Patrijarh srpski Pavle

Patrijarh srpski Pavle
Osnovne informacije
Pomjesna crkva	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka
Arhijerejski čin	patrijarh
Titula	arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski
– godine službe	od 1. decembra 1990. do 15. novembra 2009.
– prethodnik	patrijarh srpski German
– nasljednik	patrijarh srpski Irinej
Prethodna eparhija	Eparhija raško-prizrenska
– godine službe	1957—1990.
– prethodnik	Vladimir Rajić
– nasljednik	Artemije Radosavljević
Lični podaci
Svetovno ime	Gojko Stojčević
Datum rođenja	11. septembar 1914.
Mjesto rođenja	Kućanci
	Austrougarska
Datum smrti	15. 11. 2009. (95 godina)
Mjesto smrti	Beograd
	Srbija

Patrijarh Srpski Pavle (svjetovno ime Gojko Stojčević. 11. septembar 1914 - 15. novembar 2009.) je bio 44. patrijarh Srpske pravoslavne crkve.

Srpski patrijarh postao je 1990. godine, kada je na tom mjestu naslijedio patrijarha Germana. Pavle je bio na čelu srpske crkve tokom burnog razdoblja jugoslavenskih ratova 1990-ih.

Rođen je na 11. 9. 1914. godine u selu Kućanci kod Donjeg Miholjca u autonomnom Kraljevstvu Hrvatske i Slavonije u sklopu Austro-Ugarske u zemljoradničkoj porodici. Gimnaziju je završio u Beogradu, šestorazrednu Bogosloviju u Sarajevu, a Bogoslovski fakultet u Beogradu.

Rano je ostao bez roditelja - otac je otišao na rad u SAD, tamo je dobio tuberkulozu i "vratio se kući da umre" kad je dječaku bilo tri godine, a isto se ubrzo dogodilo i s majkom. Odgojila ga je tetka. Shvativši da je dijete "vrlo slabačko", poštedjela ga je seoskih poslova i tako mu omogućila da se školuje: iako je malo Gojko bio sklon "predmetima gdje ne mora da memoriše, kao što su matematika i fizika", iako je iz vjeronauke imao tanku dvojku, uticaj rodbine je prevagnuo i njegov konačan izbor bio je bogoslovija. Poslije Tuzle i Sarajeva, tokom Drugog sv. rata dospijeva u Beograd, gdje najprije radi na građevinama, a zatim, zbog slabog zdravlja, počinje svoj monaški život.

On počinje s monaškim životom u manastiru Svete Trojice u Ovčaru i ujedno radi kao vjeroučitelj djeci izbjeglicama u Banji Koviljači. Izvjesno vrijeme proveo je u manastiru Vujan. Zamonašen je u manastiru Blagovještenju 1946. godine, kada je unapređen u čin jerođakona. Od 1949. do 1955. bio je sabrat manastira Rače. Školsku godinu 1950/51. proveo je kao učitelj zamjenik u prizrenskoj Bogosloviji sv. Kirila i Metodija. U čin jeromonaha unaprijeđen je 1954, protosinđel je postao 1954, a arhimandrit 1957. Od 1955. do 1957. godine bio je na postdiplomskim studijama na Bogoslovskom fakultetu u Ateni.

Izabran je za episkopa raško-prizrenskog 29. 5. 1957. godine, a posvećen je 21. 9. 1957. godine, u beogradskoj Sabornoj crkvi. Čin posvećenja obavio je patrijarh srpski Vikentije. Za episkopa raško-prizrenskog ustoličen je 13. oktobra 1957. godine, u prizrenskoj Sabornoj crkvi.

U Eparhiji raško-prizrenskoj gradio je nove crkve, obnavljao stare i porušene, posvećivao i monašio nove svećenike i monahe. Starao se o Prizrenskoj bogosloviji, gdje je povremeno držao i predavanja iz crkvenog pjevanja i crkvenoslavenskog jezika. Često je putovao, obilazio i služio u svim mjestima svoje eparhije. Sa kosovskim egzodusom, prizrenska Bogoslovija Svetog Kirila i Metodija je privremeno premještena u Niš, a sjedište Raško-prizrenske eparhije iz Peći u manastir Gračanicu.

Kao episkop raško-prizrenski svjedočio je u Ujedinjenim nacijama pred mnogobrojnim državnicima, o problemima Srba na Kosovu i Metohiji.

Glavni članak: Srpska pravoslavna crkva u jugoslovenskim ratovima

01. 12. 1990. izabran je za patrijarha Srpske pravoslavne crkve. Izbor je obavljen za života prethodnog patrijarha, Germana, i bez njegove saglasnosti. Kao novi, 44. patrijarh SPC, Pavle je tada rekao:

Moje su snage slabe, to svi znate. Ja se u njih ne nadam. Nadam se u vašu pomoć, kažem i ponavljam, u pomoć Božju kojom me je on i do sada držao. Neka bude Bogu na slavu i na korist njegovoj crkvi i našem napaćenom narodu u ova teška vremena. Mi nemamo nikakav program patrijaršijske djelatnosti, naš program je Jevanđelje Hristovo.

Pavle je preuzeo službu patrijarha u vreme raspada SFRJ. On je krajem 1991. godine poslao otvoreno pismo britanskom lordu Karingtonu, povodom već razbuktalog rata u Hrvatskoj. Pavle ovim pismom ubeđuje Karingtona, predsednika Međunarodne mirovne konferencije o Jugoslaviji, da Srbi ne mogu živeti sa Hrvatima i da imaju pravo da se ujedine u zajedničku državu sa Srbijom.^[1]

Srbi ne mogu da žive sa Hrvatima ni u kakvoj državi. Ni u kakvoj Hrvatskoj.^[2]

Pavle je objašnjavao britanskom lordu da su u Jugoslaviji "Srbi bili prisiljeni da žive zajedno sa Hrvatima", ali da više ne mogu da žive skupa i da "delovi Hrvatske moraju biti pripojeni matici srpskog naroda, Republici Srbiji". U pismu patrijarh otvoreno govori da se velik deo teritorija Hrvatske mora "naći pod zajedničkim državnim krovom sa današnjom Srbijom i svim srpskim krajinama".^[3] Kratko potom Sveti Arhijerejski Sabor SPC donosi u prvom mjesecu 1992. godine odluku da ne priznaje granice jugoslavenskih republika.^[4] Početom 1992. godine, pripadnici Arkanovih jedinica pružali su zaštitu patrijarhu Pavlu, a sam Arkan je govorio da mu je patrijarh vrhovni komandant. Episkop Atanasije je 9. marta 1992. uklonio Arkanovo "obezbeđenje" koje se nalazilo pred Patrijaršijom^[3], a Pavle se ograđivao od ovakvih Arkanovih izjava ^[4].

Kasnije tokom rata, Pavle je nastupao dosta pomirljivije, i često je govorio da u ratu u Bosni i Hercegovini stradaju i Srbi, Hrvati i Muslimani, te da je mir svima potreban, "jer smo svi mi deca Božija" i da "za hrišćanina svako ubistvo čoveka čovekom znači bratoubistvo."^[3] Suočen sa zahuktalim nacionalizmom svojih episkopa, apelovao je na poštovanje opštečovečanskih vrednosti čuvenim rečima:

Budimo ljudi, iako smo Srbi.^[5]

Pokrenuo je 1993. godine u Beogradu Akademiju za umjetnosti i konzervaciju, sa nekoliko odsjeka (ikonopis, freskopis, konzervacija).

1994. godine, kad je Foča spaljena, a muslimani proterani, evropska štampa je podigla buku oko toga i prozvali su patrijarha Pavla da podržava etničko čišćenje. Le Figaro, Le Monde, Corriere della Sera objavili su fotografije gde je partijarh snimljen u Foči na zgarištu gde je potom nikla nova bogomolja. SPC je tužila listove sudu u Parizu, ali se završilo presudom protiv SPC-a. U obrazloženju stoji da se ne mogu prihvatiti argumenti SPC, i da se francuska štampa ne da ućutkati.^[1]

Imajući u vidu zasluge patrijarha srpskog Pavla na teološkom polju, Bogoslovski fakultet Srpske pravoslavne crkve u Beogradu, dodijelio mu je 1988. godine zvanje počasnog doktora bogoslovlja.

15. 3. 1999. godine, prilikom svoje prve posleratne posete Zagrebu, upriličene zahvaljujući zagrebačkom mitropolitu Jovanu, patrijarh Pavle je potpuno promenio ranije iznete stavove, i savetovao je Srbe da budu lojalni građani Hrvatske:

Časno ispunjavajte svoje građanske dužnosti i postupajte savesno po državnim zakonima Republike Hrvatske.^[3]

Pavle je prisustvovao Miloševićevoj proslavi 29. novembra 1999. zbog čega je kritikovan unutar crkvenih krugova, na šta je šef njegovog kabineta rekao: "Što se tiče odlaska kod predsednika Republike, patrijarh bi otišao i da ovde vlada turski sultan. Ovim činom nije prekršen Ustav Srpske pravoslavne crkve."^[3]

2002. godine nastava vjeronauke je uvedena u škole, a Bogoslovski fakultet vraćen u okvire Beogradskog univerziteta.

Po završetku ratova u bivšoj Jugoslaviji, a pred svoju smrt, Pavle će 2007. godine reći:

A ja kažem: ako bi trebalo da se održi Velika Srbija zločinom, ja na to pristao ne bih nikada; neka nestane Velike Srbije, ali zločinom da se održava – ne. Ako bi bilo potrebno i nužno jedino da se održi Mala Srbija zločinom, ja i na to ne bih pristao. Neka nestane i Male Srbije ali zločinom da se održi – ne. I kad bi trebalo da se održi poslednji Srbin, ja da sam taj poslednji Srbin, a da se održi zločinom – ne pristajem, neka nas nestane ali da nestanemo kao ljudi, jer nećemo onda nestati, živi ćemo otići u ruke Boga Živoga.^[6]

Uprkos očekivanjima, pred smrt nije izabrao kriptu u Sabornoj crkvi za svoj večni dom, ni mermernu grobnicu u hramu sv. Save na Vračaru, već malo crkveno groblje u Rakovici.^[7] Umro je 15. novembra 2009. godine u 96. godini života. Ostao je poznat po svojoj, već legendarnoj, skromnosti. Često je hodao pješice ulicama Beograda ili koristio sredstva gradskog prijevoza. U susretu s ljudima se odlikovao jednostavnošću i izuzetnom prijatnošću.

Pavle se bavio i naučnim radom.

• Objavio je monografiju o manastiru Deviču, Devič, manastir Svetog Joanikija Devičkog (1989, 1997), (drugo izdanje 1997).
• U Glasniku Srpske pravoslavne crkve, od 1972. godine objavljuje studije iz Liturgike u obliku pitanja i odgovora, od kojih je nastalo trotomno djelo Da nam budu jasnija neka pitanja naše vere, I, II, III (1998).
• Priređuje dopunjeno izdanje Srbljaka, koje je Sinod Srpske pravoslavne crkve izdao 1986. godine.
• Također, priređuje Hristijanskije prazniki od M. Skabalanoviča.
• Autor je i izdanja Trebnika, Molitvenika, Dopolniteljnog trebnika, Velikog tipika i drugih bogoslužbenih knjiga u izdanju Sinoda.
• Pitanja i odgovori čtecu pred preoizvodstvom objavljuje 1988. godine,
• Molitve i molbe 1990.

Zaslugom patrijarha Pavla umnožen je u 300 primeraka Oktoih iz štamparije Đurđa Crnojevića. Pavle je dugo godina je bio predsjednik Komisije Svetog arhijerejskog sinoda za prijevod Novog zavjeta, čiji je prvi prijevod, koji je službeno odobren od Crkve, objavljen 1984, a ispravljeno izdanje ovog prijevoda 1990. godine. Isto tako, bio je predsjednik Liturgičke komisije pri Svetom arhijerejskom sinodu, koja je pripremila i štampala Služebnik na srpskom jeziku.

Patrijarh Pavle je bio izložen kritikama u Bosni i Hercegovini kao i u Hrvatskoj zbog svoje uloge tijekom rata.

Po mišljenju bosanskog fratra Marka Oršolića patrijarh Pavle je bio podložan političkim manipulacijama kao i sve druge vjerske zajednice i poglavari. Reisu-l-ulema islamske zajednice u BiH Mustafa Cerić povodom njegove smrti je spomenuo Pavlovo zagovaranje međuvjerskog dijaloga ^[4].

• Pavlovo pismo Karingtonu
• Srpska pravoslavna crkva u Jugoslovenskim ratovima

• Bez osuda, otvoreno, očinski - razmišljanja patrijarha Pavla Arhivirano 2007-05-18 na Wayback Machine-u
• Uloga patrijarha Pavla u politici

Prethodnik: German

patrijarh srpski 1990—2009.

Nasljednik: Irinej

p • r • u

Poglavari Srpske pravoslavne crkve

Žičko-pećki arhiepiskopi (1219-1337):
Sveti Sava • Arsenije I Sremac • Sveti Sava II • Danilo I • Joanikije I • Jevstatije I • Jakov • Jevstatije II • Sveti Sava III • Nikodim • Danilo II • Joanikije II
Pećki patrijarsi (1346-1463):
Joanikije II • Sava IV • Jefrem • Spiridon • Danilo III • Sava V • Danilo IV • Kirilo • Nikon • Teofan • Nikodim II • Arsenije II
Pećki patrijarsi (1557-1766):
Makarije Sokolović • Antonije Sokolović • Gerasim Sokolović • Savatije Sokolović • Jerotej Sokolović • Filip Sokolović • Jovan • Pajsije Janjevac • Gavrilo I Rajić • Maksim Skopljanac • Arsenije III Crnojević • Kalinik I • Atanasije I • Mojsije Rajović • Arsenije IV Jovanović • Joanikije III Karadža • Atanasije II Gavrilović • Gavrilo II Sarajevac • Gavrilo III • Vikentije Stefanović • Pajsije II Grk • Gavrilo IV Grk • Kirilo II • Vasilije Jovanović-Brkić • Kalinik II Grk
Karlovački mitropoliti i patrijarsi (1690-1920):
Arsenije III Crnojević • Isaija Đaković • Sofronije Podgoričanin • Vikentije Popović • Mojsije Petrović • Vićentije Jovanović • Arsenije IV Jovanović • Isaija Antonović • Pavle Nenadović • Jovan Đorđević • Vićentije Jovanović Vidak • Mojsije Putnik • Stefan Stratimirović • Stefan Stanković • Josif Rajačić • Samuilo Maširević • Prokopije Ivačković • German Anđelić • Georgije Branković • Lukijan Bogdanović
Beogradski mitropoliti (1831-1920):
Melentije Pavlović • Petar Jovanović • Mihailo Jovanović • Teodosije Mraović • Inokentije Pavlović • Dimitrije Pavlović
Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve (1920- ):
Dimitrije • Varnava • Gavrilo (V) • Vikentije (II) • German • Pavle • Irinej