I. Edward

I. Edward
İngiltere kralı
Hüküm süresi	16 Kasım 1272 – 7 Temmuz 1307
Taç giymesi	19 Ağustos 1274
Önce gelen	III. Henry
Sonra gelen	II. Edward
Doğum	17/18 Haziran 1239 Westminster Sarayı, Londra, İngiltere
Ölüm	7 Temmuz 1307 (68 yaşında) Burgh by Sands, Cumberland, İngiltere
Eş(ler)i	Kastilyalı Eleanor Fransalı Margaret
Hanedan	Plantagenet Hanedanı
Babası	III. Henry
Annesi	Provence'lı Eleanor
Dini	Roma Katoliği

I. Edward (17 Haziran 1239 - 7 Temmuz 1307), lakabıyla Uzun Bacaklı Edward veya İskoçların Çekici, 1272'den 1307'ye kadar İngiltere Kralıydı. Aynı zamanda İrlanda Lordu ve 1254'ten 1306'ya kadar Fransa kralının vasalı sıfatıyla Akitanya Dükü olarak Gaskonya'yı yönetti. Tahta çıkmadan önce genellikle Lord Edward olarak anılırdı. Henry'nin en büyük oğlu olan Edward, küçük yaşlardan itibaren babasının saltanatının siyasi entrikalarına dâhil oldu. 1259'da kısa bir süreliğine baronluk reform hareketinin yanında yer alarak Oxford Hükümleri'ni destekledi. Babasıyla uzlaştıktan sonra, İkinci Baronlar Savaşı olarak bilinen silahlı çatışma boyunca sadık kaldı. Lewes Muharebesi'nden sonra Edward, isyancı baronlar tarafından rehin alındı, ancak birkaç ay sonra kaçtı ve 1265'te Evesham Savaşı'nda baronluk lideri Simon de Montfort'u yendi. İki yıl içinde isyan bastırıldı ve İngiltere'nin sakinleşmesiyle Edward, 1270'te Kutsal Topraklara düzenlenen Dokuzuncu Haçlı Seferi'ne katılmak üzere yola çıktı. 1272'de babasının ölüm haberini aldığında eve dönmek üzereydi. Yavaş bir dönüş yaparak 1274'te İngiltere'ye ulaştı ve Westminster Abbey'de taç giydi.

Edward, saltanatının büyük bir kısmını kraliyet idaresi ve ortak hukukta reform yaparak geçirdi. Kapsamlı bir hukuki araştırma yaparak, birçok feodal özgürlüğün süresini araştırdı. Ceza ve mülkiyet hukukunu düzenleyen bir dizi kanunla hukuk reformu yapıldı, ancak Kral'ın dikkati giderek askeri meselelere çekildi. Edward, 1276-77'de Galler'deki küçük bir çatışmayı bastırdıktan sonra, 1282-83'te ikinci bir çatışmaya Galler'i fethederek karşılık verdi. Ardından İngiliz egemenliğini kurdu, kırsal kesimde kaleler ve kasabalar inşa etti ve buralara İngiliz halkını yerleştirdi. İskoç tahtının varisinin ölümünden sonra Edward, veraset anlaşmazlığında hakemlik yapmaya davet edildi. İskoçya üzerinde feodal hükümdarlık iddia etti ve ülkeyi işgal etti ve bunu takip eden Birinci İskoç Bağımsızlık Savaşı onun ölümünden sonra da devam etti. Eş zamanlı olarak Edward, Kral IV. Philip'in Gaskonya Dükalığı'na el koymasının ardından, kendisini İskoçya müttefiği Fransa ile savaş halinde buldu. Dükalık sonunda geri alındı ancak çatışma İskoçya üzerindeki İngiliz askeri baskısını hafifletti. 1290'ların ortalarına gelindiğinde, kapsamlı askeri seferler yüksek düzeyde vergilendirme gerektiriyordu ve bu hem din adamlarının hem de kilisenin muhalefetiyle karşılaştı. 1307'de öldüğünde, oğlu II. Edward'a İskoçya ile bir savaş ve diğer mali ve siyasi yükler bıraktı.

Edward'ın huysuz yapısı ve boyu (1,88 m), onu korkutucu bir figür haline getirdi. Bir asker, bir idareci ve bir din adamı olarak Orta Çağ krallığı idealini somutlaştırma biçimi nedeniyle tebaasının saygısını kazanmasına rağmen, çağdaşlarına sık sık korku saldı. Modern tarihçiler Edward'ı değerlendirirken ikiye ayrılır; bazıları hukuka ve yönetime yaptığı katkılardan dolayı onu överken diğerleri soylulara karşı tavizsiz tutumunu eleştirir. Edward, III. Henry döneminden sonra kraliyet otoritesini yeniden tesis etmek ve Parlamento'yu kalıcı bir kurum olarak kurarak vergi toplamak ve kanunlar aracılığıyla hukukta reform yapmak için işlevsel bir sistem oluşturmak gibi birçok başarıya imza attı. Aynı zamanda İskoçya'ya karşı yürüttüğü savaşlar ve 1290 yılında Yahudileri İngiltere'den kovması nedeniyle de sık sık kınanmaktadır.

III. Henry'nin en büyük oğlu olan Prens Edward babasının yaşadığı dönemde genç yaşından itibaren İngiltere'deki politik entrikalara karıştı. 1259'da kısa bir dönem için soylu baronların isteklerini açıklayan "Oxford Koşulları" adını verdikleri manifestoyu kabul etti. Bu manifesto ile Baronlar Edward'ın babası Kral III. Henry'den baronlara daha fazla haklar tanımasını ve böylece bir siyasi reform istemekte idiler. Bu harekete katılmakla Prens Edward babasına açıkça başkaldırmış olmaktaydı. Fakat çok geçmeden babası ile uzlaştı ve bu tarihten sonra baronların ortaya çıkardıkları ve "İkinci Baronlar Savaşı" adı verilen soylular ayaklanmalarında babasına sadık kaldı. Bu savaşta "Lewes Muharebesi"nde Prens Edward baronlara esir düştü. Fakat birkaç ay esaretten sonra kaçtı. Bundan hemen sonra babası yanında baronların lideri olan Simon de Montfort'a karşı savaştı. 1265'te Simon de Montfort "Evesham Muharebesi"nde yenik düştü. Bundan sonra 2 sene içinde ayaklanmacı baronların hepsi tepelendi ve İngiltere'de baronlara karşı savaş sona erdi.

İngiltere'de baronların yenilip barış şartları sürmeye başlayınca Prens Edward "Kutsal Topraklar"da Müslümanlara karşı bir Haçlı seferine katılmak için ant içti. Bu sıralarda Fransa Kralı IX. Louis'in başını çektiği Sekizinci Haçlı Seferi için Haçlı ordusu toplanmaktaydı. Prens Edward İngiltere'den topladığı bir İngiliz Haçlı ordusu ile gemi ile İngiltere'den ayrıldı. IX. Louis bu haçlı seferi için Tunus'a hücum etmeye karar vermişti. 10 Kasım 1270'da Prens Edward İngiltere'den getirdiği Haçlılar ordusu ile gemiyle Tunus limanına geldi. Fakat eski Haçlılar lideri IX. Louis'in ölmüş olduğunu ve kalan Haçlı ordusunun Tunus Emiri ile bir barış antlaşması yaptığını öğrenince ordusunu karaya çıkartmadı. Doğrudan doğruya Filistin'e gidip başlamış olan Sekizinci Haçlı Seferi'ne oradan devam etmek üzere 11-14 Kasım'da yeniden denize açıldı. Önce Sicilya'da Trepani limanına gidip orada molla verdi. Burada babası III. Henry'nin Londra'da ölüm haberi kendine erişti. Prens Edward İngiltere Kralı olmuştu. I. Edward kendinin İngiltere'de yokluğunda Londra'daki idarecilerin kendine sadık kalacaklarına inanmaktaydı. Bu nedenle Sicilya'dan Filistin'e Haçlı seferi için gitmekte hiç sakınca bulmadı. Fakat İngiliz Haçlılar filosu Sicilya'dan ayrılır ayrılmaz çok şiddetli bir fırtına çıktı. Kral Edward'ın filosunun 40 gemisi mürettebatı ve taşıdıkları Haçlı askerlerle birlikte battılar ve kurtulan olmadı. Bunu tanrısından kendine bir ikaz olduğunu kabul eden Kral I. Edward kalan gemilerle Fransa'ya dönüp yeniden bir Haçlı Seferi hazırlığına başlamaya karar verdi. Sekizinci Haçlı Seferi'nin Filistin'den devam etmesi Edward için ancak bir rüya oldu.

I. Edward kendi yokluğunda yönetim işlerini yürütecek kendine sadık bir yakın çevresinin bulunması nedeniyle Fransa üzerinden karadan dönüşünü uzattı. Paris'e uğrayarak Fransa'daki mülkleri için kuzeni III. Philippe'e bağlılığını bildirdi.

İngiltere'ye döndükten sonra 19 Ağustos 1274'te Westminster'da taç giydi. Başlangıçta güçlü ve etkili bir yönetim kurduysa da, 1294'ten sonraki keyfi davranışlarıyla İngiltere'yi Fransa ve İskoçya ile savaşlara sürükledi.

Henry döneminde iç karışıklıklardan yararlanarak Galler'i fiilen yönetimi altına alan Llywelyn ap Gruffudd'u 1277'de deniz kuvvetlerinin desteğiyle Snowdonia'da kuşatarak boyun eğmeye zorladı. 1282'de İngiliz yönetimine yeniden isyan eden Galler'i yeniden fethetti ve Llywelyn ile kardeşi David'i öldürerek Galler'in özerkliğine bütünüyle son verdi.

Fransa ile ilişkilerin bozulmasının nedeni, Fransa krallarının Paris Antlaşması'nın (1259) hükümlerini hiçe sayarak İngiltere'ye bağlı Gaskonya topraklarını ele geçirmeye çalışmalarıydı. 1290'dan itibaren Gaskonya'ya Fransız müdahalesi yoğunlaştı ve İngiliz ve Fransız denizciler arasındaki çekişmeler gerginliği daha da artırdı. 1290'da görüşmeleri yürütmek üzere Fransa'ya gönderilen Edward'ın kardeşi Lancaster kontu Edmund, Philippe'in oyununa gelerek Gaskonya Düklüğü'nü geçici olarak Fransa'ya bıraktı. Philippe sonradan bu toprakları geri vermeyi reddetti. Edward 1297'de Fransa'ya saldırmak üzere denize açıldı. Ama İskoçya'da başlayan ayaklanma nedeniyle geri dönmek zorunda kaldı. 1299'da Philippe ile barış yaparak onun kız kardeşi Margaret'le evlendi ve böylece düklüğü oldukça küçülmüş olarak geri aldı.

İngiltere ile İskoçya arasında yıllardır süregelen dostça ilişkiler de Edward döneminde bozuldu. İskoçya'da önce Kral III. Alexander'ın (1286), ardından da tahtın tek varisi olan torunu Margaret'in (1290) ölümü üzerine taht mücadelesi başlayınca, nüfuzlu İskoçyalılar Edward'dan hakemlik etmesini istediler. Edward, süzerenliğini kabul ettirdikten sonra, John de Balliol'u tahta geçirdi (1292). Ama Edward İskoçya'da kendi yönetimini yerleştirmeye çalışınca, Balliol 1295'te İskoçyalı soyluların baskısıyla, İngiltere'ye bağlılıktan vazgeçerek Fransa'yla ittifak kurdu.

Bunun üzerine Edward 1296'da İskoçya'yı işgal etti. Ama 1297'de William Wallace öncülüğünde patlak veren ayaklanmayı, 1303'e değin süren seferlere ve bazı askeri başarılara karşın bastıramadı.

1303'te İskoçya'ya karşı giriştiği yeni seferde Stirling'i aldı (1304) ve Wallace'ı vatan haini ilan ederek astırdı (1305). Bu kez de I. Robert'ın ayaklanmanın başına geçerek taç giymesi üzerine İskoçya'ya karşı yeni bir sefer başlattı, ama yolda öldü.

Wikimedia Commons'ta I. Edward ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Britanya Krallığı resmi websitesinde "Edward I 'Longshanks'" maddesi 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• "BBC History" websitesinde "Edward I" maddesi 29 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Resmî unvanlar
Önce gelen: III. Henry	İngiltere kralı 1272 - 1307	Sonra gelen: II. Edward