Yerel Mimari

Özet Bu çalışma Tarsus geleneksel konut dokusu içinde Cumhuriyet Dönemi'nde inşa edilmiş olan iki konut yapısının mekânsal ve işlevsel biçimlenmelerinin aynı yerdeki geleneksel konut yapıları ile karşılaştırılmasını içermektedir. Tarsus tarihi konut dokusu içinde 1950'li yıllarda inşa edilmiş olan iki yapının plan şemaları geleneksel konut yapılar ile benzerlikler taşımaktadır. Bu çerçevede incelenen iki örnek yapı Tarsus özelinde konut yapılarının zaman içinde mekânsal ve işlevsel örgütlenmesinin değişim ve gelişimini değerlendirme imkânı sunmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, Cumhuriyet öncesi ve sonrası Türkiye'de görülen konut yaklaşımları anlatılmaktadır; ikinci bölümde örnek iki yapı incelenmektedir. İkinci bölümde, ayrıca, incelenen iki yapı ile aynı bölgede inşa edilmiş Osmanlı Dönemi'ne ait geleneksel konut yapıları arasında, mekânsal ve işlevsel örgütlenme ile strüktür ve malzeme kullanımı konularındaki benzerlik ve farklılıklar sunulmaktadır. Son bölümde, incelenen iki yapı, Tarsus yerelinde konut gelişim tarihi ve yerel mimarlık konuları kapsamında irdelenmektedir. Bu yapılar, Osmanlı Dönemi'nin sosyo-kültürel yapısına bağlı olarak tasarlanan geleneksel konut yapılarından, Cumhuriyet Döneminde gelişen mimari yaklaşımlar ve yaşam biçimine paralel olarak apartmanlaşan konut yapılarına evrimin örnekleri olarak değerlendirilmektedir.

Kayseri, Anadolu’da tarih boyunca önemli bir merkez olmuştur. Talas, Kayseri’nin doğusunda, Erciyes Dağı’nın kuzey doğusunda olup şehir merkezinden yaklaşık 8 kilometre mesafede Ali Dağı’nın eteklerine yerleşmiş bir ilçedir. Talas, Geç Osmanlı Dönemi’nde Türk, Rum ve Ermeni nüfusun bir arada yaşadığı mimarlık tarihi açısından geleneksel tarihî dokusuyla önemli bir yerleşmedir. Bu çalışmada Talas’ta Müslüman nüfusa ait üzerinde Osmanlıca kitabe olan üç ev seçilerek incelenmiştir. Bu evlerde sırasıyla cephelerindeki kitabe üzerinde Osmanlıca yazılarla birlikte 1812, 1855 ve 1928 tarihlerinde yapılmış olduğu yer almaktadır. Bilinen bu tarihlerle evler, dönemin mimari anlayışı ve üslubu irdelenerek değerlendirilmiştir. Bu üç evden 1812 ve 1928 tarihli olanlar Kiçiköy, 1855 tarihli olan Harman mahallesindedir. Bu mahalleler Talas’ın günümüze gelebilmiş tarihi evlerin yoğun olduğu yerler olup, Talas evleri dokusunu oluşturan en büyük mahallelerdir. Bu çalışmada evlerin plan, cephe ve bezeme özellikleri her bir evde ayrı başlıklar altında çizim ve fotoğraflarla desteklenerek incelenmiştir. Bu başlıkların altında üç evin plan ve cephe elemanları biçim, malzeme, konstrüksiyon ve bezeme açısında değerlendirilerek ortaya konulmuştur. Ayrıca bahçe içerisindeki yapılar diğer Talas evleri göz önüne alınarak yorumlanmıştır. Bu çalışma bize ilgili dönem ve Talas’taki yerel mimariyle ilgili bilgi verirken aynı zamanda Talas’ta yaşayan İstanbul ile ilişkileri olan tüccarların varlığı sebebiyle başkent ve Anadolu arasındaki etkileşimi de ortaya koymaktadır.

Ula, one of the districts of Muğla, has largely preserved its traditional house texture. Houses in the district are mostly built on one wing of their gardens and have one or two floors. In Ula, as in the tradition of Ottoman-Turkish houses, there are examples of houses without a sofa, as well as plan types with an outer sofa, an inner sofa and a middle sofa. Most of the traditional Ula houses that survive today are examples from the early 1900s. There are more than two hundred historical houses in the district. Most of the residences, of which the single-storey samples constitute the majority, are about to turn into ruins. Ali Efendi’s House is among them. Today, the building is idle and losing its architectural feature day by day. In this study, the architectural and ornamental features of Ali Efendi’s House, which was not directly subject to any publication before, were examined. In addition to determining the place of the house in question between Ula and other Ottoman-Turkish houses besides the reflections of the local architectural features of the Ula houses, including his father Ali Efendi’s House, are emphasized on various construction activities carried out by Nail Çakırhan. Ali Efendi’s House, is one of the two-floor houses in Ula in harmony with nature. This house is also the house of the father of architect Nail V. Çakırhan (1910-2008), who won the Ağahan Award for applying the architectural tradition of Ula in his own house. The house of Ali Efendi, the father of Nail Çakırhan, where he was born and raised, is located at number 27 in the Alparslan Neighborhood of Muğla’s Ula District. The house was built on the northeast wing of the two-decare garden. The green painted lamb door, located in the northwest corner of the garden, opens to the courtyard. The building exhibits an example of the plan type with a middle sofa on both the ground floor and the upper floor. In the middle of the front of the house, there is a hexagonal projection of the ground and upper floor sofas rising on two floors. There is a kitchen, a middle sofa, a toilet and a bathroom on the ground floor. There are resting areas on the upper floor, including three rooms and a sofa. The connection between the two floors of the residence is provided by a single arm ladder located at the front of the house. Ali Efendi’s House was built in the years when Western influences began to reflect on the residential architecture in Ula. Spatial change in the process applied to a limited extent in the house, which largely preserved its traditional style. World-famous architect Nail Çakırhan has taken the traditional architecture of Ula, especially his father Ali Efendi’s House, as an example in his professional life. With the awareness of growing up in Ottoman-Turkish residential architecture in Ula, he has provided practical solutions to the realization of many house and tourism businesses in the province of Muğla. In this context, Nail Çakırhan, who pioneered the revival of the historical texture that was on the verge of extinction in the region, played an important role in keeping the architecture.

Nüfusun ve şehirleşmenin arttığı, teknolojinin büyük bir hızla ilerlediği günümüzde, şehirlerin yenilikçi çözümlere olan ihtiyacı da giderek artmaktadır. Akıllı şehir kavramı da bu yeni şehircilik arayışları kapsamında ortaya çıkan olgulardan biridir. Akıllı şehir kavramı ile ifade edilen bu süreç, günümüz şehirlerinde genellikle teknoloji ağırlıklı olarak değerlendirilmektedir. Bu durum, ele alınan bölgenin geleneksel yapılaşmasını ve mimarlık mirasını ortaya çıkaran yerel aklın geri planda kalmasına yol açmaktadır. Yere özgü coğrafi ve kültürel özelliklerle birlikte gömülü kodların oluşturduğu yerel değerlerin, şehirleri akıllı yapan esas unsur olduğu değerlendirilmektedir. Bu bağlamda geleneksel yapı dokusunun ve arkasındaki bu birikimin, günümüzün teknolojiyle gelişen şartları ile bütünleştirilmesi hem yerel dokunun sürdürülebilir olması hem de tasarımın geleceği bakımından hayati öneme sahiptir. Bu çalışmada, akıllı olma süreçlerinin yerel kodlardan bağımsız ele alınması ve tek yönlü algılanma/kullanılma sorunundan yola çıkılarak; Ayvalık tarihi kent mekânındaki yerel nitelik taşıyan konut dokusu irdelenmiş ve Ayvalık yerel mimarisi ekolojik veriler bağlamında değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, ortaya konulan problem ve potansiyeller ekseninde yerleşme dokusunun iyileşmesine yönelik prensipler oluşturularak, öneriler sunulmuştur. Kentsel akıl ekseninde yere özgü verilerin etkin kullanımını öngören bu çalışma, akıllı şehir kavramının bu bağlamda yeniden düşünülmesinin ve yerel aklın önemini vurgulamaktadır.

Günümüzde nüfusun ve yapılaşmanın hızla artması, doğal kaynakların tüketimini giderek artırmaktadır. Hızlı nüfus
artışı, sanayileşme ve gelişen teknoloji birçok alanda değişikliklere yol açmaktadır. Mimarlık ve şehircilik alanında
bakıldığında, temel barınma birimi olan konutlar ve kentlerin dokusu zaman içerisinde değişimler geçirmiştir. Modern
1mimari, teknolojik imkânlar, ileri yapım teknikleri ve yenilikçi malzemeler çerçevesinde gelişmiştir. Bu gelişim bazı
olumsuz sonuçlar doğurmuş, doğal kaynak tüketimini artırmıştır. Son yıllarda yapı sektöründe sürdürülebilirlik ve ekolojik
mimari kavramları üzerinde çalışmalar yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda, geçmişten günümüze intikal eden “vernaküler
mimarlık” örnekleri, bulunduğumuz çağda bile sürdürülebilir güncel mimari tasarımlara yol gösterici evrensel nitelikte
bilgiler sunabilmektedir. İçinde bulunduğu coğrafyanın özelliklerine ve kültürüne göre şekil almış vernaküler mimarlık,
gelenekten öğrenme yaklaşımı çerçevesinde ele alınabilecek bir bilgi edinme kaynağıdır. Çalışma kapsamında vernaküler
mimarlığa etki eden faktörler ve sürdürülebilir mimarlık ilkeleri üzerinde durulmuş, konut tasarım kriterleri ele alınmıştır.
Çalışmada yöntem olarak literatür araştırması, gözlem, fotoğraflama, ölçü alma ve sahada yapılan görüşmeler
kullanılmıştır. Çalışma alanı olarak geleneksel konut dokusunun korunduğu gözlemlenen Beyşehir Yazyurdu Köyü
seçilerek, öncelikle konut dokusu, daha sonra seçilen bir konut detaylı olarak incelenmiştir. Çalışmanın amacı vernaküler
mimaride konut tasarım ilkelerini, yerel mimari ile birlikte ele alarak çıkarımlarda bulunmak, sürdürülebilirlik noktasında
farkındalık oluşturmaktır. Sonuç olarak; örneklem alanın geleneksel konut dokusu, malzeme ve yapım tekniği bakımından
vernaküler mimarlığın özeliklerini gösterdiği, incelenen konutun tasarım yönteminin sürdürülebilir tasarım ilkeleri ile
uyuştuğu gözlemlenmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular, geleneksel konut tasarımında iklim ve topografyanın
belirleyici olduğunu, yerel mimari anlayışının sürdürülebilir mimari tasarım ilkeleri benzer kaygılar taşıdığını
göstermiştir