Leontije

Leontije (grč: Λεόντιος, umro 705. godine) bio je vizantijski car od 695. do 698. godine nakon što je svrgao svog prethodnika Justinijana II. Najznačajniji događaj njegove kratke vladavine bio je gubitak vizantijske severne Afrike koju su 697. zauzeli muslimanski Arabljani. U strahu od careve odmazde vizantijska flota je izvikala za cara svog zapovednika Apsimara i zatim svrgla Leontija koji je potom zatvoren u manastir. Život je izgubio nakon što je osvetoljubivi Justinijan II povratio presto 705. godine.

Carigradski patrijarh Nićifor I (806—815) je u svojoj Kratkoj istoriji zapisao kako je Leontijeva porodica bila poreklom iz Isavrije, planinske oblasti u Maloj Aziji. Nekoliko predstavnika porodice budućeg cara nosilo je dostojanstvo patrikija. Već na početku svoje vlade, Justinijan je, po Teofanu, hroničaru iz 9. veka, poslao 686. Leontija u Jermeniju gde je ovaj navodno istrebio Saracene. Već u to vreme Leontije je nosio titulu patrikija i bio je strateg (vrhovni zapovednik) teme Anatolikon. Iako je ova vizantijska akcija trebalo da pomogne hrišćanskim Jermenima u borbi protiv njihovih muslimanskih gospodara, jermenski izvori su zabeležili temeljno pustošenje koje je prouzrokovao strateg Leontije. Vizantinci su zarobili 8.000 porodica i zatim ih naterali da plate otkupninu pri čemu je Leontije lavovski deo plena poslao u Carigrad. Pošto su sami Jermeni odbili arabljanski protivnapad, kalif Abd al-Malik je pristao na sklapanje mira na deset godina koji je podrazumevao da Omejadski kalifat i Vizantijsko carstvo u buduće dele prihode prikupljene u Jermeniji, Iberiji (današnja Gruzija) i na ostrvu Kipru. Izgleda da je Leontijev pohod, kojim je vizantijska vojska izbila čak na Kaspijsko more, omogućila okupaciju bar jednog dela Jermenije. Vizantija je tako nametnula svog kandidata Narzesa Kamsarakana za vladara Jermenije i sve do 693. je obezbeđivala svoju prevlast u regionu prisustvom brojne vojske od navodno 30.000 ljudi. Kada je Justinijan, u cilju svoje politike unutrašnje kolonizacije, preselio dobar deo stanovnika Kipra u okolinu Kizika na obali Mramornog mora, kalif je protestovao zbog kršenja mirovnog ugovora i neprijateljstva su ubrzo obnovljena. Car je lično poveo vizantijsku vojsku u novi rat, ali su Vizantinci ovoga puta doživeli težak poraz kod Sevastopolja u Kapadokiji i morali su se povući iz Jermenije.

Izgleda da je Justinijanova sve autokratskija vlada naišla na protivljenje među aristokratijom, dok su žitelji Carigrada gledali sa neprijateljstvom na vodeće pripadnike administracije. Pored toga, izgleda da je car nakon poraza kod Sevastopolja poslao u tamnicu nekolicinu svojih vojskovođa, između ostalih i Leontija. U tamnici, u kojoj je boravio navodno tri godine. Leontija su posećivala dva monaha koja su ga hrabrila proročanstvom da će jednoga dana postati car. U vreme kada je car pripremao smaknuće viđenijih pripadnika deme Plavih, Leontijeva sreća je doživela nagli preokret - Justinijan je odlučio da ga oslobodi i postavi za stratega teme Helada. U toku noći pred odlazak na novu dužnost, Leontija su posetili njegovi prijatelji kaluđeri i preneli mu da je pravo vreme za ispunjenje proročanstva. Vojskovođa je potom u toku noći okupio vojnike iz svoje nove pratnje, oslobodio zatvorenike iz tamnica i sve zajedno ih poveo u sabornu crkvu Presvete Mudrosti gde im se pridružio i patrijarh Kalinik I (694—705). U zoru se svetina, u kojoj su verovatno dominirali Plavi, okupila na Hipodromu i izvikala Leontija za novog cara. Po mišljenju današnjih istoričara, Justinijana su izdali i dvorjani i gardisti i on je predat novoizabranom caru. I pored skandiranja na Hipodromu kojima je zahtevana Justinijanova smrt, Leontije je, zbog uspomene na Konstantina IV poštedeo njegovog sina. Justinijanu je odsečen nos i raspolućen jezik i zatim je poslat u progonstvo u krimski grad Herson.

Leontijeva vladavina nam, zahvaljujući obskurnosti izvora, nije dobro poznata. Dok ga vizantijski izvori uporno nazivaju prvobitnim imenom, latinski ga poznaju pod vladarskim imenom Lav (lat. Leo). U vizantologiji je vođena duga rasprava oko razloga ove dvoznačnosti izvora koja je okončana tek pronalaskom retkih novčića iz vremena Leontijeve vladavine na kojima je potvrđena verodostojnost latinskih izvora. Ipak, iako je vladao kao Lav, Leontije je u modernoj istoriografiji ostao upamćen pod svojim prvim imenom.

Usled promene na prestolu, carstvo je sada bilo u defanzivi prema kalifatu. Muslimani su opljačkali okolinu Melitene o odveli brojno roblje, dok je vizantijska vojska u pohodu na sirijsku metropolu Antiohiju poražena. Kao posledica svega toga, vizantijski uticaj na istoku je opao i gruzijski vladar je prišao muslimanima i proterao Vizantince iz svoje zemlje.

Sa uspehom na istoku, kalif je sada mogao da odvoji dovoljno vojske za pohod na staru metu arabljanskih pohoda — vizantijsku Afriku. Omejadski namesnik Ifrikije (Afrike) Hasan ibn Numan je 697. iz Barke na obali današnje Libije (antički Pentapolj) krenuo na Kartaginski egzarhat sa vojskom od čak 40.000 ratnika. Sa druge strane, po današnjim procenama, vizantijski egzarh je mogao imati najviše 10.000—15.000 vojnika ne računajući odrede lokalnih berberskih saveznika. Po arabljanskoj tradiciji, neimenovani egzarh je nametnuo Hasanu borbu u blizini kartaginskih bedema ali je izgubio bitku nakon čega su muslimani zauzeli Kartaginu i pobili veliki broj njenih stanovnika. Ipak, pre će biti da je grad primoran na predaju opsadom. Nakon toga Hasan je krenuo da redom zauzima preostale vizantijske ispostave dok je u Kartagini ostavio malobrojni garnizon. Kada su vesti o padu Afrike stigli u Carigrad, Leontije je opremio flotu sa ciljem da ponovo zauzme Kartaginu. Komanda je poverena sposobnom Jovanu Patrikiju koji je pre kraja 697. zauzeo i Kartaginu i nekoliko okolnih tvrđava. U međuvremenu, Hasan ibn Numan je potučen u borbama sa Berberima i morao se povući u Barku. Odatle je uputio poziv za pomoć i naredne 698. kalif mu je poslao i dovoljno pojačanja i moćnu flotu. Pošto se pokazalo da je otpor uzaludan, Jovan Patrikije je napustio Kartaginu i povukao se na Krit. Ovoga puta Hasan je za svaki slučaj porušio kartaginske zidine. Vizantincima su sada u Africi preostali svega nekoliko gradova na zapadu uključujući Seutu.

Na Kritu Jovan je čekao na nova pojačanja i instrukcije iz Carigrada. Njegovi podređeni oficiri pak plašili su se careve reakcije i zato su skovali zaveru. Jovan je ubijen u pokušaju da im se suprostavi i flota je potom izabrala za cara Jovanovog zamenika Apsimara kao Tiberija III. U to vreme u Siriji se raširila epidemija bubonske kuge koja se pojavila i u Carigradu gde je tokom četiri meseca odnela brojne žrtve. Pred nadolazećom flotom i i pored epidemije, Leontije je branio prestonicu i svoj presto nekoliko meseci. Najzad, Apsimar je potkupio gardiste koji su čuvali gradsku kapiju kod kvarta Vlaherna na severu grada i tim putem je upao u Konstantinov grad. Leontije je uhapšen i kažnjen odsecanjem nosa ali mu je život pošteđen. Novi vladar ga je konfinirao u tzv. Dalmacijev manastir.

Novi prevrat u Carigradu probudio je vladarske ambicije u proteranom i osakaćenom Justinijanu II. Posle serije avantura Iraklijev potomak se dokopao Carigrada i uz pomoć bugarskog kana Tervela i malobrojnih pristalica ponovo preuzeo presto u leto 705. godine. Po povratku Justinijan, sada poznat pod nadimkom Rinotmet (Beznosi) je krenuo da sprovodi surovu osvetu prema svojim starim neprijateljima. Leontije je uhvaćen u manastiru u kome je boravio već nekoliko godina i najposle je, zajedno sa svrgnutim Tiberijem Apsimarom, vodan u lancima prestoničkim ulicama. Na kraju, dva bivša cara su dovodena na Hipodrom gde su morali da kleče kako bi poslužili Justinijanu kao stočići za noge. Posle serije poniženja, Leontije i Tiberije su odvedeni na gubilište zvano Kinegion, u stvari stari rimski amfiteatar iz vremena Septimija Severa. Tu su im odrubljene glave i njihova tela su bačena u more. Kasnije su izvučena iz mora i sahranjena u manastiru na ostrvu Prote u Mramornom moru.

• Andreas N. Stratos, Byzantium in the Seventh Century, Volume V, Justinian II, Leontius and Tiberius, 685—711, Amsterdam 1980.

• Leontius (695—98 A.D.) (from De Imperatoribus Romanis, „An Online Encyclopedia of Roman Emperors“) (en)