Artista

Ang aktor, aktres o artista ay isang taong gumaganap ng isang karakter sa isang produksyon.^[1] Nagtatanghal ang aktor "ng personal" sa tradisyunal na midyum ng teatro o sa modernong midya tulad ng pelikula, radyo, at telebisyon. Ang kahalintulad na katawagang Griyego ay ὑποκριτής (hupokritḗs), literal na "isa na sumasagot". Ang interpretasyon ng aktor sa isang papel—ang sining ng pag-arte—ay nauukol sa ginampanan na papel, batay man sa isang tunay na tao o kathang-isip na karakter. Maaari ding ituring ito na isang role ng aktor (o "gampanin ng aktor"), na tinawag ito dahil sa mga rolyo na ginagamit sa mga sinehan. Nagaganap ang interpretasyon kahit na ang aktor ay "ginagampanan nila ang kanilang sarili", tulad ng sa ilang anyo ng pang-eksperimentong sining ng pagganap.

Dati, sa sinaunang Gresya at sa medyebal na mundo, at sa Inglatera noong panahon ni William Shakespeare, mga lalaki lamang ang maaaring maging artista, at ginagampanan ang mga kababaihang karakter ng mga lalaki o batang lalaki.^[2] Habang pinahintulutan ng Sinaunang Roma ang mga babaeng nagtatanghal sa entablado, maliit na minorya lamang sa kanila ang binigyan ng mga bahaging nagsasalita. Pinahintulutan ng commedia dell'arte ng Italya, gayunpaman, ang mga propesyonal na kababaihan na magtanghal noon pa man; si Lucrezia Di Siena, na nasa kontrata ng mga aktor ang pangalan noong Oktubre 10, 1564, ay tinukoy bilang ang unang aktres na Italyano na kilala sa pangalan, kasama sina Vincenza Armani at Barbara Flaminia bilang mga unang primadonna at ang unang mahusay na dokumentado na mga artista sa Italya (at sa Europa).^[3] Pagkatapos ng Restorasyong Ingles noong 1660, nagsimulang lumitaw ang mga babae sa entablado sa Inglatera. Sa modernong panahon, partikular sa pantomima at ilang opera, paminsan-minsang ginagampanan ng mga babae ang mga papel na lalaki o binata.^[4]

Noong 2015, iniulat ng Forbes na "...21 lamang sa 100 nangungunang mga pelikula (sa Estados Unidos) noong 2014 ang nagtampok ng babaeng bida o kasamang bida, habang 28.1% lang ng mga karakter sa 100 nangungunang pelikula ang babae...".^[5] "Sa Estados Unidos, mayroong isang malawak na [puwang] sa buong industriya sa mga suweldo ng lahat ng antas. Sa karaniwan, kumikita ang mga puting babae ng 78 sentimo sa bawat dolyar na ginagawa ng isang puting lalaki, habang kumikita ang mga babaeng Hispaniko ng 56 sentimo sa bawat dolyar ng isang puting lalaki, ang mga itim na babae ay 64 sentimo at ang mga babaeng Katutubong Amerikano ay 59 sentimo lamang doon."^[5] Ang pagsusuri ng Forbes sa mga suweldo ng pinakamatataas na kumikitang aktor noong 2013 ay natukoy na ang "... lalaki sa listahan ng Forbes ng mga nangungunang binabayarang aktor para sa taong iyon na ginawang 2 at kalahating beses na mas maraming salapi kaysa sa mga nangungunang binabayarang aktres. Nangangahulugan iyon na ang mga aktres na may pinakamahusay na bayad sa Hollywood ay kumita lamang ng 40 sentimo para sa bawat dolyar na ginawa ng pinakamataas na suweldo na mga lalaki." ^[6][7][8]

Ang mga aktor na nagtatrabaho sa teatro, pelikula, telebisyon, at radyo ay kailangang matuto ng mga partikular na kasanayan. Ang mga pamamaraan na mahusay sa isang uri ng pag-arte ay maaaring hindi gumana nang maayos sa isa pang uri ng pag-arte.