KARPACKI PRZEGLĄD NAUKOWY NR 2(42)/2023 Krosno 2023 Reaktr naczelny: prof. dr hab. Roman Pelczar Reaktr prwazący: dr Jacek Cheda Sekretarz reakcji: dr Joanna Maj Raa Prrawa: prof. dr hab. Pavol Dancák (Prešvská Univerzita) prof. dr hab. Wołodymyr Komar (ПНУ ім. В. Стефаника, Ivan-Frankivsk) prof. dr hab. Marian Kozaczka (Uniwersytet Kisji Eukacji Narwej w Krakwie) prof. dr hab. Liliya Morska (Львівський Національний Університет ім. І. Франка) prof. dr hab. Pavol Odaloš (Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici) prof. dr hab. Alina Rynio (Katlicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) prof. dr hab. Józef Stala (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakwie) prof. dr hab. Jan Szreniawski (WSPiA Rzeszwska Szkła Wyższa) Reaktr naukwy nueru: dr Joanna Maj Reaktr językwy: dr Renata Gliwa-Patyńska dr Mirosława Świtała-Cheda Reaktr statystyczny: dr inż. Alina Maria Basak Czaspis recenzwane Skła, łaanie: Katarzyna Chochołek Prjekt kłaki: Jakub Niedziela ©  KNiO ©  RUHENUS Wydawnictwo RUTHENUS ul. Łukasiewicza , - Krsn tel. ()   , e-ail: ruthenus@ruthenus.pl ISSN 2353-9917 Nakła  ezeplarzy SPIS TREŚCI O Reakcji Joanna Maj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ROZPRAWY NAUKOWE Rla Kisji Eukacji Narwej w kształtwaniu się zawu świeckie nauczyciela w Plsce Jan Ryś. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Lsy nauczycieli szkół śrenich p rzwiązaniu Kisji Eukacji Narwej (na przykłazie Wyziału Ukraińskie i Włyńskie) Adam Massalski, Ewa Kula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Nauczyciele Clleiu Nwwrskie w czasach Kisji Eukacji Narwej Ryszard Ślęczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Jubileuszwe bchy ustanwienia Kisji Eukacji Narwej w latach - w perspektywie histrycznej Katarzyna Dormus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Wychwanie w ujęciu księza r Huna Kłłątaja. Recepcja spłeczn-peaiczna za pr. Heleną Ralińską Arkadiusz Żukiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  P c wskrzeszać i czcić iee Kisji Eukacji Narwej w tych nwcześnie zaskakujących czasach Julian Dybiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  „Dać człwiekwi kulturę? Raczej: ać kulturze człwieka”. Mtywy paieutyczne w lzi wychwania i lzi kultury Henryka Elzenbera Antoni Płoszczyniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pzbawieni szans czy narażeni na arntrawstw skazujące – kntekst uziału sób niepełnsprawnych w kulturze Leszek Ploch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  5 Spis treści Praktyczny wyiar interacji – realizacja zasay równści szans kbiet z niepełnsprawnścią w życiu spłeczny Irena Motow, Magdalena Szul-Fryda, Agnieszka Majnusz, Agnieszka Stelmaszczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Wybrane czynniki preyspnujące  rzwju ysnii u zieci w wieku szklny Renata Gliwa-Patyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Prra wspierający rzwój intnacji u zieci w wieku przeszklny – „Z intnacją za pan brat” Monika Semik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Prbley współczesnej pcy terapeutycznej w kntekście zaburzeń prcesu piekuńcz-wychwawcze Dorota Janułajtys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Służby spłeczne wbec zjawiska przecy w rzinie w kntekście traicznej śierci Kaila z Częstchwy Wojciech Mucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Glsa  wyrku Sąu Okręwe w Nwy Sączu z nia  listpaa  r. (III Ca /, Lex nr ) – glosa aprobująca Mariusz Paradowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Ewlucja sektra bankwe w Plsce w latach - Marian Kozaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  SPRAWOZDANIE, RECENZJE Sprawzanie z II Zjazu Histryków Wychwania - listpaa  r. Anna Włoch, Justyna Wojniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Recenzja książki: Błażej rański, Kat polskich dzieci. Opowieść o Eugenii Pol Anieszka Frnczek-Kwarta, Janna Maj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Recenzja książki: Zbiniew Kwalewski, Graki więźniów politycznych 1981-1986 Aa Gliksan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  INFORMACJA O PROJEKCIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Recenzja książki: Zbigniew Kowalewski, Grafki więźniów politycznych 1981-1986, Wydawnictwo LTW, Łomianki 2023, ss. 292. Adam Gliksman1 Na pstawie Dekretu o stanie wojennym (art.  ust. ) Zarządzeniem nr 50/81/ Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości z  runia  r. utwrzn w Plsce  Ośrków Osbnienia la Internwanych. Funk- cjnwały ne jak sbne jenstki ranizacyjne lub jak rębne ziały nie tylk w zakłaach karnych i aresztach śleczych, ale także w wybranych śrkach przystswania spłeczne i śrkach wczaswych. Ich liczba w klejnych ie- siącach zieniała się. W latach . XX w. internwan w nich łącznie  sób2. Internwani ziałacze NSZZ „Sliarnść” i innych ranizacji pzycyjnych nie pzstawali bierni i próbwali w śrkach sbnienia kntynuwać ziałalnść, ranizując akcje prtestacyjne (w ty .in. łówki) raz urczystści upaięt- niające ważne rcznice, przytwując ezwy, spisując ptajenie paiętniki, tw- rząc wiersze i wyając azetki. W nieal każy śrku rzwinęły się inicjatywy kulturalne i światwe – prwazn .in. wykłay, kursy języków bcych, a nawet teretyczny kurs prawa jazy3. Isttny przejawe ziałalnści artystycznej był wyknywanie paiątek – krzyżyków, plakietek, brazów raz walrów latelistyki pzienej.  statnie zjawisk, kreślane iane „Pczty Obzwej” lub „Pczty Internwanych” przybierał najczęściej rę znaczków, stepli, kpert i kart4. D- kuentwan z ich pcą pbyt w internwaniu, areszcie lub więzieniu. Dziś t cenne świaectwa te trune raentu najnwszej histrii Plski, które znajują się w licznych klekcjach prywatnych i publicznych. Równcześnie jenak barz 1. Mgr Adam Gliksman, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. . G. Włk, Ośrodki Odosobnienia dla Internowanych, [w:] Encyklopedia Solidarności, https://encysl. pl/es/encyklpeia/hasla-rzeczwe/,Osrki-Osbnienia-la-Internwanych.htl, pbran .. r. . A. Dróżż, Wprowadzenie, [w:] A. Dróżż (pr.), Internowani w Nowym Wiśniczu i Załężu k. Rzeszowa, t. , Wspomnienia, Kraków , s. -. . H. Mruk, M. Guć, Znaczki szczecińskiego podziemia autorstwa Jana Tarnowskiego 1981-1989, Szczecin , s. . 289  Recenzja rzak stają się biekte zaintereswania naukwców i spraycznie są wykrzy- stywane  ziałań eukacyjnych. W statnich trzech latach sytuacja ta ulea jenak zianie, cze przejawe są nwe publikacje pświęcne pzienej latelistyce5. Jeną z nich jest wyany w  r. albu pświęcny rak więźniów plitycznych z lat -. Au- tre książki jest Zbiniew Kwalewski, eeta, hialaista, autr licznych albuów pświęcnych histrii plskie hialaizu, a zaraze klekcjner i specjalista w zakresie pczty pzienej6. Recenzwana praca pejuje teatykę rak wy- knanych przez więźniów plitycznych w latach - i bk wspnianych już kpert i znaczków prezentuje szersze spektru twórczści artystycznej sób saznych w śrkach internwania, w zakłaach karnych, w aresztach śleczych raz w wjskwych bzach specjalnych7. Albu twiera krótki wstęp autrstwa internwane w Wiśniczu Nwy i w Załężu k. Rzeszwa, a zaraze jene z naj- wybitniejszych w Plsce znawców teatyki Jacka Swałtka (s. -), który synalizuje węzłwe zaanienia tyczące .in. techniki przytwania atryc raz ruku raz ateriałów wykrzystywanych (a zaraze stępnych w warunkach więziennych) za pcą których więźniwie wyknywali raki. Pstawwy cele albuu jest jenak zaprezentwanie biektów pchzących ze zbirów Zbiniewa Kwalewskie, Jacka Swałtka i Marka Jastrzębskie (s. ). Ftrae każe biektu zstały uzupełnine kreślenie  je katerii i ta, zie był t żliwe  panie autra prjektu lub wyknawcy. W książce zapre- zentwan łącznie  rak (niekiey w różnych wariantach klrystycznych) wyknanych w  śrkach sbnienia, w zakłaach karnych, w aresztach śle- czych i w wjskwych bzach specjalnych (we wstępie jest wa   iejscach, s. ). Jak żna wniskwać z wcześniejszych publikacji autra, albu nie zawiera . S. Plate, Widerstandt mit Briefmarken. Die polnische Oppositionsbewegung und ihre Unabhängige Post in den 1980er Jahren, Paerbrn ; Z. Kwalewski, A. Jawrski, Emisje Poczty Podziemnej 1982-1985, Łianki ; H. Mruk, M. Guć, Znaczki szczecińskiego…; J. Gajewski, Z. Rutkwski, Księga poczty podziemnej Organizacji „Solidarność Walcząca”, Warszawa . . Z. Kwalewski, Filatelistyka podziemna 1982-1984, [b.. ] (rps), Z. Kwalewski, Katalog znaczków z obozu internowania w Kwidzynie, Warszawa  (rps), Z. Kwalewski, Katalog znaczków i stempli. Obóz internowanych Białołęka – 1982 r., [b.. b.r.] (rps); Z. Kwalewski, A. Jawrski, Emisje Poczty…; Z. Kwalewski, Banknoty podziemne 1982-1988, Łianki . . Czerwny Bór, Chełn, Unieście, Grzów Węrzyn i Rawicz. 290  Adam Gliksman całści ateriału znane Z. Kwalewskieu – nie wia jenak, jaka eta selekcji zstała przyjęta przy przytwaniu recenzwanej książki8. Autr część ilustracyjną pzielił na rzziały pwiaające pszczeólny iej- sc, w których twrzn raki. Niezrzuiała jest jenak klejnść przestawia- nia rbku pszczeólnych śrków, w których artystycznie ziałali więźniwie plityczni. Nie zastswan bwie ani klucza alabetyczne, ani eraczne. Pracę twierają raki z Warszawy-Białłęki, z której reprukwan najwięcej wa- lrów (). Ośrek ten p wzlęe ilści rak rzeczywiście inwał na pzstałyi9. uż za ni są prezentwane biekty ze Strzebielinka () i z Kwizy- nia (). Mże t suerwać, że klejnść pszczeólnych iejscwści wynika ze skali aktywnści internwanych i więźniów raz ilści zachwanych rak, ale tak nie jest, b ące się pszczycić równie płną ziałalnścią śrki w Nwy Łupkwie (), Załężu k. Rzeszwa () czy Uhercach () znalazły się w alszej części pracy. Być że zaysłe autra był zastswanie ukłau chrnliczne, ale także w ty przypaku łatw zauważyć licznie przykłay nieknsekwencji (np. prace z śrka w Nwy Wiśniczu ziałające jeynie  wisny  r. pjawiają się pier p kniec książki, s. ). W raach każe śrka zastswan rębną nuerację prezentwanych walrów. Z. Kwalewski prezentuje przee wszystki kperty (), raki (), znaczki (w pstaci pjeynczych ezeplarzy, blków i arkusików – łącznie ) raz kart- ki pcztwe i pcztówki (). W książce znalazły się także niej typwe przejawy ziałalnści artystycznej więźniów plitycznych, jak ruki ultne i azetki (), lei- tyacje (), plakaty (), banknty () i naruki (). Zaprezentwan także niezwykle unikalne arteakty, jak braz Jacka Skrbtwicza wyknany .in. pastą  zębów i czarną pastą  butów (s. ), chustę z Zabrza-Zabrza (s. ), brus ze Strzelina (s. ), ręczniki z Hrubieszwa (s. ) raz ryps z Łwicza (s. ). Zecywa- na większść reprukwanych prac zstała wyknana prze  r., a więc prze . W wyanej  lat wcześniej pracy jest wa  znanych autrwi  rakach,  kpertach,  bankntach,  azetkach i  atrycach – pr. Z. Kwalewski, Działalność artystyczna w obozach internowanych, zakładach karnych oraz obozach wojskowych w latach 1981-1982 – podsumowanie, [w:] (J. Swałtek, R. Swałtek pr.), Almanach Filatelistyki Podziemnej – wiosna 2013, Wróblwice , s. -. . B. Swałtek, J. Swałtek, Gawędy o znaczkach, pieczątkach i kopertach. Filatelistyka podziemna lat 1982-1985 jako forma działania na rzecz niepodległej i suwerennej Polski, „Zeszyty Histryczne Sieci Sliarnści” , t. , s -. 291 Recenzja lawinwy rzwje zjawiska zwane pcztą pzieną. Najpóźniejsze biekty pchzą ze Strzelina, Łęczycy i Braniewa (-). Z. Kwalewski kreślił ane sób zaanażwanych w pwstanie  rak (k. %), c jest spry siąnięcie, chć zaraze ptwierza istnienie isttne prbleu w prwazeniu baań na pcztą pzieną związane z ustalenie sób zaanażwanych w twrzenie tych walrów. W przypaku wielu bzów nie ay inracji  autrstwie ani jene z prezentwanych w książce biektów. Na kniec należy pkreślić barz wyski pzi eytrski awianej publikacji,  której wyawnictw LW przyzwyczaił czytelników. W szczeólnści na uwaę zasłuują barz brej jakści zjęcia. W pracy znaleźć żna kilka niewielkich ptknięć w pisie biektów (s. ,  i ) raz błęów w ruku (s. ,  i ), które nie rzutują jenak na wyską cenę pracy. Mżna ywawać też, czy biekty nr - (s. -) nie pwinny zstać zaliczne raczej  rupy kart pczt- wych niż  rak. Mankaente jest akt, że recenzwana książka, pbnie jak inne katali latelistyki pzienej, z uwai na barz niski nakła jest w barz raniczny stpniu stępna la zaintereswanych nawet w biblitekach publicz- nych. Praca „Graki więźniów plitycznych -” z uwai na batą warstwę ilustracyjną stanwi nie tylk znakity wstęp i zachętę  pznania zaanienia pczty pzienej, ale i inspirację i źrół  baania sybliki, którą psłuiwała się pzycja ekratyczna w Plsce.