Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Jump to content

Filologjia

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Filologjia është studimi i gjuhës në burimet e shkruara historike; ajo është një kombinim i kritikës letrare, të historisë dhe gjuhësisë.[1] Ajo mund të kuptohet edhe si studimi i teksteve letrare dhe rekordeve të shkruara historike, vërtetësimi i origjinalitetit të tyre dhe formës origjinale, dhe përcaktimi i domethënies së tyre. Një person që ndjek këtë lloj studimi njihet si një Filolog.

Në përdorim më të vjetër, sidomos britanik, filologjia është më e përgjithshme, duke mbuluar gjuhësinë krahasuese dhe historike.[2][3]

Filologjia klasike studion gjuhët klasike. Filologjia klasike filloi fillimisht nga Biblioteka e Pergamumit dhe Biblioteka e Aleksandrisë[4] rreth shekullit të katërt pes, vazhduar nga grekët dhe romakët në të gjithë Perandorinë Romake / Bizantine, të ruajtur dhe promovuar gjatë Epokës së Artë Islamike dhe përfundimisht rifilluar nga dijetarë (gjermane, keltike), euroaziatike (sllaviste) dhe aziatike (sanskrite, persiane, arabe, kineze etj.). Studimet indo-evropiane përfshijnë filologjinë krahasuese të të gjitha gjuhëve Indo-Europiane.

Filologjia, me fokus në zhvillimin historik (analiza diakronike), është në kontrast me gjuhësinë për shkak të insistimit të Ferdinand de Saussure mbi rëndësinë e analizës sinkronike. Kontrasti vazhdoi me shfaqjen e strukturalizmit dhe gjuhësisë Chomskyan së bashku me theksin e saj në sintaksë.

Etimologjia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Termi "filologji" rrjedh nga greqishtja φιλολογία (philología),[5] nga termet φίλος (phílos) "dashuri, dashuri, dashuri, i dashur, i dashur, mik" dhe λόγος (lógos) "fjalë, artikulim, , duke përshkruar një dashuri për të mësuar, për letërsinë, si dhe për argumentimin dhe arsyetimin, duke reflektuar gamën e aktiviteteve të përfshira nën nocionin e λόγος. Termi ndryshoi pak me filologjinë latine, dhe më vonë hyri në gjuhën angleze në shekullin e 16-të, nga filologjia e Mesme franceze, në kuptimin e "dashurisë për letërsinë".

Mbiemri φιλόλογος (philólogos) nënkuptonte "mërzitje të diskutimit ose argumenti, llafazan", në greqishten heleniste, duke nënkuptuar gjithashtu një preferencë të tepruar ("sofiste") të argumentit mbi dashurinë e mençurisë së vërtetë, φιλόσοφος (philósophos).

Si një alegori e erudicionit letrar, filologia shfaqet në literaturën postclassike të shekullit të pestë (Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii), një ide e ringjallur në literaturën e vonë të mesjetës (Chaucer, Lydgate).

Kuptimi i "dashurisë për të mësuarit dhe letërsinë" u ngushtua në "studimin e zhvillimit historik të gjuhëve" (linguistikë historike) në përdorimin e termit të shekullit të 19-të. Për shkak të përparimit të shpejtë në kuptimin e ligjeve të shëndosha dhe ndryshimit të gjuhës, "epoka e artë e filologjisë" zgjati gjatë gjithë shekullit të 19-të, ose "nga Giacomo Leopardi dhe Friedrich Schlegel në Nietzsche"[6] Në botën anglo-sakson, termi filologji për të përshkruar punën mbi gjuhët dhe shkrimet e shkruara, që ishte bërë sinonim me praktikat e dijetarëve gjermanë, u braktis si pasojë e ndjenjës anti-gjermane pas Luftës së Parë Botërore. Shumica e vendeve të Evropës kontinentale ende mbajnë afatin për të caktuar departamente, kolegje, tituj pozicionesh dhe revista. J. R. R. Tolkien kundërshtoi reagimin nacionalist kundër praktikave filologjike, duke pretenduar se "instinkti filologjik" ishte "universal si është përdorimi i gjuhës".[7][8] Në përdorimin britanik në anglisht dhe në akademinë britanike, "filologjia" mbetet kryesisht sinonim i "linguistikës historike", ndërsa në anglishten amerikane dhe në akademinë amerikane, kuptimi më i gjerë i "studimit të gramatikës, historisë dhe traditës letrare të gjuhës" mbetet më e përhapur.[9][10] Bazuar në kritikën e ashpër të Friedrich Nietzsche, studiuesit amerikanë që nga viti 1980 e kanë parë filologjinë si përgjegjëse për një studim të ngushtë shkencor të gjuhës dhe letërsisë[11].

Degët

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Krahasues

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Dega e gjuhësisë krahasuese e filologjisë studion marrëdhënien midis gjuhëve. Ngjashmëritë midis sanskritit dhe gjuhët evropiane u vunë re së pari në fillim të shekullit të 16-të[12] dhe çuan në spekulime të një gjuhe të përbashkët paraardhësish nga e cila të gjitha këto zbrisnin. Tani quhet proto-indo-evropiane. Interesi i filologjisë në gjuhët e lashta çoi në studimin e asaj që në shekullin e 18-të ishin gjuhë "ekzotike", për dritën që ata mund të nxirrnin në problemet në kuptimin dhe deshifrimin e origjinës së teksteve të vjetra.

Tekstual

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Filologjia gjithashtu përfshin studimin e teksteve dhe historinë e tyre. Ai përfshin elemente të kritikës tekstuale, duke u përpjekur të rindërtojnë tekstin origjinal të një autori bazuar në kopje të ndryshme të dorëshkrimeve. Kjo degë e hulumtimit u ngrit në mesin e dijetarëve të lashtë në shekullin e 4 para Krishtit, grekofolës, i cili dëshironte të krijonte një tekst standard të autorëve popullor për qëllime të interpretimit të shëndoshë dhe transmetimit të sigurt. Që nga ajo kohë, parimet fillestare të kritikës tekstuale janë përmirësuar dhe zbatuar tek tekstet e tjera të shpërndara gjerësisht, siç është Bibla. Studiuesit kanë provuar të rindërtojnë leximet origjinale të Biblës nga variantet e dorëshkrimeve. Kjo metodë u aplikua në studimet klasike dhe në tekstet mesjetare si një mënyrë për të rindërtuar veprën origjinale të autorit. Metoda prodhoi të ashtuquajturat "botime kritike", të cilat siguronin një tekst të rindërtuar të shoqëruar me një "aparaturë kritike", domethënë shënime të shënuara që mundësonin variantet e ndryshme të dorëshkrimeve, duke u mundësuar shkencëtarëve që të fitojnë njohuri mbi të gjithë traditën e dorëshkrimeve dhe të debatojnë rreth varianteve .[13]

Një metodë e ndërlidhur studimi e njohur si kritika më e lartë studion autorësinë, datën dhe prejardhjen e tekstit për ta vendosur tekstin e tillë në kontekstin historik.[13] Ndërsa këto çështje filologjike shpesh janë të pandashme nga çështjet e interpretimit, nuk ekziston një kufizim i qartë midis filologjisë dhe hermeneutikës.[13] Kur teksti ka ndikim të rëndësishëm politik ose fetar (siç është rindërtimi i teksteve biblike), dijetarët kanë vështirësi në arritjen e përfundimeve objektive.

Disa studiues shmangin të gjitha metodat kritike të filologjisë tekstuale[13] sidomos në gjuhësinë historike, ku është e rëndësishme të studiohen materialet e regjistruara. Lëvizja e njohur si Filologji e Re ka hedhur poshtë kritikat tekstuale sepse injekton interpretimet editoriale në tekst dhe shkatërron integritetin e dorëshkrimit individual, duke dëmtuar kështu besueshmërinë e të dhënave. Përkrahësit e Filologjisë së Re ngulin këmbë në një qasje strikte "diplomatike": një pasqyrim besnik i tekstit pikërisht siç gjendet në dorëshkrim, pa ndryshime.

Njohës

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një degë tjetër e filologjisë, filologjisë njohëse, studion tekste me shkrim dhe me gojë, duke i konsideruar ato si rezultate të proceseve mendore njerëzore. Kjo shkencë i krahason rezultatet e shkencës tekstuale me rezultatet e hulumtimeve eksperimentale të të dy sistemeve të prodhimit të inteligjencës dhe psikologjisë

Decipherment

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në rastin e letërsisë së Epokës së Bronzit, filologjia përfshin edhe deblokimin paraprak të gjuhës në studim. Kjo ka ndodhur në mënyrë të veçantë me gjuhët egjiptiane, sumeriane, asiriane, hejtite, ugarite dhe luwiane. Duke filluar nga deshifrimi i famshëm dhe përkthimi i Gurit të Rosetta nga Jean-François Champollion në 1822, një numër individësh u përpoqën të deshifronin sistemet e shkrimit të Lindjes së Mesme dhe Egjeut të lashtë. Në rastin e Greqisë së Vjetër Persiane dhe Mycenaean, deshifrimi ofroi të dhëna më të vjetra të gjuhëve të njohura nga tradita pak më të fundit (Persishtja e Mesme dhe Alfabetike Greke).

Puna në gjuhët e lashta të Lindjes së Afërt filloi me shpejtësi. Në mesin e shekullit të 19-të, Henry Rawlinson dhe të tjerët e deshifruan mbishkrimin Behistun, i cili regjistron të njëjtin tekst në Persishtin e Vjetër, Elamitin dhe Akadanë, duke përdorur një variant të kuneiformit për çdo gjuhë. Shqyrtimi i kuneiformit çoi në deshifrimin e sumerit. Hitetit u deshifrua në vitin 1915 nga Bedřich Hrozný.

Linear B, një shkrim i përdorur në Egjeun e lashtë, u deshifrua në vitin 1952 nga Michael Ventris, i cili tregoi se ajo regjistroi një formë të hershme të greqisë, tani të njohur si Mycenae Greek. Linear A, sistemi i shkrimit që regjistron gjuhën ende të panjohur të Minoans, kundërshton deshifrimin, pavarësisht nga shumë përpjekje.

Puna vazhdon me skenare të tilla si Maya, me përparim të madh që nga hapat fillestarë të qasjes fonetike të mbrojtur nga Yuri Knorozov dhe të tjerët në vitet 1950. Që nga fundi i shekullit të 20-të, kodi i Mayës është pothuajse tërësisht i deshifruar dhe gjuhët maja janë ndër më të dokumentuarit dhe studiuar në Mesoamerika. Kodi është përshkruar si një stil logosilabik i shkrimit, i cili mund të përdoret për të shprehur plotësisht ndonjë mendim të folur.

Në kulturën popullore

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Personazhi kryesor në nominimin e Akademisë për filmin më të mirë të gjuhës së huaj në vitin 2012, Fusnote, është një filolog i hebrenjve dhe një pjesë e rëndësishme e filmit merret me punën e tij.

Dr. Edward Morbius, një nga personazhet kryesore në filmin shkencor-fiction Planet e ndaluar, është një filolog.

Moritz-Maria von Igelfeld, personazhi kryesor në romanin komik roman Aleksandër McCall Smith, portugalisht "Irregular Verbs", është një filolog, i arsimuar në Kembrixh.

Në Trilogjinë Hapësinore të C.S Lewis, karakteri kryesor, Elwin Ransom, është një filolog - ashtu siç ishte mik i ngushtë i Lewis, J. R. R. Tolkien.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Philology. Books.google.com. 2008-02-09. Marrë më 2011-07-16. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ "philology". dictionary.com.
  3. ^ "philology" Arkivuar 2 prill 2017 tek Wayback Machine. oxforddictionaries.com.
  4. ^ Hall, F. W. (1968). A Companion to Classical Texts. Oxford, England: Clarendon Press. pp. 22–52.
  5. ^ Liddell, Henry George; Scott, Robert. "φιλολογία". A Greek-English Lexicon. Perseus.tufts.edu.
  6. ^ "Nikolaus Wegmann, Princeton University Department of German". Scholar.princeton.edu. 
  7. ^ Tolkien, J. R. R. (1923). "Philology: General Works".The Year's Work of English Studies. 4 (1): 36–37.doi:10.1093/ywes/IV.1.20.
  8. ^ Utz, Richard. "Englische Philologie vs. English Studies: A Foundational Conflict", in Das Potential europäischer Philologien: Geschichte, Leistung, Funktion, ed. Christoph König (Göttingen: Wallstein, 2009), pp. 34–44.
  9. ^ A. Morpurgo Davies, History of Linguistics (1998) 4 I. 22.
  10. ^ M. M. Bravmann, Studies in Semitic Philology. (1977) p. 457.
  11. ^ Utz, Richard. "Them Philologists: Philological Practices and Their Discontents from Nietzsche to Cerquiglini." The Year's Work in Medievalism 26 (2011): 4–12.
  12. ^ Kjo është vërejtur në hyrjen e Juan Mascaros në përkthimin e tij të Bhagavad Gita, në të cilën ai daton që përkthimi i parë Gita në 1785 (nga Charles Williams). Mascaro pretendon se gjuhësi Alexander Hamilton u ndal në Paris në 1802 pasi u kthye nga India dhe mësoi sanskritisht tek kritiku gjerman Friedrich von Schlegel. Mascaro thotë se ky është fillimi i studimit modern të rrënjëve të gjuhëve Indo-Europiane.
  13. ^ a b c d Greetham, D. C. (1994). Textual Scholarship: An Introduction. Garland Publishing.ISBN 9780815317913.

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Filologjia&oldid=2485243"