kesilmiş blok taşlar kullanılmıştır. Duvarın iç kısmında ise moloz taş ve tuğlalardan meydana getirilmiş horasan harcı yer almaktadır. (Resim 16). Duvarın göl ile birleştiği noktada günümüzde seyir terası olarak kullanılan bir bölüm yer almaktadır. Bu alanın hemen hemen tamamı beton ile kaplıdır ve ayrıntılı bir tanımlama yapılamamaktadır. Ancak beton ile kapatılan yapı temelinin şekli güney liman duvarındaki yarım daire formlu kule temeline büyük benzerlik göstermektedir. Yarım daire formuna sahip kulenin oturduğu temel kalıntılarının korunan çapı yaklaşık 5x5 metredir. Kırık modern beton parçaları arasından yapının dış kısımlarının kesme blok taşlardan yapıldığı izlenebilmektedir. Yapının iç kısmı ise moloz taşlı blokaj ve kare formlu tuğlalardan oluşmaktadır (Resim 17). Liman Hakkında Genel Görüşler Araştırmacılar arasında İznik/Nicaea Limanı ve liman yapıları hakkında birçok farklı görüş yer almaktadır. Foss19 ve Ermiş20 kenti koruyan surların kıyıdan çok içeride yapılmış olduğunu belirtmektedirler. Dolayısıyla liman bölgesinden gelecek olan saldırılara karşı sur duvarlarını dik kesen iki duvar daha yapılmış olduğunu düşünmektedirler. Şahin, bu duvarların mendirek, uç kısmında yer alan yarım daire şeklindeki yapı temelinin ise deniz feneri olması gerektiği kanaatindedir2 1. Yalman22, Foss'a benzer şekilde duvarların kuzey ve güney olmak üzere limanı koruyan, kalkan-mahmuz duvarlar olduğunu ancak suyla temas kuran kısımların iskele olması gerektiği kanaatindedir. Altun23 güney liman duvarının gümrük işlemlerinin yapıldığı rıhtım ve kule yapısına ait yapı kalıntısı olduğu kanaatindedir. Görülebileceği üzere araştırmacılar bu yapıların kentin limanı ile alakalı yapılar olduğu konusunda ortak kanaatte olmalarına rağmen genel olarak bu iki duvar hakkında farklı görüşlere sahiptirler. Bu hususta açıklanması gereken önemli sorular ortaya çıkmaktadır: Öncelikle Göl Kapı'nın kuzeyi ve güneyinde yer alan bu iki kalıncının tam olarak hangi amaçla yapılmıştır? Diğer yandan Göl Kapı'da yer alması gereken liman yapılarının nelerdir ya da neler olması gerekir? Kentin tarihi ve coğrafyası bu soruların açıklanması hususunda önemli ipuçları vermektedir. Bilindiği üzere Hellenistik Çağ'ın Grek tarzında inşa edilmiş şehirlerinde görülen Hippodamos Plan24 Niceae şehrinin inşasında da kullanılmıştır. Şehrin etrafı surlarla çevrilmiş, dört yanına kapılar inşaa edilmiştir25 • Liman Duvarlarının İnşa Tarihi Antik Çağda maliyeci yüksek en büyük yapıların şehir surları olduğu bilinmekcedir26• Dört tarafı surlarla çevrili Nicaea kenti Roma İmparatorluğu'nun uzun soluklu barış sürecine girdiği (Roma Barışı) Pax Romana (MÖ. 27-MS. 180) Dönemi'nde savunmaya verilen önem azalmış, surların bakım ve onarımları ile ilgilenilmemişcir27 . MS 257/8 yılında bölgeyi işgal eden Gotlar, Nicaea ve Nicomedia'ya da saldırmışlar ve Pax Romana Dönemi'nde önem verilmeyen surları kolayca aşarak her iki kenti yakıp 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Foss,2004: 252-253. Erıniş,2009: 282. Şahin,2011: 148-151. Yalman (Tarihsiz): 26 vd.; Yalman'ın planında bu duvarlar 48, 49, 50, 51 numaralar altında belirtilmiştir. Altun,2005: 342. Heirnberg-Rieche, 1998,38. Şahin,2004: 3 vd.;Avcı,2005: 90-91; Şahin,2011:143; Mert,2011: 174 vd.; Yalman (Tarihsiz): 29. Owen, 1992: 149. Owen, 1992: 121; Wurster,1996: 165; Şahin,2004: 11. 205 206 iznik-Nicaea Limanı yıkmışlardır28 • Got saldırılarından sonra Milec, Bergama kentlerinde olduğu gibi; Nicaea'da savunmaya ve sur duvarlarına verilen önem arcmışcır29• Foss, kentin 13 m yüksekliğinde 80 kuleden oluşan "Küçük Asya'nın en büyük ve en gelişmiş surlarına" bu dönemde sahip olduğunu belircmekcedir30. MS. 727 yılında ise kente saldıran Arapların surlara büyük zararlar verdiği bilinmektedir. Bu sebeple 111. Leo Dönemi'nde (MS 717-741) Göl Kapı ve ona bağlı surlar onarım görmüştür. Araştırmacılar arasında farklı görüşlere sebep olan limanın güney ve kuzeyindeki duvarlar da Foss'a göre bu dönemde inşa edilmişcir3 1• lscanbul Kapı ve Göl Kapı arasında 69 numaralı kule üzerinde bulunan yazıtta 111. Leo Dönemi'nde32 yapılan onarımlar hakkında bilgiler olmasına rağmen; limanı koruyan duvarların yapımı hakkında herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Ancak duvarların yapı karakteristikleri 111. Leo Dönemi surlarına büyük benzerlik göstermektedir. Nitekim hava fotoğrafından da anlaşılabileceği üzere güney liman duvarı Laskarisler Dönemi surlarını33 teğet geçerek doğrudan MS 3. Yüzyıl surlarına bağlanmaktadır. Bu bulgular liman duvarlarının 111. Leo zamanında inşa edildiklerini işaret etmektedir (Resim 18). Liman Duvarı mı?, Mendirek mir, İskele mir Yalman, Göl Kapı'nın kuzeyinde ve güneyinde yer alan kalıntıların limanı koruyan "kalkan duvarlar" olduğunu bir bölümünün ise iskele olarak kullanıldığını düşünmekcedir34. Ancak Yalman'ın çizimlerinden iskele olarak düşündüğü bölümün neresi olduğu cam olarak anlaşılamamaktadır. Eğer çizmiş olduğu harita da gösterilen ve güney liman duvarının kuzey cephesinde yer alan 25 m uzunluğundaki platformdan bahsediliyor ise burası da iskele için oldukça küçük bir bölüm olacakcır35 . (Bkz. Resim 9-10). Nitekim bu bölüme dikkatle bakıldığında yük alıp boşaltmaya uygun genişliğin olmadığı ve anakara ile bağlantıyı sağlayacak merdiven vb. kalıntıların yer almadığı görülecektir. Şahin ise güney liman duvarının kıyıya yakın bölümlerinin halihazırdaki durumu nedeni ile mendirek olduğu kanaatindedir. Göl kenarında yer alan yarım daire formlu yapı temelinin ise fener olması gerektiğini düşünmekcedir36 . Mendirekler, kısaca limanı ve limanda demirleyen gemileri dalgalara ve fırtınalara karşı koruyan, yük alıp boşaltabilecek genişliğe sahip yapılar olarak tanımlanmaktadır 37• Mendirekler, limanı ve gemileri dalgalardan koruyabilmek için dalgaların geliş yönlerine doğru konumlandırılmakca ve limanın girişini kontrollü giriş çıkış yapılabilmesi için daralcmakcadır38. Bu durumda, duvarların göle dik olarak uzanması yerine, iç bükey formda limanı koruyacak şekilde uzanması gerekir. Ancak bu genel formu Göl Kapı'nın kuzey ve güneyinde yer alan her iki yapıda da göremiyoruz. Ayrıca duvarların kıyı haccında yer alan bölümlerine dikkatle bakıldığında, tahribata uğrayan bölümlerin oldukça fazla olduğu ve halihazırdaki görünümünden çok daha yüksek olması gerektiği ortaya çıkacaktır. Nitekim bu yapılar mendirek ise neden gemilerin ticari faaliyetleri yürütmeleri için 28 29 30 31 32 33 34 35 Zosimos, I, 35; Şahin, 2004: 11. Foss, 1976: 3; 2004: 250; Şahin, 1979: 7-12; 2004: 11. Foss, 2004: 250. Lilie, 1976:147, Foss, 2004: 252-253. Schneider-Kamapp, 1938: 4; Şahin, 1979: 234; 2004: 17-18; Foss, 2004: 250-251; Ermiş, 2009: 275. Foss-Winfıeld, 1986: 82; Foss-Tulchin, 1996: 145; Ermiş, 2009: 384. Yalman (Tarihsiz): 26-27. Şahin'de bu bölüm hakkında bizimle aynı kanaattedir. Bu bölümün iskele olarak kabul edilmesi halinde "balıkçı barınağı olamayacak kadar küçük olacağını " düşünmektedir. Şahin, 2011: 149. 36 Şahin, 2011, 149-151. 37 Dumankaya, 2013: 70. 38 Detaylı bilgi için bkz. Blackman, 1982: 196-199; Murray, 1986: 101-118; Dumankaya, 2015: 12-45. Portof fznik-Nicaea Göl Kapı'nın hemen aksı değil de, 370 m kuzeyi ya da 170 m güneyi tercih edilmiş olsun? Bu yapıların mendirek olarak kabul edilmesi durumunda bu sorular cevaplanamayacak sorular olarak kalacaktır. Dolayısıyla bu iki duvarın dik açı ile göle doğru uzanması, Göl Kapı ile aralarındaki mesafelerin fazla oluşu, göllerde limanları ve gemileri tehlikeye atabilecek büyüklükte dalgaların olmayışı, bu iki yapının mendirek, rıhcım39 ve iskeleden ziyade surların devamı olduğunu göstermektedir. Savımızı destekleyen başka unsurlar ise tarihi kaynak ve olaylardır. 1. Haçlı Seferi'nde Haçlı orduları MS. 1097 yılında Nicaea kentini kuşatmışlardır. Kuşatma sırasında Godefroi kuzey surunu, Bohemund ve yeğeni Tankred doğu surunu, Roberc de Flandre ve Raymond de Sc . Gilles ise güney surunu kontrol altına almışcır40• Haçlılar, kentin üç tarafını abluka altına almasına rağmen, Nicaea halkı liman vasıtası ile göl üzerinden yardım almaya devam etmiştir. Haçlılar, lznik Gölü üzerinden gelen yardıma müdahale edemedikleri için Bizans imparatoru 1. Aleksios Komnenos'can yardım iscemişlerdir47• imparator hafif gemilerden oluşan donanmayı lznik Gölü'nün bacı yakasına kara yolu ile indirerek göl üzerinden gelen yardımı kesmiştir. Ancak bunun sonucunda Nicaea'nın direnişi kırılmış ve kene MS. 18 Haziran 1097 tarihinde Bizans imparatoru'na teslim olmaya karar vermişcir42• Bu tarihi olaylardan ve kuşatma planından anlaşılabileceği üzere kentin güneyinde yer alan ve günümüzde sualcında kalan alanın anakara olması gerekmektedir. Nitekim 2013 yılında Güney Liman Duvarı'nın yaklaşık 200 m güneyinde bilim dünyasında tanıtılan Bazilika43, bu alanın Geç Antik Çağ'da anakara olduğunu göstermektedir. Bu tarihi olaylar, limanın kuzey ve güneyinde yer alan duvarların limanı karadan gelecek olan saldırılara karşı korumak amacıyla yapıldığını ve limanın korunmasının ne derece önemli olduğunu göstermektedir. Sonuç Bu iki duvar limanı korumak amacıyla yapılmışlar ise limanda yük alıp boşaltmak için kullanılan iskele veya rıhtım limanın neresindedir ?. Bu soruya karşılık verebilecek cevap ise liman içerisinde yapmış olduğumuz dalışlarda ortaya çıkmıştır. Liman içerisinde yaptığımız bilimsel dalışlarda Göl Kapı'nın aksında, su altında 20 ya da 21. Yüzyıla ait, belli dönemlerde su üstünde de görülebilen 6 adet mecal kazıktan oluşan iskele tespit edilmiştir. Günümüzde işlevini kaybetmiş bu iskele, seyir terası olarak kullanılan beton yükseltinin altından göle doğru birbirlerine paralel çift sıra halinde ilerlemekcedir44 (Resim 19). Bu mecal iskelenin konumu ve Göl Kapı'nın kuzeyinde ve güneyinde yer alan kalıntıların Göl Kapı'ya olan mesafeleri düşünüldüğünde, Antik Çağ iskelesinin de bu bölümde olması gerektiğini akla getirmektedir. Gerek anakarada günümüze kadar yapılan araştırmalarda, gerekse sualcı araştırmalarında beton rıhtım veya iskeleye ait herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Metal iskelenin bulunduğu alanda zamanla işlevini kaybeden ahşap iskelenin yerine metal iskele yapılmış olmalıdır. İznik gölünde, Orhangazi ilçesi Örnekköy, Gölyaka, Sölöz ve Çakırca mahallesinin kıyı hattında farklı noktalarda birçok 39 40 41 42 43 44 Alnın, 2005: 342. Demirkent, 1997: 29-31;2004:125. Demirkent, 1997: 32;2004: 125;Albertus Qguensis (Albert of Aachen), 2007: 117. Arma Komnena, 1996: 324-329;Demirkent, 1997: 32-34;Texier, 2002: 160;Turan, 2004: 128-130. Şahin vd., 2014: 8-10;. Şahin vd., 2015: Baskıda. İznik limanı araştırması Dr. Serkan Gündüz'ün doktora projesi kapsamında yapılmıştır. Araştırma dönemlerinde yaptığımız bilimsel dalışlarda, göldeki görüş azlığı ve metal kazıklar üzerinde gözlemlenen korozyon ve kireç tabakası, tespit edilen buluntuların ahşap ayaklar olduğu kanaatini ortaya çıkartmıştır. Ancak 2015 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün 05.02.2015 tarih ve sayılı 73223 sayılı izni doğrultusunda bilimsel dalışlar yapılmış, yeni sonuçlar ve bulgular elde edilmiştir. Prof. Dr. Mustafa Şahin başkanlığında yürütülen "İznik Gölü Bazilikası" sualtı araştırmaları kapsamında liman içinde yapılan bilimsel dalışlarda, iskele ayaklarının metal kazıklardan oluştuğu ve göl tabanına düşmüş üç ayağın daha olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar ile iskelenin Antik Çağ yapısı değil, 20 veya 21. yüzyıl yapısı olduğu anlaşılmıştır. Metal kazıklara ait fotoğraflar Göl Kapı'nın hemen aksında yer alan seyir terası üzerinden çekilmiştir. 207 208 iznik-Nicaea Limanı ahşap iskele ayağı tespit edilmiştir (Resim 20). Ancak tespit edilen bu iskele ayaklarının yapım tarihleri belirlenememiştir. iskele ayaklarına göl içerisinde yoğun olarak karşılaşılmış olması, benzer yapıların iznik'te olduğunu işaret etmektedir. Nitekim Antik Çağ'da tatlı sularda beton iskele veya rıhtımların yanı sıra ahşaptan yapılma rıhtım veya iskelelerinde tercih edildiği bilinmektedir45• Özellikle tuzlu sularda yaşayan ve ahşaba zarar veren Teredo nava/is 46 kurdunun göllerde yaşamıyor oluşu, ahşabın tercih edilmesinin en önemli nedenleri arasında gösterilmektedir. Bir diğer önemli neden ise hiç şüphesiz ki iskele veya rıhtımların yapım maliyetidir. Nicaea Antik Kenti'nin açık denizlerle bağlantısı olmadığı ve büyük çaplı gemilerin göl içerisinde yer almadığı düşünüldüğünde, ağır kargoların indirilip yüklendiği beton rıhtımların yerine; kolay şekil alabilen, maliyeti düşük ahşap iskelelerin kullanılmış olması daha ağır basmaktadır. Nicaea limanı ile alakalı verilerin karşılaştırması için Anadolu kıyılarında göllerde yapılmış benzer herhangi bir sualtı arkeolojik araştırma günümüze kadar yapılmamıştır. Bu sebeple, Nicaea Limanı'nın karşılaştırması, Anadolu dışında bulunan göllerdeki çalışmalar ile yapılmıştır. Nicaea Antik Kenti limanına benzer başka bir liman örneği, Roma imparatorluğu'nun Germania lnferior eyaletinde bulunan Colonia Ulpia Traiana (Xanten) Antik Kentinde görülmektedir47• Söz konusu antik kent Ren Nehri kenarında kurulmuş bir liman kentidir48 • Tatlı su kenarında kurulmaları, etraflarının güçlü surlar ile çevrili olması ve Hippodamos planda inşa edilmiş olmaları her iki kentin de ortak özellikleridir49• 1934 yılında Colonia Ulpia Traiana kentinde, 1974 yılında ise kentin rıhtımında arkeolojik kazılara başlanmıştır. Kazılar esnasında limanın iskelesine ve rıhtımına ait verilere ulaşılmıştır. Elde edilen veriler ışığında, kentin MS 2. Yüzyıl rekonstrüksiyonunda rıhtım ve iskele yapısı çizilmiştir. Xanten'in antik rıhtımı ve iskelesi tamamen ahşap kullanılarak yapılmıştır. Kentin iskelesi Nicaea Antik Kenti limanında olduğu gibi suya bakan kapılardan birinin tam aksında yer almaktadır 50 (Resim 21). Xanten için uygulanan Rekonstrüksiyonların benzer çizimleri Nicaea Antik Kenti içinde uygulanmıştır. Rekonstrüksiyonlarda kentin ölçekli çizimleri kullanılmış, uygulamada Göl Kapı, kuzey ve güney liman duvarlarının konumları dikkate alınmıştır. Önerilerimize göre Göl Kapı'nın hemen aksına gelen bir iskele ve kıyı hattına paralel ahşap rıhtımlar çizilmiştir (Resim 22-23-24-25). Yapılan çizimler Nicaea Antik Kenti limanının tahmini liman yapılarını göstermektedir (Resim 26). Yapılan bu çizimler farklı bakış açısı sağlamak amacıyla yapılmıştır. Kesin sonuçlar ancak arkeolojik kazılar sonucunda elde edilebilir. 45 Ahşap iskele örnekleri ve detaylı bilgi için bkz. Blackman,1982: 200-202; Leih,2008: 445-469; Ercan,2010: 116-119, Res. III.8,IIl.37, III.41, III.42; Kocabaş,2012: 28,Res. 5; Karagöz,2014: 408-410,Res. 9-10. 46 Teredo navalis ile ilgili detaylı bilgi ve için bkz. Blackman,1982,204; Field-Bull,2007: 11,46; Bowens,2009: 150; Kocabaş-Yılmaz,2012: 75; Kocabaş,2015,5-38. 47 Leih,2008: 447-469. 48 Mert,2011: 174. 49 Mert,2011: 175-176. 50 Leih,2008: 451. Port of fznik-Nicaea Kaynakça Albertus Qguensis 2007: Albertus Aquensis (Albert of Aachen), Historia Ierosolimitana (History of the Journey to Jerusalem), Susan B. Edgington (Trans.),Oxford University Press, New York 2007. Altun 2005: Altun Ara,"Kültür Mirası Olarak İznik", Uluslararası İznik Sempozyumu, 5 -7 Eylül 2005 İznik, A. Erbaş-L. Öztürk-M. Bedir-F. Aydın-S. Küçük-M. Usta (Haz.),İznik Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2005, 341-345. Anna Komnena 1996: Anna Komnena, Alexiad, Anadolu'da ve Balk_an Yarımadası'nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi'nin Tarihi, Malazgirt'in Sonrası Bilge Umar (Çev.),lstanbul 1996. Avcı 2005: Casim Avcı,"Bizans Döneminde İznik", Uluslararası İznik Sempozyumu, 5-7 Eylül 2005, İstanbul 2005, 90-99. Blackman 1982: David J. Blackman, "Ancient harbours in the Mediterranean. Part 2", The International Journal ofNautical Archaeology and Underwater Exploration, 11.3,1982,185-211. Bowens 2009: Amanda Bowens, Underwater Archaeology: the NAS Guide to Principles and Practice (2nd edition, with major revisions), Oxford 2009. Demirkent 1997: Demirkent Işın,Hqçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık,1. Baskı,İstanbu� 1997. Demirkent 2004: Işın Demirkent, "lznik'in Haçlılar Tarafından Kuşatılması", H. lnalcık-1. Akbaygil-O. Aslanapa (Haz.), Tarih Boyunca İznik, İstanbul 2004,121-13. Denizcilik Arkeolojisi Dergisi,Sayı 3,2015,12-45. Doğancı 2003: Kamil Doğancı, "Bithynia Tarihi I Bityhnia Krallığı (M.Ö. 297-M.Ö. 74)", Bursa Defteri, 2003,74-84. Dumankaya 2013: Dumankaya Oktay,Bodrum Yarımadası Antik Limanları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2013. Dumankaya 2015: Oktay Dumankaya "East Harbour Mole of Myndos", Tina Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, Sayı 3,2015,12-45. Ercan 2010: Ayşe Ercan 2010,Yenikapı, A LateAntique and Byzantine Harbor in Constantinople:A Historical, Archaeological and Architectural Study ofThe Newly Discovered Remains (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Koç Üniversitesi,İstanbul 2010. Ermiş 2009: Ermiş Ümmühan Melda,İznik ve Çevresi Bizans Devri Mimari Faaliyetinin Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi),İstanbul 2009. Field-Bull 2007: Nic Field-Peter Bull,Ancient Greek Warship 500-322 BC., Oxford 2007. Foss-Tulchin 1996: Foss Clive-Jacob Tulchin,Nicaea: A Byzantine Capital and Its Praises, Brookline 1996. Foss-Windfıeld 1986: Foss Clive-David Winfıeld,Byzantine Fortifications: An Introduction, Pretoria 1986. Foss 1976: Foss,Clive,Byzantine and Turkish Sardis, Harvard University Press,Cambridge,1976. Foss 2004: Clive Foss, "İznik'in Bizans Surları 260-1330", H. İnalcık-!. Akbaygil-O. Aslanapa (Haz), Tarih Boyunca İznik (İstanbul 2004) 249-262. Heimberg-Rieche 1998: Ursula Heimberg-Anita Rieche, Colonia Ulpia Traiana: Die römische Stadt, Köln 1998. Kaçar 2005: Turhan Kaçar, "Hıristiyanlığın İlk Genel Konsili'nin İznik'te Toplanma Sebebi", Uluslararası fznik Sempozyumu, 5-7 Eylu7 2005, A. Erbaş-L. Öztürk-M. Bedir-F. Aydın-S. Küçük-M. Usta (Haz.), lstanbul 2005, 69-80. Karagöz 2014: Şehrazat Karagöz, "Marmaray Kazıları ve Antik Liman Khryospolis Liman", in: Byzas 19, Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean /rom Antiquity to the Byzantine Period: Recent Discoveries and Current Approaches, S. Ladstatter-F. Pirson-T. Schmidts, (Eds.), 30 Mayıs-1 Haziran 2011, Ege Yayınları,İstanbul 2014,399-415. Kocabaş 2012: Ufuk Kocabaş, "Life at the T heodsian Harbour, Wrecks and A Rapid Sliting/Theodsius Limanı'nda Hayat,Batıklar ve Hızlı Gömülme",in: The Old Ships ofthe New Gate/Yenikapı'nın Eski Gemileri, Ufuk Kocabaş (Ed.) Yenikapı Shipwrecks/Yenikapı Batıkları,Cilt 1,İstanbul 2012, 23-36. Kocabaş 2015: Ufuk Kocabaş, "T he Yenikapı Byzantine-Era Shipwrecks, lstanbul,Turkey: a preliminary report and inventory of the 27 wrecks studied by lstanbul University", The Internationalfournal ofNautical Archaeology, Vol. 44.1,2015,5-38,doi: 10.llll/1095-9270.12084. Kocabaş-Yılmaz 2012: Ufuk Kocabaş-Ramazan Y ılmaz, "Dismantling of the Vessel Members / Gemi Elemanlarının Demonte Edilmesi",in: The Old Ships ofthe New Gate/Yenikapı'nın Eski Gemileri, U. Kocabaş (Ed.),Yenikapı Shipwrecks/Yenikapı Batıkları,Cilt 1,İstanbul 2012,73-78. Leih 2008: Sabine Leih, "Der Hafen der Colonia Ulpia Traiana", in: M. Mı.iller-H. J. Schalles-N. Zieling (Eds.), Colonia Ulpia Traiana Xanten und sein Umland in römischer Zeit, Darmstadt 2008,447-469. Lilie 1976: Ralph Johannes Lilie,Die Byzantische Reaktion auf die Auforeitung der Araber, Munich 1976. Magie 1950: David Magie, Roman Rule in Asia Minor, to the End of Third Century after Christ, Princeton 1950. Merkelbach 1985: Reinhold Merkelbach,"Nikaia die Rankenreiche ein Übersehenes Fragment aus Arrians Bithyniaka",EA; Heft 5, 1985,1-4. Merkelbach 1997: Reinhold Merkelbach,Philologica:Ausgewdhlte Kleine Schriften, Stuttgart/Leipzig 1997. Mert 2011: İbrahim Hakan Mert,"Nikaia (İznik) Kent Planı Tipolojisi", Uluslararası İznik 1. Konsil Senato 209 21 O iznik-Nicaea Limanı Sarayı'nın Lokalizasyonu Çalıştayı, M. Şahin-İ.H. Mert, (Haz.), 22-23 Mayıs 2010, İznik/Bursa 2011, 171- 192. Murray 1986: William M. Murray, "The Ancient Harbour Mole at Leukas, Greece", Proceedings ofthe First International Sypmosium, A. Raban (Ed.),Cities on the Sea-Past and Present, 22-29 sept. 1986, Haifa Israel, Archaelogy ofCoastal Changes, BAR International Series 404, 1988, 101-118. Owen 1992: Jones E. Owen, The City in the Greek and Roman World, London 1992. Ramsay 1960: William M. Ramsay,Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, M. Pektaş (Çev.) Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1960. Schmitz 1859: Leonhard Schmitz,A Manual ofAncient Geography FR.S.E., With a Map Showing the Retreat ofthe 10,000 Greeks Under Xenophon, London, 1859. Schneider-Karnapp 1938: Alfons Maria Schneider-Walter Karnapp, "Die Stadtmauer von İznik (Nicaea"), Istanbuler Forschungen 9, Berlin 1938. Smith 1854: William Smith, LL.D., Dictionary ofGreek and Roman Geography, Vol. II, (Iabadius-Zymethus), London 1854. Strabon 2000: Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, (Geographika: XII-XIII-XIV), Adnan Pekman (Çev.), Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2000. Şahin 1979: Sencer Şahin, "Katalog der Inschriften des Museums von Iznik (Nicaea)", Stadtgebiet und die nachste Umgebung der Stadt, Inschriften Griechischer Stadte aus Kleiı:z asien B.9, Vol. 1, �onn 1979. Şahin 2004: Sencer Şahin, "Helenistik ve Roma Çağlarında Iznik-Nikaia", H. Inalcık-I. Akbaygil-O. Aslanapa (Haz.), Tarih Boyunca İznik, İstanbul 2004, 3-22. Şahin 2011: Şahin Mustafa, "Senato Sarayı mı, Liman mı?", Uluslararası İznik 1. Konsil Senato Sarayı'nın Lokalizasyonu Çalıştayı, M. Şahin-İ. H. Mert (Eds.), 22-23 Mayıs 2010, Bursa 2011, 139-170. Şahin vd. 2014: Mustafa Şahin-Emine Tok-Şahin Kılıç, "İznik Gölündeki Batık Kilise, Deprem Kurbanı Aziz Neophytos", Aktüel Arkeoloji Dergisi, Sayı 38, 2014, 8-10. Şahin 2015: Mustafa Sahin-Alımet Bilir-Oktay Dumankaya, "Underwater Survey in Lake Iznik-2015", North Meets East Aktuelle Forschungen zu antiken Hafen III, Workshop Hamburg University, J. Daum-M. Seifert (Eds.), 15-17.03.2016, Hamburg, Baskıda. Texier 2002: Charles Texier, Küçük Asya, Ali Suat (Çev.),Cilt 1, Ankara 2002. Turan 2004: Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 2004. Ulugün vd. 2003: Yavuz F. Ulugün-Muhittin Bakan-Taner Aksoy, Kocaeli Çevresi Tarihi II, Roma Dönemi Bithynia, KYÖD Yayını, No: 5, İzmit, 2007. Veth-Wilhelmus: Johan Georg Albert Veth Wilhelmus, "The Frescoes of the Ecumenical Councils in the Sistine Salon (1590) and theCatholicConciliar Historiography",Annuarium Historiae Conciliorum, Vol. 34, 2002, 209-455. Wurster 1996: Wolfgang W. Wurster, "Dynastensitz wird Römerstadt: eine Skizze ı.iber Prozesse der Romanisierung in Lykien", in: Fremde Zeiten Band I, Festschriftfıi'r ]ıi'rgen Borchhardt, Wien: Phoibos Verlag, 1996, 161-174. Yalduz 2003: Alparslan Yalduz, "Konsillerin Hristiyanlık Tarihindeki Yeri ve İznik Konsili", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,Cilt 12, Sayı 2, 2003, 257-296. Zosimos 1967: Zosimos, Historia Nova Zosimus, The Decline ofRome J. J. Buchanan-H. T. Davis (Trans.), San Antonio, Texas 1967. 1 Serkan Gündüz 2 - Oktay Dumankaya3 Location and History of the City lznik (Nicaea) is a settlement founded in ehe norchwest of Turkey, on ehe eastern shore of ehe Lake lznik, ancient name of which was Askania Limne (Figure 1). it is known that ehe first name of ehe cicy was Helikore 4• Ancient auchor Strabo narrates that lznik was surrended by walls and all of ehe four cicy wall gaces were visible from a stone located in ehe middle of ehe gymnasium5 . Strabo also mentions that ehe cicy was founded first by Philippos' son Antigonos and named as Ancogonia. Later on, he scaces, name of ehe city was changed inco Nicaea in honor of Lysimakhos' wife6 • in 310 BC, ehe cicy was caken under concrol of Lysimakhos. Zippoices (327-279 BC) founded Kingdom of Bichynia caking advancage of ehe war becween Lysimakhos and Seleukos. Thus, like ehe ocher cicies, lznik coo encered under rule of Kingdom of Bichynia 7• Afcer 74 BC, ehe cicy falls under Roman sovereigncy like ehe rest of Anacolian region 8. Especially in ehe Roman period, lznik developed considerably for it was located at incersection poinc of ehe roads which provided access co important cities9 • it is realized that ehe city became more important especially afcer lstanbul was converted inco ehe capical city of ehe Eastern Roman Empire. in sources of ehe ancienc age it is scaced chac during ehe period of Byzantine and Ottoman Empires various roads starcing from lstanbul were reaching İznik (Nicaea) and from chere they were leading co inner parts of Anatolia10 (Figure 2). As it can be understood from historical evencs and records, lznik kepe preserving its importance in ehe Byzantine, Seljuk, and Ottoman periods because of its military and economic position, its proximicy co central cities, and for it was located on main crade routes leading co ehe easc since ehe ancienc pasc. Alchough, a greac number of archeological researches and excavacions were carried ouc in ehe cicy of lznik uncil coday, only knowledge of locacion of ehe cicy porc and a general informacion abouc it could be obcained from chese scudies11• in ehe researches carried out, it is stated that scructures located in approximately 370 m north and 300 m souch of ehe Göl Gate facing each other at their parallels and reaching ouc cowards ehe lake vercically are ehe porc of ehe cicy 12• However, by a wescern journalisc visicing ehe cicy in 1970's, it is indicaced chac ehe remains surrounding ehe souch of ehe porc is ehe locacion of ehe palace of senace. 1 2 3 4 5 6 This research is made within framework of TÜBİTAK 2214/B- Scholarship Program for Joint PhD Abroad. Asst. Prof. Dr. -Bursa Uludağ University,Turkey. Asst. Prof.Dr. - Kahramanmaraş Sütçü İmam University,Turkey. Smith,1854: 422; Schrnitz,1859: 315; Merkelbach,1985: 1 ff.; 1997,144; Sahin,2004: 5. Strabon,XII.4.7. Strabon,XII.4.7. 7 Doğancı,2003: 74. 8 Magie,1950: 320; Ulugün et al.,2007: 14 fI. 9 Avcı,2005: 90. 10 Ramsay,1960: 216; Foss,2004: 251-254. 11 Foss,2004: 252-253; Şahin,2011: 150; Ermiş,2009: 282,381. 12 Foss,2004: 253 ff.; Şahin,2011: 148-151; Ermiş,2009: 282. 212 iznik-Nicaea Limanı This incorrect identification was accepted far many years and ehe remains were named as ehe palace of senate by local authorities and people of ehe city 13 • The Southern Wall of the Port The wall which surrounds ehe south of ehe port and vertically reaches aut towards ehe lake is 175 m long and its diameter measures 3 m from place to place. The wall ends on ehe both sides of modern highway (Figure 3). However, as a resule of rescue excavations carried aut by lznik Archeological Museum in 2013, it is realized that these walls continue towards ehe city walls14 (Figure 4). With ehe rescue excavation carried aut, it appeared that ehe width of ehe wall reaches up to 4.70 m in places. These findings demonstrate that on ehe lakeshore ehe wall is wider. Outer parts of ehe wall generally consist of clear-cut stone blocks in different sizes. Far inner pare Khorasan mortar, made of rubble stone and brick pieces, is used. On ehe both facades of ehe wall, Column capitals and architectural blocks which belong to ehe Roman period draw attention. Presence of converted blocks belonging to ehe Roman period and regular lines of bricks which are used in order to provide mobility indicate that ehe structure belongs to ehe Byzantine period15 . A tower is located at intersection point of ehe southern wall of ehe harbour and ehe walls surrounding ehe city. it catches ehe attention that ehe tower and ehe southern wall of ehe port are not jointed and there is a 4 meters of interval between ehem (Figures 5-6). At ehe point where ehe interval ends, while lower pare of ehe wall is ending up at stone blocks, ehe upper pare continues towards ehe tower with a concave bow (Figure 7). Both rubble stones which can be observed around ehe wall line and ehe wall in form of a concave bow clearly demonstrate that in this section there was a small door proving encrance and exit, and there should have been a settlement area between ehe lake and ehe walls. At ehe point where ehe wall reaches ehe lake, there is a rectangulared platform (Figure 8). The northern facade of ehe platform constitutes a protrusion in 1 m diameter. Just aligned to it, there is another 25 meters long platform (?) meeting base level of ehe wall (Figure 9). At ehe edge of ehe southern wall of ehe pare that reaches ehe lake, remains of a building base which belongs to ehe cower and is in semicircular form and in approximately 4.17 x 4.20 m diameter can be seen. By underwater researches we carried aut around ehe tower base, it is determined that cut stone blocks were used in order to make ehe building more resistant to corrosive effects of water. As far inner pare of ehe building, Khorasan mortar made of brick and rubble stones is used (Figures 10-11-12). The most important clue revealing form of ehe towera fresco depiction from Sistine Hali of ehe Vatican Museum. The fresco is painted by painter Cesare Nebbia in late 16th century 1 6. in ehe fresco, ehe city walls, ehe walls guarding ehe pare and ehe tower base can be seen from ehe place where ehe 1st Council met (Figure 13). When location and angle of ehe wall guarding ehe port pictured in ehe fresco is taken into consideration, location of ehe building where ehe 1st Council of lznik gathered in 13 Altım, 2005: 342. 14 Prof. Mustafa Şahin who supported this research with any means necessary being in the first place; I would like to express my gratitude to archeologists Mustafa Uğur Ekmekçi, Faruk Yolsal, Semih Togan, Çağrı Aydın and architect Fadime Yıldız who made undeniable contributions to underwater surveys, and to Mehmet Hasan Bozkurt, director of the Arheological Museum of Iznik, and archeologist Umut Kapuci who did not deny any help to us for accessing reports and photos being preserved in the archives of museum directorate. 15 Foss-Winfıeld, 1986: 82; Şahin, 2011: 140. 16 Veth-Wilhelmus, 2002: 295-306. Port offznik-Nicaea May 325 77 can be estimated. According to depiction ehe fresco pictures, ehe Palace of Senate where ehe meeting held must be located on ehe lakeshore, outside of ehe walls, and in ehe south of ehe port. Location of ehe basilica which was introduced to ehe scientific world by Prof. Mustafa Şahin in 2014 78 exaccly matches with location of the structure depicted in the fresco (Figure 14). This case is among findings which prove that the ruins located in the place where the southern wall of the port present are not related to the Palace of Senate, but related to the port instead. The Northern Wall of the Port The northern wall of the port is located in approximately 370 m north of the Göl Gate. However, unlike the southern wall of the port it could not be preserved well and it can only be observed in some certain places at base level (Figure 15). During rescue excavations performed in modern highway by lznik Museum of Archeology in 2013, some remains which are thought to be continuation of the wall were identified. Ashlar blocks in different sizes are used in the wall, which is 2.90 m wide. As for inner part of the wall, Khorasan mortar made of rubble stones bricks is used (Figure 16). At ehe point where ehe wall reaches the lake, there is a section which is being used as an observation terrace today. This area is almost totally covered with concrete and a detailed identification cannot be done. However, there is a great similarity between form of ehe building foundation covered with concrete and ehe semicircular cower base of ehe southern wall of the port. The preserved diameter of ehe base remains on which ehe semicircular tower was built is approximately 5x5 m. Between broken pieces of modern concrete it can be observed that outer pare of ehe structure is made of ashlar blocks. As for inner pare of ehe structure, it consists of rubble stone obstruction and square bricks (Figure 17). General Views Regarding the Port Among ehe scholars, there is a big variety of different opinions regarding ehe port of Nicaea and its structures. Foss79 and Ermiş 20 state that ehe walls guarding the city were built inwards far from ehe shore. Hence, they think that two more walls crosscutting ehe city walls were built against the assaults which might come from ehe port area. Şahin thinks that this wall should be a mole, and ehe semicircular building base at its edge must be a lighthouse2 7• Similar to Foss, Yalman22 thinks that the walls were ehe northern and southern gable-wing walls which were guarding ehe city, but ehe parts reaching water must have been a dock. in Altun's opinion23, ehe southern wall of ehe port is ehe ruins of ehe dock and tower where customs transactions were carried out. As it can be seen, there is a consensus among ehe scholars on ehe fact that these structures are related to ehe city port; however, they generally have different opinions about ehe two walls. For what purpose these two structures located in the north and south of ehe Göl Gate were built? Which port struccures are needed to be in ehe Göl Gate or which parcs they should have been? AII these are ehe questions on ehe issue that are needed to be answered. History and geography of ehe city offer important clues for answering these questions. As it is known, Hippodomos Plan24, which can be seen in ehe Hellenistic cities built by Greek style, is also used in construction of ehe city of Nicaea. The city was surrounded by walls and ehe gates were built on four 17 18 19 20 21 22 23 24 For detailed information,see. Yalduz,2003: 266; Kaçar,2005: 69. Şahin et al.,2014: 8-10. Foss,2004: 252-253. Ermiş,2009: 282. Şahin,2011: 148-151. Yalman (Undated): 26 ff.; In Yalman's plan these walls were numbered as 48,49,50,51. Altun,2005: 342. Heimberg-Rieche,1998,38. 213 214 iznik-Nicaea Limanı sides of it25 . Construction Date of the Port Walls le is known chac cicy walls were ehe mosc coscly scruccures in ehe Ancienc Age26. During ehe long cerm peace period of ehe Roman Empire called Pax Romana (Roman Peace, 27 BC - 180 AD), accencion paid co defenses was decreased, and in ehe cicy of Nicaea, which was surrounded all around by walls, maincenance and reparacion of ehe walls were neglecced27• The Gochs, who invaded ehe region in 257-258 AD, accacked Nicaea and Nicomedia and ravaged boch cicies reaching easily beyond ehe walls neglecced during Pax Romana28 • Afcer accack of ehe Gochs, in Nicaea, jusc like ehe cicies of Milecus and Bergama, a higher accencion scarced co be paid co defenses and cicy walls29 . Foss scaces chac in chis period ehe cicy had "ehe greacesc and ehe mosc improved cicy walls of ehe Asia Minor" consiscing of 80 cowers which were each 13 m call30. As for ehe Arab assaulc in 727 AD, it is known chac ehe walls were damaged greacly. For chis reason ehe Göl Gace and ics walls were repaired during reign of Leo 111 (717-741 AD). According co Foss, ehe walls in ehe souch and norch of ehe porc which caused a difference of opinion among ehe scholars were also builc in chis period37 • Alchough chere is some informacion in inscripcion of cower number 69 becween ehe lscanbul Gace and Göl Gace about ehe rescorations carried out in reign of Leo 1132; there is not any informacion on conscruction of ehe walls guarding ehe port. However, structural characteriscics of ehe walls are quice similar with walls of Leo lll's reign. As a maccer of facc, as it can be realized from aerial phoco ehe souchern wall of ehe porc direccly conneccs co ehe 3 rd cencury AD walls slighcly couching walls of ehe Lascarid age33. These findings indicae chac ehe walls of ehe porc were builc in Leo lll's reign (Figure 18). The Wall of the Port? A Mole? Or a Dock? Yalman chinks chac ehe ruins in ehe norch and souch of ehe Göl Gace were ''gab/e wa/1s" guarding ehe porc; and a seccion of ehem were used as a dock34. However, ehe seccion he considered as ehe dock is not cocally clear in his drawings. lf, it was 25 m long platform locaced in ehe norchern façade of ehe souchern wall of ehe porc shown in ehe map he has drawn, it would be a quice small place for a dock35 (See Figures 9-10). Accually, when chis seccion is observed carefully it is seen chac chis pare in not wide enough for loading or unloading any cargo, and chere is no remains of any scairs ece. which could connecc ehe dock co mainland. Şahin, on ehe other hand, claims that it is a mole for ehe reason of ehe present condition of onshore parts of ehe souchern wall of ehe port. He also claims chac ehe semicircular building base locaced in ehe lakeside should be a lighchouse36. 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 Şahin, 2004: 3 ff.; Avcı, 2005: 90-91; Şahin, 2011:143; Mert, 2011: 174 ff.; Yalman (Undated): 29. Owen, 1992: 149. Owen, 1992: 121; Wurster, 1996: 165; Şahin, 2004: 11. Zosimos, I, 35; Şahin, 2004: 11. Foss, 1976: 3; 2004: 250; Şahin, 1979: 7-12; 2004: 11. Foss, 2004: 250. Lilie, 1976:147, Foss, 2004: 252-253. Schneider-Kamapp, 1938: 4; Şahin, 1979: 234; 2004: 17-18; Foss, 2004: 250-251; Ermiş, 2009: 275. Foss-Winfıeld, 1986: 82; Foss-Tulchin, 1996: 145; Ermiş, 2009: 384. Yalman (Undated): 26-27. About this place, Şahin also agrees with us. He thinks that ifthis place is to be considered as a dock "it would be too small for even being a fıshing port". Şahin, 2011: 149. 36 Şahin, 2011, 149-151. Port offznik-Nicaea Moles are shortly described as struccures wide enough for loading or unloading cargo and guarding ports and ships anchored there against waves and storms37• in order co protect ehe port and ships from waves, locacion of moles are determined according co direction of waves' arrival and they narrow ehe porcs' encrance for providing a concrolled encrance and exit 38. For chis reason, inscead of perpendicularly running co ehe lake, ehe walls musc be strecching concavely in ehe way chey can guard ehe porc. However, in neicher of ehe scruccures locaced in ehe norch and souch of ehe Göl Gace we can observe such a general plan. Moreover, when ehe wall parts on ehe shoreline observed closely, it reveals chat there are a lot of damaged sections, and in comparison wich their presenc appearance ehe walls should have been much caller in their original form. lf these scruccures were indeed a mole, for ehe ships running commercial accivicies why would 370 m north or 170 m souch of ehe Göl Gate be preferred instead of its immediate axis? lf these scruccures are co be idencified as a mole, these questions are co remain unanswered. Thus, perpendicular run of ehe cwo walls co ehe lake, greac discance becween ehem and the Göl Gace, and absence of waves big enough co endanger porcs and ships in lakes ali demonscrace chac chese cwo struccures are concinuacion of ehe walls inscead of being a mole, dock39 or landing deck. Historical sources and evencs are ehe other elemencs supporting our thesis. During ehe 1 st Crusade, ehe crusader armies sieged ehe cicy of Nicaea in 1097 AD. During ehe siege ehe northern wall was caken under concrol by Godefoi, ehe eascern wall by Bohemund and his nephew Tankred, and ehe souchern wall by Roberc de Flandre and Raymond de Sc. Gilles40 • Alchough the crusaders blockaded three sides of the city, the people of Nicaea managed co keep receiving help via the lake. The crusaders asked Byzancine Emperor Alexios I Komnenos for help because they could not interrupt the aid being delivered via ehe lake41. The emperor, launching a fleet of tender ships into ehe lznik Lake via land route across Gemlik, put an end co the aid coming from ehe lake. Only after this, resistance of Nicaea collapsed and the city decided co surrender to the Byzancine Emperor in June 18, 1097 AD42• As it can be realized from these historical evencs and siege plans, the area located in the south of ehe cicy being submerged coday musc have been on ehe mainland. Accordingly, the basilica located in approximately 200 m south of the souchern wall of ehe port, which was introduced co ehe sciencific world in 201343, demonstrates that this area was on ehe mainland in ehe period of Lace Antiquicy. These historical events show that the walls located in the north and south of the port were built for guarding ehe porc againsc ehe ground accacks, and chey also show that how important guarding ehe port was. Conclusion lf the cwo walls were buile co protect ehe port, in which part of it ehe dock or landing deck used for loading and unloading the ships was located? An answer which may potentially be offered for this question was revealed during ehe dives we performed in the port. During ehe scientific dives we performed in ehe porc, a dock consiscing of 6 mecal piles belonging co the 20th or 21 st cencury, which may periodically gec visible on surface, was identified in axis of the Göl 37 38 39 40 41 42 43 Dumankaya, 2013: 70. For detailed information, see. Blackman, 1982: 196-199;Murray, 1986: 101-118;Dumankaya, 2015: 12-45. Alttın, 2005: 342. Demirkent, 1997: 29-31;2004:125. Demirkent, 1997: 32;2004: 125;Albertus Qguensis (Albert of Aachen), 2007: 117. Arma Kornnena, 1996: 324-329; Demirkent, 1997: 32-34;Texier, 2002: 160;Turan, 2004: 128-130. Şahin et al., 2014: 8-10;. Şahin at al., 2015: Forthcoming. 215 216 iznik-Nicaea Limanı Gace. The dock, which is non-funccional coday, heads cowards ehe lake in form of a parallel double line under ehe concrece platform being used as an observacion cerrace44 (Figure 19). When locacion of ehe mecal dock and discance becween ehe Göl Gace and ehe ruins in ehe norch and souch of it are caken inco consideracion, it makes one think that ehe dock of ehe anciquity should have alsa been in chis area. No finding could be found relaced co ehe concrete dock or landing deck, either by ehe researches carried out on mainland uncil coday or by ehe underwater surveys. in this place, a metal dock must have been built inscead of a wooden dock which ceased co function. in lznik Lake, numerous wooden dock legs are idencified at several poincs on ehe shoreline of Örnekköy, Gölyaka, Sölöz and Çakırca neighborhoods in Orhangazi Discricc (Figure 20). However, conscruccion date of ehe idencified dock legs could not be determined. The fact that in ehe lake ehe dock legs were frequencly encouncered with, indicaces chac similar scruccures were presenc in Nicaea. in facc, it is known chac in freshwacer wooden docks and landing decks were alsa preferred in addicion co concrete dock and landing decks in ehe Ancienc Age45 • Especially, ehe facc that the worm Teredo nava/is which lives in salcwacer and damages wood46 cannot live in ehe lakes was among ehe mosc imporcanc reasons for preferring wood. Undoubtedly, conscruccion cosc of docks or landing decks was anocher imporcanc reason. When it is considered chat ehe ancienc cicy of Nicaea had no conneccion wich ehe open seas and chere were no large scale ships in ehe lake, low-priced wooden docks which could be shaped easily cake precedence over concrete docks where heavy cargos could be loaded and unloaded. On the shores and lakes of Anacolia, no similar underwater archeological research has been done uncil coday which could be compared with ehe daca relaced co ehe pare of Nicaea. For chis reason, researches focused on ehe lakes ouc of Anacolia were used for comparing ehe pare of Nicaea. Anocer pare example similar co ehe pare of ehe ancienc cicy of Nicaea can be seen in ehe ancienc cicy of Colonia Ulpia Traiana (Xancen) which was locaced in Germania inferior province of ehe Roman Empire47. The ancienc cicy was a coastal cown builc on ehe shore of ehe Rhine River48• Being built on ehe shore of freshwacers, being surrounded by scrong walls, and being conscructed with a Hippodamos plan are common characteristics ehe both cicies share49 • Archeological excavations in ehe cicy of Colonia Ulpia Traiana scarted in 1934, and in 1974 it also scarted in ehe cicy dock. Dara on ehe dock and landing deck of ehe porc was obcained during ehe excavations. According co ehe daca obtained, scruccure of ehe dock and landing deck was piccured in the 2 nd cencury AD reconscruccion of the cicy. The ancienc dock and landing deck of Xencen were complecely builc of wood. Jusc like ehe pare of ehe ancienc city of Nicaea, ehe dock of Xencen was located exaccly in axis of one of ehe gates which faces wacer5 0 44 The research on the port oflznik is carried out within the :framework ofDr. Serkan Gündüz's PhD project. During scientifıc dives we performed in the period ofresearch,because oflack ofvision in the lake,and corrosion and furring on the metal piles,the opinion that the fındings identifıed were wooden dock legs came out. However,new scientifıc dives were performed in 2015 by permission ofMinistry ofCulture and Tourism General Directorate ofCultural Heritage and Museums dated 05.02.2015 and numbered 73223,and new results and fınding were obtained. During the dives performed in the port within framework ofunderwater survey "the Lake oflznik and Its Basilica",running under supervision ofProf. Mustafa Şahin,it is ascertained that the dock legs consist ofmetal piles and there are also three more legs lying on ground ofthe lake. By these results,it is realized that instead ofbeing an Ancient Age construction,the dock was actually a structure ofthe 20th or 21 st century. The photos ofthe metal piles were taken from the observation terrace located in immediate axis ofthe Göl Gate. 45 For wooden dock samples and detailed information,see. Blackman,1982: 200-202; Leih,2008: 445-469; Ercan, 2010: 116-119, Fig. III.8,III.37,III.41,III.42; Kocabaş,2012: 28,Fig. 5; Karagöz,2014: 408-410,Fig. 9-10. 46 For detailed information on Teredo navalis,see. Blackman,1982,204; Field-Bull,2007: 11,46; Bowens,2009: 150; Kocabaş-Yılmaz,2012: 75; Kocabaş,2015,5-38. 47 Leih,2008: 447-469. 48 Mert,2011: 174. 49 Mert,2011: 175-176. 50 Leilı,2008: 451. Port offznik-Nicaea (Figure 21). Drawings, similar to the reconstructions applied far Xenten, were alsa applied far the ancient city of Nicaea. Scaled drawings of ehe city were used in the reconstruceions; and locations of the Göl Gaee and the northern and souehern walls of the port were eaken into consideraeion. According to our suggeseions, a dock and wooden landing decks were drawn in immediaee axis of ehe Göl Gaee and on parallel of ehe shoreline respectively (Figures 22-23-24-25). The drawing demonstrate estimaeed port buildings of ehe port of the ancient city of Nicaea (Figure 26). The drawings were produced far purpose of providing an alternative approach, and precise results can only be obtained by archeological excavacions. Bibliography Albertus Qguensis 2007: Albertus Aquensis (Albert of Aachen), Historia Ierosolimitana (History of the ]ourney to ]erusalem}, Susan B. Edgington (Trans.),Oxford University Press,New York 2007. Altun 2005: Altun Ara,"Kültür Mirası Olarak İznik", Uluslararası İznik Sempozyumu, 5 -7 Eylül 2005 İznik, A. Erbaş-L. Öztürk-M. Bedir-F. Aydın-S. Küçük-M. Usta (Haz.),İznik Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2005,341-345. Anna Komnena 1996: Anna Komnena,Alexiad, Anadolu'da ve Balk.an Yarımadası'nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi'nin Tarihi, Malazgirt'in Sonrası Bilge Umar (Çev.),lstanbul 1996. Avcı 2005: Casim Avcı,"Bizans Döneminde İznik", Uluslararası İznik Sempozyumu, 5- 7 Eylül 2005, İstanbul 2005,90-99. Blackman 1982: David J. Blackman, "Ancient harbours in the Mediterranean. Part 2", The International ]ournal ofNautical Archaeology and Underwater Exploration, 11.3,1982,185-211. Bowens 2009: Amanda Bowens, Underwater Archaeology: the NAS Guide to Principles and Practice (2nd edition, with major revisions}, Oxford 2009. Demirkent 1997: Demirkent Işın,Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık,1. Baskı,İstanbul 1997. Demirkent 2004: Işın Demirkent, "İznik'in Haçlılar Tarafından Kuşatılması", H. İnalcık-!. Akbaygil-O. Aslanapa (Haz.), Tarih Boyunca İznik, İstanbul 2004,121-13. Denizcilik Arkeolojisi Dergisi,Sayı 3,2015,12-45. Doğancı 2003: Kamil Doğancı, "Bithynia Tarihi I Bityhnia Krallığı (M.Ö. 297-M.Ö. 74)", Bursa Defteri, 2003,74-84. Dumankaya 2013: Dumankaya Oktay,Bodrum Yarımadası Antik Limanları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2013. Dumankaya 2015: Oktay Dumankaya "East Harbour Mole of Myndos", Tina Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, Sayı 3,2015,12-45. Ercan 2010: Ayşe Ercan 2010,Yenikapı, A LateAntique and Byzantine Harbor in Constantinople:A Historical, Archaeological and Architectural Study ofThe Newly Discovered Remains (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Koç Üniversitesi,İstanbul 2010. Ermiş 2009: Ermiş Ümmühan Melda,İznik ve Çevresi Bizans Devri Mimari Faaliyetinin Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi),İstanbul 2009. Field-Bull 2007: Nic Field-Peter Bull,Ancient Greek Warship 500-322 BC. , Oxford 2007. Foss-Tulchin 1996: Foss Clive-Jacob Tulchin,Nicaea: A Byzantine Capital and Its Praises, Brookline 1996. Foss-Windfıeld 1986: Foss Clive-David Winfıeld,Byzantine Fortifıcations: An Introduction, Pretoria 1986. Foss 1976: Foss,Clive,Byzantine and Turkish Sardis, Harvard University Press,Cambridge,1976. Foss 2004: Clive Foss, "İznik'in Bizans Surları 260-1330", H. İnalcık-1. Akbaygil-O. Aslanapa (Haz), Tarih Boyunca İznik (İstanbul 2004) 249-262. Heimberg-Rieche 1998: Ursula Heimberg-Anita Rieche, Colonia Ulpia Traiana: Die römische Stadt, Köln 1998. Kaçar 2005: Turhan Kaçar,"Hıristiyanlığın İlk Genel Konsili'nin İznik'te Toplanma Sebebi", Uluslararası İznik Sempozyumu, 5-7 Eylu'/ 2005, A. Erbaş-L. Öztürk-M. Bedir-F. Aydın-S. Küçük-M. Usta (Haz.), İstanbul 2005,69-80. Karagöz 2014: Şehrazat Karagöz, "Marmaray Kazıları ve Antik Liman Khryospolis Liman", in: Byzas 19, Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to the Byzantine Period: Recent Discoveries and_ Current Approaches, S. Ladstatter-F. Pirson-T. Schmidts, (Eds.), 30 Mayıs-1 Haziran 2011, Ege Yayınları,lstanbul 2014,399-415. Kocabaş 2012: Ufuk Kocabaş, "Life at the T heodsian Harbour, Wrecks and A Rapid Sliting/Theodsius Limanı'nda Hayat,Batıklar ve Hızlı Gömülme",in: The O/d Ships ofthe New Gate/Yenikapı'nın Eski Gemileri, Ufuk Kocabaş (Ed.) Yenikapı Shipwrecks/Yenikapı Batıkları,Cilt 1,İstanbul 2012, 23-36. Kocabaş 2015: Ufuk Kocabaş, "The Yenikapı Byzantine-Era Shipwrecks, lstanbul,Turkey: a preliminary 217 218 iznik-Nicaea Limanı report and inventory of the 27 wrecks studied by Istanbul University", The Internationaljournal ofNautical Archaeology, Vol. 44.1, 2015, 5-38, doi: 10.1111/1095-9270.12084. Kocabaş-Yılmaz 2012: Ufuk Kocabaş-Ramazan Y ılmaz, "Dismantling of the Vessel Members / Gemi Elemanlarının Demonte Edilmesi", in: The Old Ships ofthe New Gate/Yenikapı 'nın Eski Gemileri, U. Kocabaş (Ed.), Yenikapı Shipwrecks/Yenikapı Batıkları,Cilt 1, İstanbul 2012, 73-78. Leih 2008: Sabine Leih, "Der Hafen der Colonia Ulpia Traiana", in: M. Mı.iller-H. J. Schalles-N. Zieling (Eds.), Colonia Ulpia Traiana Xanten und sein Umland in römischer Zeit, Darmstadt 2008, 447-469. Lilie 1976: Ralph Johannes Lilie, Die Byzantische Reaktion auf die Auforeitung der Araber, Munich 1976. Magie 1950: David Magie, Roman Rule in Asia Minor, to the End ofThird Century after Christ, Princeton 1950. Merkelbach 1985: Reinhold Merkelbach, "Nikaia die Rankenreiche ein Übersehenes Fragment aus Arrians Bithyniaka", EA; Heft 5, 1985, 1-4. Merkelbach 1997: Reinhold Merkelbach, Philologica: Ausgewdhlte Kleine Schriften, Stuttgart/Leipzig 1997. Mert 2011: İbrahim Hakan Mert, "Nikaia (İznik) Kent Planı T ipolojisi", Uluslararası İznik 1. Konsil Senato Sarayı'nın Lokalizasyonu Çalıştayı, M. Şahin-İ.H. Mert, (Haz.), 22-23 Mayıs 2010, İznik/Bursa 2011, 171192. Murray 1986: William M. Murray, "The Ancient Harbour Mole at Leukas, Greece", Proceedings ofthe First International Sypmosium, A. Raban (Ed.),Cities on the Sea-Past and Present, 22-29 sept. 1986, Haifa Israel, Archaelogy ofCoastalChanges, BAR International Series 404, 1988, 101-118. Owen 1992: Jones E. Owen, The City in the Greek and Roman World, London 1992. Ramsay 1960: William M. Ramsay,Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, M. Pektaş (Çev.) Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1960. Schmitz 1859: Leonhard Schmitz,A Manual ofAncient Geography FR.S.E., With a Map Showing the Retreat ofthe 10,000 Greeks Under Xenophon, London, 1859. Schneider-Karnapp 1938: Alfons Maria Schneider-Walter Karnapp, "Die Stadtmauer von lznik (Nicaea"), Istanbuler Forschungen 9, Bedin 1938. Smith 1854: William Smith, LL.D., Dictionary ofGreek and Roman Geography, Vol. II, (labadius-Zymethus), London 1854. Strabon 2000: Strabon, A:1 tik Anadolu Coğrafyası, (Geographika: XII-XIII-XIV), Adnan Pekman (Çev.), Arkeoloji Sanat Yayınları, lstanbul 2000. Şahin 1979: Sencer Şahin, "Katalog der Inschriften des Museums von Iznik (Nicaea)", Stadtgebiet und die nachste Umgebung der Stadt, Inschriften Griechischer Stiidte aus Kleinasien B.9, Vol. 1, Bonn 1979. Şahin 2004: Sencer Şahin, "Helenistik ve Roma Çağlarında İznik-Nikaia", H. İnalcık-1. Akbaygil-O. Aslanapa (Haz.), Tarih Boyunca İznik, İstanbul 2004, 3-22. Şahin 2011: Şahin Mustafa, "Senato Sarayı mı, Liman mı?", Uluslararası İznik 1. Konsil Senato Sarayı'nın Lokalizasyonu Çalıştayı, M. Şahin-İ. H. Mert (Eds.), 22-23 Mayıs 2010, Bursa 2011, 139-170. Şahin vd. 2014: Mustafa Şahin-Emine Tok-Şahin Kılıç, "İznik Gölündeki Batık Kilise, Deprem Kurbanı Aziz Neophytos", Aktüel Arkeoloji Dergisi, Sayı 38, 2014, 8-10. Şahin 2015: Mustafa Sahin-Ahmet Bilir-Oktay Dumankaya, "Underwater Survey in Lake Iznik-2015", North Meets East Aktuelle Forschungen zu antiken Hiifen III, Workshop Hamburg University,]. Daum-M. Seifert (Eds.), 15-17.03.2016, Hamburg, Baskıda. Texier 2002:Charles Texier, Küçük Asya, Ali Suat (Çev.),Cilt 1, Ankara 2002. Turan 2004: Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 2004. Ulugün vd. 2003: Yavuz F. Ulugün-Muhittin Bakan-Taner Aksoy, Kocaeli Çevresi Tarihi II, Roma Dönemi Bithynia, KYÖD Yayını, No: 5, İzmit, 2007. Veth-Wilhelmus: ]ohan Georg Albert Veth Wilhelmus, "The Frescoes of the Ecumenical Councils in the Sistine Salon (1590) and theCatholicConciliar Historiography",Annuarium Historiae Conciliorum, Vol. 34, 2002, 209-455. Wurster 1996: Wolfgang W. Wurster, "Dynastensitz wird Römerstadt: eine Skizze ı.iber Prozesse der Romanisierung in Lykien", in: Fremde Zeiten Band I, Festschriftfıi'r Jıi'rgen Borchhardt, Wien: Phoibos Verlag, 1996, 161-174. Yalduz 2003: Alparslan Yalduz, "Konsillerin Hristiyanlık Tarihindeki Yeri ve İznik Konsili", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,Cilt 12, Sayı 2, 2003, 257-296. Zosimos 1967: Zosimos, Historia Nova Zosimus, The Decline ofRome].]. Buchanan-H. T. Davis (Trans.), San Antonio, Texas 1967. Port offznik-Nicaea Resim 1: Lokalizasyon Haritası. Figure 1: Localization Map. Resim 2: Tabula Peutingeriana da Nicaea ve Yol Ağı. Figure 2: Nicaea in Tabula Peutingeriana and Road Network 219 220 iznik-Nicaea Limanı Resim 3: Güney Liman Duvarından Görünüm. Figure 3: View from the Southern Wall of the Port. Resim 4: İznik Müzesi Kurtarma Kazısı Esnasında Tespit Edilen Güney Liman Duvarı. (Foto: İznik Müzesi Kazı Arşivi) Figure 4: The Southern Wall of the Port Identifıed During Rescue Excavation of the lznik Museum (Photo: Excavation Archive of the lznik Museum) Portoffznik-Nicaea Resim 5: Tuğla Örgülü Kule ve Güney Liman Duvarı Arasındaki Açıklık. Figure 5: T he Interval between the Brickwork Tower and the Southern Wall of the Port Resim 6: Tuğla Örgülü Kule ve Güney Liman Duvarı Arasındaki kapının Rekonstrüksiyonu. Figure 6: Reconstruction of the Gate between the Brickwork Tower and the Southern Wall of the Port. 221 222 iznik-Nicaea Limanı Resim 7: Güney Liman Duvarının Dar Yüzü ve Kapı Olduğunu İşaret Eden Duvarın İç Bükey Formundan Görünüm. Figure 7: Narrow Side of the Wall of the Port and View of Concave Form of the Wall Which lndicates that There Was a Door. Resim 8: Dikdörtgen Platformdan (?) Görünüm. Figure 8: View from the Rectangular Platform (?). Portoffznik-Nicaea Resim 9: Uzun Platformdan(?) Detay. Figure 9: View from the L ong Platform (?) Detail. Resim 10: Güney Liman Duvarından Görünüm. Figure 10: View from the Southern Wall of the Port. 223 224 iznik-Nicaea Limanı Resim 11: Yarım Daire Formlu Yapı Temelinden Detay. Figure 11: Detail from the Semicircular Building Base. Resim 12: Güney Liman Duvarı ve Kulesinden Görünüm. Sualtında Formu ve Büyüklüğünden Dolayı Güney Liman Duvarına Ait Olmadığı İzlenimi Veren Ancak; Niteliği Tam Olarak Anlaşılamayan Y ıkılmış ve Dağılmış Yapı Kalıntısı. Figure 12: View from the Southern Wall of the Port and Its Tower. Collapsed and Decayed Building Remains Which Could Not Exactly Be Identifıed Yet and Giving Impression that They Do Not Belong to the Southern Wall of the Port Because ofTheir Form and Size. Portoffznik-Nicaea Resim 13: Vatikan Müzesi Sistine Salonu'nda I. İznik Konsili Betimlemesi; Sur ve Kule Yapısından Görünüm. Figure 13: View of the Walls and Tower from the Depiction of the 1st Council oflznik in Sistine Hail of the Vatican Museum. Resim 14: Sualtında Kalan İznik Bazilikası'ndan Görünüm. (Foto: Mustafa Uğur Ekmekçi-Kazı Arşivi). Figure14: View of Submerged Basilica oflznik. (Photo: Mustafa Uğur Ekmekçi-Excavation Archive). 225 226 iznik-Nicaea Limanı Resim 15: Kuzey Liman Duvarı Kalıntılarından Görünüm. Figure 15: View of the Ruins of the Northern Wall of the Port. Resim 16: İznik Müzesi Kurtarma Kazısı Esnasında Tespit Edilen Kuzey Liman Duvarı. (Foto: İznik Müzesi Kazı Arşivi). Figure 16: The Northern Wall of the Port W hich Was Identifıed During Rescue Excavations of the Iznik Museum. (Photo: The Iznik Museum Excavation Archive). Portoffznik-Nicaea Resim 17: Antik Dönem Yapı Kalıntısı Temeli, Moloz Taşlı Blokaj ve Kare Formlu Tuğlalardan Detay. Figure 17: Ancient Age Building Base Remains. Detail from Rubble Stone Obstruction and Square Bricks. Resim 18: MS. 3. Yüzyıl surları, Laskarisler Dönemi Surları ve Güney Liman Duvarı. Figure 18: Walls of the 3rd Century AD, Walls of Lascarid Era and the Southern Wall of the Port. 227 228 iznik-Nicaea Limanı Resim 19: Göl Kapının Aksında Tespit edilen Metal Kazıklardan Detay. Figure 19: Detail from Metal Piles Identifıed in Axis of the Göl Gate. Resim 20: Örnekköy Yakınlarında Dönemi Tespit Edilemeyen İskele Kalıntısı Figure 20: Undated Dock Remains Near Örnekköy. Portotfznik-Nicaea . - ' Resim 21: Colonia Ulpia Traiana (Xanten) Antik Kenti ve Limanının Rekonstrüksiyonu. (Çizim, Teigelake 2008). Figure 21: Reconstruction of the Ancient City of Colonia Ulpia Traiana (Xanten) and Its Port. (Drawing, Teigelake 2008). Resim 22: Göl Kapı Rıhtımı ve İskelesinin Tahmini Rekonstrüksiyonu. Figure 22: Predictive Reconstruction of the Göl Gate Dock and Landing Deck. 229 230 iznik-Nicaea Limanı Resim 23: Farklı Açılardan Göl Kapı Rıhtımı ve İskelesinin Tahmini Rekonstrüksiyonu. Figure 23: Predictive Reconstruction of the Göl Gate Dock and Landing Deck from Different Angles. Resim 24: Kuzey Liman Duvarının Tahmini Rekonstrüksiyonu. Figure 24: Predictive Reconstruction of the Northern Wall of the Port. Portoffznik-Nicaea Resim 25: Kuzey Liman Duvarının Tahmini Rekonstrüksiyonu. Figure 25: Predictive Reconstruction of the Northern Wall of the Port. Resim 26: Niceae Limanı'nın Tahmini Rekonstrüksiyonu Figure 26: Predictive Reconstruction of the Port of Nicaea. 231