Hillich Roomsk Riek

Hillige Roomske Riek Sproake Düütsk un Latiensk (Amtssproaken), fuul uur litje Sproaken Haudstääd Frankfurt am Main, Augsburg, Regensburg Stoatsfoarm: Woalmonarchie Tiedruum: 962-1806

Dät Hillige Roomske Riek (Latiensk: Sacrum Romanum Imperium) waas n Stoatenbuund fon ferscheedene litje Lounde in dät Middeloaler bit tou 1806. Dät Stoatenbuund bestounde uut Lounde uut Wääst- un Midden-Europa.

Dät Riek wuude Roomsk naamd wült dät die Ätterfoulger fon dät Roomske Riek weese schuul. Uk do Byzantinere saagen hiere Riek as Ätterfoulger fon dät Roomske Riek. Mäd dän Begriep 'Hillich' waas ju Beluukenge tou ju Roomske Säärke meend. Voltaire hiede moal kweeden dät et Riek nit Hillich, nit Roomsk un uk nit n ächt Riek waas. Kristelke Ljuude meenden dät in ju Biebel, in dät Bouk fon Daniël schrieuwen stoant, dät ju Waareld ätter dät fjoode Riek fergunge schuul.

Dät Riek äntstuude uut dän aastelke Deel fon dät Frankiske Riek mäd dät Unnerschrieuwen fon dän Ferdraach fon Verdun (843). Dät waas n Ferdraach twiske do träi Suune fon Ludwig dän Fromme. Mäd dät Krounjen fon Otto I truch dän Poapst Johannes XII in 962 wuude dät Riek formel gruunded. In 1450 wuude die Noome annerd tou dät 'Hillige Roomske Riek fon ju Düütske Nation'.

Dät Hillige Roomske Riek is sieläärge nit n Nationoalstoat wuuden. Dät waas n Stoatenbuund wieroun die Kaiser ju hoochste politiske Gewalt hiede. Bit tou dät 13. Jierhunnert hiede die Kaiser fuul Macht, deerätter kreegen do Härtsoge moor Macht. In dät 15. Jierhunnert keem et so wied, dät do Deelstoate sik äntwikkelden tou moderne Nationoalstoate. Dät Prozes geen in älk Gebiet uurs.

Do Fräisen schreeuwen in dät leete Middeloaler hiere oaine Gjuchtstäkste un hieden hiere oaine Upstalsboombuund. Dät roate naan Loundsheer un deertruch hiede die Kaiser nit fuul Ienfloud. Disse Tied wäd uk ju Fräiske Fräiegaid naamd. In dät 15. Jierhunnert kreech Ulrik Cirksena ju politiske Gewalt in Aast-Fräislound, deermäd wuude er Groaf fon Aast-Fräislound. Dät Seelterlound häd nit tou dät Aast-Fräiske Groafskup heert.

Noud-Fräislound heerde sieläärge nit tou dät Hillige Roomske Riek, man heerde tou Dänemark. Do Provinze Fräislound, Groningerlound un Wääst-Fräislound an ju uur Siede fon dät Iselmeer keemen in 1568 bie dän näie Nationoalstoat do Niederlounde. Aast-Fräislound bleeuw bit tou 1744 oainständich, deerätter keem dät tou Prüüsen. Die Suun fon Ulrik Cirksena, Edzard Cirksena, hiede twiske 1506 un 1513 sunner Ärfoulch fersocht uum fon Fräislound n Nationoalstoat tou moakjen.

Dät Hillige Roomske Riek fäng oun mäd dän aastelke Deel fon dät Frankiske Riek. Do Kaisere fon dät Hillige Roomske Riek seegen siksälwen as Ätterfoulgere fon dät Roomske Riek un dät Frankiske Riek. Die Rieksuppermon waas n Köönich. Die Rieksköönich kuude sik tou Kaiser krounje läite. Dät Hillige Roomske Riek waas n Woalmonarchie, die Rieksköönich un Kaiser wuuden woald. Man n Rieksköönich wuude nit immer tou n Kaiser kround.

In dän Rieksdai wieren Ljuude fertreeden do neen uur Autorität as dän Kaiser hieden. Dät waas maastens die Stoatsuppermon fon n Lound in dät Riek. In dän Rieksdai roate et n waareldelken un n gäistelken Rieksstand. Et roate tjo unnerscheedelke Soarten Fertreedere in dän Rieksdai:

• Gebiete do regierd wuuden fon n Fürst of Hartsoch
• Säärkelke Gebiete do fon n Biskop regierd wuuden.
• Fräie Stääde. Do fräie Stääde wuuden nit fon een oankelde Persoon regierd, man fon n Stäädräid.

In dät Riek roate et twäin Rieksgjuchthoawe. Do Ljuude in dän ‘’’Reichshofrat’’’ in Wien wieren fon dän Kaiser woald wuuden. In 1495 keem n twäide Rieksgjucht deertou, dät ‘’’ Reichskammergericht’’’. Dät ‘’’Reichskammergericht’’’ häd bit tou 1806 existierd.

Do Kaisere wuuden altied kround. Dät waas eerst in Aachen un leeter in Frankfurt. Do deerfoar nöödige Köönichskroun, Zepter, Rieksappel, Panduuren un Psalter wuuden in Nürnberg bewoard. In dät Riek waas ne Heerskup mäd kluftige Noomen so as "Riekskoomerheer", "Rieksskatmäster", "Riekskanzler foar Italien" un wäkke moor. Neen fon dizze Funktione roate ächte macht.

Unner Karl die Groote wäd dän Adler n machtich Symbool fon dät Hillige Roomske Riek. In dät 13. Jierhunnert wäd dät Woapen annerd, die Adler kreech two Kope. Bit tou ju Oulöösenge fon dät Riek in 1806 wäd dät Woapen mäd de Adler bruukd.

Do düütsksproakige Lounde hääbe touhoope jusälge heraldiske Tradition uut ju Tied fon dät Hillige Roomske Riek. Dät Woapen fon dät Hillige Roomske Riek is wieruume tou fienen in do Woapens fon Aastriek-Ungarn, dät Düütske Kaiserriek, ju Weimarrepubliek, Nazi-Düütsklound, dät moderne Düütsklound un Aastriek.

• Klaus Herbers, Helmut Neuhaus: Das Heilige Römische Reich – Schauplätze einer tausendjährigen Geschichte (843–1806). Böhlau-Verlag, Köln-Weimar 2005, ISBN 3-412-23405-2.

• Konstitutionelle Struktuur fon dät Riek Düütsk
• Kanon fan de Fryske skiednis uur Edzard Cirksena Wääst-Fräisk

Koarten fon dät Hillige Roomske Riek

• Dät Riek in 1138-1254
• Dät Riek in 1648
• Leete 18. Jierhunnert