Bošnjakizacija
Bošnjakizacija ili bošnjačenje je politikološki i etnikološki pojam kojim se označava proces asimilacije, odnosno prevođenja pojedinaca ili grupa iz njihovog matičnog etničkog korpusa u bošnjački etnički, odnosno nacionalni korpus. Kao kompleksna i slojevita društvena pojava, bošnjakizacija se ispoljava u nekoliko različitih vidova, prvenstveno u obliku etničke asimilacije, odnosno etničke akulturacije.[1][2]
Proces bošnjakizacije je prvobitno pokrenut krajem 19. veka, u sklopu širih etnopolitičkih projekata austrougarskih vlasti u okupiranoj Bosni i Hercegovini. Bošnjakizacija je bila usmerena prvenstveno prema muslimanskom delu stanovnišva Bosne, a sprovođena je putem pretvaranja regionalnog bosanskog, odnosno bošnjačkog identiteta u poseban bošnjački "etnički" identitet. U isto vreme, bošnjakizacija se odlikovala negiranjem etničke samobitnosti Srba i Hrvata u Bosni i Hercegovini.[3] Prvi talas bošnjakizacije je okončan sa propašću austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini (1918). Krajem 20. veka, u vreme raspada Jugoslavije, pokrenut je novi talas bošnjakizacije, koja je bila usmerena prvenstveno prema tadašnjim jugoslovenskim Muslimanima. Ključni korak u pravcu zvaničnog privatanja bošnjakizacije kao nacionalne ideologije učinjen je 1993. godine na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu, kada je odlučeno da se dotadašnji jugoslovenski Muslimani preimenuju u etničke Bošnjake. Time je otpočeo novi proces bošnjakizacije, koji predstavlja okosnicu savremenog bošnjačkog nacionalizma.[1][4] Na Kosovu i Metohiji i dalje je aktivan proces bošnjakizacije Goranaca i Torbeša.[5]
Karakteristike
urediProces bošnjakizacije je začet u Bosni i Hercegovini, prvobitno za vreme austrougarske uprave (1878—1918), kada su osmišljeni prvi politički projekti u cilju stvaranja integralne „bosanske”, a potom i posebne „bošnjačke” nacije. Integralni „bosanski” projekat se pokazao neostvarivim još za vreme austrougarske uprave, pošto su ne samo bosanski Srbi, već i bosanski Hrvati pružili odlučan otpor stvaranju integralne „bosanske” nacije. Stoga je težište preneto na poseban „bošnjački” projekat, koji je stekao izvesno uporište u bosansko-hercegovačkom begovatu. Ključnu ulogu u osmišljavanju i sprovođenju pomenutih projekata odigrao je austrougarski ministar Benjamin Kalaj, koji je od 1882. do 1903. godine bio nadležan za Bosnu i Hercegovinu.[6][3][7]
Jedan od prvih ideologa bošnjakizacije bio je Safvet Bašagić, koji je pripadao ekstremnom krilu bošnjačkog nacionalnog pokreta, čija se ideologija ogledala u otvorenom i agresivnom poricanju naconalne posebnosti bosansko-hercegovačkih Srba i Hrvata. O razmerama takvog ekstremizma i šovinizma svedoče Bašagićevi stihovi, koje je ispevao 1891. godine, a koji su objavljeni u sarajevskom listu "Bošnjak", pod pokroviteljstvom tadašnjih austrougarskih okupacionih vlasti u Bosni i Hercegovini:[8]
Znaš Bošnjače, nije davno bilo,
Sveg mi sv'jeta! nema petnaest ljeta,
Kad u našoj Bosni ponositoj
I junačkoj zemlji Hercegovoj,
Od Trebinja do brodskijeh vrata
Nije bilo Srba ni Hrvata.
A danas se kroza svoje hire
Oba stranca ko u svome šire.
Bošnjački projekat je ponovo pokrenut u vreme raspada Jugoslavije, kada su pojedini prvaci bosanskih Muslimana, među kojima su bili Adil Zulfikarpašić, Muhamed Filipović i Alija Izetbegović, započeli akciju u cilju preimenovanja etničkih Muslimana u "Bošnjake". Početkom 1993. godine, među muslimanskim prvacima još uvek nije bila postignuta opšta saglasnost o tom pitanju, tako da je prilikom tadašnje revizije Ustava "Republike Bosne i Hercegovine" zadržana dotadašnja narodna odrednica "Muslimani".[9]
Međutim, nakon eskalacije muslimansko-hrvatskog rata tokom leta iste godine, došlo je do dalje radikalizacije među muslimanskim čelnicima. Ključni korak u pravcu zvaničnog prihvatanja novog bošnjačkog imena učinjen je u septembru 1993. godine na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu, kada je doneta konačna politička odluka o preimenovanju dotadašnjih jugoslovenskih Muslimana u Bošnjake. Ta odluka je potom i formalno ozvaničena u martu 1994. godine, kada je donet Ustavni zakon o izmjenama i dopunama Ustava Republike Bosne i Hercegovine, čiji je 7. član glasio: "U Ustavu Republike Bosne i Hercegovine - Prečišćeni tekst, riječ ‘Muslimani’, u različitim padežima, zamjenjuje se riječju ‘Bošnjaci’, u odgovarajućem padežu".[10]
Pokrenut iz Sarajeva, proces bošnjačenja je prvobitno zahvatio Bosnu i Hercegovinu, a potom se tokom narednih godina proširio na severoistočnu Crnu Goru i jugozapadnu Srbiju,[11] uključujući Rašku oblast, kao i delove Kosova i Metohije. Insistiranje na nametanju bošnjaštva i širenju bošnjačkog projekta izvan same Bosne, naišlo je na protivljenje kod dela jugoslovenskih Muslimana prvenstveno u Srbiji i Crnoj Gori.[12] Prvobitni pokušaji bošnjačenja nisu bili opšteprihvaćeni među etničkim Muslimanima u Srbiji, tako da su prvi zvanični koraci ka usvajanju bošnjačkih odrednica učinjeni tek 1998. godine, kada je putem preglasavanja doneta odluka da se dotadašnje Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka preimenuje u Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka.[13]
Slični procesi su u isto vreme otpočeli i na području Crne Gore, usled čega je među tamošnjim etničkim Muslimanima došlo do ozbiljnih podela između pristalica bošnjakizacije i pobornika očuvanja tradicionalnog muslimanskog imena.[2] Usprotivivši se nametanju bošnjaštva, predsednik Matice muslimanske u Crnoj Gori, dr Avdul Kurpejović je 2014. godine izričito naglasio da se "velikobošnjački nacionalistički, islamski asimilatorski program" temelji upravo na Islamskoj deklaraciji Alije Izetbegovića.[14]
Počevši od 1999. godine, etnički Goranci se takođe suočavaju sa pritiscima u cilju bošnjakizacije,[15] a politiku veštačkog pretvaranja Goranaca u etničke "Bošnjake" otvoreno podržavaju i Privremene institucije samouprave u Prištini. Prethodno je muslimanski živalj Sredačke župe uspešno pobošnjačen.[16] Sa sličnim pritiscima su se suočili i etnički Muslimani u Hrvatskoj, kojima se od strane zagovornika bošnjakizacije osporava upotreba pojma "Muslimani" kao etničke odrednice, uz istovremeno forsiranje njihovog prevođenja u bošnjački nacionalni korpus.[17]
Terminologija
urediU literaturi i publicistici na srpskom jeziku, pored pojma bošnjakizacija u istovetnom značenju se upotrebljavaju i pojmovi bošnjačenje, odnosno pobošnjavanje ili pobošnjačenje, a takođe i bošnjakizovanje. U literaturi i publicistici na stranim jezicima, pored engleskog pojma bosniakisation (odnosno bosniakization),[18] takođe se uoptrebljavaju: nemački pojam bosniakisierung,[19][20] francuskom pojam bosniaquisation,[21] italijanski pojam bosniacizzazione,[22] ruski pojam bošnяkizaciя,[23] hrvatski pojam bošnjakiziranje,[24] kao i slični pojmovi na drugim jezicima.
Vidi još
uredi- Bošnjaci (narod)
- Bošnjaci (arhaizam)
- Bošnjački nacionalizam
- Bošnjački integralizam
- Bošnjački unitarizam
- Svjetski bošnjački kongres
- Prvi bošnjački sabor
- Velika Bosna
- Bošnjaci u Srbiji
- Bošnjaci u Crnoj Gori
- Bošnjaci u Severnoj Makedoniji
- Muslimani (narod)
- Etnički Muslimani u Srbiji
- Etnički Muslimani u Crnoj Gori
- Etnički Muslimani u Bosni i Hercegovini
- Etnički Muslimani u Severnoj Makedoniji
- Etnički Muslimani u Hrvatskoj
- Srbi muslimani
- Desrbizacija
- Srbofobija
Reference
uredi- ^ a b Tanasković 1995, str. 47-56.
- ^ a b Kurpejović 2014.
- ^ a b Kraljačić 1987.
- ^ Kovačević 2008, str. 77-83.
- ^ „Goranci i Torbeši bez zaštite statusa na Kosovu: Može li da "prođe“ pokušaj bugarizacije?”. Kosovo Online. Pristupljeno 3. 3. 2024.
- ^ Kraljačić 1984, str. 139-165.
- ^ Despotović 2019, str. 327-340.
- ^ "Bošnjak" (Sarajevo), br. 2 od 9. jula 1891. godine, str. 2.
- ^ Ustav Republike Bosne i Hercegovine: Prečišćeni tekst (1993)
- ^ Službene list Republike Bosne i Hercegovine, god. 3, br. 8 (1994), str. 114.
- ^ Antić, Čedomir. „Savremeni srpsko-hrvatski odnosi”. www.napredniklub.org. Pristupljeno 28. 7. 2017.
- ^ Avdul Kurpejović (2008): Bošnjaci su politička tvorevina
- ^ „Sandžak (Region, Serbia, Montenegro)”. Arhivirano iz originala 14. 09. 2016. g. Pristupljeno 15. 10. 2018.
- ^ Avdul Kurpejović (2014): Muslimani su nacionalna manjina
- ^ Reljić 2011, str. 165-173.
- ^ Milena Marković (2016): Gorancima preti asimilacija
- ^ Pokos & Hasanbegović 2014, str. 427-448.
- ^ Atlantic Council of the United States 1996.
- ^ Lehfeldt 1999, str. 89.
- ^ Džaja 2002, str. 245.
- ^ Bénédicte Tratnjek (2005): Sarajevo, de la ville multiculturelle à la ville divisée
- ^ Alberto Prioli (2013): Sarajevo, mutamenti urbani tra l’assedio e la ricostruzione
- ^ Reljić 2011, str. 173.
- ^ Džaja 2004, str. 270, 281.
Literatura
uredi- Atlantic Council of the United States (1996). Bosnia's Security and US Policy in the Next Phase: A Policy Paper. Washington: International Research and Exchanges Board.
- Despotović, Ljubiša M. (2019). „Srbi Muhamedove vere: Od Kalajevih Bošnjaka do Alijinih Novobošnjaka” (PDF). Kultura polisa: Časopis za negovanje demokratske političke kulture. 16 (38): 327—340. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 05. 2019. g. Pristupljeno 07. 05. 2019.
- Dimitrova, Bohdana (2001). „Bosniak or Muslim? Dilemma of one Nation with two Names” (PDF). Southeast European Politics. 2 (2): 94—108.
- Đečević, Mehmed; Vuković-Ćalasan, Danijela; Knežević, Saša (2017). „Re-designation of Ethnic Muslims as Bosniaks in Montenegro: Local Specificities and Dynamics of This Process”. East European Politics and Societies and Cultures. 31 (1): 137—157.
- Jović, Dejan (2013). „Identitet Bošnjaka/Muslimana”. Politička misao: Časopis za politologiju. 50 (4): 132—159.
- Kovačević, Miloš (2008). „Povampirena Kalajeva jezička i nacionalna politika u BiH”. Nova Zora. Bileća. 15-16 (2007-2008): 77—83.
- Kraljačić, Tomislav (1984). „Funkcija državnih škola u nacionalnoj politici Kalajevog režima”. Istorijski časopis. 31: 139—165.
- Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882-1903). Sarajevo: Veselin Masleša.
- Kurpejović, Avdul (2014). Analiza nacionalne diskriminacije i asimilacije Muslimana Crne Gore. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore.
- Kurpejović, Avdul (2018). Ko smo mi Muslimani Crne Gore (PDF). Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore.
- Lehfeldt, Werner (1999). „Zur gegenwärtigen Situation des Bosnischen”. Wiener Slavistisches Jahrbuch. 45: 83—90.
- Pokos, Nenad; Hasanbegović, Zlatko (2014). „(Tro)jedan narod: Bošnjaci, Muslimani i Hrvati muslimani u Hrvatskoj u popisima stanovništva 2001. i 2011. godine”. Društvena istraživanja. 23 (3): 427—448.
- Reljić, Mitra (2009). „O nacionalnom imenu i preimenovanju jezika Bošnjaka/Muslimana (Srpski jezik kao bosanski u Prizrensko-šarplaninskoj oblasti)” (PDF). Zbornik Matice srpske za slavistiku. 75: 39—52.
- Reljić, Mitra (2011). „Goranci - od geografske odrednice do etnonima” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 165—173.
- Redžić, Enver (2000). Sto godina muslimanske politike u tezama i kontraverzama istorijske nauke: Geneza ideje bosanske, bošnjačke nacije. Sarajevo: Institut za istoriju.
- Selimović, Salih (2001). „Srbi muslimani i njihova denacionalizacija” (PDF). Glasnik Zavičajnog muzeja. Pljevlja. 2: 163—181.
- Selimović, Salih (2017). „Muslimani srpskog porekla i njihova denacionalizacija”. Srpska slobodarska misao. 18 (102): 119—138.
- Tanasković, Darko (1995). „Protivrečnosti neobošnjaštva”. Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 47—56.
- Tanasković, Darko (2000). Islam i mi (1. izd.). Beograd: Partenon.
- Filipović, Muhamed (2007). Ko smo mi Bošnjaci: Ko smo mi Bošnjaci muslimanske vjere i šta mi želimo u našoj domovini Bosni i Hercegovini, u regiji s kojom smo svojim porijeklom i historijom povezani, i u Europi kojoj geopolitički i kulturno pripadamo?. Sarajevo: Prosperitet.
- Hadžijahić, Muhamed (1970). „Formiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijeku”. Jugoslovenski istorijski časopis. 9 (1-2): 55—70.
- Hadžijahić, Muhamed (1974). Od tradicije do identiteta (Geneza nacionalnog pitanja bosanskih Muslimana) (1. izd.). Sarajevo: Svjetlost.
- Hrabak, Bogumil (1997). „Muslimani ili Bošnjaci u Staroj Raškoj (Novopazarskom sandžaku)”. Novopazarski zbornik. 21: 265—273. Arhivirano iz originala 28. 04. 2020. g. Pristupljeno 10. 04. 2019.
- Džaja, Srećko M. (2002). Die politische Realität des Jugoslawismus (1918-1991): Mit besonderer Berücksichtigung Bosnien-Herzegowinas. München: R. Oldenbourg Verlag.
- Džaja, Srećko M. (2004). Politička realnost jugoslavenstva (1918-1991): S posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu. Sarajevo-Zagreb: Svjetlo riječi.
- Šaljić, Jovana (2017). „Književnost, vera i rađanje nacije: Stvaranje književnog bosanstva”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 164: 665—680.