Azteken

Do Azteken (fon Nahuatl aztecatl, seeltersk sowät as: „wäl, die uut Aztlān kumt“) wieren een middelamerikoanske Kultuur, ju twiske dät 14. un dät äddere 16. Jierhunnerd bestuude. In't Meene beteekent me mäd dän Begriep „Azteken“ ju ethnisk heterogene, in ju Moorhaid Nahuatl baalende Befoulkenge fon dät Doal fon Mexiko; in dän äängeren Sin sunt deermäd bloot do Bewoonere fon do tjo Stääde Tenōchtitlan (spoansk:Tenochtitlán), Tetzcohco (sp: Texcoco) un Tlacopan (sp:Tlacopán) meend, do touhoope dän sonaamden „Aztekisken Tjobuund“ bilgeden.

Fon dät leete 14. Jierhunnert oun spratten do Azteken in dän Loop fon do Jiere hieren politisken un militärisken Ienfloud ap do uumelääsende Stääde un Foulke uut, do nit direkt foar dät Riek anektierd, man tou Toalenge fon Tribute twoangen wuuden. Ap dän Hööchtepunkt fon hiere Moacht kontrollierden do Azteken wiede Deele fon Säntroal-Mexiko mäd dät Doal fon Mexiko as Middelpunkt. Twiske 1519 un 1521 wuuden do Azteken läiweloa fon do Spoaniere unner Hernán Cortés, do uk ienheemske ferbuundede hieden, deelsmieten.

Do Azteken beteekenden sik sälwen maasttieds as „Mexi'ca'“ [meːˈʃiʔkaʔ] (seeltersk: Mexikoaner), ätter dän Noome fon ju Steede un ju Region Mexico, wierfon uk die Stoat Mexiko däälich sin Noome häd. Jo naamden sik uk wäil ätter hiere Siedelengssteeden Tlatelolco un Tenōchtitlan, Tlatelolca [tɬateˈloːlkaʔ] un Tenochca [teˈnoːtʃkaʔ]. In oolde Wällen wäd die Begriep „Azteken“ bloot so bruukt, dät hie sik ap ju mythisken Uursproangssteede Aztlān belukt. Die eerste, die him in näiere Tied bruukte, waas Francisco Javier Clavijero, aan Jesuit, in't 18. Jierhunnert, bekoand wuude die Uutdruk eerste truch Alexander von Humboldt.

Ju äddere Geskichte fon do Azteken is fonsäärm bloot in Foarm fon Mythen uurlääwerd, wie wieten nit seküür, wo fuul deerfon wuddelk so waas.

Do aztekiske Mythen beskrieuwe fjauer groote Tiedoalere, do ju bestoundende Waareld foaroungeen sunt un mäd Katastrophen eended hääbe. Dät füüfte Tiedoaler begon truch dät Offer fon aan Häld, die sik in ju Sunne ferwonnelde.

Noch däälich wiest dät Woapen un ju Flaage fon Mexiko een Szene uut dän Gruundengsmythos fon ju aztekiske Haudstääd Tenōchtitlan: Aan Oadler, die ap aan Fiegenkaktus sit un een Slange frät.

Ätter ju Legende wonnerden do Azteken in't 14. Jierhunnert fon een Steede in't Noude mäd dän Noome Aztlān ätter dän Tetzcohco-See (ätter ju Spoanske Skrieuwwiese: Texcoco-See) in Middelmexiko, ounfierd fon hiere Sunnen- un Kriechsgodhaid Huītzilōpōchtli. As jo bie een Ailound in dän See ounkoomen, kuuden jo aan Oadler bekiekje, die ap aan Fiegenkaktus siet un een Slange friet. Ätter dät Prophetenwoud skuul düt Geböärnis dät Foulk wiese, dät jo sik oun düsse Steede deelläite skuulen. Do Azteken bauden hiere Stääd Tenōchtitlan ap düsse Steede, wier däälich noch ju mexikoanske Haudstääd Mexiko-Stääd lait.

Histoorisk blouked lät sik ju eerste Deelläitenge fon Azteken in't Rebät fon Tenōchtitlan in ju Tied twiske 1320 un 1350 taksierje; näiere archäologiske Uutgreeuwengen (Stound: Dezember 2007) moakje uk ju Tied twiske 1100 un 1200 muugelk.

Do eerste Häärskere Ācamāpichtli, Huītzilihhuitl un Chīmalpopōca wieren Vasallen fon dän Tepaneken-Häärsker Tezohzōmoc in ju Tied twiske 1372 bit 1427 un hääbe in düsse Tied truch Ferhilkjen diplomoatiske Ferbiendengen in do Noaberstääde knät. Moor un moor roakeden do Azteken deertruch een politiske Gliek-Begjuchtenge mäd do uur Stääde.

As Tezohzōmoc stoorf, möärende sin Suun Maxtlah Chīmalpopōca. Dän sin Unkel Itzcōātl ferbuundede sik nu mäd dän foarigen Acolhua-Häärsker fon Tetzcohco, Nezahualcoyōtl, un beleegerde Maxtlah sien Haudstääd Āzcapōtzalco. Maxtlah roate ätter hunnert Deege tou un geen in't Exil. Tenōchtitlan (Mexica), Tetzcohco (Acolhua) un Tlacopan (Tepaneken) fäästigeden ätters formell hiere Kriechs-Allianz, dän Aztekisken Tjobuund, die dät Doal fon Mexiko dominierde un ju Moacht läiweloa uk buute fon dät Doal uutdiende. Uurloang wuude Tenōchtitlan ju behäärskjende Krääft binne ju Allianz.

Itzcōātl broachte uk binnenpolitisk fiergungende Näierengen in Gong. Wilst aan näien Aquädukt ätter Tenōchtitlan baud wuude, uum ju Drinkwoaterfersuurgenge fon ju groijende Befoulkenge tou seekerjen, liet hie uk fuul oolde Bieldenhondskrifte fernäile. Do Gruunde deerfoar sunt noch nit kloord, man dät lät weerskienelk, dät Itzcōātl foar ju Heerskup fon sien Sibbe aan Gruundsleek fon ne Legitimatsjoon tougjuchtemoakje wüül.

Itzcōātl sien Bruursbäiden Motēcuhzōma Ilhuicamīna (bekoand as Moctezuma I. of Montezuma I.) kreech in 1440 dän Troon un wiedede dät Heerskupsrebät noch insen uut. Man ju Haudstääd Tenōchtitlan hiede twiske 1445 un 1450 läip tou lieden truch een Gäärshupper-Ploage, een Hoochwoater un een Hungersnood. So wuude noch insen kloorer, dät ju Fersuurgenge fon ju Stääd mäd Ietelweeren aan Swäkpunkt is. Dät Iendrieuwen fon Tribute wuude somäd noch wichtiger.

Fermoudelk wuuden wilst ju Heerskup fon Motēcuhzōma Ilhuicamīna uk do sonaamde Bloumenkriege ( xōchiyāōyōtl) ienfierd. Dät wieren Kriege, do deertou tjoonden, froamde Kriegere fangen tou niemen, uum do as Offer tou sloachtjen.

Sin Suun Āxāyacatl, die twiske 1469 un 1471 ap dän Troon koom, wiedede dät fon do Azteken kontrollierde Rebät uut un ärooberde wäkke Rebätte fon do Mixteken un do Zapoteken, man juun dät moachtige Riek fon do Tarasken fon Tzintzuntzan ferloos hie läip. Do Azteken fierden neen militäriske Uutfaale moor juun do Tarasken truch, bit do Spoaniere koomen.

In 1482 uurnoom Āxāyacatl sin alleren Bruur Tīzoc kuut ju Heerskup, man unner him ferloos dät Riek buutepolitisk oun Betjuudenge, bit hie in 1486 fon sin jungeren Bruur Āhuitzotl ärsät wuude, die do Troppen näi organisierde. Dät Imperium roakede wilst sien Regentskup ju grootste Uutdienenge. Sin Ätterfoulger waas Motēcuhzōma Xōcoyōtzin (uk bekoand as Moctezuma II. of Montezuma II.). Die kuude truch moorere Kriege juun do Tlaxcalteken ju Kontrolle uur dät Doal fon Oaxaca eendgultich seekerje. Motēcuhzōma Xōcoyōtzin stäärkede ju Fierengspositsjoon fon ju Stääd Tenōchtitlan binne dän Tjobuund, wät sik uk deeroun wiest, dät hie aktiv in ju Troonfoulge-Räägelenge fon Tetzcohco iengriepen diede un dän Ätterfoulger fon dän 1515 stuurwenen Köönich Nezahualpilli bestimde.

Uumdät sik do Azteken mäd hiere Aggressivität fuul Fäinde moaked hieden, kuude die spoanske Ärooberer Hernán Cortés licht ferbuundede juun dät Aztekenriek winne, betjuudend wieren foaraaln do Tlaxcalteken, do touhoope mäd do Spoaniere juun do Azteken in dän Kriech looken. As do Spoaniere un do Tlaxcalteken in dän November 1519 ätter Tenōchtitlan keemen wieren, noomen do dän Köönich Motēcuhzōma Xōcoyōtzin in aan Houndestriek fangen un kontrollierden uur him, wät in dät Riek foar sik geen.

As Cortés in't Foarjier 1520 wier ätter ju Atlantikkuste look, uumdät fon Kuba uut een Troppe lounded waas uum him fääst tou niemen, roate dät aan Kamp twiske do Azteken un do in ju Stääd ferblieuwene Spoaniere. Ätterdät Cortés touräächkoom, roate dät Kampe twiske Spoaniere un Azteken, deerbie wuude Motēcuhzōma Xōcoyōtzin fon sien Loundsljuude mäd Steene doodsmieten, uumdät hie fersoacht hiede, do Azteken tou tällen, dät jo toureeke skuulen. Cortés saach ätter uurs neen Muugelkhaid, as uut ju Stääd tou fluchtjen. Die Fersäik, in ju Noacht ap dän 1. Juli 1520 uut Tenōchtitlan tou äntkuumen, kostede bienaist tjo Fjoodendeele fon do spoanske Suldoaten dät Lieuwend.

Wilst sik Cortés sien Troppe in do foulgjende Wieken ferhoalde, roate dät in ju aztekiske Haudstääd een Pokken-Epidemie, ju sowät säkstich Prozent fon do Ienwoonere uumebroachte, deerunner uk dän näien Köönich Cuitlāhuac. Sin Ätterfoulger Cuāuhtēmoc kuude nit ferhinnerje, dät die Köönich fon Tetzcohco dän Buund briek un do Sieden wikselde. Touhoope mäd do Tlaxcalteken, Kriegere uut Tetzcohco un Ferstäärkenge uut Kuba begon Cortés mäd ju Beleegerenge fon ju Stääd, ju ap dän 13. August 1521 eendede.

Cuāuhtēmoc, die lääste aztekiske Häärsker, wuude in 1525 waigjucht. Do maaste Bauwierke fon Tenōchtitlan wieren wieren wilst ju Beleegerenge fernäild wuuden, ap hiere Ruinen wuude dät näie Mexiko-Stääd baud. In do Jiere ätter ju Uutroupenge fon dät Vizeköönichriek Näispanien in 1535 wuude aan Grootdeel fon ju ienheemske Befoulkenge tou dät Kristendum bekierd un ju aztekiske Kultuur ferloos moor un moor oun Betjuudenge.

Die heedenske Gloowe fon do Azteken waas polytheistisk un gruundet sik ap dän Gloowe fon do Tolteken, jo fereerden een groote Masse fon Godhaide, aaltouhoope sowät 1600, wierfon hier bloot een poor Biespiele naamd wäide skällen:

Ju upperste Godhaid fon do Azteken waas Huītzilōpōchtli, die God fon ju Sunne un dän Kriech. Tezcatlipōca goolt as die God fon dät Noude, ju Keelde, dän Noachtheemel mäd Moune un Stierne, ju Faawe swot, ju Materie, dän Kriech, do Hälden, ju Fersäikenge un do froaie Wieuwljuude. Tlaloc goolt as die God fon dät Weeder, ju Kroankhaid un dän Dood fon Bäidene. Mixcōātl goolt as die God fon ju Joagd un dät Offer un ju Molksträite. Huehueteotl, die "oolde, oolde God" goolt as die God fon dän Häid, dät Fjuur un dät Noude. Toumäts wuude uk uurs een Godhaid, Xiuhtecuhtli, mäd Huehueteotl in een so äänge Ferbiendenge broacht, dät do bee foar twäin Ferskienengsfoarmen fon aan God heelden wuuden sunt. Deerbie is Huehueteotl in ju Ikonographie aaltied oold, wilst Xiuhtecuhtli jung is. Coatlicue skäl tousälge Tied ju Muur, Suster un Wieuwmoanske fon dän Sunnengod weesen hääbe. Fääre goolt ju uk as ju Muur fon ju Moune un do Stierne.

Uut ju Tied fon ju Ärooberenge truch do Spoaniere is uurlääwerd, dät dät een groote Toal fon Moansken-Offere oun do aztekiske Tämpele roate. Ätter dän aztekisken Gloowe wieren sukke Moanskenoffere noodich, uum dän Loop fon ju Sunne un dän Foutbestound fon ju Waareld tou seekerjen, ju uut dän Kamp fon Ljoacht un Tjuustergaid äntsteen weese skäl. Offerd wuuden sunt Kriegere, Sklouen, Bäidene un leeter, in ju Tied fon ju spoanske Ärooberenge, uk Spoaniere. Man dät koom uk ap ju Godhaid oun, juustso as dät Rituoal, wiermäd jo uumebroacht wuuden: Masse Ljuude wuuden biespilswiese ferbaadend, kreegen ju Häid ouleeken of wuuden mäd Piele truchboord. Wo fuul Offere deerbroacht wuuden, is nit seküür bekoand. Ferskeedene Wällen taksierje dät heel unnerskeedelk ap tjoonduusend, füüftienduusend of sogoar füüftichduusend Moanskene, do älk Jier as Offer foar do Godhaide sloachted wuuden sunt.

Dät mai fonsäärm weese, dät do Toalen tou hooch griepen un uurdrieuwen sunt. Dät lät sik nit moor seküür wröigje. Wäkke Historikere un uk indioanske un näiheedenske Aktivisten so as Xokonoschtletl Gómora fertrieden in ju Fergeenhaid ju Meenenge, dät sik do Europäere dät aal uuttoacht hieden, uumdät hiere Ärooberenge dan beeter deerstuude. Do historiske Bielden, do dät sloachtjen fon Moanskene ap do Tämpel-Pyramiden wiese, do uk fon Azteken sälwen moaked wuuden sunt, beteekenje düsse Aktivisten woalwiese as "mediziniske Iengriepe" of "allegoriske Deerstaalengen". Man unner ju Wiele sunt archäologiske Bewiese fuunen wuuden, dät wuddelk Moanskene offerd wuden sunt. Uk wan toufoarne al Moanskene offerd wuuden sunt, skällen do groote Massensloachtengen fon Moanskene eerste in dän twäiden Haaldeel fon dät 15. Jierhunnert unner do Häärskere Āxāyacatl of Āhuitzotl apkeemen weese. Wäkke Historikere sjo deeroane al ju Dekadenz fon dät Aztekenriek.

Toumäts skällen sik Kriegere fräiwillich as Offer sloachtje lät hääbe, dät goolt as groote Eere. Näie Foarskengen wiese, dät do Aztekenköönige uk dät oaine Bloud offerd hääbe, jo hääbe sik deertou in Hounde, Ierm, Been of Oor snieden.

Fääre rakt dät archäologiske un historiske Bewiese foar rituellen Kannibalismus in ju Tied fon ju spoanske Ärooberenge fiende: In dät Jier 1520 look die spoanske Ärooberer Hernán Cortés touhoope mäd een groote Toal fon indioanske ferbuundede juun do Azteken in dän Kriech. Dät wuuden immer moor Ferbuundede, uumdät do ienheemske Foulke uk deelwiese mäd dät Aztekenriek ferfäinded wieren, biespilswiese do Tlaxcalteken. Uumdät do ienheemske Ferbuundede oaber Wieuwljuude un Bäidene meenoomen, besloot Hernán Cortés, mäd sien bääste Suldoaten foaruut tou loopen, wilst een twäide Troppe mäd Wieuwljuude un Bäidene bääteien gungt. Düsse twäide Troppe wuude fon aztekiske Kriegere uut Tetzcohco uurfaalen un in Fangenskup nuumen. 550 Fangene wuuden ätter Zultepec waibroacht un junner ienspeerd. Do heedenske Gäistelke, do uut ju Haudstääd Tenōchtitlan keemen wieren, noomen immer foar't Mäddengries een poor Fangene uut hiere Sällen, do ap düssen Dai as Offer sloachted wäide skuulen. In dät Rituoal wuuden wäkke fon do Ljuude uk apfreeten. Dät geen so säks Mounde loang. Bie do Offere honnelde sik dät uum Spoaniere, afrikoanske Sklouen, Mulatten, Mestizen, Taíno fon do Groote Antillen, Totonake un Tlaxcalteken. Sänt 1993 wuuden immer wier Archäologiske Uutgreeuwengen in ju Stääd truchfierd. Deerbie kuuden do Bunken fon do Offere fuunen wäide. Monken do uutgreeuwene Bunken wieren do Räste fon touminst füüftich Wieuwljuude un tjoon Bäidene. Do moanskelke Bunken wiese Soaks-Sniede, Ferannerengen truch Sjooden un sogoar Oudrukke fon Tuske, wiermäd dät naan Twieuwel moor juun dän rituellen Kannibalismus rakt.

In hiere Stääde, besunners in Tenōchtitlan, hieden do Azteken groote pyramidenhaftige Tämpele, wier jo Dierte un uk Moanskene as Offer sloachteden.

Ju oolde aztekiske Haudstääd Tenōchtitlan wuude fernäild un wier apbaud unner dän Noome Mexiko-Stääd un is bit däälich ju mexikoanske Haudstääd.

Dät moaket dät oaber uk stuur, do oolde Ruinen fon do Azteken uuttougreeuwen: Oafter lääse do ousakkede Räste fon do aztekiske Bauwierke unner dän Gruundwoaterspeegel, sodät me do nit uutgreeuwe kon, sunner dän Gruundwoaterspeegel kunstelk deeltousätten. Man dät kon me uk nit so licht dwo, uumdät deertruch oafter ju Stoundfäästegaid fon do moderne Bauwierke fon ju Stääd in Gefoar broacht wäd. Deelwiese kuuden ärfoulchrieke Uutgreeuwengen truchfierd wäide, man ieuwen nit allerweegense. Uumdät ju Gruunde fääre ousakket, büülje sik toumäts oolde foarspoanske Bauwierke as runde Höäwele in dän Sträitenferloop fon Mexiko-Stääd uut.

Buppedät sunt do Azteken bekoand foar hiere kunstelke Ailounde. Xochimilco toun Biespil, däälich aan mäd Kanoale truchleekenen Stääddeel fon Mexiko-Stääd, äntstuude deertruch, dät in't 14. Jierhunnert Ljuude begonnen, Flotte ap dän domoaligen Xochimilco-See mäd Mudde uut dän See tou bedäkken, sodät jo swimmende Tuune hieden. Uurloang hääbe sik do grattere Plonten ap do swimmende Tuune mäd ju Gruunde fon dän See ferwutteld, dät uut do swimmende Ailounde fääste Ailounde wuuden sunt. Uumdät masse fon do Ailounde ounlaid wuuden sunt, is fon dän fröieren See nit fuul moor uurich as een Nätwierk fon Kanoale, dät dän Stääddeel truchlukt. Bit däälich is oaber ju Tuunkeräi wichtich foar dät Ienkuumen fon do Ljuude in Xochimilco.

Ju haudseekelke Sproake fon do Azteken is dät Nahuatl. Dät heert tou ju Uto-aztekiske Sproakfamilie. Do maaste Sproaken uut düsse Sproakfamilie wäide fääre noudelk boald, biespilswiese in do USA. Wäkke meenen deeruum, dät sik die Mythos fon do Azteken, dät hiere Foaroolden uut dät Noude kuume, liguistisk kanne lät. Dät Nahuatl is bit däälich ju twäidmaast-boalde Sproake fon Mexiko ätter dät Spoanske. Dät rakt däälich noch sowät 1,6 Millionen Ljuude, do Nahuatl baale konnen.

Do Azteken hieden eer ju Kolonisierenge neen Alphabet in dän europäisken Sin, uumdät me deermäd nit do Luude of Sälwen fon ju Sproake as n touhoopehongjenden Text deelskrieuwe kuude. Wät jo hieden, waas een Oard Bieldenskrift uut Piktogramme, Ideogramme un Logogramme. Daach waas ju Skrift deerbie, sik in ju Gjuchte fon een Luud-deerstaalende Skrift tou äntwikkeljen: Uut dät Rebät fon Tetzcohco sunt Skriftstukke uurlääwerd, wier Sälwen-Teekene tou do Logogramme bietouföiged sunt of sogoar insteede deerfon stounde.

Mäd düssen Foarlooper fon een Skrift hääbe do Azteken Bouke moaked, uk aal mäd Boukmoaleräi. Do Spoaniere hääbe do maaste aztekiske Bouke fernäild. Man wäkke sunt uk ätter ju Kolonisierenge äntsteen of fääre uutoarbaided wuuden. So hääbe wie uut ju Kolonioaltied noch so-tou-tällen aztekiske Bouke, sonaamde Azteken-Codices, do deelwiese noch mäd ju oolde Bieldenskrift oarbaidje, man buppedät in wäkke Faale uk ap Nahuatl in latienske Skrift, toumäts oaber uk in latienske of spoanske Sproake kommentierd sunt.

Do foulgjende Codices sunt uurlääwerd:

• Codex Borbonicus: Tou ju Tied fon ju Spoanske Ärooberenge in ju oolde Bieldenskrift ferfoated fon heedenske aztekiske Gäistelke, leeter in latienske Skrift kommentierd. Dät Bouk beskrift Kalännere, Rituoale un Zeremonien.

• Codex Boturini: Twiske 1530 un 1541 fon aan unbekoanden Azteke ferfoated, beskrift dät Bouk ju Wonnerenge fon do Azteken uut hiere mythologiske Uurheemat Aztlān ätter dät Doal fon Mexiko.

• Codex Mendoza: Uum do Jiere 1541–1542 fon aztekiske Skrieuwere ferfoated, in dän Apdraach fon Antonio de Mendoza foar Koarl V., die domoals Kaiser fon't Hillige Roomske Riek un Köönich fon Spanien waas. Dät Bouk beskrift dän Gloowe un ju Geskichte fon do Azteken.

• Codex Florentinus: Dät Bouk is een fon two Uutgoawen fon ju "Historia General de las Cosas de la Nueva España" fon Bernardino de Sahagún (1499–1590). Die waas sälwen naan Azteke, man aan kristelken europäisken Missionoar. Hie kreech uum 1540 dän Apdraach, een Enzyklopädie uur „aal do wichtige Seeken in Näispanien“ tou ferfoatjen. Dät Wierk mäd tweelich Beende is twosproakich ap Spoansk un ap Nahuatl ferfoatet. Dät honnelt sik haudseekelk uum Kopien un Ätterskriften fon Originoal-Materioalien, do fermoudelk bie ju Ärooberenge truch do Spoaniere fernäild wuuden. Dät Wierk änthoalt Soagen un Legenden fon do Azteken, Informationen uur Gloowe un Mythologie, dän aztekisken Kalänner un uk uur Flora un Fauna. Dät jält bit däälich as een fon do wichtichste Wällen uur dät Lieuwend un ju Kultuur fon do Azteken.

• Codex Nuttall: Dät Bouk kumt niep nuumen fon do Mixteken, nit fon do Azteken. Dät Bouk is aal in ju oolde Bieldenskrift ferfoated un kumt noch uut dät 14. Jierhunnert, also ju Tied eer ju Ärooberenge. Dät honnelt fon ju Geskichte, biespilswiese wäide Häärskere in dynastiske Riegenfoulge apliested.

• Codex Osuna: Dät Bouk äntstuude in dät Jier 1565. Uurspröängelk waas dät bloot in ju oolde Bieldenskrift ferfoated, man leeter wuuden Kommentoare in latienske Skrift - man daach ap Nahuatl - bietouföiged.

• Codex Magliabechiano: Dät Bouk beskrift aan rituellen Kalänner fon do Azteken un wuude uum ju Midde fon't 16. Jierhunnert ap europäisk Pepier ferfoated.

• Codex Aubin: Die Codex Aubin wuude fermoudelk in 1576 ounfangd un bestoant uut 81 Bleede. Hie beskrift in Bieldenskrift, man uk in latienske Skrift - man daach ap Nahuatl - ju Geskichte fon do Azteken, beginnend bie dän Uursproang in't legendäre Aztlān bit tou ju Tied fon ju Spoanske Kolonisierenge. Deer is uk een Beskrieuwenge fon dät Massaker ap dän 10. Moai 1520 äntheelden.

• Codex Cozcatzin: Dät honnelt sik uum een buunene Hondskrift uut 18 Bleede fon europäisk Pepier. Dät is datierd ap 1572, uk wan dät fermoudelk nit wuddelk so oold is. Die Grootdeel fon düssen Codex bestoant uut Piktogramme, man deer sunt uk kuute Ousätte mäd Beskrieuwengen ap Spoansk un Nahuatl. Die eerste Deel is een Lieste fon Loundbesit fon Itzcōātl un is Deel fon een Besweerde juun Diego Mendoza. Buppedät wäd historisk un genealogisk Wieten fäästheelden. Ju lääste Siede bestoant uut astronomiske Beskrieuwengen ap Spoansk.

• Codex Ixtlilxochitl: Een Fragment uut dät 17. Jierhunnert, bestoundend uut füüftich Sieden iensluutend 27 loose Bleede uut europäisk Pepier mäd 29 Teekengen. Hie änthoaldt monken uur Beskrieuwengen fon dän Kalänner un do jierelke Fääste un Rituoale fon do Azteken.

• Libellus de Medicinalibus Indorum Herbis: Die Titel fon dät Bouk is Latiensk foar: „Litjet Bouk fon do mediziniske Kruude fon do Indioanere“), dät honnelt sik uum een Heelplontenbouk, wieroane ferskeedene Heelplonten un hiere Wierkenge beskrieuwen wäide. Uurspröängelk wuude dät Wierk in 1552 fon Martín de la Cruz in ju Azteken-Sproake Nahuatl ferfoated, man düsse Foartenge is ferswuunen. Wät wie hääbe, is een latienske Uursättenge fon Juan Badiano. Die Skrieuwer un die Uursätter wieren allebee Indioanere uut Xochimilco, do fon Franziskoaner-Mönke in dät Colegio de Santa Cruz in Tlatelolco uutbielded wuuden wieren. Ju Hondskrift hiede die domoalige Boas fon dät Colegio foar dän Suun fon dän Vize-Köönich Antonio de Mendoza in Apdraach roat.

• Codex Azcatitlan: Histooriske Bieldenhondskrift tou ju aztekiske Geskichte.

• Codex Borgia - präkolumbioasken Rituoal-Kodex. Die Noome wäd uk foar een Riege fon Codices bruukt, ju Borgia-Koppel hat:
  • Codex Fejérváry-Mayer: präkolumbioansken Kalännerkodex
  • Codex Laud
  • Codex Ríos, of Codex Vaticanus A (uk Codex Vaticanus 3738)
  • Codex Vaticanus 3773, of Codex Vaticanus B
  • Codex Cospi

• Codex Quetzalecatzin: Koarte uut ju äddere Tied fon ju spoanske Ärooberenge

• Ramírez Codex: Geskichte fon do Azteken, ferfoated fon Juan de Tovar

• Codex Telleriano-Remensis: Kalänner un Geskichte fon do Azteken

• Anales de Tlatelolco: Anonymen histoorisken Text ap Nahuatl tou ju aztekiske Geskichte.

• Codex Xolotl: Histooriske Bieldenhondskrift uur dät Rebät fon Tetzcohco

• Düssen Artikkel foutet foar groote Deele ap ju düütsksproakige Wikipedia.