Svetozar Pribićević
| Svetozar Pribićević | |
| |
| Biografija | |
|---|---|
| Datum rođenja | 26. oktobar 1875. |
| Mesto rođenja | Kostajnica ( Austrougarska)
|
| Datum smrti | 15. septembar 1936. |
| Mesto smrti | Prag ( Čehoslovačka)
|
| Državljanstvo |  Kraljevina Jugoslavija
|
| Narodnost | Srbin |
| Politička partija | Srpska samostalna stranka |
| Diploma sa | Univerzitet u Zagrebu |
uredi  |
|
Svetozar Pribićević (Kostajnica, 26. oktobar 1875 – Prag 15. septembar 1936) je bio srpski političar i publicista koji je u Kraljevini SHS od zagovornika jake centralne vlasti postao njen nepomirljivi protivnik.
Bio je jedan od vođa hrvatsko-srpske koalicije u Austro-Ugarskoj. U Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca je bio nosilac visokih državnih funkcija — ministar unutrašnjih poslova i ministar prosvete, a zatim u opoziciji, zajedno sa Stjepanom Radićem — Seljačko-demokratska koalicija.[1] Po uvođenju diktature je interniran, a zatim nastojanjem vlade Čehoslovačke odlazi u Prag. Surađivao je i sa KPJ.[1]
U emigraciji je 19.decembra 1932. godine objavio knjigu »Diktatura kralja Aleksandra«.
Pribićević je kao student u Zagrebu pripadao krugu napredne omladine. Svoje političke poglede izneo je 1897. u programskom članku Misao vodilja Srba i Hrvata (u almanahu Narodna misao) u kojem je zastupao gledište da su Srbi i Hrvati jedan narod.
Od 1902. je bio urednik Novog Srbobrana, organa Srpske samostalne stranke. Učestvovao je u osnivanju Hrvatsko-srpske koalicije (1905), i postao vođa njenog srpskog krila. Posle istupanja Franje Supila iz koalicije, Pribićević je bio njen stvarni šef.
Trojici njegove braće, Marku, oficiru, Valerijanu (Vasi), profesoru i Adamu Pribićeviću je suđeno u montiranom izdajničkom procesu (1908), koji se završio dugogodišnjim robijama za dvojicu braće. Vrlo brzo, 1910. ovaj proces je obustavljen, a učesnici pomilovani.
U vreme Prvog svetskog rata vodio je oportunističku politiku, ali se pred slom Austrougarske monarhije priključio Narodnom vijeću Slovenaca, Hrvata i Srba i postao njegov potpredsednik.
Pribićević je igrao značajnu ulogu u danima stvaranja zajedničke jugoslovenske države. Smatrajući da su Hrvati i Srbi jedan narod, svoju političku aktivnost usmeravao je na izgradnju jugoslovenskog unitarizma, i zalagao se za centralističko uređenje države. Na tim koncepcijama bio je jedan od osnivača Demokratske stranke (1919) zajedno sa Ljubom Davidovićem, Jašom Prodanovićem i drugima, i vodio odlučnu borbu protiv federalističkih snaga, posebno protiv Stjepana Radića i njegove Hrvatske republikanske seljačke stranke. U Kraljevini SHS bio je ministar unutrašnjih poslova (1919-1920) te ministar prosvete (1920-1922. i 1924-1925). Zbog neslaganja sa umerenijim delom vođstva Demokratske stranke istupio iz nje (1924) i sa 14 poslanika osnovao Samostalnu demokratsku stranku (SDS), koja je isticala svoj unitaristički i centralistički program.
Tada je sa Nikolom Pašićem formirao vladu Nacionalnog bloka koja je branila centralistički Vidovdanski ustav.
1925. godine Pribićević je prešao u opoziciju. Smatrajući da je njegova podrška radikalima učvrstila srpsku dominaciju, on je posle skupštinskih izbora 1927. povezao svoju stranku s Radićevom Hrvatskom seljačkom strankom (koja je prešla u opoziciju) i s Radićem stvorio Seljačko-demokratsku koaliciju, vodeću političku snagu hrvatskog naroda i Srba Prečana. Tada je počela njegova postepena transformacija: od pobornika centralizma postao je njegov ljuti protivnik.
Seljačko-demokratska koalicija je pokrenula borbu protiv vlasti kralja Aleksandra I Karađorđevića i tražila je reviziju Vidovdanskog ustava iz 1921. Stvaranje Seljačko-demokratske koalicije je zaoštrilo sukob ove dve stranke sa vladajućom Radikalnom strankom. 20. juna 1928. radikalski poslanik Puniša Račić je ubio poslanike Hrvatske seljačke stranke Pavla Radića i Đuru Basaričeka i teško ranio Stjepana Radića, koji je umro od posledica ranjavanja.[2]
Nakon ubistva Stjepana Radića i uvođenja Šestojanuarske diktature, Pribićević je interniran u Brus (Srbija), a zatim zbog lošeg zdravlja[2] i na nastojanje vlade Čehoslovačke odlazi u Prag.[1]
U emigraciji je ostao do kraja života. 1933. godine je objavio uticajnu knjigu „Diktatura kralja Aleksandra“ (fr. La dictature du roi Alexander, Paris, 1933), svoj politički obračun sa kraljem Aleksandrom, u kojoj se izjasnio za federalno i republikansko ustrojstvo Jugoslavije. Svoje poglede je izrazio i u Pismu Srbima (1933), u kojem se zalagao za sporazum Srba i Hrvata na osnovu ravnopravnosti obaju naroda:
Svaki drugi put i rješenje značilo bi vječite trzavice, međusobne sukobe i ratove, koji bi se na kraju katastrofalno završili za oboje...
Pred kraj života naglašavao je i potrebu stvaranja seljačko-radničkog pokreta.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 75-84), Beograd, 1989.
- ↑ 2,0 2,1 Parlamentarizam u Srbiji Arhivirano 2019-04-02 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 24. 4. 2013.