Fundamentalizam

Fundamentalizam (lat. fundamentum - osnova) jeste način mišljenja u kome se određena načela smatraju za suštinske istine koje, bez obzira na njihovu sadržinu imaju nepromenljiv i neprikosnoven autoritet. Supstancijalni fundamentalizmi imaju malo ili ništa zajedničkog osim što njihove pristalice obično pokazuju ozbiljnost i vatrenost koje proističu iz doktrinarne čvrstine. Iako se obično dovodi u vezu sa religijom i doslovnom istinom svetih spisa fundamentalizam se susreće i u političkim doktrinama. Štaviše i za liberalni skepticizam može se reći da sadrži fundamentalno verovanje da sve teorije treba dovesti u pitanje. Iako se termin često koristi pežorativno da bi označio nefleksibilnost, dogmatizam i autoritarizam, fundamentalizam može da izrazi i nesebičnost i odanost načelima.

Religija i politika preklapaju se u mnogo tačaka a svakako nije najmanje značajna ona koja se tiče razvoja najvažnijih ideoloških tradicija. Etički socijalizam je na primer postao sastavni deo različitih verskih doktrina, doprinevši nastanku hrišćanskog i muslimanskog socijalizma. Protestantizam je doveo do oblikovanja ideje o samomotivisanoj i individualnoj odgovornosti koja je našla izraz u klasičnom liberalizmu. Verski fundamentalizam se razlikuje po tome što posmatra sve aspekte javnog i privatnog života kao sekundarne u odnosu na objavljene verske doktrine. Sa tog gledišta politički i društveni trebalo bi da bude organizovan na osnovu onoga što se smatra ključnim, odnosno istinskim verskim načelima, obično poduprtim verom u doslovnu istinu svetih spisa. Pošto je takva načela moguće razviti u potpun pogled na svet, verski fundamentalizam se opravdano može smatrati ideologijom.

Postoje dva suprotstavljena mišljenja odakle potiče verski fundamentalizam i zašto se on javlja na kraju dvadesetog veka. Jedno prikazuje fundamentalizam kao skretanje, odnosno prilagođavanje koja čine društva tokom navikavanja na modernu i sekularizovanu kulturu. Drugo ističe da fundamentalizam ima trajan značaj i da je posledica neuspeha sekularizma da zadovolji večitu ljudsku potrebu za duhovnom istinom.

Oblici verskog fundamentalizma pojavili su se u različitim delovima sveta. U SAD je sedamdesetih godina 20. veka počeo da raste značaj hrišćanskog fundamentalizma kao posledica pojave nove hrišćanske desnice koja se zalaže za zabranu abortusa, uvođenje molitve u američkim školama i povratak tradicionalnim porodičnim vrednostima. U pokušaju da se palestinskoj državi u nastajanju onemogući ustupanje teritorija koju smatraju za jevrejsku domovinu, u Izraelu je porastao značaj jevrejskog fundamentalizma koji je dugo predstavljala grupa malih religioznih partija. Hinduistički fundamentalizam u Indiji razvio se kao otpor širenju zapadnog sekularizma i težnje da se suprostavi uticaju suparničkih verovanja kao što su islam i religija Sika.

Politički gledano najznačajniji moderni fundamentalizam je bez sumnje islamski. Dva žarišta fundamentalističkih pokreta u islamskom svetu pojavila su se tokom 19. veka na različitim mestima – salafizam u Arabiji i deobandizam u Indiji. Oba pokreta nastala su kao reakcija otpora na uticaj britanskog kolonijalizma i širenja evropskih modernističkih ideja, a karakterišu ih rigidno tumačenje Kurana i odbacivanje svih modernih interpretacija. U 20. veku oba pokreta su brzo raširena, prvi zbog uticaja bogatih zalivskih monarhija, a drugi među siromašnim stanovništvom Indijskog potkontinenta (Pakistan i Indija) zbog prihvatanja ideologije kao sredstva za ispoljavanje antizapadnjaštva i kao antipatije prema neokolonijalizmu zapadnih sila. Oba fundamentalistička pokreta proizvela su ekstremne struje koje su obeležile geopolitičku situaciju Bliskog Istoka početkom 21. veka – salafističku Al Kaidu osnovanu od strane Saudijaca i deobandijske talibane u Pakistanu. Podudaranje osnovnih postulata ovih pokreta i zajednička borba protiv SSSR-a u Avganistanu doveli su do političke sinteze što se najjasnije odrazilo u talibanskom režimu u Avganistanu 1997—2001. Islamski fundamentalizam posebno je bio uspešan u iskazivanju težnji gradske sirotinje u zemljama u razvoju, koje su do sedamdesetih godina dvadesetog veka veoma često bile privučene socijalizmom bilo u islamskom ili marksističko-lenjinističkom odliku.^[1]

• Hrišćanski fundamentalizam
• Jevrejski fundamentalizam
• Islamski fundamentalizam
• Ortodoksija

• Endru Hejvud, Politika, Beograd 2004.
• McLelan D, Ideology, Mineapolis, 1986.
• Heywood A, Political Ideologies, New York, 1997.

• Fundamentalizam (en)
• Religiozni fundamentalizam Arhivirano 2015-02-02 na Wayback Machine-u (en))

Ostali projekti

	U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Fundamentalizam
	Potražite izraz fundamentalizam u W(j)ečniku, slobodnom rječniku.