Verizam
Verizam (od talijanskog: il vero = istinito) je pokret i škola u italijanskoj književnosti nastao između 1875. - 1895. koji je karakterizira težnja za što istinitijim prikazivanjem stvarnosti.
Za razliku od realizma verizam je u književnosti uglavnom zaokupljen ružnijom i mračnijom stranom života, po čemu je gotovo istovetan s francuskim naturalizmom koju mu je bio uzor. Veristički momenti su u umjetničkim djelima stari koliko i sama umjetnost, ali kao pokret i škola - verizam se veže uz talijansku književnost 19. vijeka.
Pokret se razvio u Milanu, gradu koji je nakon risorgimenta dobio izuzetno na važnosti i postao centar kulturnih i društvenih kretanja. Paradoks je da je centar pokreta bio na bogatom sjeveru, ali je veriste uglavnom interesirala društva stvarnost; centralne, južne i otočne Italije. Tako su o sicilijanskoj stvarnosti pisali Giovanni Verga, Luigi Capuana i Federico de Roberto, Napulj je bio podloga za novele Matilde Serao i Salvatore di Giacoma, Sardiniju je oslikala nobelovka Grazia Deledda, Rim Cesare Pascarella, a Toskanu Renato Fucini. Nakon risorgimenta 1871. Sjeverna Italija počela se naglo industrijalizirati i urbanizirati, u gradove na sjeveru preselilo se gomila siromašnih seljaka, koji su imali i značajnu ulogu u risorgimentu. Tako se deselio da je taj dotad najniži društveni sloj - postao predmet interesa mladih intelektualaca, koji su u likovima iz tog sloja pronalazili aktere za svoje romane.
Roman Giacinta iz 1879. Luigi Capuana smatra se za prvo djelo verizma i njegov je manifest.[1] Radnja romana vrti se oko samoubojstva koje je autor istražio klinički precizno gotovo naučno. Drugo slavno djelo je I Malavoglia (Porodica Malavoglia) Verge iz 1881. koje opisuje borbu za preživljavanje siromašnih sicilijanskih ribara, bez osobnih emocija, tako da to izgleda kao potpuno istinit prikaz.[1]
Prvi teoretičar verizma bio je Luigi Capuana koji je taj stil opisao kao - poesia del vero (istinito pjesništvo), ostali značajni veristi bili su književnik Lorenzo Stecchetti i dramaturg Marco Praga.
U muzici se verizam javlja krajem 19. vijeka, i to najizrazitije kao pravac u talijanskoj operi, pod izravnim utjecajem istoimenog pokreta u književnosti i francuskog naturalizma. Verizam se s druge strane pojavljuje kao talijanska reakcija na kasnoromantičku operu, naročito na simbolistički misticizam Richarda Wagnera i njegovih sljedbenika. Verizam se manifestirao u težnji za naglašeno realističkim prikazivanjem ljudskih sudbina, njihovih elementarnih strasti, mračnih nagona i žestokih sukoba. Muzički vokabular opernih verista bazira se na tradicionalnoj talijanskoj pjevnoj melodici, ali se zbog isticanja dramatičnih efekata, stil pjevanja udaljuje od belcanta. Neke od karakteristika verizma mogu se već naći u relističkim dijelovima pojedinih Verdijevih djela (Traviata), te u Bizetovoj Carmen. Prva prava veristička opera bila je Cavalleria rusticana iz 1890., Pietra Mascagnija prema istoimenoj Vergeovoj noveli i Pagliacci' iz 1892. Ruggera Leoncavalla po libretu koji je napisao on sam. Ostali značajni predstavnici verističke opere u Italiji bili su; Francesco Cilea (Adriana Lecouvreur), Umberto Giordano (Andrea Chénier, Fedora), Franco Alfano (Uskrsnuće) i Riccardo Zandonai (Francesca da Rimini).
Talijanski veristi izvršili su utjecaj na njemačke autore opera; Leo Blech (Aglaja i Cherubina), Josef Forster (Ruža Pontevedra), Eugen d’Albert (U dolini) i drugi manje znane. U Francuskoj su sljedbenici verizma Alfred Bruneau (Messidor) i Gustave Charpentier (Louise), koji su formirali svoj specifični izraz. Val verizma zahvatio je i Hrvatsku pod čijim je utjecajem Blagoje Bersa napisao svoju operu Oganj.
Utjecaj verizma proširio se i na talijansko slikarstvo 19. vijeka, najizrazitiji predstavnici verističkog slikarstva bili su - I Macchiaioli (Giovanni Fattori, Silvestro Lega, Telemaco Signorini) grupa toskanskih slikara, koji su po mnogo čemu bili preteče francuskih Impresionista.