Selungur gʻori

Selungur gʻori — Fargʻona vodiysi Soʻx tumanidagi qad. manzilgoh. S.gʻ. Fargʻona sh.dan taxminan 100 km jan.gʻarbida, Haydarkonning gʻarbiy chekkasida joylashgan. Bu Fargʻona vodiysi hududida ilk paleolit ​​davriga oid yagona qatlamli obʼyekt.

Turkiy tillarda keng tarqalgan unkur, ungur atamasi gʻor, qoyalardagi yoriq, chuqur, chuqur dara, boʻshliq, tizma degan maʼnolarni bildiradi.

Selungʻur g‘ori vodiy sathidan 30-40 metr balandlikda joylashgan bo‘lib, sharqqa qaragan keng dumaloq ark bilan oʻralgan.

1955-yilda Qirgʻiziston SSR Fanlar akademiyasi paleolit ​​otryadi Selungʻur gʻorini oʻrgandi. Gʻorga birinchi qadamni Antanas Poshka, soʻngra Aleksey Okladnikov va fargʻonalik mahalliy arxeolog P.T.Konoplya qoʻygan. 1964-yilda gʻor OʻzSSR Fanlar akademiyasi Fargʻona arxeologiya otryadi tomonidan tekshirilgan. Chuqurlarda 1,1 m chuqurlikda bir nechta chiplar aniqlangan. Asboblar ishlab chiqarish uchun material keltirildi, gʻor va vodiyda shunga oʻxshash material topilmagan[5][6].

Bu ulkan gʻorning chuq. 120 m, kengligi 34 m va bal. 25 m. 1980 yildan boshlab Oʻtkir Islomovich Islomov^{[1][2][3][4][5][6][7][8]} rahbarligida muntazam ravishda qazish ishlari olib borilmoqda. 2014-2016-yillarda Selungʻur va Obishir gʻorlarida arxeologik qazishmalar „Rossiya-Qirgʻiziston-Germaniya“ xalqaro ekspeditsiyasi tomonidan olib borilgan^[9].

Oʻtkur Islomov gʻorning boʻsh choʻkindilaridan topilgan topilmalarni Ashel bilan bogʻlaydi va ularni Quyi Pleystotsen davriga oid deb hisoblaydi^[10]. Leonid Borisovich Vyshnyatskiy Selungʻurning topilmalarini ilk paleolit ​​davriga bogʻlaydi^[11]. Vadim Ranov Selungʻurning joylashishini quyi pleystosenga, Qoratov tosh madaniyatining yakuniy bosqichiga^[12], boshqa bir qator tadqiqotchilar esa o‘rta pleystosenga^[13][14][15] bog‘laydi.

Olimlarning taxminiga koʻra, qadimgi odam dastlab paleolit davrida Fargʻona vodiysi hududida yashagan. Bu jarayon toshga ishlov berish anʼanalarida yaqqol koʻzga tashlanadi. Selengʻur gʻorining arxeologik materiallarida soʻnggi Ashel davri toshga ishlov berish usullari mavjud. Gʻordan oʻrta paleolit ​​elementlari ham topilgan.

1980-yillarda Selengʻur gʻorida yaxshi saqlanib qolgan bosh suyagi topilgan, keyinchalik kalla suyagi parchalari^[16], qadimgi odamning yelka suyagi va tishlari (3 ta yuqori kesma va 3 ta pastki kichik tishlar)^[17] topilgan. Ular homo erectusning (arxantroplar) arxaik shakllaridan biriga tegishli^[18]. Majmuaning yoshi 1 million yil deb taklif qilingani ancha bahsga sabab boʻldi. Bu maʼlumotlar daʼlillar asosida tasdiqlanmagan^[19]. Rossiyalik tadqiqotchilar tish va son suyagini 126 000 yillar oldin yashagan Homo erectusdan biriga tegishli deb hisoblaydilar. Bu topilmalar Toshkentdagi Oʻzbekiston tarixi davlat muzeyida saqlanmoqda. Beshta tish 35-40 yoshli erkak kishiga tegishli boʻlsa, bitta tish (№ 1 kesma) kichik oʻlchamlarga ega boʻlgani uchun ayol kishiga tegishli deb tan olingan^[20].

Gʻorda 20—40 sm qalinlikdagi beshta madaniy qatlam aniqlandi. Ular biron arxeologik qoldiqlarsiz toza qatlamlar (30—100 sm) bilan boʻlingan. Bu shundan dalolat beradiki, ibtidoiy odamlar mazkur gʻorda 5 marta yashaganlar va vaqtvaqti bilan oʻz maskanlarini uzoq muddatga tark etishgan. Bu yerdan tosh qurollar, hayvon suyaklari qoldiqlari va arxantrop tipidagi odam qoldiqlari (10 ta tish va.yelka suyagining boʻlagi) ning boy kolleksiyasi topildi. Ushbu kolleksiyada qoʻl choʻqmori, yirik tosh qirgʻichlar va pichoklar, koʻp miqdorda oʻyibkertib ishlangan tishsimon qurollar mavjud. Ular, asosan, yashma, kremniyli chaqmoqtosh, kremniyli ohaktoshlardan tayyorlangan. Madaniy qatlamlardan 32 turdagi yirtqich, tuyoqli, mayda sut emizuvchi va kemiruvchi hayvonlarning suyak qoldiqdari topilib, tadqiq etiladi. Tadqiqotlar natijasida qad. davr tabiiy sharoiti, iqlimi xronologik davrini aniqlashga erishildi^[21].