Nova levica

Nova levica ili Nova ljevica (engleski jezik: New Left) je pojam za modernu, progresivnu, radikalno-demokratsku i široku političku filozofiju nastalu na osnovu ideja koje su promovisali različiti aktivistički pokreti na Zapadu u drugoj polovini dvadesetog veka, ali i teorija savremenih teoretičara levice.^[1]

Nova levica je izraz kojim se opisuju nove zamisli, ideje i pokreti koji su se 1960-ih i 1970-ih pojavili ili razvili na levom delu političkog spektra, pre svega u zapadnom svetu, a kojima je bilo zajedničko to da su, bilo po svojim krajnjim ciljevima ili taktici, predstavljali otklon od dotada dominantnog jednopartizma, boljševizma i lenjinizma različitih struja (tj. politike koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu). Zagovornicima nove levice je bilo zajedničko to da se kapitalističkom poretku suprotstavljaju ne samo kroz kontekst klasne borbe, nego i kroz borbu za prava i slobode pojedinca, odnosno kroz insistiranje na emancipatorskim ljudskim pravima i slobodama, slobodi izražavanja, slobodi okupljanja i protesta, rasnoj i rodnoj ravnopravnosti, seksualnim slobodama (pravo na korišćenje kontracepcije, pravo na abortus ili legalizacija prava LGBT+ osoba). Kao izvorište nove levice se najčešće spominju Sjedinjene Američke Države sredinom 1960-ih gde je upravo sazrevala tzv. generacija bejbi-bumera, prva koja je odrasla u društveno-ekonomskim okolnostima poratnog ekonomskog buma, dramatično drugačijim okolnostima od svojih roditelja, a što se odrazilo kroz generacijski jaz i odbacivanje njihovih vrednosti, te prihvatanje potkulture, kontrakulture i pokreta hipika, dece cveća i šezdesetosmaša, koji će često biti blisko povezivani sa novom levicom. Pokreti toga vremena su se protivili tradicionalnom autoritetu i neprikosnovenim vođama, podržavali slobodnu ljubav i legalizaciju pojedinih psihoaktivnih supstanci, protivili su se ratovima i militarizmu, promovisali mir, poštovanje različitosti, rodnu ravnopravnost, slobodu izražavanja, slobodu okupljanja i protesta, te zahtevali zaštitu i održivost prirode i životne sredine.^[2][3]

Koncepti i ideje nove levice su se munjevito proširili po svetu, pa su tako u Francuskoj 1968. godine doveli do spektakularnih uličnih protesta, a koji su se, u većoj ili manjoj meri, ponovili širom sveta u gotovo svim zemljama, te ozbiljno narušili ili ugrozili tadašnje vlasti.^[4][4]

Na osnovu jakih i uticajnih iskustava širokog socijalnog pokreta javile su se leve ideje o postojanju međupovezanosti klasnog antagonizma sa diskriminacijom lica ili grupe lica po nekom stvarnom ili percipiranom osnovu različitosti, kao što su rasne, polne, rodne, seksualne, verske, etničke, nacionalne, dobne i druge različitosti, te je na taj način nastala nova levica koja pored svog primarnog promišljanja o klasnoj borbi i pored zalaganja za interese radničke klase (politika socijalne pravde) razvija i proširuje svoju sferu interesovanja zalaganjem i za ostvarenje, poštovanje, zaštitu i unapređenje emancipatorskih ljudskih i manjinskih prava i sloboda (politika identiteta i ljudskih prava i sloboda), zatim, insistiranjem na većoj demokratskoj participaciji stanovnica i stanovnika od najnižeg nivoa odlučivanja do najvišeg nivoa odlučivanja (participativna demokratija), te insistiranjem na većoj zaštiti životne sredine i održivom razvoju (zelena politika).^[5][6][7]

Studentski pokreti, pokreti za ženska prava i žensko oslobođenje, mirovni i antiratni pokreti, radnički i sindikalni pokreti, ekološki pokreti i pokreti za emancipatorska ljudska prava i slobode, te prava svih neravnopravnih i potlačenih grupa društva (antirasistički, LGBT+ i ostali pokreti) čine široki socijalni pokret koji u svojim redovima okuplja onih 99 posto izrabljivanih u kapitalizmu, odnosno pokret koji se može izboriti za suštinsku promenu društvenog uređenja i prenošenje celokupne političke moći u ruke naroda - iz ruku političke elite, krupnog kapitala i banaka.

Nova levica teži umanjenju ili prevazilaženju svih društvenih stratifikacija. Nova levica se zalaže za umanjenje neslobode, nejednakosti i nesolidarnosti u društvu, koje uzrokuje kapitalizam, a kao krajnji cilj svojih ideala zagovara prevazilaženje, koreniti raskid sa sistemom svetskog kapitalizma i uspostavljanje društveno-ekonomskog uređenja globalnog karaktera utemeljenog na demokratiji u političko-ekonomskoj sferi, te na demokratski planiranoj svetskoj proizvodnji i raspodeli.^{[8][9][10][11][12]} U pitanju je, dakle, sistem proizvodnje i raspodele globalnog karaktera koji bi bio u skladu sa potrebama svake pojedinke i svakog pojedinca, te globalne zajednice kao celine, i koji bi uzimao u obzir nosive kapacitete i uslove regeneracije životne sredine. Koreniti raskid sa svetskim kapitalizmom bi uspostavio nekapitalističko besklasno uređenje zajednice, čija bi glavna obeležja trebala biti: globalni karakter, zajedničko vlasništvo, demokratsko upravljanje, proizvodnja samo za potrebe i besplatan pristup.

Zagovara dostizanje globalnog nekapitalističkog društva koje bi bilo bazirano na individualnoj i kolektivnoj slobodi, jednakosti, solidarnosti i međusobnoj pomoći, zbog čega teži umanjenju, prevazilaženju i konačnom raskidu sa svim oblicima represije, hijerarhije i vlasti pojedinca nad pojedincem. Pristalice ove politike smatraju da je za ostvarenje ovih ideja neophodno umanjiti, prevazići i ostvariti raskid sa svim oblicima autoritarnog načina organizovanja. Zbog toga se organizuju u nove levičarske političke stranke, organizacije i pokrete.

Pristalice nove levice svoje vrednosti i ideale nadovezuju na viševekovnu tradiciju emancipatorskih borbi progresivnih pokreta i osoba, radnica i radnika, te svih obespravljenih, drugih i drugačijih.^{[13][14][15][16]}

Prevazilaženje institucija kapitalizma sa krajnjim ciljem radikalnog raskida i korenite transformacije postojećeg sistema obeležavaju sledeće karakteristike levice:^[17]

• Na nivou preduzeća to znači razvijanje mehanizama demokratije na radnom mestu, odnosno na mestu proizvodnje, stvaralaštva i kretivnosti;
• Na nivou ekonomije to znači razvijanje mehanizama društvene i demokratske koordinacije umesto „slepe“ tržišne proizvodnje;
• Na nivou političkih i javnih institucija to znači širenje predstavničkog tipa demokratije sa mehanizmima direktne demokratije (npr. demokratska participacija na nižim i višim nivoima odlučivanja, mogućnost opoziva izabranih predstavnika nižih i viših nivoa vlasti);
• Na nivou društvene sfere to znači protivljenje svakom obliku podređenosti, iskorišćavanja i neravnopravnosti, a naročito protivljenje diskriminaciji po nekom osnovu, kao što su: rasa, boja kože, društveno poreklo, nacionalno poreklo, etnička pripadnost, veza sa manjinskim narodom ili manjinskom zajednicom, jezik, veroispovest ili uverenje, političko ili drugo mišljenje, članstvo u političkoj, sindikalnoj ili drugoj organizaciji, pol, rodni identitet, seksualna orijentacija, polne karakteristike, bračni ili porodični status, rođenje, starosna dob, genetičke karakteristike, zdravstveno stanje, invaliditet ili drugo lično svojstvo;
• U odnosu na životnu sredinu to znači usklađivanje privrede u skladu sa nosećim i obnovljivim sposobnostima životne sredine, te sa uvođenjem ekološki prihvatljivih tehnologija, veštačke inteligencije, automatizacije i robotizacije.

Kapitalizam je internacionalni i globalni sistem i sve više će to biti svojim daljim razvojem, tako da će i antikapitalizam moći da bude jedino internacionalni i globalni sistem. Pristalice ove političke filozofije smatraju da ova politika ne može opstati u jednoj zemlji ili u par zemalja, nego da mora dobiti globalni karakter i zbog toga se zalažu za prevazilaženje svetskog kapitalizma i progresivni internacionalizam (antikapitalistički internacionalizam, antikapitalistički globalizam, progresivni globalizam ili alterglobalizam).^[17]

Svetski kapitalizam se može prevazići jedino globalnim antikapitalističkim pokretom koji će u prvom zamahu prvenstveno potresti najrazvijenije zemlje svetskog kapitalističkog centra, zato što su nerazvijene zemlje svetske kapitalističke periferije i zemlje u razvoju svetske kapitalističke poluperiferije u zavisnom i podređenom položaju u odnosu na najrazvijenije zemalje svetskog kapitalističkog centra.^[18][19]

Razumevajući ovo stanje, to ne znači da progresivne snage u nerazvijenim zemljama svetske kapitalističke periferije i zemljama u razvoju svetske kapitalističke poluperiferije do tada se ne mogu zalagati za realne, neavanturističke i neizolacionističke konkretne i neposredne, progresivne i socijalne politike i mere, za modernizaciju, novu industrijalizaciju i brži razvoj svojih domaćih ekonomija putem aktivne ekonomske uloge javnog sektora, javnih propisa, programa i servisa.^[20]

Na osnovu zalaganja za prevazilaženje svetskog kapitalizma pristalice ove politike se povezuju sa emancipatorskim i progresivnim pokretima i strankama iz celog sveta. Borba se smešta u svetski antikapitalistički pokret, kojeg čine različiti radnički i sindikalni pokreti, pokreti za emancipatorska ljudska prava i slobode, te nove levičarske stranke, organizacije i pojedinci.^[21]

Emancipatorski i progresivni pokreti za promenu sistema se, naime, organizuju na dva načina. Sa jedne strane se organizuju kao stranke koje žele dobiti demokratsku političku moć i delovati kao antisistemska vlast, a sa druge strane se organizuju kao pokreti koji se kroz demonstracije, direktne akcije i pritiske bore za menjanje sistema, bez želje za formalnim preuzimanjem političke vlasti. Idealna pozicija je jednakovredno udruživanje obe strategije menjanja sistema za dostizanje istog cilja: onih koji deluju vaninstitucionalno, i vrše pritiske za menjanje dosadašnjih društvenih odnosa, i onih koji u formalnom institucionalnom političkom prostoru menjaju politike i same institucije koje vode korenitom raskidu sa postojećim sistemom.^[17][22]

Postoje tendencije na levici da bi se savremene levičarske stranke trebale graditi i razvijati kao masovne, demokratske stranke bez neprikosnovenih vođa, sa unutrašnjom organizacijom zasnovanom na principima participativne demokratije od najnižeg do najvišeg nivoa, pokazujući tako svojom unutrašnjom organizacijom za kakvo društvo se zalažu.

Termini kao što su „nova levica“ ili „savremena levica“ se koriste i kao sinonimi za različite socijalističke, ekologističke i savremene marksističke stranke, organizacije i pokrete, ali se najčešći pridevi „nova“ i „savremena“ koriste za razlikovanje nove i savremene levice od koncepata jednopartijskog modela vlasti, koje su zastupale takozvane boljševičko-komunističke partije 20. veka, zasnovane na boljševizmu i lenjinizmu različitih struja (tj. politici koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu), a čiji se eksperimentalni modeli pokušaja gradnje „socijalizma u zasebnim zemljama“, koji se u realnosti svode na jednopartijski državni kapitalizam u zasebnim zemljama u okviru svetskog kapitalističkog sistema i tržišta, smatraju nedemokratskim i autoritarnim, te iskrivljenjem plemenite ideje socijalne pravde. Nema antikapitalizma bez demokratije i zato antikapitalizam može da bude samo demokratski i globalni.^[23][24][25]

Načelna obeležja savremene levice su: aktivna demokratija i antiautoritarizam; antikapitalizam; društveni progresivizam i antikonzervativizam; antimilitarizam (antiratna orijentacija); feminizam i antipatrijarhalizam; sekularizam i antiklerikalizam; antirasizam i antiksenofobija; progresivni patriotizam i progresivni internacionalizam (antikapitalistički internacionalizam, antikapitalistički globalizam, progresivni globalizam ili alterglobalizam); antinacionalizam, antišovinizam, antinacizam i antifašizam.

• Socijalizam
• Socijaldemokratija
• Demokratski socijalizam
• Slobodarski socijalizam
• Marksizam
• Anarhizam
• Anarhokomunizam
• Antiautoritarni komunizam
• Mir
• Ljubav
• Tolerancija
• Nenasilje
• Leto ljubavi
• Moć cveća
• Hipici
• Kontrakultura
• Frikovi
• Vesela spadala

• Teodori, Massimo, ed., The New Left: A documentary History. London: Jonathan Cape (1970).
• Oglesby, Carl (ed.) The New Left Reader Grove Press (1969). ISBN 83-456-1536-8. Influential collection of texts by Mills, Marcuse, Fanon, Cohn-Bendit, Castro, Hall, Althusser, Kolakowski, Malcolm X, Gorz & others.
• Detlev Albers u.a. (Hg.), Otto Bauer und der "dritte" Weg. Die Wiederentdeckung des Austromarxismus durch Linkssozialisten und Eurokommunisten, Frankfurt/M 1979
• Andrews, Geoff; Cockett, Richard; Hooper, Alan; Williams, Michael, New Left, New Right and Beyond. Taking the Sixties Seriously. Palgrave Macmillan, 1999. ISBN 9780333741474
• Maass, Alan; Zinn, Howard (2010). The Case for Socialism (Revised ed.). Haymarket Books. p. 164. ISBN 978-1608460731. The International Socialist Review is one of the best left-wing journals around..."
• Schmidt, Michael; Van der Walt, Lucien (2009). Black Flame: The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism. Counter-Power. 1. AK Press. p. 128. ISBN 978-1-904859-16-1. [...] anarchism is a coherent intellectual and political current dating back to the 1860s and the First International, and part of the labour and left tradition"
• Neumayer, Eric (2004). "The environment, left-wing political orientation, and ecological economics" (PDF).
• Barry, John (2002). International Encyclopedia of Environmental Politics. Taylor & Francis. ISBN 978-0415202855. All surveys confirm that environmental concern is associated with green voting...[I]n subsequent European elections, green voters have tended to be more left-leaning...the party is capable of motivating its core supporters as well as other environmentally minded voters of predominantly left-wing persuasion...