Углерод

Углерод (уъглероот, C, лат. carboneum, орус. уголь — хөмүр болгаш орус. рождать — төрүүр) — химиктиг элементилерниң периодтуг системазының 2-ги периодунуң 14-кү бөлүүнүң химиктиг элементизи^[1]. Атомнуг дугаары 6.

Бойдуска таваржыр изотоптары — ¹²C, ¹³C, ¹⁴C (радиоактивтиг).

Максималдыг валентизи 4 — химиктиг харылзаалар тургузар 4 хостуг электроннуг. Углерод өске элементилерден тускайланып турар — ооң атомнары узун илчирбелер тургузуп шыдаар, углеродтуң шак ындыг илчирбелеринден тургустунган бүдүмелдерни органиктиг бүдүмелдер дээр. Олар химиктиг каттыжыышкыннарның аңгы клазы болуп турар. Ону органиктиг химия дээр эртем өөренип турар.

Металлдарны оларның бүдүмелдеринден үндүрер ыяш хөмүр кылдыр шаандан бээр ажыглаттынып келген. Алмаз болгаш графит дээр хевирлери база билдингир турган.

1791 чылда англий химик Теннант хоорган чугайның кырындан фосфорнуң бузун эртиртип тургаш хостуг углеродту үндүрүп алган. Алмазты чаза изидиптерге артынчы чокка хып каар деп шагдан тура билдингир турган.

Хостуг углерод алмаз болгаш графит хевиринде турар. Углеродтуң хөй кезии карбонаттар (чугайлар, доломиттер), кывар казымал байлактар (антрацит, хөмүр-даш, нефть), бойдус хейи (хөй кезии метан), торф болгаш битумнар хевиринде турар. Атмосфера биле гидросферада углерод диоксид (углекислоталыг хей) хевиринде турар. Үнүштер болгаш дириг амытаннарның тургузуунче база кирип турар.

Углерод янзы-бүрү аллотроптуг модификацияларында чоруур. Оларның шынарлары бот боттарындан аңгыланып турар. Эң билдингир модификациялары — алмаз биле графит.

Алмаз эң-не кадыг минерал болуп турар, ынчангаш үлетпүрде кезер, өрүмнээр, бизээр, чидидер херекселдер кылырда ажыглаттынып турар. Алмаз ховар болгаш, үнелиг даштарның санынче кирип турар, ювелирлиг кылыглар бүдүрерде ажыглаттынып турар.

Графит — чымчак караңгы куу өңнүг чайынналчак минерал. Каътталчак структуралыг. Шак ол шынары карандаштарда ажыглаттынып турар. Электри тогун эки чорудар.

1. ↑ Большая российская энциклопедия — Углерод Archived 2020-11-23 at the Wayback Machine