Panama

Panama (巴拿馬)

u Panama (巴拿馬) sa i labu nu nuteban atu nutimulan nu Amilikan, itiza i 9 00 N, 80 00 W

u ahebal nu lala' mapulung sa izaw ku 75,420 km².

u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 74,340 km², u ahebal nu nanumay sa izaw ku 1,080 km².

hamin nu tademaw sa 3,705,246.

kakalukan umah sa 30.50%, kilakilangan umah sa 43.60%, zumaay henay umah sa 25.90%.

u tapang tusu nu kanatal sa u Panama City.

kakinging nu kanatal demiad sa 3 bulad 11 demiad.

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Laurentino Cortizo (Lawluntinuw．Keeltisuw 勞倫蒂諾·科爾蒂索), 1953 a mihca 1 a bulad 30 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Panama (巴拿馬) ayza, micakat a demiad sa i 2019 a mihca 7 bulad 1 demiad.

巴拿馬位於中美洲，它的東岸是加勒比海，西岸是太平洋，北臨哥斯大黎加，南臨哥倫比亞。它是連接北美洲和南美洲的地峽。

Panama (巴拿馬) itidai i Cun-mae-cuo (中美洲), walian nu dadipasan a Ciya-le-pi-hay (加勒比海) a bayu, nutipan a Tay-pin-yang (太平洋), amisan u Costa Riga (哥斯大黎加), timulan u Columbia (哥倫比亞). malalitin tu Pay-mae-cuo (北美洲) atu Nan-mae-cuo (南美洲) a lala'.

其境內的野生動物多樣性是所有中美洲國家中最高的，並且也是很多北美洲及南美洲野生動物品種的發源地。境內擁有巴拿馬運河。

kanatal nu labu a aadupen sayadahay nu cacana a aadupen u Cun-mye-cuo (中美洲) a kanatal nu saydahay a aadupan, sisa u sayadahay nu Pey-mea-cuo (北美洲) atu Nan-mea-cuo (南美洲) nu aadupen a salalingatuwan. labu nu kanatal idaw ku Panama yunhen (巴拿馬運河).

@@@1501年，巴拿馬淪為西班牙帝國殖民地，屬新格蘭納達總督區。

cacay a malebut lima a lasubu idaw ku cacay (1501) a mihcaan, Panama (巴拿馬) mala Spain (西班牙) kanatal a kalimadan nu lala', u Sen-kelan-nada (新格蘭納達) nu sakakaay a kakitidaan.

在1698年，蘇格蘭王國企圖殖民巴拿馬，蘇格蘭軍隊於第二次行動中終於登陸了巴拿馬，由於人數太少，很快就被西班牙人包圍擊退。

itini i cacay a malebut enem a lasubu siwa a bataan idaw ku walu (1698) a mihcaan , Scotland wan-kuo (蘇格蘭王國) idaw ku nabalucuan mangalay mialaw tu Panama (巴拿馬), Scotland (蘇格蘭) a hitay saka kunatusa’ milisapen midebung tu kakitidaan nu Panama (巴拿馬), tada’adidi' tu ku tademaw, amelik hiyaen nu Spain (西班牙) tademaw miliyud mademec.

1821年，巴拿馬獨立，加入西蒙·玻利瓦建立的大哥倫比亞共和國。

cacay a malebut walu a lasubu tusa a bataan idaw ku cacay (1821) a mihcaan, Panama (巴拿馬) misitekad, micumud i Simun.poliwa (西蒙.玻利瓦) patideng tu tabakiya a Columbia (哥倫比亞) pulung nu kanatal.

1830年，大哥倫比亞共和國分裂，巴拿馬成為哥倫比亞共和國的一個省。

cacay a malebut walu a lasubu tulu a bataan (1830) a mihcaan, tabakiay a Columbia (哥倫比亞) pulung a kanatal masasuad, Panama (巴拿馬) mala Columbia (哥倫比亞) pulung nu kanatal a niyaduan.

1880年，法國人斐迪南·德·雷賽布開始動工開鑿連接大西洋和太平洋的巴拿馬運河。

cacay a malebut walu a lasubu walu a bataan (1880) a mihcaan, Fakuo (法國) a tademaw ci Pye-tinan.de.lai-say-pu (斐迪.德.雷賽布) malingatu mikaykun palalitin tu Tasiyung (大西洋) atu Tay-pin-yung (太平洋) a Panama (巴拿馬運河).

美國總統西奧多·羅斯福試圖接管這條運河。

Amilika (美國) nu Cungtun ci Siawdu.luosefu (西奧多.羅斯福) mangalay mitaneng miyala’tu tina yunghean

1903年美國在擊敗英、法後與哥倫比亞政府簽定由美修建和租借運河的條約，哥議會拒絕批准。

cacay a malebut siwa a lasubu idaw ku tulu (1903) a mihcaan Amilika (美國) demecen nuheni ku Ingkuo (英國) atu Fakuo (法國) nikudansatu atu Columbia (哥倫比亞) sehu masasulit kunuheni u Amilika kumi sangaay atu micaliw tina yunhe a sasulitan, Columbia (哥倫比亞) namikaygisa’tu caapisulul kaisa' paina mihang.

1903年11月3日，美軍在巴拿馬登陸，策動巴脫離哥倫比亞獨立，成立巴拿馬共和國。

cacay a malebut siwa a lasubu idaw ku tulu (1903) a mihcaan sabaw tu cacay a bulad tulu a demiad, Ailika (美國) a hitay itini i Panama (巴拿馬) midebung, mibangbang tu Panama (巴拿馬) papiliyas tu Columbia (哥倫比亞), patideng tu Panama kunhekuo (巴拿馬共和國).

同年11月18日，美巴簽訂《巴拿馬運河條約》，美國取得「永久使用、佔領和控制巴拿馬運河」的權利，隨後掌控了運河區的行政、司法、警備、鐵路和財政等，使運河區成為名副其實的「國中之國」。

nuy’daan a mihcaan tu sabaw tu caay a bulad atu sabaw tu walu a demiad, Amilika (美國) "Panama (巴拿馬) sawac masasulit tu cudad (panama yunhe a sasulitan巴拿馬運河條約), Amilika (美國) makaala tu (sakatenes micukaymas, midebung atu mipenec tu Panama (巴拿馬) a sawac) a kawaw, kilul sa mimedmed tu sawac a niyadu' a sincen, sefa, cinpia aty caicen, kiya sawac malu tatengau tunu (kanatal nu kanatal).

美國從1904年起恢復開鑿運河，於1914年完工。

Amilika namakayda i cacay a malebut siwa a lasubu idaw ku sepat (1904) a mihcaan mibabeli malingatu mikakun tu sawac, itin i cacay a malebut siwa a lasubu cacay a bataan idaw ku sepat (1914) a mihcaan mahedek ku kawaw.

1968年奧馬爾·托里霍斯將軍上台，到他在1981年一次空難中逝世為止，是巴拿馬的實際操權者。

cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku walu (1968) a mihcaan ci Amae.tulihuose (奧馬爾.托里霍斯) sakakaay nu hitay mutideng, katukuh i cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku cacay (1981) a mihcaan makina cacay amahetik i hetik mapatay, u kuni pikuwan, u Panama (巴拿馬) anikawawan sa.

托里霍斯死後，曼紐·諾瑞嘉於1983年通過政變掌握大權。

Amae.tulihuose (奧馬爾.托里霍斯) mapatay satu, Manniw.nuozayciw (曼紐.諾瑞嘉) itini i cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku tulu (1983) a mihcaan malakuuyd kuni kasiwal maal tu sapikuwaw a kawaw.

1977年9月7日，吉米·卡特的美國政府和托里霍斯的巴拿馬政府簽署了關於巴拿馬運河的新條約。

cacay a malebut siwa a lasubu pitu a bataan idaw ku pitu (1977) a mihcaan siwa a bulad pitu a demiad, Cimi.kate’(吉米.卡特) a Amilika (美國) sifu atu Tulihuose (托里霍斯) a Panama (巴拿馬) a sifu masasulit tu sakay Panama (巴拿馬) sawac nu baluhay anikasasulit nu cudad.

新條約規定，美國將在1999年底以前把運河和運河區的全部主權和管轄權逐步交還給巴拿馬共和國政府。

baluhay anikasasulit tu cudad idaw ku nipatumi' tu kawaw, Amilika (美國) aitini i cacay a malebut siwa a lasubu siwa abataan idaw ku siwaw (1999) a mihcaan nu hedek nu ayawan ahiyan ku tabakiay a sawac atu tabakiay a sawac a niyaduan mihamim tu niyadu' atu duma aniyadu' mihaymaw pabelis tu Panama kunhekuo (巴拿馬共和國) a cen-hu.

1989年5月總統大選開票統計結果，反對黨聯合推舉之總統候選人吉列爾莫·恩達拉獲得選舉勝利，但軍政府領袖諾瑞嘉宣布選舉無效，同年9月美國對巴國實行經濟制裁。

cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku siwa (1989) a mihcaan lima a bulad Cungtun misingkiw mihapu tu sakasilaheci, mihantaya a tan mapulung patahekal tu sasingkiwen tu cungtun ci Cilieemuo.ntala (吉列爾莫.恩達拉) maalcinida, nika u sakakaay nu hitay ci Nuozui (諾瑞嘉) mihapu sakamusa nisingkiwan naikulaheci sa, nuyda a mihcaan tu siw a bulad Amilika (美國) misuayaw tu Panama (巴拿馬) putunan ku sakaudip nuheni.

1989年12月，美國以保護美國僑民、保護民主選舉和打擊販毒的名義，展開對巴拿馬代號「正義之師作戰」的軍事行動，以推翻諾瑞嘉的軍事獨裁政權，讓在之前選舉中勝選的恩達拉就任總統。

cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku siwa (1989) a mihcaan sabaw tu tusa a bulad, Amilika (美國) midiput tu Amilika (美國) taydaay mueneng itidaay a tademaw, midiput tu nikalihalay tu sasingkiwan atu wadwaden nuheni ku pacakaya tu sidukuway a tademaw a ngangan, malingatu misuayaw tu Panama (巴拿馬) a singanganay tu  (masatademaway a kawaw nu sakalepacaw) a hitay nu wayway, mibelin tu kawaw ni Nuoziaciw (諾瑞嘉) a hitay nu numicidekay a kawaw, tununi singkiwan numaalaay a tademaw ci Entala (恩達拉) pala maalay nu Cungtun.

12月15日諾瑞嘉宣布與美進入戰爭狀態，自任國家元首。

sabaw tu tusa a bulad sabaw tu lima a demiad ci Nuoziaciw (諾瑞嘉) sakamusa tu Amilika malepacaw ayday, sanunida satu patideng tu kanatal nu sakakaay .

12月20日，兩萬七千名美軍對巴拿馬展開軍事行動，推翻諾瑞嘉政權，吉列爾莫·恩達拉就任總統。

sabaw tu tusa a bulad tusa a bataan a demiad , tusa a mang pitu a malebut ku hitay Amilika misaayaw tu Panama (巴拿馬) malingatu malepacaw, babelihen nida ci Nuoziaciw (諾瑞嘉) mikuwanay, ci Cilaiemuo.ntala (吉列爾莫·恩達拉) ku pala Cungtungay.

諾瑞嘉逃入梵蒂岡大使館，1990年1月3日向美軍投降，他立刻被運往佛羅里達州，被起訴和關押。

Nuoziaciw (諾瑞嘉) taydan nidamilaliw i Fandikan (梵蒂岡) tasekun, cacay a malebu siwa a lasubu siwa a bataan (1990) a mihcaan cacay a bulad tulu a demiad taydan nida i Amilika (美國) mademec tu kamisa, dakepen cinida amelik pasaydan i Fuoluolitacuo (佛羅里達州), mipululen atu miliclic tu kawaw.

美軍入侵造成約兩千人死亡，包括巴拿馬軍人及一般平民。

Amilika (美國) debungan nu hitay makaala tu tusa a malebut kumapataya nu tademaw, pasu Panama (巴拿馬) a hitay atu niyadu’ay a tademaw.

隨後，美國政府協助巴拿馬重新施行選舉，並聲稱重新給予當地媒體言論自由和新聞自由，國家管理權漸漸和平過渡到號稱公民政府的反對派政治人物手中。

kilul sa, Amilika a sifu mipadan tu Panama (巴拿馬) milinangatu aca misingkiw, sakamusa misabaluhay pabeli tu tidaay misasingbungay a tademaw tu sakalihalay tu sasakamuen atu singbung nu sakalihalay, kanatal nuudip hamawsatu a masasungaay malakuuyd tu idaw ku kunmim sifu mihantaya a cence nu tademaw.

1999年12月31日，巴拿馬收回巴拿馬運河的全部管理和防務權，美軍全數撤出。

cacay a malebut siwa a lasubu siwa a bataan idaw ku siwa (1999) a mihcaan tu sabaw tu tusa a balad tulu a bataan idaw ku cacay a demiad, Panama (巴拿馬) alaen nuheni ku Panama yunhen (巴拿馬運河) hamim han nuheni amikuwan atu funwu a kinli, Amilika a hitay (美軍) mamim a bahbahan.

• CIA
• 外交部
• List of current heads of state and government
• 巴拿馬：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%B7%B4%E6%8B%BF%E9%A9%AC