KARPACKI PRZEGLĄD NAUKOWY
NR 2(42)/2023
Krosno 2023
Reaktr naczelny:
prof. dr hab. Roman Pelczar
Reaktr prwazący:
dr Jacek Cheda
Sekretarz reakcji:
dr Joanna Maj
Raa Prrawa:
prof. dr hab. Pavol Dancák (Prešvská Univerzita)
prof. dr hab. Wołodymyr Komar (ПНУ ім. В. Стефаника, Ivan-Frankivsk)
prof. dr hab. Marian Kozaczka (Uniwersytet Kisji Eukacji Narwej w Krakwie)
prof. dr hab. Liliya Morska (Львівський Національний Університет ім. І. Франка)
prof. dr hab. Pavol Odaloš (Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici)
prof. dr hab. Alina Rynio (Katlicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II)
prof. dr hab. Józef Stala (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakwie)
prof. dr hab. Jan Szreniawski (WSPiA Rzeszwska Szkła Wyższa)
Reaktr naukwy nueru:
dr Joanna Maj
Reaktr językwy:
dr Renata Gliwa-Patyńska
dr Mirosława Świtała-Cheda
Reaktr statystyczny:
dr inż. Alina Maria Basak
Czaspis recenzwane
Skła, łaanie:
Katarzyna Chochołek
Prjekt kłaki:
Jakub Niedziela
© KNiO
© RUHENUS
Wydawnictwo RUTHENUS
ul. Łukasiewicza , - Krsn
tel. () , e-ail: ruthenus@ruthenus.pl
ISSN 2353-9917
Nakła ezeplarzy
SPIS TREŚCI
O Reakcji
Joanna Maj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZPRAWY NAUKOWE
Rla Kisji Eukacji Narwej w kształtwaniu się zawu świeckie nauczyciela
w Plsce
Jan Ryś. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lsy nauczycieli szkół śrenich p rzwiązaniu Kisji Eukacji Narwej
(na przykłazie Wyziału Ukraińskie i Włyńskie)
Adam Massalski, Ewa Kula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauczyciele Clleiu Nwwrskie w czasach Kisji Eukacji Narwej
Ryszard Ślęczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jubileuszwe bchy ustanwienia Kisji Eukacji Narwej
w latach - w perspektywie histrycznej
Katarzyna Dormus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wychwanie w ujęciu księza r Huna Kłłątaja.
Recepcja spłeczn-peaiczna za pr. Heleną Ralińską
Arkadiusz Żukiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
P c wskrzeszać i czcić iee Kisji Eukacji Narwej w tych nwcześnie
zaskakujących czasach
Julian Dybiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
„Dać człwiekwi kulturę? Raczej: ać kulturze człwieka”. Mtywy paieutyczne
w lzi wychwania i lzi kultury Henryka Elzenbera
Antoni Płoszczyniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pzbawieni szans czy narażeni na arntrawstw skazujące – kntekst uziału sób
niepełnsprawnych w kulturze
Leszek Ploch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Spis treści
Praktyczny wyiar interacji – realizacja zasay równści szans kbiet
z niepełnsprawnścią w życiu spłeczny
Irena Motow, Magdalena Szul-Fryda, Agnieszka Majnusz,
Agnieszka Stelmaszczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wybrane czynniki preyspnujące rzwju ysnii u zieci w wieku szklny
Renata Gliwa-Patyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prra wspierający rzwój intnacji u zieci w wieku przeszklny
– „Z intnacją za pan brat”
Monika Semik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prbley współczesnej pcy terapeutycznej w kntekście zaburzeń prcesu
piekuńcz-wychwawcze
Dorota Janułajtys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Służby spłeczne wbec zjawiska przecy w rzinie w kntekście traicznej śierci
Kaila z Częstchwy
Wojciech Mucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Glsa wyrku Sąu Okręwe w Nwy Sączu z nia listpaa r.
(III Ca /, Lex nr ) – glosa aprobująca
Mariusz Paradowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ewlucja sektra bankwe w Plsce w latach -
Marian Kozaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SPRAWOZDANIE, RECENZJE
Sprawzanie z II Zjazu Histryków Wychwania - listpaa r.
Anna Włoch, Justyna Wojniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Recenzja książki: Błażej rański, Kat polskich dzieci. Opowieść o Eugenii Pol
Anieszka Frnczek-Kwarta, Janna Maj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Recenzja książki: Zbiniew Kwalewski, Graki więźniów politycznych 1981-1986
Aa Gliksan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
INFORMACJA O PROJEKCIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Recenzja książki: Zbigniew Kowalewski, Grafki
więźniów politycznych 1981-1986, Wydawnictwo
LTW, Łomianki 2023, ss. 292.
Adam Gliksman1
Na pstawie Dekretu o stanie wojennym (art. ust. ) Zarządzeniem nr 50/81/
Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości z runia
r. utwrzn w Plsce Ośrków Osbnienia la Internwanych. Funk-
cjnwały ne jak sbne jenstki ranizacyjne lub jak rębne ziały nie
tylk w zakłaach karnych i aresztach śleczych, ale także w wybranych śrkach
przystswania spłeczne i śrkach wczaswych. Ich liczba w klejnych ie-
siącach zieniała się. W latach . XX w. internwan w nich łącznie sób2.
Internwani ziałacze NSZZ „Sliarnść” i innych ranizacji pzycyjnych nie
pzstawali bierni i próbwali w śrkach sbnienia kntynuwać ziałalnść,
ranizując akcje prtestacyjne (w ty .in. łówki) raz urczystści upaięt-
niające ważne rcznice, przytwując ezwy, spisując ptajenie paiętniki, tw-
rząc wiersze i wyając azetki. W nieal każy śrku rzwinęły się inicjatywy
kulturalne i światwe – prwazn .in. wykłay, kursy języków bcych, a nawet
teretyczny kurs prawa jazy3. Isttny przejawe ziałalnści artystycznej był
wyknywanie paiątek – krzyżyków, plakietek, brazów raz walrów latelistyki
pzienej. statnie zjawisk, kreślane iane „Pczty Obzwej” lub „Pczty
Internwanych” przybierał najczęściej rę znaczków, stepli, kpert i kart4. D-
kuentwan z ich pcą pbyt w internwaniu, areszcie lub więzieniu. Dziś t
cenne świaectwa te trune raentu najnwszej histrii Plski, które znajują
się w licznych klekcjach prywatnych i publicznych. Równcześnie jenak barz
1. Mgr Adam Gliksman, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
. G. Włk, Ośrodki Odosobnienia dla Internowanych, [w:] Encyklopedia Solidarności, https://encysl.
pl/es/encyklpeia/hasla-rzeczwe/,Osrki-Osbnienia-la-Internwanych.htl, pbran
.. r.
. A. Dróżż, Wprowadzenie, [w:] A. Dróżż (pr.), Internowani w Nowym Wiśniczu i Załężu k.
Rzeszowa, t. , Wspomnienia, Kraków , s. -.
. H. Mruk, M. Guć, Znaczki szczecińskiego podziemia autorstwa Jana Tarnowskiego 1981-1989,
Szczecin , s. .
289
Recenzja
rzak stają się biekte zaintereswania naukwców i spraycznie są wykrzy-
stywane ziałań eukacyjnych.
W statnich trzech latach sytuacja ta ulea jenak zianie, cze przejawe są
nwe publikacje pświęcne pzienej latelistyce5. Jeną z nich jest wyany
w r. albu pświęcny rak więźniów plitycznych z lat -. Au-
tre książki jest Zbiniew Kwalewski, eeta, hialaista, autr licznych albuów
pświęcnych histrii plskie hialaizu, a zaraze klekcjner i specjalista
w zakresie pczty pzienej6. Recenzwana praca pejuje teatykę rak wy-
knanych przez więźniów plitycznych w latach - i bk wspnianych
już kpert i znaczków prezentuje szersze spektru twórczści artystycznej sób
saznych w śrkach internwania, w zakłaach karnych, w aresztach śleczych
raz w wjskwych bzach specjalnych7. Albu twiera krótki wstęp autrstwa
internwane w Wiśniczu Nwy i w Załężu k. Rzeszwa, a zaraze jene z naj-
wybitniejszych w Plsce znawców teatyki Jacka Swałtka (s. -), który synalizuje
węzłwe zaanienia tyczące .in. techniki przytwania atryc raz ruku raz
ateriałów wykrzystywanych (a zaraze stępnych w warunkach więziennych)
za pcą których więźniwie wyknywali raki.
Pstawwy cele albuu jest jenak zaprezentwanie biektów pchzących
ze zbirów Zbiniewa Kwalewskie, Jacka Swałtka i Marka Jastrzębskie (s. ).
Ftrae każe biektu zstały uzupełnine kreślenie je katerii i ta,
zie był t żliwe panie autra prjektu lub wyknawcy. W książce zapre-
zentwan łącznie rak (niekiey w różnych wariantach klrystycznych)
wyknanych w śrkach sbnienia, w zakłaach karnych, w aresztach śle-
czych i w wjskwych bzach specjalnych (we wstępie jest wa iejscach,
s. ). Jak żna wniskwać z wcześniejszych publikacji autra, albu nie zawiera
. S. Plate, Widerstandt mit Briefmarken. Die polnische Oppositionsbewegung und ihre Unabhängige
Post in den 1980er Jahren, Paerbrn ; Z. Kwalewski, A. Jawrski, Emisje Poczty Podziemnej
1982-1985, Łianki ; H. Mruk, M. Guć, Znaczki szczecińskiego…; J. Gajewski, Z. Rutkwski,
Księga poczty podziemnej Organizacji „Solidarność Walcząca”, Warszawa .
. Z. Kwalewski, Filatelistyka podziemna 1982-1984, [b.. ] (rps), Z. Kwalewski, Katalog
znaczków z obozu internowania w Kwidzynie, Warszawa (rps), Z. Kwalewski, Katalog znaczków
i stempli. Obóz internowanych Białołęka – 1982 r., [b.. b.r.] (rps); Z. Kwalewski, A. Jawrski, Emisje
Poczty…; Z. Kwalewski, Banknoty podziemne 1982-1988, Łianki .
. Czerwny Bór, Chełn, Unieście, Grzów Węrzyn i Rawicz.
290
Adam Gliksman
całści ateriału znane Z. Kwalewskieu – nie wia jenak, jaka eta
selekcji zstała przyjęta przy przytwaniu recenzwanej książki8.
Autr część ilustracyjną pzielił na rzziały pwiaające pszczeólny iej-
sc, w których twrzn raki. Niezrzuiała jest jenak klejnść przestawia-
nia rbku pszczeólnych śrków, w których artystycznie ziałali więźniwie
plityczni. Nie zastswan bwie ani klucza alabetyczne, ani eraczne.
Pracę twierają raki z Warszawy-Białłęki, z której reprukwan najwięcej wa-
lrów (). Ośrek ten p wzlęe ilści rak rzeczywiście inwał na
pzstałyi9. uż za ni są prezentwane biekty ze Strzebielinka () i z Kwizy-
nia (). Mże t suerwać, że klejnść pszczeólnych iejscwści wynika ze
skali aktywnści internwanych i więźniów raz ilści zachwanych rak, ale tak
nie jest, b ące się pszczycić równie płną ziałalnścią śrki w Nwy
Łupkwie (), Załężu k. Rzeszwa () czy Uhercach () znalazły się w alszej
części pracy. Być że zaysłe autra był zastswanie ukłau chrnliczne,
ale także w ty przypaku łatw zauważyć licznie przykłay nieknsekwencji (np.
prace z śrka w Nwy Wiśniczu ziałające jeynie wisny r. pjawiają
się pier p kniec książki, s. ). W raach każe śrka zastswan
rębną nuerację prezentwanych walrów.
Z. Kwalewski prezentuje przee wszystki kperty (), raki (), znaczki
(w pstaci pjeynczych ezeplarzy, blków i arkusików – łącznie ) raz kart-
ki pcztwe i pcztówki (). W książce znalazły się także niej typwe przejawy
ziałalnści artystycznej więźniów plitycznych, jak ruki ultne i azetki (), lei-
tyacje (), plakaty (), banknty () i naruki (). Zaprezentwan także niezwykle
unikalne arteakty, jak braz Jacka Skrbtwicza wyknany .in. pastą zębów
i czarną pastą butów (s. ), chustę z Zabrza-Zabrza (s. ), brus ze Strzelina
(s. ), ręczniki z Hrubieszwa (s. ) raz ryps z Łwicza (s. ). Zecywa-
na większść reprukwanych prac zstała wyknana prze r., a więc prze
. W wyanej lat wcześniej pracy jest wa znanych autrwi rakach, kpertach,
bankntach, azetkach i atrycach – pr. Z. Kwalewski, Działalność artystyczna w obozach
internowanych, zakładach karnych oraz obozach wojskowych w latach 1981-1982 – podsumowanie, [w:] (J.
Swałtek, R. Swałtek pr.), Almanach Filatelistyki Podziemnej – wiosna 2013, Wróblwice , s. -.
. B. Swałtek, J. Swałtek, Gawędy o znaczkach, pieczątkach i kopertach. Filatelistyka podziemna lat
1982-1985 jako forma działania na rzecz niepodległej i suwerennej Polski, „Zeszyty Histryczne Sieci
Sliarnści” , t. , s -.
291
Recenzja
lawinwy rzwje zjawiska zwane pcztą pzieną. Najpóźniejsze biekty
pchzą ze Strzelina, Łęczycy i Braniewa (-). Z. Kwalewski kreślił ane
sób zaanażwanych w pwstanie rak (k. %), c jest spry siąnięcie,
chć zaraze ptwierza istnienie isttne prbleu w prwazeniu baań na
pcztą pzieną związane z ustalenie sób zaanażwanych w twrzenie tych
walrów. W przypaku wielu bzów nie ay inracji autrstwie ani jene
z prezentwanych w książce biektów.
Na kniec należy pkreślić barz wyski pzi eytrski awianej publikacji,
której wyawnictw LW przyzwyczaił czytelników. W szczeólnści na uwaę
zasłuują barz brej jakści zjęcia. W pracy znaleźć żna kilka niewielkich
ptknięć w pisie biektów (s. , i ) raz błęów w ruku (s. , i ),
które nie rzutują jenak na wyską cenę pracy. Mżna ywawać też, czy biekty
nr - (s. -) nie pwinny zstać zaliczne raczej rupy kart pczt-
wych niż rak. Mankaente jest akt, że recenzwana książka, pbnie jak
inne katali latelistyki pzienej, z uwai na barz niski nakła jest w barz
raniczny stpniu stępna la zaintereswanych nawet w biblitekach publicz-
nych. Praca „Graki więźniów plitycznych -” z uwai na batą warstwę
ilustracyjną stanwi nie tylk znakity wstęp i zachętę pznania zaanienia
pczty pzienej, ale i inspirację i źrół baania sybliki, którą psłuiwała
się pzycja ekratyczna w Plsce.