Rusya Dis Politikasi

Çin – Rusya yakınlaşması 1990'lı yılların ikinci yarısında olgunlaşarak, iki büyük ülke arasında " stratejik ortaklık " kurulmasıyla sonuçlandı. Bu ortaklık mekanizması esas olarak, ABD ile ABD'nin Atlantik, Asya ve Pasifik bölgelerindeki müttefiklerine karşı işbirliği yapmak ve ortak politikalar geliştirmek amacıyla tesis edildi. Bununla birlikte, ortak tehdit algılamalarına sahip olan Çin ve Rusya arasındaki dostane ilişkilerin, sağlam bir temel üzerinde yükseldiğini söylemek zordur. Aynı kıtaya yayılmış iki büyük kıtasal güç olan Çin ve Rusya, her ne kadar ABD karşıtlığı etrafında birleşmiş bir blok izlenimi veriyor olsa da her iki ülkenin birbiriyle yaşadığı önemli sorunlar ve farklılaşan stratejik hedefleri vardır.

Aslında iki tarihi jeopolitik rakip olan Çin ile Rusya'yı birbirine yaklaştıran ve ortak politikalar geliştirmeye iten ana unsur, " ortak düşman " (ABD) algısıdır. Amerikan gücü zayıflama sürecine girdiği takdirde ya da ortak düşman algısının ortadan kalktığı bir durumda, Çin – Rus stratejik ortaklığının sürdürülebilirliği oldukça şüphelidir. Pekin ile Moskova yönetimleri arasındaki stratejik birlikteliğin, ortak eylem ve tutumların arka planında, " düşmanımın düşmanı dostumdur " mantığının yer aldığı söylenebilir.

Enerji tüketimi, dünya nüfusunun artması ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak hızla artmaktadır. Gün geçtikçe artan enerji en yaygın enerji kaynağı olarak kullanılan petrol ve doğal gazın ekonomik ve stratejik değerlerinin artmasına neden olmaktadır. Dünya petrol ve doğal gaz rezervlerinin azalması enerji güvenliğini konusunu her zamankinden daha önemli hale getirmiştir.
Rusya, enerji sektörü üreticisi, tüketicisi ve geçiş ülkesi olmak üzere üç başlıklı bir ülkedir. Rusya dünya doğalgaz rezervlerinin üçte birine, petrol rezervlerinin onda birine, kömür rezervlerinin beşte birine ve uranyum rezervlerinin onda bir buçuğuna sahiptir. Piyasadaki payı dikkate alındığında Rusya’nın enerji alanında bir süper güç olduğu söylenebilir. Ayrıca Putin de enerji sektöründe dünya lideri olmak istediklerini belirtmiştir. Bu sektör ülkenin ekonomisin kalbini ve yabancı gelirlerin ana kaynağını oluşturmaktadır. Ekonomik büyüme ülkede enerji kaynaklarına talebi artırması sonucunda ülke için bütün enerji türlerinin sağlanması için Rusya’nın iyi tasarlanmış uzun dönemli enerji politikasına ihtiyacı vardır. Enerji kaynaklarının ekonomide giderek önem kazanmasında 2000 yılında başkan olan Vladimir Putin’in etkisi oldukça fazladır. Putin ‘Rus Ekonomisinin Kalkınma Stratejisinde Mineral Doğal Kaynaklar’ adlı tezinde Rusya’nın süper güç olarak devletin yeniden yapılandırılmasına vurgu yapmıştır.
Enerji sektörü Rusya’nın ekonomisinin kalbini ve yabancı gelirlerin ana kaynağını oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu büyük enerji kaynakları ile enerji kompleksi ekonomik gelişmesinin, iç ve dış politikasının temel aracıdır. Ekonomik büyüme ülkede enerji kaynaklarına talebi artırmaktadır. Ülke ve halk için bütün enerji türlerinin sağlanması için Rusya’nın iyi tasarlanmış, toplum ve kurumlar tarafından kabul edilen uzun dönemli bir enerji politikasına ihtiyacı vardır.
Global enerji piyasasının daralması nedeniyle artan enerji talebini karşılayacak çok az ülke bulunmaktadır. Özellikle dünyanın petrol rezervlerinin üçte ikisine sahip Orta Doğu’da bölgesel istikrarsızlık dikkate alındığında enerji talebindeki artış büyük oranda Rusya’nın rezervlerinden karşılanmak zorunda kalınacaktır. Özellikle AB ve ABD için Rusya’nın enerji kaynaklarının önemi artmaktadır.
1990’lar sonrasında Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra dünyada egemen olan iki kutuplu sistem yıkılmış ve dünya güç dengeleri sarsılmıştır. Dünyada tek egemen güç ABD olarak görülmüştür. Ayrıca dünyada teknolojiyle beraber küreselleşme akımı başlamış, bazı çatışmalarda ülkelerin enerjiyi uluslararası ilişkilerde silah olarak kullanması dünyadaki enerji rezervlerinin azalmasına yol açmıştır. Özellikle petrol fiyatlarında yaşanan artış 2008 yılında dünyada ekonomik krize yol açmıştır.
Rusya bu krizden enerji rezervleri açısından zengin bölgelere sahip olmasıyla, enerji fiyatlarındaki artıştan yararlanarak ekonomik krizden kurtulmuştur. Uluslararası ilişkilerde hedeflerine ulaşmak amacıyla enerjiyi diplomasi aracı olarak kullanmaktadır. Böylece Rusya tekrar uluslararası boyutta yer edinmiş önemli bir aktör olarak görülmeye başlanmıştır.
Üç bölüm olarak belirlenen çalışmanın ilk bölümünde; Rusya’nın sahip olduğu enerji kaynakların genel bir profili çizilecektir. Petrol, doğalgaz, kömür, uranyum ve yenilenebilir enerji kaynakları ve rezervleri hakkında bilgiler verilecektir. Enerji politikasının anlaşılması için Rus enerji sektöründe öne çıkan doğal kaynakların bir analizi yapılacaktır.
İkinci bölümünde; Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra Rusya’nın bazı diğer ülkelerde izlediği enerji politikaları hakkında bilgi verilecek ve politikalarda rol alan karar alıcıların rolleri incelenmektedir.
Son bölümde ise; Rusya’nın AB, Çin, ABD ve Türkiye ile olan enerji ilişkileri ele alınacaktır. Bu aktörler arasındaki ilişkilerin kurulmasında etkili olan unsurlar ve bu unsurlar üzerindeki Rus etkisi değerlendirilecektir. Sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılacaktır.

 

Soğuk Savaş’ın sona ermesinin üzerinden yirmi yıldan fazla bir süre geçti fakat modern dünyanın çok kutuplu sistem ertesindeki güçleri yine Ortadoğu’da hegemonya ve müttefik kazanma yarışına girdiler. Bu rekabetin ardındaki en önemli sebep ise Arap Baharı’nın bölgedeki global güçler arasındaki dengeleri değiştirmesinde yatmaktadır. Çünkü bu Bahar sahneye yeni oyuncular ve yeni kurallar çıkarmıştır. Günümüzde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminden mirası olan müttefiklerini yeniden kazanmak isteyen Rusya, Arap Baharı öncesinde kuramadığı ilişkileri şimdi geliştirmeyi düşünmektedir. Bugün Rusya’nın en önemli arzusu Sovyet yıllarının mirası olan bağları yeniden geliştirip korumak ve kendisine yeni ortaklar bulmaktır. Ortadoğu’daki siyasal süreçte olayları etkileyen bir kaldıraç ve global bir güç olarak yer almak isteyen Moskova,  pragmatik ve çok vektörlü dış politikasını daha etkin hale getirmek amacıyla çeşitli uluslararası organizasyonlarla müttefiklerini desteklemektedir.
Arab Baharına karşı Rusya’nın tepkisini daha kapsamlı bir şekilde değerlendirebilmek için devrimlerin Büyük Ortadoğu (BOP) projesi ve düşünce konseptini de incelemek gerekmektedir. Aslında 1990’lı yıllardan itibaren tasarlanmaya başlanan BOP eski Rus İmparatorluğu’nun sınırlarını da kapsamaktadır. Ancak halen günümüzde bile BOP’la ilgili geniş ve kapsamlı araştırmalar yapılmamıştır. Ancak konumuz kapsamında; BOP’nin neleri kapsadığından ziyade Arab Baharı ile olan ilişkisi ve bütün bunların Rusya ile bağlantılarına bakmak gerekmektedir.

26 Aralık 2014 tarihinde Rusya Federasyonu (RF) Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, Rusya’nın yeni askeri doktrinini imzalamıştır. 19 Aralık 2014’de Rusya Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilmiş olan belge 4 fasıl ve 58 maddeden oluşmaktadır.  2010 tarihli bir önceki askeri doktrini geçersiz kılan 815 sayılı kararla kabul edilen bu yeni askeri doktrin, Mart 2014’den itibaren Kırım’ın Rusya tarafından ilhak edilmesi ve sonrasında Ukrayna krizi ile gerilen Batı-Rusya ilişkileri sebebiyle Putin döneminde yayımlanan diğer askeri doktrinlerden üslup ve içerik olarak farklılık arz etmektedir.

21.yüzyılın başında Rusya’da iktidara gelen Vladimir Putin, kısa bir süre içerisinde güvenlik, dış politika ve askeri politikaları kapsayan birçok doktrine imza atmıştır. Bu çalışmada yeni askeri doktrinin diğer doktrinlerden farkı ele alınmakta ve Putin’in yeni askeri doktrine neden ihtiyaç duyduğu ve Rusya’nın yakın gelecekte izleyeceği dış politikasına nasıl etkileyebileceği değerlendirilmektedir.

Türkiye, Şangay İşbirliği Örgütü’ne “diyalog ortağı” olarak katıldı. Türkiye, bir NATO üyesidir. Avrupa Birliği’ne üye olmak istemektedir. Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğinin gerçekleşmemesi, yeni alternatifleri gündeme getirmektedir. Bu çalışmada, Şangay İşbirliği Örgütü’nün yapısı, etkinliği, rolü, üye ülkeler arasındaki ilişkileri ve Türkiye’nin bu örgütteki yeri konu edilecektir.

Bu analizde Rusya’nın Arap Baharı sonrasında Orta Doğu politikasında yaşanan değişimler ele alınmakta, Moskova’nın IŞİD tehlikesine karşı uluslararası düzeyde ve kendi sınırları dahilinde izlediği politikalar incelenmektedir. Aynı zamanda IŞİD’in varlığının Rusya’daki son terör olaylarını nasıl tetiklediği ve örgütün uzun vadeli faaliyetlerinin Rusya için nasıl bir tehlike oluşturabileceği analiz edilmektedir.

Öz
Çin ve Rusya kıskacı arasında kalan, çaresiz Orta Asya ülkelerinin asırlarca süren ilmî ve kültürel geri kalmışlığı, aslında bölgenin Çarlık Rusya tarafından işgal edilişi ile yakından ilgilidir. İşgalin ön çalışmaları da, Nikolay Petroviç Ostroumov gibi bilim adamlarının, o bölgenin kültürel araştırmalarını konu edinen, oldukça kapsamlı eserlerine dayanmaktadır. Bu nedenle biz, bu makalemizde, Ostroumov’un yaklaşık kırk senelik Taşkent tecrübesine dayanarak, daha doğrusu konuları yerinde araştırdığı görüşleri ve eserlerini araştırma konusu edindik. Özellikle, diğer bilim adamlarına nazaran işgalle ilgili daha insancıl görüşlerini, bununla birlikte genel olarak İslam dini ile ilgili özel olarak da İslam Hukuku ile ilgili kaleme almış olduğu eserlerini detaylıca inceleyerek, günümüz akademik dünyasına önemli katkıda bulunabilecek pek kıymetli bulgu ve sonuçlara ulaştık. 
Anahtar Kelimeler: İslam Hukuku, Çarlık Rusya, Orta Asya, İşgal, Ostroumov, Şarkiyatçı.

02 Nisan 2015 tarihinde nükleer müzakerelerle ilgili İsviçre’nin Lozan kentinde İran ve P5+1 ülkeleri (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya) arasında ön mutabakata varılması sonrasında Tahran hükümetinin dış politikasında yeni bir dönem başlamıştır. Bu perspektifte Tahran-Moskova ilişkilerinin nasıl şekilleneceği de merak edilmektedir. Batı dünyasının yıllardır Tahran’a uyguladığı ekonomik, enerji, politik ve askeri yaptırımlar yasal olmayan yollarla pek çok devlet tarafından delinmekteydi ki, bunlar arasında Rusya’nın önemli yeri bulunmaktadır. Birçok bölgesel sorunun çözümünde ortak pozisyon sergileyen iki devlet, kendi çıkar alanları olarak addettiği bölgelere Batı’nın her türlü müdahalesini engellemeye çalışmışlardır. Ayrıca Rusya İran’ın nükleer işbirliği alanında en büyük ortağı olarak bilinmektedir.

Diğer taraftan Rusya’nın belli bir dönemden itibaren Birleşmiş Milletler çerçevesinde İran’a karşı kabul edilmiş yaptırımlara taraf olması, Gore-Çernomırdin anlaşması gereği Rusya’nın İran’la askeri ilişkilerini askıya alması ve S-300’lerin İran’a satılmasından imtina etmesi zamanla iki ülke arasındaki ilişkilerde soğukluk yaşanmasına sebep olmuştur. Vladimir Putin ilk cumhurbaşkanlığı döneminden itibaren ise, Rusya’nın ulusal çıkarları doğrultusunda İran’la işbirliğini geliştirme stratejisi izlemiştir. Fakat 2011-2013 yılları arasında iki ülke arasındaki yaptırımlar nedeniyle ekonomik ilişkiler zayıflamış ve ticaret hacmi azalmıştır. Fakat son dönemlerde iki ülke hükümetleri arasında Kasım 2014 nükleer enerji alanında işbirliği ve Ocak 2015’te askeri alanda işbirliği ile ilişkiler yeni bir boyut kazanmıştır.     

Bu analizde İran ve P5+1 ülkeleri arasındaki nükleer müzakerelerde mutabakata varılmasının ve taraflar arasında ön anlaşma imzalanmasının Tahran-Moskova ilişkilerine nasıl etki edeceği değerlendirmektir. Özellikle yaptırımların kaldırılması sonrasında İran’ın kendi enerji kaynaklarını dünya pazarlarına çıkarması ve bu sürecin stratejik olarak işbirliği içerisinde olduğu Rusya ile ilişkilerini nasıl etkileyeceğine ilişkin yorumlar yapılacaktır.

BİLDİRİ ÖZETİ
Çalışmanın ilk bölümünde öncelikle Kırım ve Kırım Tatarları’nın durumu uluslararası ilişkilerin bir alt dalı olan barış bilimi ve çatışma çözümü bağlamında ele alınacaktır. Bu kısımda özellikle Kırım Tatar milli mücadelesinin şiddetsizlik (nonviolence) stratejisi kavramlarıyla analiz edilecektir. Daha sonra 18 Mayıs 1944 ‘te yaşanan Sürgün Soykırımı’ndan sonra Soğuk Savaş döneminde Kırım Tatarları’nın milli mücadelesine odaklanılacaktır. Ayrıca günümüzdeki Kırım Krizi’ne yol açan gelişmelerin daha iyi anlaşılması için Soğuk Savaş sonrası küresel politika ve dış politika analizi çerçevesinde Kırım Tatarları incelenecektir. Dördüncü bölümde, son yaşanan Kırım Krizi’nin özellikle Rusya-Ermenistan ilişkileri bağlamında bölgesel politikalara etkisi mercek altına alınacaktır. Rusya’nın “çifte çevreleme” (double containment) politikası uygulayarak, Türkiye’yi bir yandan Kırım üzerinden diğer yandan Suriye üzerinden çevrelemeyi amaçladığı gösterilecektir. Bu çifte çevrelemenin bir önemli ayağı, Rusya-Ermenistan ittifakıdır. Ayrıca İran ve Irak gibi ülkeler bu çevreleme politikasının bir parçası olduğu bu çalışmada vurgulanmaktadır. Son bölümde ise 11 Eylül sonrası dünyada küresel terörizmle mücadele söylemi ile Rusya ile ABD yakınlaşmışlardır. Bunun sonucunda Kafkasya ve Karadeniz coğrafyasında Rusya’nın özellikle Ermenistan üzerindeki etkisinin artmasının nedenleri tartışılarak Kırım’ın işgali ve ilhakına giden sürecin anlaşılması sağlanacaktır.
ANAHTAR KELİMELER / KEY WORDS
Kırım Krizi, Kırım Tatarları, Rusya, Ukrayna, Ermenistan

RUSSIAN-TURKISH AND ARMENIAN RELATION WITHIN THE AXIS OF CRIMEAN OCCUPATION IN 2014: RUSSIA’S DOUBLE CONTAINMENT POLICY

Abstract
In the first part of the study, the situation of Crimea and the Crimean Tatars has been dealt within the framework of international relations subfield of peace science and conflict resolution. In this section, the national struggle of the Crimean Tatars is especially analyzed by using the concepts of nonviolence strategy. Next, the article is focused on the national struggle of the Crimean Tatars during the Cold War era by focusing on the Crimean Tatars’ forced migration incident, namely the Sürgün Genocide on 18 May 1944. In addition, in order to understand the current Crimean Crisis, the Crimean Tatars are examined within the framework of the post-Cold War era’s global politics and foreign policy analysis. By implementing double containment policy, it is shown that Russia aims  to contain Turkey on the one hand from Crimea on the other hand from Syria. One of important bases of this policy is the Russian-Armenian alliances. Also, it is emphasized that countries such as Iran and Iraq are the part of this containment policy. In the last part, in the post-September 11 world, both Russia and the United States have become closer with the discourse of global terrorism. As a result, the reasons why Russia has increased its influence toward especially in Armenia in Caucausus and the Black Sea regions are discussed in order to understand the process of the occupation and annexation of Crimea. 

Key Words: Crimean Crisis, Crimean Tatars, Russia, Ukraine, Armenia